ຈຸລະຊີບວິທະຍາອາຫານ

ຘາ຋າຖະຌະຖຈັ ຎະຆາ຋ຎິ ະແຉ ຎະຆາຆຌ຺ ຖາທ ຘຌັ ຉຑິ າຍ ຽບກະຖາຈ ຎະຆາ຋ຎິ ະແຉ ຽບກະຑາຍ ທຈັ ຋ະຌະຊາທບຌ ກະຆທຄຘກຶ ຘາ຋ກິ າຌ ຾ຖະ ກຖິ າ ກຓ຺ ຘາໄ ຄ຃ູ ທ຋ິ ະງາແຖ຃ູ ນົທຄຌ່າໄ ຋າ ຅ຖຸ ະຆຍີ ທ຋ິ ະງາ຋າຄບານາຌ ຾ຎ຿ຈງ: ຎ຋ ຍຸຌຌ່າ ຆາຄງະບບຌ ກທຈ຾ກ຿ໄ ຈງ: ບ຅ ຎ຋ ບ່າຑບຌ ທແິ ຖ຃່າຎາຌ ຎ຋ ນົາໄ ຾ຘຄ຾ກທໄ ຑຌັ ຖະຑາ ຘກ຺ ປຼຌ 2019 - 2020

຃່າຌາ່ ຽບກະຘາຌ຅ຖຸ ະຆຍີ ທ຋ິ ະງາຽນົຓັໄ ຌແີໄ ຈ຾ໄ ຎຂຌຶໄ ຿ຈງຓ຅ີ ຈຸ ຓຸຄໄ ໝາງຽຑໃ ບເຆຽໄ ຎັຌຽບກະຘາຌຎະກບຌກາຌປຼຌ ຂບຄຘາງຆທີ ະຘາຈ ຾ຖະ ຽ຃ຓຘີ າຈ. ຽຌບໄ ເຌຂບຄຽບກະຘາຌຽນົຓັໄ ຌຎີໄ ະກບຍຈທໄ ງຽຌບໄ ເຌ຋ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ຅ຖຸ ະຆຍີ ຋າຄຈາໄ ຌບານາຌ ຾ຖະ ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉ ຂບຄ຅ຖຸ ະຆຍີ ຽຎັຌຉຌ຺ໄ ຾ຓໃ ຌ ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄ຅ຖຸ ຆັ ີຍ, ກາຌຽບຌີໄ ຆໃ , ກາຌ ຅ຈັ ຅າ່ ຾ຌກ, ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉ, ບານາຌຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆ,ີ ຎັຈແ຅຋ໃ ຓີ ຏີ ຌ຺ ຉໃ ່຅ຖຸ ະຆຍີ , ກາຌຉາງ, ກາຌຽຆໃ ບຓຽຘງ, ຑະງາຈບານາຌຽຎັຌຑຈິ , ບານາຌໝກັ ຾ຖະ ກາຌ຃ທຍ຃ຸຓ຃ຸຌຌະຑາຍ຋າຄ຅ຖຸ ິຌຆີ ຾ຖະ ຃ທາຓຎບຈແຑຂບຄ ບານາຌ. ຂາໄ ຑະຽ຅າ຺ໄ ຏູປໄ ຼຍປຼຄນທຄັ ດໃ າຄງໃ ຄິ ທໃ າຽບກະຘາຌຽນຓົັໄ ຌບີໄ າຈ຅ະຽຎັຌຎະ຿ນງຈ຾ກໃ ຏູເໄ ຆຉໄ າຓ຃ທາຓຽໝາະ ຘຓ຺ ຾ຖະ ບາຈຎາຘະ຅າກຍໃ ແ່ ຈຽໄ ຖໃ ບຄຂ່ຂໄ າຈຉກ຺ ຍກ຺ ຏໃ ບຄ. ຘະຌຌັໄ , ຏູຌໄ ່າເຆ຋ໄ ໃ າຌເຈນາກຑຍ຺ ຽນຌັ ຂ່ຂໄ າຈຉກ຺ ຍກ຺ ຏໃ ບຄ ນົ ຂ່ຏໄ ຈິ ຑາຈຘາຓາຈຉ່າຌຉິ ຘິ ໃ ຄ຺ ຂໃ າທຽຊຄິ ຏູປໄ ຼຍປຼຄແຈໄ ຾ຖະ ຂາໄ ຑະຽ຅າ຺ໄ ຑບໄ ຓ຾ຖທໄ ຋ໃ ຅ີ ະຌ່າຽບາ຺ ຂ່ຏໄ ຈິ ຑາຈຈໃ ຄັ ກໃ າທແຎ ຎັຍຎຸຄເນຽໄ ຌບໄ ເຌຘຓ຺ ຍູຌຈຂີ ຌຶໄ ກທໃ າຽກໃ າ຺ . i

ຘາຖະຍາຌ ໜາໄ ຃່າຌ່າ............................................................................................................................... i ຘາຖະຍາຌ........................................................................................................................ ii ຍຈ຺ ຋ີ 1 ຍຈ຺ ຌ່າ................................................................................................................... 1 ຍຈ຺ ຋ີ 2 ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ..................................................................................................3 1. ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ ............................................................................................................3 2. ກາຌງບໄ ຓ຾ກຓົ (Gram stain)...................................................................................3 3. ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ........................................................................................5 4. ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄຽຆບໄ ຕາ.................................................................................................. 11 4.1. ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄຽຆບໄ ຕາ຅າກກບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ເຆ຾ໄ ຘຄ................................................................ 11 4.2.຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄຽຆບໄ ຕາ຅າກກບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ບຽິ ຖກັ ຉຕບຌ ........................................................ 13 5. ແທຕຈັ (viruses).................................................................................................. 16 ຍຈ຺ ຋ໃ ີ 3 ກາຌຽບຌີໄ ຆໃ , ກາຌ຅ຈັ ຅າ່ ຾ຌກ ຾ຖະ ກາຌຑຘິ ູຈຽບກະຖກັ ຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆ.ີ ....................................... 18 1. ກາຌ຅ຈັ ຅າ່ ຾ຌກ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ............................................................................................ 19 2. ກາຌ຅ຈັ ຅າ່ ຾ຌກ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ.......................................................................................20 3. ກາຌຑຘິ ູຈຽບກະຖກັ ຘະຽຑາະຂບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງເຌນບໄ ຄ຋ຈ຺ ຖບຄ ...............................................20 4. ກາຌ຅ຈັ ຅າ່ ຾ຌກຽຆບໄ ຕາ ............................................................................................ 21 4.1. ຘຍັ ຋ໃ ເີ ຆກໄ ໃ ຼທກຍັ ຽຆບໄ ຕາ ........................................................................................22 4.2.ກາຌຑຘິ ູຈຽບກະຖກັ ຽຆບໄ ຕາ .....................................................................................23 5. ກາຌ຅ຈັ ຅່າ຾ຌກດີຘ.................................................................................................23 6. ກາຌ຅ຈັ ຅່າ຾ຌກແທຕຈັ .............................................................................................24 6.1. ກາຌຑຘິ ູຈຽບກະຖກັ ແທຕຈັ ......................................................................................24 ຍຈ຺ ຋ີ 4 ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ..................................................................................25 1. ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຅ຖຸ ຌິ ຆີ .............................................................................25 2. ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຆີ ະຌຈິ ຅ຖຸ ຄັ ຈຼທ (unicellular) ............................................25 3. ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄຽຘຌັໄ ເງຽຆບໄ ຕາ..........................................................................32 4. ກາຌຽຑໃ ຓີ ຅່າຌທຌຂບຄແທຕຈັ ......................................................................................34 5. ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆເີ ຌບານາຌ ......................................................................34 ຍຈ຺ ຋ີ 5 ບານາຌຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ຾ຖະ ກາຌຽຑາະຖຼໄ ຄ .......................................................................35 ii

1. ຋າຈບານາຌຘ່າຖຍັ ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ............................................................35 2. ບຄ຺ ຎະກບຍ຋າຄຽ຃ຓຂີ ບຄ຅ຖຸ ຄັ ຅ຖຸ ຌິ ຆ.ີ ............................................................................35 3. ຎະຽຑຈຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຉີ າຓ຃ທາຓຉບໄ ຄກາຌ຋າຈບານາຌ..........................................................37 4. ຋າຈບານາຌຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຑີ ທກ຃຿ີ ຓຽປຈຽ຋຿ີ ຕ຿຋ຕຍ ..........................................................38 4.1. ຾ນໃ ຄົ ຂບຄແຌ຿ຉຌຽ຅ຌ............................................................................................ 41 4.2.຾ນໃ ຄົ ຂບຄຓາຈ..................................................................................................... 41 4.3.຾ນໃ ຄົ ຂບຄຒບຈຒ່ຕຈັ .............................................................................................. 41 4.4.຋າຈບໃ ຌໂ.......................................................................................................... 41 4.5.຋າຈບານາຌ຋ໃ ຽີ ຎັຌ຿ຓຽຖກຸຌຂະໜາຈເນງໃ ................................................................... 41 5. ຎັຈແ຅຋ໃ ຓີ ຏີ ຌ຺ ຉໃ ່ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ................................................................43 6. ບານາຌຓະຌຸຈ ຾ຖະ ຋າຈບານາຌຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ..................................................................44 7. ບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ ຅ຖຸ ຌິ ຆີ (culture media)....................................................................45 8. ຘໃ ທຌຎະຘຓ຺ ຋ໃ ເີ ຆເໄ ຌບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ ............................................................................46 9. ຎະຽຑຈຂບຄບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ ......................................................................................46 ຍຈ຺ ຋ໃ ີ 6 ຎັຈແ຅຋ໃ ຓີ ຏີ ຌ຺ ຉໃ ກ່ າຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ...............................................................49 1. ຏຌ຺ ຂບຄບຸຌນະຑູຓຉໃ ກ່ າຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ..........................................................49 2. ຏຌ຺ ຂບຄກາຌ຾ຆໃ ຾ຂຄຉໃ ່຅ຖຸ ຌິ ຆີ.....................................................................................54 2.1. ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຑີ າງເຉຘໄ ະຑາທະ຾ຆໃ ຾ຂຄ...................................................54 2.2.ທ່ຽຉ຾ີ ບກຉທິ ຉິ ີໄ (water activity : aw).....................................................................55 3. ຏຌ຺ ຂບຄ aw ຉໃ ່຅ຖຸ ຌິ ຆີ ..............................................................................................58 4. ຆະຌຈິ ບານາຌ຾ຍໃ ຄຉາຓ຃ໃ າ aw ຾ຖະ ຅ຖຸ ຌິ ຆ຋ີ ໃ ຽີ ປຈັ ເນຽໄ ຆໃ ບຓຽຘງ ........................................... 61 5. ຏຌ຺ ຂບຄ຃ໃ າ pH ຉໃ ່ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ.............................................................62 5.1. ຆໃ ທຄ pH ຘ່າຖຍັ ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ............................................................62 5.2.ຏຌ຺ ຂບຄ pH ຉໃ ່຅ຖຸ ຄັ ຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆ.ີ ...............................................................................63 5.3.຃ໃ າ pH ຾ຖະ ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆເີ ຌບານາຌ ..................................................64 5.4.ກາຌຊະນຌບຓປກັ ຘາບານາຌ຿ຈງກາຌຎັຍ຃ໃ າ pH .........................................................65 5.5.຃ໃ າ pH ຂບຄບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ ..................................................................................66 6. ຏຌ຺ ຂບຄບບກຆຽິ ຅ຌ ຾ຖະ ຕຈີ ບກ (redox) ຉໃ ່ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ...........................67 6.1. ຃ທາຓຽຎັຌຑຈິ ຂບຄບບກຆຽິ ຅ຌຉໃ ່຅ຖຸ ຄັ ຅ຖຸ ຌິ ຆີ.................................................................68 iii

6.2.ບບກຆຽິ ຈຆຌັ - ຕຈີ ກັ ຆຌັ ຿ຑຽ຋ຌຆຼຌ (oxidation - reduction potential) ຾ຖະ ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ.....................................................................................................69 6.3.ຏຌ຺ ຂບຄຕີຈບກ຿ຑຽ຋ຌຆຼຌຉໃ ່ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ຾ຖະ ຕຈີ ບກຂບຄບານາຌ .............70 6.4.ຕີຈບກຂບຄບານາຌ ຾ຖະ ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ.................................................70 6.5.ຎະຉຘິ ່າຑຌັ ຖະນທໃ າຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ....................................................................................73 ຍຈ຺ ຋ີ 7 ກາຌຉາງຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ..............................................................................................74 1. ກາຌຉາງຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຽີ ຌໃ ບຄ຅າກ຃ທາຓປບໄ ຌ (thermal death)............................................74 2. ຃ໃ າ D (D values) ................................................................................................76 3. ຏຌ຺ ຂບຄຎັຈແ຅ບໃ ຌໂ ຾ຖະ ຘະຑາຍ຾ທຈຖບໄ ຓຉໃ ່ກາຌ຋ຌ຺ ຃ທາຓປບໄ ຌຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ..........................77 4. ຃ໃ າ z (z values)..................................................................................................78 5. ກາຌຊະນຌບຓປກັ ຘາບານາຌຈທໄ ງ຃ທາຓປບໄ ຌ ................................................................80 6. ກາຌຑາຈຽ຅ແີ ຕ (pasteurization) ............................................................................. 81 7. ກາຌ຃ທຍ຃ຸຓ຅ຖຸ ຌິ ຆ຿ີ ຈງເຆ຋ໄ າຈຽ຃ຓ.ີ ..........................................................................82 8. ຃່າຘຍັ ຋ໃ ເີ ຆຘໄ ່າຖຍັ ຋າຈຽ຃ຓ຋ີ ໃ ຂີ າໄ ຽຆບໄ ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ....................................................................83 9. ຃່າຘຍັ ຋ໃ ເີ ຆບໄ ະ຋ຍິ າງຎະຘຈິ ຋ຑິ າຍຂບຄ຋າຈດັຍດັຄໄ ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ...................................................83 10. ຃ຸຌຖກັ ຘະຌະຂບຄ຋າຈຽ຃ຓຆີ ະຌຈິ ຉໃ າຄໂ ຋ໃ ດີ ັຍດັຄໄ ຅ຖຸ ຌິ ຆີ .................................................83 11. ກຌ຺ ແກກາຌ຋າ່ ຖາງ຅ຖຸ ຌິ ຆຂີ ບຄ຋າຈກຌັ ຍູຈ .....................................................................87 12. ຏຌ຺ ຂບຄຽປຽີ ຈຌິ (hurdle) ຾ຖະ ກາຌຊະນຌບຓປກັ ຘາບານາຌ ..........................................90 13. ກາຌຎະຽຓຌີ ບາງຸກາຌຽກຍັ ປກັ ຘາຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ບານາຌ (Storage-life (shelf-life) testing) ... 91 14. ຏຌ຺ ຂບຄກາຌຘາງຖຄັ ຘຉີ ໃ ຅່ ຖຸ ຌິ ຆີ ................................................................................92 15. ກາຌເຆ຃ໄ ທາຓຈຌັ ຘູຄ (high pressure) ເຌກາຌຊະນຌບຓປກັ ຘາບານາຌ ..........................94 ຍຈ຺ ຋ີ 8 ກາຌຽຆໃ ບຓຽຘງຂບຄບານາຌ ......................................................................................95 1. ກາຌຽຆໃ ບຓຽຘງຂບຄບານາຌຽຌໃ ບຄ຅າກ຅ຖຸ ຌິ ຆ.ີ ..................................................................95 2. ກາຌຎ຺ຌຽຎບໄ ຌຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆເີ ຌຑຈ ຾ຖະ ຘຈັ .....................................................................95 3. ຾ນໃ ົຄຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆ຋ີ ໃ ຎີ ຺ຌຽຎບໄ ຌບານາຌ .............................................................................96 4. ຎັຈແ຅຋ໃ ກີ າ່ ຌຈ຺ ຆະຌຈິ ຅ຖຸ ຌິ ຆ຋ີ ໃ ຽີ ປຈັ ເນບໄ ານາຌຽຆໃ ບຓຽຘງ ....................................................96 5. ຏຌ຺ ຂບຄຂະຍທຌກາຌ຾ຎປູຍບານາຌຉໃ ່ບຈັ ຉາກາຌຽຆໃ ບຓຽຘງ ຾ຖະ ຎະຽຑຈກາຌຽຆໃ ບຓຽຘງຂບຄບານາຌ 99 6. ກາຌຽຆໃ ບຓຽຘງຂບຄບານາຌ ຾ຖະ ຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຉໃ າຄໂ ...................................................... 100 6.1. ຆຌີໄ ຘຈັ ........................................................................................................... 100 6.2.ກາຌຽຆໃ ບຓຽຘງຂບຄຆຌີໄ ຘຈັ ຋ໃ ຽີ ກຍັ ປກັ ຘາ຿ຈງກາຌ຾ຆໃ ຽດັຌ................................................ 101 iv

6.3.ກາຌຽຆໃ ບຓຽຘງຂບຄຆຌີໄ ຘຈັ ຾ຆໃ ຽດັຌ຋ໃ ຍີ ຌັ ຅ເຸ ຌຘະຑາຍຈຈັ ຾ຎຄຍຌັ ງາກາຈ ຾ຖະ ເຌຘະຑາຍຘຸຌງາກາຈ 102 6.4.ກາຌຽຆໃ ບຓຽຘງຂບຄ cured meat......................................................................... 102 6.5.ຌ່າໄ ຌຓ຺ ............................................................................................................ 102 6.6.ກາຌຽຆໃ ບຓຽຘງຂບຄຌ່າໄ ຌຓ຺ ຈຍິ ................................................................................ 103 6.7.ກາຌຽຆໃ ບຓຽຘງຂບຄຌ່າໄ ຌຓ຺ ຑາຈຽ຅ແີ ຕ ....................................................................... 104 6.8.ກາຌຽຆໃ ບຓຽຘງຂບຄນຓາກແຓ ໄ ຾ຖະ ຏກັ ................................................................. 104 6.9.ກາຌຽຆໃ ບຓຽຘງຑາງນົຄັ ກາຌຽກຍັ ກໃ ຼທ....................................................................... 104 6.10. ກາຌຽຆໃ ບຓຽຘງຂບຄບານາຌກະຎໆ ບຄ ..................................................................... 105 7. ກາຌຖບຈຆທີ ຈິ ຂບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຽ຋຿ີ ຓແຒ ..................................................................... 106 ຍຈ຺ ຋ີ 9 ຑະງາຈບານາຌຽຎັຌຑຈິ ຾ຖະ ຃ທາຓຽຎັຌຑຈິ ຂບຄບານາຌ ................................................. 107 1. ຑະງາຈບານາຌຽຎັຌຑຈິ ຋ໃ ຽີ ກຈີ ຅າກ຅ຖຸ ຌິ ຆີ .................................................................... 107 2. ຑະງາຈ຋ໃ ຽີ ກຈີ ຅າກ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ.................................................................................. 107 3. ຑະງາຈ຋ໃ ຽີ ກຈີ ຅າກແທຕຈັ ........................................................................................ 108 3.1. ຃ທາຓປຸ ຌ຾ປຄຂບຄຽຆບໄ ຑະງາຈ .............................................................................. 108 4. ຑະງາຈບານາຌຽຎັຌຑຈິ .......................................................................................... 108 4.1. ຑະງາຈບານາຌຽຎັຌຑຈິ ຋ໃ ຽີ ກຈີ ຅າກ຅ຖຸ ຌິ ຆຆີ ະຌຈິ ຉໃ າຄໂ.................................................... 110 4.2.຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຋ໃ ຘີ າໄ ຄ຋າຈຑຈິ ເຌບານາຌ ຾ຖະ ຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ຑະງາຈບານາຌຽຎັຌຑຈິ ...................... 113 4.3.ຑະງາຈບານາຌຽຎັຌຑຈິ ຅າກກາຌຎໃ ຼຌ຾ຎຄຂບຄບຄ຺ ຎະກບຍບານາຌ຿ຈງ຅ຖຸ ຌິ ຆີ (scombrotoxic food poisoning)................................................................................................... 115 4.4.ແທຕຈັ ............................................................................................................. 116 4.5.ຽຆບໄ ຕາ ............................................................................................................ 116 4.6.຿ຎຕ຿ຉຆທ຺ (protozoa)...................................................................................... 117 4.7.ຽ຋າ຺ (algae).................................................................................................... 117 4.8.Bovine Spongiform Encephalopathy (BSE) .................................................. 118 ຍຈ຺ ຋ີ 10 ບານາຌໝກັ ....................................................................................................... 119 1. ກາຌໝກັ (fermentation) ..................................................................................... 119 2. ບານາຌໝກັ ......................................................................................................... 119 2.1. ຃ທາຓຽຎັຌຓາຂບຄບານາຌໝກັ ............................................................................... 120 2.2.ຎະຽຑຈຂບຄຂະຍທຌກາຌໝກັ ບານາຌ ...................................................................... 122 3. ຅ຖຸ ະຆຍີ ທ຋ິ ະງາຂບຄຂະຍທຌກາຌໝກັ ບານາຌ຋ໃ ຽີ ຎັຌກຈ຺ .................................................. 123 v

4. ຽຓຉາ຿ຍຖຆິ ຓຶ ຂບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຾ຖກຉກິ ....................................................................... 123 5. ບານາຌໝກັ ຍາຄຆະຌຈິ ຾ຖະ ຅ຖຸ ະຆທີ ະທ຋ິ ະງາຂບຄບານາຌໝກັ ......................................... 124 5.1. ຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຌ່າໄ ຌຓ຺ ໝກັ ...................................................................................... 124 5.2.ຌ່າໄ ຌຓ຺ ໝກັ ...................................................................................................... 126 5.3.ຽຌງີ ຾ຂຄ ......................................................................................................... 128 5.4.ຂະຍທຌກາຌໝກັ ຏກັ .......................................................................................... 129 6. ຅ຖຸ ະຆຍີ ທ຋ິ ະງາຂບຄກະນໃ າ່ົ ຎີ ................................................................................... 130 ຍຈ຺ ຋ີ 11 ກາຌ຃ທຍ຃ຸຓ຃ຸຌຌະຑາຍ຋າຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ຾ຖະ ຃ທາຓຎບຈແຑຂບຄບານາຌ ................................. 132 1. ທ຋ິ ກີ າຌທຽິ ຃າະ຃ຸຌຌະຑາຍ຋າຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ຾ຖະ ຖະຈຍັ ຂບຄກາຌຎ຺ຌຽຎບໄ ຌ຅າກຘະຑາທະກາຌຏະຖຈິ ... 132 2. ຽ຋ກັ ຌກິ ຋ໃ ເີ ຆທໄ ຽິ ຃າະຎະຖຓິ າຌ຅ຖຸ ຌິ ຆ.ີ ......................................................................... 132 2.1. ທ຋ິ ກີ າຌຈຄັໄ ຽຈຓີ (traditional methods) ............................................................... 132 2.2.ທ຋ິ ທີ ໃ ບຄແທ (Rapid methods) ຘ່າຖຍັ ທຽິ ຃າະຎະຖຓິ າຌ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ..................................... 137 2.3.ທ຋ິ ກີ າຌທໃ ບຄແທເຌກາຌທຽິ ຃າະ຅ຖຸ ຌິ ຆບີ ຌິ ຈຽິ ຃ຽຉີ ......................................................... 140 3. ກາຌ຋ຈ຺ ຘບຍຽຆບໄ ຑະງາຈ຋ໃ ຎີ ຺ຌຽຎບໄ ຌເຌບານາຌ ............................................................ 140 3.1. ທ຋ິ ກີ າຌທໃ ບຄແທເຌກາຌທຽິ ຃າະ຅ຖຸ ຌິ ຆ຋ີ ໃ ກີ ໃ ຑ່ ະງາຈ ........................................................ 142 3.2.ກາຌ຋ຈ຺ ຘບຍກາຌຎ຺ຌຽຎບໄ ຌຑາງນົຄັ ກາຌເນ຃ໄ ທາຓປບໄ ຌເຌກາຌຂາໄ ຽຆບໄ ບານາຌ...................... 142 4. ກາຌກທຈທຽິ ຃າະກາຌຎ຺ຌຽຎບໄ ຌຂບຄຘະຑາທະ຾ທຈຖບໄ ຓເຌກາຌຏະຖຈິ .................................. 143 4.1. ຃ຸຌຌະຑາຍ຋າຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຂີ ບຄຘະຑາຍບາກາຈເຌຂະຍທຌກາຌຏະຖຈິ ..................................... 143 4.2.ກາຌຎ຺ຌຽຎບໄ ຌຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຽີ ຋ຄິ ຑຌໄ ຏທິ ....................................................................... 143 5. ຂ່ກໄ າ່ ຌຈ຺ ຋າຄ຅ຖຸ ະຆທີ ະທ຋ິ ະງາບານາຌ......................................................................... 143 6. ຂ່ຓໄ ູຌ຋ໃ ເີ ຆເໄ ຌກາຌກ່າຌຈ຺ ຽກຌຓາຈຉະຊາຌບານາຌ .......................................................... 144 6.1. ຎະຽຑຈຂບຄຂ່ກໄ ່າຌຈ຺ ຂບຄ ICMSF ......................................................................... 144 7. ຾ຏຌກາຌຘໃ ຸຓຉທ຺ ດໃ າຄ (sampling plans) ຂບຄ ICMSF................................................ 144 8. ຍຌັ ນາ຋ໃ ຽີ ກຈິ ຂຌໄ ຽຓໃ ບເຆຂໄ ກ່ໄ າ່ ຌຈ຺ ຋າຄ຅ຖຸ ະຆທີ ະທ຋ິ ະງາ .................................................... 147 9. ກາຌທຽິ ຃າະບຌັ ຉະຖາງ ຾ຖະ ຅ຈຸ ທກິ ຈິ ຋ໃ ຉີ ບໄ ຄ຃ທຍ຃ຸຓ (Hazard Analysis Critical Control Point : HACCP) .................................................................................................... 147 ຽບກະຘາຌບາໄ ຄບຄິ ........................................................................................................... 149 vi

ຍຈ຺ ຋ີ 1 ຍຈ຺ ຌາ່ ທຆິ າ຅ຖຸ ະຆທີ ະທ຋ິ ະງາຽຎັຌຘາຂາໜໃ ຄຶ ຂບຄທ຋ິ ະງາຘາຈຆທີ ະຑາຍ຋ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ຅ຖຸ ຌິ ຆຽີ ຆໃ ຌັ : ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ, ຽຆບໄ ຕາ, ຽ຋າ຺ ຍາຄຆະຌຈິ , ຿ຎຕຉທ຺ ຆທ຺ , ແທຕຈັ , ແທຕບງ (viroids) ຾ຖະ ແຑຕບບຌ (prion) ຿ຈງຖກັ ຘະຌະ ປໃ ທຓ຋ໃ ຘີ ່າ຃ຌັ ຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຉີ ໃ າຄໂແຈ຾ໄ ກໃ ກາຌ຋ໃ ຓີ ຂີ ະໜາຈຌບໄ ງ ຾ຖະ ຍໃ ່ຘາຓາຈຽຍໃ ຄິ ຽນຌັ ແຈຈໄ ທໄ ງຉາຽຎໃ ຺າຂບຄຓະຌຸຈ ຉບໄ ຄບາແຘຽ຃ໃ ບຄຓແຈ຾ໄ ກໃ ກບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ຓຖີ ກັ ຘະຌະຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ນົ ຿຃ຄຘາໄ ຄ຋ໃ ຍີ ໃ ່ຆຍັ ຆບໄ ຌ ຾ຖະ ຘາຓາຈຽຑາະຖຼໄ ຄເຌ ນບໄ ຄ຋ຈ຺ ຖບຄຈທໄ ງທ຋ິ ກີ າຌ຋ໃ ຃ີ າໄ ງຽ຃ໃ ຄິ ກຌັ ແຈ.ໄ ກາຌຘກຶ ຘາ຋າຄຈາໄ ຌ຅ຖຸ ະຆທີ ະທ຋ິ ະງາຽຖໃ ຓີ ຉຌ຺ໄ ຽຓໃ ບ ຃.ຘ. 1677 ຿ຈງ Antony van Leeuwenhoek ຏະຖຈິ ກບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ຽຎັຌຽ຋ໃ ບ຋່າບຈິ ຾ຖະ ແຈຘໄ ຄັ ຽກຈຘໃ ຄິ ຓຆີ ທີ ຈິ ຂະໜາຈຌບໄ ງນາົ ງຆະຌຈິ ຽຆໃ ຌັ : ຿ຎຕຉທ຺ ຆທ຺ , ຽ຋າ຺ , ຽຆບໄ ຕາ ຾ຖະ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຂະໜາຈເນງໃ , ຅າກຌຌັໄ ຓກີ າຌຑຈັ ຋ະຌາຎະຘຈິ ຋ຑິ າຍຂບຄຽ຃ໃ ບຄຓຈໃ ຄັ ກໃ າທ຅ຌ຺ ຓກີ າຌ ຏະຖຈິ ກບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ບຽິ ຖກັ ຉຕບຌ຋ໃ ີຘາຓາຈຽຍໃ ຄິ ຽນຌັ ແທຕັຈແຈຖໄ ທຓ຋ຄັ ຽປັຈເນຘໄ ຄັ ຽກຈຽນຌັ ຃ທາຓ຾ຉກຉໃ າຄ ຖະນທໃ າຄ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ ຾ຖະ ຘໃ ຄິ ຓຆີ ທີ ຈິ ບໃ ຌໂ ຾ຖະ ຽປຈັ ເນປໄ ູຂໄ ະໜາຈຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຅ຖຸ ຌິ ຆຆີ ະຌຈິ ຉໃ າຄໂ ຽຆໃ ຄິ ຑຍ຺ ທໃ າຓ຃ີ ທາຓ຾ຉກຉໃ າຄກຌັ ດໃ າຄນົທຄນົາງ ຽຆໃ ຌັ : ບະຓຍີ າ (amoeba) ຓຂີ ະໜາຈຽຘຌັໄ ຏໃ າຌຘູຌກາຄຎະຓາຌ 500 ແຓ຿຃ົ຾ຓຈັ ຽຆໃ ຄິ ຓະຌຸຈຘາຓາຈຽຍໃ ຄິ ຽນຌັ ແຈຈໄ ທໄ ງຉາຽຎໃ ຺າເຌຂະຌະ຋ໃ ແີ ທຕຈັ ຆະຌຈິ ຋ໃ ຓີ ຂີ ະໜາຈຌບໄ ງ຋ໃ ຘີ ຸຈ ຓີ ຽຘຌັໄ ຏໃ າຌຘູຌກາຄຎະຓາຌ 20 ແຓ຿຃ົ຾ຓຈັ . ທ຋ິ ກີ າຌຈຄັໄ ຽຈີຓເຌກາຌຽຑາະຖຼໄ ຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີເຌນບໄ ຄ຋ຈ຺ ຖບຄ ຃ຽ຋ກັ ຌກິ ກາຌ຾ງກຽຆບໄ ຍ່ຖຘິ ຸຈ຿ຈງກໃ ່ກາຌ ຾ງກຽຆບໄ ຋ໃ ຉີ ບໄ ຄກາຌຓາຽຑາະຖຼໄ ຄເຌບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ ຋ໃ ຂີ າໄ ຽຆບໄ ຾ຖທໄ ກາຌຊໃ າງຽຆບໄ ຅ຖຸ ຌິ ຆີຉບໄ ຄເຆທໄ ຋ິ ກີ າຌຎບຈ ຽຆບໄ (aseptic techniques) ຽຆໃ ຄິ ຽຎັຌທ຋ິ ກີ າຌ຋ໃ ຘີ ່າ຃ຌັ ຾ຖະ ຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ກາຌຑຈັ ຋ະຌາກໃ ຼທກຍັ ກາຌຘກຶ ຘາ ຋ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ຅ຖຸ ຌິ ຆີຽຑໃ ີຓຂຌຶໄ ຉາຓຖ່າຈຍັ . ກາຌຘກຶ ຘາຈາໄ ຌ຅ຖຸ ຌິ ຆີແຈຓໄ ກີ າຌ຾ຍໃ ຄຽຎັຌຘາຂາງໃ ບງ຋ໃ ຽີ ຌຌັໄ ຘກຶ ຘາ ກໃ ຼທກຍັ ຅ຖຸ ຌິ ຆ຋ີ ໃ ຘີ ະຽຑາະຆະຌຈິ ແຈ຾ໄ ກໃ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງທ຋ິ ະງາ (bacteriology), ຕາທ຋ິ ະງາ (mycology), ຿ຎຕ ຉ຺ທ ຆ຺ທ ທິ຋ະງ າ (protozoology), ຽ ຋຺າທິ຋ະງ າ (phycology ນົ algology) ຾ຖ ະ ແ ທ ຕັຈ ທິ຋ະງ າ (virology) ຿ຈງ຾ຉໃ ຖະຘາຂາ຅ະຽຌຌັໄ ກໃ ຼທກຍັ ຃ທາຓປູຑໄ ຌໄ ຊາຌຈາໄ ຌຖກັ ຘະຌະ຿຃ຄຘາໄ ຄ, ຆີທະຽ຃ຓ,ີ ຘາຖຖິ ະ ທ຋ິ ະງາ ຾ຖະ ຑຌັ ຋ຸກາ່ ຽຎັຌຘໃ ທຌເນງໃ . ຌບກ຅າກຌຌັໄ ກາຌຘກຶ ຘາກໃ ຼທກຍັ ຅ຖຸ ຌິ ຆີງຄັ ຘາຓາຈ຾ຍໃ ຄຽຎັຌຘາຂາທຆິ າ ຎະງຸກເຌຈາໄ ຌຉໃ າຄໂ຿ຈງຽຌຌັໄ ກາຌຘກຶ ຘາ຃ທາຓຘ່າຑຌັ ຖະນທໃ າຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຘີ ໃ ຄິ ຾ທຈຖບໄ ຓ ຾ຖະ ກຈິ ຅ະກ່າຂບຄຓະຌຸຈ ຽປຈັ ເນຘໄ າຓາຈ຾ຍໃ ຄຽຎັຌຘາຂາຉໃ າຄໂແຈ຾ໄ ກໃ ຅ຖຸ ະຆທີ ະທ຋ິ ະງາ຋າຄກາຌ຾ຑຈ (medical microbiology) ຽຆໃ ຄິ ຖທຓຽຊຄິ ກາຌຘກຶ ຘາ຋ໃ ກີ ໃ ຼທກຍັ ຽຆບໄ ຑະງາຈ, ຑູຓ຃ິ ຸຓໄ ກຌັ ຾ຖະ ຖະຍາຈທ຋ິ ະງາ. ຅ຖຸ ະຆີທະທ຋ິ ະງາ຋າຄກາຌ ກະຽຘຈ (agricultural microbiology) ຋ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ຑະງາຈເຌຘຈັ ຉໃ າຄໂ຋ໃ ຓີ ະຌຸຈຌ່າຓາຍ່ຖ຿ິ ຑກ, ຿ຖກຑຈ ຾ຖະ ຅ຖຸ ະຆທີ ະທ຋ິ ະງາຂບຄຈຌິ , ຅ຖຸ ະຆທີ ະທ຋ິ ະງາບຸຈຘານະກ່າ (industrial microbiology) ຾ຖະ ຽ຋ກັ ຿ຌ ຿ຖດີ ຆີທະຑາຍ (biotechnology) ຽຆໃ ຄິ ກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌຎະງຸ ກເຆ຅ໄ ຖຸ ຌິ ຆີເນຽໄ ກີຈຎະ຿ນງຈເຌຖະຈັຍ ບຸຈຘານະກ່າຂະໜາຈເນງໃ ຖທຓ຋ຄັ ຅ຖຸ ະຆທີ ະທ຋ິ ະງາ຋າຄບານາຌ (food microbiology) ຽຆໃ ຄິ ຽຎັຌກາຌຘກຶ ຘາ ກໃ ຼທກຍັ ຍຈ຺ ຍາຈຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆເີ ຌກາຌຊະໜບຓບານາຌ, ຅ຖຸ ຌິ ຆີ຋ໃ ຽີ ປຈັ ເນບໄ ານາຌຽຆໃ ບຓຽຘງ ຖທຓ຋ຄັ ຋ໃ ຽີ ປຈັ ເນໄ ຽກຈີ ຑະງາຈບານາຌຽຎັຌຑຈິ ຿ຈງ຋ໃ ທ຺ ແຎຌກັ ຅ຖຸ ະຆທີ ະທ຋ິ ະງາ຋າຄບານາຌ ເນ຃ໄ ທາຓຘຌ຺ ເ຅ນົກັ ແຎ຋ໃ ກີ າຌຘກຶ ຘາ ຉໃ າຄໂ ຽຆໃ ຄິ ກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ບານາຌໝກັ , ຃ຸຌຌະຑາຍຂບຄຌ່າໄ , ກາຌຊະໜບຓບານາຌ, ກາຌຽຆໃ ບຓຽຘງຂບຄບານາຌ ກາຌ຃ທຍ຃ຸຓ຃ຸຌຌະຑາຍຽຆບໄ ຅ຖຸ ຌິ ຆ຋ີ ໃ ກີ ໃ ເ່ ນຽໄ ກຈີ ຑະງາຈ, ຃ຸຌຖກັ ຘະຌະ຋ໃ ຈີ ຂີ ບຄບານາຌ ຾ຖະ ກາຌ຅ຈັ ກາຌນບໄ ຄ 1

຋ຈ຺ ຖບຄ, ດໃ າຄເຈກຉ່ າຓຘາຈຘະຽຑາະຈາໄ ຌຉໃ າຄໂ ຋ໃ ກີ ໃ າທຓາ຾ຖທໄ ຓ຃ີ ທາຓຽນໃ ົບຓຖ່າໄ ກຌັ ດໃ ູ ຾ຖະ ຍໃ ່ຘາຓາຈ຾ງກ຅າກ ກຌັ ແຈ຿ໄ ຈງຽຈຈັ ຂາຈ ຽຆໃ ຌັ : ກາຌຘກຶ ຘາຈາໄ ຌ຅ຖຸ ະຆທີ ະທ຋ິ ະງາ຋າຄບານາຌ຅ະຓ຃ີ ທາຓກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ຅ຖຸ ະຆີຍ ທ຋ິ ະງາບຸຈຘານະກ່າ ຾ຖະ ຽ຋ກັ ຿ຌ຿ຖດີ ຆີທະຑາຍເຌກາຌຏະຖຈິ ບານາຌໝກັ ຾ຖະ ຿ຎຕຉີຌ຅ຖຸ ຄັ ຈຼທ ນົ ເຌ ກາຌຘກຶ ຘາກໃ ຼທກຍັ ຑະງາຈບານາຌຽຎັຌຑິຈ຋ໃ ຽີ ກຈີ ຅າກ຅ຸຖິຌຆີ຅ະຓີ຃ທາຓກໃ ຼທຂບໄ ຄກຌັ ຖະນທໃ າຄ຅ຖຸ ະຆີທະ ທ຋ິ ະງາ຋າຄກາຌ຾ຑຈ ຾ຖະ ຅ຖຸ ະຆທີ ະທ຋ິ ະງາ຋າຄກາຌກະຽຘຈຽຎັຌຉຌ຺ໄ . ຽຊຄິ ທໃ າຂະຍທຌກາຌ຋ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌຽຆໃ ບຓຽຘງຂບຄບານາຌ, ທ຋ິ ກີ າຌຊະນຌບຓປກັ ຘາບານາຌ ຾ຖະ ກາຌໝກັ ບານາຌ຅ະຽຎັຌ຋ໃ ປີ ູ ຅ໄ ກັ ກຌັ ຓາຈ຺ຌຉຄັໄ ຾ຉໃ ຘະແໝຍູປາຌ ຾ຉໃ ກາຌຘກຶ ຘາ຋ໃ ີກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ຃ທາຓຘ່າຑຌັ ຖະນທໃ າຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ຾ຖະ ບານາຌນາກໃ ່ຽຖໃ ຓີ ຉຌ຺ໄ ຽຓໃ ບຉຌ຺ໄ ຃.ຘ. 1800 ຿ຈງເຌຎີ ຃.ຘ. 1837 Shwann ຖາງຄາຌທໃ າ ດີຘ຋ໃ ີຑຍ຺ ເຌຆໃ ທຄກາຌໝກັ ຾ບຌກ່ປ່ຽຎັຌຑຈ຋ໃ ີຓຂີ ະໜາຈຌບໄ ງ ຾ຖະ ຍໃ ່ຘາຓາຈຽຍໃ ຄິ ຽນຌັ ຈທໄ ງຉາຽຎໃ ຺າແຈໄ ຾ຖະ ຖະນທໃ າຄຎີ ຃.ຘ. 1857 ຾ຖະ 1876 Pasteur ຑຘິ ູຈເນຽໄ ນຌັ ທໃ າ຅ຖຸ ຌິ ຆຽີ ຎັຌຘາຽນຈ຋ໃ ຽີ ປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ກາຌຎໃ ຼຌ຾ຎຄ ຋າຄຽ຃ຓເີ ຌບານາຌ ຾ຖະ ຽ຃ໃ ບຄຈໃ ຓ ຽຆໃ ຄິ ກາຌຘກຶ ຘາຈໃ ຄັ ກໃ າທແຈຽໄ ປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ກາຌຑຈັ ຋ະຌາກາຌຂບຄທຆິ າ຅ຖຸ ະຆທີ ະ ທ຋ິ ະງາ຋າຄບານາຌຂຌຶໄ ຅ຌ຺ ຽຊຄິ ຎັຈ຅ຍຸ ຌັ ດໃ າຄເຈກ່ຉາຓຖະຈຍັ ຃ທາຓຘຌ຺ ເ຅ຂບຄຌກັ ຅ຖຸ ະຆທີ ະທ຋ິ ະງາບານາຌຉໃ ່຅ຸ ຖຌິ ຆ຾ີ ຉໃ ຖະຆະຌຈິ ຓ຃ີ ທາຓ຾ຉກຉໃ າຄກຌັ ຿ຈງຓກັ ເນ຃ໄ ທາຓຘ່າ຃ຌັ ກຍັ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຽຎັຌບຌັ ຈຍັ ຋່າບຈິ ຉາຓຈທໄ ງ ຽຆບໄ ຕາ ຾ຖະ ດີຘ, ຘໃ ທຌແທຕຈັ ຌຌັໄ ຽຎັຌກໃ ຸຓຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆ຋ີ ໃ ແີ ຈປໄ ຍັ ຃ທາຓຘຌ຺ ເ຅ຌບໄ ງ຋ໃ ຘີ ຸຈ. ເຌຘໃ ທຌຂບຄຌກັ ຅ຖຸ ະຆທີ ະທ຋ິ ະງາບານາຌ຅ະຉບໄ ຄຓ຃ີ ທາຓປູຘໄ ະຽຑາະ຋ໃ ຉີ ບໄ ຄບາແຘ຃ທາຓປູຑໄ ຌໄ ຊາຌແຈ຾ໄ ກໃ ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ກາຌ຅່າ຾ຌກ ຾ຖະ ກາຌ຾ງກ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉ ຾ຖະ ຎັຈແ຅຋ໃ ຓີ ຏີ ຌ຺ ຉໃ ່ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆ,ີ ກາຌ຃ທຍ຃ຸຓ ຾ຖະ ກາຌຉາງຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆ.ີ ບານາຌຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ຾ຖະ ກາຌຽຑາະຖຼໄ ຄ ເຌນບໄ ຄ຋ຈ຺ ຖບຄ. ຅ຖຸ ຌິ ຆກີ ໃ ຸຓຉໃ າຄໂ ແຈ຾ໄ ກໃ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ, ຽຆບໄ ຕາ ຾ຖະ ດີຘຓ຃ີ ທາຓກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ຑະງາຈບານາຌຽຎັຌຑຈິ , ກາຌຽຆໃ ບຓຽຘງຂບຄບານາຌ, ກາຌໝກັ ບານາຌ, ກາຌຏະຖຈິ ທຈັ ຊຸຽ຅ບຎ຺ຌບານາຌ, ຽບຌັ ແຆຓ໇ ຾ຖະ ກາຌຏະຖຈິ ຿ຎຕຉຌີ ຅ຖຸ ຄັ ຈຼທ ຖທຓ຋ຄັ ແທຕຈັ ຋ໃ ຽີ ປຈັ ເນຂໄ ະຍທຌກາຌໝກັ ຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຽຆໃ ຌັ :ກາຌໝກັ ຌ່າໄ ຌຓ຺ ຖຓ຺ໄ ຽຽນົທ ນົ ບາຈເຆແໄ ທຕຈັ ເຌກາຌ຾ງກຆະຌຈິ ຂບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຋ໃ ຽີ ປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ຑະງາຈບານາຌຽຎັຌຑຈິ ແຈ.ໄ 2

ຍຈ຺ ຋ີ 2 ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ 1. ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຓຖີ ກັ ຘະຌະຽຎັຌ຅ຖຸ ຄັ ຈຼທ ຾ຖະ ປູ ຍປໃ າຄຍໃ ່ຆຍັ ຆບໄ ຌ ຓຂີ ະໜາຈຽຘຌັໄ ຏໃ າຌຘູຌກາຄດໃ ູຖະນທໃ າຄ 0.2 - 3.0 ແຓ຿຃ົ຾ຓຈັ ຾ຖະ ຃ທາຓງາທຖະນທໃ າຄ 0.5 - 10.0 ແຓ຿຃ົ຾ຓຈັ ຽຆໃ ຄິ ຓະຌຸຈຍໃ ່ຘາຓາຈຽຍໃ ຄິ ຽນຌັ ແຈໄ ຈທໄ ງຉາຽຎໃ ຺າ, ກາຌຘກຶ ຘາ຅ຖຸ ຄັ ຂບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຿ຈງເຆກໄ ບໄ ຄ຅ຖຸ ະຖະ຋ຈັ ປໃ ທຓກຍັ ກາຌງບໄ ຓຘຽີ ປຈັ ເນປໄ ູຂໄ ່ຓໄ ູຌກໃ ຼທ ກຍັ ປູຍປໃ າຄ, ຂະໜາຈ ຾ຖະ ກາຌ຅ຈັ ປຼຄຉທ຺ ຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຅ຖຸ ຌິ ຆແີ ຈຈໄ ງີ ໃ ຄິ ຂຌຶໄ ຽຆໃ ຌັ ກາຌງບໄ ຓ຅ຖຸ ຄັ ຈທໄ ງຘຽີ ຓ຋ຖິ ຌີ ຍຖູ (methylene blue) ຅ະຽປຈັ ເນຽໄ ນຌັ ຅ຖຸ ຄັ ຽຎັຌຘຌີ ່າໄ ຽຄຌິ ນົ ຒາໄ ຽຌໃ ບຄ຅າກຘີຈໃ ຄັ ກໃ າທ຅ະຖທຓຉທ຺ ກຍັ ກຈ຺ ແຕ຿ຍຈ ຌທິ ຃ຖບີ ກິ (ribose nucleic acid) ຖກັ ຘະຌະຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຾ຖະ ກາຌ຅ຈັ ປຼຄຉທ຺ ຂບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ ຘະ຾ຈຄຈໃ ຄັ ປູຍ ຋ີ 2.1 2. ກາຌງບໄ ຓ຾ກຓົ (Gram stain) ກາຌງບໄ ຓ຾ກຓົ ຽຎັຌຽ຋ກັ ຌກິ ຋ໃ ຘີ ່າ຃ຌັ ຾ຖະ ເຆເໄ ຌກາຌຘກຶ ຘາ຅ຖຸ ຄັ ຂບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງປໃ ທຓກຍັ ກາຌເຆກໄ ບໄ ຄ຅ຸ ຖະຖະ຋ຈັ ເຆ຾ໄ ຘຄ (light microscope) ຽ຋ກັ ຌກິ ຌ຃ີໄ ຈິ ຃ຌ຺ໄ ເຌຎີ ຃.ຘ. 1984 ຿ຈງ Christian Gram ຆາທ ຽຈຌຓາກຽຑໃ ບເຆເໄ ຌກາຌ຅່າ຾ຌກ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຅າກຉທ຺ ດໃ າຄ, ເຌຎັຈ຅ຍຸ ຌັ ທ຋ິ ຌີ ຽີໄ ຎັຌຂຌັໄ ຉບຌ຋່າບຈິ ເຌກາຌ຅່າ຾ຌກ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຋ໃ ງີ ຄັ ຍໃ ່ປູຆໄ ະຌຈິ ຿ຈງຘາຓາຈ຾ຍໃ ຄຉາຓກາຌຉຈິ ຘຂີ ບຄ຅ຖຸ ຄັ ຽຎັຌ 2 ກໃ ຸຓ ແຈ຾ໄ ກໃ ກໃ ຸຓ຾ກົຓຍທກ (Gram positive) ຋ໃ ງີ ຄັ ຃ຄ຺ ຉຈິ ຘຓີ ໃ ທຄ຾ຈຄຂບຄ຋າຈຎະຘຓ຺ ຾ຍຍຆບໄ ຌ຃ົຈິ ຉບຌແທ຿ບຽຖຈັ - ແບ຿ບຈຌິ (crystal violet iodine complex) ນົຄັ ຅າກ຋ໃ ຆີ ະຖາໄ ຄຈທໄ ງ຋າຈຆະຖາໄ ຄຘີ (decolorizing agent) ຾ຖະ ກໃ ຸຓ຾ກົຓຖຍ຺ (Gram negative) ຽຆໃ ຄິ ງບໄ ຓຍໃ ່ຉຈິ ຘີຈໃ ຄັ ກໃ າທ ຾ຉໃ ຘາຓາຈງບໄ ຓຉຈິ ຘີຂບຄຆຍັ ຒາຌຌິ (safranin) ຽຆໃ ຄິ ຽປຈັ ເນໄ ຽນຌັ ຅ຖຸ ຄັ ຽຎັຌຘຆີ ຓ຺ ຑູ. 3

ປູຍ຋ີ 2.1 ຖກັ ຘະຌະຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຾ຖະ ກາຌ຅ຈັ ປຼຄຉທ຺ ຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) ດໃ າຄເຈກ່ຉາຓຖກັ ຘະຌະ຋າຄຘາຖຖິ ະທ຋ິ ະງາຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຓຏີ ຌ຺ ຉໃ ່ກາຌງບໄ ຓ຾ກົຓ ຿ຈງ຋ໃ ທ຺ ແຎຓກັ ເຆ຅ໄ ຖຸ ຄັ ຋ໃ ຓີ ີ ບາງຸ ຍໃ ່ຽກຌີ 18 ຆໃ ທ຺ ຿ຓຄ ນົ ຌບໄ ງກທໃ າ ຽຆໃ ຄິ ເຌຘໃ ທຌຂບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຾ກົຓຍທກ຋ໃ ຘີ າໄ ຄຘະຎ່ ຍາຄຆະຌຈິ ຽຆໃ ຌັ : Micrococcus spp. ຓ຾ີ ຌທ຿ຌຓໄ ຘູຌຽຘງ຃ຸຌຘຓ຺ ຍຈັ ເຌກາຌ຃ຄ຺ ຋າຈຎະຘຓ຺ ຾ຍຍຆບໄ ຌ຃ົຈິ ຉບຌແທ຿ບຽຖຈັ - ແບ຿ບຈຌິ ແທຽໄ ຋ຄິ ຅ຖຸ ຄັ ຽຓໃ ບບາງຸຂບຄຽຆບໄ ຈໃ ຄັ ກໃ າທຽຑໃ ີຓນົາງຂຌຶໄ , ຘໃ ທຌຽຆບໄ ຋ໃ ຓີ ບີ າງຸນົາງບາຈງບໄ ຓຉຈິ ຋ຄັ ຘີ຾ກົຓ ຍທກ ຾ຖະ ຾ກົຓຖຍ຺ ນົ ບາຈງບໄ ຓຉຈິ ຘີ຾ກົຓຖຍ຺ ຑຼຄດໃ າຄຈຼທເຌຍາຄກ່ຖະຌີ. ຅ຖຸ ຌິ ຆີຆະຌຈິ ຌບີໄ າຈຽບີຌໄ ທໃ າ 4

Gram variable ຾ຖະ ຅ຖຸ ຌິ ຆີ຾ກົຓຍທກ຋ຸກຆະຌຈິ ຅ະຘູຌຽຘງ຃ຸຌຘຓ຺ ຍຈັ ກາຌງບໄ ຓ຾ກົຓ຋ຌັ ຋຋ີ ໃ ຅ີ ຖຸ ຄັ ຉາງ ຾ຖະ ຽຖໃ ຓີ ຘະນຖາງຉທ຺ . 3. ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ ຿຃ຄຘາໄ ຄ຋ໃ ຘີ ະຽຑາະຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ ຽຆໃ ຌັ :ຘະຎ່ ຘາຓາຈຽປຈັ ເນຽໄ ຍໃ ຄິ ຽນຌັ ແຈ຿ໄ ຈງເຆກໄ ບໄ ຄ຅ຖຸ ະຖະ຋ຈັ ເຆ຾ໄ ຘຄປໃ ທຓກຍັ ຽ຋ກັ ຌກິ ຘະຽຑາະເຌກາຌງບໄ ຓຘີ, ຾ຉໃ ຍາຄຽ຋ກັ ຌກິ ຽຆໃ ຌັ ຋ໃ ເີ ຆຽໄ ຍໃ ຄິ ຖກັ ຘະຌະຂບຄ຾ຒກຽ຅ທຖາ (flagella) ຌຌັໄ ຓຂີ ຌັໄ ຉບຌນງຸຄໄ ງາກ ຾ຖະ ເນຏໄ ຌ຺ ຋ໃ ຍີ ໃ ່຾ຌໃ ຌບຌ ຉາຉາຖາຄ຋ີ 1 ຘະ຾ຈຄເນຽໄ ນຌັ ຂ່ຓໄ ູຌ຋ໃ ກີ ໃ ຼທກຍັ ຅ຸ ຖຌິ ຆຽີ ຆໃ ຄິ ແຈ຅ໄ າກກາຌເຆກໄ ບໄ ຄ຅ຖຸ ະຖະ຋ຈັ ເຆ຾ໄ ຘຄປໃ ທຓກຍັ ຽ຋ກັ ຌກິ ກາຌງບໄ ຓຘີ ຽປຈັ ເນຘໄ າຓາຈຌ່າຂ່ຓໄ ູຌຈໃ ຄັ ກໃ າທ ແຎເຆເໄ ຌກາຌ຅າ່ ຾ຌກ຾ຍກ຋ຽີ ຕງເຌກາຌກທຈທຽິ ຃າະເຌນບໄ ຄ຋ຈ຺ ຖບຄແຈ.ໄ ຉາຉາຖາຄ຋ີ 2.1 ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຋ໃ ຘີ ຄັ ຽກຈແຈ຿ໄ ຈງທ຋ິ ກີ າຌຉໃ າຄໂ ຖກັ ຘະຌະ຅ຖຸ ຄັ ທ຋ິ ກີ າຌ ປູຍປໃ າຄ຅ຖຸ ຄັ ກາຌງບໄ ຓຘ຋ີ າ່ ຓະຈາ ນົ ກາຌງບໄ ຓ຾ກຓົ ຂະໜາຈຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ກາຌງບໄ ຓຘ຋ີ ່າຓະຈາ ນົ ກາຌງບໄ ຓ຾ກຓົ ຖກັ ຘະຌະກາຌ຅ຍັ ກໃ ຸຓ ກາຌງບໄ ຓຘ຋ີ ່າຓະຈາ ນົ ກາຌງບໄ ຓ຾ກຓົ ກາຌຉຈິ ຘ຾ີ ກົຓ ກາຌງບໄ ຓ຾ກົຓ ຾ຒກຽ຅ທຖາ ທ຋ິ ີ hanging drop motility ຘະຎ່ ກາຌງບໄ ຓຘະຎ່ ຽຆໃ ຌັ : hot spore stain ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) ເຌກາຌຘກຶ ຘາ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆດີ ໃ າຄຖະບຼຈຌຌັໄ ຅່າຽຎັຌຉບໄ ຄເຆກໄ ບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ບຽິ ຖກັ ຉຕບຌ (electron microscope) ຽຌໃ ບຄ຅າກກບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ຑຌໄ ຘະນທໃ າຄ (bright field microscope) ຅ະຓຂີ ່຅ໄ ່າກຈັ ຂບຄ resolving power (຃ທາຓຘາຓາຈເຌກາຌເນຖໄ າງຖະບຼຈ ຾ຖະ ຾ງກ຃ທາຓ຾ຉກຉໃ າຄຖະນທໃ າຄຘໃ ຄິ ຂບຄ ນົ ທຈັ ຊຸຘບຄຘໃ ຄິ ຋ໃ ດີ ໃ ູເກກໄ ຌັ ແຈ)ໄ ຃ໃ າ resolving power ຂບຄກບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ຋່າຓະຈາ຋ໃ ເີ ຆຽໄ ຖຌກ່າຖຄັ ຂະນງາງຎະຓາຌ 1,000 ຽ຋ໃ າ຺ ຓ຃ີ ໃ າຎະຓາຌ 0.2 ແຓ຿຃ົ຾ຓຈັ ຽຆໃ ຄິ ໝາງ຃ທາຓທໃ າຘໃ ຄິ ຂບຄ ນົ ທຈັ ຊຸ຋ໃ ຓີ ຂີ ະໜາຈຌບໄ ງກທໃ າ 0.2 ແຓ ຿຃ົ຾ຓຈັ ຾ຖະ ທຈັ ຊຸ຋ໃ ດີ ໃ ູເກກໄ ຌັ ຌບໄ ງກທໃ າ 0.2 ແຓ຿຃ົ຾ຓຈັ ກບໄ ຄຌ຅ີໄ ະຍໃ ່ຘາຓາຈ຾ງກ຃ທາຓ຾ຉກຉໃ າຄແຈ,ໄ ເຌຘໃ ທຌ ຂບຄກບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ບຽິ ຖກັ ຉຕບຌຑຍ຺ ທໃ າຓກີ ່າຖຄັ ຂະນງາງຘູຄຽຊຄິ 1 ຾ຘຌຽ຋ໃ າ຺ ຾ຖະ ຘາຓາຈ຾ງກ ຾ຖະ ຽປຈັ ເນຽໄ ຍໃ ຄິ ຽນຌັ ທຈັ ຊຸ຋ໃ ດີ ໃ ູເກກໄ ຌັ ຽຊຄິ 2.5 ຌາ຿ຌ຾ຓຈັ ແຈ.ໄ ຖາງຖະບຼຈຂບຄ຿຃ຄຘາໄ ຄ຅ຖຸ ຄັ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ ຾ຖະ ຎະກບຍຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຘາຓາຈຘກຶ ຘາແຈ຅ໄ າກກບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ບິ ຽຖກັ ຉຕບຌ, ຘໃ ທຌ຿຃ຄຘາໄ ຄຑາງເຌຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຘາຓາຈຘກຶ ຘາ຿ຈງເຆກໄ ບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ບຽິ ຖກັ ຉຕບຌ຋ຕາຌຓຈິ ຆໃ ັຌ (transmission electron microscope) ປໃ ທຓກຍັ ກາຌຽ຃ບຍຈທໄ ງ຿ຖນະ, ຘໃ ທຌຑຌໄ ຏທິ ຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຘກຶ ຘາ ຿ຈງກບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ຆະຌຈິ ຘະ຾ກຌ (scanning electron microscope)຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຾ຍກ຋ີຽຕງ ຘະ຾ຈຄຈໃ ຄັ ປູຍ຋ີ 2.2 5

ປູຍ຋ີ 2 ຿຃ຄຘາໄ ຄ຅ຖຸ ຄັ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຋ຸກຆະຌຈິ ຓ຿ີ ຃ຄຘາໄ ຄ຋ໃ ຽີ ຎັຌຎະກບຍ຅ຖຸ ຄັ ແຈ຾ໄ ກໃ ຂບຍ຅ຖຸ ຄັ ໇ (cell wall), ຽຆທຽຓຓຽຍຕຌ (cell membrane), ແຆ຿຋ຑຖາຈຆຓຶ (cytoplasm), ຿຃ົ຿ຓ຿ຆຓຈໃ ຼທ (single chromosome) ຾ຖະ ແຕ ຿ຍ຿ຆຓ (ribosomes) ຾ຖະ ເຌ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຍາຄຆະຌິຈ຅ະຓີ຾຃ຍຆູຌ (capsules), ແກຖ຿຃຃າຖິກ (glycocalyx), ຒິຓຽຍຕງ (fimbriae) ນົ ຑຌິ ແຖ (pili) ຓ຿ີ ຆ຿ຆຓ (mesosomes), ຾ຒກຽ຅ທຖາ ບຌິ ຃ຖູ ຽຆຌີ ຾ກຌົ ຌູ (inclusion granules) ຾ຖະ ຘະຎ່ . ຂບຍ຅ຖຸ ຄັ ຂບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຓຖີ ກັ ຘະຌະຽຎັຌຆຌັໄ ຋ໃ ຃ີ ໃ ບຌຂາໄ ຄ຾ຂຄ຾ປຄຖບໄ ຓບບໄ ຓຽຆທຽຓຓຽຍຕຌ ຾ຖະ ຓໜີ າໄ ຋ໃ ຽີ ຎັຌ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຿ຈງຎບໄ ຄກຌັ ຅ຖຸ ຄັ ຅າກ຾ປຄຈຌັ ບບຈ຿ຓຉກິ ຾ຖະ ຅າກ຾ປຄກຌ຺ ຑາງຌບກຂບຍ຅ຖຸ ຄັ ຂບຄ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຘໃ ທຌເນງໃ ຎະກບຍຈທໄ ງ຿ຑຖຽີ ຓ຋ີ ໃ ຓີ ຋ີ າຈ N - acetyl glucosamine ຾ຖະ Nacetyl muramic acid ຉໃ ບຈຖຍັ ກຌັ ຿ຈງ຋າຈຆະຌຈິ ຋່າບຈິ ຽຎັຌຎະກບຍຂບຄແ຃ຉຌິ (chitin) ຑຍ຺ ເຌ ຂບຍ຅ຖຸ ຄັ ບຄຽຘຌັໄ ເງຽຆບໄ ຕາ ຾ຖະ ຿຃ຄຘາໄ ຄຑາງຌບກຂບຄ຾ຓຄແຓ ໄ ຘໃ ທຌ຋າຈຆະຌຈິ ນຄົັ ຽຎັຌ amino sugar຋ໃ ຑີ ຍ຺ ຘະຽຑາະເຌຂບຍ຅ຖຸ ຄັ ຂບຄ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຽ຋ໃ າ຺ ຌຌັໄ . ຋າຈ຋ຄັ ຘບຄຆະຌຈິ ຽກາະກຌັ ຈທໄ ງກຈ຺ ບະຓ຿ິ ຌຽປຈັ ເນແໄ ຈ຿ໄ ຃ຄຘາໄ ຄ 3 ຓຉິ ິ ຽບີຌໄ ທໃ າຽຎຍຉ຿ິ ຈ ແກຖ຾຃ຌ (peptidoglycan) ນົ ຓທິ ຕີຌ (murein) ຓທິ ຿຃ຽຎຍແ຋ (mucopeptide) ນົ ຓທິ ຿຃຃ບຓຽຑກ (mucocomplex). ເຌ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຾ກົຓຍທກ ຾ຖະ ຾ກຓົ ຖຍ຺ ຓຎີ ະກບຍຂບຄ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຍ຅ຖຸ ຄັ ຋ໃ ຾ີ ຉກຉໃ າຄກຌັ ດໃ າຄນົທຄນົາງ ຌບກຽໜບ຅າກຽຎຍຉ຿ິ ຈແກຖ຾຃ຌ຾ຖທໄ ງຄັ ຑຍ຺ teichoic acid ຋ໃ ຽີ ຆໃ ບຓກຍັ ຽຎຍຉ຿ິ ຈແກຖ຾຃ຌຈທໄ ງຑຌັ ຋ະ຿຃ ຽທຽຖຌ ຾ຖະ ຆໃ ທງຽຑໃ ຓີ ຃ທາຓ຾ຂຄ຾ປຄຂບຄຂບຍ຅ຖຸ ຄັ ຆຌັໄ ຂບຄຽຎຍຉ຿ິ ຈແກຖ຾຃ຌເຌ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຾ກົຓຖຍ຺ ຍາຄ 6

ກທໃ າຂບຄ຾ກົຓຍທກນົາງ (ຎະຓາຌ 1 ເຌ 10) ຾ຖະ ຓຑີ ຌັ ຋ະຽຎຍແ຋຋ໃ ຽີ ຆໃ ບຓຖະນທໃ າຄຽຘຌັໄ ຽຎຍຉ຿ິ ຈແກຖ຾຃ຌ ຌບໄ ງກທໃ າ ຾ຖະ ຍໃ ່ຓຑີ ຌັ ຋ະຂບຄ teichoic acid ຋ໃ ຽີ ຑໃ ຓີ ຃ທາຓ຾ຂຄ຾ປຄຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຂບຍ຅ຖຸ ຄັ ຂບຄຑທກ຾ກົຓຖຍ຺ ຅ໃ ຄຶ ຾ຂຄ຾ປຄຌບໄ ງກທໃ າ຾ກົຓຍທກນົາງ ຆັຌໄ ຌບກ຋ໃ ີຉິຈກຍັ ຽຎຍຉິ຿ຈແກຖ຾຃ຌ ຃ຆັຌໄ ຂບຄແຖ຿ຎ຿ຎຕຉີຌ (lipoprotein), ຒບຈ຿ ຒແຖ ຎິ ຈ (phospholipid) ຾ຖະ ຋າຈ ຿ຑຖິຽຓີ຃ ແຖ ຿ຎ຿ ຑຖີ຾ຆກ຃ າແ ຕ (lipopolysaccharide) ຋ໃ ຑີ ຍ຺ ຘະຽຑາະເຌຂບຍ຅ຖຸ ຄັ ຂບຄ຾ກົຓຖ຺ຍຽ຋ໃ າ຺ ຌຌັໄ . ຆຌັໄ ຌບກຘຸຈຂບຄຂບຍ຅ຖຸ ຄັ ນົ outer envelope ນົ outer membrane ຓ຿ີ ຃ຄຘາໄ ຄຽໝບຌກຍັ ຽຓຓຽຍຕຌບໃ ຌໂ຋ໃ ຑີ ຍ຺ ຋ໃ ທ຺ ແຎ຿ຈງຓ຿ີ ຃ຄຘາໄ ຄ຋ໃ ີ ຆຍັ ຆບໄ ຌນາົ ງ ຾ຖະ ຎະກບຍຈທໄ ງ຾ບຌຉຽິ ຅ຌ຋ໃ ໜີ ຼທຌ່າກາຌຘາໄ ຄ຾ບຌຉຍິ ່ຈເີ ຌຘຈັ ຖຼໄ ຄຖູກຈທໄ ງຌຓ຺ ຾ຖະ ຃ທາຓ ຽຎັຌຑຈິ ຂບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຾ກຓົ ຖຍ຺ ຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ບາກາຌແຂ,ໄ ຆບກ ຾ຖະ ບາກາຌບໃ ຌໂ. ຌບກ຅າກຌຌັໄ ຆຌັໄ ຌບກຘຸຈຌີໄ ງຄັ ຽປຈັ ໜາໄ ຋ໃ ຎີ ບໄ ຄກຌັ ຋າຈຽ຃ຓ຋ີ ໃ ຽີ ຎັຌຑຈິ ຽຂາ຺ໄ ຘໃ ູຑາງເຌ຅ຖຸ ຄັ (ປູ ຍ຋ີ 2.3) ຘະ຾ຈຄ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄຂບຍ຅ຖຸ ຄັ ຂບຄ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຾ກຓົ ຍທກ ຾ຖະ ຖຍ຺ . ປູຍ຋ີ 2.3 ຂບຍ຅ຖຸ ຄັ ຂບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຾ກຓົ ຍທກ ຾ຖະ ຾ກຓົ ຖຍ຺ ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) ຽຆທຽຓຓຽຍຕຌ (plasma ນົ cytoplasmic membrane) ຽຎັຌຆຌັໄ ຍາຄຂບຄ຿຃ຄຘາໄ ຄ຋ໃ ຎີ ະກບຍຈທໄ ງ ແຂຓຌັ ຾ຖະ ຿ຎຕຉຌີ ຋ໃ ກີ ຌັໄ ຖະນທໃ າຄແຆ຿ຉຑຖາຈຆຓຶ ຾ຖະ ຑາງຌບກ຅ຖຸ ຄັ ຿ຈງຓ຃ີ ທາຓໜາຑຼຄ 7 ຌາ຿ຌ຾ຓຈັ ຎະກບຍຈທໄ ງຒບຈ຿ຒແຖຎິຈ 2 ຆຌັໄ ຋ໃ ຓີ ຿ີ ຓຽຖກຸຌຂບຄ຿ຎຕຉຌີ ບໃ ຌໂ ດໃ ູຘູຌກາຄໜາໄ ຋ໃ ຂີ ບຄຽຆທຽຓຓຽຍຕຌແຈ຾ໄ ກໃ - ກຌັໄ ຾ຍໃ ຄຖະນທໃ າຄແຆ຿ຉຑຖາຈຆຓຶ ຾ຖະ ຑາງຌບກ຅ຖຸ ຄັ - ຃ທຍ຃ຸຓກາຌແນົຽຂາ຺ໄ ຾ຖະ ບບກຂບຄ຋າຈຑາງເຌ຅ຖຸ ຄັ ຿ຈງ຿ຎຕຉຌີ ຋ໃ ຽີ ຓຓຽຍຕຌ຺ ຽປຈັ ໜາໄ ຋ໃ ຽີ ນຓບຌປູ (pores) ຽຂາ຺ໄ ບບກຂບຄຌ່າໄ ຾ຖະ ຋າຈບໃ ຌໂດໃ າຄທໃ ບຄແທ຿ຈງຓຽີ ບຌັ ແຆຓ໇ permeasesຆໃ ທງຂຌ຺ ຘໃ ຄ຺ ຖະນທໃ າຄຽຓຓ ຽຍຕຌ 7

- ເຌ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຍາຄຆະຌຈິ ຓກີ າຌຘາໄ ຄຽບຌັ ແຆຓ຋໇ ໃ ກີ ໃ ຼທກຍັ ກາຌນາງເ຅ (respiratory enzyme) ຋ໃ ີ ຽຆທຽຓຓຽຍຕຌ - ເຌຖະນທໃ າຄກາຌ຾ຍໃ ຄ຅ຖຸ ຄັ ຋າຈຑຌັ ຋ຸກາ່ ຅ະຽກາະຉຈິ ຋ໃ ຽີ ຆທຽຓຓຽຍຕຌ ຽຆໃ ຄິ ຓຍີ ຈ຺ ຍາຈເຌກາຌຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ກາຌຘາໄ ຄ຋າຈຑຌັ ຋ຸກ່າຂຌຶໄ ເໝໃ ຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຖູກ຋ໃ ຽີ ກຈີ ເໝໃ ຋ຄັ ຘບຄ຅ຖຸ ຄັ - ຽບກັ ຿ຆຽບຌັ ແຆຓ໇ (exoenzymes ນົ extracellar enzymes) ຅ະຊກຎໃ ບງບບກຓາ຋ໃ ຑີ ຌໄ ຏທິ ຌບກ ຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຋ໃ ຉີ ຈິ ກຍັ ຽຓຓຽຍຕຌ. ແຆ຿ຉຑຖາຈຆຓຶ (cytoplasm) ຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຓຖີ ກັ ຘະຌະຽຎັຌຂບຄແນົ ຎະກບຍຈທໄ ງຌ່າໄ ຎະຓາຌ 75% ຖທຓ຋ຄັ ຿ຎຕຉຌີ ຽບຌແຆຓ໇ ຃າຕ຿໇ ຍແປຽຈຕຈ ແຂຓຌັ ຽກບບະຌຄ຺ ຃ະ຋າຈ ຾ຖະ ຂບຄຽຘງ຅າກຽຓຉາ຿ຍຖິ ຆຓຶ ຖທຓ຋ຄັ ແຕ຿ຍ຿ຆຓ ຾ຖະ DNA. ຅຿ີ ຌຓຂບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ (bacterial genome) ໝາງຽຊຄິ ຋າຈຑຌັ ຋ຸກ່າຂບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຽຆໃ ຄິ ຎະກບຍ ຈທໄ ງ຿຃ົ຿ຓ຿ຆຓປູຍປໃ າຄທຄ຺ ຾ນທຌຑຼຄບຌັ ຈຼທ ຾ຖະ ຑຖາຈຓຈິ (plasmids) ນົ ບຑິ ຿ິ ຆຓ (episomes) ຿຃ົ ຿ຓ຿ຆຓທຄ຺ ຾ນທຌຓຽີ ຘຌັໄ ຘາງຂບຄ຿ຓຽຖກຸຌ DNA 2 ຆຌັໄ ຓຂີ ່ຓໄ ຌູ ຋າຄຑຌັ ຋ຸກ່າ (ຎະຓາຌ 4,000 ດີຌ) ຽຆໃ ຄິ ຃ທຍ ຃ຸຓຑຈັ ຋ະຌາກາຌ ຾ຖະ ກຈິ ຅ະກ່າຽຓຉາ຿ຍຖຆິ ຓຶ ຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຿ຓຽຖກຸຌ DNA ຘາງ຃ໃ ູຌ຅ີໄ ະຑຌັ ຾ຖະ ບຈັ ຾ໜຌໄ ຽຎັຌ ກບໄ ຌ຋ໃ ຓີ ຽີ ຘຌັໄ ຏໃ າຌຘູຌກາຄຎະຓາຌ 0.2 ແຓ຿຃ົ຾ຓຈັ ຾ຖະ ກຌິ ຽຌບໄ ຋ໃ ຎີ ະຓາຌ 15 - 25% ຂບຄແຆ຿ຉຑຖາຈຆຓຶ , ຘໃ ທຌຑຖາຈຓຈິ ຽຎັຌ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄ຋າຈຑຌັ ຋ຸກ່າຂະໜາຈຌບໄ ງ຋ໃ ຾ີ ຉກຉໃ າຄ຅າກ຿຃ົ຿ຓ຿ຆຓ, ເຌ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຅ະຑຍ຺ ຽຎັຌ຿຃ຄຘາໄ ຄທຄ຺ ຾ນທຌຂະໜາຈຌບໄ ງ຋ໃ ຎີ ະກບຍຈທໄ ງ 5 - 10 ດີຌ ຾ຖະ ຽກຍັ ຂ່ຓໄ ູຌ຋ໃ ຍີ ໃ ່ກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌຓຆີ ີທຈິ ຖບຈຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຾ຉໃ ບາຈຆໃ ທງເຌກາຌຎັຍຉທ຺ ເນຽໄ ຂາ຺ໄ ກຍັ ຘະຑາຍ຾ທຈຖບໄ ຓ຋ໃ ຎີ ໃ ຼຌ຾ຎຄ ຽຆໃ ຌັ : ຑຖາຈຓຈິ ຋ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄ ກຍັ ກາຌຉາໄ ຌດາຎະຉຆິ ທີ ະຌະຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ນົ ຑຖາຈຓຈິ ຋ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌງໃ ບງຘະນົາງ຋າຈຎະກບຍບໃ ຌໂ ຋ໃ ຏີ ຈິ ຎ຺ກກະຉ຿ິ ຈງຘາຓາຈຌ່າຑຖາຈຓຈິ ແຎເຘໃ ເຌ຅ຖຸ ຄັ ຂບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງບໃ ຌໂແຈ.ໄ ແຕ຿ຍ຿ຆຓ (ribosomes) ຓປີ ູຍປໃ າຄກຓ຺ ຂະໜາຈຌບໄ ງ ຽຘຌັໄ ຏໃ າຌຘູຌກາຄຎະຓາຌ 25 ຌາ຿ຌ຾ຓຈັ ຾ຖະ ຎະກບຍຈທໄ ງ຿ຎຕຉຌີ ຾ຖະ RNA ແຕ຿ຍ຿ຆຓຓໜີ າໄ ຋ໃ ຘີ ຄັ ຽ຃າະ຿ຎຕຉຌີ ເນ຾ໄ ກໃ ຅ຖຸ ຄັ ຾ຖະ ຑຍ຺ ນາົ ງເຌ຅ຖຸ ຄັ ຾ຍກ຋ີ ຽຕງຽຆໃ ຄິ ຽຓໃ ບງບໄ ຓ຅ຖຸ ຄັ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຈທໄ ງຘຽີ ຓ຋ຖິ ຌີ ຍຖູ ແຕ຿ຍ຿ຆຓ຅ະຉຈິ ຘີຌ່າໄ ຽຄຌິ ຽຂຓັໄ ແຕ຿ຍ຿ຆຓຂບຄ຾ຍກ຋ີ ຽຕງ ຃ຆະຌຈິ 70s (s ຃ Svedberg units ຽຎັຌນຌໃ ທງ຋ໃ ທີ ຈັ ບຈັ ຉາແທຘ່າຑຈັ ເຌກາຌຉກ຺ ຉະກບຌ຅າກຽ຃ໃ ບຄ ໝຸຌນທໃ ຼຄ຃ທາຓແທຘູຄ). ຾຃ຍຆູຌ (capsules) ນົ ຽຓບກ (slime layers) ຽຎັຌ຋າຈ຋ໃ ຾ີ ຍກ຋ຽີ ຕງຘາໄ ຄຂຌຶໄ ຓາຽ຃ບຍຂບຍ຅ຖຸ ຄັ ຿ຈງຊາໄ ຽຍໃ ຄິ ຽນຌັ ຑາງເຉກໄ ບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ເຆ຾ໄ ຘຄ຅ະຽບຌີໄ ທໃ າ຾຃ຍຆູຌ ຾ຉໃ ຊາໄ ຆຌັໄ ຌນີໄ ຸົຈບບກ ຾ຖະ ຎະຎ຺ຌດໃ ູເຌຉທ຺ ກາຄ ຽປຈັ ເນ຃ໄ າໄ ງຽຓບກ, ຾຃ຍຆູຌຎະກບຍຈທໄ ງ຿ຑຖ຾ີ ຆກ຃າແຕຈ໇ ນົ ຿ຑຖຽີ ຎຍແ຋ຂຌຶໄ ດໃ ູກຍັ ຾ນໃ ົຄ຃າຕຍ໇ ບຌ຋ໃ ຾ີ ຍກ຋ີ ຽຕງຌ່າຓາເຆໄ ຾ຖະ ຓໜີ າໄ ຋ໃ ຈີ ໃ ຄັ ຌີໄ - ຎ຺ກຎໄບຄກາຌຘູຌຽຘງຌ່າໄ ຂບຄ຅ຖຸ ຄັ - ຆໃ ທງເນ຾ໄ ຍກ຋ຽີ ຕງຽກາະຉຈິ ກຍັ ຑຌໄ ຏທິ - ຆໃ ທງເນ຅ໄ ຖຸ ຄັ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຽກາະຉຈິ ກຌັ - ຽຎັຌຆຌັໄ ຎບໄ ຄກຌັ ບຌັ ຉະຖາງ຅າກ຋າຈຎະຉຆິ ທີ ະຌະ ຾ຖະ ຒາ຿ກແຆ (phagocytes) - ບາຈຎໄບຄກຌັ ກາຌຘູຌຽຘງ຋າຈບານາຌຂບຄ຅ຖຸ ຄັ 8

- ຆໃ ທງຈູຈຆຓຶ ຾຃ຈແບບບຌ (cation) ຽຌໃ ບຄ຅າກຓໝີ ໃ ຃ູ າຕຍບກຆຌິ (carboxyl) ເຌ຿຃ຄຘາໄ ຄ - ຾຃ຍຆູຌ຋ໃ ຘີ າໄ ຄ຅າກ຿ຑຖ຾ີ ຆກ຃າແຕຈບ໇ າຈຆໃ ທງຽປຈັ ເນແໄ ທຕຈັ ຓາຽກາະຉຈິ ຄໃາງຂຌຶໄ - ຎໄບຄກຌັ ຅ຖຸ ຄັ ຅າກ຾ຍກ຋ຕີ ຿ິ ບຐາຈ (bacteriophage) ຾ຍກ຋ີຽຕງນົາງຆະຌິຈຽປັຈເນບໄ ານາຌຽຆໃ ບຓຽຘງ຿ຈງຘາໄ ຄຽຓບກຂຶຌໄ ຽຆໃ ຌັ :: ເຌຽຌີງ຾ຂຄ຃ບຈຽ຋ຈ (cottage cheese) ຋ໃ ຓີ ຽີ ຓບກ຅າກກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຑີ ທກ຾ກົຓຖຍ຺ ປູຍ຾຋ໃ ຄ, ຘໃ ທຌຽຓບກ຋ໃ ຘີ າໄ ຄ ຅າກຘະຉາຈຽຉີ (starter) ຋ໃ ເີ ຆຏໄ ະຖຈິ ຿ດຽກຈິ ຅ະຽປຈັ ເນແໄ ຈຖໄ ກັ ຘະຌະຆຌີໄ ຘ່າຏຈັ ຘະຽຑາະ. ແກຖ຿຃຃າຖກິ (glycocalyx) ຽຎັຌ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄ຿ຑຖ຾ີ ຆກ຃າແຕຖະຌາຈງາທ຋ໃ ຑີ ຌັ ກຌັ ຾ຖະ ດໃ ູນໃ າຄ຅າກ ຑຌໄ ຏທິ ຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຽຆໃ ຄິ ຅ະຘາຓາຈຽນຌັ ແຈ຅ໄ າກກບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ບຽິ ຖກັ ຉຕບຌຽ຋ໃ າ຺ ຌຌັໄ ຿຃ຄຘາໄ ຄຌຆີໄ ໃ ທງຽປຈັ ເນ຅ໄ ຖຸ ຄັ ຾ຍກ ຋ຽີ ຕງດຶຈຉຈິ ກຌັ ນົ ດຶຈຽກາະກຍັ ຑຌໄ ຏທິ ແຈ.ໄ ຑຖິ ີ (pili, fimbriae) ຓ຿ີ ຃ຄຘາໄ ຄຽຎັຌ຋ໃ ່, ຃ທາຓງາທ຾ຉກຉໃ າຄກຌັ ຾ຖະ ຘາໄ ຄດໃ ຌບບກຓາ຅າກຽຆທຽຓຓຽຍ ຕຌ຿ຈງຓ຃ີ ທາຓງາທຖະນທໃ າຄ 0.2 - 20 ແຓ຿຃ົ຾ຓຈັ ຾ຖະ ຽຘຌັໄ ຏໃ າຌຘູຌກາຄຎະຓາຌ 0.02 ແຓ຿຃ົ຾ຓຈັ ຓກັ ຑຍ຺ ເຌ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຾ກຓົ ຖຍ຺ ຽຆໃ ຌັ : ເຌຉະກູຌ Enterobacteriaceae ຾ຖະ Pseudomonadaceae ຓໜີ າໄ ຋ໃ ຆີ ໃ ທງເນ຅ໄ ຖຸ ຄັ ຽກາະຉຈິ ກຍັ ຑຌໄ ຏທິ ນົ ຽກາະຖະນທໃ າຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີຌ່າກຌັ , ຘໃ ທຌ sex pili ກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌຘໃ ຄ຺ ຊໃ າງ ຋ບຈ຋າຈຑຌັ ຋ຸກ່າຂບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ. ກາຌ຋ໃ ຾ີ ຍກ຋ຽີ ຕງຘາຓາຈຽກາະຉຈິ ກຍັ ຑຌໄ ຏທິ ແຈຽໄ ຌໃ ບຄ຅າກ຾຃ຍຆູຌ, ແກຖ຿຃຃າຖກິ ນົ ຑຖິ ຽີ ປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ຍຌັ ນາເຌບຸຈຘານະກ່າບານາຌ ຽຆໃ ຌັ : ຅ຖຸ ຌິ ຆຘີ າຓາຈ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉແຈເໄ ຌ຋ໃ ່ຽຆໃ ຄິ ຽປຈັ ຃ທາຓຘະບາຈແຈງໄ າກ ນົ ຑທກ຿຃ຖຒິ ບຓບາຈຽກາະຉຈິ ກຍັ ນທ຺ ຅ກຸ ດາຄ຋ໃ ເີ ຆເໄ ຌຽ຃ໃ ບຄຍຌັ ຅ຂຸ ທຈຽຆໃ ຄິ ບາຈຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ກາຌຎ຺ຌຽຎບໄ ຌແຈ.ໄ ຓ຿ີ ຆ຿ຆຓ (mesosomes) ຑຍ຺ ເຌ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຾ກົຓຍທກຍາຄຆະຌຈິ ຾ຖະ ຓກັ ຍໃ ່ຑຍ຺ ເຌຑທກ຾ກົຓຖຍ຺ ຓຖີ ກັ ຘະຌະຽຎັຌ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄຽຆທຽຓຓຽຍຕຌ຋ໃ ຑີ ຌັ ກຌັ ຓໜີ າໄ ຋ໃ ເີ ຌກາຌຽຑໃ ຓີ ຂະຍທຌກາຌນາງເ຅ຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຽຆໃ ຌັ : ເຌກ່ຖະຌີຘາໄ ຄຂບຍ຅ຸຖັຄເໝໃ , ຆໃ ທງເຌກາຌ຾ຍໃ ຄຉ຺ທຂບຄ຿຃ົ ຿ຓ຿ຆຓ ນົ ຆໃ ທງເຌກາຌນໃ ົັຄຽບັຌແຆຓ໇ penicillinase ເຌຑທກ Bacillus ຾ຒກຽ຅ທຖາ (flagella) ຓຖີ ກັ ຘະຌະ຃າໄ ງ຃ຽຘຌັໄ ຏຓ຺ , ຃ທາຓງາທຎະຓາຌ 10 - 20 ແຓ຿຃ົ຾ຓຈັ ຾ຖະ ຽຘຌັໄ ຏໃ າຌຘູຌກາຄຎະຓາຌ 0.1 - 0.7 ແຓ຿຃ົ຾ຓຈັ ຿ຈງຄບກບບກຓາຌບກ຅ຖຸ ຄັ ເຌ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຍາຄຆະຌຈິ ຾ຒກຽ຅ທ ຖາກ່າຽຌຈີ ຅າກຽຆທຽຓຓຽຍຕຌ ຾ຖະ ຉຈິ ດຶຈກຍັ ຽຆທຽຓຓຽຍຕຌ ຾ຖະ ຂບຍ຅ຖຸ ຄັ ກຄ຺ ຍ່ຖຽິ ທຌ basal body ຾ຖະ ຎະກບຍຈທໄ ງ຿ຎຕຉີຌ຋ໃ ຽີ ຎັຌກຖຼທຽບີຌໄ ທໃ າ flagellin ຾ຒກຽ຅ທຖາຓໜີ າໄ ຋ໃ ເີ ຌກາຌຽ຃ໃ ບຌ຋ໃ ຂີ ບຄ຅ຖຸ ຄັ ເຌຂບຄ ຾ນທົ , ຉ່າ຾ໜໃ ຄຂບຄ຾ຒກຽ຅ທຖາ຋ໃ ຑີ ຍ຺ ເຌ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຋ໃ ທ຺ ແຎ຅ະປຼຄຉທ຺ ບບໄ ຓປບຍ຅ຖຸ ຄັ ຽບຌີໄ ທໃ າ peritrichous ນົ ດໃ ູຍ່ຖຽິ ທຌຂທ຺ໄ ຅ຖຸ ຄັ ຽຆໃ ຄິ ບາຈຓໜີ ໃ ຄຶ ຽຘຌັໄ ນົ ນາົ ງກທໃ າຽບຌີໄ ທໃ າ polar. ຉ່າ຾ໜໃ ຄກາຌປຼຄຉທ຺ ຂບຄ຾ຒກຽ຅ທຖາຌຌັໄ ຓ຃ີ ທາຓຘ່າ຃ຌັ ຿ຈງຘາຓາຈຌ່າຓາເຆ຅ໄ ່າ຾ຌກຆະຌຈິ ຂບຄ຾ຍກ຋ີ ຽຕງແຈ຿ໄ ຈງ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຉະກູຌ Bacillaceae ຾ຖະ Enterobacteriaceae ຅ະຑຍ຺ ຆະຌຈິ peritrichous ຘໃ ທຌຑທກ Pseudomonadaceae ຑຍ຺ ຾ຒກຽ຅ທຖາຆະຌຈິ polar ຾ຖະ ຽຌໃ ບຄ຅າກ຾ຒກຽ຅ທຖາຓ຃ີ ທາຓໜາ ຎະຓາຌ 0.1 - 0.7 ແຓ຿຃ົ຾ຓຈັ ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຅ໃ ຄຶ ຉບໄ ຄເຆຽໄ ຋ກັ ຌກິ ຑຽິ ຘຈຽຑໃ ບຽປຈັ ເນຽໄ ຍໃ ຄິ ຽນຌັ ແຈໄ ຽຆໃ ຌັ : ຽ຋ກັ ຌິກ hanging drop ນົ ທ຋ິ ຋ີ າຄບບໄ ຓຽຑໃ ບຘຄັ ຽກຈກາຌຽ຃ໃ ບຌ຋ໃ ຂີ ບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຿ຈງເຆໄ motility agars. 9

ກົາຌຌູ ຘະຘຓ຺ ບານາຌ (storage granules) ເຆຽໄ ຎັຌ຾ນໃ ົຄຘະຘຓ຺ ບານາຌຂບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ ຾ຖະ ຍໃ ່ຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ຏຌ຺ ຅າກ຾ປຄຈຌັ ບບຈ຿ຓຉກິ ຽຆໃ ຌັ : polyphosphate (volutin) granules ຽຎັຌ຾ນໃ ົຄຂບຄຒບຈຽຒຈ ຘ່າຖຍັ ກາຌຘຄັ ຽ຃າະ RNA ຾ຖະ DNA ຑາງເຌ຅ຖຸ ຄັ polyhydroxybutyrate (PHB) ຽຎັຌກຈ຺ ແຂຓຌັ ຘາງ຿ຆໄ ຘຌັໄ ຾ຖະ glycogen granules ຽຎັຌ຾ນໃ ຄົ ຂບຄຑະຖຄັ ຄາຌ. ຽບຌັ ຿ຈຘະຎ່ (endospores) ຘາໄ ຄເຌ຅ຖຸ ຄັ ຾ຓໃ (mother cell) ຾ຖະ ຑຍ຺ ເຌ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຍາຄຆະຌຈິ ແຈໄ ຾ກໃ Clostridium ຾ຖະ Bacillus ຽຆໃ ຄິ ຓ຃ີ ທາຓຘ່າ຃ຌັ ເຌບຸ ຈຘານະກ່າບານາຌຽຌໃ ຄ຅າກຘະຎ່ ຋ຌ຺ ຉໃ ່ຘະຑາທະ຋ໃ ີ ຾ນຄໄ ຾ຖຄໄ ແຈນໄ ົາງກທໃ າ຅ຖຸ ຄັ ຎ຺ກກະຉິ ຽຆໃ ຌັ : ຃ທາຓປບໄ ຌ, ຋າຈຽ຃ຓີ (຋າຈຂາໄ ຽຆບໄ ຾ຖະ ທຈັ ຊຸກຌັ ຽຘງ), ກາຌ຾ຆໃ ຾ຂຄ, ຘະຑາທະຂບຄ pH ຋ໃ ຉີ ໃ ່າ ນົ ຘູຄຽກຌີ ແຎ, ກາຌຽປຈັ ຾ນຄໄ ນົ ກາຌຈຄຶ ຌ່າໄ ບບກ, ກາຌຘາງຖຄັ ຘີ, ກາຌຽປຈັ ຾ນຄໄ ຿ຈງກາຌ຾ຆໃ ຾ຂຄ ຾ຖະ ຘະຑາທະ຋ໃ ຓີ ີ aw ຉໃ ່າ. ເຌຂະຍທຌກາຌ຾ຎປູຍບານາຌ ຽຆໃ ຌັ : ກາຌຏະຖຈິ ບານາຌຍຌັ ຅ກຸ ກະຎໆ ບຄ຅ະກ່າຌຈ຺ ເນເໄ ຆ຃ໄ ທາຓປບໄ ຌຂາໄ ຘະຎ່ ຂບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງກໃ ່ຑະງາຈ ຃ Clostridium botulinum ເຌບານາຌ຋ໃ ຽີ ຎັຌກຈ຺ ຉໃ ່າ (low acid foods) ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄຘະຎ່຾ຍກ຋ຽີ ຕງ ຘະ຾ຈຄຈໃ ຄັ ປູຍ຋ີ 2.4. ປູຍ຋ີ 2.4 ຿຃ຄຘາໄ ຄຘະຎ່ຂບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) ຅າກປູຍ຋ີ 2.4 ຅ະຽນຌັ ທໃ າ຿຃ຄຘາໄ ຄຑາງຌບກຂບຄຘະຎ່ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຎະກບຍຈທໄ ງ຿ຎຕຉຌີ ຋ໃ ຓີ ກີ ຈ຺ ບະຓ຿ິ ຌ ຆຈີ ຽຉບີຌ (cysteine) ຅່າຌທຌນົາງ ຽຆໃ ິຄຑາງເຌ຿ຓຽຖກຸຌ຿ຎຕຉີຌ຅ະຓຑີ ັຌ຋ະຖະນທໃ າຄຓາຈ (S - S bridges) ຽປຈັ ເນ຋ໄ ຌ຺ ຉໃ ່຋າຈຽ຃ຓີ ຾ຖະ ຘະຑາທະ຾ນຄໄ ຾ຖຄໄ ບໃ ຌໂ, ຘໃ ທຌຆຌັໄ ຃່ຽ຋ກັ (cortex) ຎະກບຍຈທໄ ງກຈ຺ dipicolinic ຽຆໃ ຄິ ຑຍ຺ ຘະຽຑາະເຌຘະຎ່ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຽ຋ໃ າ຺ ຌຌັໄ ຿ຈງກຈ຺ ຌ຅ີໄ ະ຅ຍັ ກຍັ ບບິ ບຌ຾຃ຖຆຼຓຽຆໃ ຄິ ຓຖີ າງຄາຌທໃ າ ຽປຈັ ເນຘໄ ະຎ່ ຋ຌ຺ ຉໃ ່຃ທາຓປບໄ ຌ. ຘະຎ່ ຎະກບຍຈທໄ ງຌ່າໄ ຎະຓາຌ 15% ຽຆໃ ຄິ ບາຈຆໃ ທງເຌກາຌ຋ຌ຺ ຉໃ ່຃ທາຓປບໄ ຌ, ກາຌ຾ຆໃ ຾ຂຄ ຾ຖະ ກາຌ ຘາງຖຄັ ຘ,ີ ຌບກ຅າກຌຌັໄ ງຄັ ຑຍ຺ ທໃ າຘະຎ່ ຓຽີ ຓຉາ຿ຍຖຆິ ຓຶ ຉໃ ່າ ຽຆໃ ຌັ : ກາຌນາງເ຅ ຾ຖະ ຓຎີ ະຖຓິ າຌຽບຌັ ແຆຓຉ໇ ໃ ່າ ຾ຖະ ຓຂີ ະໜາຈຌບໄ ງຽປຈັ ເນ຋ໄ ຌ຺ ຉໃ ່຃ທາຓປບໄ ຌແຈຈໄ ກີ ທໃ າຽບຌແຆຓ຋໇ ໃ ຓີ ເີ ຌ຅ຖຸ ຄັ ຎ຺ກກະຉິ ຾ຖະ ກາຌຘຄັ ຽກຈຘະຎ່ 10

຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຿ຈງກບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ຋່າຓະຈາ຅ະຉບໄ ຄງບໄ ຓຘະຎ່ ກໃ ບຌ຿ຈງເຆຘໄ ີຓາຖາແ຃ (malachite) ຾ຖະ ເນໄ ຃ທາຓປບໄ ຌຎະຓາຌ 5 ຌາ຋ີ ຽຆໃ ຄິ ຅ະຆໃ ທງເນຘໄ ຾ີ ຆກຆຓຶ ແຎງຄັ ຂບຍຂບຄຘະຎ່ ຾ຖະ ບາຈງບໄ ຓ຋ຍັ ຈທໄ ງຘຆີ ຍັ ຒາ ຌຌິ ຽຑໃ ບ຾ງກ຃ທາຓ຾ຉກຉໃ າຄຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຋ໃ ຍີ ໃ ່ຘາໄ ຄຘະຎ່ . ຉ່າ຾ໜໃ ຄຂບຄຘະຎ່ ບາຈດໃ ູຘູຌກາຄຑາງເຌ ນົ ຎາງ຅ຖຸ ຄັ ນົ ຍ່ຖຽິ ທຌກາຄ ນົ ຎາງຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຽຆໃ ຄິ ຽປຈັ ເນຖໄ ກັ ຘະຌະຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຑບຄບບກຓາ. ຽຓໃ ບ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຘາໄ ຄຘະຎ່ ຾ຖທໄ ຅ຖຸ ຄັ ຾ຓໃ ຅ະ຾ຉກຉທ຺ ຎໃ ບງເນຘໄ ະຎ່ ດໃ ູເຌຘະຑາຍ຾ທຈຖບໄ ຓ ຾ຖະ ຖ່ກາຌ ຄບກບກີ ຽ຋ໃ ບ຿ຈງກາຌກະຉຸຌໄ ຅າກ຋າຈຽ຃ຓີ ນົ ຃ທາຓປບໄ ຌຘູຄ ຽຆໃ ຄິ ເຌກາຌເຆ຃ໄ ທາຓປບໄ ຌຘູຄເຌບຸຈຘານະກ່າ ບານາຌ຅ະໜໃ ຼທຌ່າເນຘໄ ະຎ່ ຄບກນົຄັ ຅າກບານາຌຽດັຌຖຄ຺ ຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ຅ຖຸ ຄັ ຎ຺ກກະຉິ ຾ຖະ ຾ຍໃ ຄຉທ຺ ຅ຌ຺ ຘາຓາຈຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ບານາຌຽຎັຌຑຈິ ຂຌຶໄ ແຈ.ໄ 4. ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄຽຆບໄ ຕາ ຽຆບໄ ຕາຓ຿ີ ຃ຄຘາໄ ຄ຋ໃ ຾ີ ຉກຉໃ າຄ຅າກ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຽຎັຌດໃ າຄນົາງ຿ຈງເຌແຆ຿ຉຑຖາຈຆຓຶ ຎະກບຍຈທໄ ງ຾ກໃ ຌ ຌບໄ ງ (nucleus) ຋ໃ ີ຾຋຅ໄ ຄິ ຾ຖະ ຓີ຿຃ຄຘາໄ ຄ຋ໃ ີຆັຍຆບໄ ຌຽຆຕໄ າ຅ໃ ຶຄ຅ັຈຽຎັຌຘໃ ິຄຓີຆີທິຈຆະຌິຈດູ຃າຕີ຿ບຈ (eucaryotes) ຽຌໃ ບຄ຅າກກາຌຓ຾ີ ກໃ ຌຌບໄ ງຈໃ ຄັ ກໃ າທ. 4.1. ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄຽຆບໄ ຕາ຅າກກບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ເຆ຾ໄ ຘຄ ຽຆບໄ ຕາຘາຓາຈ຾ຍໃ ຄແຈຽໄ ຎັຌ 2 ຅່າຑທກ ຉາຓ຿຃ຄຘາໄ ຄ຋ໃ ຑີ ຍ຺ ແຈ຾ໄ ກໃ ຑທກ຅ຖຸ ຄັ ຈຼທ (unicellular) ຽຆໃ ຌັ : ດີຘ ຾ຖະ ຑທກ຋ໃ ຘີ າໄ ຄຽຘຌັໄ ເງ (hyphae) ຽຆໃ ຌັ : ຽຆບໄ ຕາ ຾ຖະ ຑທກຽນຈັ ຉໃ າຄໂ ຑທກດີຘຓປີ ູຍປໃ າຄກຓ຺ ປີ ຽຆໃ ຌັ : Saccharomyces spp. Candida spp. ຾ຖະ Torula spp. ນົ ບາຈຓປີ ູ ຍປໃ າຄຽຎັຌ຾຋ໃ ຄ ຽຆໃ ຌັ : Schizosaccharomyces spp. ຈໃ ຄັ ປູຍ຋ີ 2.5 ປູຍ຋ີ 2.5 ຖກັ ຘະຌະຂບຄດີຘ ຾ຖະ ກາຌ຾ຉກໜໃ ່ (budding) ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) ຽຘຌັໄ ເງຽຆບໄ ຕາຓກີ າຌ຾ຉກຽຎັຌຘາຂາ຃າໄ ງ຋ໃ ່ຒິຖາຽຓຌ (filaments) ກໃ ຸຓກບໄ ຌຂບຄຽຘຌັໄ ເງຽບຌີໄ ທໃ າແຓຆີ ຖຼຓ (mycelium) ຽຆໃ ຄິ ຓກັ ກາ່ ຽຌຈີ ຅າກຘະຎ່ ນົ ຆຌິໄ ຘໃ ທຌຂບຄຽຘຌັໄ ເງ຿ຈງຓຖີ ກັ ຘະຌະຽຎັຌຎຸງຽຓໃ ບ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຽ຋ຄິ ບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ . ຖກັ ຘະຌະແຓຆຖີ ຼຓຂບຄຽຆບໄ ຕາ ຘະ຾ຈຄຈໃ ຄັ ປູຍ຋ີ 2.6 11

ປູຍ຋ີ 2.6 ແຓຆຖີ ຼຓຂບຄຽຆບໄ ຕາ ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) ແຓຆຖີ ຼຓບາຈຓຘີ ຽີ ຌໃ ບຄຓາ຅າກຘີຂບຄຘະຎ່ ນົ ຘຂີ ບຄຽຘຌັໄ ເງ ກາຌຘຄັ ຽກຈ຿຃ຄຘາໄ ຄຑາງເຌຂບຄຽຘຌັໄ ເງ ຽຆບໄ ຕາ຿ຈງກບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ຋່າຓະຈາ຅ະຽນຌັ ກຕາຌູຌ (granules), ຿ກຖຍູຌ (globules) ຾ຖະ ຾ທ຃ທິ ຿ບຌ (vacuoles), ຘໃ ທຌ຾ກໃ ຌຌບໄ ງຂບຄຽຆບໄ ຕາຉບໄ ຄເຆກໄ ບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ຆະຌຈິ phase contrast ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄດີຘ ຾ຖະ ຽຆບໄ ຕາ຅າກກບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ເຆ຾ໄ ຘຄຘະ຾ຈຄຈໃ ຄັ ປູຍ຋ີ 2.7. ຿຃ຄຘາໄ ຄຽຆບໄ ຕາ຅ະ຾ຉກຉໃ າຄກຌັ ແຎຉາຓຆະຌຈິ ຑທກ Rhizopus ຾ຖະ Mucor ຑຍ຺ ທໃ າຽຘຌັໄ ເງ຋ໃ ຓີ ບີ າງຸ ຌບໄ ງ຅ະຍໃ ່຾ຍໃ ຄຽຎັຌຆໃ ບຄໂ (non - septate) ຾ຉໃ ເຌຽຘຌັໄ ເງ຋ໃ ຓີ ບີ າງຸນາົ ງ຅ະຑຍ຺ ຽຓຈັ ແຂຓຌັ ຂະໜາຈເນງໃ ຽຆໃ ຄິ ຽຎັຌບານາຌຘ່າປບຄ ຾ຖະ ຓຂີ ບຍໜາກຌັໄ ຾ຉໃ ຖະຆໃ ບຄ, ກໃ ຸຓ຋ໃ ຓີ ຂີ ບຍກຌັໄ ຾ຍໃ ຄຽຎັຌຆໃ ບຄເຌຽຘຌັໄ ເງຽຆໃ ຄິ ຓ຃ີ ທາຓ ຘ່າ຃ຌັ ເຌບຸ ຈຘານະກ່າແຈ຾ໄ ກໃ ຑທກ Penicillium ຾ຖະ Aspergillus ຖທຓ຋ຄັ ຑທກ຾ບຈ຿຃ແຓຆີຈ (ascomycetes). ຌບກ຅າກຌຽີໄ ຘຌັໄ ເງ຾ຉໃ ຖະຽຘຌັໄ ງຄັ ຽຆໃ ບຓ຿ດຄກຌັ ແຎຓາຽຎັຌ຿຃ຄຘາໄ ຄຘາຓຓຉິ ,ິ ຘໃ ທຌຑທກ ຽຍ ຆຈິ ຿ິ ບແຓຆຈີ (basidiomycetes) ຅ະຓ຿ີ ຃ຄຘາໄ ຄຽບຌີໄ ທໃ າ clamp ຽຆໃ ບຓຉໃ ່ຖະນທໃ າຄຽຘຌັໄ ເງ ຽຆໃ ຌັ :ເຌຑທກຽນຈັ ຆະຌຈິ ຉໃ າຄໂ. 12

ປູຍ຋ີ 2.7 ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄດີຘ ຾ຖະ ຽຆບໄ ຕາ຅າກກບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ເຆ຾ໄ ຘຄ ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) ຽຘຌັໄ ເງຽຆບໄ ຕາຂບຄຑທກ Mucor ຾ຖະ Rhizopus ຌຌັໄ ຍໃ ່຾ຓໃ ຌ຅ຖຸ ຄັ ຋ໃ ຓີ ແີ ຆ຿ຉຑຖາຈຆຓຶ ຾ຖະ ຾ກໃ ຌ ຌບໄ ງ຋ໃ ຖີ ບໄ ຓບບໄ ຓຈທໄ ງຑຖາຈຓາຽຓຓຽຍຕຌ຺ ຾ຉໃ ຽຎັຌກບໄ ຌຂບຄແຆ຿ຉຑຖາຈຆຓຶ ເຌ຋ໃ ່຋ໃ ຓີ ຾ີ ກໃ ຌຌບໄ ງນົາງບັຌ ຘໃ ທຌຑທກ Penicillium ຽຆໃ ຄິ ຓຂີ ບຍກຌັໄ ຑາງເຌຽຘຌັໄ ເງ຾ຉໃ ຖະຆໃ ບຄຑຍ຺ ທໃ າຓປີ ູຘູຌກາຄຂບຍກຌັໄ (septal pore) ຽຆໃ ຄິ ຽປຈັ ເນ຿ໄ ຃ຄຘາໄ ຄຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຑາງເຌ຋ໃ ່ຖທຓ຋ຄັ ຍຌັ ຈາ຾ກໃ ຌຌບໄ ງຽ຃ໃ ບຌ຋ໃ ແີ ຎຓາແຈຘໄ ໃ ທຌຽຘຌັໄ ເງຆະຌຈິ ຑຽິ ຘຈ຅ະຓີ ໜາໄ ຋ໃ ກີ ໃ ຼທກຍັ ກາຌຘາໄ ຄຘະຎ່ ຾ຖະ ຒຸຈຍ່ຈີໄ (fruit bodies) ຽຆໃ ຌັ : ຽນຈັ ຉໃ າຄໂ. 4.2. ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄຽຆບໄ ຕາ຅າກກບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ບຽິ ຖກັ ຉຕບຌ ກາຌເຆກໄ ບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ບຽິ ຖກັ ຉຕບຌຽຑໃ ບຘກຶ ຘາ຿຃ຄຘາໄ ຄຑາງເຌຂບຄຽຆບໄ ຕາຆເີໄ ນຽໄ ນຌັ ທໃ າຓ຿ີ ຃ຄຘາໄ ຄ຋ໃ ຆີ ຍັ ຆບໄ ຌນາົ ງກທໃ າ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ ຈໃ ຄັ ຘະ຾ຈຄເຌປູຍ຋ີ 2.8 13

ປູຍ຋ີ 2.8 ຿຃ຄຘາໄ ຄຑາງເຌຽຘຌັໄ ເງຽຆບໄ ຕາ຅າກກບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ບຽິ ຖກັ ຉຕບຌ ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) ຂບຍ຅ຖຸ ຄັ ຂບຄຽຆບໄ ຕາຖບໄ ຓບບໄ ຓແຆ຿ຉຑຖາຈຆຓຶ ຓໜີ າໄ ຋ໃ ເີ ນ຿ໄ ຃ຄຘາໄ ຄ ຾ຖະ ຎໄບຄກຌັ ຾ປຄຈຌັ ບບຈ຿ຓຉກິ ຾ຖະ ຾ປຄກຌ຺ ຅າກຑາງຌບກ, ຽຆບໄ ຕາຘໃ ທຌເນງໃ ຓີແ຃ຉຌິ (chitin) ຽຎັຌຎະກບຍ ຾ຖະ ບາຈຓຽີ ຆຖຖູ຿ຖຈ (cellulase), ຘໃ ທຌເຌດີຘຂບຍ຅ຸຖຄັ ຅ະຓ຿ີ ຑຖຽິ ຓຂີ ບຄຌ່າໄ ຉາຌ຾ຓຌ຿ຌຈ (mannose) ຾ຖະ ຿ຎຕຉີຌຍາຄ ຆະຌຈິ ຽຎັຌຎະກບຍ. ຽຓຓຽຍຕຌແຆ຿ຉຑຖາຈຓກິ (cytoplasmic membrane) ຎະກບຍຈທໄ ງຒບຈ຿ຒແຖຎິຈ 2 ຆຌັໄ ຾ຖະ ຿ຎຕຉຌີ ຾ຉໃ ເຌຂບຍ຅ຖຸ ຄັ ຂບຄຽຆບໄ ຕາ຅ະຑຍ຺ ແຂຓຌັ ຎະຽຑຈຘະຽຉຕີ ບຌ (sterols) ຽຆໃ ຄິ ຽປຈັ ເນຽໄ ຓຓຽຍຕຌຌີ຾ໄ ຂຄ ຾ປຄ, ຽຓຓຽຍຕຌແຆ຿ຉຑຖາຈຓກິ ຽປັຈໜາໄ ຋ໃ ີ຾ຍໃ ຄກຌັໄ ຖະນທໃ າຄແຆ຿ຉຑຖາຈຆຶຓ ຾ຖະ ຘໃ ິຄ຾ທຈຖບໄ ຓຑາງ ຌບກຖທຓ຋ຄັ ຃ທຍ຃ຸຓກາຌຽຂາ຺ໄ ບບກຂບຄ຋າຈຽ຃ຓເີ ຌຘໃ ທຌຂບຄຽບຌແຆຓ຋໇ ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌນາງເ຅຅ະດໃ ູ຋ໃ ີ ຽຓຓຽຍຕຌຆຌັໄ ເຌຂບຄແຓ຿ຉ຃ບຌຽຈງ ຾ຖະ ຽຓຓຽຍຕຌແຆ຿ຉຑຖາຈຓກິ ຍໃ ່ຓຍີ ຈ຺ ຍາຈກໃ ຼທກຍັ ກາຌຘໃ ຄ຺ ຊໃ າງ຋າຈ ຑຌັ ຋ຸກ່າເຌຖະນທໃ າຄກາຌ຾ຍໃ ຄ຅ຖຸ ຄັ . ຆຽີ ຖງ (cilia) ຾ຖະ ຾ຒຖກຽ຅ທຖາ (flagella) ເຆເໄ ຌກາຌຽ຃ໃ ບຌ຋ໃ ຂີ ບຄຑທກດູ຃າຕ຿ີ ບຈ຾ຉໃ ຓກັ ຍໃ ່ຑຍ຺ ເຌ ຑທກຽຆບໄ ຕາ຿ຈງບາຈຑຍ຺ ເຌ຅ຖຸ ຄັ ຘຍຑຌັ ຂບຄຕາຑທກ຋ໃ ຓີ ທີ ທິ ຈັ ຋ະຌາກາຌຉໃ ່າ ຾ຖະ ຍໃ ່ຑຍ຺ ເຌຽຆບໄ ຕາ຋ໃ ຓີ ຃ີ ທາຓ ກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ບານາຌ. ແຆ຿ຉຑຖາຈຆຓຶ (cytoplasm) ຽຎັຌ຋າຈຖະຖາງ຃ບຌຒູຈ຋ໃ ຎີ ະກບຍຈທໄ ງ຿ຎຕຉຌີ ຃າຕ຿໇ ຍແປຽຈຕຈ, ແຂ ຓຌັ ຾ຖະ ຽກບບະຌຄ຺ ຃ະ຋າຈ ຖທຓ຋ຄັ ຿຃ຄຘາໄ ຄຽຓຓຽຍົຌຂບຄຑທກດູ຃າຕີ຿ບຈ. 14

຾ກໃ ຌຌບໄ ງ (nucleus) ຽຎັຌຎະກບຍ຋ໃ ເີ ນງໃ ຋ໃ ຘີ ຸຈເຌ຅ຖຸ ຄັ ຂບຄດູ຃າຕີ຿ບຈ (ຽຘຌັໄ ຏໃ າຌຘູຌກາຄຎະຓາຌ 5 ແຓ຿຃ົ຾ຓຈັ ), ຓຽີ ຓຓຽຍຕຌນຸຓໄ ຘບຄຆຌັໄ ຾ຖະ ຓປີ ູ ຅່າຌທຌນົາງ ຽຆໃ ຄິ ຿ຎຕຉີຌ ຾ຖະ RNA ຘາຓາຈຽ຃ໃ ບຌ຋ໃ ແີ ຈໄ ຽປຈັ ເນຘໄ າຓາຈ຃ທຍ຃ຸຓຎະຉກິ ຖິ ງິ າຆທີ ະຽ຃ຓີຑາງເຌແຆ຿ຉຑຖາຈຆຓຶ ແຈ,ໄ ຾ກໃ ຌຌບໄ ງຎະກບຍຈທໄ ງຈີຽບຌັ ຽບ (DNA) ຾ຖະ ຌທິ ຃ຖ຿ີ ບແຖ (nucleoli) ໜໃ ຄຶ ບຌັ ນົ ນາົ ງກທໃ າຽຆໃ ຄິ ຽປຈັ ໜາໄ ຋ໃ ຘີ ຄັ ຽ຃າະ ribosomal RNA. ຅຿ີ ຌຓ (genome) ຽຎັຌ຋າຈຑຌັ ຋ຸກ່າຑາງເຌ຾ກໃ ຌຌບໄ ງ຿ຈງຓຖີ ກັ ຘະຌະ຃າໄ ງຽຘຌັໄ ຈາໄ ງຑຌັ ກຌັ ຽຎັຌກບໄ ຌ ຽຓໃ ບຘໃ ບຄ຅າກກບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ບຽິ ຖກັ ຉຕບຌຽຘຌັໄ ຽນໃ າົ຺ ຌຎີໄ ະກບຍຈທໄ ງ DNA ຾ຖະ ຿ຎຕຉຌີ . ເຌຖະນທໃ າຄກາຌ຾ຍໃ ຄ຅ຸ ຖຄັ ຽຘຌັໄ ຽນໃ ົາ຺ ຌ຅ີໄ ະຖທຓຉທ຺ ກຌັ ຽຎັຌ຿຃ົ຿ຓ຿ຆຓ (chromosomes) ຽຆໃ ຄິ ຽຍໃ ຄິ ຽນຌັ ແຈ຅ໄ າກກບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ເຆ຾ໄ ຘຄ. ແຓ຿ຉ຃ບຌຽຈຕງ (mitochondria) ຽຎັຌ຿຃ຄຘາໄ ຄ຋ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌຘາໄ ຄຑະຖຄັ ຄາຌຽ຃ຓເີ ຌປູຍຂບຄ ATP ຋ໃ ຽີ ຓຓຽຍຕຌຆຌັໄ ເຌຂບຄແຓ຿ຉ຃ບຌຽຈຕງຽຎັຌ຋ໃ ຘີ າໄ ຄຽບຌັ ແຆຓ຋໇ ໃ ກີ ໃ ຼທກຍັ ກາຌນາງເ຅. ແຕ຿ຍ຿ຆຓ (ribosomes) ເຌຽຆບໄ ຕາຽຎັຌຆະຌຈິ 80s ຽຆໃ ຌັ ຈຼທກຍັ ຑທກດູ຃າຕີ຿ບຈ຋ໃ ທ຺ ໂ ແຎ ຾ຖະ ຓີ ໜາໄ ຋ໃ ີກໃ ຼທກຍັ ກາຌຘັຄຽ຃າະ຿ຎຕຉີຌ ແຕ຿ຍ຿ຆຓຍາຄບັຌ຅ະຽກາະຉິຈກຍັ ຽບັຌ຿ຈຑຖາຈຓກິ ຽຕຉິ຃ິທຖ່າ (endoplasmic reticulum) ຾ຖະ ກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌຘຄັ ຽ຃າະຽບຌແຆຓຽ໇ ຆໃ ຄິ ຅ະນໃ ຄົັ ບບກຌບກ຅ຖຸ ຄັ , ຘໃ ທຌແຕ຿ຍ ຿ຆຓບໃ ຌໂ຅ະຖໃ ບຄຒູເຌແຆ຿ຉຑຖາຈຆຓຶ ຿ຈງຽປຈັ ໜາໄ ຋ໃ ຘີ ຄັ ຽ຃າະ຋ຄັ ຽບຌແຆຓ໇ ຾ຖະ ຿ຎຕຉຌີ ຿຃ຄຘາໄ ຄບໃ ຌໂ. ຾ກົຌຌູ ຘະຘຓ຺ ບານາຌ (storage granules) ຽຎັຌ຋ໃ ຽີ ກຍັ ຘະຘຓ຺ ບານາຌຽຆໃ ຌັ ຈຼທກຍັ ຋ໃ ຑີ ຍ຺ ເຌ຾ຍກ຋ີ ຽຕງ຿ຈງຘໃ ທຌເນງໃ ຽຎັຌແກຖ຿຃ຽ຅ຌ (glycogen) ຾ຖະ ແຂຓຌັ . ຽບັຌ຿ຈຑຖາຈຓກິ ຕີຉິ຃ິທຖ່າ (endoplasmic reticulum) ຾ຖະ ຿ກຌ຅ຽີ ຓຓຽຍຕຌ (golgi membranes) ຂບຄຽຆບໄ ຕາຘາໄ ຄ຅າກຽຓຓຽຍົຌຂບຄ຾ກໃ ຌຌບໄ ງ຿ຈງຓແີ ຕ຿ຍ຿ຆຓຽກາະຉຈິ ດໃ ູຽບີຌໄ ທໃ າ rough endoplasmic reticulum, ຘໃ ທຌ຿ກຌ຅ຽີ ຓຓຽຍຕຌຓຖີ ກັ ຘະຌະຖຼຍ (smooth) ຾ຖະ ຽຎັຌ຋ໃ ຘີ ຄັ ຽ຃າະ຿ຎຕ ຉຌີ . ຾ທກ຃ທິ ຿ບຌ (vacuoles) ຑຍ຺ ຋ໃ ທ຺ ແຎເຌແຆ຿ຉຑຖາຈຆຓຶ ຂບຄຽຆບໄ ຕາ ຾ຖະ ຓຽີ ຓຓຽຍຕ຺ຌຖບໄ ຓບບໄ ຓ ຽຂາ຺ໄ ເ຅ທໃ າຽປຈັ ໜາໄ ຋ໃ ຘີ ່າປບຄຌ່າໄ ຑາງເຌ຅ຖຸ ຄັ . ຘະຎ່ (spores) ຂບຄຽຆບໄ ຕາຓຖີ ກັ ຘະຌະຽຎັຌ asexual ຾ຖະ ຋ຌ຺ ຉໃ ່຃ທາຓປບໄ ຌແຈເໄ ກ຃ໄ ຼຄກຍັ ຽຘຌັໄ ເງ ຽ ຆ ໄບ ຕ າ ຑ ທ ກ ຾ ບ ຈ ຿ ຃ ແ ຓ ຆີ ຈ (ascomycetes) ຅ ະ ຘໄາ ຄ sexual spores ຽ ບີໄຌ ທໃ າ ຾ ບ ຈ ຿ ຃ ຘ ະ ຎ່ (ascospores) ຽຆໃ ຄິ ຅ະ຋ຌ຺ ຉໃ ່ຘະຑາຍ຾ນຄໄ ຾ຖຄໄ ແຈຈໄ ີ ຾ຖະ ຓ຃ີ ທາຓຘ່າ຃ຌັ ເຌບຸຈຘານະກ່າບານາຌ ຽຆໃ ຌັ : ຑທກດີ ຘ຋ໃ ຘີ າໄ ຄ຾ບຈ຿຃ຘະຎ່ ເຌຌ່າໄ ນຓາກແຓຑໄ າຈຽ຅ແີ ຕຘ໇ ຾ຖະ Byssochlamys fulva ຋ໃ ຘີ າໄ ຄ຾ບຈ຿຃ຘະຎ່ເຌນຓາກ ແຓຍໄ ຌັ ຅ກຸ ະຎໆ ບຄ. ຽ ຘັໄຌ ເງ ຽ ຆ ບໄ ຕ າຍ າຄ ຆ ະຌິຈ ຅ ະຘໄາຄ ກໄບ ຌ ກ຺ຓ ຋ໃ ີຓີຘີ ຾ຖ ະ ຓີຂ ບ ຍ ໜາຽ ບີໄຌ ທໃ າ຃ ຖ າແ ຓ ຿ ຈ ຘ ະ ຎ່ (chlamydospores) ຽຆໃ ິຄ຋ຌ຺ ຉໃ ່ຘະຑາຍ຾ນຄໄ ຾ຖຄໄ ແຈໄ ຾ຉໃ ຑ຺ຍທໃ າຍໃ ່ຓ຃ີ ທາຓຘ່າ຃ຌັ ກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌ຾ຎປູ ຍ ບານາຌ ປູຍ຋ີ 2.9 ຘະ຾ຈຄຽຆບໄ ຕາ຋ໃ ຑີ ຍ຺ ຿ຈງ຋ໃ ທ຺ ແຎເຌບານາຌ. 15

ປູຍ຋ີ 2.9 ຽຆບໄ ຕາ຋ໃ ຑີ ຍ຺ ຿ຈງ຋ໃ ທ຺ ແຎເຌບານາຌ (A - Alternaria, B - Aspergillus, C - Botrytis, D - Cephalosporium, E - Cladosporium, F - Fusarium, G- Geotrichum, J - Monilia, K - Mucor) ຋ໃ ຓີ າ : ຈຈັ ຾ຎຄ຅າກ James (1992) 5. ແທຕຈັ (viruses) ແທຕຈັ ຽຎັຌ຅ຖຸ ຌິ ຆ຋ີ ໃ ຓີ ຃ີ ທາຓ຾ຉກຉໃ າຄ຅າກ຅ຖຸ ຌິ ຆກີ ໃ ຸຓບໃ ຌໂເຌຈາໄ ຌ຿຃ຄຘາໄ ຄ ຾ຖະ ກາຌຽປຈັ ທຼກ຿ຈງ຋ໃ ທ຺ ແຎຓຂີ ະໜາຈຌບໄ ງຽຘຌັໄ ຏໃ າຌຘູຌກາຄຖະນທໃ າຄ 20 - 30 ຌາ຿ຌ຾ຓຈັ . ກາຌຘກຶ ຘາ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄແທຕຈັ ຉບໄ ຄເຆກໄ ບໄ ຄ ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ບຽິ ຖກັ ຉຕບຌຽ຋ໃ າ຺ ຌຌັໄ . ແທຕຈັ ຓກີ ຈ຺ ຌທິ ຃ຖີບກິ (nucleic acid) ຋ໃ ຊີ ກນຸຓໄ ຈທໄ ງຆຌັໄ ຿ຎຕຉີຌ ຽບຌີໄ ທໃ າ ຾຃ຍຆຈິ (capsids) ຋ໃ ຎີ ະກບຍຈທໄ ງ຾຃ຍ຿ຆຽຓງ (capsomeres) ນົາງບຌັ , ກຈ຺ ຌທິ ຃ຖບີ ກິ ບາຈຽຎັຌ DNA ນົ RNA ຽຆໃ ຄິ ກຈ຺ ຋ຄັ ຘບຄຆະຌຈິ ຽຎັຌ຾ຓໃ ຾ຍຍຘ່າຖຍັ ກາຌຘາໄ ຄກຈ຺ ຌທິ ຃ຖບີ ກິ ຾ຖະ ຿ຎຕຉຌີ ເໝໃ . ຌບກ຅າກຌຌັໄ ແທຕຈັ ບາຈຓຽີ ບຌແຆຓໜ໇ ໃ ຄຶ ນົ ຘບຄຆະຌຈິ ຽຆໃ ຄິ ຅ະຽປຈັ ເນ຿ໄ ປຘ (host) ຋ໃ ແີ ທຕຈັ ບາແຘດໃ ູຽກຈີ ຑະງາຈຂຌຶໄ ແຈ,ໄ ແທຕຈັ ຍາຄຆະຌຈິ ບາຈຓຆີ ຌັໄ ແຖ຿ຎ຿ຎຕຉີຌ຅າກ຿ປຘ ຾ຖະ ຖທຓກຍັ ຿ຎຕຉີຌຂບຄແທຕຈັ ຖບໄ ຓ 16

ບບໄ ຓ ຾ຖະ ບາຈຓ຿ີ ຃ຄຘາໄ ຄ຃າໄ ງໜາຓຽຆໃ ຄິ ຓຎີ ະກບຍຂບຄ຃າຕ຿໇ ຍແປຽຈຕຈ ຾ຖະ ຿ຎຕຉີຌ຿ຈງເຆຽໄ ກາະກຍັ ຿ປຘ. ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄແທຕຈັ ຘະ຾ຈຄຈໃ ຄັ ປູຍ຋ີ 2.10 ປູຍ຋ີ 2.10 ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄແທຕຈັ ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) 17

ຍຈ຺ ຋ໃ ີ 3 ກາຌຽບຌີໄ ຆໃ , ກາຌ຅ຈັ ຅າ່ ຾ຌກ ຾ຖະ ກາຌຑຘິ ູຈຽບກະຖກັ ຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ບາຌຸກຓ຺ ທຊິ າຌ (taxonomy) ຽຎັຌຘາຂາໜໃ ຄຶ ຂບຄທ຋ິ ະງາຘາຈຆທີ ະຑາຍ຋ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌ຅ຈັ ໝທຈໝໃ ູ ຂບຄຘໃ ຄິ ຓຆີ ທີ ຈິ ຿ຈງ຾ຍໃ ຄຽຎັຌກາຌຘກຶ ຘາເຌ 3 ໝທຈເນງໃ ໂ຃ ກາຌຉຄັໄ ຆໃ (nomenclature), ກາຌ຅ຈັ ຅່າ຾ຌກ (classification) ຾ຖະ ກາຌຑຘິ ູຈຽບກຖກັ (identification). ຘໃ ຄິ ຓຆີ ທີ ຈິ ຾ຉໃ ຖະກໃ ຸຓຖະຍຍ຺ ກາຌຉຄັໄ ຆໃ ຂບຄຘໃ ຄິ ຓີ ຆທີ ຈິ ຓຓີ າຉຄັໄ ຾ຉໃ ຘຈັ ຉະທຈັ ຋ໃ ີ 18 ຿ຈງຌກັ ບາຌຸກຓ຺ ທຊິ າຌຆໃ Linnaeus (Carls von Linne) ຽຆໃ ຄິ ເຆຖໄ ະຍຍ຺ ແຍ ຿ຌຓຼຌ (binomial) ຉາຓນກົັ ກາຌຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ - ຘໃ ຄິ ຓຆີ ທີ ຈິ ຘະຽຑາະ຾ຉໃ ຖະຆະຌຈິ ຅ຈັ ຽຎັຌໜໃ ຄຶ ຘະຎີຆີ (species) - ຆໃ ຾ຉໃ ຖະຘຎີຆຎີ ະກບຍຈທໄ ງ຃່າຘບຄ຃່າ - ຃່າ຋່າບຈິ ຽຎັຌຆໃ ຂບຄ຅ຌີ ຈັ (generic name) ຾ຖະ ຉທ຺ ບກັ ຘບຌຉທ຺ ຋່າບຈິ ຂຼຌຈທໄ ງຉທ຺ ຑຓິ ເນງໃ ຘໃ ທຌ຃່າ຋ໃ ຘີ ບຄ຃ຘະຎີຆີ (specific name) ຂຼຌຽຎັຌຉທ຺ ຑຓິ ຌບໄ ງ຋ຄັ ໝຈ຺ ຾ຖະ ຓກັ ຍບກເນປໄ ູ ໄ ນົ ບະ຋ຍິ າງ ກໃ ຼທກຍັ ຆະຌຈິ ຂບຄຘໃ ຄິ ຓຆີ ທີ ຈິ ຉທ຺ ດໃ າຄຽຆໃ ຌັ : Escherichia (຿ຈງ Professor Escherich) coli (ບາແຘເຌ ຖ່າແຘເໄ ນງໃ ) ຽຎັຌຉຌ຺ໄ . ຿ຈງຎ຺ກກະຉິຆໃ ຋ໃ ີຂຼຌຈທໄ ງຖາງຓຓກັ ຂີຈຽຘຌັໄ ເຉ຋ໄ ຄັ ຘບຄ຃່າ຾ງກ຅າກກຌັ ຾ຉໃ ຊາໄ ຑຓິ ຓກັ ເຆຉໄ ທ຺ ຽຌີຄໄ (italics) ຾ຖະ ກາຌນງ່຃ໄ ່າຽຆໃ ຄິ ຽປຈັ ເນຘໄ ະຈທກເຌກາຌຂຼຌຍຈ຺ ຃ທາຓ຋າຄທ຋ິ ະງາຘາຈ ນົ ນຌຄັ ຘນົຄັ ຅າກຂຼຌຆໃ ຽຉຓັ ຽ຋ໃ ບ຋່າບຈິ ແຎ຾ຖທໄ ຘະ຾ຈຄຈໃ ຄັ ຉາຖາຄ຋ໃ ີ 3.1. ກາຌຉຄັໄ ຆໃ ຋ໃ ຊີ ກຉບໄ ຄເນ຾ໄ ກໃ ຅ຖຸ ຌິ ຆຌີ ຌັໄ ຓ຃ີ ທາຓຘ່າ຃ຌັ ຽຌໃ ບຄ຅າກເນຖໄ າງຖະບຼຈກໃ ຼທກຍັ ຋າຄທ຋ິ ະງາຘາຈ ຾ຖະ ຘາຓາຈຌ່າຓາເຆຎໄ ຼຍ຋ຼຍຽຑໃ ບກາຌ຅ຈັ ກໃ ຸຓ຅ຖຸ ຌິ ຆ຋ີ ໃ ນີ າກໃ ່ຊກ຃ຌ຺ໄ ຑຍ຺ ຖທຓ຋ຄັ ກາຌ຅ຈັ ຅າ່ ຾ຌກ, ເຌຍາຄຽ຋ໃ ບ ຓີກາຌຎໃ ຼຌ຾ຎຄຆໃ ທິ຋ະງາຘາຈຈໃ ັຄກໃ າທ ຽຆໃ ັຌ: ຅າກຽຈີຓ Pseudomonas putrefaciens ຎໃ ຼຌຽຎັຌ Shewanella putrefaciens ເຌຎັຈ຅ຍຸ ຌັ , ຾ຉໃ ຓກັ ຍໃ ່ຑຍ຺ ກາຌຎໃ ຼຌ຾ຎຄຆໃ ຽຖໃ ບງໂຎາຌເຈ. ກາຌຎໃ ຼຌ຾ຎຄຆໃ ຈໃ ຄັ ກໃ າທບາຈຽຌໃ ບຄຓາ຅າກຓກີ າຌ຃ຌ຺ໄ ຑຍ຺ ເໝໃ ຋ໃ ຘີ ່າ຃ຌັ ຾ຖະ ຾ຉກຉໃ າຄ຅າກຽຈີຓຽຎັຌກາຌຎໃ ຼຌ຾ຎຄເນຽໄ ໝາະຘຓ຺ ນົາງ ຂຌຶໄ ຽຑາະຽ຋ກັ ຌກິ ນົ ທ຋ິ ກີ າຌຘກຶ ຘາກໃ ບຌໜາໄ ຋ໃ ງີ ຄັ ຍໃ ່ແຈຓໄ ກີ າຌຑຈັ ຋ະຌາເນ຅ໄ ະຽຖີຌຽຉຍີ ຿ຉຂຌຶໄ ຽຆໃ ຌັ ເຌຎັຈ຅ຍຸ ຌັ ຉທ຺ ດໃ າຄ ຽ຋ກັ ຌກິ ເຌກາຌທຽິ ຃າະ ribosomal RNA ເຌກາຌຘກຶ ຘາກໃ ຼທກຍັ ຖ່າຈຍັ ຽຍຈຂບຄ ribosomal RNA ຽປຈັ ເນຘໄ າຓາຈຉຄັໄ ຅ຌີ ຈັ ເໝໃ ຂຌຶໄ ຓາແຈໄ ຽຆໃ ຌັ : ກຖ່ ະຌຂີ ບຄ streptococci ຾ຖະ lactobacilli ຈໃ ຄັ ຘະ຾ຈຄເຌຉາຉາ ຖາຄ຋ີ 3.1. ຃່ານງ່ ໄ ຉາຉາຖາຄ຋ີ 3.1 ຃່ານງ່ຂໄ ບຄຆໃ ຅ຌີ ຈັ ຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຍີ າຄຆະຌຈິ ຆໃ ຽຉຓັ Staphylococcus aureus Staph. aureus Pseudomonas fluorescens Ps. fluorescens Escherichia coli E. coli Clostridium botulinum C. botulinum Bacillus cereus B. cereus Lactobacillus acidophilus Lb. acidophilus Streptococcus salivarius subsp thermophilus Strep. salivarius subsp thermophilus 18

Penicillium citrinum P. citrinum Sacc. cerevisiae Saccharomyces cerevisiae ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) ຉາຉາຖາຄ຋ີ 3.2 ຆໃ ຅ຌີ ຈັ ເໝໃ ຂບຄ lactobacilli ຾ຖະ streptococci ຆໃ ຽຈຓີ ຆໃ ເໝໃ Streptococcus lactis Lactococcus lactis subsp lactis Streptococcus cremoris Lactococcus lactis subsp cremoris Streptococcus diacetylactis Lactococcus lactis subsp lactis var diacetylactis Streptococcus thermophilus Streptococcus salivarius subsp thermophilus Lactobacillus bulgaricus Lactobacillus delbreukii subsp bulgaricus ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) ຿ຈງຎ຺ກຉຘິ ະຎີຆຽີ ຎັຌຘໃ ຄິ ຓຆີ ທີ ຈິ ຋ໃ ຓີ ຃ີ ທາຓ຾ຉກຉໃ າຄ຅າກຘໃ ຄິ ຓຆີ ທີ ຈິ ບໃ ຌໂດໃ າຄຆຈັ ຽ຅ຌ຿ຈງຓຖີ ກັ ຘະຌະປໃ ທຓ ຾ຍຍຈຼທກຌັ ຃ໃ ບຌຂາໄ ຄນົາງ, ຅ຖຸ ຌິ ຆຍີ າຄຆະຌຈິ ຽຆໃ ຌັ : ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຅ະຍໃ ່ຘຍຑຌັ ຾ຍຍບາແຘຽຑຈ຾ຉໃ ບາຈເຆຂໄ ່ຓໄ ູຌ ຋າຄຑຌັ ຋ຸກາ່ ປໃ ທຓກຌັ ເຌປູຍຂບຄຑຖາຈຓຈິ (plasmids) ຾ຖະ ຆຌັໄ ຂບຄ DNA ຿ຈງຘໃ ຄ຺ ຊໃ າງຏໃ າຌຂະຍທຌກາຌ ຃ບຌ຅ຽູ ກຆໃ ຌັ (conjugation) ນົ ຋ຕາຌຘະຽຒີຽຓຆໃ ຌັ (transformation). ດໃ າຄເຈກ່ຉາຓຖກັ ຘະຌະຈໃ ຄັ ກໃ າທຓກັ ຑຍ຺ ຽຖບໄ ງໂ. ເຌ຅ຖຸ ຌິ ຆຘີ າງຑຌັ ຋ໃ ຍີ ໃ ່ເກ຃ໄ ຼຄກຌັ ເຌຂະຌະ຋ໃ ຘີ າງຑຌັ ຋ໃ ດີ ໃ ູເຌຘະຎີຆຈີ ຼທກຌັ (ຽຆໃ ຌັ ຘາງຑຌັ ຂບຄ E. coli) ບາຈຍໃ ່ຘາຓາຈ຾ຖກຎໃ ຼຌ຋າຈຑຌັ ຋ຸກ່າຖະນທໃ າຄກຌັ ແຈ,ໄ ຽຆໃ ຄິ ກາຌຉຄັໄ ຘະຎີຆີຂບຄ຅ຸຖຌິ ຆີຑທກຌີຓໄ ກັ ເຆໄ ຖກັ ຘະຌະ຋ໃ ຘີ ຄັ ຽກຈແຈຄໄ ໃາງ ຽຆໃ ຌັ : ຿຃ຄຘາໄ ຄ ຾ຖະ ຎະຉກິ ຖິ ງິ າຆທີ ະຽ຃ຓີ ຖທຓ຋ຄັ ກາຌທຽິ ຃າະ຋າຈຑຌັ ຋ຸກ່າ ຽຆໃ ຌັ : ຖ່າຈຍັ ຽຍຈເຌ ribosomal RNA ຾ຖະ DNA ນົ DNA hybridization. 1. ກາຌ຅ຈັ ຅າ່ ຾ຌກ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ກາຌ຅ຈັ ຅່າ຾ຌກ຅ຖຸ ຌິ ຆ຾ີ ຉໃ ຖະຆະຌຈິ ຽປຈັ ແຈຽໄ ຑໃ ບເຆ຾ໄ ງກ຅ຖຸ ຌິ ຆ຾ີ ຉໃ ຖະກໃ ຸຓບບກ຅າກກຌັ ຾ຖະ ຽປຈັ ເນປໄ ູ ໄ ທໃ າ຾ຉໃ ຖະກໃ ຸຓງໃ ບງ຅ຈັ ດໃ ູເຌກໃ ຸຓເນງໃ ຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆກີ ໃ ຸຓເຈ຿ຈງຽບຌີໄ ຖະຍຍ຺ ຌທີໄ ໃ າ hierarchical, ເຌກາຌ຅ຈັ ກໃ ຸຓຈໃ ຄັ ກໃ າທບາຈ຾ຍໃ ຄແຈຽໄ ຎັຌ 2 ຖະຍຍ຺ ຃: ຖະຍຍ຺ ຋ໃ ຾ີ ຍໃ ຄກໃ ຸຓ຿ຈງເຆນໄ ົກັ ຑຌໄ ຊາຌດໃ າຄຄໃາງຈາງ຾ຉໃ ຍໃ ່ຍບກເນປໄ ູກໄ ໃ ຼທກຍັ ຃ທາຓຘ່າຑຌັ ຋ໃ ຾ີ ຋຅ໄ ຄິ ຂບຄ຾ຉໃ ຖະຖກັ ຘະຌະຽບຌີໄ ທໃ າ artificial (utilitarian) ນົ ຾ຍໃ ຄກໃ ຸຓ຿ຈງເຆນໄ ົກັ ກາຌຂບຄ ຃ທາຓຘ່າຑຌັ ຋ໃ ຾ີ ຋຅ໄ ຄິ ຽບຌີໄ ທໃ າ natural (phylogenetic) ຾ຖະ ກາຌ຅ຈັ ກໃ ຸຓຂບຄຘໃ ຄິ ຓຆີ ີທຈິ ຉາຓຖ່າຈຍັ ຂຌັໄ ຿ຈງ ຘໃ ຄິ ຓຆີ ທີ ຈິ ຾ຉໃ ຖະຆະຌຈິ ຅ະ຅ຈັ ດໃ ູເຌ kingdom, phylum, division, class, order, family, genus ຾ຖະ species ປຼຄຉາຓຖ່າຈຍັ ຖຄ຺ ຓາ຿ຈງຑທກ຋ໃ ດີ ໃ ູຖ່າຈຍັ ຖໃ ຸຓໂ຅ະຓ຃ີ ທາຓເກ຃ໄ ຼຄກຌັ ນົາງງໃ ຄິ ຂຌຶໄ . ຌບກ຅າກຌຌັໄ ເຌ ຾ຉໃ ຖະຖ່າຈຍັ ຂຌັໄ ບາຈຓຖີ ່າຈຍັ ຂຌັໄ ງໃ ບງ (subgroup) ແຈຊໄ າໄ ຅າ່ ຽຎັຌ. ຃ທາຓ຾ຉກຉໃ າຄ຋ໃ ຘີ ່າ຃ຌັ ເຌຖະຈຍັ ຅ຖຸ ຄັ ຖະນທໃ າຄດູ຃າຕີ຿ບຈ ຾ຖະ ຿ຎຕ຃າຕີ຿ບຈຽຓໃ ບຘກຶ ຘາຈທໄ ງກບໄ ຄ ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ຃ຑທກດູ຃າຕ຿ີ ບຈ຅ະຓຽີ ຅ງໄ ນຸຓໄ ຾ກໃ ຌຌບໄ ງ (nuclear membrane) ຖທຓ຋ຄັ ຿຃ຄຘາໄ ຄບໃ ຌໂ ຽຆໃ ຌັ : ແຓ ຿ຉ຃ບຌຽຈຕງ, ຽບຌັ ຿ຈຑຖາຈຓກິ ຽຕຉກິ ຃ທິ ຖ່າ, ຿ກຌ຅ຍີ ່ຈີໄ ຾ຖະ ຃ົ່຿ຕຑຖາຘ(chloroplast). ຾ຉໃ ເຌຎັຈ຅ຍຸ ຌັ ຓີ ກາຌຘກຶ ຘາ຿຃ຄຘາໄ ຄ຅ຖຸ ຄັ ຾ຖະ ribosomal RNA ຑຍ຺ ທໃ າຘາຓາຈ຾ຍໃ ຄຘໃ ຄິ ຓຆີ ທີ ຈິ ຽຎັຌ 3 kingdom ແຈ຾ໄ ກໃ : 19

1). ດູ຃າຕີ຿ບຈ (eukaryotes) ຽຆໃ ຌັ : ຑຈ, ຘຈັ , ຽຆບໄ ຕາ ຾ຖະ ຿ຎຕຉຈິ ຉາ (protista) (ຽຆໃ ຌັ : ຽ຋າ຺ ຾ຖະ ຿ຎຕ຿ຉຆທ຺ ). 2). ດູ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ (eubacteria) ຽຆໃ ຌັ : ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຉໃ າຄໂ ຾ຖະ ຽ຋າ຺ ຘີຂຼທ຾ກຓຌ່າໄ ຽຄຌິ (bluegreen algae). 3). ບາຆີ຾ຍກ຋ີຽຕງ (archaebacteria) ຽຆໃ ັຌ: ຑທກປາ຿ຖແຒ (halophiles), ຽຓ຋າ຿ຌຽ຅ຌ (methanogens) ຾ຖະ ຑທກຽ຋຿ີ ຓແຒ (thermophiles) ຽຆໃ ຄິ ຓຎີ ະກບຍຂບຄຂບຍ຅ຖຸ ຄັ RNA, ຿ຎຕຉຌີ ຾ຖະ ແຂຓຌັ ຾ຉກຉໃ າຄ຅າກ຾ຍກ຋ຽີ ບຌີໄ ກໃ ຸຓບໃ ຌໂ. ເຌຘໃ ທຌຂບຄແທຕຈັ ຌຌັໄ ບາຈຍໃ ່ຘາຓາຈ຅ຈັ ກໃ ຸຓຽຂາ຺ໄ ແທເໄ ຌຖະຍຍ຺ ຋ໃ ກີ ໃ າທຓາ຾ຖທໄ ຽຌໃ ບຄ຅າກຂາຈ຃ຸຌຘຓ຺ ຍຈັ ນາົ ງດໃ າຄ຋ໃ ຘີ ໃ ຄິ ຓຆີ ທີ ຈິ ຃ທຌ຅ະຓ.ີ ຌບກ຅າກຌຌັໄ ຘໃ ຄິ ຋ໃ ຓີ ຃ີ ທາຓຘ່າຑຌັ ຾ຖະ ກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ຘໃ ຄິ ຓຆີ ທີ ຈິ ບໃ ຌໂແຈ຾ໄ ກໃ ແທ ຕບງ (viroids) ຽຆໃ ຄິ ຽຎັຌຆຌິໄ ຘໃ ທຌຂບຄ RNA ຾ຖະ ຽຎັຌຘາຽນຈຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ຑະງາຈຑຈນາົ ງຆະຌຈິ ຾ຖະ ຿ຎຕ ຉີຌແຑຕບບຌ (prion protein) ຽຆໃ ຄິ ຽຎັຌຽຘຌັໄ ເງ຿ຎຕຉີຌ຋ໃ ຽີ ປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ຑະງາຈ ຽຆໃ ຌັ : ຑະງາຈ BSE ເຌຄທ຺ ຽຎັຌຉຌ຺ໄ . 2. ກາຌ຅ຈັ ຅າ່ ຾ຌກ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ ທ຋ິ ຈີ ຄັໄ ຽຈຓີ ເຌກາຌ຅ຈັ ຅່າ຾ຌກ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຓກັ ເຆຖໄ ກັ ຘະຌະ຋ໃ ກີ ທຈຘບຍແຈຄໄ ໃາງເຌນບໄ ຄ຋ຈ຺ ຖບຄ ຽຆໃ ຌັ : ກາຌງບໄ ຓ຾ກຓົ , ກາຌປຼຄຉທ຺ ຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຾ຖະ ຎະຉກິ ຖິ ງິ າຆທີ ະຽ຃ຓ຿ີ ຈງເຌຍາຄຽ຋ໃ ບແຈງໄ ກ຺ ຃ທາຓຘ່າ຃ຌັ ຂບຄຍາຄ ຖກັ ຘະຌະນາົ ງກທໃ າຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ບະ຃ະຉຂິ ຌຶໄ ແຈ,ໄ ຾ຉໃ ເຌຎັຈ຅ຍຸ ຌັ ກາຌ຅ຈັ ກໃ ຸຓ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຅ະຑ຅ິ າຖະຌາ຅າກຖະ ນຈັ ຑຌັ ຋ຸກ່າ (genetic code) ຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ຖທຓ຋ຄັ ກາຌ຾ຎຖຌນຈັ (translation) ຑຌັ ຋ຸກ່າແຎຽຎັຌ຿຃ຄຘາໄ ຄ ຿ຎຕຉຌີ . ກາຌ຅ຈັ ຅່າ຾ຌກ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຉາຓ Bergey’s Manual of Systematic Bacteriology ຋ໃ ຖີ ທຓແຎ ຽຊຄິ ກໃ ຸຓ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຋ໃ ຌີ ກັ ຅ຖຸ ະຆທີ ະທ຋ິ ະງາບານາຌເນ຃ໄ ທາຓຘຌ຺ ເ຅ເຌຖກັ ຘະຌະຉໃ າຄໂ ແຈ຾ໄ ກໃ ຎະຉກິ ຖິ ງິ າ຾ກົຓ ປູຍປໃ າຄ ຾ຖະ ກາຌ຅ຈັ ປຼຄຉທ຺ ຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຖທຓ຋ຄັ ຃ທາຓຉບໄ ຄກາຌບບກຆຽິ ຅ຌ຾ຉໃ ກາຌ຅ຈັ ກໃ ຸຓເຌຖກັ ຘະຌະຌີຑໄ ຍ຺ ທໃ າ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຅ະຘາຓາຈ຅ຈັ ແຈຑໄ ຼຄ species genera ຾ຖະ families ຾ຉໃ ຍໃ ່ຘາຓາຈ຅ຈັ ກໃ ຸຓເຌຖ່າຈຍັ orders ຾ຖະ classes ແຈໄ ຽຆໃ ຄິ ຘະ຾ຈຄຽຊຄິ ຃ທາຓງາກຖ່າຍາກເຌກາຌຘະ຾ຈຄຖກັ ຘະຌະ຋ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄຖະນທໃ າຄ genera, ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຅ໃ ຄຶ ຅ຈັ ກໃ ຸຓ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຈໃ ຄັ ກໃ າທ຾ງກແທໄ ຾ຖະ ຋ຄັ ນຓຈ຺ ຽບຌີໄ ທໃ າ Genera of uncertain affinity. 3. ກາຌຑຘິ ູຈຽບກະຖກັ ຘະຽຑາະຂບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງເຌນບໄ ຄ຋ຈ຺ ຖບຄ ກາຌຑຘິ ູຈຽບກຖກັ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງເຌນບໄ ຄ຋ຈ຺ ຖບຄຓນີ ົກັ ກາຌເນງໃ 2 ຎະກາຌແຈ຾ໄ ກໃ ກາຌ຾ງກຽຆບໄ ຈທໄ ງ ບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ ຆະຌຈິ differential ນົ selective ຉາຓຈທໄ ງກາຌ຋ຈ຺ ຘບຍດຌດັຌ (confirmatory test) ຽຆໃ ຌັ : ກາຌງບໄ ຓຘ,ີ ຋ຈ຺ ຘບຍຎະຉກິ ຖິ ງິ າຆທີ ະຽ຃ຓ,ີ ຋ຈ຺ ຘບຍ຋າຄຆຖີ ່າທ຋ິ ະງາ (serology) ຾ຖະ phage typing ຾ຖະ ກາຌຑຘິ ູຈຽບກຖກັ ຽຆບໄ ຿ຈງເຆບໄ ານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ ຆະຌຈິ general purpose ຉາຓຈທໄ ງທ຋ິ ກີ າຌ ຋ຈ຺ ຘບຍຓາຈຉະຊາຌແຈ຾ໄ ກໃ ກາຌງບໄ ຓ຾ກົຓ, ງບໄ ຓຘະຎ່, ກາຌກທຈຘບຍກາຌຽ຃ໃ ບຌ຋ໃ ,ີ ກາຌໝກັ ຌ່າໄ ຉາຌ, ກາຌ ຋ຈ຺ ຘບຍຽບຌແຆຓ຃໇ ະຉະຽຖຈ (catalase) ຾ຖະ ບບກຆຽິ ຈຈ (oxidase) ຽຎັຌຉຌ຺ໄ . ຽຆໃ ຄິ ກາຌ຋ຈ຺ ຘບຍຽນໃ ົາ຺ ຌີໄ 20

ຘາຓາຈຑຘິ ູຈຽບກຖກັ ຅ຖຸ ຌິ ຆແີ ຈ຅ໄ ຌ຺ ຽຊຄິ ຖ່າຈຍັ genera ຾ຖະ families, ຘໃ ທຌຖ່າຈຍັ species ຅ະຉບໄ ຄກໃ ່ກາຌ ຋ຈ຺ ຘບຍຈາໄ ຌບໃ ຌໂຽຑໃ ຓິ ຉໃ ຓ. 4. ກາຌ຅ຈັ ຅າ່ ຾ຌກຽຆບໄ ຕາ ຽຆບໄ ຕາຘາຓາຈ຅່າ຾ຌກຉາຓທຄ຺ ຅ບຌຆທີ ຈິ , ຿຃ຄຘາໄ ຄ ຾ຖະ ທ຋ິ ກີ າຌຘຍຑຌັ ຽຆໃ ຄິ ກໃ ຸຓ຋ໃ ຓີ ຃ີ ທາຓຘ່າ຃ຌັ ຘ່າຖຍັ ຌກັ ຅ຖຸ ະຆທີ ະທ຋ິ ະງາ຋າຄບານາຌຓຈີ ໃ ຄັ ຉໃ ແ່ ຎຌ:ີໄ - Zygomycetes ຽຎັຌຽຆບໄ ຕາ຋ໃ ີຘຍຑັຌ຾ຍຍບາແຘຽຑຈ຿ຈງກາຌຘາໄ ຄຘະຎ່ ຽບີຌໄ ທໃ າແຆ຿ກຘະຎ່ (zygospores) ຾ຖະ ຘຍຑຌັ ຾ຍຍຍໃ ່ບາແຘຽຑຈ຿ຈງຘາໄ ຄຘະຎ່ ຾ປຄ຅຿ິ ບຘະຎ່ (sporangiospores) ຿ຈງ ຎ຺ກກະຉຽິ ຘຌັໄ ເງ຋ໃ ຓີ ບີ າງຸຌບໄ ງຂບຄຽຆບໄ ຕາເຌກໃ ຸຓຌຓີໄ ກັ ຅ະຍໃ ່ຓຂີ ບຍກຌັໄ ຾ຍໃ ຄຽຎັຌຆໃ ບຄ (non - septate) ຽຆໃ ຌັ : Rhizopus Mucor ຾ຖະ Thamnidium. - Ascomycetes ຓກີ າຌຘຍຑຌັ ຾ຍຍບາແຘຽຑຈ຿ຈງກາຌຘາໄ ຄ຾ບຈ຿຃ຘະຎ່ (ascopores) ເຌ຿຃ຄຘາໄ ຄ ຋ໃ ຽີ ບຌີໄ ທໃ າ຾ບຈແຆ (asci) (ເຌ 1 ຾ບຈ຃ຈັ (ascus) ຓກັ ຓຎີ ະຓາຌ 8 ຾ບຈ຿຃ຘະຎ່) ແຈ຾ໄ ກໃ Byssochlamys ຽຆບໄ ຕາເຌກໃ ຸຓຌ຋ີໄ ໃ ຓີ ຖີ ກັ ຘະຌະຽຎັຌ຅ຖຸ ຄັ ຈຼທແຈ຾ໄ ກໃ Saccharomyces cerevisiae ຽຆໃ ຄິ ຅ະຘາໄ ຄ຾ບຈ຿຃ຘະຎ່ ຑຼຄ 4 ບຌັ , ຌບກ຅າກຌຌັໄ ງຄັ ຓດີ ີດີຘຆະຌຈິ ບໃ ຌໂ ຽຆໃ ຌັ : Schizosaccharomyces ຾ຖະ ຑທກ຋ໃ ຓີ ຽີ ຘຌັໄ ເງ ຽຆໃ ຌັ : Eurotium ຾ຖະ Xeromyces. - Basidiomycetes ຿ຈງຎ຺ກກະຉິ຅ະຘາໄ ຄຒຕຸ ຈຉິຄໄ ຍ່ຈີໄ (fruiting bodies) ນົ ຽຍຘິຈ຿ິ ບ຃າຍ (basidiocarp) ຂະໜາຈເນງໃ ຋ໃ ຽີ ຎັຌ຋ໃ ດີ ໃ ູຂບຄຽຍຘຈິ ຿ິ ບຘະຎ່ (basidiospores) ຽຆໃ ຌັ : ຑທກຽນຈັ ຆະຌຈິ ຉໃ າຄໂ. - Deuteromycetes (imperfect fungi) ຽຎັຌຑທກ຋ໃ ຘີ ຍຑຌັ ຾ຍຍຍໃ ່ບາແຘຽຑຈ຿ຈງຎ຺ກກະຉແິ ຓຆີ ຖຼຓ຅ະຘາໄ ຄ຿຃ຌຽິ ຈງ (conidia) ຽຆໃ ຌັ : Penicillium Aspergillus Botrytis Alternaria Fusarium Monilia Wallemia ຾ຖະ Cladosporium ຑທກ຋ໃ ີຽ ຎັ ຌດີ ຘ ຅ະຘຍ ຑັຌ຿ຈ ງກາຌ ຾ຉກໜໃ ່ຽຆໃ ັຌ : Rhodotorula ຾ຖະ Candida ເຌຽຆບໄ ຕາຍາຄຑທກ຋ໃ ດີ ໃ ູເຌກໃ ຸຓຌຓີໄ ຖີ ະຍຍ຺ ຋ໃ ຘີ ຍຑຌັ ຾ຍຍບາແຘຽຑຈ ຽຆໃ ຄິ ຅ຈັ ດໃ ູ ເ ຌ ກໃ ຸ ຓ ascomycetes ຽ ຆໃ ັ ຌ : Eurotium echinulatum ຾ ຖ ະ Aspergillus echinulatus Neurospora intermedia ຾ຖະ Monilia sitophila ຿຃ຄຘາໄ ຄຑຌໄ ຊາຌຂບຄຽຆບໄ ຕາ຾ຉໃ ຖະກໃ ຸຓຘະ຾ຈຄຈໃ ຄັ ປູຍ ຋ີ 3.1. 21

ປູຍ຋ີ 3.1 ຿຃ຄຘາໄ ຄ຋ໃ ເີ ຆຘໄ ຍຑຌັ ຂບຄຽຆບໄ ຕາກໃ ຸຓຉໃ າຄໂ ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) 4.1. ຘຍັ ຋ໃ ເີ ຆກໄ ໃ ຼທກຍັ ຽຆບໄ ຕາ Moulds ຽຎັຌ຃່າ຋ໃ ເີ ຆຽໄ ບຌີໄ ຽຆບໄ ຕາ຋ໃ ຘີ າໄ ຄຽຘຌັໄ ເງ ຾ຖະ ຓ຃ີ ທາຓຘ່າ຃ຌັ ເຌບຸຈຘານະກ່າ ຽຆໃ ຌັ : ຽຆບໄ ຕາ຋ໃ ີ ຽປຈັ ເນບໄ ານາຌຽຆໃ ບຓຽຘງ, ຽຆບໄ ຕາ຋ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌໝກັ ຋າຄບຸຈຘານະກ່າ ນົ ເຌຂະຍທຌກາຌງໃ ບງຘະນຖາງ ຋າຄຆີທະຑາຍ ຽຆໃ ັຌ: ກໃ ຸຓ zygomycetes, fungi imperfecti ຾ຖະ ຽຆບໄ ຕາຍາຄຆະຌິຈເຌກໃ ຸຓຂບຄ ascomycetes ຿຃ຄຘາໄ ຄ຋ໃ ຓີ ຘີ ະຎ່ ເຌຽຆບໄ ຕາ຋ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌຽຆໃ ບຓຽຘງຂບຄບານາຌ ຾ຖະ ກາຌໝກັ ບານາຌ ຘະ຾ຈຄຈໃ ຄັ ປູຍ຋ີ 3.2. 22

ປູຍ຋ີ 3.2 ຿຃ຄຘາໄ ຄ຋ໃ ຓີ ຘີ ະຎ່ ຆະຌຈິ ຍໃ ່ບາແຘຽຑຈຂບຄຽຆບໄ ຕາຍາຄຆະຌຈິ ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) 4.2. ກາຌຑຘິ ູຈຽບກະຖກັ ຽຆບໄ ຕາ ກາຌຑຘິ ູຈຽບກະຖກັ ຽຆບໄ ຕາຓກັ ຽປຈັ ແຈ຿ໄ ຈງຘຄັ ຽກຈຖກັ ຘະຌະ຿຃ຄຘາໄ ຄ຅າກກບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ເຆ຾ໄ ຘຄ ຽຆໃ ຌັ : ຖກັ ຘະຌະຂບຄ຿຃ຄຘາໄ ຄ຋ໃ ຓີ ຘີ ະຎ່ ຾ຖະ ຿຃ຄຘາໄ ຄ຋ໃ ເີ ຆຘໄ ຍຑຌັ ຾ຍຍບາແຘຽຑຈຖທຓ຋ຄັ ຖກັ ຘະຌະຂບຄຘະຎ່ ຋ໃ ຘີ າໄ ຄ ຂຌຶໄ . 5. ກາຌ຅ຈັ ຅າ່ ຾ຌກດີຘ ດີຘຽຎັຌຑທກຽຆບໄ ຕາ຅ຖຸ ຄັ ຈຼທ຋ໃ ຘີ ຍຑຌັ ຿ຈງກາຌ຾ຉກໜໃ ່ (budding) ນົ ຾ຍໃ ຄຉທ຺ (fission), ຽຆບໄ ຕາເຌ ກໃ ຸຓຌແີໄ ຈ຾ໄ ກໃ ຑທກ ascomycetes ຾ຖະ imperfect fungi. ກາຌ຅ຈັ ຅າ່ ຾ຌກດີຘຽປຈັ ແຈ຿ໄ ຈງຘຄັ ຽກຈ຅າກຖກັ ຘະຌະຂບຄ຿຃ຄຘາໄ ຄ (ຆະຌຈິ ຂບຄກາຌຘຍຑຌັ ຾ຍຍຍໃ ່ບາແຘ ຽຑຈ, ຃ທາຓຘາຓາຈເຌກາຌຘາໄ ຄຽຘຌັໄ ເງ ຾ຖະ ຘາໄ ຄ຾ບຈ຿຃ຘະຎ່ ຖທຓ຋ຄັ ຎະຉກິ ຖິ ງິ າ຋າຄຆີທະຽ຃ຓີ (ກາຌຘາໄ ຄ ຽຓຈັ ຘ,ີ ກາຌໝກັ ຌ່າໄ ຉາຌ, ຃ທາຓຘາຓາຈເຌກາຌເຆແໄ ຌຽຉຕຈຽຎັຌ຾ນໃ ຄົ ຂບຄແຌ຿ຉຌຽ຅ຌ, ຃ທາຓຘາຓາຈເຌກາຌ ເຆຽໄ ບ຋າຌບຌຽຎັຌ຾ນໃ ົຄຂບຄ຃າຕຍ໇ ບຌ ຾ຖະ ຃ທາຓຉບໄ ຄກາຌທຉິ າຓຌິ ) ຾ຉໃ ຽຌໃ ບຄ຅າກກາຌຆກັ ຌ່າເນດໄ ີຘຘາໄ ຄ຾ບຈ ຿຃ຘະຎ່ ເຌນບໄ ຄ຋ຈ຺ ຖບຄຽປຈັ ແຈງໄ າກ ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ກາຌ຅ຈັ ຅່າ຾ຌກດີຘ຅ໃ ຄຶ ເຆຎໄ ະຉກິ ຖິ ງິ າ຋າຄຆທີ ະຽ຃ຓຽີ ຎັຌຘໃ ທຌເນງໃ . 23

6. ກາຌ຅ຈັ ຅າ່ ຾ຌກແທຕຈັ ເຌແຖງະ຋່າບຈິ ກາຌ຅ຈັ ຅່າ຾ຌກແທຕຈັ ຽປຈັ ແຈ຿ໄ ຈງ຾ຍໃ ຄຉາຓກໃ ຸຓຂບຄ຿ປຘ (hosts) ຋ໃ ແີ ທຕຈັ ຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ຑະງາຈ ຽຆໃ ຌັ : ຘຈັ , ຑຈ, ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ ນົ ຽຆບໄ ຕາ... ຉໃ ່ຓາກາຌ຅ຈັ ຅່າ຾ຌກຽປຈັ ແຈ຿ໄ ຈງ຾ຍໃ ຄຉາຓຖກັ ຘະຌະຉໃ າຄ ໂຂບຄແທຕັຈ ຽຆໃ ຌັ : ຆະຌຈິ ຂບຄຑະງາຈ຋ໃ ແີ ທຕຈັ ຽຎັຌຘາຽນຈ ຆະຌຈິ ຂບຄກຈ຺ ຌທິ ຃ຖີບກິ ຋ໃ ຑີ ຍ຺ (ຖກັ ຘະຌະກຓ຺ ຽຘຌັໄ ຆໃ DNA ນົ RNA ຆະຌຈິ ຘາງຈໃ ຼທ ນົ ຘາງ຃ໃ ູ), ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄ຿ຎຕຉຌີ ຋ໃ ນີ ໃ ນ່ ຸຓໄ , ຖກັ ຘະຌະຂບຄແທຕຈັ ຋ໃ ຓີ ີ ນົ ຎາຈຘະ຅າກຽຎບກຌບກ, ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄແທຕຈັ ຆະຌຈິ ຉໃ າຄໂ ຘະ຾ຈຄຈໃ ຄັ ປູຍ຋ີ 3.3. ປູຍ຋ີ 3.3 ແທຕຈັ ຆະຌຈິ ຉໃ າຄໂ ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) 6.1. ກາຌຑຘິ ູຈຽບກະຖກັ ແທຕຈັ ກາຌຑຘິ ູຈຽບກະຖກັ ແທຕຈັ ຽປຈັ ແຈ຿ໄ ຈງກາຌຽຑາະຖຼໄ ຄ຅ຖຸ ຄັ ນົ ຾ຑ຅ຖຸ ຄັ ຾ຖະ ກາຌເຆກໄ ບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ ບຽິ ຖກັ ຉຕບຌ. 24

ຍຈ຺ ຋ີ 4 ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ 1. ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉ (growth) ຽຎັຌຂະຍທຌກາຌ຋ໃ ຅ີ ຖຸ ຌິ ຆີຘຄັ ຽ຃າະ຿຃ຄຘາໄ ຄຉໃ າຄໂ ຋ໃ ຽີ ຎັຌຎະກບຍ ຾ຖະ ຅າ່ ຽຎັຌຉໃ ່ກາຌຓຆີ ທີ ຈິ ຽຆໃ ຌັ : ຂບຍ຅ຖຸ ຄັ , ແຕ຿ຍ຿ຆຓ, ຿ຎຕຉຌີ , ຽຓຓຽຍຕຌ ຾ຖະ ຋າຈຑຌັ ຋ຸກ່າ຿ຈງກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌຘຄັ ຽ຃າະ຋າຈ຿ຓຽຖກຸຌເນງໃ (macromolecule) ຽຆໃ ຌັ : ຿ຎຕຉຌີ ຾ຖະ ກຈ຺ ຌທິ ຃ຖບີ ກິ ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉ ຓກັ ໝາງ຃ທາຓຽຊຄິ ກາຌຽຑໃ ຓີ ຂະໜາຈ ຾ຖະ ຅າ່ ຌທຌ຅ຖຸ ຄັ , ຅ຖຸ ຌິ ຆີຆະຌຈິ ຅ຖຸ ຄັ ຈຼທ (unicellular) ຽຆໃ ຌັ : ຾ຍກ ຋ຽີ ຕງ ຾ຖະ ດີຘຍາຄຆະຌຈິ ຅ະ຾ຍໃ ຄຉທ຺ ຽຎັຌຘບຄຘໃ ທຌຽ຋ໃ າ຺ ກຌັ ຽບຌີໄ binary fission ຾ຖະ ຽຌໃ ບຄ຅າກ຾ຉໃ ຖະ຅ຖຸ ຄັ ຂບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຓຂີ ະໜາຈຌບໄ ງນາົ ງ. ກາຌຘກຶ ຘາກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉ຅ໃ ຄຶ ຽປຈັ ແຈແໄ ຈງໄ າກເຌຑທກດີຘບາຈທຈັ ກາຌ ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉ຿ຈງກາຌທຈັ ຌ່າໄ ໜກັ ຾ນຄໄ (dry weight) ຉໃ ່ຽທຖາ຋ໃ ຽີ ຑໃ ຓີ ຂຌຶໄ , ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຾ຍກ຋ີ ຽຕງ ຾ຖະ binary fission (ຘະ຾ຈຄຈໃ ັຄປູ ຍ຋ີ 4.1) . ກາຌຽຑໃ ີຓ຅່າຌທຌ຅ຖຸ ຄັ ຂບຄດີ ຘຘໃ ທຌເນງໃ ຽຆໃ ັຌ: Saccharomyces spp. ຽບຌີໄ ທໃ າ ກາຌ຾ຉກໜໃ ່ (budding) ຈໃ ຄັ ປູຍ຋ີ 4.2. 2. ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຆີ ະຌຈິ ຅ຖຸ ຄັ ຈຼທ (unicellular) ກາຌຽຑໃ ຓີ ຅າ່ ຌທຌຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຆີ ະຌຈິ ຅ຖຸ ຄັ ຈຼທ຿ຈງ຋ໃ ທ຺ ແຎຽຓໃ ບກໃ າທຽຊຄິ ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຓີ ກັ ໝາງຽຊຄິ ກາຌຽຑໃ ຓີ ຅່າຌທຌຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຽຆໃ ຄິ ຅ະຘາຓາຈຘກຶ ຘາແຈຄໄ ໃາງກທໃ າ຅ຖຸ ຄັ ຈໃ ຼທໂ, ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຸ ຖຌິ ຆເີ ຌບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ ຾ນທົ ຋ໃ ຓີ ຎີ ະຖຓິ າຌ຅າ່ ກຈັ ຅ະຑຍ຺ ກາຌຎໃ ຼຌ຾ຎຄຂບຄ຋າຈບານາຌ ຾ຖະ ຂບຄຽຘງ຋ໃ ຅ີ ຖຸ ຌິ ຆີຘາໄ ຄຂຌຶໄ ຽບຌີໄ ກາຌຽຑາະຖຼໄ ຄຽຆບໄ ຾ຍຍຌທີໄ ໃ າ batch culture ຽຌໃ ບຄ຅າກຍໃ ່ຓກີ າຌຉໃ ຓ ນົ ຊໃ າງຽ຋ບານາຌບບກ ຅າກຑາຆະຌະ຋ໃ ເີ ຆຖໄ ຼໄ ຄ ຽຆໃ ຌັ : ກາຌຏະຖຈິ ຽຍງ຾ຍຍຈຄັໄ ຽຈີຓເຌຊຄັ ນົ ກາຌໝກັ ຿ດຽກຈິ ທ຋ິ ຈີ ຄັໄ ຽຈີຓເຌຊຄັ ໝກັ . ກາຌຘກຶ ຘາກາຌຽຑໃ ຓີ ຎະຖຓິ າຌຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຘີ າຓາຈຽປຈັ ແຈ຿ໄ ຈງກາຌຘໃ ຸຓຉທ຺ ດໃ າຄບບກຓາ ຾ຖະ ທຈັ ຎະຖຓິ າຌຉໃ າຄໂ ຽຆໃ ຌັ : 25

ປູຍ຋ີ 4.1 ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ ຾ຖະ binary fission ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) - ທຈັ ຌ່າໄ ໜກັ ຾ນຄໄ ຂບຄ຋າຈ຋ໃ ຘີ າໄ ຄຂຌຶໄ - ທຽິ ຃າະຎະຖຓິ າຌ຅ຖຸ ຌິ ຆ຋ີ ຄັ ໝຈ຺ ຿ຈງເຆກໄ ບໄ ຄ຅ຖຸ ະ຋ຈັ - ທຽິ ຃າະຎະຖຓິ າຌ຅ຖຸ ຄັ ຋ໃ ຓີ ຆີ ທີ ຈິ ຿ຈງເຆບໄ ານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ - ທຈັ ຎະຖຓິ າຌ຋າຈ຋ໃ ຽີ ຎັຌບຄ຺ ຎະກບຍຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຋ໃ ຽີ ຑໃ ຓີ ຎະຖຓິ າຌຂຌຶໄ ຽຓໃ ບຓກີ າຌຽຑໃ ີຓ຅່າຌທຌ຅ຖຸ ຄັ ຽຆໃ ຌັ : ຎະຖຓິ າຌ ATP. 26

ຊາໄ ຋ຈ຺ ຖບຄຽຑາະຖຼໄ ຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຽີ ຆໃ ຄິ ຓກີ າຌ຾ຍໃ ຄຉທ຺ ຾ຍຍ binary fission ຅ະຑຍທໃ າ຅າ່ ຌທຌ຅ຖຸ ຄັ ນຄົັ ຅າກ຾ຍໃ ຄ ຉທ຺ ຅ຌ຺ ຽຊຄິ ຖຸຌໄ ຋ໃ ຘີ ຍິ ຘະ຾ຈຄຈໃ ຄັ ຉາຖາຄ຋ີ 4.1. ປູຍ຋ີ 4.2 ກາຌ຾ຉກໜໃ ່ຂບຄດີຘ ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) ຅າກຉາຖາຄ຋ໃ ີ 4.1 ຽຓໃ ບຽທຖາຽຑໃ ຓີ ຂຌຶໄ ເຌ຾ຉໃ ຖະຖຸຌໄ (generation) ຅ຖຸ ຌິ ຆີ຅ະ຾ຍໃ ຄຉທ຺ ຽຑໃ ີຓຂຌຶໄ ຽຎັຌຘບຄ ຽ຋ໃ າ຺ ຽທຖາ຋ໃ ເີ ຆຽໄ ຑໃ ຓີ ຅່າຌທຌຂຌຶໄ ຽຎັຌຘບຄຽ຋ໃ າ຺ ຽບີຌໄ ທໃ າ generation time ນົ population doubling time ຾ຉໃ ຿ຈງ຋ໃ ທ຺ ແຎເຆ຃ໄ ່າທໃ າ mean generation time ຽຆໃ ຄິ ຽທຖາຈໃ ຄັ ກໃ າທ຅ະ຾ຉກຉໃ າຄກຌັ ແຎຉາຓຆະຌຈິ ຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆ຃ີ ຉຄັໄ ຾ຉໃ 2 - 3 ຌາ຋ີ ແຎ຅ຌ຺ ຽຊຄິ ນົາງຆໃ ທ຺ ຿ຓຄ ເຌ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຋ໃ ທ຺ ແຎຑຍທໃ າຓີ generation time ຎະຓາຌ 30 ຌາ຋຿ີ ຈງຽຆບໄ ຋ໃ ຑີ ຍ຺ ທໃ າຓບີ ຈັ ຉາກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉແທ຋ໃ ຘີ ຸຈ຃ Clostridium perfringens ຽຆໃ ຄິ ຽຑໃ ີຓ຅່າຌທຌ 27

ຽຎັຌຘບຄຽ຋ໃ າ຺ ເຌຽທຖາ 8 - 10 ຌາ຋ີ ຊາໄ ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉເຌບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ ຋ໃ ຓີ ຋ີ າຈບານາຌຉໃ າຄໂຘຓ຺ ຍູຌ຋ໃ ຃ີ ໃ າ pH 7.0 ຾ຖະ ບຸຌນະຑູຓ 45°C ຉາຉາຖາຄ຋ີ 4.1 ຅່າຌທຌຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຋ໃ ຾ີ ຍໃ ຄຉທ຺ ຾ຍຍ binary fission ຖຸຌໄ ຋ີ ຅່າຌທຌ຅ຖຸ ຄັ 01 12 24 38 4 16 5 32 6 64 7 128 8 256 9 512 10 1024 ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) ຿ຈງ຋ໃ ທ຺ ແຎ generation time ຓ຃ີ ໃ າ຃ໃ ບຌຂາໄ ຄ຃ຄ຺ ຋ໃ ຑີ າງເຉຘໄ ະຑາທະ຋ໃ ຽີ ໝາະຘຓ຺ ຽຆໃ ຌັ : ຓຎີ ະຖຓິ າຌ຋າຈ ບານາຌ຋ໃ ຑີ ່ຑຼຄ຃ໃ າ aw ບຸຌນະຑູຓ ຃ໃ າ pH ຾ຖະ ຕີຈບກ຿ຑຽ຋ຌຆຼຌ (redox potential) ຋ໃ ຽີ ໝາະຘຓ຺ , ຾ຉໃ ຊາໄ ຎັຈແ຅ຉໃ າຄໂຽນໃ ົາ຺ ຌຘີໄ ູຄ ນົ ຉໃ ່າຽກຌີ ແຎ຅ະຽປຈັ ເນໄ generation time ຓ຃ີ ໃ າຽຑໃ ຓີ ຂຌຶໄ , ຊາໄ ຌ່າຎະຖຓິ າຌຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆ຋ີ ໃ ຽີ ຑໃ ຓີ ຂຌຶໄ ຓາຘາໄ ຄກາົ ຒກຍັ ຽທຖາ ຅ະແຈຈໄ ໃ ຄັ ປູຍ຋ໃ ີ 4.3. ຅າກປູຍ຋ໃ ີ 4.3 ຅ະຽນຌັ ທໃ າ຃ທາຓຆຌັ ຂບຄກົາຒຓຖີ ກັ ຘະຌະຽຎັຌຽບກັ ຿ຎຽຌຌຆຼຌ (exponential) ນົ ຖ່ ກາຕິ຋ຓຶ (logarithm) ຽຆໃ ຄິ ຽຎັຌຖກັ ຘະຌະກາຌ຅ະຽຖີຌຽຉີຍ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີຆະຌິຈ຅ຖຸ ຄັ ຈຼທ຋ໃ ຾ີ ຍໃ ຄຉທ຺ ຾ຍຍ binary fission, ຊາໄ ຌ່າ຃ໃ າຖ່ກາຕ຋ິ ຓຶ ຂບຄຎະຖຓິ າຌ຅ຖຸ ຌິ ຆຓີ າຘາໄ ຄກົາຒກຍັ ຽທຖາ຅ະແຈຽໄ ຘຌັໄ ກົາຒຽຎັຌຽຘຌັໄ ກຄ຺ ຈໃ ຄັ ປູຍ຋ີ 4.4. 28

ປູຍ຋ີ 4.3 ຎະຖຓິ າຌ຅ຖຸ ຄັ ຋ໃ ຽີ ຑໃ ຓີ ຂຌຶໄ ຋ໃ ຽີ ທຖາຉໃ າຄໂ ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) ປູຍ຋ີ 4.4 ຃ໃ າຖກ່ າຕ຋ິ ຓຶ ຂບຄຎະຖຓິ າຌ຅ຖຸ ຌິ ຆ຋ີ ໃ ຽີ ທຖາຉໃ າຄໂ ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) ຿ຈງ຃ໃ າຖ່ກາຕ຋ິ ຓຶ ຊາຌ 10 (log10) ຓກັ ຌ່າຓາເຆເໄ ຌກາຌຘາໄ ຄກົາຒຽຌໃ ບຄ຅າກຽປຈັ ເນຄໄ ໃາງຂຌຶໄ ຂ່ຓໄ ູຌ຅າກຉາ ຉາຖາຄ຋ີ 4.1 ຘາຓາຈຂຼຌຎະຖຓິ າຌຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຋ໃ ຘີ າໄ ຄຂຌຶໄ ເຌປູຍຽບກັ ຿ຎຽຌຌຆຼຌແຈຘໄ ະ຾ຈຄຈໃ ຄັ ຉາຖາຄ຋ີ 4.2. ຉາຉາຖາຄ຋ີ 4.2 ຅າ່ ຌທຌ຅ຖຸ ຄັ ຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆ຋ີ ໃ ຂີ ຼຌເຌປູຍຽບກັ ຿ຎຽຌຌຆຼຌ ຖຸຌໄ ຅່າຌທຌ຅ຖຸ ຄັ ຅າ່ ຌທຌ຅ຖຸ ຄັ ເຌປູຍຽບກັ ຿ຎຽຌຌຆຼຌ 01 20 12 21 24 22 38 23 4 16 24 5 32 25 6 64 26 7 128 27 8 256 28 9 512 29 29

10 1024 210 ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) ຊາໄ ກ່າຌຈ຺ ຅່າຌທຌ຅ຖຸ ຄັ ຽຖໃ ີຓຉຌ຺ໄ (ຽທຖາ຋ໃ ີ 0) ຃ NO ນົຄັ ຅າກຏໃ າຌແຎ 1 ຖຸຌໄ ຅່າຌທຌ຅ຖຸ ຄັ ຅ະຽ຋ໃ າ຺ ກຍັ 21NO ນົ 2NO ຾ຖະ ນົຄັ ຅າກຏໃ າຌແຎ 2 ຖຸຌໄ ຅່າຌທຌ຅ຖຸ ຄັ ຅ະຽ຋ໃ າ຺ ກຍັ 22NO ນົ 4NO ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຊາໄ ຏໃ າຌແຎ N ຖຸຌໄ ຅່າຌທຌ຅ຖຸ ຌິ ຆ຋ີ ໃ ຽີ ທຖາ t ນົ Nt ຅ະຘະ຾ຈຄແຈຈໄ ໃ ຄັ ຘຓ຺ ຏຌ຺ Nt = 2n NO ຊາໄ ຂຼຌເໝໃ ຽຎັຌຘຓ຺ ກາຌຖ່ກາຕ຋ິ ຓຶ ຅ະແຈ:ໄ log Nt = n log 2 + log NO ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ – – ຘໃ ທຌ຃ໃ າ mean generation time (g) ຽຆໃ ຄິ ຽຎັຌຽທຖາ຋ໃ ຅ີ ຖຸ ຌິ ຆຽີ ຑໃ ຓີ ຅່າຌທຌຂຌຶໄ ຽຎັຌຘບຄຽ຋ໃ າ຺ ຅ະຽ຋ໃ າ຺ ກຍັ t/n ຽຆໃ ຄິ t ຃ຽທຖາຉຄັໄ ຾ຉໃ NO ຅ຌ຺ ຽຊຄິ Nt ຉທ຺ ດໃ າຄກາຌ຃ຈິ ແຖໃ ຽຆໃ ຌັ : E. coli ຓີ generation time ຽ຋ໃ າ຺ ກຍັ 20 ຌາ຋ຑີ າງເຉຘໄ ະຑາທະ຋ໃ ຽີ ໝາະຘຓ຺ , ຊາໄ ຓຎີ ະຖຓິ າຌຽຖໃ ຓີ ຉຌ຺ໄ ຽ຋ໃ າ຺ ກຍັ 103 ຅ຖຸ ຄັ ຾ຖທໄ ນົຄັ ຅າກຏໃ າຌແຎ 24 ຆໃ ທ຺ ຿ຓຄ ຅່າຌທຌ຅ຖຸ ຄັ ຅ະຽຑໃ ຓີ ຂຌຶໄ ຽຎັຌຽ຋ໃ າ຺ ເຈ? ຅າກ຿຅ຈ ຃ໃ າ g ຂບຄ E. coli ຽ຋ໃ າ຺ ກຍັ 20 ຌາ຋ີ ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຃ໃ າ n ຂບຄຽຆບໄ ນົຄັ ຅າກ 24 ຆໃ ທ຺ ຿ຓຄ ຽ຋ໃ າ຺ ກຍັ 24 x 60 = 72 ຽຌໃ ບຄ຅າກຽປາ຺ ຉບໄ ຄກາຌ຃ໃ າ Nt ນົຄັ ຅າກຽທຖາຏໃ າຌແຎ 24 ຆໃ ທ຺ ຿ຓຄ ຾ຖະ ຓີ NO ຽ຋ໃ າ຺ ກຍັ 103 ຅ຖຸ ຄັ . ຅າກ – – – (72 x 0.3010) + 3 = log Nt log Nt = 24.672 Nt = antilog 24.672 = 4.7 x 1024 ຅າກ຃ໃ າ຋ໃ ແີ ຈ຅ໄ າກກາຌ຃ຈິ ແຖໃ ຅ະຽນຌັ ທໃ າ E. coli ຅ະຽຑໃ ຓີ ຅າ່ ຌທຌດໃ າຄນົທຄນາົ ງ ຽຆໃ ຄິ ຊາໄ ຃ຈິ ແຖໃ ຌ່າໄ ໜກັ ຂບຄ ຅ຖຸ ຄັ ຋ຄັ ໝຈ຺ (຾ຍກ຋ຽີ ຕງ 1 ຅ຖຸ ຄັ ໜກັ ຎະຓາຌ 10 - 12 ກົາຓ) ຅ະແຈຽໄ ຋ໃ າ຺ ກຍັ 4.7 x 1024 x 10-12 = 4.7 x 1012 ກົາຓ ຽຆໃ ຄິ ຽຎັຌຉທ຺ ຽຖກ຋ໃ ຘີ ູຄນົາງ ຾ຉໃ ເຌ຃ທາຓຽຎັຌ຅ຄິ ຑຍທໃ າຉທ຺ ຽຖກຈໃ ຄັ ກໃ າທຍໃ ່ຘາຓາຈຽຎັຌ຅ຄິ ແຈເໄ ຌກາຌຖຼໄ ຄ ຅ຖຸ ຄັ ຾ຍຍ batch ຽຌໃ ບຄ຅າກຍໃ ່ຓ຋ີ ໃ ຑີ ຼຄຑ່ຘ່າຖຍັ ຅າ່ ຌທຌ຅ຖຸ ຄັ ຂະໜາຈຈໃ ຄັ ກໃ າທ. ຿ຈງ຋ໃ ທ຺ ແຎບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ ຾ນົທ ຅ະຓຽີ ຌບໄ ຋ໃ ເີ ນ຅ໄ ຖຸ ຄັ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉແຈຎໄ ະຓາຌ 1012 ຅ຖຸ ຄັ ຉໃ ່ຓຌິ ຖຖິ ຈີ ນົ ດີຘ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉແຈໄ 1010 ຅ຸ 30

ຖຄັ ຉໃ ່ຓຌິ ຖຖິ ຈີ ຽຆໃ ຄິ ຋ໃ ຅ີ ຄິ ຾ຖທໄ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຅ະງຸຈກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຽຓໃ ບຓ຅ີ າ່ ຌທຌ຅ຖຸ ຄັ ຎະຓາຌ 109 ຅ຖຸ ຄັ ຉໃ ່ຓຌິ ຖິ ຖຈີ ນົ ດີຘ 106 ຅ຖຸ ຄັ ຉໃ ່ຓຌິ ຖຖິ ຈີ ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆ຿ີ ຈງ຋ໃ ທ຺ ແຎຘະ຾ຈຄຈໃ ຄັ ປູຍ຋ີ 4.5. ປູຍ຋ີ 4.5 ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຆີ ະຌຈິ ຅ຖຸ ຄັ ຈຼທເຌກາຌຖຼໄ ຄ຾ຍຍ batch ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) ຅າກປູຍ຋ີ 4.5 ຅ະຽນຌັ ທໃ າ຅າ່ ຌທຌ຅ຖຸ ຌິ ຆ຋ີ ໃ ຌີ ່າຓາເຆຘໄ າໄ ຄກົາຒຽຎັຌ຅ຖຸ ຌິ ຆ຋ີ ໃ ງີ ຄັ ຓຆີ ທີ ຈິ ນາົ ງກທໃ າ຋ໃ ຅ີ ະຽຎັຌ ຅ຖຸ ຌິ ຆ຋ີ ຄັ ໝຈ຺ ຋ໃ ຖີ ທຓແຎຽຊຄິ ຅ຖຸ ຄັ ຋ໃ ຉີ າງ຾ຖທໄ ຾ຖະ ຅າກກົາຒ຅ະຽນຌັ ທໃ າຓຑີ ຼຄແຖງະຈຼທ຋ໃ ກີ າຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉີຍ຿ຉ ຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຽີ ຎັຌ຾ຍຍຖ່ກາຕ຋ິ ຓຶ ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆ຿ີ ຈງ຋ໃ ທ຺ ແຎ຾ຍໃ ຄຽຎັຌ 4 ແຖງະແຈ຾ໄ ກໃ : - ແຖງະ lag (lag phase) ຽຎັຌແຖງະຽຖໃ ີຓຉຌ຺ໄ ຋ໃ ຉີ ໃ ຓ຅ຖຸ ຌິ ຆເີ ຌບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ ຿ຈງບາຈຓກີ າຌຽຑໃ ີຓ ຅່າຌທຌຌບໄ ງໂ ນົ ນຖຸຈ຅າ່ ຌທຌຖຄ຺ ຽຌໃ ບຄ຅າກຽກຈີ ກາຌຎັຍຉທ຺ ເນຽໄ ຂາ຺ໄ ກຍັ ຘະຑາຍ຾ທຈຖບໄ ຓເໝໃ ຓກີ າຌຘຄັ ຽ຃າະ ຽບຌແຆຓ໇ ຾ຖະ ຽຑໃ ຓີ ຂະໜາຈຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ກໃ ບຌ຋ໃ ຅ີ ະຽຖໃ ຓີ ຾ຍໃ ຄ຅ຖຸ ຄັ , ຊາໄ ຉໃ ຓ຅ຖຸ ຌິ ຆເີ ຌປູຍຂບຄຘະຎ່ ຅ະຉບໄ ຄເຆຽໄ ທຖາ ເຌກາຌຄບກກໃ ບຌ ແຖງະຌ຅ີໄ ະ຾ຉກຉໃ າຄກຌັ ແຎຉາຓຘະຑາທະ຋ໃ ຽີ ຆບໄ ຊກຖຼໄ ຄຓາກໃ ບຌໜາໄ ຌຖີໄ ທຓ຋ຄັ ຅່າຌທຌ຅ຖຸ ຄັ ຋ໃ ີ ຉໃ ຓຖຄ຺ ແຎເຌບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ ຾ຖະ ຘະຑາທະກາຌຍໃ ຓ຺ ຽຆບໄ . - ແຖງະ log ນົ ຽບກັ ຿ຎຽຌຌຆຼຌ (log / exponential phase) ຽຎັຌແຖງະ຋ໃ ຅ີ ຖຸ ຌິ ຆຽີ ຑໃ ຓີ ຅່າຌທຌຽຎັຌ ຘບຄຽ຋ໃ າ຺ ເຌ຾ຉໃ ຖະ generation time ຽຆໃ ຄິ ຅ະຽຑໃ ຓີ ຅າ່ ຌທຌແຈນໄ າົ ງເຌແຖງະຽທຖາຘຌັໄ ຿ຈງຘະຽຑາະເຌກ່ຖະຌີ຋ໃ ີ ຓຘີ ະຑາທະ຋ໃ ຽີ ໝາະຘຓ຺ ຽຆໃ ຌັ : ບຸຌນະຑູຓ຋ໃ ເີ ຆຍໄ ໃ ຓ຺ , ຃ໃ າ aw ຾ຖະ pH ຂບຄບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ ຋ໃ ຽີ ໝາະຘຓ຺ . - ແຖງະ຃ຄ຺ ຋ໃ ີ (stationary phase) ແຖງະຌີ຅ໄ ຖຸ ຌິ ຆີຍໃ ່ຓກີ າຌຽຑໃ ີຓ຅່າຌທຌ຅ຖຸ ຄັ ຽຌໃ ບຄ຅າກ຋າຈບານາຌ ຍາຄຆະຌຈິ ຋ໃ ຅ີ ຖຸ ຌິ ຆຉີ ບໄ ຄເຆໝໄ ຈ຺ ຖຄ຺ ນົ ຽຌໃ ບຄ຅າກ pH ຂບຄບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ ຽກຈີ ກາຌຎໃ ຼຌ຾ຎຄ຅າກ຋າຈ຋ໃ ຅ີ ຖຸ ຌິ ຆີ ຘາໄ ຄຂຌຶໄ ຽຆໃ ຌັ : ກຈ຺ ຾ຖກຉກິ (lactic acid). ຌບກ຅າກຌຌັໄ ບາຈຽກຈີ ຅າກ຋າຈ຋ໃ ຽີ ຎັຌຑຈິ ຉໃ ່຅ຖຸ ຄັ ຽກຈີ ຅າກຽຓຉາ຿ຍຖິ ຆຓຶ ຽຆໃ ຌັ : ຽບ຋າ຿ຌຌ (ethanol) ຾ຖະ ຅າກກາຌ຋ໃ ຓີ ຎີ ະຖຓິ າຌບບກຆຽິ ຅ຌຍໃ ່ຑຼຄຑ່ຉໃ ່ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ 31

ຑທກ຅ຖຸ ຌິ ຆ຋ີ ໃ ເີ ຆບໄ ບກຆຽິ ຅ຌ ເຌແຖງະຌ຾ີໄ ຍກ຋ຽີ ຕງຑທກ Bacillus spp. ຾ຖະ Clostridium spp. ຅ະຓີ ກາຌຘາໄ ຄຘະຎ່ . - ແຖງະຉາງ (death phase) ຽຓໃ ບຏໃ າຌແຖງະ຃ຄ຺ ຋ໃ ຾ີ ຖທໄ ຅ຖຸ ຌິ ຆີ຅ະຽຖໃ ຓີ ຉາງ ນົ ຖຸຈ຅່າຌທຌຖຄ຺ ຿ຈງ ຖກັ ຘະຌະກາຌນຖຸຈ຅າ່ ຌທຌ຅ະຽຎັຌ຾ຍຍຽບກັ ຿ຎຽຌຌຆຼຌ ຾ຖະ ເຌ຅ຖຸ ຌິ ຆນີ ົາງຆະຌຈິ ຑຍ຺ ທໃ າ຅ຖຸ ຄັ ຅ະ຾ຉກຘະນ ຖາງ (cell lysis), ຋ຄັ ຌຽີໄ ຌໃ ຄຓາ຅າກ຾ນໃ ົຄຑະຖຄັ ຄາຌເຌ຅ຖຸ ຄັ ໝຈ຺ ຖຄ຺ ຾ຖະ pH ຂບຄບານາຌ຋ໃ ຎີ ໃ ຼຌ຾ຎຄແຎຖທຓ ຋ຄັ ຋າຈຑຈິ ຋ໃ ຽີ ກຈິ ຂຌໄ ຽຎັຌຏຌ຺ ເນ຅ໄ ຖຸ ຄັ ຊກ຋າ່ ຖາງກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂຌຶໄ ຽຎັຌ຿຃຿ຖຌຂີ ບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຆີ ະຌຈິ ຅ຖຸ ຄັ ຈຼທ ຅ະ຅ະຽຖີຌຽຉີຍ຿ຉຽ຋ຄິ ນົ ເຌບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ ຆະຌຈິ ຾ຂຄ຿ຈງ຾ຉໃ ຖະ຿຃຿ຖຌີຽກຈີ ຅າກ຅ຖຸ ຄັ ຈໃ ຼທ ນົ ກໃ ຸຓ຅ຖຸ ັຄ ຾ຖະ ຓ຅ີ ຖຸ ຄັ ນົາງຖາໄ ຌ຅ຖຸ ຄັ ຖທຓ຋ຄັ ຋າຈ຋ໃ ຂີ ຍັ ບບກຌບກ຅ຖຸ ຄັ ຽຎັຌບຄ຺ ຎະກບຍ, ປູຍປໃ າ, ຖກັ ຘະຌະ, ຂະໜາຈ ຾ຖະ ຘຂີ ບຄ຿຃຿ຖຌ຅ີ ະຓ຃ີ ທາຓຘະນຓໃ ່າຘະຽໝຑີ າງເຉຘໄ ະຑາທະ຋ໃ ຽີ ໝາະຘຓ຺ ຅ໃ ຄຶ ຘາຓາຈຌ່າຖກັ ຘະຌະຈໃ ຄັ ກໃ າທແຎ ເຆເໄ ຌກາຌ຾ງກຽຆບໄ ແຈ.ໄ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຍາຄຆະຌຈິ ບາຈ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉ຾ຏໃ ກະ຅າງຽ຋ຄິ ຏທິ ໜາໄ ບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ ຿ຈງ ຍໃ ່຅່າກຈັ ຂະໜາຈ ຽບຌີໄ ທໃ າ spreaders. 3. ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄຽຘຌັໄ ເງຽຆບໄ ຕາ ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄຽຘຌັໄ ເງຽຆບໄ ຕາຽຎັຌກາຌຽຑໃ ຓີ ຃ທາຓງາທ ຾ຖະ ຍ່ຖຓິ າຈຂບຄຽຘຌັໄ ເງຘະ຾ຈຄຈໃ ຄັ ປູຍ຋ໃ ີ 4.6 ກາຌ຾ຍໃ ຄ຾ກໃ ຌຌບໄ ງ຅ະຽກຈີ ຑາງເຌຽຘຌັໄ ເງຂະຌະ຋ໃ ຽີ ຆບໄ ຕາ຅ະຽຖີຌຽຉີຍ຿ຉ ຾ຖະ ຖກັ ຘະຌະກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉີຍ຿ຉ ຂບຄຽຆບໄ ຕາຽຓໃ ບທຈັ ຅າກຂະໜາຈຂບຄຽຘຌັໄ ຏໃ າຌຘູຌກາຄຂບຄ຿຃຿ຖຌ຋ີ ໃ ຅ີ ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຽ຋ຄິ ບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ ຅ະຑຍ຺ ທໃ າຽຎັຌຽຘຌັໄ ຆໃ ຘະ຾ຈຄຈໃ ຄັ ປູຍ຋ີ 4.7. 32

ປູຍ຋ີ 4.6 ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄຽຘຌັໄ ເງຽຆບໄ ຕາ ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) ເຌຽຆບໄ ຕາຍາຄຆະຌຈິ ຽຆໃ ຌັ : Rhizopus spp. ຑຍທໃ າ຃ທາຓງາທຂບຄຽຘຌັໄ ເງ຅ະຽຑໃ ຓີ ຂຌຶໄ ຽຖໃ ບໄ ງໂຽຓໃ ບເຈ ຋ໃ ງີ ຄັ ຓຑີ ຌໄ ຏທິ ທໃ າຄຽ຋ຄິ ບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ ຋ໃ ຽີ ໝາະຘຓ຺ , ຘໃ ທຌຽຆບໄ ຕາຆະຌຈິ ບໃ ຌໂ ຽຆໃ ຌັ : Penicillium spp. ຑຍ຺ ທໃ າ ຂະໜາຈຂບຄ຿຃຿ຖຌ຅ີ ະຊກ຅າ່ ກຈັ ຽຌໃ ບຄ຅າກກາຌຘາໄ ຄ຋າຈຑຈິ ຋ໃ ຽີ ຎັຌບຌັ ຉະຖາງຉໃ ່຅ຖຸ ຄັ ຽຆໃ ຄິ ຽບີຌໄ ຏຌ຺ ຅າກຘາຽນຈ ຈໃ ຄັ ກໃ າທທໃ າ staling effect ຾ຖະ ຽຆບໄ ຕາຍາຄຆະຌຈິ ຑຍທໃ າຓກີ າຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄຽຘຌັໄ ເງ ຾ຖະ ຘາໄ ຄຒຸ ຈຉຄິໄ ຍ່ ຈີໄ ຽຆໃ ຄິ ກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌຘຍຑຌັ ຾ຍຍບາແຘຽຑຈ ຉທ຺ ດໃ າຄຒຸ ຈຉຄິໄ ຍ່ຈີຽໄ ຆໃ ຌັ : ຈບກຽນຈັ ຽຆໃ ຄິ ຽກຈີ ຅າກຽຘຌັໄ ເງຆະຌຈິ ຑຽິ ຘຈຽຎັຌຉຌ຺ໄ . 33

ປູຍ຋ີ 4.7 ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຿຃຿ຖຌຽີ ຆບໄ ຕາຽ຋ຄິ ຏທິ ໜາໄ ບານາຌ ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) 4. ກາຌຽຑໃ ຓີ ຅າ່ ຌທຌຂບຄແທຕຈັ ກາຌຽຑໃ ຓີ ຅່າຌທຌຂບຄແທຕຈັ ຌຌັໄ ຓກັ ຍໃ ່ເຆ຃ໄ ່າທໃ າ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉ຾ຉໃ ຅ະ຅່າຖບຄຉທ຺ (replicate) ຑາງເຌ຅ຸ ຖຄັ ຂບຄ຿ປຘ຿ຈງເຆ຋ໄ າຈຉໃ າຄໂ ຅າກຽຓຉາ຿ຍຖຆິ ຓຶ ຂບຄ຿ປຘແທຕັຈຽປຈັ ຉທ຺ ຽນຓບຌຑາຕາແຆ. ຿ປຘ຋ໃ ຓີ ຆີ ທີ ຈິ ຾ຖະ ຅ະ຋າ່ ຖາງ຅ຖຸ ຄັ ຿ປເຌ຋ໃ ຘີ ຸຈ຿ຈງແທຕຈັ ຋ໃ ຽີ ກາະຉຈິ ຾ຖະ ຾ຆກ DNA ຽຂາ຺ໄ ແຎຑາງເຌ຅ຖຸ ຄັ ຿ປຘ຋ໃ ຽີ ຎັຌ຾ຍກ ຋ຽີ ຕງ ຽບຌີໄ ທໃ າ bacteriophage viruse ຘໃ ທຌເຌຑຈ ຾ຖະ ຘຈັ ຌຌັໄ ແທຕຈັ ຅ະຽຂາ຺ໄ ແຎຑາງເຌ຅ຖຸ ຄັ ຿ຈງທ຋ິ ຑີ ຿ິ ຌ ແຆ຿ຉຆຈິ (pinocytosis), ຅າກຌຌັໄ ແທຕຈັ ຅ະຎໃ ບງຽດໃ ບນຸຓໄ ບບກຑາງຌບກ຅ຖຸ ຄັ ຿ປຘ (ງກ຺ ຽທຌັໄ ຿ປຘ຋ໃ ຽີ ຎັຌ຾ຍກ ຋ຽີ ຕງຽ຅ງໄ ນຸຓໄ ຅ະງຄັ ຽກາະຉຈິ ດໃ ູ) ຾ຖະ ຎໃ ບງກຈ຺ ຌທິ ຃ຖີບກິ (DNA ນົ RNA) ຽຂາ຺ໄ ແຎຑາງເຌ຅ຖຸ ຄັ ຿ປຘ ຾ຖະ ຽຖໃ ຓີ ຅່າຖບຄຉທ຺ ຽບຄ຿ຈງກາຌຘຄັ ຽ຃າະ ຾ຖະ ຅່າຖບຄກຈ຺ ຌທິ ຃ຖບີ ກິ ຾ຖະ ຘຄັ ຽ຃າະ຿ຎຕຉຌີ ຂຌຶໄ , ຽຓໃ ບ຅ະຽຖີຌຽຉີຍ ຿ຉ຅ຌ຺ ຽຉຓັ ຅ຖຸ ຄັ ຿ປຘ຾ຖທໄ ຅ະຽປຈັ ເນ຅ໄ ຖຸ ຄັ ຿ປຘ຾ຉກ຿ຈງແຖ຿ຆແຆຓ໇ (lysozyme). 5. ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆເີ ຌບານາຌ ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ ຾ຖະ ດີຈຉຈ຺໇ ຌຈິ ຅ຖຸ ຄັ ຈຼທເຌບານາຌ຅ະ຃າໄ ງ຃ກຍັ ຋ໃ ຅ີ ະຽຖີຌຽຉຍີ ຿ຉ ເຌບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ ຽຆໃ ຌັ : ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄຘະຉາຈຽຉ຋ີ ໃ ເີ ຆເໄ ຌກາຌຏະຖຈິ ບານາຌຍາຄຆະຌຈິ ຽຆໃ ຌັ : ຿ດຽກິ ຈ ນົ ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຋ໃ ຽີ ປຈັ ເນບໄ ານາຌຽຆໃ ບຓຽຘງ ນົ ຽປຈັ ເນບໄ ານາຌຽຎັຌຑຈິ ຽຆໃ ຄິ ຅ະຓ຃ີ ທາຓ ຾ຉກຉໃ າຄກຌັ ແຎຉາຓຆະຌຈິ ຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ຾ຖະ ບານາຌຎະຽຑຈຉໃ າຄໂ. 34

ຍຈ຺ ຋ີ 5 ບານາຌຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ຾ຖະ ກາຌຽຑາະຖຼໄ ຄ 1. ຋າຈບານາຌຘາ່ ຖຍັ ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ເຌຘະຑາທະກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉ຋ໃ ຘີ ະຽຑາະຌຌັໄ ຅ຖຸ ຌິ ຆຉີ ບໄ ຄກາຌຘໃ ຄິ ຋ໃ ຅ີ ່າຽຎັຌຉໃ ່ກາຌຈ່າຕຄ຺ ຆີທຈິ 2 ຎະຽຑຈ ແຈ຾ໄ ກໃ ຾ນໃ ົຄຑະຖຄັ ຄາຌ ຾ຖະ ຾ນໃ ຄົ ຂບຄ຋າຈຽ຃ຓ຋ີ ໃ ຅ີ າ່ ຽຎັຌຉໃ ່ກາຌຘາໄ ຄບຄ຺ ຎະກບຍ຋ໃ ຘີ ່າ຃ຌັ ຉໃ າຄໂຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຿ຈງຽບຌີໄ ຖທຓກຌັ ທໃ າ຋າຈບານາຌ (nutrients) ຽຆໃ ຄິ ຅ຖຸ ຌິ ຆຌີ ່າຓາເຆເໄ ຌກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉ ຾ຖະ ກາຌຘຍຑຌັ . ດໃ າຄເຈກ່ ຉາຓກາຌ຋ໃ ຅ີ ຖຸ ຌິ ຆ຅ີ ະຘາຓາຈ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉແຈ຅ໄ ະຉບໄ ຄຓບີ ຄ຺ ຎະກບຍບໃ ຌໂ ຋ໃ ຽີ ໝາະຘຓ຺ ນາົ ງດໃ າຄຽຆໃ ຌັ : ຎະຖຓິ າຌ ຌ່າໄ , pH, ບຸຌນະຑູຓ, ຕີຈກັ ຆຌັ /ບບກຆຽິ ຈຆຌັ ຿ຑຽ຋ຌຆຼຌ (reduction/oxidation potential) ຎະຖຓິ າຌ ບບກຆຽິ ຅ຌ, ຅ຖຸ ຌິ ຆຆີ ະຌຈິ ບໃ ຌໂ ຾ຖະ ຋າຈດັຍດັຄໄ . ຋າຈບານາຌຉາຓ຋່າຓະຆາຈ຋ໃ ຅ີ ຖຸ ຌິ ຆຌີ ່າແຎເຆຎໄ ະ຿ນງຈແຈໄ ຅າກບານາຌຂບຄຓະຌຸຈ ຽຆໃ ຌັ : ຌ່າໄ ຌຓ຺ ນົ ຊາໄ ຽຑາະຖຼໄ ຄ຅ຖຸ ຌິ ຆເີ ຌນບໄ ຄ຋ຈ຺ ຖບຄ ບານາຌ຋ໃ ຌີ ່າຓາເຆຽໄ ຑາະຖຼໄ ຄ຅ຖຸ ຌິ ຆ຅ີ ະຽບຌີໄ ທໃ າ ບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ (culture medium). 2. ບຄ຺ ຎະກບຍ຋າຄຽ຃ຓຂີ ບຄ຅ຖຸ ຄັ ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ກາຌທຽິ ຃າະນາບຄ຺ ຎະກບຍ຋າຄຽ຃ຓຂີ ບຄ຅ຖຸ ຄັ ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ຽປຈັ ເນປໄ ູຂໄ ່ຓໄ ູຌກໃ ຼທກຍັ ຋າຈບານາຌ຋ໃ ຅ີ ຖຸ ຌິ ຆີຌ່າແຎ ເຆໄ ເຌ຅ຖຸ ຄັ ຋ໃ ງີ ຄັ ຓຆີ ີທຈິ ຑຍທໃ າຓຌີ ່າໄ ຽຎັຌບຄ຺ ຎະກບຍຎະຓາຌ 70 - 90% ຿ຈງຌ່າໄ ຽຎັຌບຄ຺ ຎະກບຍຂບຄແຆ຿ຉ ຑຖາຈຆຓຶ (cytoplasm) ຾ຖະ ກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ຎະຉກິ ຖິ ງິ າຽ຃ຓ຋ີ ໃ ຘີ ່າ຃ຌັ ຑາງເຌ຅ຖຸ ຄັ ຅ໃ ຄຶ ຊທໃ າຌ່າໄ ຽຎັຌ຋າຈບານາຌ຋ໃ ີ ຅າ່ ຽຎັຌ ຘໃ ທຌບຄ຺ ຎະກບຍ຋ໃ ຽີ ນົບຎະຓາຌ 10 - 30% ຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຽບຌີໄ ທໃ າ ຌ່າໄ ໜກັ ຾ນຄໄ (dry weight) ຽຆໃ ຄິ ຎະກບຍ ຈທໄ ງ຋າຈ ຾ຖະ ຋າຈຽ຃ຓຆີ ະຌຈິ ຉໃ າຄໂ ຋ໃ ຘີ ່າ຃ຌັ ຾ຖະ ຅່າຽຎັຌຉໃ ່຿຃ຄຘາໄ ຄ ຾ຖະ ກາຌຽປຈັ ທຼກຄາຌຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຿ຈງຑ຺ ຍທໃ າ຋າຈ຃າຕຍ໇ ບຌຽຎັຌ຋າຈ຋ໃ ຓີ ນີ າົ ງ຋ໃ ຘີ ຸຈ ຾ຖະ ຋າຈບບກຆຽິ ຅ຌ, ແຌ຿ຉຌຽ຅ຌ, ແປ຿ຈຌຽ຅ຌ ຾ຖະ ຋າຈບໃ ຌໂຓີ ຎະຖຓິ າຌປບຄຖຄ຺ ຓາຉາຓຖ່າຈຍັ ຘະ຾ຈຄຈໃ ຄັ ຉາຉາຖາຄ຋ີ 5.1. ຉາຉາຖາຄ຋ີ 5.1 ຎະຖຓິ າຌຂບຄ຋າຈຉໃ າຄໂ ຋ໃ ຽີ ຎັຌບຄ຺ ຎະກບຍຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ຋າຈ ຽຎີຽຆຌັ (຿ຈງຌ່າໄ ໜກັ ຾ນຄໄ ) ຃າຕຍ໇ ບຌ 50 ບບກຆຽິ ຅ຌ 20 ແຌ຿ຉຌຽ຅ຌ 14 ແປ຿ຈຌຽ຅ຌ 8 ຒບຈຒ່ ຕຈັ 3 ຓາຈ 1 ຿ຎຉຈັ ຆຼຓ 1 ຿ຆຈຼຓ 1 ຾຃ຖຆຼຓ 0.5 ຾ຓກຌຆີ ຼຓ 0.5 ຃່ົຕຌີ 0.5 35

ຽນກົັ 0.2 ຿ຍຕບຌ, ຿຃ຍບຌ, ຾ຓຄກາຌຈີ , ຋ບຄ຾ຈຄ, ຘຄັ ກະຘ,ີ ຖທຓກຌັ 0.3 ຿ຓຖຍິ ຈຌີ ່າ, ທາຌາຈຼຓ, ຌກິ ຽກຌີ ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) ຅າກຉາຖາຄ຋ີ 5.1 ຘະ຾ຈຄເນຽໄ ນຌັ ທໃ າ຅ຖຸ ຌິ ຆີຉບໄ ຄກາຌ຋າຈ຾ຉໃ ຖະຆະຌຈິ ນົາງຌບໄ ງ຾ຉກຉໃ າຄກຌັ ຉຄັໄ ຾ຉໃ ຋າຈ຃າຕຍ໇ ບຌຖຄ຺ ຓາ຅ຌ຺ ຽຊຄິ ຋າຈຽນກົັ ຑຍ຺ ທໃ າ຅ຖຸ ຌິ ຆຉີ ບໄ ຄກາຌເຌຎະຖຓິ າຌ຋ໃ ຃ີ ໃ ບຌຂາໄ ຄຘູຄ ຽຆໃ ຄິ ຋າຈຽນໃ ົາ຺ ຌີຽໄ ຎັຌບຄ຺ ຎະກບຍຂບຄ຿຃ຄຘາໄ ຄ຋ໃ ຘີ ່າ຃ຌັ ຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຖທຓ຋ຄັ ຽບຌແຆຓ໇ ຾ຖະ ຋າຈຽຓຉາ຿ຍແຖ຋ໃ ຘີ ່າ຃ຌັ ຘໃ ທຌ຋າຈບໃ ຌໂ຋ໃ ຅ີ ຖຸ ຌິ ຆຉີ ບໄ ຄກາຌເຌຎະຖຓິ າຌຌບໄ ງ (trace elements) ຾ຉໃ ຓ຃ີ ທາຓຘ່າ຃ຌັ ຿ຈງຓຘີ ໃ ທຌຽປຈັ ເນກໄ າຌຈ່າຽຌຌີ ກຈິ ຅ະກາ່ ຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຽຎັຌແຎແຈຈໄ ,ີ ຋າຈຘຄັ ກະຘ,ີ ຋ບຄ຾ຈຄ, ຾ຓຄກາຌຈີ , ຿ຓຖຍິ ຈຌີ ່າ ຾ຖະ ຌຽິ ກຌີ ຽຎັຌບຄ຺ ຎະກບຍຂບຄຽບຌ ແຆຓ໇ ຽຆໃ ຌັ :຿຃຾ຒກຽຉີ (cofactor) ນົ ຆໃ ທງເນຽໄ ບຌແຆຓຽ໇ ປຈັ ທຼກແຈຈໄ ຂີ ຌຶໄ . ຅ຖຸ ຄັ ຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຌີ ຌັໄ ຑຍ຺ ທໃ າຓ຃ີ ທາຓຆຍັ ຆບໄ ຌຎະກບຍຈທໄ ງ຿ຓຽຖກຸຌຂບຄ຋າຈບຄ຺ ຃ະ຋າຈຆະຌຈິ ຉໃ າຄໂ ບິ ບບຌ ຾ຖະ ຌ່າໄ ຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ຽຎັຌ຿຃ຄຘາໄ ຄຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຾ຖະ ແຆ຿ຉຑຖາຈຆຓຶ , ຽບຌແຆຓ໇ ຾ຖະ ຋າຈຉຄັໄ ຉຌ຺ໄ ຋ໃ ຅ີ ່າຽຎັຌຉໃ ່ ກາຌຽປຈັ ທຼກຄາຌຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຖທຓ຋ຄັ ຋າຈບານາຌ຋ໃ ຽີ ກຍັ ແທເໄ ຌປູຍ຋ໃ ຍີ ໃ ່ຖະຖາງຌ່າໄ . ຍຈ຺ ຍາຈຂບຄ຋າຈຉໃ າຄໂຉໃ ່຅ຖຸ ຄັ ຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ຘະ຾ຈຄຈໃ ຄັ ຉາຖາຄ຋ໃ ີ 5.2. ຉາຉາຖາຄ຋ີ 5.2 ຍຈ຺ ຍາຈຂບຄ຋າຈຆະຌຈິ ຉໃ າຄໂ ຉໃ ່຅ຖຸ ຄັ ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ຋າຈ ຍຈ຺ ຍາຈໜາໄ ຋ໃ ີ ແປ຿ຈຌຽ຅ຌ ບຄ຺ ຎະກບຍຂບຄຌ່າໄ ຾ຖະ ຿ຓຽຖກຸຌຂບຄ຋າຈບຄ຺ ຃ະ຋າຈຑາງເຌ຅ຖຸ ຄັ ບບກຆຽິ ຅ຌ ບຄ຺ ຎະກບຍຂບຄຌ່າໄ ຾ຖະ ຿ຓຽຖກຸຌຂບຄ຋າຈບຄ຺ ຃ະ຋າຈຑາງເຌ຅ຖຸ ຄັ ຽຎັຌຉທ຺ ປຍັ ບຽິ ຖກັ ຉ ຕບຌຉທ຺ ຘຸຈ຋າໄ ງເຌກາຌນາງເ຅຾ຍຍເຆບໄ ບກຆຽິ ຅ຌ ຃າຕຍ໇ ບຌ ບຄ຺ ຎະກບຍຂບຄ຋າຈບຄ຺ ຃ະ຋າຈຑາງເຌ຅ຖຸ ຄັ ແຌ຿ຉຌຽ຅ຌ ບຄ຺ ຎະກບຍຂບຄກຈ຺ ບະຓ຿ິ ຌ ຾ຖະ ຿ຎຕຉຌີ ຖທຓ຋ຄັ ຽຍຈເຌຌທິ ຃ຖ຿ີ ບແ຋ ກາ່ ຓະຊຌັ ຑຍ຺ ເຌກຈ຺ ບະຓ຿ິ ຌຆຈີ ຋ຌີ ຾ຖະ ຽຓຈແ຋຿ບຌຌີ ຖທຓ຋ຄັ ຿຃ຽບຌແຆຓຍ໇ າຄຆະຌຈິ ຒບຈຒ່ ຕຈັ ຑຍ຺ ເຌ DNA ຾ຖະ RNA ຖທຓ຋ຄັ ຒບຈ຿ຒແຖຎິຈ ຾ຖະ ຿຃ຽບຌແຆຓຍ໇ າຄຆະຌຈິ ຿ຎຉຈັ ຆຼຓ ຓຍີ ຈ຺ ຍາຈເຌກາຌ຃ຄ຺ ຾ປຄຈຌັ ບບຈ຿ຓຉກິ ຑາງເຌ຅ຖຸ ຄັ ຾ຖະ ຽຎັຌ຿຃຾ຒກຽຉຂີ ບຄຽບຌແຆ ຓຍ໇ າຄຆະຌຈິ ຾ຓກຌຆີ ຼຓ ບຄ຺ ຎະກບຍຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຽຓຓຽຍຕຌ ແຕ຿ຍ຿ຆຓ DNA ຾ຖະ RNA ຾ຖະ ຽຎັຌ຿຃຾ຒກຽຉີ ຽບຌແຆຓນ໇ ົາງຆະຌຈິ ຾຃ຖຆຼຓ ຽປຈັ ເນຂໄ ບຍ຅ຖຸ ຄັ ຾ຂຄ຾ປຄ, ຽຎັຌບຄ຺ ຎະກບຍຂບຄຽບຌັ ຿ຈຘະຎ່ ຂບຄ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ ຽນກົັ ບຄ຺ ຎະກບຍຂບຄແຆ຿ຉ຿຃ົຓ ຾ຖະ ຽຎັຌ຿຃຾ຒກຽຉຽີ ບຌແຆຓຍ໇ າຄຆະຌຈິ trace elements ບຄ຺ ຎະກບຍຂບຄຖະຍຍ຺ ຽບຌແຆຓ໇ ຾ຖະ ຿຃ຽບຌແຆຓ໇ ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) 36

3. ຎະຽຑຈຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຉີ າຓ຃ທາຓຉບໄ ຄກາຌ຋າຈບານາຌ ຅ຖຸ ຌິ ຆຘີ າຓາຈ຾ຍໃ ຄຉາຓ຃ທາຓຉບໄ ຄກາຌ຋າຈ ນົ ຋າຈບານາຌນົກັ ຃຋າຈ຃າຕຍ໇ ບຌ ຾ຖະ ຾ນໃ ົຄຑະຖຄັ ຄາຌ ແຈຈໄ ໃ ຄັ ປູຍ຋ີ 5.1. ປູຍ຋ີ 5.1 ຎະຽຑຈ຅ຖຸ ຌິ ຆ຾ີ ຍໃ ຄຉາຓ຃ທາຓຉບໄ ຄກາຌ຋າຈບານາຌ ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) ຅າກປູ ຍ຋ີ 5.1 ຅ຸຖິຌຆີຎະຽຑຈ຿ຒ຿ຉບ່຿ຉ຿຋ຕຍ (photoautotroph) ຘາຓາຈຘຄັ ຽ຃າະ຾ຘຄແຈໄ (photosynthetic) ຾ຖະ ຖທຓຽຊຄິ ຑຈຆຌັໄ ຘູຄ ຽຆໃ ຌັ : ຽ຋າ຺ ຾ຖະ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຘຄັ ຽ຃າະ຾ຘຄ, ຘໃ ທຌຎະຽຑຈ຿ຒ຿ຉ ຽປຈຽ຋຿ີ ຕ຿຋ຕຍ (photoheterotroph) ຌຌັໄ ຘຄັ ຽ຃າະ຾ຘຄແຈກໄ ຌັ ຾ຉໃ ຍໃ ່ຘາຓາຈຘຄັ ຽ຃າະ຋າຈບຄ຺ ຃ະ຋າຈ຅າກ຃າຕ໇ ຍບຌແຈບບກແຆຈແ໇ ຈ຅ໄ ໃ ຄຶ ຉບໄ ຄກາຌ຾ນໃ ົຄຂບຄ຋າຈ຃າຕຍ໇ ບຌ ຽຆໃ ຌັ : ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຑທກ non - sulfer purple ຑທກ຃຿ີ ຓບ່຿ຉ຿຋ຕຍ (chemoautotroph) ຽຎັຌ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ຋ໃ ແີ ຈຑໄ ະຖຄັ ຄາຌ຅າກກາຌບບກຆແິ ຈ, ຿ຓຽຖກຸຌ ຂບຄ຋າຈບະຌຄ຺ ຃ະ຋າຈ ຾ຖະ ບາຈຽບີຌໄ ແຈບໄ ກີ ດໃ າຄໜໃ ຄຶ ທໃ າ຃຿ີ ຓຖ຿ິ ຋຿຋ຕຍ (chemolithotroph) ຽຆໃ ຄິ ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ຑທກຌຓີໄ ຃ີ ທາຓຘ່າ຃ຌັ ຉໃ ່ຑຈຆຌັໄ ຘູຄເຌກາຌຌ່າ຋າຈຉໃ າຄໂກຍັ ຓາເຆໄ ຽຆໃ ຌັ : ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ nitrifying ຽຆໃ ຄິ ບບກຆແິ ຈ ຾ບຓ຿ຓຌຼຓຽຎັຌແຌແຉ ຾ຖະ ແຌແຉຽຎັຌແຌຽຉຕຈເຌປູຍ຋ໃ ຑີ ຈຉໃ າຄໂຘາຓາຈຌ່າແຎເຆແໄ ຈ.ໄ ຅ຖຸ ຌິ ຆຑີ ທກ຃຿ີ ຓຽປຈ ຽ຋຿ີ ຕ຿຋ຕຍ(chemoheterotroph) ຌຌັໄ ຓຍີ ຈ຺ ຍາຈນົາງກໃ ຼທກຍັ ຅ຖຸ ະຆທີ ະທ຋ິ ະງາ຋າຄບານາຌ ຽຆໃ ຄິ ແຈ຾ໄ ກໃ ຑທກ຋ໃ ຽີ ປຈັ ເນບໄ ານາຌຽຆໃ ບຓຽຘງ຅ຖຸ ຌິ ຆ຋ີ ໃ ກີ ໃ ່ຑະງາຈບານາຌຽຎັຌຑຈິ ຾ຖະ ຑທກ຋ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌໝກັ ຉໃ າຄໂ ຿ຈງ຅ຖຸ ຌິ ຆີຑທກຌ຅ີໄ ະເຆ຋ໄ າຈບຄ຺ ຃ະ຋າຈຽຎັຌ຾ນໃ ົຄຑະຖຄັ ຄາຌຽຑໃ ບຘາໄ ຄ ATP ຘ່າຖຍັ ເຆເໄ ຌກຈິ ຅ະກ່າຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຽຆໃ ຌັ : ກາຌຘຄັ ຽ຃າະຘ່າປບຄບຄ຺ ຎະກບຍຂບຄ ຾ຖະ ຂະຍທຌກາຌ຋ໃ ເີ ຆຑໄ ະຖຄັ ຄາຌ ຽຆໃ ຌັ :ກາຌຽ຃ໃ ບຌແນທ. ຌບກ຅າກ ຌຌັໄ ງຄັ ເຆ຋ໄ າຈບຄ຺ ຃ະ຋າຈເຌກາຌຘຄັ ຽ຃າະ຅ຖຸ ຄັ ຽຓຓຽຍຕຌ, ຂບຍ຅ຖຸ ຄັ , ຿຃ົ຿ຓ຿ຆຓ, ແຕ຿ຍ຿ຆຓ, ຿ຎຕຉຌີ ຾ຖະ ຽບຌແຆຓ໇ ປູຍ຋ໃ ີ 5.2 ຘະ຾ຈຄກາຌເຆ຋ໄ າຈບານາຌຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ຑທກ຃຿ີ ຓຽປຈຽ຋຿ີ ຕ຿຋ຕຍ. 37

ປູຍ຋ີ 5.2 ກາຌເຆ຋ໄ າຈບານາຌຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຑີ ທກ຃຿ີ ຓຽປຈຽ຋຿ີ ຕ຿຋ຕຍ ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) ເຌຍາຄກຖ່ ະຌບີ າຈຽບຌີໄ ຑທກ຃຿ີ ຓຽປຈຽ຋຿ີ ຕ຿຋ຕຍທໃ າ຃຿ີ ຓ - ບ່ກາ຿ຌ຿຋ຕຍ (chemoorganotroph) ຽຆໃ ຄິ ຽຎັຌ຃່າ຋ໃ ເີ ຆຽໄ ຌຌັໄ ຘ່າຖຍັ ຅ຖຸ ຌິ ຆ຋ີ ໃ ແີ ຈຑໄ ະຖຄັ ຄາຌ຅າກກາຌບບກຆແິ ຈ຋າຈບຄ຺ ຃ະ຋າຈ ຿ຈງບາຈຂຼຌຽຉຓັ ໂທໃ າ຃ີ ຿ຓກາ຿ຌຽປຈຽ຋຿ີ ຕ຿຋ຕຍ (chemorganoheterotroph) ຾ຉໃ ຃່ານົຄັ ຌຍີໄ ໃ ່ຌງິ ຓ຺ ເຆ.ໄ 4. ຋າຈບານາຌຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຑີ ທກ຃຿ີ ຓຽປຈຽ຋຿ີ ຕ຿຋ຕຍ ຋າຈ຃າຕຍ໇ ບຌ຅າກ຋າຈບຄ຺ ຃ະ຋າຈ຅ະຊກຌ່າຓາເຆຘໄ ຄັ ຽ຃າະຂບຄບຄ຺ ຎະກບຍຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ຾ຖະ ຽຎັຌ຾ນໃ ົຄຂບຄ ຑະຖຄັ ຄາຌຘ່າຖຍັ ກາຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉ ຿ຈງ຅ຖຸ ຌິ ຆ຾ີ ຉໃ ຖະຆະຌຈິ ຘາຓາຈເຌກາຌຌ່າ຋າຈ຃າຕຍ໇ ບຌ຅າກ຋າຈບຄ຺ ຃ະ ຋າຈຓາເຆ຾ໄ ຉກຉໃ າຄກຌັ ບບກແຎ, ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ, ດີຘ ຾ຖະ ຽຆບໄ ຕາຘໃ ທຌເນງໃ ຓກັ ເຆກໄ ຖູ຿຃ຈຽຎັຌ຾ນໃ ົຄ຃າຕຍ໇ ບຌ ນົກັ ຾ຖະ ກຖູ຿຃ຈ຅ະຊກຌ່າຓາເຆກໄ ໃ ບຌເຌກຖ່ ະຌ຋ີ ໃ ຓີ ຾ີ ນໃ ົຄ຃າຕຍ໇ ບຌບໃ ຌໂດໃ ູຈທໄ ງ ຽຌໃ ບຄ຅າກກຖູ຿຃ຈ຅ະຊກຈູຈ ຆຶຓແຈຄໄ ໃ າງ ຾ຖະ ງໃ ບງຘະນົາງເນຑໄ ະຖັຄຄາຌເຌປູ ຍຂບຄ຋າຈບະຈີ຿ຌຆີຌແຉຕຒບຈຽຒຈ (adenosine triphosphate, ATP) ຅ໃ ຄຶ ຓັກຌິງ຺ຓເຆກໄ ຖູ຿຃ຈເຌບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ ຾ຖະ ເຌຂະຍທຌກາຌໝກັ ຋າຄ ບຸຈຘານະກ່າ ປູຍ຋ໃ ີ 5.3 ຘະ຾ຈຄຂະຍທຌກາຌຘາໄ ຄຑະຖຄັ ຄາຌ຅າກກຖູ຿຃ຈເຌຘະຑາທະ຋ໃ ຓີ ບີ ບກຆຽິ ຅ຌ. 38

ປູຍ຋ີ 5.3 ຂະຍທຌກາຌຘາໄ ຄຑະຖຄັ ຄາຌ຿ຈງກາຌເຆກໄ ຖູ຿຃ຈຽຎັຌ຋າຈຽຖໃ ຓີ ຉຌ຺ໄ ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) ຌບກ຅າກຌຌັໄ ກຖູ຿຃ຈງຄັ ຓຍີ ຈ຺ ຍາຈເຌທຄ຺ ຅ບຌຽ຃ຕຍ (Krebs’cycle) ຽຆໃ ຄິ ຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ຋າຈຎະກບຍ຃າຕ໇ ຍບຌບໃ ຌໂ຋ໃ ຅ີ ຖຸ ຄັ ຅ຖຸ ຌິ ຆຘີ າຓາຈຌ່າແຎເຆເໄ ຌກຈິ ຅ະກ່າຉໃ າຄໂ. ຅ຖຸ ຌິ ຆນີ າົ ງຆະຌຈິ ຘາຓາຈເຆຌໄ ່າໄ ຉາຌຆະຌຈິ ບໃ ຌໂ ຽຎັຌ຾ນໃ ຄົ ຃າຕຍ໇ ບຌແຈຌໄ ບກຽໜບ຅າກກຖູ຿຃ຈ ຿ຈງ຾ຉໃ ຖະຆະຌຈິ ຅ະຓ຃ີ ທາຓຘາຓາຈເຌກາຌຌ່າຌ່າໄ ຉາຌ ຾ຖະ sugar alcohols ແຎເຆແໄ ຈ຾ໄ ຉກຉໃ າຄກຌັ ຽຆໃ ຄິ ຘາຓາຈຌ່າ ຃ຸຌຘຓ຺ ຍຈັ ຌແີໄ ຎເຆເໄ ຌກາຌຑຘິ ູຈຽບກຖກັ ຘະຌະ຅ຖຸ ຌິ ຆແີ ຈ຅ໄ ຖຸ ຌິ ຆຘີ ໃ ທຌເນງໃ ຘາຓາຈເຆກໄ ຈ຺ ບະຓ຿ິ ຌຽຎັຌ຾ນໃ ົຄ຃າຕ໇ ຍບຌແຈ.ໄ 39

ເຌກາຌເຆກໄ ຈ຺ ບະຓ຿ິ ຌຽຎັຌ຾ນໃ ົຄແຌ຿ຉຌຽ຅ຌ຅ະກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌຎໃ ຼຌ຾ຎຄຂບຄ຋າຈ຋ໃ ຓີ ີຎະຖິຓາຌ ຘະຽຑາະ ຾ຉໃ ຏຌ຺ ຘຸຈ຋າໄ ງ຾ຖທໄ ຅ະຽໝບຌກຍັ ກາຌເຆກໄ ຖູ຿຃ຈ ຽຆໃ ຌັ : ແຈຑໄ ະຖຄັ ຄາຌເຌຂະຍທຌກາຌຘຄັ ຽ຃າະ຋າຈ ຉໃ າຄໂ ຾ຖະ ແຈ຾ໄ ນໃ ົຄ຃າຕຍ໇ ບຌເຌກາຌຘຄັ ຽ຃າະຂບຄບຄ຺ ຎະກບຍຂບຄ຅ຖຸ ຄັ ເຌບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ ຌຌັໄ ບາຈຍໃ ່ຉບໄ ຄເຘໃ ຋າຈ຃າຕ຿໇ ຍແປຽຈຕຈ ຾ຉໃ ບາຈເຆກໄ ຈ຺ ບະຓ຿ິ ຌ ນົ ຿ຎຕຉຌີ ຋ໃ ຊີ ກງໃ ບງຘະນົາງຽປຈັ ເນແໄ ຈ຋ໄ າຈ຋ໃ ຓີ ຿ີ ຓຽຖກຸຌຌບໄ ງ ຖຄ຺ .ກາຌເຆກໄ ຈ຺ ບະຓ຿ິ ຌເຌຖກັ ຘະຌະຌກີໄ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌຈຄຶ ໝໃ ບູ ະຓ຿ິ ຌບບກ຅າກກຈ຺ ບະຓ຿ິ ຌ (deamination) ຽປຈັ ເນແໄ ຈກໄ ຈ຺ ຃຿ີ ຉ (keto acid) ຽຆໃ ຄິ ຘາຓາຈຽຂາ຺ໄ ຘໃ ູທຄ຅ບຌຽ຃ຕຍ ຾ຖະ ແຈຑໄ ະຖຄັ ຄາຌ ຾ຖະ ຋າຈຎະກບຍ຃າຕ໇ ຍບຌ, ຾ບຓ຿ຓຽຌງີ ຋ໃ ຽີ ກຈີ ຅າກ deamination ຽຎັຌຂບຄຽຘງ ຾ຖະ ຅ະຊກຎໃ ບງ຅າກ຅ຖຸ ຄັ ປູຍ຋ີ 5.4 ຘະ຾ຈຄ ກາຌເຆກໄ ຈ຺ ບະຓ຿ິ ຌຽຆຕີຌ (serine) ຽຎັຌ຾ນໃ ົຄ຃າຕຍ໇ ບຌ. ປູຍ຋ີ 5.4 ກາຌເຆກໄ ຈ຺ ບະຓ຿ິ ຌຽຆຕີຌຽຎັຌ຾ນໃ ົຄຑະຖຄັ ຄາຌຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) 40

຅ຸຖິຌ ຆີຍ າຄ ຆະຌິຈ ຘາຓາຈເຆໄ຋າຈ ບ຺ຄ ຃ະ຋າຈນົາງ ຎະຽຑຈຽ ຎັ ຌ ຾ນໃ ົຄຂ ບຄ ຃າຕ໇ຍ ບຌ ແຈໄ ຽ ຆໃ ັຌ : Pseudomonas cepacia ຘາຓາຈເຆ຋ໄ າຈບຄ຺ ຃ະ຋າຈຉໃ າຄໂ ຎະຓາຌ 90 ຆະຌຈິ ຽຎັຌ຾ນໃ ົຄ຃າຕຍ໇ ບຌ. ຌບກ ຅າກຌຌັໄ ບາຈເຆ຾ໄ ຎໄຄ (starch) ນົ ຋າຈ຋ໃ ຓີ ຿ີ ຓຽຖກຸຌຂະໜາຈເນງໃ ຽຎັຌ຾ນໃ ົຄຂບຄ຃າຕຍ໇ ບຌແຈຊໄ າໄ ຅ຖຸ ຌິ ຆີຌຌັໄ ຘາຓາຈຘາໄ ຄຽບຌແຆຓງ໇ ໃ ບງຘະນຖາງ຋າຈຽນໃ າົ຺ ຌຌັໄ ແຈ.ໄ 4.1. ຾ນໃ ຄົ ຂບຄແຌ຿ຉຌຽ຅ຌ ຅ຖຸ ຌິ ຆຘີ າຓາຈເຆ຋ໄ າຈນົາງຆະຌຈິ ຽຎັຌ຾ນໃ ົຄແຌ຿ຉຌຽ຅ຌ ຽຆໃ ຄິ ຅ະຌ່າແຎເຆເໄ ຌກາຌຘຄັ ຽ຃າະ຿ຎຕຉີຌ DNA RNA ຾ຖະ ຋າຈບໃ ຌໂ ຋ໃ ຓີ ແີ ຌ຿ຉຌຽ຅ຌຽຎັຌບຄ຺ ຎະກບຍ. ຅ຖຸ ຌິ ຆີຘໃ ທຌເນງໃ ຘາຓາຈເຆກໄ ຈ຺ ບະຓ຿ິ ຌ ຖທຓ຋ຄັ ຾ບຓ຿ຓຌຼຓ ຾ຖະ ຘໃ ທຌຌບໄ ງຘາຓາຈເຆແໄ ຌຽຉຕຈ ນົ ແຌແຉ, ຑທກຽຆບໄ ຕາຘໃ ທຌເນງໃ ຑຍທໃ າຓ຃ີ ທາຓຘາຓາຈເຌ ກາຌເຆແໄ ຌຽຉຕຈຽຎັຌ຾ນໃ ຄົ ແຌ຿ຉຌຽ຅ຌ, ຘໃ ທຌຑທກ຋ໃ ຘີ າຓາຈເຆແໄ ຌ຿ຉຌຽ຅ຌ຅າກຍຌັ ງາກາຈຑຍ຺ ທໃ າຓຌີ ບໄ ງນົາງ ຅ຖຸ ຌິ ຆີຑທກຌແີໄ ຈ຾ໄ ກໃ Rhizobium spp. ຾ຖະ Azotobactor spp. ຉາຉາຖາຄ຋ີ 5.3 ຘະ຾ຈຄ຾ນໃ ົຄຂບຄແຌ ຿ຉຌຽ຅ຌ຋ໃ ຅ີ ຖຸ ຌິ ຆຌີ ່າແຎເຆແໄ ຈ.ໄ ຉາຉາຖາຄ຋ີ 5.3 ຾ນໃ ົຄຂບຄແຌ຿ຉຌຽ຅ຌ຋ໃ ຅ີ ຖຸ ຌິ ຆຘີ າຓາຈຌ່າແຎເຆໄ ຾ນໃ ົຄແຌ຿ຉຌຽ຅ຌ ເຆ຿ໄ ຈງ ແຌ຿ຉຌຽ຅ຌ ຑທກ຋ໃ ຉີ ຄຶ ແຌ຿ຉຌຽ຅ຌຽ຋ໃ າ຺ ຌຌັໄ ຅ຖຸ ຌິ ຆນີ າົ ງຆະຌຈິ ຿ຈງຘະຽຑາະຽຆບໄ ຕາ ແຌຽຉຕຈ ຾ຖະ ແຌແຉົ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງຘໃ ທຌເນງໃ ຾ຖະ ຽຆບໄ ຕາ ຾ບຓ຿ຓຽຌງ ກຈ຺ ບະຓ຿ິ ຌ ຅ຖຸ ຌິ ຆ຋ີ ຸກຆະຌຈິ ຘະຽຑາະຑທກ຋ໃ ຘີ າໄ ຄຽບຌແຆຓ຿໇ ຎຕຉຽີ ຌຈແຈໄ ຿ຎຕຉຌີ ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) 4.2. ຾ນໃ ຄົ ຂບຄຓາຈ ຿ຈງ຋ໃ ທ຺ ແຎ຅ຖຸ ຌິ ຆ຅ີ ະເຆກໄ ່າຓະຊຌັ ເຌປູຍບບິ ບຌຆຌັ ຽຒຈ (SO42-) ເຌ຋າຈຖະຖາງ ຾ຉໃ ເຌຍາຄຽ຋ໃ ບບາຈ ເຆ຋ໄ າຈບະຌຄ຺ ຃ະ຋າຈບໃ ຌໂຽຎັຌ຾ນໃ ຄົ ຂບຄຆຌັ ຽຒີແຈໄ ຽຆໃ ຌັ : ຆຌັ ແຒ (SO32-) ຌບກ຅າກຌຌັໄ ບາຈແຈ຅ໄ າກກຈ຺ ບະຓິ ຿ຌ຋ໃ ຓີ ກີ ່າຓະຊຌັ ຽຎັຌບຄ຺ ຎະກບຍ ຽຆໃ ຌັ : ຆຈີ ຽຉບຌີ (cysteine) ຾ຖະ ຽຓຈແ຋຿ບຌຌີ (methionine). 4.3. ຾ນໃ ົຄຂບຄຒບຈຒ່ຕຈັ ຾ນໃ ົຄຂບຄຒບຈຒ່ຕຈັ ຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຓີ ກັ ດໃ ູເຌປູຍບບິ ບຌຂບຄ຋າຈບຄ຺ ຃ະ຋າຈ ຽຆໃ ຌັ : ແຈແປ຿ຈຌຽ຅ຌຒບຈຽຒຈ (H2PO-4) ຾ຖະ ຅ຖຸ ຌິ ຆຘີ ໃ ທຌນົາງຘາຓາຈເຆຒໄ ບຈຽຒຈ຋ໃ ຽີ ຎັຌບຄ຺ ຎະກບຍຂບຄ຋າຈບຄ຺ ຃ະ຋າຈ຋ໃ ຓີ ຒີ ບຈຒ່ ຕຈັ ຽຎັຌບຄ຺ ຎະກບຍແຈຽໄ ຆໃ ຌັ : ຌທິ ຃ຖ຿ີ ບແ຋ (nucleotides). 4.4. ຋າຈບໃ ຌໂ ຅ຖຸ ຌິ ຆີ຅ະແຈປໄ ຍັ ຋າຈຆະຌຈິ ບໃ ຌໂ ຅າກຘໃ ຄິ ຾ທຈຖບໄ ຓ຋ໃ ດີ ໃ ູບບໄ ຓ ໂ ຽຆໃ ຌັ : ຿ຎຉຈັ ຆຼຓເຌປູຍ K+ ຾ຖະ ຾ຓກຌີ ຆຼຓເຌປູຍ Mg2+ ຽຎັຌຉຌ຺ໄ . 4.5. ຋າຈບານາຌ຋ໃ ຽີ ຎັຌ຿ຓຽຖກຸຌຂະໜາຈເນງໃ ຋າຈ຿ຓຽຖກຸຌຂະໜາຈເນງໃ ຽຆໃ ຌັ :ຘະຉາຈ ຾ຖະ ຿ຎຕຉຌີ ຍໃ ່ຘາຓາຈຏໃ າຌຽຂາ຺ໄ ບບກຑຖາຈຓາຽຓຓຽຍຕຌ (plasma membrane) ແຈ຅ໄ ໃ ຄຶ ຉບໄ ຄຊກງໃ ບງຘະນຖາງເນຓໄ ຂີ ະໜາຈຌບໄ ງຖຄ຺ ຽຘງກໃ ບຌ ຿ຈງຽບຌແຆຓ຋໇ ໃ ຅ີ ຖຸ ຌິ 41

ຆຘີ າໄ ຄຂຌຶໄ ຾ຖະ ຎໃ ບງບບກຓາຑາງຌບກ຅ຖຸ ຄັ , ຽບຌແຆຓຽ໇ ນໃ ົາ຺ ຌ຅ີໄ ະຘາໄ ຄ຅າກຑຖາຈຓາຽຓຓຽຍຕຌເຌ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ ນົ ຅າກ຿ກ຅ຽີ ຓຓຽຍຕຌ (golgi membrane) ເຌຽຆບໄ ຕາ ຽບີຌໄ ທໃ າ extracellular ນົ exoenzymesຉທ຺ ດໃ າຄ ຎະຉກິ ຖິ ງິ າຂບຄຽບຌແຆຓຽ໇ ນໃ ົາ຺ ຌຘີໄ ະ຾ຈຄຈໃ ຄັ ປູຍ຋ີ 5.5 ປູຍ຋ີ 5.5 ຉທ຺ ດໃ າຄຂບຄ exoenzyme ຋ໃ ຘີ າໄ ຄ຿ຈງ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) ຽບຌແຆຓຆ໇ ະຌຈິ exoenzymes ຍາຄຆະຌຈິ ຅າກ຅ຖຸ ຌິ ຆີຓກີ າຌຌ່າແຎເຆເໄ ຌບຸຈຘານະກ່າ ຽຆໃ ຌັ : ຽຑກຉິ ຽຌຈ (pectinase) ຅າກຽຆບໄ ຕາ ຽຆໃ ຄິ ເຆຽໄ ປຈັ ເນຌໄ ່າໄ ນຓາກແຓເໄ ຘ ນົ proteinase ຋ໃ ເີ ຘໃ ຖຄ຺ ເຌຏຄ຺ ຆກັ ຒບກຽຑໃ ບ ເຆກໄ າ່ ຅ຈັ ຿ຎຕຉຌີ ບບກ຅າກຽຘບໄ ຏາໄ . ຌບກ຅າກຌຌັໄ ງຄັ ຓຍີ ຈ຺ ຍາຈເຌບານາຌ ຽຆໃ ຌັ : ຽປຈັ ເນບໄ ານາຌຽກຈີ ກາຌນຌ ຽຌໃ ບຄ຅າກຽບຌແຆຓແ໇ ຖຽຎຈ (lipase) ຾ຖະ ຽປຈັ ເນຏໄ ກັ ຾ຖະ ນຓາກແຓຌໄ ໃ ຸຓຽຌໃ ບຄ຅າກຽບຌແຆຓຽ໇ ຑກຉຽິ ຌຈ ຅າກ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ ຾ຖະ ຽຆບໄ ຕາຍາຄຆະຌຈິ . ຃ທາຓຘາຓາຈຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີເຌກາຌຘາໄ ຄ exoenzyme ຘາຓາຈຌ່າຓາເຆໄ ຑຘິ ູຈຽບກະຖກັ ຅ຖຸ ຌິ ຆແີ ຈໄ ຉາຖາຄ຋ໃ ີ 5.4 ຘະ຾ຈຄ exoenzyme ຍາຄຆະຌຈິ ຋ໃ ຘີ າໄ ຄ຅າກ຅ຖຸ ຌິ ຆຆີ ະຌຈິ ຉໃ າຄໂ. ຉາຖາຄ຋ີ 5.4 exoenzyme ຍາຄຆະຌຈິ ຅າກ຅ຖຸ ຌິ ຆຆີ ະຌຈິ ຉໃ າຄໂ exoenzyme ຅ຖຸ ຌິ ຆ຋ີ ໃ ຘີ າໄ ຄຽບຌແຆຓ໇ ບະແຓຽຖຈ (amylase) Bacillus cereus Aspergillus niger ຿ຎຕຉຽີ ຌຈ (proteinase) Staphylococcus aureus Bacillus cereus Pseudomonas fluorescens Aspergillus oryzae ຽຑກຉຽິ ຌຈ (pectinase) Penicillium citrinum Aspergillus spp. Erwinia carotovora ແຖຽຎຈ (lipase) Pseudomonas fluorescens Staphylococcus aureus ຈຽີ ບຌັ ຽບຈ (DNase) Staphylococcus aureus Bacillus cereus ຽຖຆ຋ິ ຽິ ຌຈ (lecithinase) ຋ໃ ຓີ າ : Garbutt (1997) 42

5. ຎັຈແ຅຋ໃ ຓີ ຏີ ຌ຺ ຉໃ ກ່ າຌ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ຾ຍກ຋ຽີ ຕງ ຾ຖະ ຽຆບໄ ຕາຘໃ ທຌເນງໃ ຅ະຘາຓາຈຘາໄ ຄຑະຖຄັ ຄາຌ ຾ຖະ ຘຄັ ຽ຃າະຂບຄບຄ຺ ຎະກບຍຉໃ າຄໂຂບຄ຅ຸ ຖຄັ ຿ຈງເຆກໄ ຖູ຿຃ຈຽຎັຌ຾ນໃ ຄົ ຃າຕຍ໇ ບຌຑຌໄ ຊາຌຖທຓ຋ຄັ ຋າຈບານາຌບໃ ຌໂເຌປູຍ຋າຈບະຌຄ຺ ຃ະ຋າຈ ຽຆໃ ຌັ : E. coli ຘາຓາຈ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉແຈເໄ ຌບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ ຋ໃ ຓີ ບີ ຄ຺ ຎະກບຍຉໃ າຄໂ ແຈ຾ໄ ກໃ ຌ່າໄ ກຖູ຿຃ຈ ຾ບຓ຿ຓຌຼຓ຃ົ່ແຕຈ໇ (ammonium chloride) ຿ຎຉັຈຆຼຓຒບຈຽຒຈ (potassium phosphate) ຾ຓກຌີຆຼຓຆຌັ ຽຒຈ (magnesium sulfate) ຽຒີຕຈັ ຆຌັ ຽຒຈ (ferrous sulfate) ຾຃ຖຆຼຓ຃່ົແຕຈ໇ (calcium chloride) ຾ຖະ ຋າຈບານາຌບໃ ຌໂເຌຎະຖຓິ າຌຌບໄ ງໂ ຘໃ ທຌຽຆບໄ ຕາ Aspergillus niger ຘາຓາຈ຅ະຽຖີຌຽຉຍີ ຿ຉແຈຊໄ າໄ ຉໃ ຓຽຓ ຋າຌບຌ຺ ຽຎັຌ຾ນໃ ົຄ຃າຕຍ໇ ບຌ ຾ຖະ ແຌຽຉຕຈຽຎັຌ຾ນໃ ົຄຂບຄແຌ຿ຉຌຽ຅ຌ. ເຌຂະຌະຈຼທກຌັ ຅ຖຸ ຌິ ຆນີ າົ ງຆະຌຈິ ຅ະຍໃ ່຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉເຌບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄ ຋ໃ ຓີ ບີ ຄ຺ ຎະກບຍຑຼຄຽ຋ໃ າ຺ ຌີໄ ຽຌໃ ບຄ຅າກຉບໄ ຄກາຌ຋າຈບຄ຺ ຃ະ຋າຈຆະຌຈິ ບໃ ຌໂ຋ໃ ຅ີ ່າຽຎັຌເຌກາຌ຅ະຽຖີຌຽຉີຍ຿ຉ, ຋າຈບຄ຺ ຃ະ຋າຈ຋ໃ ຅ີ ຖຸ ຄັ ຂບຄ຅ຸ ຖຌິ ຆີຍໃ ່ຘາຓາຈຘາໄ ຄແຈຽໄ ບຄ ຾ຖະ ຉບໄ ຄກາຌ຅າກ຾ນໃ ົຄຑາງຌບກຽບີຌໄ ທໃ າ growth factors growth factors ຘາຓາຈ຾ຍໃ ຄແຈຽໄ ຎັຌ 3 ຎະຽຑຈ ແຈ຾ໄ ກໃ : 1) ກຈ຺ ບະຓ຿ິ ຌ ຽຆໃ ຄິ ເຆຽໄ ຎັຌ຋າຈຉຄັໄ ຉຌ຺ໄ ເຌກາຌຘຄັ ຽ຃າະ຿ຎຕຉຌີ ຾ຖະ ຽບຌແຆຓ໇ 2) ຑທິ ຕີຌ (purines) ຾ຖະ ແຑຕຓິ ຈິ ຌິ (pyrimidines) ຽຆໃ ຄິ ເຆເໄ ຌກາຌຘຄັ ຽ຃າະກຈ຺ ຌທິ ຃ຖບິ ກິ DNA ຾ຖະ RNA 3) ທຉິ າຓຌິ (vitamins) ຅ະຊກຎໃ ຼຌແຎຽຎັຌ຿຃ຽບຌແຆຓ໇ (coenzymes) ຽຆໃ ຄິ ຽຎັຌ຋າຈ຿ຓຽຖກຸຌຂະໜ າຈຌບໄ ງ຋ໃ ຅ີ າ່ ຽຎັຌຉໃ ່ກາຌຽປຈັ ທຼກຄາຌຂບຄຽບຌແຆຓຍ໇ າຄຆະຌຈິ . ກາຌຘຄັ ຽ຃າະ຋າຈຎະກບຍຽນໃ ົາ຺ ຌຓີໄ ຂີ ຌັໄ ຉບຌ຋ໃ ຆີ ຍັ ຆບໄ ຌ຋ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ຎະຉກິ ຖິ ງິ າຂບຄຽບຌແຆຓຊ໇ າໄ ຽບຌ ແຆຓຍ໇ ໃ ່ຘາຓາຈຽປຈັ ທຼກແຈ຅ໄ ະຽປຈັ ເນຍໄ ໃ ່ຽກຈີ ຋າຈຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຋ໃ ຅ີ ະຘາຓາຈຌ່າແຎເຆເໄ ຌຂະຍທຌກາຌ຅ະຽຖີຌ ຽຉຍີ ຿ຉຽຉີຍ຿ຉແຈໄ ຽຆໃ ຌັ : Salmonella typhi ຉບໄ ຄກາຌ growth factor ຃ກຈ຺ ບະຓ຿ິ ຌ຋ຕິຍ຿ຉຽຒຌ (tryptophane) ຽຆໃ ຄິ ຿ຈງຎ຺ກກະຉຍິ ໃ ່ຘາຓາຈຘຄັ ຽ຃າະກຈ຺ ບະຓ຿ິ ຌຆະຌຈິ ຌີແໄ ຈ຾ໄ ຉໃ ຘາຓາຈຘຄັ ຽ຃າະກຈ຺ ບະຓ຿ິ ຌ ຆະຌຈິ ບໃ ຌໂ ແຈຖໄ ທຓ຋ຄັ ທຉິ າຓຌິ , ຑທິ ຕີຌ ຾ຖະ ແຑຕິຓຈິ ຌິ , ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຊາໄ ຂາຈ຋ຕຍິ ຿ຉຽຒຌຽຆບໄ ຌີ຅ໄ ະຍໃ ່ຘາຓາຈ ຅ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຿ຉແຈ.ໄ ຃ທາຓຉບໄ ຄກາຌ growth factors ຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຆີ ະຌຈິ ຉໃ າຄໂຓ຃ີ ທາຓ຾ຉກຉໃ າຄກຌັ ຘະ຾ຈຄຈໃ ຄັ ຉາຉາຖາຄ຋ີ 5.4 ຉາຉາຖາຄ຋ີ 10 ຃ທາຓຉບໄ ຄກາຌ growth factor ຂບຄ຅ຖຸ ຌິ ຆຉີ ໃ າຄໂ ຅ຖຸ ຌິ ຆີ ກຈ຺ ບະຓ຿ິ ຌ ທຉິ າຓຌິ ຑທິ ຕີຌ ຾ຖະ ແຑຕຓິ ຈິ ຌິ E. coli ຍໃ ່ຉບໄ ຄກາຌ ຍໃ ່ຉບໄ ຄກາຌ ຍໃ ່ຉບໄ ຄກາຌ Salmonella typhi ຋ຕຍິ ຿ຉຽຒຌ ຍໃ ່ຉບໄ ຄກາຌ ຍໃ ່ຉບໄ ຄກາຌ Proteus vulgaris ຍໃ ່ຉບໄ ຄກາຌ ແຌບະຆຌິ ຍໃ ່ຉບໄ ຄກາຌ Staph. aureus ບາ຅ຌິ ຌີ , ຆຈີ ຽຉບຌີ , ຽຒ ແ຋ບາຓິຌ ຾ຖະ ແຌບະ ຍໃ ່ຉບໄ ຄກາຌ ຌຌິ ບະຖາຌຌີ ຆຌິ Leuconostoc ກຈ຺ ບະຓ຿ິ ຌ 19 ຆະຌຈິ ທຉິ າຓຌິ 10 ຆະຌຈິ ຑທິ ຕຌີ ຾ຖະ ແຑຕຓິ ຈິ ຌິ mesenteroids 43