ກາຍະວິພາກ ແລະ ສາລິລະວິທະຍາຂອງສັດລ້ຽງ

ສາທາລະນະລດັ ປະຊາທປິ ະໄຕ ປະຊາຊນົ ລາວ ສນັ ຕພິ າບ ເອກະລາດ ປະຊາທປິ ະໄຕ ເອກະພາບ ວດັ ທະນະຖາວອນ ກະຊວງສກຶ ສາທກິ ານ ແລະ ກລິ າ ກມົ ສາ້ ງຄູ ວທິ ະຍາໄລຄູ ຫຼວງນາ້ ທາ ກາຍະວພິ າກ ແລະ ສາລລິ ະສາດຂອງສດັ ລຽ້ ງ (Anatomy and Physiology of Domestic Animal) ແປໂດຍ: ປທ ບຸນນາ ຊາງຍະອອນ ກວດແກໂ້ ດຍ: ອຈ ປທ ອາພອນ ວໄິ ລຄາປານ ປທ ຫາຼ້ ແສງແກວ້ ພນັ ລະພາ ສກົ ຮຽນ 2019 - 2020

ຄານາ ເອກະສານຊີວະທົ່ ວົ ໄປ 1 ເຫຼມັ້ ນໄີ້ ດແ້ ປຂນຶ້ ໂດຍມຈີ ດຸ ມຸງ້ ໝາຍເພ່ົ ອໃຊເ້ ປນັ ເອກະສານປະກອນການຮຽນ ຂອງສາຍຊີວະສາດ, ເຄມສີ າດ ແລະ ຜສູ້ ົນໃຈທ່ົ ົວໄປ. ເນອ້ ໃນຂອງເອກະສານເຫຼັມ້ ນປີ້ ະກອບດວ້ ຍເນອ້ ໃນທ່ົ ີ ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ລະບບົ ຕ່ົ າງໆຂອງສດັ ລຽ້ ງເປັນຕນົ້ ແມ່ົ ນການສກຶ ສາຄວາມຮູເ້ ບອ້ ງຕນົ້ ກ່ົ ຽວກບັ ກາຍະວພິ າກ ແລະ ສາ ລລິ ະວທິ ະຍາ, ຈຸລັງ ແລະ ເນອ້ ເຍ່ົ ອພນ້ ຖານຂອງຮົ່ າງກາຍ (Cell and Basic body tissues ), ລະບົບ ປະສາດ (Nervous system), ລະບົບໂຄງຮົ່ າງ (The skeleton system), ລະບບົ ກາ້ ມຊີນ້ (Muscular system), ລະບບົ ຫາຍໃຈ (Respiratory system), ຂອງແຫວຼ ໃນຮົ່ າງກາຍ (Body fluid), ລະບບົ ໝນູ ວຽນ ຂອງເລອດ ແລະ ນາ້ ເຫອຼ ງ, ລະບບົ ຂບັ ຖົ່ າຍປັດສະວະ (Urinary system), ລະບບົ ຍ່ົ ອຍອາຫານ (Digestive system), ລ ະ ບົ ບ ຕ່ົ ອ ມ ບົ່ ມີ ທ່ົ (Endocrine system), ລ ະ ບົ ບ ສ ບ ພັ ນ ຂ ອ ງສັ ດ ( Reproductive systems), ລະບບົ ສບພນັ ຂອງສດັ (Reproductive systems) ແລະ ລະບບົ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ (Sensory system). ເອກະສານເຫຼັມ້ ນເີ້ ໝາະສາລບັ ຜູຮ້ ຽນຊີວະ - ເຄມີ ແລະ ຜສູ້ ນົ ໃຈທ່ົ ວົ ໄປເພ່ົ ອປະກອບເຂາົ້ ໃນການຮຽນວີ ຊາສະເພາະເປັນຕນົ້ ແມົ່ ນລະດບັ ມດັ ທະຍມົ ຈນົ ໄປເຖງິ ລະດບັ ວທິ ະຍາໄລ ແລະ ມະຫາວທິ ະຍາໄລໂດຍສະເພາະຜທູ້ ່ົ ີ ລງົ ເລກິ ວຊີ າຊວີ ະ ແລະ ເຄມີ ເປັນຕນົ້ . ຂາ້ ພະເຈົາ້ ຜູຮ້ ຽບຮຽງຫວງັ ຢົ່ າງຍ່ົ ງິ ວ່ົ າເອກະສານເຫມຼັ້ ນອີ້ າດຈະເປັນປະໂຫຍດແກ່ົ ຜູໃ້ ຊຕ້ າມຄວາມເໝາະ ສມົ ແລະ ອາດປາສະຈາກບົ່ ໄດເ້ ລ່ົ ອງຂຂ້ າດຕກົ ບກົ ຜ່ົ ອງ ສະນນັ້ ຜນູ້ າໃຊທ້ ່ົ ານໃດຫາກພບົ ເຫນັ ຂຂ້ າດຕກົ ບກົ ຜົ່ ອງ ຫຼ ຂຜ້ ດິ ພາດສາມາດຕານຕິ ສິ ົ່ ງົ ຂົ່ າວເຖງິ ຜຮູ້ ຽບຮຽງໄດ້ ແລະ ຂາ້ ພະເຈາົ້ ພອ້ ມແລວ້ ທ່ົ ຈີ ະນາເອາົ ຂຜ້ ດິ ພາດດ່ົ ງັ ກ່ົ າວໄປ ປບັ ປຸງໃຫເ້ ນອ້ ໃນສມົ ບູນດຂີ ນຶ້ ກວົ່ າເກ່ົ າົ . i

ສາລະບານ ໜາ້ ຄານາ............................................................................................................................... i ສາລະບານ........................................................................................................................ ii ບດົ ທີ 1 ຄວາມຮູເ້ ບອ້ ງຕນົ້ ກົ່ ຽວກບັ ກາຍະວພິ າກ ແລະ ສາລລິ ະວທິ ະຍາ (Introduction to Anatomy and Physiology) .................................................................................................................. 1 1. ກາຍະວພິ າກສາດ ແລະ ສາລລິ ະວທິ ະຍາ......................................................................... 1 2. ທ່ົ າມາດຕາຖານທາງກາຍວພິ າກສາດ (anatomical position)...............................................3 4. ແນວແກນຮົ່ າງກາຍ (body axis) .................................................................................4 5. ສບັ ທ່ົ ີໃຊຊ້ ີບ້ ອກຕາແໜົ່ ງ ແລະ ຄວາມສາພນັ ຂອງອະໄວຍະວະ (terms of relationship)..............4 6. ສບັ ທົ່ ີກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການເຄ່ົ ອນໄຫວຂອງອະໄວຍະວະໃນລກັ ສະນະຕົ່ າງໆ (terminology of movement) ...............................................................................................................5 ບດົ ທີ 2 ຈລຸ ງັ ແລະ ເນອ້ ເຍົ່ ອພນ້ ຖານຂອງຮ່ົ າງກາຍ (Cell and Basic body tissues )........................6 1. ໂຄງສາ້ ງພນ້ ຖານຂອງຈລຸ ງັ (basic cell structure) ..........................................................7 2. ການເຄ່ົ ອນທ່ົ ຂີ ອງທາດຜົ່ ານແພຫຸມ້ ຈລຸ ງັ .......................................................................... 10 3. ການແບ່ົ ງຈລຸ ງັ (cell division)................................................................................... 12 4. ແພພນ້ ຖານຂອງຮ່ົ າງກາຍ (body tissue)..................................................................... 15 5. ແພຜິວຊນັ້ ນອກ (epithelial tissue ຫຼ epithelium) .................................................... 15 6. ການແບ່ົ ງປະເພດແພຈລຸ ງັ ຜວິ ຊນັ້ ນອກ............................................................................ 16 7. ຕ່ົ ອມ (glands) ....................................................................................................20 8. ແພສາພນັ (connective tissues) ............................................................................22 ບດົ ທີ 3 ລະບບົ ປະສາດ (Nervous system).........................................................................24 1. ຈລຸ ງັ ປະສາດ (neuron ຫຼ nerve cell) ......................................................................24 2. ການແບົ່ ງປະເພດຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດ................................................................................26 3. ປມົ ປະສາດ (ganglion ຫຼ ganglia) .........................................................................28 4. ແກົ່ ນນອ້ ຍ (nucleus) ............................................................................................29 5. ການເຮດັ ວຽກຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດ...................................................................................29 6. ການແບ່ົ ງປະເພດຂອງລະບບົ ປະສາດ ............................................................................. 31 6.1. ລະບບົ ປະສາດສ່ົ ວນກາງ (central nervous system) .............................................32 ii

6.2. ລະບບົ ປະສາດສົ່ ວນປາຍ (peripheral nervous system, PNS)..............................37 ບດົ ທີ 4 ລະບບົ ໂຄງຮ່ົ າງ (The skeleton system)..................................................................44 1. ກະດູກ ( bone)....................................................................................................44 2. ການແບ່ົ ງປະເພດຂອງກະດູກ ......................................................................................45 3. ກະດກູ ໂຄງຮ່ົ າງຂອງສດັ ລຽ້ ງ .......................................................................................47 3.1. ກະດູກໂຄງຮົ່ າງສ່ົ ວນແກນ ...................................................................................47 3.2. ກະດກູ ໂຄງຮົ່ າງສ່ົ ວນລະຢາງ ຫຼ ສ່ົ ວນທ່ົ ຢີ ້ມາຈາກກະດູກໂຄງຮົ່ າງສ່ົ ວນແກນ..........................50 3.3. ກະດູກທົ່ ພີ ບົ ໃນເນອ້ ເຍ່ົ ອທ່ົ ີອົ່ ອນນ່ົ ມຸ .......................................................................53 4. ກາຍວພິ າກ ແລະ ຈລຸ ະກາຍະວພິ າກຂອງກະດູກ................................................................53 5. ກະດູກອ່ົ ອນ (cartilage).........................................................................................57 6. ຂຕ້ ົ່ (joints).........................................................................................................58 7. ການເຄ່ົ ອນໄຫວຂອງຂຕ້ ົ່ ............................................................................................58 ບດົ ທີ 5 ລະບບົ ກາ້ ມຊີນ້ (Muscular system) .......................................................................60 1. ປະເພດຂອງກາ້ ມຊີນ້ ................................................................................................60 1.1. ກາ້ ມຊີນ້ ລຽບ (smooth muscle).......................................................................60 1.2. ກາ້ ມຊີນ້ ຫວົ ໃຈ (cardiac muscle) ....................................................................62 1.3. ກາ້ ມຊີນ້ ລາຍ (striated muscle).......................................................................63 ບດົ ທີ 6 ລະບບົ ຫາຍໃຈ (Respiratory system)....................................................................75 1. ປະເພດຂອງການຫາຍໃຈ ..........................................................................................75 2. ອະໄວຍະວະທົ່ ີກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຫາຍໃຈ .......................................................................76 3. ທ່ົ ທາງເດີນຫາຍໃຈ ..................................................................................................77 4. ປອດ (lungs) ......................................................................................................79 5. ກນົ ໄກຂອງການຫາຍໃຈ (mechanism of breathing) ..................................................79 6. ການຄວບຄຸມການຫາຍໃຈ.........................................................................................80 7. ການຂນົ ສ່ົ ງົ ແລະ ການແລກປົ່ ຽນກາ໊ ຊໃນເລອດ.................................................................83 8. ສົ່ ວນປະກອບຂອງອາກາດທ່ົ ຫີ າຍໃຈເຂາົ້ ແລະ ອອກຈາກຮ່ົ າງກາຍ ..........................................85 9. ບລມິ າດອາກາດທົ່ ີໃຊຫ້ າຍໃຈ......................................................................................85 10. ຄ່ົ າຄວາມບນັ ຈຂຸ ອງປອດ (lung capacity)................................................................86 ບດົ ທີ 7 ຂອງແຫວຼ ໃນຮົ່ າງກາຍ (Body fluid) ..........................................................................87 1. ນາ້ ໃນຮົ່ າງກາຍ.......................................................................................................87 iii

1.1. ນາ້ ທົ່ ຢີ ົ່ ູນອກຈລຸ ງັ (extracellular fluid)................................................................87 1.2. ນາ້ ທ່ົ ີຢ່ົ ູພາຍໃນຈລຸ ງັ (intracellular fluid) ..............................................................87 2. ເລອດ(blood) ......................................................................................................87 4. ປະເພດຂອງເມດັ ເລອດ.............................................................................................89 4.1. ຈລຸ ງັ ເມດັ ເລອດແດງ (erytrocytes ຫຼ red blood cell) ..........................................89 4.2. ເຮໂມໂກຼບນິ (haemoglobin) ........................................................................... 91 4.3. ຂະບວນການສາ້ ງຈລຸ ງັ ເມດັ ເລອດ (haemopoiesis)..................................................92 4.4. ການທາລາຍຈລຸ ງັ ເມດັ ເລອດແດງ (haemolysis) ......................................................92 5. ພະຍາດເລອດຈາງ (anemia) ....................................................................................93 5.1. ພະຍາດເລອດຈາງແບບຮຸນແຮງ (acute anemia)....................................................93 5.2. ພະຍາດເລອດຈາງແບບຊາ້ ເຮອ້ (chronic anemia) ..................................................93 6. ຈລຸ ງັ ເມດັ ເລອດຂາວ (white blood cells ຫຼ leucocytes).............................................94 7. ເສດເມດັ ເລອດ ຫຼ ເກດັ ເລອດ (blood platelets ຫຼ thrombocytes)................................95 8. ນາ້ ເລອດ (plasma)...............................................................................................95 8.1. ກນົ ໄກການແຂງຕວົ ຂອງເລອດ (mechanical of blood ccoagulation) ......................96 8.2. ຊີລາ (Serum) ..............................................................................................97 8.3. ນາ້ ເຫອຼ ງ (lymph)...........................................................................................98 8.4. ນາ້ ໃນໄຂສນັ ຫງຼັ ແລະ ສະໝອງ (cerebrospinal fluid) ............................................98 8.5. ນາ້ ໃນຂຕ້ ົ່ (synovial fluid)...............................................................................99 ບດົ ທີ 8 ລະບບົ ໄຫຼວຽນຂອງເລອດ ແລະ ນາ້ ເຫອຼ ງ ......................................................................99 (Circulation system and Lymphatic system)...............................................................99 1. ຫວົ ໃຈ (heart) ....................................................................................................99 2. ໂຄງສາ້ ງຂອງຫວົ ໃຈ (structure of the heart) ............................................................99 3. ລກັ ສະນະທາງຈລຸ ະກາຍະວພິ າກຂອງຫວົ ໃຈ (microanatomy of the heart) ..................... 102 4. ເສນັ້ ເລອດ (blood vessles)................................................................................. 103 5. ໂຄງສາ້ ງຂອງເສນັ້ ເລອດ (structure of blood vesseles)............................................. 103 6. ລະບບົ ການໄຫວຼ ຽນ ຫຼ ລະບບົ ໝນູ ວຽນຂອງເລອດ (circular system)............................... 105 6.1. ລະບບົ ເສນັ້ ເລອດແດງ (arteries system).......................................................... 106 6.2. ລະບບົ ເສນັ້ ເລອດດາ (venous system)............................................................. 107 6.3. ລະບບົ ເສນັ້ ເລອດທ່ົ ລີ ຽ້ ງຫວົ ໃຈ (coronary circulation) ......................................... 108 iv

6.4. ລະບບົ ການໄຫຼວຽນຂອງເລອດທົ່ ຕີ ບັ (hepatic portal circulation)........................... 108 6.5. ລະບບົ ນາ້ ເຫອຼ ງ (lymphatic system)............................................................... 108 ບດົ ທີ 9 ລະບບົ ຂບັ ຖົ່ າຍປດັ ສະວະ (Urinary system) .............................................................. 111 1. ໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ (kidneys)........................................................................................... 111 2. ກາຍວພິ າກ ແລະ ຈນຸ ກາຍວພິ າກຂອງໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ (anatomy and microanatomy of kidney)112 3. ການຜະລດິ ນາ້ ປດັ ສະວະ .......................................................................................... 116 4. ທ່ົ ໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ (Ureter) ......................................................................................... 118 5. ພກົ ປັດສະວະ (urinary bladder) ແລະ ທົ່ ປດັ ສະວະ (urethra) ...................................... 119 6. ສົ່ ວນປະກອບຂອງນາ້ ປດັ ສະວະ.................................................................................. 119 7. Plasma clearance ........................................................................................... 119 ບດົ ທີ 10 ລະບບົ ຍ່ົ ອຍອາຫານ (Digestive system) .............................................................. 120 1. ສ່ົ ວນປະກອບຂອງລະບບົ ຍົ່ ອຍອາຫານ......................................................................... 120 2. ທົ່ ທາງເດນີ ອາຫານ.................................................................................................. 121 2.1. ປາກ (Mouth) .............................................................................................. 121 2.2. ຫຼອດຄ (pharynx)....................................................................................... 125 2.3. ຫອຼ ດອາຫານ (esophagus) ........................................................................... 125 2.4. ກະເພາະອາຫານ (stomach)............................................................................ 126 2.5. ການເຄົ່ ອນໄຫວຂອງກະເພາະ............................................................................. 128 3. ລາໄສນ້ ອ້ ຍ (small intestine) ............................................................................... 130 3.1. ການເຄົ່ ອນໄຫວຂອງລາໄສນ້ ອ້ ຍ........................................................................... 131 4. ລາໄສໃ້ ຫຍ່ົ (large intestine)................................................................................ 132 4.1. ການເຄ່ົ ອນໄຫວຂອງລາໄສໃ້ ຫຍ່ົ .......................................................................... 132 4.2. ການຖົ່ າຍອາຈມົ (defecation) ......................................................................... 133 5. ທະວານໜກັ (anus) ............................................................................................ 133 6. ອະໄວຍະວະທົ່ ີຊົ່ ວຍໃນການຍົ່ ອຍອາຫານ ..................................................................... 133 6.1. ຕບັ (liver).................................................................................................. 133 6.2. ຕບັ ອ່ົ ອນ (pancreas) ................................................................................... 134 6.3. ຮໂມນໃນລະບບົ ເຮດັ ງເດນີ ອຫານ........................................................................ 135 7. ສະລລິ ະວທິ ະຍາການຍ່ົ ອຍອາຫານ (physiology of digestion)....................................... 136 8. ການຍົ່ ອຍອາຫານໃນກະເພາະຂອງສດັ ກະເພາະລວມ......................................................... 137 v

9. ການດດູ ຊມຶ ໂພດຊະນາການ ..................................................................................... 139 9.1. ກນົ ໄກທ່ົ ີບ່ົ ໃຊພ້ ະລງັ ງານ ຫຼ ຂະບວນການ passive transport................................... 139 9.2. ຂະບວນການ active transport....................................................................... 139 10. ຂະບວນການເມຕາໂບລຊິ ມຶ ຂອງໂພຊະນາການ ............................................................ 140 11. ປັດໄຈທ່ົ ມີ ຜີ ົນຕົ່ ການຍ່ົ ອຍອາຫານ ............................................................................... 141 ບດົ ທີ 11 ລະບບົ ຕ່ົ ອມບົ່ ມທີ ົ່ (Endocrine system)................................................................ 142 1. ປະເພດຂອງຮໂມນ................................................................................................ 142 2. ການເຮດັ ວຽກຂອງຮໂມນ........................................................................................ 142 3. ຕົ່ ອມບ່ົ ມທີ ົ່ ທົ່ ສີ າຄນັ ໃນຮ່ົ າງກາຍ................................................................................. 143 3.1. ຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝອງ (pituitary gland ຫຼ hypophysis) .......................................... 144 3.2. ຕົ່ ອມໄທຣອຍ (thyroid gland) ....................................................................... 148 3.3. ຕົ່ ອມພາຣາໄທຣອຍ (parathyroid gland) ......................................................... 150 3.4. ມາ້ ມ (pancrease)....................................................................................... 151 3.5. ຕົ່ ອມໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ (adrenal glands) ................................................................ 152 ບດົ ທີ 12 ລະບບົ ສບພນັ ຂອງສດັ (Reproductive systems) ................................................... 156 1. ລະບບົ ສບພນັ ສດັ ເພດແມ່ົ (female reproductive system)......................................... 156 1.1. ຮວຍໄຂ່ົ ...................................................................................................... 156 1.2. ໂຄງສາ້ ງຂອງຮວຍໄຂົ່ ....................................................................................... 156 1.3. ທ່ົ ນາໄຂ່ົ ...................................................................................................... 158 1.4. ມດົ ລູກ ....................................................................................................... 158 1.5. ຊ່ົ ອງຄອດ.................................................................................................... 160 2. ລະບບົ ສບພນັ ສດັ ເພດຜ(ູ້ Male reproductive organs) ............................................... 163 2.1. ຖງົ ຫຸມ້ ອນັ ຖະ............................................................................................... 163 2.2. ອນັ ຖະ ....................................................................................................... 163 2.3. ທ່ົ ພກັ ອະສຸຈິ................................................................................................. 164 2.4. ຕ່ົ ອມຮົ່ ວມ................................................................................................... 166 2.5. ທ່ົ ນານາ້ ເຊອ້ ................................................................................................. 167 2.6. ທົ່ ປັດສະວະ ................................................................................................. 168 2.7. ອງົ ຄະຊາດ ແລະ ໜງັ ຫຸມ້ .................................................................................. 169 ບດົ ທີ 13 ລະບບົ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ (Sensory system)............................................................. 170 vi

1. ການເບ່ົ ງິ ເຫນັ ພາບ (sensory of vision) ................................................................... 172 2. ລນິ້ ແລະ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ໃນການຮບັ ລດົ ຊາດອາຫານ ........................................................... 175 3. ດງັ ແລະ ການຮບັ ກົ່ ນິ ............................................................................................. 176 4. ຫູ ແລະ ການໄດຍ້ ນິ ສຽງ ......................................................................................... 178 ເອກະສານອາ້ ງອງິ ........................................................................................................... 180 vii

ບດົ ທີ 1 ຄວາມຮູເ້ ບອ້ ງຕນົ້ ກົ່ ຽວກບັ ກາຍະວພິ າກ ແລະ ສາລິລະວິທະຍາ (Introduction to Anatomy and Physiology) 1. ກາຍະວິພາກສາດ ແລະ ສາລິລະວິທະຍາ ກາຍະວພິ າກສາດ (anatomy) ເປນັ ຂະແໜງໜ່ົ ງຶ ຂອງວຊິ າຊວີ ະະວທິ ະຍາທົ່ ສີ ຶກສາກ່ົ ຽວກບັ ຂະໜາດ ຮູບ ຮ່ົ າງ ໂຄງສາ້ ງ ແລະ ຕາແໜ່ົ ງຂອງອະໄວຍະວະໃນຮົ່ າງກາຍ ອາດກົ່ າວໄດວ້ ່ົ າເປນັ ຄວາມຮູທ້ າງວທິ ະຍາສາດທົ່ ີກົ່ ຽວ ຂອ້ ງກບັ ສົ່ ງິ ມີຊວີ ິດສາຂາໜົ່ ຶງ ເຊົ່ ງິ ຕອ້ ງມີການຕດັ ຊນິ້ ສົ່ ວນຂອງຮ່ົ າງກາຍມາກ່ົ ຽວຂອ້ ງ ເພາະຄາວົ່ າ anatomy ມີ ຮາກເຄາົ້ ຄາສບັ ມາຈາກພາສາກຣີກ ໂດຍຄາວົ່ າ ana ແປວ່ົ າ “ ແຍກອອກ”, ສ່ົ ວນຄາວົ່ າ tomy ຫຼ tome ແປວົ່ າ “ ຕດັ ” ແຕົ່ ສາລລິ ະວທິ ະຍາ (physiology) ເປນັ ວຊິ າທົ່ ີສກຶ ສາກົ່ ຽວກບັ ໜາ້ ທົ່ ີ ຫຼ ການເຮດັ ວຽກຂອງອະໄວຍະວະ ຕົ່ າງໆໃນຮົ່ າງກາຍ ເຊົ່ ງິ ລວມເຖິງໜາ້ ທົ່ ີໃນລະດບັ ຈລຸ ງັ ທົ່ ເີ ປນັ ສົ່ ວນປະກອບອີກດວ້ ຍ. ໂດຍທົ່ ວົ ໄປການສກຶ ສາດາ້ ນ ກາຍະວພິ າກ ແລະ ການສກຶ ສາດາ້ ນສາລລິ ະວທິ ະຍາຈະເປນັ ການສກຶ ສາທົ່ ຄີ ວບຄົ່ ູກນັ ໄປກໄດ,້ ເພົ່ ອຈະໄດຮ້ ູວ້ ່ົ າອະ ໄວຍະວະແຕົ່ ລະຢ່ົ າງໃນຮົ່ າງກາຍມີຮູບຮ່ົ າງແບບໃດ, ມຂີ ະໜາດ ຫຼ ຢ່ົ ູທ່ົ ີຕາແໜ່ົ ງໃດຂອງຮົ່ າງກາຍ ແລະ ອະໄວຍະ ວະນນັ້ ໆເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີແນວໃດ ເປັນຕນົ້ . ແນວທາງວຊິ າຂອງກາຍະວພິ າກສາດສາມາດແບົ່ ງອອກໄດດ້ ່ົ ງັ ນ:ີ້ 1). ກາຍະວພິ າກສາດສະເພາະທາງ (special anatomy): ໝາຍເຖງິ ການສກຶ ສາທາງລກັ ສະນະໂຄງສາ້ ງ ຂອງສດັ ແຕ່ົ ລະຊະນດິ ໂດຍສະເພາະສກຶ ສາໃນທຸກລະບບົ ຂອງຮ່ົ າງກາຍ ເຊ່ົ ນັ : : ກາຍະວພິ າກສາດຂອງງວົ ,ມາ້ , ໝ,ູ ໝາ ແລະ ສດັ ປກີ ເປນັ ຕນົ້ . 2).ຈລຸ ະກາຍະວພິ າກສາດ (histology ຫຼ microscopic anatomy): ໝາຍເຖິງການສກຶ ສາລກັ ສະນະ ໂຄງສາ້ ງຂອງຮົ່ າງກາຍ ໂດຍອາໄສກອ້ ງຈລຸ ະທດັ . ການສຶກສານເີ້ ປັນການສກຶ ສາແພຈຸລງັ ຕ່ົ າງໆຂອງຮົ່ າງກາຍວ່ົ າ ປະກອບດວ້ ຍຈລຸ ງັ ປະເພດໃດອກີ ດວ້ ຍ, ລກັ ສະນະຈລຸ ງັ ມຮີ ູບຮົ່ າງແບບໃດ, ຂະໜາດ ເປັນແບບໃດ ເປນັ ຕນົ້ . 3). ມະຫາກາຍະວິພາກສາດ (gross anatomy ຫຼ macroscopic anatomy): ໝາຍເຖິງການສຶກ ສາລກັ ສະນະໂຄງສາ້ ງຂອງອະໄວຍະວະຕ່ົ າງໆທ່ົ ີສາມາດຈະເຫນັ ໄດດ້ ວ້ ຍຕາເປ່ົ າົ ໂດຍວິທີການແຍກ ຫຼ ຊາແຫຼະ ແຍກອະໄວຍະວະອອກເປນັ ສົ່ ວນໆ 4). ສັບພະວິທະຍາ (embryology ຫຼ developmental anatomy): ໝ າຍເຖິງການສຶກສາການ ຈະເລີນເຕີບໂຕປົ່ ຽນແປງຂອງຈລຸ ງັ ຕະຫອຼ ດຈນົ ແພຈລຸ ງັ ແລະ ອະໄວຍະວະໃນຮົ່ າງກາຍນບັ ຕງັ້ ແຕົ່ ເປັນຕວົ ອົ່ ອນໃນ ໄລຍະທາອດິ (zygote) ຈນົ ກະທງັ້ ເຖິງໄລຍະກ່ົ ອນເກດີ . 5). ກາຍະວພິ າກສາດປຽບທຽບ (comparative anatomy): ໝາຍເຖງິ ການສກຶ ສາດາ້ ນໂຄງສາ້ ງ, ຮູບ ຮ່ົ າງຂອງອະໄວຍະວະຂອງສັດທ່ົ ີມກີ ະດູກສັນຫຼງັ ຊະນດິ ຕົ່ າງໆວ່ົ າມຄີ ວາມແຕກຕົ່ າງກນັ ແບບໃດ ເຊົ່ ນັ : : ງວົ ມີ ກະເພາະລວມ, ໝມູ ກີ ະເພາະດ່ົ ຽວເປນັ ຕນົ້ . 1

6). ກາຍະວພິ າກສາດທາງສດັ ຕະວະແພດ (veterinary anatomy): ໝາຍເຖງິ ການສກຶ ສາກາຍະວພິ າກ ສາດຂອງສດັ ລຽ້ ງເພ່ົ ອປະໂຫຍດໃນອາຊບີ ສດັ ຕະວະແພດ. ກ. ສາລບັ ການສກຶ ສາກາຍະວພິ າກສາດເພ່ົ ອໃຫຜ້ ູຮ້ ຽນເຂາົ້ ໃຈໄດງ້ ່ົາຍ ມກັ ນຍິ ມົ ສກຶ ສາແຍກເປັນລະບບົ ເອີນ້ ວ່ົ າ: systemic anatomy ຫຼ ສກຶ ສາແຍກເປັນສົ່ ວນໆສະເພາະແຕ່ົ ລະແຫົ່ ງເອນີ້ ວ່ົ າ: topographic anatomy. ການສກຶ ສາກາຍະວພິ າກສາດໂດຍສກຶ ສາໂຄງສາ້ ງຂອງຮົ່ າງກາຍແຍກເປນັ ລະບບົ (systemic anatomy) ຈະເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ສາຂາວຊິ າສະເພາະຕາມລະບົບ ຫຼ ສາຂາວຊິ າສະເພາະຕາມອະໄວຍະວະທ່ົ ີໃຊສ້ ກຶ ສາແບ່ົ ງອອກໄດດ້ ົ່ ງັ ສະແດງໃນຕາຕາລາງທີ 1.1 ` ຕາຕາລາງທີ 1.1 ສະແດງລະບບົ ຂອງອະໄວຍະວະ ແລະ ການແບ່ົ ງສາຂາວຊິ າທົ່ ສີ ກຶ ສາ ລະບບົ ຊົ່ ສາຂາວຊິ າ ອະໄວຍະວະທ່ົ ສີ ກຶ ສາ ລະບບົ ໂຄງຮົ່ າງ (skeleton system) osteology ກະດູກອ່ົ ອນ, ກະດກູ ລະບບົ ຂຕ້ ່ົ (articular system) arthropology ຂຕ້ ່ົ ແຂນຂາ ລະບບົ ກາ້ ມຊນີ້ (muscular system) myology ກາ້ ມຊີ້ນລາຍ, ກາ້ ມຊີນ້ ລຽບ, ກາ້ ມ ຊນີ້ ຫວົ ໃຈ ລະບບົ ປະສາດ (nervous system) neurology ສະໝອງ ໄຂສນັ ຫງຼັ ເສນັ້ ປະສາດ ລະບບົ ປົກຄຸມຮ່ົ າງກາຍ dermatology ຜິວໜັງ, ຕ່ົ ອມເຫ່ົ ອ, ຕ່ົ ອມ ນາ້ ນົມ , (integumentary system) ຂນົ , ກບີ , ເຂາົ ລະບບົ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ (sensory system) esthesiology ຕາ, ຫ,ູ ດງັ , ລນິ້ , ອະໄວຍະວະຮບັ ສາ ລະບບົ ໝນູ ວຽນເລອດ (circular system) angiology ຜັດ ຫົວໃຈ , ເສັ້ນເລອ ດ , ເສັ້ນ ນ້າຢ າງ ເຫອຼ ງ ລ ະ ບົ ບ ຂັ ບ ຖົ່ າ ຍ ປັ ດ ສ ະ ວ ະ ( urinary splanchnology ໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ , ພກົ ປດັ ສະວະ system) ລະບບົ ຫາຍໃຈ (respiratory system) splanchnology ປອດ, ທາງເດີນຫາຍໃຈ ລະບບົ ຍ່ົ ອຍອາຫານ (digestive system) splachnology ກະເພາະ, ລາໄສ,້ ຕບັ , ຕບັ ອ່ົ ອນ ລະບບົ ສບພນັ (reproductive system) splanchnology ຮວຍໄຂ່ົ ແລະ ແກ່ົ ນອນັ ຖະ ຂ. ການສກຶ ສາລະບບົ ສະເພາະເປັນແຫົ່ ງ (topographic anatomy): ເປັນການສກຶ ສາລະບບົ ແຍກສ່ົ ວນ ຕ່ົ າງໆຂອງຮ່ົ າງກາຍ, ເພົ່ ອສກຶ ສາຄວາມສາພນັ ທ່ົ ີກົ່ ຽວຂອ້ ງຂອງອະໄວຍະວະ ແລະ ຕາແໜົ່ ງທ່ົ ີຕງັ້ ຈດັ ເປນັ ການສກຶ ສາ ທ່ົ ເີ ປັນພນ້ ຖານສາລບັ ວຊິ າສນັ ຍະສາດຕ່ົ ໄປ ແບົ່ ງສ່ົ ວນສກຶ ສາດ່ົ ງັ ນຄີ້ : - ການສກຶ ສາໃນສ່ົ ວນຫວົ (head, throat, neck) - ການສກຶ ສາໃນສ່ົ ວນຂາໜາ້ ( fore limb) - ການສກຶ ສາໃນສົ່ ວນທອ້ ງ (abdominal) - ການສກຶ ສາໃນສົ່ ວນຂາຫງຼັ (hind limb) 2

2. ທົ່ າມາດຕາຖານທາງກາຍວພິ າກສາດ (anatomical position) ການສກຶ ສາທ່ົ າມາດຕະຖານທາງກາຍວພິ າກສາດເປນັ ການສກຶ ສາກ່ົ ຽວກບັ ທ່ົ າຕ່ົ າງໆທົ່ ີໃຊອ້ າ້ ງອິງໃນການສກຶ ສາ, ເມົ່ ອຈະກົ່ າວເຖິງຄວາມສາພນັ ລະຫວົ່ າງອະໄວຍະວະຕ່ົ າງໆເພ່ົ ອເປນັ ການປ້ອງກນັ ຄວາມສບັ ສນົ ໃນການບອກ ທດິ ທາງຂອງອະໄວຍະວະຕ່ົ າງໆ ໂດຍການດົ ວ່ົ າທົ່ ານເີ້ ປັນທົ່ າຄນົ ຢນກງົ , ຕາທງັ ສອງຂາ້ ງເບົ່ ງິ ຊົ່ ໄປຂາ້ ງໜາ້ ໃນແນວລະ ດບັ ແຂນທງັ ສອງຂາ້ ງແນບຊດິ ລາຕວົ ໂດຍຫນັ ຜົ່ າມທງັ ສອງຂາ້ ງແບອອກໄປທາງດາ້ ນໜາ້ ແລະ ຕນີ ທງັ ສອງຂາ້ ງຊດິ ກນັ ຕະຫຼອດ ສາລບັ ການສກຶ ສາທາງກາຍວພິ າກສາດສດັ ລຽ້ ງຈາເປນັ ຕອ້ ງຢດຶ ຫຼກັ ທ່ົ າມາດຕະຖານທາງກາຍວພິ າກ ຂອງຄນົ ເຊົ່ ນັ ກນັ . 3. ລະນາບ ຫຼ ແນວຕດັ ແບົ່ ງຮົ່ າງກາຍ (plane of body section) ໃນການການດົ ຕາແໜົ່ ງ ແລະ ການບອກຄວາມສາພນັ ລະຫວົ່ າງອະໄວຍະວະໃນຮົ່ າງກາຍ ຈາເປັນຕອ້ ງມກີ ານ ແບ່ົ ງລະນາບຂອງຮົ່ າງກາຍອອກເປນັ ລະນາບຕົ່ າງໆດົ່ ງັ ນ:ີ້ 1). ລະນາບຂາ້ ງ (sagittal plane) ໝາຍເຖິງລະນາບໃນແນວດ່ົ ງິ ທ່ົ ແີ ບົ່ ງຮົ່ າງກາຍມະນຸດ ຫຼ ສດັ ລຽ້ ງອອກ ເປັນສອງຊີກຂວາ ແລະ ຊາ້ ຍ ແຕົ່ ລະຊີກບ່ົ ຈາເປັນຕອ້ ງເທົ່ າົ ກນັ ພດີ ຖາ້ ເປນັ ການຜົ່ າແບົ່ ງຕາມແນວເຄົ່ ງິ ກາງຮ່ົ າງກາຍ ຕາມແນວດົ່ ງິ ພດີຈະແບ່ົ ງຮົ່ າງກາຍອອກເປນັ ສອງຊີກເທ່ົ າົ ກນັ ທງັ ຊາ້ ຍ ແລະ ຂວາ ເອນີ້ ວົ່ າ: midsagittal plane ຫຼ median plane. 2).ລະນາບໜາ້ ຫຼງັ (coronal plane) ໝາຍເຖິງລະນາບທົ່ ີແບ່ົ ງຮົ່ າງກາຍຄນົ ຕາມແນວດ່ົ ງິ ຕດັ ຂດນົ ກັບ ຮອຍຕົ່ ຂອງກະໂຫຼກ ແບົ່ ງຮ່ົ າງກາຍອອກເປັນຊີກໜາ້ ແລະ ຊກີ ຫງຼັ ແຕົ່ ໃນສດັ ລຽ້ ງເນົ່ ອງຈາກຢນດວ້ ຍຕີນທງັ ສ່ົ ີ ຈະ ເຮດັ ໃຫມ້ ຄີ ວາມແຕກຕົ່ າງກບັ ໃນຄນົ ໃນສດັ ລຽ້ ງລະນາບນຈີ້ ະແບົ່ ງຮົ່ າງກາຍອອກເປັນກົ ຣ່ົ ງຶ ເທງິ ແລະ ເຄົ່ ງິ ລ່ົ ຸມ ອາດ ເອນີ້ ວ່ົ າ: horizontal plane. 3). ລະນາບຂວາງ (transverse plane) ເປນັ ລະນາບທ່ົ ີຕງັ້ ສາກກບັ ລະນາບຂາ້ ງ ແລະ ລະນາບຫຼັງ ເຊົ່ ິງ ຈະແບ່ົ ງຮົ່ າງກາຍອອກເປນັ ຊກີ ໜາ້ ແລະ ຊີກຫງຼັ ແຕ່ົ ໃນຮົ່ າງກາຍຄນົ ຈະແບ່ົ ງອອກເປັນເຄົ່ ງິ ເທງິ ແລະ ເຄົ່ ງິ ລົ່ ຸມ. ຮູບທີ 1.1 ສະແດງລະນາບ ແລະ ແນວຕດັ ແບົ່ ງຂອງຮົ່ າງກາຍງວົ ດດັ ແປງຈາກ : Dyce ແລະ ຄະນະ 1996 3

4. ແນວແກນຮົ່ າງກາຍ (body axis) ແນວແກນຮ່ົ າງກາຍເປັນແນວແກນທົ່ ີການດົ ຂນຶ້ ມາເພົ່ ອຄວາມສະດວກໃນການການົດຈດຸ ໝູນຂອງການ ເຄ່ົ ອນໄຫວຂອງຮ່ົ າງກາຍ ສາມາດການດົ ແກນຮ່ົ າງກາຍອອກເປນັ 3 ແກນຄ: 1). ແກນໜາ້ ຫງຼັ (anteriorposterior axis) ເປັນແນວແກນທ່ົ ດີ ອດົ ຜ່ົ ານຈາກສົ່ ວນໜາ້ ຂອງສດັ ໄປສົ່ ວນ ຫງຼັ ຂອງສດັ ຕາມແນວນອນ. 2). ແກນຂວາງ (transverse axis ຫຼ horizontal axis) ເປັນແນວແກນທ່ົ ດີ ອດົ ຜ່ົ ານຮ່ົ າງກາຍຈາກ ດາ້ ນຊາ້ ຍໄປດາ້ ນຂວາຂອງຮົ່ າງກາຍສດັ ຫຼ ມະນດຸ ຕາມແນວນອນ. 3). ແກນດ່ົ ງິ (vertical axis) ເປນັ ແນວແກນໃນແນວດ່ົ ງິ ທົ່ ຕີ ງັ້ ສາກກບັ ສອງແກນທາອດິ 5. ສບັ ທ່ົ ໃີ ຊຊ້ ບີ້ ອກຕາແໜົ່ ງ ແລະ ຄວາມສາພນັ ຂອງອະໄວຍະວະ (terms of relationship) ເພົ່ ອໃຫມ້ ຄີ ວາມເຂົາ້ ໃຈໃນທາງດຽວກນັ ຫຼ ມຄີ ວາມເຂາົ້ ໃຈຕງົ ກນັ ໃນການກ່ົ າວເຖງິ ຕາແໜົ່ ງຂອງອະໄວຍະ ວະໃນຮ່ົ າງກາຍສດັ ລຽ້ ງ ຈ່ົ ງຶ ໄດມ້ ກີ ານການດົ ສບັ ສະເພາະຂນຶ້ ເພົ່ ອໃຊຊ້ ີບ້ ອກວົ່ າໂຄງສາ້ ງ ຫຼ ອະໄວຍະວະນັນ້ ໆ ຢົ່ ູ ບ່ົ ອນໃດໃນຮົ່ າງກາຍ ແລະ ມຄີ ວາມສາພນັ ກບັ ອະໄວຍະວະອ່ົ ນໆແບບໃດ, ໂດຍຄາສບັ ທົ່ ຈີ ະກ່ົ າວເຖິງຕ່ົ ໄປເປນັ ຄາ ສບັ ທ່ົ ີໃຊບ້ ອກຕາແໜົ່ ງຂອງອະໄວຍະວະເທງິ ຮ່ົ າງກາຍ ເຊົ່ ນັ : ຕາຕາລາງທີ 1.2 ຄາສບັ ທ່ົ ີໃຊໃ້ ນການບອກຕາແໜົ່ ງຂອງຮ່ົ າງກາຍ ຄາສບັ ຄວາມໝາຍ anterior ຫຼ cranial ສົ່ ວນຫວົ ຫຼ ດາ້ ນໜາ້ ຂອງສດັ ຫຼ ສ່ົ ວນທົ່ ຂີ ອ້ ນໄປທາງດາ້ ນໜາ້ ຂອງສດັ posterior ຫຼ caudal ສົ່ ວນທາ້ ຍ ຫຼ ດາ້ ນຫງຼັ ຂອງສດັ ຫຼ ສົ່ ວນທ່ົ ຂີ ອ້ ນໄປທາງດາ້ ນຫງຼັ ຂອງສດັ ventral ດາ້ ນລົ່ ຸມ ຫຼ ດາ້ ນທົ່ ີຂອ້ ນໄປທາງດາ້ ນທອ້ ງຂອງສດັ dorsal proximal ດາ້ ນເທງິ ຫຼ ດາ້ ນຫງຼັ ຂອງຮົ່ າງກາຍສດັ ດາ້ ນທົ່ ີຢ່ົ ູສງູ ກວ່ົ າ ຫຼ ເໜອກວ່ົ າ ຫຼ ຢ່ົ ູໃກກ້ ບັ ເສນັ້ ກາງຕວົ ຫາຼ ຍກວົ່ າ ຫຼ ໃກແ້ ນວກະດູກ distal superior ສນັ ຫງຼັ ຫຼາຍກວ່ົ າ inferior ດາ້ ນທ່ົ ີຢົ່ ູຕົ່ າກວົ່ າ ຫຼ ໄກກວົ່ າແນວກະດກູ ສນັ ຫງຼັ median medial ສົ່ ວນເທງິ ຫວົ ຫຼ ສ່ົ ວນຫວົ lateral intermediate ສົ່ ວນລ່ົ ຸມຂອງຮ່ົ າງກາຍ superficial ສ່ົ ວນທ່ົ ີຢ່ົ ໃູ ນແນວກາງຕວົ ພດີ deep external ຢ່ົ ູໃກກ້ ບັ ແນວກາງຕວົ internal ສົ່ ວນທ່ົ ີຢົ່ ູຫົ່ າງຈາກແນວກະດູກສນັ ຫງຼັ ຫຼ ເສນັ້ ແນວກາງຕວົ central ສົ່ ວນທ່ົ ີຢ່ົ ູສູນກາງລະຫວ່ົ າງສອງສົ່ ງິ ສົ່ ວນທ່ົ ີຢົ່ ູໃກຜ້ ິວ ຫຼ ຢ່ົ ູຕນ້ ສ່ົ ວນທ່ົ ີຢ່ົ ູເລກິ ລງົ ໄປ ສົ່ ວນທົ່ ີຢ່ົ ູດາ້ ນນອກຂອງຂອບ (ມກັ ໃຊກ້ ບັ ອະໄວຍະວະທ່ົ ີມໂີ ພງ) ຢົ່ ູຂາ້ ງໃນຂອງຂອບ (ມກັ ໃຊກ້ ບັ ອະໄວຍະວະທົ່ ມີ ໂີ ພງ) ຢົ່ ູໃກສ້ ູນກາງ ຫຼ ໃກອ້ ະໄວຍະວະຫຼາຍກວ່ົ າ 4

peripheral ຢົ່ ູຫ່ົ າງຈາກສນູ ກາງ ຫຼ ໄກລອະໄວຍະວະຫຼາຍກວ່ົ າ visceral ຊນັ້ ທ່ົ ີແນບຕດິ ກບັ ຜິວອະໄວຍະວະພາຍໃນ parietal ຊນັ້ ທ່ົ ີແພຂອບດາ້ ນໃນຂອງຊົ່ ອງວົ່ າງໃນຮ່ົ າງກາຍ 6. ສບັ ທ່ົ ກີ ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການເຄົ່ ອນໄຫວຂອງອະໄວຍະວະໃນລກັ ສະນະຕ່ົ າງໆ (terminology of movement) ເນົ່ ອງຈາກຮ່ົ າງກາຍຂອງສດັ ສາມາດມກີ ານເຄ່ົ ອນໄຫວໄດເ້ ພາະມລີ ະບບົ ໂຄງສາ້ ງ ແລະ ກາ້ ມຊີນ້ ລວມທງັ ຂຕ້ ່ົ ຈ່ົ ງຶ ໄດມ້ ກີ ານກາໜດົ ສບັ ທົ່ ີໃຊເ້ ອນີ້ ທົ່ າການເຄ່ົ ອນໄຫວຕ່ົ າງໆໄວ,້ ເພ່ົ ອສະດວກໃນການອາ້ ງອງິ ແລະ ເພ່ົ ອໃຫເ້ ກດີ ຄວາມເຂາົ້ ໃຈຕງົ ກນັ . ຄາສບັ ທ່ົ ີກ່ົ ຽວກບັ ການເຄ່ົ ອນໄຫວມກັ ເປັນຄາສບັ ທົ່ ຈີ ດັ ໄວເ້ ປັນຄົ່ ູດ່ົ ງັ ນ:ີ້ ຕາຕາລາງທີ 1.3 ຄາສບັ ທົ່ ກີ ົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການເຄ່ົ ອນໄຫວຂອງຮ່ົ າງກາຍ ຄາສບັ ຄາສບັ ທ່ົ ຄີ ົ່ ູກນັ ຄວາມໝາຍ abduction adduction ການເຄ່ົ ອນໄຫວທ່ົ ີອອກຈາກແນວກາງຕວົ ແລະ ການເຄ່ົ ອນໄຫວເຂົາ້ ຫາ flexion extension ແນວກາງຕວົ elevation depression ການງຂຕ້ ່ົ ຂໃ້ ດຂໜ້ ົ່ ງຶ ແລະ ການຢດຂຕ້ ່ົ ຂໃ້ ດຂໜ້ ່ົ ງຶ ທ່ົ ມີ ທີ ດິ ທາງກງົ ກນັ ຂາ້ ມ ການເຄົ່ ອນສົ່ ວນຂອງຮ່ົ າງກາຍເຊ່ົ ັນ: ຝ່ົ າຕີນໃຫເ້ ລົ່ ອນໄປທາງສົ່ ວນຫວົ ຫຼ protection retraction ດາ້ ນເທງິ ແລະ ການເລົ່ ອນສ່ົ ວນຂອງຮົ່ າງກາຍໃຫລ້ ງົ ໄປທາງດາ້ ນລົ່ ຸມ ເປນັ ການເຄ່ົ ອນທ່ົ ີຂອງສົ່ ວນຢສ້ ົ່ ວຍໃດສ່ົ ວນໜ່ົ ງຶ ຂອງຮ່ົ າງກາຍອອກໄປຂາ້ ງ ໜາ້ ແລະ ດງຶ ກບັ ທາງດາ້ ນທາ້ ຍ 5

ບດົ ທີ 2 ຈລຸ ງັ ແລະ ເນອ້ ເຍ່ົ ອພນ້ ຖານຂອງຮົ່ າງກາຍ (Cell and Basic body tissues ) ຈລຸ ງັ ເປນັ ໜ່ົ ວຍທົ່ ີນອ້ ຍທ່ົ ີສຸດຂອງສ່ົ ງິ ມຊີ ີວິດ ໂດຍທ່ົ ວົ ໄປຈະມີໂຄງສາ້ ງພນ້ ຖານຄາ້ ຍຄລຶງກນັ ແລະ ມຄີ ຸນ ລກັ ສະນະຂອງການເປນັ ສົ່ ງິ ມີຊີວດິ ຄບົ ຖວ້ ນ ເຊົ່ ນັ : ການມຄີ ຸນລກັ ສະນະໃນການຈະເລີນເຕີບໂຕເພົ່ ີມຂະໜາດໄດ້ (growth) ສາມາດແບ່ົ ງຈຸລງັ ເພ່ົ ີມຈານວນໄດ້ (cell division), ມີຄວາມສາມາດໃນການດູດຊຶມໂພຊະນະ (absorption), ລວມທັງສາມາດຕອບສະ ໜ ອງຕົ່ ສ່ົ ິງທ້າທ າຍ (response) ແລະ ຂັບຖົ່ າຍຂອງເສຍໄດ້ (excretion) ຈລຸ ງັ ທ່ົ ີເປັນສ່ົ ວນປະກອບຂອງຮ່ົ າງກາຍຈະມຮີ ູບຮົ່ າງ, ຂະໜາດ ແລະ ໜາ້ ທົ່ ແີ ຕກຕົ່ າງກນັ ໄປ. ຈລຸ ັງ ທົ່ ມີ ໜີ າ້ ທົ່ ີຄກັນເມ່ົ ອມາຢົ່ ູລວມກັນຈະເຮັດໃຫເ້ ກີດເປັນເນອ້ ເຍ່ົ ອ (tissue) ເນອ້ ເຍ່ົ ອຫຼາຍໆຊະນດິ ມາປະກອບ ລວມກນັ ເກດີ ເປັນອະໄວຍະວະ (organ)ເຊົ່ ນັ : ປອດ, ຫວົ ໃຈ ແລະ ກະເພາະອາຫານ, ເມົ່ ອອະໄວຍະວະຫຼາຍໆ ອະໄວຍະວະມາເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຮົ່ ວມກນັ ເອີນ້ ວົ່ າ: ລະບບົ (system) ເຊົ່ ນັ : ລະບບົ ທາງເດີນອາຫານປະກອບດວ້ ຍອະ ໄວຍະວະ ຕ່ົ າງໆເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຮົ່ ວມກັນຄກະເພາະອາຫານ (stomach), ລາໄສນ້ ອ້ ຍ (small intestine), ຕັບ (liver) ແລະ ຖົງນ້າບີ (gall bladder). ລະບົບຫຼາຍໆລວມກັນຈະເກີດເປັນສົ່ ວນປະກອບຂອງຮ່ົ າງກາຍ (body). ຮູບທີ 2.1 ສ່ົ ວນປະກອບຂອງຮ່ົ າງກາຍ 6

1. ໂຄງສາ້ ງພນ້ ຖານຂອງຈລຸ ງັ (basic cell structure) ໂຄງສາ້ ງພນ້ ຖານຂອງຈຸລງັ ປະກອບດວ້ ຍສ່ົ ວນສາຄນັ 2 ສ່ົ ວນຄ ໄຊໂຕພລາດຊມຶ (cytoplasm) ແລະ ແກົ່ ນນອ້ ຍ (nucleus). ຈລຸ ງັ ຂອງສດັ ສົ່ ວນໃຫຍົ່ ມເີ ຍ່ົ ອຫຸມ້ ຈຸລງັ (cell membrane), ມີເຍົ່ ອຫຸມ້ ແກ່ົ ນນອ້ ຍ (nuclear membrane) ແລະ ມອີ ແກນເເນວ (organells) ທົ່ ມີ ເີ ຍົ່ ອຫຸມ້ ຢົ່ ໃູ ນສົ່ ວນຂອງໄຊໂຕບພຼາດຊມຶ . ເຍົ່ ອຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ອາດເອີນ້ ວົ່ າ: plasma membrane ຫຼ cytoplasmic membrane ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຫ່ົ ຫຸມ້ ຈຸ ລງັ ເຮດັ ໃຫຈ້ ລຸ ັງເກດີ ເປັນຮູບຮົ່ າງ, ມຂີ ະໜາດຕ່ົ າງໆ ແລະ ໃຊແ້ ຍກຈລຸ ງັ ແຕົ່ ລະຈລຸ ງັ ອອກຈາກກນັ . ນອກຈາກນຍີ້ ັງ ຊ່ົ ວຍຫ່ົ ຫຸມ້ ໄຊໂຕພລາດຊຶມ ແລະ ປ້ອງກນັ ບົ່ ໃຫອ້ ແກນເເນວຕ່ົ າງໆໄຫຼອອກນອກຈຸລງັ , ເຍົ່ ອຫຸມ້ ຈຸລັງມີຄຸ ນ ລກັ ສະນະທ່ົ ີຍອມໃຫທ້ າດບາງຊະນດິ ຜົ່ ານເຂາົ້ ອອກໄດ້ ໂດຍອດັ ຕາການຊມຶ ຜົ່ ານເຂາົ້ ອອກຂອງທາດແຕົ່ ລະຊະນດິ ຈະແຕກຕົ່ າງກນັ ໄປ ເອີນ້ ຄຸນລກັ ສະນະນີວ້ ົ່ າເປັນເຍົ່ ອເລອກຜ່ົ ານ (semipermeable membrane)ເຮັດໜາ້ ທ່ົ ີ ຄວບຄຸມການຜົ່ ານເຂາົ້ ອອກຂອງທາດຈາກຈລຸ ງັ ເຍ່ົ ອຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ເປັນທາດປະກອບພວກໂປຼຕີນ ແລະ ໄຂມນັ ທາດໂປຼ ຕີນສ່ົ ວນໃຫຍົ່ ຢ່ົ ູລວມກບັ ຄາໂບໄຮເດດເອນີ້ ວົ່ າ: ໄກລໂຄໂປຼຕີນ (glycoprotein), ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ມມີ ວິ ໂຄໂປຼຕີນ (mucoprotein) ເປັນສ່ົ ວນປະກອບ, ສ່ົ ວນຂອງໄຂມນັ ຈະເປັນພວກຟອດຟໄລປດິ (phospholipid) ແລະ ຄລ ເຣດເຕີຣອນ (cholesterol) ເປນັ ຕນົ້ . ຮູບທີ 2.2 ໂຄງສາ້ ງພນ້ ຖານຂອງຈລຸ ງັ 1). ໄຊໂຕພລາດຊມຶ : ຄສ່ົ ວນຂອງໂປຼໂຕພາຼ ດຊມຶ ຫຼ ຂອງແຫວຼ ທົ່ ີຢ່ົ ູອອ້ ມນອກຂອງແກ່ົ ນນອ້ ຍ ມລີ ກັ ສະນະ ເປນັ ຂອງແຫຼວໃສປະກອບດວ້ ຍ ອແກນເເນວ (organells) ເຊ່ົ ງິ ເປນັ ສົ່ ວນທ່ົ ມີ ຊີ ີວດິ ຂອງຈລຸ ງັ ຫາຼ ຍຊະນດິ ແຕ່ົ ລະ 7

ຈລຸ ງັ ອາດມຊີ ະນດິ ຂອງອແກນແນວທ່ົ ແີ ຕກຕົ່ າງກນັ ແລະ ມສີ ່ົ ວນປະກອບທ່ົ ບີ ົ່ ມຊີ ີວດິ ຂອງຈລຸ ງັ ຫຼ ໄຊໂຕບລາດມກິ ອນິ ຄລູຊົ່ ນັ ບດີ (cytoplasmic inclusion bodies). ກ. ອແກນແນວ: ເປນັ ສົ່ ວນປະກອບທ່ົ ມີ ຊີ ີວດິ ແຂວນຟູໃນໄຊໂຕພາຼ ດຊມຶ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີປຽບໄດກ້ ບັ ອະໄວຍະ ວະຕົ່ າງໆຂອງຈລຸ ງັ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີກ່ົ ຽວກບັ ຂະບວນການເມຕາໂບລຊິ ມຶ ແລະ ເປັນສົ່ ວນປະກອບທ່ົ ີຖາວອນຂອງໄຊ ໂຕພລາດຊມຶ ໄດແ້ ກົ່ : ອແກນແນວທ່ົ ີມເີ ຍົ່ ອຫຸ ມ້ (plasma bound organells) ແລະ ບ່ົ ມີເຍົ່ ອຫຸມ້ (non membrane bounded organells) ອແກນແນວທ່ົ ີມເີ ຍ່ົ ອຫຸມ້ ເປັນໂຄງສາ້ ງທົ່ ີມຄີ ວາມສາຄນັ ຕົ່ ການມຊີ ີວດິ ຢົ່ ູ ຂອງຈລຸ ັງ ໄດແ້ ກ່ົ ໄມໂຕກອນເດຍ (mitochondria) ເອນັ ໂດພາຼ ດມິກເຣຕຄິ ູລາ(endoplasmic reticulum) ກອນຈບິ ອດີ້ (glogi bodies) ແລະ ໄລໂຊໂຊມ (lysosome) ເປນັ ຕນົ້ ສົ່ ວນອແກນແນວທົ່ ບີ ່ົ ເຍົ່ ອຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ໄດ້ ແກ່ົ : ໄຣໂບໂຊມ (ribosome) ແລະ ເຊນຕຣໂິ ອນ (centriole) ເປັນຕນົ້ . ໄມໂຕຄອນເດຍ: ເປັນອແກນແນວທົ່ ີມຮີ ູບຮ່ົ າງກມົ ຫຼ ຮູບຮົ່ າງເປັນຮູບໄຂົ່ , ເປັນທ່ົ ອນສນັ້ ໆ ຫຼ ທ່ົ ອນຍາວ ມີ ຂອບຫຸມ້ 2 ຊນັ້ (double unit membrane) ພາຍໃນມເີ ອນັ ໄຊມຫ໌ າຼ ຍຊະນິດ ໂດຍສະເພາະເອນັ ໄຊມທ໌ ົ່ ີກົ່ ຽວ ຂອ້ ງກບັ ການສງັ ເຄາະພະລງັ ງານພວກ ATP ເອນັ ໄຊມທ໌ ່ົ ີກ່ົ ຽວກບັ ການສງັ ເຄາະໂປຼຕີນ ແລະ ໄຂມນັ ເປັນຕນົ້ ຈລຸ ງັ ທົ່ ີມໄີ ມໂຕຄອນເດຍຫາຼ ຍເປັນຈລຸ ງັ ທ່ົ ມີ ເີ ມຕາໂບລຊິ ມຶ ສງູ ເຊົ່ ນັ : ຈຸລງັ ຕບັ ແລະ ໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ເປັນຕນົ້ . ໜາ້ ທ່ົ ີສາຄັນ ຂອງໄມໂທຄອນເດຍ ຄ ແຫົ່ ງຼ ສາ້ ງພະລງັ ງານຂອງຈຸລງັ , ໄມໂທຄອນເດຍເປັນອແກນເເນວທ່ົ ີສາມາດແບົ່ ງຕວົ ໄດ້ ເນ່ົ ອງຈາກມີ DNA ຢົ່ ູພາຍໃນ. ເອັນໂດພຼາດມກິ ເຣຕິຄູລາ: ເປນັ ອກາເເນວທ່ົ ມີ ລີ ກັ ສະນະເປັນທ່ົ ທົ່ ມີ ກີ ານເຊ່ົ ອມຕ່ົ ປະສານກນັ ມເີ ຍ່ົ ອບາງໆ ຫຸມ້ 2 ຊນັ້ ສົ່ ວນຂອງທົ່ ຍງັ ມທີ າງເຊ່ົ ອມຕດິ ຕົ່ ກບັ ເຍົ່ ອຫຸມ້ ຈລຸ ັງ ເຍ່ົ ອຫຸມ້ ແກົ່ ນນອ້ ຍ ແລະ ກອນຈບິ ດີ ພາຍໃນທ່ົ ມີ ຂອງແຫຼວບນັ ຈຸຢ່ົ ູເອນີ້ ວົ່ າ: ໄຮຢາໂລພຼາດຊມຶ (hyaloplasm) ໂດຍທ່ົ ວົ ໄປແບົ່ ງອອກເປັນ 2 ຊະນິດ ຄ: ເອັນ ໂດບພາຼ ດມກິ ເຣຕຄິ ວິ ລາຊະນດິ ຜວິ ລຽບ (smooth endoplasmic reticulum,SER) ແລະ ເອນັ ໂດພຼາດມກິ ເຣຕິຄວິ ລາຊະນດິ ສງູ ໂນນ (rough endoplasmic reticulum, RER) ເອນັ ໂດພລາດມກິ ເຣຕຄິ ວິ ລາຊະນດິ ຜິວລຽບເປນັ ເອັນໂດບລາດມິກເຣຕຄິ ວິ ລາທ່ົ ີບ່ົ ມີໄຣໂບໂຊມມາເກາະ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີສາຄນັ ໃນການລາລຽງທາດຕ່ົ າງໆ ເຊ່ົ ນັ : RNA, ໄຂມນັ ແລະ ສເຕີລອຍຮໂມນ ພບົ ຫາຼ ຍໃນຈຸລງັ ທົ່ ມີ ກີ ານສງັ ເຄາະສະເຕີລອຍຮໂມນ ເຊ່ົ ນັ : ເລດກິ ຈລຸ ງັ (leydig’s cell) ເອນັ ໂດພາຼ ດມກິ ເຣຕຄິ ວິ ລາຊະນດິ ຜວິ ສູງໂນນເປນັ ເອນັ ໂດພລາດມກິ ຊະນດິ ທ່ົ ີມໄີ ຣໂບໂຊມ ມາເກາະທົ່ ີຜິວດາ້ ນນອກຂອງທ່ົ ພບົ ຫາຼ ຍໃນຈລຸ ງັ ທ່ົ ີມີການສາ້ ງ ແລະ ສະສມົ ໂປຼຕີນ ມໜີ າ້ ທ່ົ ີສງັ ເຄາະໂປຼ ຕີນໃນ ລກັ ສະນະຂອງທາດລະລາຍ (soluble) ແລະ ນາອອກຈາກຈລຸ ງັ ໂດຍສ່ົ ງົ ຜົ່ ານທາງໂກນຈບິ ດີ. ໂກນຈິບດີ ຫຼ ອາດເອີ້ນວ່ົ າ: ໂກນຈິຄອມເພັກ (golgi complex) ຫຼ ກອນຈແິ ອບພາລາທດັ (glogi apparatus) ມລີ ກັ ສະນະເປັນຖົງແປໆ ຫຼ ເປນັ ທ່ົ ແປຮຽງຊອ້ ນກັນເປັນຊນັ້ ໆ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີສະສມົ ທາດທ່ົ ຮີ ົ່ າງກາຍ ສາ້ ງຂນຶ້ ມາພາຍໃນຈລຸ ງັ ເຊົ່ ນັ : ໂປຼຕີນ ເຮດັ ໃຫໂ້ ປຼຕີນທົ່ ສີ າ້ ງມາມຄີ ວາມເຂມັ້ ຂຸນ້ ຂນຶ້ ໃນຮູບຂອງຊີກຣເີ ທີຣົ່ ເີ ວດຊເິ ຄີນ (secretory vesicle) ກົ່ ຽວກບັ ການຫົ່ ງຼັ ຂອງທາດອອກນອກຈລຸ ງັ (exocytosis) ແລະ ກ່ົ ຽວກັບການສງັ ເຄລະ ຫຄ໌ າໂບໄຮເດນທດວ້ ຍຈລຸ ງັ ທ່ົ ກີ ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຫົ່ ງຼັ ທາດຈະມໂີ ກນຈບິ ດຈີ້ ະເລນີ ດີ. ໄລໂຊໂຊມ: ເປັນອແກນແນວທ່ົ ີມີຮູບຮົ່ າງກມົ ມີຂອບເຍົ່ ອບຸເປັນຊນັ້ ດຽວ ພາຍໃນມເີ ອນໄຊມທ໌ ່ົ ີຍົ່ ອຍໂປຼ ຕີນ (proteolytic enzyme) ຈົ່ ງຶ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຍົ່ ອຍທາດທ່ົ ີຮົ່ າງກາຍບົ່ ຕອ້ ງການໃຫອ້ ອກພາຍນອກຈລຸ ງັ ໄລໂຊໂຊມ 8

ເປນັ ອແກນແນວທ່ົ ີບບຫຼາຍໃນຈລຸ ງັ ເມດັ ເລອດຂາວເຊົ່ ນັ : ນວິ ໂທຣຟນິ (neutrophil) ແລະ ຈລຸ ງັ ໃນລະບບົ ເຣຕຄິ ວິ ໂລເອນັ ໂດທີລຽບ (retoculoendotherial system) ເຊ່ົ ນັ : ຕບັ ແລະ ມາ້ ມ ເອນໄຊມໃ໌ ນໄລໂຊໂຊມເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ໃີ ນການຍ່ົ ອຍສະຫຼາຍໂມເລກຸນຂອງທາດພາຍໃນຈລຸ ງັ ຍົ່ ອຍຈຸລງັ ທ່ົ ີຕາຍແລວ້ ຫຼ ຈຸລງັ ທົ່ ີມອີ າຍຸຫຼາຍ, ຍົ່ ອຍສະ ຫຼາຍເຊອ້ ພະຍາດ ຫຼ ສ່ົ ງິ ແປກປອມທົ່ ເີ ຂາົ້ ສົ່ ູຈລຸ ງັ ແລະ ຍ່ົ ອຍສະຫຼາຍໂຄງສາ້ ງຕົ່ າງໆຂອງຈລຸ ງັ ໃນລະຍະທ່ົ ຈີ ລຸ ງັ ມກີ ານ ປົ່ ຽນແປງ. ໄຣໂບໂຊມ: ເປັນອແກນແນວທ່ົ ີບ່ົ ມເີ ຍົ່ ອຫຸມ້ ມຂີ ະໜາດນອ້ ຍກະຈາຍຢົ່ ູທົ່ ົວໄປຢ່ົ າງອດິ ສະຫະຼ ພາຍໃນໄຊ ໂຕພຼາດຊມຶ ຂອງຈລຸ ັງ, ບາງສົ່ ວນເກາະຢ່ົ ູທ່ົ ີເອນັ ໂດພຼາດມກິ ເຣຕຄິ ິວລາ ມໜີ າ້ ທ່ົ ີກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການສງັ ເຄາະໂປຼຕີນ ແລະ ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການແບົ່ ງຈລຸ ງັ , ໄຣໂບໂຊມທົ່ ີຢ່ົ ໃູ ນໄຊໂຕພາຼ ດຊມຶ ຈະສາ້ ງໂປຼຕີນສາລບັ ໃຊພ້ າຍໃນຈລຸ ງັ ສ່ົ ວນທ່ົ ີ ເກາະກບັ ເອນັ ໂດພຼາດມກິ ເຣຕຄິ ວິ ລາຈະສາ້ ງໂປຼຕີນທົ່ ໃີ ຊພ້ າຍນອກຈລຸ ງັ . ເຊນທຣິໂອນ: ເປນັ ອແກນແນວທ່ົ ີບົ່ ມເີ ຍົ່ ອຫຸມ້ ມລີ ກັ ສະນະຄາ້ ຍທ່ົ ຊງົ ກະບອກນອ້ ຍໆ 2 ກ່ົ ຸມ ຮຽງຕວົ ຕັງ້ ສາກກັນ ມໜີ າ້ ທ່ົ ີໃນການແບົ່ ງຈລຸ ັງ ຈະພົບເຊນທຣິໂອນໃນຂະນະທ່ົ ຈີ ລຸ ັງມກີ ານແບ່ົ ງຕວົ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການແຍກ ໂຄຣໂມໂຊມອອກຈາກກນັ ຈລຸ ງັ ບາງຊະນດິ ເຊນທຣິໂອນຈະກົ່ ຽວກບັ ການເຄ່ົ ອນທົ່ ຂີ ອງຈລຸ ງັ ເນົ່ ອງຈາກເປນັ ສ່ົ ວນ ປະກອບຂອງຊີເລຍ ຫຼ ຂນົ . ຂ.ໄຊໂຕພຼາດມກິ ອິນຄລູຊ່ົ ນັ ບດີ (cytoplasmic inclusion bodies): ຫຼ ທາດທົ່ ີບ່ົ ມຊີ ີວດິ ທົ່ ຈີ ລຸ ງັ ສາ້ ງ ຂນຶ້ ມາ ແລະ ຢົ່ ູໃນສົ່ ວນຂອງໄຊໂຕພຼາດຊມຶ ເຊ່ົ ນັ : ເມດັ ແປ້ງ, ເມດັ ໄຂມນັ , ຂອງເສຍທ່ົ ເີ ກິດຂນ້ ຈາກຂະບວນການ ເມຕາໂບລຊິ ມຶ ຂອງຈລຸ ງັ ທາດສີ ຫຼ ສົ່ ງິ ແປກປອມທົ່ ີເຂາົ້ ໄປຢ່ົ ໃູ ນຈລຸ ງັ ສົ່ ວນປະກອບທົ່ ີຢົ່ ໃູ ນໄຊໂຕພຼາດຊມຶ ທ່ົ ີມໂີ ຄງ ສາ້ ງ ແລະ ໜາ້ ທົ່ ີຕົ່ າງຈາກອແກນແນວຄບົ່ ມເີ ຍ່ົ ອຫຸມ້ ແລະ ບົ່ ກ່ົ ຽວກບັ ຂະບວນການເມຕາໂບລຊິ ມຶ ແຕົ່ ມໜີ າ້ ທ່ົ ີກ່ົ ຽວ ຂອ້ ງກບັ ການເຄ່ົ ອນທ່ົ ຂີ ອງໄຊໂຕພຼາດຊຶມ ແລະ ການເຄົ່ ອນທ່ົ ີຂອງຈລຸ ງັ ໄດແ້ ກົ່ : ໄມໂຄຣທູບນູ (microtubules) ແລະ ໄມໂຄຣຟິລາເມນ(microfilaments) ເປນັ ຕນົ້ . 2). ແກ່ົ ນນອ້ ຍ (nucleus): ເປັນສົ່ ວນທົ່ ີສາຄນັ ທົ່ ສີ ຸດຂອງຈລຸ ງັ ແລະ ເປັນທົ່ ຢີ ົ່ ູຂອງທາດພນັ ທຸກາຂອງຈລຸ ງັ ເຊ່ົ ນັ : DNA ເຊົ່ ງິ ຈະຢົ່ ູລວມກັບໂປຼຕນີ ໃນຮູບຂອງໂຄຣມາຕນິ ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ມີ RNA ທງັ DNA ແລະ RNA ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຄວບຄຸມການເຮດັ ວຽກຂອງຈລຸ ງັ ຮ່ົ ວມກັບໄຊໂຕພາຼ ດຊມຶ ຈລຸ ງັ ທຸກຊະນດິ ຈະມແີ ກ່ົ ນນອ້ ຍຍກົ ເວນັ້ ຈລຸ ງັ ເມດັ ເລອດແດງ ແກົ່ ນນອ້ ຍຂອງຈຸລງັ ອາດມຮີ ູບຮ່ົ າງຕົ່ າງໆກນັ ເຊ່ົ ນັ : ຮູບກມົ ຣີ ຫຼ ເປັນພູ(lobe) ຈລຸ ງັ ໜ່ົ ຶງໆອາດມີ ແກ່ົ ນນອ້ ຍຫາຼ ຍກວົ່ າ 1 ອນັ (multinucleate) ກໄດເ້ ຊົ່ ນັ : ຈລຸ ງັ ກາ້ ມຊີນ້ ລາຍ ແກົ່ ນນອ້ ຍປະກອບດວ້ ຍເຍ່ົ ອຫຸມ້ ແກ່ົ ນນອ້ ຍ ໂຄຣມາຕນິ ແລະ ນວິ ຄລີໂອລດັ ເປັນຕນົ້ . ກ. ເຍົ່ ອຫຸມ້ ແກົ່ ນນອ້ ຍ (nuclear envelop ຫຼ nuclear membrane): ເປນັ ເຍົ່ ອບາງໆມີ 2 ຊນັ້ ທົ່ ີ ເຍົ່ ອຫຸມ້ ແກົ່ ນນອ້ ຍມຮີ ູຢ່ົ ູຫຼາຍມາ ເອີນ້ ວ່ົ າ: ນວິ ເຄຍພ (nuclear pore) ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີເປັນທາງຜ່ົ ານຂອງທາດຕ່ົ າງໆ ລະຫວ່ົ າງໄຊໂຕພຼາດຊຶມກບັ ແກົ່ ນນອ້ ຍ, ເຍ່ົ ອຫຸມ້ ແກ່ົ ນນອ້ ຍມີລກັ ສະນະເປັນເຍ່ົ ອເລອກຜ່ົ ານເຊົ່ ນັ : ດຽວກບັ ເຍົ່ ອ ຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ດາ້ ນນອກຂອງເຍ່ົ ອຫຸມ້ ແກ່ົ ນນອ້ ຍຈະມຊີ ົ່ ອງທາງຕດິ ຕົ່ ກບັ ເອນັ ໂດພຼາດມກິ ເຣຕຄິ ິວລາຊະນດິ ຫຍາບ ເພ່ົ ອ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີລາລຽງທາດຕົ່ າງໆລະຫວົ່ າງແກົ່ ນນອ້ ຍ ແລະ ໄຊໂຕພຼາດຊມຶ . ຂ.ໂຄຣມາຕນິ (chromatin): ເປນັ ສ່ົ ວນຂອງແກົ່ ນນອ້ ຍທ່ົ ີຢອ້ ມຕດິ ສີ ມລີ ກັ ສະນະເປັນເສນັ້ ໄຍນອ້ ຍໆຂດົ ໄປມາເປນັ ຮົ່ າງແຫ ເອນີ້ ວ່ົ າ:ຮ່ົ າງແຫໂຄຣມາຕນິ (chromatin network) ປະກອບດວ້ ຍໂປຼຕີນຫາຼ ຍຊະນດິ ເຊົ່ ນັ : ໂປຼຕນີ ຮີດໂຕນ (histone) ໂຄງສາ້ ງພນ້ ຖານຂອງໂຄຣມາຕນິ ຄນວິ ຄລີໂອໂຊມ(nucleosome) ປະກອບດວ້ ຍ 9

ສົ່ ວນທົ່ ີເປນັ ແກນຄ ຮີດໂຕນ ແລະ ມີ DNA ພນັ ຢ່ົ ູໂດຍອອ້ ມນອກຈາກນມີ້ ໂີ ປຼຕນີ ທົ່ ີບົ່ ແມົ່ ນຮີດໂຕນເປນັ ແຫົ່ ຼງສງັ ເຄາະທາດຕງັ້ ຕນົ້ ຂອງ mRNA ໃນຂະນະທົ່ ມີ ກີ ານແບົ່ ງຈລຸ ງັ ສ່ົ ວນຂອງໂຄຣມາຕນິ (chromatin) ຈະຫດົ ຕວົ ສັນ້ ລງົ ເປັນແທົ່ ງເອນີ້ ວ່ົ າ:ໂຄຣໂມໂຊມ (chromosome)ໂຄຣໂມໂຊມຈະຈານອງົ ຕວົ ຕວົ ເອງເປັນເສນັ້ ຄ່ົ ູເອີນ້ ວົ່ າ:ໂຄຣ ມາຕດິ (chromatid) ໃນສດັ ລຽ້ ງແຕົ່ ລະຊະນດິ ຈະມຈີ ານວນົ ໂຄຣໂມໂຊມທ່ົ ີຕົ່ າງກນັ ໄປ ສຸກຣມໂີ ຄຣໂມໂຊມ 20 ຄ່ົ ູ ໂຄມີ 48 ຄົ່ ູ ແລະ ແມວມີ 19 ຄົ່ ູ ໂຄຣໂມໂຊມເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຄວບຄຸມການຖ່ົ າຍທອດລກັ ສະນະທາງພນັ ທຸກາຂອງ ສ່ົ ງິ ມຊີ ວີ ດິ . ຄ. ນວິ ຄລີໂອລັດ (nucleus): ເປນັ ສ່ົ ວນຂອງແກົ່ ນນອ້ ຍທົ່ ມີ ລີ ກັ ສະນະເປັນກອ້ ນປະກອບດວ້ ຍ ໂປຼຕີນ ແລະ RNA ນວິ ຄລີໂອລັດໃນຈລຸ ັງຈະທ່ົ ີມກີ ິດຈະກາສູງຈະມຂີ ະໜາດໃຫຍົ່ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີສງັ ເຄາະ RNA ຊະນິດ ຕ່ົ າງໆ RNA ຈະຖກນາອອກຈາກແກົ່ ນນອ້ ຍທາງຮູທົ່ ີເຍ່ົ ອຫຸມ້ ແກົ່ ນນອ້ ຍ ເພົ່ ອເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີສາ້ ງໄຣໂບໂຊມຈລຸ ງັ ທຸກ ຊະນດິ ໃນຮົ່ າງກາຍສ່ົ ງິ ມຊີ ີວດິ ຈະມກີ ານເສົ່ ອມສະຫລາຍ ຫຼ ຕາຍໄປຕາມທາມະຊາດ ເຮດັ ໃຫເ້ ກີດການໝູນວຽນ ຂອງຈລຸ ງັ ໃນຮ່ົ າງກາຍຕະຫຼອດເວລາ (cell turnover) ຫາກການຕາຍຂອງຈລຸ ງັ ເກດີ ຂນຶ້ ຕາມທາມະຊາດ ເອນີ້ ວ່ົ າ: ຂະບວນການອະພ໊ອບໂທຊີດ(apoptosis) ສົ່ ວນການຕາຍຂອງຈຸລັງທ່ົ ີເກີດຈາກການຕດິ ເຊອ້ (pathogenic condition) ຈະເອີນ້ ວົ່ າ: ການນີໂຄຣຊີດ(necrosis) ເຊົ່ ິງເກີດຈາກຈລຸ ັງນນັ້ ໆບ່ົ ມີຄວາມສາມາດໃນການສາ້ ງ ພະລງັ ງານ ເພົ່ ອໃຫຈ້ ລຸ ງັ ມຊີ ີວດິ ຢ່ົ ູລອດໄດ.້ 2. ການເຄ່ົ ອນທົ່ ຂີ ອງທາດຜົ່ ານແພຫຸ ມ້ ຈລຸ ງັ ການເຄ່ົ ອນທ່ົ ີຂອງທາດຜົ່ ານແພຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ມຄີ ວາມສາຄນັ ຕົ່ ການມຊີ ວີ ດິ ຢົ່ ູຂອງຈລຸ ງັ , ເນ່ົ ອງຈາກຈລຸ ງັ ຈະມຊີ ີວດິ ຢ່ົ ູໄດຈ້ າເປນັ ຕອ້ ງໄດຮ້ ບັ ອາຫານ ຫຼ ໂພຊະນະເພ່ົ ອໃຊໃ້ ນການສງັ ເຄາະແຫ່ົ ງຼ ພະລງັ ງານ ຂະນະດຽວກນັ ກຈາເປັນຕອ້ ງ ມກີ ານຂບັ ຂອງເສຍ ຫຼ ທາດທ່ົ ຈີ ລຸ ງັ ບົ່ ຕອ້ ງການໃຫອ້ ອກຈາກຈລຸ ງັ , ທາດຕ່ົ າງໆເຫົ່ າຼົ ນຈີ້ ະເຂາົ້ ອອກຈາກຈລຸ ງັ ໂດຍຜ່ົ ານ ທາງແພຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ເນ່ົ ອງຈາກແພຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ເປັນແພທ່ົ ີມຄີ ຸນລກັ ສະນະຍອມໃຫທ້ າດບາງຊະນດິ ເທ່ົ າົ ນນັ້ ທ່ົ ີຜົ່ ານເຂາົ້ ອອກ ໄດ້ ຄວາມສາມາດຂອງທາດຕົ່ າງໆໃນການຜົ່ ານເຂາົ້ ອອກແພຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ຈະແຕກຕົ່ າງກນັ ອອກໄປ, ນາ້ ຈດັ ເປນັ ທາດທ່ົ ມີ ີ ຄຸນລກັ ສະນະໃນການຜົ່ ານແພຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ໄດດ້ ີທົ່ ສີ ຸດ. ເນົ່ ອງຈາກສາມາດຜົ່ ານເຂາົ້ ອອກຈາກຈລຸ ັງໄດຢ້ ົ່ າງອິດສະຫຼະ (ເຊ່ົ ັນ: ດຽວກັບທາດທ່ົ ີມຂີ ະໜາດນອ້ ຍບາງ ຊະນິດ) ຮອງລົງມາຄກາ໊ ຊທ່ົ ີລະລາຍນາ້ ໄດ້ ຫຼ ຢົ່ ໃູ ນຮູບທາດລະລາຍ ທາດອງົ ຄະທາດ, ທາດທ່ົ ມີ ໄີ ຟຟົ່ າບນັ ຈຸລບົ ແລະ ບວກເປນັ ຕນົ້ , ສາລບັ ທາດທ່ົ ີມີຂະໜາດໂມເລກຸນໃຫຍ່ົ ເຊົ່ ນັ : ໂພຊະນະຕົ່ າງໆ. ຈລຸ ງັ ຈາເປັນຕອ້ ງມີກນົ ໄກ ພເິ ສດໃນການນາທາດດ່ົ ງັ ກ່ົ າວນເີ້ ຂາົ້ ພາຍໃນຈຸລງັ ແລະ ທາດທ່ົ ີຈະຜົ່ ານແພຫຸມ້ ຈຸລງັ ໄດຈ້ ະຕອ້ ງມສີ ະພາບເປນັ ທາດ ລະລາຍເທ່ົ າົ ນນັ້ ສາລບັ ກນົ ໄກທົ່ ີໃຊໃ້ ນການລາລຽງທາດຜົ່ ານແພຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ມນີ າກນັ 3 ແບບ ຄ: 1). ການແ ພົ່ ຫຼ ການດິບ ຟິ ວຊ່ົ ັ ນ (diffusion): ເປັນກນົ ໄກການລາລຽງທາດແບບບົ່ ໃຊພ້ ະລງັ ງານ (passive transport), ການເຄ່ົ ອນທົ່ ີຂອງໂມເລກຸນຂອງທາດຈະເຄົ່ ອນທົ່ ຈີ າກຈດຸ ທ່ົ ີມຄີ ວາມເຂມັ້ ຂຸນ້ ສງູ ກວ່ົ າໄປ ຍງັ ຈດຸ ທ່ົ ມີ ຄີ ວາມເຂມັ້ ຂຸນ້ ຕົ່ າກວົ່ າ, ລກັ ສະນະການເຄົ່ ອນທ່ົ ຂີ ອງໂມເລກຸນຈະເປັນແບບທຸກທດິ ທກຸ ທາງ ຈນົ ກະທັງ້ ເກດີ ຄວາມສມົ ດຸນຂອງທາດລະລາຍ ບົ່ ມຄີ ວາມຕ່ົ າງສກັ ນາໄຟຟ້າສາລບັ ແພຫຸມ້ ຈລຸ ງັ , ການເຄ່ົ ອນທົ່ ຂີ ອງທາດແບບນີ້ ຈະຂນຶ້ ກບັ ອຸນຫະພູມ, ຂະໜາດຂອງໂມເລກຸນ ແລະ ຄວາມແຕກຕ່ົ າງຂອງຄວາມເຂມັ້ ຂຸນ້ ຂອງທາດເປນັ ກົນໄກ ການລາລຽງທາດແບບນສີ້ າມາດແບ່ົ ງອອກໄດ້ 3 ແບບຄ: 10

ກ. ການແພ່ົ ແບບທາມະດາ (simple diffusion): ເປນັ ການແພ່ົ ຂອງໂມເລກຸນຂອງຈາກຈດຸ ທ່ົ ີມຄີ ວາມເຂມັ້ ຂຸນ້ ສງູ ກວົ່ າໄປຍງັ ຈດຸ ທົ່ ມີ ຄີ ວາມເຂມັ້ ຂຸນ້ ຕົ່ າກວ່ົ າ ເຊົ່ ັນ: ການແພົ່ ຂອງກ໊າຊເອກິ ຊເິ ຈນ ແລະ ກາ໊ ຊຄາບອນໄດອອກ ໄຊທົ່ ີຖົງລມົ ປອດ ແລະ ການແພ່ົ ຂອງທາດບາງຊະນດິ ທົ່ ີແພຫຸມ້ ຈລຸ ງັ . ຂ. ການອອດໂມຊີດ (osmosis): ເປນັ ການແພ່ົ ຂອງນາ້ ຫຼ ທາດຜົ່ ານແພຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ເຊົ່ ນັ : ກນັ ໂດຍຈະແພົ່ ຈາກບລເິ ວນທ່ົ ີມຄີ ວາມເຂມັ້ ຂຸນ້ ນອ້ ຍກວ່ົ າ ຫຼ ມນີ າ້ ຫາຼ ຍກວົ່ າຜົ່ ານແພຫຸມ້ ຈລຸ ັງເຂາົ້ ສ່ົ ູບລເິ ວນທ່ົ ີມນີ າ້ ນອ້ ຍກວ່ົ າ ຫຼ ມີ ຄວາມເຂມັ້ ຂຸນ້ ຫຼາຍກວົ່ າ. ຄ. ການແພົ່ ໂດຍອາໄສຕວົ ພາ (facilitate diffusion): ເປນັ ຂະບວນການທົ່ ທີ າດເຄົ່ ອນທົ່ ຜີ ່ົ ານແພຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ໂດຍອາໄສຕວົ ພາ (carrier) ທົ່ ແີ ພຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ໂດຍບ່ົ ມກີ ານໃຊພ້ ະລງັ ງານເນົ່ ອງຈາກຕວົ ພານສີ້ າມາດເຄົ່ ອນຜົ່ ານແພ ຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ໄດຢ້ ່ົ າງອດິ ສະຫຼະຈ່ົ ງຶ ສາມາດນາພາທາດຈາກດາ້ ນໜົ່ ງຶ ຂອງແພຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ຜ່ົ ານໄປຍັງອີກດາ້ ນໜ່ົ ຶງໄດ,້ ການ ເຄ່ົ ອນທົ່ ີຂອງທາດຈະເປັນແບບການເຄ່ົ ອນທົ່ ີຈາກທາດທ່ົ ີມີຄວາມເຂມັ້ ຂຸ ້ນສູງໄປສ່ົ ູຄວາມເຂມັ້ ຂຸ ້ນຕົ່ າກວ່ົ າ, ລັກສະນະຂອງການເກາະຕວົ ຂອງທາດກັບຕົວພາເພ່ົ ອຜ່ົ ານຂອບຈຸລັງຈະເກາະກບັ ຕົວພາທ່ົ ີຕາແໜົ່ ງຈາເພາະ (binding site), ລກັ ສະນະຂອງການເກາະຂອງທາດກບັ ຕົວພາທົ່ ແີ ພຫຸມ້ ຈຸລງັ ມີ 3 ລກັ ສະນະຄ ລັກສະນະຈາ ເພາະ, ລກັ ສະນະແຂົ່ ງຂນັ ແລະ ລກັ ສະນະຄວາມອົ່ ມິ ຕວົ ຂອງຕວົ ພາເປັນຕົນ້ . ການນາທາດເຂາົ້ ສ່ົ ູຈຸລງັ ໂດຍອາໄສ ຕວົ ພາ ມລີ ກັ ສະນະເປັນການນາທາດເຂາົ້ ສົ່ ູຈລຸ ງັ ທົ່ ີມຕີ ວົ ຮບັ ຢົ່ ູທົ່ ແີ ພຈລຸ ງັ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີນາທາດເຂາົ້ ຈລຸ ງັ ໂດຍທາດ ແລະ ຕວົ ນາຈະມຄີ ວາມຈາເພາະກນັ ຢົ່ າງເຈາະຈົ່ ງົ ເທົ່ າົ ນນັ້ . 2). ການລາລຽງທາດແບບໃຊພ້ ະລງັ ງານ (active transport): ລກັ ສະນະການເຄົ່ ອນຕວົ ຂອງທາດໂດຍ ໃຊພ້ ະລງັ ງານນີຈ້ ະເກດີ ຂນຶ້ ສະເພາະໃນຈລຸ ັງທ່ົ ີຍງັ ມີຊີວດິ ຢ່ົ ູທົ່ ານນັ້ ໂດຍການໃຊຕ້ ວົ ພາ ແລະ ພະລງັ ງານຮ່ົ ວມກັນ ການເຄ່ົ ອນທ່ົ ີແບບນຈີ້ ະສາມາດເຮດັ ໃຫທ້ າດເຄ່ົ ອນຕວົ ຈາກທົ່ ມີ ຄີ ວາມເຂມັ້ ຂຸນ້ ຕ່ົ າໄປສ່ົ ູບລເິ ວນທົ່ ມີ ຄີ ວາມເຂມັ້ ຂຸ ນ້ ສງູ ໄດ້ ຕວົ ພາທາດສົ່ ວນໃຫຍົ່ ຈະເປັນໂປຼຕນີ , ຕວົ ພາຈະພາທາດຜ່ົ ານແພຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ໄດຕ້ ອ້ ງໄດຮ້ ບັ ການກະຕຸນ້ ຈາກ ພະລງັ ງານ (ATP) ກົ່ ອນ ຈາກນນັ້ ຈົ່ ຶງຍອມໃຫທ້ າດເກາະ ແລະ ນາເຂາົ້ ສ່ົ ູຈຸລງັ ໄດ.້ ການເຄ່ົ ອນທົ່ ີຂອງທາດຜ່ົ ານແພ ຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ໂດຍໃຊພ້ ະລງັ ງານໄດແ້ ກົ່ ການເຄົ່ ອນທົ່ ີຂອງກລູໂຄດ, ກດົ ອະມໂິ ນ ແລະ ແຮົ່ ທາດ ເຊ່ົ ນັ : ໂຊດຽມ ແລະ ໂປ ເຕດຊຽມປາ້ ທົ່ ຈີ ລຸ ງັ ກາ້ ມຊີນ້ ແລະ ຈລຸ ງັ ປະສາດ ລວມທງັ ການດດູ ກບັ ຂອງທາດທ່ົ ີ ທ່ົ ໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ເປັນຕນົ້ . ຮູບທ່ົ ີ 2.3 ການເຄ່ົ ອນທ່ົ ຂີ ອງທາດຜ່ົ ານຂອບຈລຸ ງັ ເມມເບນ 11

3). ການລາລຽງທາດໂດຍການສາ້ ງຖົງຈາກແພຫຸມ້ ຈຸລັງ: ລກັ ສະນະການລາລຽງທາດຊະນດິ ນເີ້ ປນັ ການລາ ລຽງທາດທົ່ ມີ ຂີ ະໜາດໂມເລກຸນໃຫຍົ່ ໂດຍແພຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ທ່ົ ີມຄີ ຸນລກັ ສະນະປ່ົ ຽນແປງຮູບຮົ່ າງໄດ້ ເນົ່ ອງຈາກແພຫຸມ້ ຈຸ ລງັ ເປນັ ທາດປະກອບພວກໂປຼຕີນ ແລະ ໄຂມນັ ການລາລຽງທາດຊະນດິ ນແີ້ ບົ່ ງອອກໄດເ້ ປນັ 2 ແບບຄການລາລຽງ ທາດອອກນອກຈຸລັງ (exocytosis) ແລ ະ ການລາລຽງທາດເຂົ້າພາຍໃນຈຸລັງ (endocytosis)ເປັນຕົ້ນ extocytosis ເປັນການລາລຽງທາດໂມເລກຸນໃຫຍ່ົ ອອກຈາກຈລຸ ງັ ເຊົ່ ັນ: ຮໂມນທົ່ ສີ ັງເຄາະຂນຶ້ ທ່ົ ີໄຣໂບໂຊມຂອງ ເອນັ ໂດພຼາດມກິ ເຣຕຄິ ວິ ລາ ຮໂມນທົ່ ີສງັ ເຄາະຂຶນ້ ຈະຖກສ່ົ ງົ ໄປທ່ົ ີໂກນຈບິ ດີເພ່ົ ອເກບັ ລວບລວມໄວເ້ ປນັ ຖງົ ນອ້ ຍໆ ຫຼ ເວດຊເິ ຄນີ (vesicle) ແລວ້ ປດົ ປ່ົ ອຍເວດຊເິ ຄີນໄປໃນໄຊໂຕພຼາດຊມຶ ການຫ່ົ ງຼັ ຮໂມນເກດີ ຂນຶ້ ໂດຍເວດຊເິ ຄີນ ເຄົ່ ອນຕວົ ມາທົ່ ີຂອບຈລຸ ງັ ແລວ້ ມກີ ານລວມຕວົ ກນັ ລະຫວ່ົ າງຂອບຂອງເວດຊເິ ຄນີ ແລະ ແພຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ເຮດັ ໃຫທ້ າດ ຫ່ົ ຼງັ ອອກຈາກຈລຸ ງັ ໄດ,້ ສົ່ ວນການລາລຽງທາດເຂາົ້ ໃນຈລຸ ງັ ເຊົ່ ງິ ເປນັ ການລາລຽງທາດທ່ົ ີມໂີ ມເລກຸນໃຫຍ່ົ ກວົ່ າຮູຂອງ ແພ ຫຸ ້ມ ຈຸລັງເຂົ້າພ າຍ ໃ ນ ຈຸລັງໂດ ຍ ກ ານ ສ້າ ງຖົ ງຈ າກ ແ ພ ຫຸ ້ມ ຈຸລັງມີ 2 ແບ ບ ຄ ກ ານ ຟ າໂກ ໄຊ ໂ ຕ ຊີ ດ (phagocytosis) ແລະ ການພນິ ໂນໄຊໂຕຊດີ (pinocytosis). ກ. ຟາໂກໄຊໂຕຊີດ (phagocytosis): ເປັນການນາເຂາົ້ ທາດໂດຍທ່ົ ີແພຫຸມ້ ຈຸລງັ ມກີ ານຍົ່ ນຂາທຽມ (pseudopodium) ອອກມາໂອບທາດ ຫຼ ອາຫານໄວ,້ ຈາກນນັ້ ຈະປົ່ ຽນເປັນຖງົ ໃຫທ້ າດຢົ່ ກູ າງຖົງ ແລວ້ ເຮດັ ໃຫ້ ຖງົ ຫຼຸດເຂາົ້ ໄປໃນຈລຸ ງັ ເຊ່ົ ງິ ເປນັ ລກັ ສະນະຂອງການກນິ ເຊອ້ ພະຍາດ ຫຼ ສົ່ ງິ ແປກປອມຂອງຈລຸ ງັ ເມດັ ເລອດຂາວ. ຂ. ພນິ ໂນໄຊໂຕຊີດ (pinocytosis): ເປນັ ລກັ ສະນະການນາທາດໂມເລກຸນໃຫຍ່ົ ເຂາົ້ ສ່ົ ູຈລຸ ງັ ໃນຮູບຂອງ ທາດລະລາຍເຊ່ົ ນັ : ການນາໂປຼຕີນເຂາົ້ ຈລຸ ງັ , ການເຄົ່ ອນຍາ້ ຍທາດຈະເກດີ ຂນຶ້ ໂດຍການປ່ົ ຽນລກັ ສະນະຂອງແພຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ຊົ່ ຈດຸ ທ່ົ ີໂມເລກຸນຂອງທາດມາສາຜັດໂດຍແພຈລຸ ງັ ຈະວາ້ ເປັນແອົ່ ງເຂາົ້ ໄປໃນຈລຸ ງັ ແລະ ໂອບລອ້ ມໂມເລກຸນທົ່ ີ ມາສາຜັດແພຈລຸ ງັ ໄວຈ້ ນົ ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ເປັນຖງົ , ຈາກນນັ້ ຖງົ ທົ່ ີເກດິ ຂນ້ ຈະເຄົ່ ອນຕວົ ຈາກດາ້ ນນອກຈລຸ ງັ ເຂາົ້ ສ່ົ ູພາຍໃນ ຈລຸ ງັ ລກັ ສະນະການລາລຽງທາດແບບນສີ້ າມາດພບົ ໄດທ້ ົ່ ີທົ່ ໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ . 3. ການແບົ່ ງຈລຸ ງັ (cell division) ການແບ່ົ ງຈລຸ ງັ ເປັນຄຸນລກັ ສະນະທ່ົ ີສາຄນັ ຂອງສົ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ແບ່ົ ງອອກເປນັ 3 ຊະນດິ ຄ: 1). ການແບ່ົ ງຈລຸ ັງແບບອະໄມໂຕຊີດ (amitosis): ເປັນການແບ່ົ ງຈລຸ ງັ ຂອງສດັ ຈລຸ ງັ ດຽວ ເຊ່ົ ນັ : ແບກທີ ເຣຍ ແລະ ໂປຼໂຕຊວົ ລກັ ສະນະການແບ່ົ ງຈຸລງັ ເປັນການແບ່ົ ງໂດຍກງົ ທົ່ ີເລ່ົ ີມຈາກການແບ່ົ ງແກົ່ ນນອ້ ຍຈາກນັນ້ ຈົ່ ຶງ ແບົ່ ງໄຊໂຕພຼາດຊມຶ ໂດຍຈລຸ ງັ ມກີ ານແບົ່ ງອອກເປນັ ສອງສົ່ ວນຈນົ ແຍກອອກຈາກກນັ ຢ່ົ າງເດດັ ຂາດ. 2). ການແບົ່ ງຈລຸ ັງແບບໄມໂຕຊດີ (mitosis): ເປນັ ການແບົ່ ງຈລຸ ງັ ຂອງຈລຸ ງັ ຮົ່ າງກາຍໃນສດັ ລຽ້ ງທຸກຊະນດິ ຈລຸ ງັ ທ່ົ ເີ ກດິ ຂນ້ ຈະມພີ ນັ ທຸກາເໝອນຈລຸ ງັ ແມົ່ ມີ 2 ຂນັ້ ຕອນຄ: ການແບົ່ ງແກ່ົ ນນອ້ ຍ (karyokinesis) ແລະ ການ ແບົ່ ງໄຊໂຕພຼາດຊມຶ (cytokinesis)ການແບົ່ ງຈລຸ ງັ ແບບໄມໂຕຊີດແບົ່ ງອອກເປນັ 5 ໄລຍະ ຄ: - ລະຍະອິນເຕີເຟດ (interphase): ເປນັ ໄລຍະທົ່ ີຈລຸ ງັ ຢົ່ ູໃນລະຫວ່ົ າງຈະເລນີ ເຕມັ ທ່ົ ີ ຫຼ ເອນີ້ ວົ່ າ: ໄລຍະ ພກັ (resting state) ຈລຸ ງັ ຈະເລ່ົ ີມມກີ ານຈດັ ຕວົ ຂອງເສນັ້ ໂຄຣມາຕນິ (chromatin filament) ຈາກເມັດໂຄຣ ມາຕນິ ທົ່ ີກະຈາຍຢ່ົ ໃູ ນແກົ່ ນນອ້ ຍ, ຂະນະນທີ້ ົ່ ີເຊນຕຣໂິ ອນຂອງຈລຸ ງັ ຈະເລົ່ ີມເຫນັ ວົ່ າມກີ ານແບ່ົ ງອອກເປັນ 2 ເຊນ ທຣິໂອນ. 12

- ໄລຍະໂປຼເຟດ (prophase): ເປັນໄລຍະທົ່ ີແພຫຸມ້ ແກ່ົ ນນອ້ ຍເລ່ົ ີມຈາງ, ເຊນຕຣິໂອນແຕ່ົ ລະອນັ ເລົ່ ີມ ຈະເລີນເຕີບໂຕ ແລະ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ໄີ ດ້ (active), ເຊນຕຣິໂອນຈະແຍກອອກຈາກກນັ ເປັນ 2 ເຊນຕຣິໂອນໄປຢົ່ ູແຕ່ົ ລະດາ້ ນຂອງຈລຸ ັງ, ເລ່ົ ີມມີເອດເຕີ (aster) ທ່ົ ີຈະປົ່ ຽນເປັນສະປຣິນເດີໄຟເບີ (sprindle fiber) ປາກດົ ໃຫເ້ ຫັນ ເພົ່ ອເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການເຊ່ົ ອມໂຢງເຊນຕຣິໂອນ, ໂຄຣມາຕນິ ທົ່ ີເປັນເສັນ້ ຈະຫດົ ຕວົ ນອ້ ຍລງົ ກາຍເປັນໂຄຣໂມໂຊມ ເຮດັ ໃຫເ້ ຫນັ ໂຄຣໂມໂຊມແຈງ້ ຂນຶ້ ໂດຍໂຄຣໂມໂຊມຈະຈດັ ຕວົ ກນັ ເປນັ ຄົ່ ູ ຈາກນນັ້ ຈະແບົ່ ງຕວົ ຕາມຍາວໄດເ້ ປນັ 2 ໂຄຣມາຕດິ (chromatid), ໄລຍະນນີ້ ວິ ຄລີໂອລດັ (nucleolus) ຈະເລ່ົ ມີ ຈາງຫາຍໄປຈາກຈລຸ ງັ . ຮູບທີ 2.4 ການແບົ່ ງຈລຸ ງັ ແບບໄມໂຕຊີດ - ໄລຍະເມຕາເຟດ (metaphase): ໂຄຣໂມໂຊມຈະມາຈດັ ຕວົ ຮຽງກນັ ຢ່ົ ູບລເິ ວນແນວເຄົ່ ງິ ກາງຈລຸ ງັ ແຕົ່ ລະໂຄຣມ າຕິດ ຈະມີຮ ອຍກ່ົ ິວແຫົ່ ງໜົ່ ຶ ງ ແລ ະ ມີບມ ສູນ ກາງເອີນ້ ວົ່ າ: ເຊ ນໂຕໂຊມ (centrosome ຫຼ kinotoshore) ຄອດທົ່ ີເກິດຂນ້ ນຄີ້ ຈດຸ ທົ່ ີເສນັ້ ສະປຣິນເດໄີ ຟເບີມາເຊົ່ ອມໂຢງໂຄຣມາຕດິ ແຕົ່ ລະອນັ ໄວນ້ າກັນ ແລະ ເຊນຕຣິໂອນແຕົ່ ລະອນັ ຈະຢົ່ ູທົ່ ຂີ ົວ້ ຈລຸ ງັ ແຕ່ົ ລະຂາ້ ງ, ຈາກນນັ້ ສະປຣິນເດີໄຟເບີຈະຫດົ ຕົວມຜີ ົນໃຫເ້ ຊນໂຕນ ໂຊມຂອງໂຄຣໂມໂຊມທ່ົ ຮີ ຽງຕວົ ກນັ ຢ່ົ ູສູນກາງຈລຸ ງັ ແຍກອອກຈາກກນັ ໂດຍໂຄຣມາຕດິ ແຕ່ົ ລະຂາ້ ງເລົ່ ມີ ແຍກອອກ ຈາກກນັ ໄດນ້ ອ້ ຍໆ, ໄລຍະນແີ້ ພຫຸມ້ ແກ່ົ ນນອ້ ຍຈະສະຫຼາຍຢົ່ າງສມົ ບນູ . - ໄລຍະອະນາເຟດ (anaphase): ໄລຍະນໂີ້ ຄຣມາຕດິ ເລົ່ ີມແຍກຕວົ ອອກຫ່ົ າງຈາກກນັ ໂດຍສະປຣນິ ເດີ ໄຟເບີທົ່ ີເຊ່ົ ອມໂຢງໂຄຣມາຕດິ ແຕົ່ ລະຂາ້ ງຂອງໂຄຣໂມໂຊມຈະຫດົ ຕວົ ສນັ້ ລງົ , ດຶງໃຫໂ້ ຄຣມາຕດິ ແຕົ່ ລະອັນແຍກ ອອກໄປເຂາົ້ ໃກຂ້ ວົ້ ຈລຸ ງັ ໃນແຕ່ົ ລະຂາ້ ງ, ຂອບແພຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ເລົ່ ີມຄອດຕວົ ຊ່ົ ແນວກາງຈລຸ ງັ ຂະນະນໂີ້ ຄຣມາຕດິ ແຕ່ົ ລະ ກ່ົ ຸມມາຮຽງກນັ ຢົ່ ູທົ່ ແີ ຕ່ົ ລະຂາ້ ງຂອງຂວົ້ ຈລຸ ງັ . - ໄລຍະເທໂລເຟດ (telophase): ໂຄຣໂມໂຊມລູກທົ່ ລີ ວມກນັ ຢ່ົ ູທົ່ ຂີ ວົ້ ຈລຸ ງັ ຈະຈບັ ກນັ ເປັນເສນັ້ ແພຫຸມ້ ຈຸ ລງັ ຄອດຕວົ ໃນແນວກາງຈລຸ ງັ ຫາຼ ຍຂນຶ້ ແລະ ເລ່ົ ມີ ປາກດົ ແພຫຸມ້ ແກົ່ ນນອ້ ຍໃໝົ່ , ສະປຣິນເດໄີ ຟເບີເລົ່ ີມຫາໄປຈາກຈຸ 13

ລງັ , ໂຄຣໂມໂຊມທົ່ ີເປັນເສນັ້ ຈະສະຫຼາຍຕວົ ກາຍເປັນເມດັ (chromatin granule) ແລະ ກະຈາຍໄປທ່ົ ວົ ແກົ່ ນ ນອ້ ຍ ເລ່ົ ີມປາກດົ ນວິ ຄລໂິ ອລດັ ຂອງແຕົ່ ລະຈລຸ ງັ ທົ່ ີແກ່ົ ນນອ້ ຍຂອງຈລຸ ງັ ທ່ົ ີຈະຈະເລີນໄປເປັນຈລຸ ງັ ລູກ ແລວ້ ແພຫຸມ້ ຈຸ ລງັ ຈະຄອດຕວົ ຫາຼ ຍຂນຶ້ ຈນົ ກະທງັ້ ແບົ່ ງແຍກໃຫຈ້ ລຸ ງັ ແຕ່ົ ລະຈລຸ ງັ ແຍກອອກຈາກກນັ ເດດັ ຂາດ. 3). ການແບ່ົ ງຈລຸ ັງແບບໄມໂອຊີດ (meiosis) ຫຼ ການແບົ່ ງຈລຸ ງັ ສບພນັ : ເປັນການແບົ່ ງຈລຸ ງັ ສບພນັ ເພດຜຄູ້ ຈລຸ ງັ ອະສຸຈິ (sperm) ແລະ ຈຸລງັ ສບພນັ ເພດເເມ່ົ ຫຼ ຈລຸ ງັ ໄຂ່ົ (ovum), ການແບົ່ ງຈລຸ ງັ ແບບນແີ້ ກົ່ ນນອ້ ຍຈະຖກ ແບ່ົ ງອອກ 2 ເທ່ົ ອ ເທ່ົ ອທາອດິ ຈະເປນັ ການແບົ່ ງແກົ່ ນນອ້ ຍເພົ່ ອເພີມ້ ຈານວນໂຄຣໂມໂຊມລງົ ໃຫເ້ ຫອຼ ເຄ່ົ ງິ ໜ່ົ ງຶ ຈາກ ເດມີ (haploid chromosome, n), ການແບົ່ ງຈລຸ ງັ ຫຼ ການແບົ່ ງແກ່ົ ນນອ້ ຍເທົ່ ອທົ່ ີສອງຈະເປັນການແບົ່ ງຈລຸ ງັ ທ່ົ ີ ຄາ້ ຍກບັ ການແບົ່ ງຈຸລງັ ຮົ່ າງກາຍ ຜົນການແບົ່ ງຈຸລງັ ຈະໄດຈ້ ລຸ ງັ ໃໝົ່ ທັງໝດົ 4 ຈລຸ ງັ ການແບົ່ ງຈລຸ ງັ ແບບໄມໂອຊີດ ແບົ່ ງໄດເ້ ປນັ ການແບົ່ ງຈລຸ ງັ ເທົ່ ອທ່ົ ີ 1 ແລະ ການແບົ່ ງຈລຸ ງັ ເທ່ົ ອທົ່ ີ 2. ການແບ່ົ ງຈຸລັງເທົ່ ອທ່ົ ີ 1 (first meiosis division) ມີ 4 ໄລຍະດ່ົ ັງນ:ີ້ ກ. ໄລຍະໂປຼເຟດ 1 (prophase I): ສາມາດແບົ່ ງແຍກອອກເປັນ 5 ໄລຍະຍົ່ ອຍໆນາກນັ ຄ ໄລຍະເລບໂຕ ທີນ (leptotene), ໄລຍະໄຊໂກທີນ (zygotene), ໄລຍະເພກຄີທີນ (pachytene), ໄລຍະດບິ ໂພທີ ນ (diplotene) ແລະ ໄລຍະໄດອະຄເິ ນຊີດ (diakinesis). - ໄລຍະເລບໂຕທນີ : ໂຄຣໂມໂຊມຈະເລົ່ ມີ ປາກດົ ໃຫເ້ ຫນັ ເປັນເສນັ້ ຍາວໆຂດົ ໄປຂດົ ມາໃນແກົ່ ນນອ້ ຍ - ໄລ ຍ ະ ໄ ຊ ໂຄ ທີ ນ : ເປັ ນໄລຍະທ່ົ ີ ໂຄ ຣໂມໂຊມທ່ົ ີ ມີຮູ ບຮົ່ າງຄກັນ ຫຼ ເປັນຄົ່ ູ ກັນ (homologus chromosome) ຈະມາຈບັ ກນັ ເປັນຄ່ົ ູຕາມຄວາມຍາວຂອງໂຄຣໂມໂຊມປະກອບດວ້ ຍ 4 ໂຄຣມາຕດິ . - ໄລຍະເພກໄຄທນີ : ໂຄຣໂມໂຊມທົ່ ເີ ປນັ ຄົ່ ູກນັ ຈະຫດົ ຕວົ ໜາຂນຶ້ ເປັນເສນັ້ ສນັ້ ໆ. - ໄລຍະດິບໂພທີນ: ໂຄຣໂມໂຊມແຕ່ົ ລະອນັ ຈະແຍກຕວົ ອອກເປັນ 2 ໂຄຣມາຕດິ ໃນແຕ່ົ ລະຄ່ົ ູທົ່ ມີ າຈບັ ຄົ່ ູ ກນັ ຈະມໂີ ຄຣມາຕິດ 4 ເສນັ້ ແຕົ່ ລະໂຄຣມາຕດິ ທ່ົ ແີ ຍກຈາກກນັ ຈະມກີ ານໄຂວ່ົ ກນັ ຂອງໂຄຣມາຕດິ ເອີນ້ ວ່ົ າ: ເກດີ ການໄຄເອດມາຕາ້ (chiasmata) ແລະ ມກີ ານແລກປົ່ ຽນຊນິ້ ສ່ົ ວນຂອງໂຄຣມາຕດິ (crossing over). - ໄລຍະໄດອະຄິເນຊີດ: ໂຄຣໂມໂຊມຈະຫດົ ຕວົ ສນັ້ ຫາຼ ຍທົ່ ີສຸດ ແລະ ເລ່ົ ີມແຍກກນັ ຈດຸ ໄຂວມ້ ກີ ານເຄ່ົ ອນທ່ົ ີ ໄປຢ່ົ ູທົ່ ີສ່ົ ວນປາຍຂອງໂຄຣໂມໂຊມ ແລະ ນວິ ຄລີໂອລດັ ແລະ ແພຫຸມ້ ແກ່ົ ນນອ້ ຍຈະເລ່ົ ີມຈາງຫາຍໄປ. ຂ. ໄລຍະເມຕາເຟດ 1 (metaphase I): ໂຄຣໂມໂຊມມາຮຽງຕວົ ກນັ ທ່ົ ແີ ນວເຄົ່ ງິ ກາງຈລຸ ງັ ເຊນຕຣໂິ ອນ ຈະແຍກໄປທ່ົ ີແຕົ່ ລະຂາ້ ງຂອງຂວົ້ ຈລຸ ງັ ແລະ ມສີ ະປຣິນເດີໄຟເບີເຊົ່ ອມໂຢງລະຫວົ່ າງແຕົ່ ລະໂຄຣມາຕດິ . ຄ. ໄລຍະອະນາເຟດ 1 (anaphase I): ໂຄຣມາຕດິ ຈະແຍກຕວົ ອອກເປັນ 2 ຄ່ົ ູ ແລະ ແຕົ່ ລະຄ່ົ ູຈະແຍກ ຕວົ ອອກໄປທົ່ ີແຕົ່ ລະຂວົ້ ຂອງຈລຸ ງັ . ງ. ໄລຍະເທໂລເຟດ 1 (telophase I): ເກດີ ແພຫຸມ້ ແກ່ົ ນນອ້ ຍລອ້ ມໂຄຣໂມໂຊມໃໝ່ົ ທົ່ ຢີ ່ົ ູທົ່ ີຂວົ້ ຈລຸ ງັ ໄຊ ໂຕພຼາດຊມຶ ຈະຄອດຕົວເພົ່ ອແບົ່ ງຈລຸ ງັ ເອກິ ເປນັ 2 ຈລຸ ງັ ໄລຍະນີໂ້ ຄຣໂມໂຊມຈະມພີ ຽງເຄ່ົ ງິ ໜ່ົ ງຶ ເທ່ົ າົ ນນັ້ (haploid chromosome). ການແບ່ົ ງຈລຸ ງັ ເທ່ົ ອທົ່ ີ 2 ບ່ົ ມີການເພີມ້ ຈານວນຂອງໂຄຣໂມໂຊມ, ຈານວນໂຄຣໂມໂຊມມພີ ຽງຊຸດດຽວມີ 4 ໄລຍະ ເປັນການແບົ່ ງຈລຸ ງັ ແບບຄາ້ ຍກບັ ການແບ່ົ ງຈລຸ ງັ ແບບໄມໂຕຊີດ ເພ່ົ ອເພ່ົ ີມຈານວນຈລຸ ງັ ຈາກ 2 ເປັນ 4 ຈລຸ ງັ . 14

4. ແພພນ້ ຖານຂອງຮົ່ າງກາຍ (body tissue) ແພພນ້ ຖານທົ່ ີປະກອບເປັນອະໄວຍະວະສົ່ ວນໃຫຍົ່ ໃນຮ່ົ າງກາຍຂອງສັດລຽ້ ງ ສາມາດແບ່ົ ງອອກໄດເ້ ປັນ 5 ປະເພດຄ: ແພຜິວຊັ້ນນອກ (epithelial tissue), ແພຈຸລັງສາພັນ (connective tissue) ແພກ້າມ ຊີ້ນ (muscular tissue) ແພປະສາດ (nervous tissue) ແລະ ແພທ່ົ ເີ ປັນຂອງແຫວຼ ໃນຮ່ົ າງກາຍ (tissue fluid) ເປັນຕົນ້ . ໂດຍທ່ົ ວົ ໄປອະໄວຍະວະຕົ່ າງໆໃນຮົ່ າງກາຍສດັ ລຽ້ ງຈະປະກອບດວ້ ຍແພພນ້ ຖານຊະນດິ ຕົ່ າງໆມາລວມ ກນັ ໃນສດັ ສົ່ ວນຕົ່ າງໆ. ກະເພາະອາຫານເປັນອະໄວຍະວະທົ່ ີປະກອບດວ້ ຍແພຜິວຊັນ້ ນອກວາງຕົວຢົ່ ູທັງບລເິ ວນ ພາຍໃນຕະຫອຼ ດຊ່ົ ອງວ່ົ າງຂອງກະເພາະອາຫານ ແລະ ບລເິ ວນດາ້ ນນອກຂອງກະເພາະອາຫານໂດຍມສີ ົ່ ວນຂອງແພ ຈລຸ ງັ ສາພນັ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີເປັນຕວົ ປະສານແພຕ່ົ າງໆ, ມແີ ພກາ້ ມຊນິ້ ຄ: ກາ້ ມຊນີ້ ລຽບເປນັ ຊນັ້ ທ່ົ ຢີ ົ່ ູຖັດອອກໄປຈາກຊັນ້ ແພຜິວຊນັ້ ນອກ ແລະ ມແີ ພປະສາດໂດຍສະເພາະຂະແໜງຂອງແພປະສາດຈາກໄຂສນັ ຫງຼັ ຫຼ ປະສາດສະໝອງຄົ່ ູທົ່ ີ 10 (vagus nerve) ແລະ ແພປະສາດອັດໂນມັດ, ສົ່ ວນຊມິ ພາທິຕດິ (sympathetic nerve) ມາເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີ ຄວບຄຸມການຫດົ ຕົວຂອງກາ້ ມຊີນ້ ລຽບຂອງກະເພາະອາຫານ ແລະ ການຫົ່ ຼັງຂອງຂອງແຫຼວຈາກແພກະເພາະ ອາຫານ. ນອກຈາກນມີ້ ແີ ພທົ່ ີເປັນຂອງແຫຼວໃນຮູບຂອງເລອດມາຫ່ົ ລຼ ຽ້ ງແພຕົ່ າງໆໂດຍມາກບັ ເສນັ້ ເລອດເພົ່ ອເຮດັ ໜ້ າທ່ົ ີນາທາດອາຫານມາຫ່ົ ລຼ ຽ້ ງກະເພາະ ແລະ ດູດຊມຶ ໂພຊະນະທົ່ ີຍ່ົ ອຍແລວ້ ໄປສ່ົ ູສົ່ ວນຕ່ົ າງໆຂອງຮ່ົ າງກາຍ. 5. ແພຜວິ ຊນັ້ ນອກ (epithelial tissue ຫຼ epithelium) ແພຜິວຊັນ້ ນອກສ່ົ ວນໃຫຍົ່ ເປັນແພຈຸລັງທ່ົ ີຈະເລີນມາຈາກຈຸລັງຊັນ້ ນອກ (ectoderm) ແລະ ຈຸລງັ ຊັ້ນໃນ (endoderm) ສົ່ ວນຂອງ ectoderm ຈະພັດທະນາເປັນຊັ້ນໜັງກາພາ້ (epidermis) ຂອງຜິວໜັງ, ສົ່ ວນ endoderm ພດັ ທະນາເປນັ ແພຜວິ ຊນັ້ ນອກະບບົ ທາງເດີນອາຫານ, ແພຜວິ ຊນັ້ ນອກສ່ົ ວນທົ່ ີພດັ ທະນາມາຈາກຊນັ້ mesoderm ຈະພດັ ທະນາເປັນແພຜິວຊນັ້ ນອກຂອງຫຼອດເລອດ (endothelium). ແພຜິວຊນັ້ ນອກເປນັ ແພທ່ົ ີ ປະກອບດວ້ ຍກ່ົ ຸມຈລຸ ງັ ທ່ົ ີມຮີ ູບຮົ່ າງຄາ້ ຍໆກນັ ມາຮຽງຕວົ ກນັ ເປັນຊນັ້ ດົ່ ຽວ ຫຼ ຮຽງຕວົ ກນັ ຫຼາຍກວົ່ າ 1 ຊນັ້ , ກ່ົ ຸມຈລຸ ງັ ຈະວາງຕວົ ຕດິ ຢົ່ ູເທງິ basement membrane ຈລຸ ງັ ແຕ່ົ ລະຈລຸ ງັ ຂອງແພຜິວຊນັ້ ນອກຈະຖກເຊົ່ ອມໃຫຕ້ ດິ ກນັ ດວ້ ຍ intercelluar substance ສົ່ ວນຕົ່ າງໆຂອງຮ່ົ າງກາຍທົ່ ີມແີ ພຜິວຊັນ້ ນອກເປນັ ອງົ ປະກອບໄດແ້ ກົ່ ຜິວໜັງ ຊັນ້ ໜງັ ກາພາ້ (epidermis) ເປັນແພຜິວຊັນ້ ນອກທ່ົ ີຢົ່ ູດາ້ ນນອກສຸດຂອງຮ່ົ າງກາຍກ່ົ ຽວຂອ້ ງກັບການປົກຄຸ ມ ຮ່ົ າງກາຍເພົ່ ອປອ້ ງກນັ ອນັ ຕະລາຍຈາກພາຍນອກ. ແພຜວິ ຊນັ້ ນອກທົ່ ຢີ ່ົ ູພາຍໃນທົ່ ຕົ່ າງໆເຊົ່ ນັ : ທົ່ ທາງເດີນອາຫານ, ທົ່ ປັດສະວະ, ທ່ົ ໃນລະບບົ ສບພນັ ຫຼ ພາຍໃນເສນັ້ ເລອດ ແລະ ທົ່ ນາ້ ເຫອຼ ງເປນັ ຕນົ້ . ຜິວດາ້ ນເທງິ ຂອງແພຜວິ ຊນັ້ ນອກ ທ່ົ ີຢົ່ ູຕາມທົ່ ແລະ ຊ່ົ ອງວົ່ າງໃນຮ່ົ າງກາຍເຊ່ົ ັນ: ຊົ່ ອງເອກິ , ບລເິ ວນທອ້ ງ ແລະ ເສນັ້ ເລອດມັກຈະມຜີ ິວດາ້ ນເທິງທ່ົ ີ ລຽບ, ແຕົ່ ສ່ົ ວນຂອງຜິວດ້ານເທິງຂອງເຍ່ົ ອບຸ ຂອບລາໄສ້ນອ້ ຍທົ່ ີເປັນຈຸລັງແບບຮູບສ່ົ ີຫົ່ ຼຽມຊົງສູງ (simple columnar cells) ຈະມີສົ່ ວນຢ້ເອນີ້ ວົ່ າ: ໄມໂຄວນິ ໄລ (microville) ທ່ົ ເີ ປັນໂຄງສາ້ ງທ່ົ ມີ ີປະໂຫຍດຕົ່ ການດູດ ຊມຶ ໂພຊະນະທ່ົ ຍີ ່ົ ອຍແລວ້ ເປນັ ຕນົ້ . ຈລຸ ງັ ຂອງແພຜິວຊນັ້ ນອກສາມາດແບ່ົ ງອອກຕາມຮູບຮ່ົ າງໄດ້ 3 ກົ່ ຸມ ຄ: ຈລຸ ງັ ທົ່ ີ ມຮີ ູບຮົ່ າງແປມແີ ກ່ົ ນນອ້ ຍຢ່ົ ູສນູ ກາງຈລຸ ງັ ເຮດັ ໃຫຈ້ ລຸ ງັ ເບ່ົ ງິ ໂປົ່ ງອອກເອີນ້ ວົ່ າ: ສະແຄມດັ ເຊວ (squamous cell), ຈລຸ ງັ ທ່ົ ີມຮີ ູບຮ່ົ າງຄາ້ ຍຮູບກອ້ ນສົ່ ີຫົ່ ຽຼ ມ (cuboidal cell) ແຕ່ົ ບາງແຫ່ົ ງອາດປົ່ ຽນເປັນຮູບປີລາມດິ ໄດ,້ ເນ່ົ ອງຈາກມີ ຖານຂອງຈລຸ ງັ ທົ່ ີກວາ້ ງຂນຶ້ ແລະ ຈຸລງັ ທ່ົ ີມີຮູບຮ່ົ າງຄາ້ ຍຮູບຊົງກະບອກ (columnar cell) ມສີ ່ົ ວນສງູ ຫຼາຍກວົ່ າ ສ່ົ ວນກວາ້ ງ ແພຜວິ ຊນັ້ ນອກມໜີ າ້ ທົ່ ີຕົ່ າງໆກນັ ຄ: 15

1). ປ້ອງກນັ ຫຼ ປົກປອ້ ງຮົ່ າງກາຍ (boundary and protection) ເຊ່ົ ນັ : ແພຜວິ ຊນັ້ ນອກທົ່ ີຊນັ້ ໜງັ ກາພາ້ ຂອງຜວິ ໜງັ ຈະປະກອບດວ້ ຍຈລຸ ງັ ທ່ົ ຮີ ຽງຊອ້ ນກນັ 3 - 5 ຊນັ້ . 2).ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຫົ່ ງຼັ ຂອງແຫຼວ(secretion) ເຊ່ົ ນັ : ເຫ່ົ ອ ແລະ ນາ້ ລາຍ ໂດຍຈລຸ ງັ ແພຜິວຊນັ້ ນອກທົ່ ີປົ່ ຽນແປງ ໄປເປັນຕົ່ ອມຊະນດິ ຕົ່ າງໆ ເຊ່ົ ນັ : ໂກຼບເລດັ ເຊວ (globlet cells) ຕ່ົ ອມນາ້ ລາຍ ແລະ ຕ່ົ ອມເຫົ່ ອ. 3). ມໜີ າ້ ທ່ົ ີດດູ ຊຶມທາດ (absorption) ເຊົ່ ນັ : ຈລຸ ງັ ເຍົ່ ອບຸຜວິ ຂອງລາໄສນ້ ອ້ ຍ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ໃີ ນການດດູ ຊຶມ ໂພຊະນະທ່ົ ີຍ່ົ ອຍແລວ້ ຈາກລາໄສເ້ ຂາົ້ ສ່ົ ູລະບບົ ເລອດເພົ່ ອສ່ົ ງົ ໄປທ່ົ ີຕບັ . 4). ກ່ົ ຽວກບັ ການຫົ່ ຼລ່ົ ນ ໂດຍການສາ້ ງເຍ່ົ ອເມອກ, ຈລຸ ງັ ທົ່ ີປົ່ ຽນແປງໄປເປັນຕ່ົ ອມດ່ົ ຽວປະເພດໂກຼບເລດັ ເຊວ ທ່ົ ແີ ພຜວິ ຊນັ້ ນອກຂອງຊ່ົ ອງຫຼອດລມົ ແລະ ແພຜິວຊນັ້ ນອກຂອງລາໄສໃ້ ຫຍົ່ . 5). ຊ່ົ ວຍໃນການກາຈດັ ຂອງເສຍອອກຈາກຮົ່ າງກາຍ (excretion) ເຊ່ົ ນັ : ຈລຸ ງັ ເຍົ່ ອບຸຜິວທົ່ ີທ່ົ ໝາກໄຂ່ົ ຫຼງັ ແລະ ໂກຼເມີລໄູ ລຂອງໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ (glomeruli) ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການກາຈດັ ຂອງແຫຼວທົ່ ີເປັນຂອງເສຍອອກຈາກຈຸ ລງັ . 6).ໜາ້ ທ່ົ ີຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ (sensation) ເຊ່ົ ັນ: ຈຸລງັ ເຍ່ົ ອບຸຜວິ ທົ່ ປີ ົ່ ຽນແປງໄປເປັນຕ່ົ ອມຮບັ ລດົ ຊາດທົ່ ີລນິ້ (taste bud) ເປັນຕນົ້ . 7). ໜາ້ ທົ່ ີກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການສບພນັ (reproduction) ເຊົ່ ນັ : ຈລຸ ງັ ແພຜວິ ຊນັ້ ນອກຂອງທົ່ ສາ້ ງຈຸລງັ ອະສຸຈິ (seminiferus tubule) ໃນແກົ່ ນອນັ ຖະທ່ົ ີຈະພັດທະນາປ່ົ ຽນໄປເປັນຈລຸ ງັ ອະສຸຈິ ຫຼ ສະເປີມ (sperm). ແພຈຸ ລງັ ຜິວຊນັ້ ນອກຈະມກີ ານສາ້ ງຈລຸ ງັ ຂນຶ້ ມາເພົ່ ອດດແທນຈລຸ ງັ ທົ່ ຕີ າຍ ຫຼ ຫດຼຸ ລອກອອກໄປຕະຫອຼ ດເວລາໂດຍຈະມີ ອດັ ຕາການສາ້ ງຈຸລງັ ທົ່ ີຄງົ ທ່ົ ີ ແລະ ມກີ ານແບ່ົ ງຈລຸ ງັ ແບບໄມໂຕຊດີ . ແພຈຸລງັ ຜິວຊນັ້ ນອກທົ່ ມີ ກີ ານສາ້ ງຊ່ົ ອມແຊມ ຕະຫອຼ ດເວລາໄດແ້ ກົ່ ຈແຸ ພຈລຸ ັງຜິວຊັນ້ ນອກຂອງຜິວໜງັ (epidermis) ແພຈລຸ ັງຜິວຊນັ້ ນອກທ່ົ ວີ າງຕວົ ຢົ່ ູຕາມ ຊ່ົ ອງວ່ົ າງໃນລະບບົ ທາງເດນີ ອາຫານທົ່ ີແພຜິວຊນັ້ ນອກຂອງກະເພາະອາຫານ ແລະ ລາໄສ.້ 6. ການແບ່ົ ງປະເພດແພຈລຸ ງັ ຜວິ ຊນັ້ ນອກ ປະເພດຂອງແພຈລຸ ງັ ຜວິ ຊນັ້ ນອກ ສາມາດແບ່ົ ງອອກໄດຕ້ າມລກັ ສະນະການຮຽງຕວົ ຂອງຊນັ້ ຈລຸ ງັ ຫຼ ແບົ່ ງ ອອກຕາມຮູບຮ່ົ າງຂອງຈລຸ ງັ ຫຼ ແບ່ົ ງອອກຕາມໜາ້ ທ່ົ ີຂອງຈລຸ ງັ ຄ: 1. ການແບ່ົ ງແພຜິວຊນັ້ ນອກຕາມການຮຽງຕວົ ຂອງຊນັ້ ຈລຸ ງັ ສາມາດແບ່ົ ງອອກເປັນ 3 ປະເພດໄດແ້ ກ່ົ ກ. simple epithelium: ໝາຍເຖງິ ແພຜວິ ຊນັ້ ນອກທ່ົ ີເກດີ ຈາກການຈລຸ ງັ ທົ່ ມີ ຮີ ູບຮົ່ າງຄກນັ ມາຮຽງຕວົ ກນັ ເປນັ ຊນັ້ ດຽວຢົ່ ູເທງິ basement membrane ຮູບທີ 2.5 ແພຈລຸ ງັ ຜວິ ຊນັ້ ນອກຊະນດິ simple epithelium 16

ຮູບທີ 2.6 ແພຈລຸ ງັ ຜິວຊນັ້ ນອກຊະນດິ stratified epithelium ຂ. stratified epithelium: ໝາຍເຖິງແພຈລຸ ງັ ຜິວຊນັ້ ນອກທົ່ ີປະກອບດວ້ ຍຈລຸ ງັ ທົ່ ີມຮີ ູບຮົ່ າງຄາ້ ຍໆກນັ ມາຮຽງຕວົ ກນັ ຫຼາຍກວ່ົ າ 1 ຊນັ້ ໂດຍຊນັ້ ລ່ົ ຸມສຸດຈະວາງຕວົ ເທງິ basement membrane ຄ. pseudostratified epithelium: ໝາຍເຖິງແພຈລຸ ງັ ຜວິ ຊນັ້ ນອກທ່ົ ປີ ະກອບດວ້ ຍຈລຸ ງັ ທ່ົ ມີ ຮີ ູບຮົ່ າງຄ ກັນມາຮຽງຕົວກັນເປັນຊັນ້ ດຽວ ແຕົ່ ເບ່ົ ິງຄ້າຍກັບວົ່ າມີການຮຽງຕົວຫຼາຍຊັນ້ , ຈຸລັງແຕ່ົ ລະຈຸລັງຈະຢ່ົ ູເທິງ basement membrane ແຕົ່ ຂະໜາດຂອງຈລຸ ງັ ຈະຕ່ົ າງແຕ່ົ ກນັ ຈລຸ ງັ ທ່ົ ີເບ່ົ ງິ ເຫນັ ວ່ົ າຢົ່ ູດາ້ ນລົ່ ຸມຈະເປັນຈລຸ ງັ ທ່ົ ີມຮີ ູບ ຮ່ົ າງສນັ້ ໆແຕ່ົ ຈລຸ ງັ ທ່ົ ີເບ່ົ ງິ ເຫນັ ວ່ົ າຢ່ົ ູດາ້ ນເທງິ ຈະມສີ ່ົ ວນຖານຈລຸ ງັ ທ່ົ ີຮຽວນອ້ ຍເພາະຖກຈລຸ ງັ ທ່ົ ມີ ຮີ ູບຮົ່ າງສນັ້ ໆບຽດຕວົ ໃຫສ້ ງູ ຂນຶ້ , ແພຈລຸ ງັ ຜວິ ຊນັ້ ນອກປະເພດນຜີ້ ວິ ດາ້ ນເທງິ ຈະມີລກັ ສະນະເປນັ ຂນົ (cilia) ແລະ ມຈີ ລຸ ງັ ທົ່ ີສາ້ ງເມອກ ຫຼ ຈລຸ ງັ ຜິວຊນັ້ ນອກທ່ົ ີປ່ົ ຽນແປງໄປເປັນຕ່ົ ອມດ່ົ ຽວພວກໂກຼບເຫດຼັ ເຊວຈະແຊກຕວົ ຢ່ົ ູ. ຮູບທີ 2.7 ແພຈລຸ ງັ ຜິວຊນັ້ ນອກຊະນດິ pseudostratified epithelium 17

2). ການແບ່ົ ງແພຈລຸ ງັ ຜິວຊັນ້ ນອກຕາມຮູບຮົ່ າງຂອງຈລຸ ັງທ່ົ ີມາປະກອບໂດຍທ່ົ ວົ ໄປການເອີນ້ ແພຜວິ ຊັນ້ ນອກຕາມຮູບຮົ່ າງຂອງຈລຸ ງັ ທ່ົ ມີ າບປະກອບ ຈະຢຶດຫຼັກໂດຍເບົ່ ງິ ຈາກຈານວນຊນັ້ ຈລຸ ງັ ທົ່ ີປະກອບ ແລະ ຮູບຮົ່ າງ ຂອງຈລຸ ງັ ທົ່ ີຢ່ົ ູຊັນ້ ເທງິ ສຸດ ຖາ້ ແພຜິວຊນັ້ ນອກນນັ້ ມຊີ ນັ້ ຈລຸ ັງຫຼາຍກວົ່ າ 1 ຊັນ້ ຈະໃຊຊ້ ນັ້ ຈລຸ ງັ ທ່ົ ີຢົ່ ູດາ້ ນເທງິ ສຸດເປັນ ຫກຼັ ໃນການແບ່ົ ງປະເພດ ເຊ່ົ ນັ : ກ. simple squamous epithelium: ເປັນແພຈລຸ ງັ ຜິວຊນັ້ ນອກທົ່ ີມລີ ກັ ສະນະບາງໆທົ່ ີເກດີ ຈາກຈລຸ ງັ ທ່ົ ີ ມີຮູ ບ ຮ່ົ າງຄ້າຍ ເກັດ (squamous) ມີແ ກ່ົ ນ ນ້ອ ຍ ບ າງມ າເຊົ່ ອມ ຕິດ ກັນ ເປັ ນແ ຜົ່ ນ ຢ່ົ ູ ເທິງ basememt membrane ໂດຍສ່ົ ວນຫຼາຍຈະພບົ ແພຈລຸ ັງຜວິ ຊນັ້ ນອກນຕີ້ າມຊນັ້ serous membrane ທົ່ ີຢ່ົ ູຕາມຊົ່ ອງວ່ົ າງ ຂອງຮ່ົ າງກາຍເຊ່ົ ນັ : ບລເິ ວນທອ້ ງ, ຊົ່ ອງເອກິ , ເສນັ້ ເລອດດາ, ເສນັ້ ເລອດແດງ, ທ່ົ ນາ້ ຢາງເຫອຼ ງ ແລະ ແພທົ່ ໂີ ບແມນ ແຄບຊູນ (Bowman’s capsule) ຂອງໝາກໄຂ່ົ ຫຼງັ ເປັນຕົນ້ . ມໜີ າ້ ທົ່ ີກົ່ ຽວກັບການດດູ ຊມຶ ແລະ ການຕອງ ທາດຕ່ົ າງໆ. ຂ. simple cuboidal epithelium: ເປັນແພຈລຸ ງັ ຜວິ ຊນັ້ ນອກທ່ົ ີເກດີ ຈາກຈຸລງັ ຮູບຮົ່ າງເປັນກອ້ ນມາ ເຊ່ົ ອມຕດິ ກນັ ເປັນຊນັ້ ດຽວເທິງ basement membrane ພບົ ຕາມທ່ົ ຂອງຕ່ົ ອມຕ່ົ າງໆ ແລະ ທົ່ ໝາກໄຂ່ົ ຫຼັງ, ມີ ໜາ້ ທົ່ ີກົ່ ຽວກບັ ການຫົ່ ງຼັ ນາ້ ເມອກ, ນາ້ ຍົ່ ອຍ, ເຫ່ົ ອ ແລະ ທາດອ່ົ ນໆ. ນອກຈາກນຍີ້ ັງມີໜາ້ ທົ່ ີໃນການດູດຊຶມນາ້ ແລະ ທາດອ່ົ ນໆໄດ.້ ຄ. simple columnar epithelium: ເປັນແພຈລຸ ງັ ຜິວຊນັ້ ນອກທົ່ ີເກດີ ຈາກຈຸລງັ ຮູບຮົ່ າງເປັນແທົ່ ງ (columnar) ມີແກົ່ ນນອ້ ຍຮູບໄຂ່ົ ຢົ່ ູທົ່ ີຖານຂອງຈຸລັງ, ຈຸລງັ ຈະຮຽງຕົວກັນເປັນຊັນ້ ດຽວເທິງ basement membrane ດາ້ ນເທງິ ຂອງຈລຸ ງັ ຈະມກີ ນ(cilia) ຫຼ ໄມໂຄຣວນິ ໄລ (microvilli) ແລະ ບາງຈລຸ ງັ ຈະປ່ົ ຽນແປງໄປ ເປັນຕ່ົ ອມດ່ົ ຽວເຊ່ົ ັນ: ໂກຼບເຫຼັດເຊວ ເພົ່ ອຂບັ ນາ້ ເມອກຊ່ົ ວຍໃນການຫົ່ ຼລົ່ ນ, ແພຈຸລງັ ນີຈ້ ະພົບຕາມທ່ົ ນາໄຂົ່ , ກະເພາະອາຫານ, ລາໄສນ້ ອ້ ຍ, ຕ່ົ ອມຂອງທ່ົ ທາງເດນີ ອາຫານ ແລະ ແພຈລຸ ັງຜິວຊນັ້ ນອກຂອງຖງົ ນາ້ ບເີ ປັນຕນົ້ . ຈຸ ລງັ ໃນແພຜວິ ຊນັ້ ນອກປະເພດ simple columnar epithelium ທ່ົ ີປ່ົ ຽນແປງໄປສາມາດທົ່ ີຈະເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີພເິ ສດ ໄດຫ້ ຼາຍຢ່ົ າງເຊ່ົ ນັ : - globlet cells ເປັນຈລຸ ງັ ຮູບແທົ່ ງທົ່ ີປົ່ ຽນແປງໄປເປັນຕົ່ ອມທົ່ ີມີຈຸລັງດຽວ ເຮັດໜາ້ ທົ່ ີສາ້ ງທາດເມອກ (mucin) ເປນັ ຈລຸ ງັ ທ່ົ ີບບແຊກຢົ່ ູຕາມແພຈລຸ ງັ ທາງເດນີ ອາຫານ ແລະ ທາງເດນີ ຫາຍໃຈໂດຍທົ່ ວົ ໄປຈະພບົ ແຊກຕວົ ລະຫວົ່ າງຈລຸ ງັ ທ່ົ ີມຂີ ນົ (ciliated cell). - pyramidal cells ເປັນຈລຸ ງັ ຮູບແທ່ົ ງທົ່ ີປົ່ ຽນແປງໄປເປັນຈລຸ ງັ ຮູບຮົ່ າງຄາ້ ຍສາມຫົ່ ຽຼ ມທ່ົ ມີ ສີ ົ່ ວນຍອດແຄບ ກວ່ົ າສ່ົ ວນຖານ ພບົ ໄດຕ້ າມຕ່ົ ອມ (acini) ຂອງຕບັ ອົ່ ອນ ແລະ ຕ່ົ ອມນາ້ ລາຍ. - neuroepithelium ເປັນຈຸລງັ ທ່ົ ີປ່ົ ຽນແປງໄປເພ່ົ ອຮບັ ຄວາມຮູສ້ ຶກຊະນດິ ພເິ ສດ ມີຮູບຮົ່ າງຄາ້ ຍກບັ ກະ ສວຍ (spindle shape) ພບົ ໄດທ້ ່ົ ຕີ ່ົ ອມຮບັ ລດົ ຊາດ (taste bud) ທ່ົ ີບລເິ ວນລນິ້ . - cilated squamous epithelium cells ເປນັ ຈລຸ ງັ ທົ່ ປີ ົ່ ຽນແປງຮູບຮ່ົ າງໄປໂດຍຜວິ ດາ້ ນເທງິ ຂອງຈລຸ ັງ ຈະປົ່ ຽນເປັນຂນົ ນອ້ ຍໆ ເຊົ່ ນັ : ແພຈລຸ ງັ ຜິວຊນັ້ ນອກຂອງທົ່ ນາໄຂົ່ , ຫອຼ ດອາຫານ, ຊ່ົ ອງດງັ , ທົ່ ໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ສົ່ ວນເທງິ ແລະ ທົ່ ພກັ ຈລຸ ງັ ອະສຸຈິ ເປນັ ຕນົ້ . 18

3). stratified squamous epithelium: ເປັນແພຈລຸ ງັ ຜວິ ຊນັ້ ນອກທ່ົ ເີ ກດີ ຈາກຈລຸ ງັ ຮູບຮ່ົ າງເກດັ ມາ ຮຽງຕວົ ຊອ້ ນກນັ ຫຼາຍກວົ່ າ 1 ຊນັ້ ແຕ່ົ ລະຊນັ້ ຈລຸ ງັ ອາດມຮີ ູບຮ່ົ າງຕົ່ າງກນັ ແຕົ່ ຈລຸ ງັ ຊັນ້ ເທງິ ສຸດຈະເຫນັ ມຮີ ູບຮົ່ າງແປ ແຕົ່ ສູນກາງຈລຸ ງັ ປ່ົ ອງອອກ, ຈລຸ ັງແຕ່ົ ລະຊັນ້ ເກດີ ຈາກຈລຸ ັງຊນັ້ ລ່ົ ຸມສຸດ ມີ 2 ຊະນດິ ຄຈຸລງັ ຊນັ້ ເທງິ ສຸດເປັນຈຸລງັ ທົ່ ີ ຕາຍແລວ້ ບົ່ ມແີ ກ່ົ ນນອ້ ຍແຕ່ົ ມີທາດເຄີຣາຕິນຢ່ົ ູພບົ ທົ່ ີຜິວໜງັ ກາພາ້ (keatinized dry type), ແພຈລຸ ັງຜິວຊນັ້ ນອກຊະນດິ ນຈີ້ ະພບົ ຕາມສົ່ ວນຂອງຮ່ົ າງກາຍທົ່ ສີ າຜດັ ກບັ ອາກາດເລອ້ ຍໆ ຫຼ ສ່ົ ວນທ່ົ ີມກີ ານຮຸກຖູເຮດັ ໃຫຈ້ ລຸ ງັ ຊັນ້ ເທງິ ສຸດມກີ ານຕາຍ ແລະ ຫຸດຼ ລອກໄດ້ (keratinization)type). ໃນຂະນະທົ່ ແີ ພຈລຸ ງັ ຜວິ ຊນັ້ ນອກຊນັ້ ເທງິ ຍງັ ມີ ຊວີ ດິ ຢົ່ ູ (nonkeratinized moist type) ພບົ ໄດທ້ ົ່ ແີ ພຈລຸ ງັ ຊ່ົ ອງຄອດ ແລະ ຫອຼ ດອາຫານ ເປນັ ຕນົ້ . 4). stratified cuboidal epithelium: ເປນັ ແພຈລຸ ງັ ຜິວຊນັ້ ນອກທ່ົ ີເກດີ ຈາກຈລຸ ງັ ທົ່ ີມຮີ ູບຮ່ົ າງເປນັ ກອ້ ນ ມາຮຽງຊອ້ ນກນັ ຫາຼ ຍກວ່ົ າ 1 ຊນັ້ ຈລຸ ງັ ຊນັ້ ເທງິ ສຸດມຮີ ູບຄາ້ ຍຄາ້ ຍຄຮູບກອ້ ນ, ພບົ ຕາມຂອບທົ່ ຂອງຕ່ົ ອມເຫ່ົ ອ ແລະ ຕ່ົ ອມນາ້ ມນັ . 5). stratified columnar epithelium: ເປນັ ແພທົ່ ີເກດີ ຈາກຈລຸ ງັ ຮູບແທົ່ ງມາຮຽງຊອ້ ນກນັ ຫາຼ ຍກວົ່ າ 1 ຊນັ້ ຈລຸ ັງຊນັ້ ເທງິ ສຸດມຮີ ູບຮ່ົ າງເປັນຮູບແທ່ົ ງ, ຈລຸ ງັ ຊັນ້ ລົ່ ຸມສຸດຕິດກັບ basememt membrane ຈະມຮີ ູບຮ່ົ າງ ຄາ້ ຍຮູບກອ້ ນ ແລະ ຜິວເທິງຂອງຈລຸ ັງຊນັ້ ເທງິ ສຸດຈະມຂີ ນົ (cilia) ເປັນບາງຈລຸ ງັ ບລິເວນຜິວດາ້ ນເທງິ ຈະຊົ່ ຸມຊ່ົ ນ ຕະຫຼອດເວລາ ເຊ່ົ ນັ : ບລເິ ວນກົ່ ອງສຽງ (larynx) ແລະ ເພດານອ່ົ ອນ (soft palate) ມໜີ າ້ ທ່ົ ໃີ ນການຫ່ົ ຼງັ ຂອງ ແຫຼວ ແລະ ຂບັ ໄລ່ົ ທາດຕ່ົ າງໆອອກໄປຈາກຜວິ ຂອງຈລຸ ງັ . 6). pseudostratified columnar epithelium: ເປນັ ແພຈລຸ ງັ ຜິວຊນັ້ ນອກທົ່ ີປະກອບດວ້ ຍຈລຸ ງັ ຮູບ ຮົ່ າງແທ່ົ ງມາຮຽງຕວົ ກນັ ເປັນຊນັ້ ດຽວແຕົ່ ເບ່ົ ງິ ຄວ່ົ າມຫີ າຼ ຍຊນັ້ ຜິວເທງິ ຂອງແພຈລຸ ງັ ຜິວຊນັ້ ນອກຈະມຂີ ນົ ທຸກຈລຸ ງັ ພບົ ໃນທົ່ ທາງເດນີ ຫາຍ, ໃຈສົ່ ວນແພຈລຸ ງັ ຊ່ົ ອງດງັ , ທ່ົ ທາງເດີນລະບບົ ສບພນັ ເພດຜູ້ ແລະ ໃນຊົ່ ອງຫູ ມໜີ າ້ ທົ່ ີກາຈດັ ສົ່ ງິ ແປກປອມ ແລະ ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການເຄົ່ ອນທ່ົ ຂີ ອງທາດຕົ່ າງໆເທງິ ຜິວຈລຸ ງັ . 8). transitional epithelium: ເປັນແພຈລຸ ງັ ຜິວຊນັ້ ນອກທ່ົ ີປະກອບດວ້ ຍຈລຸ ງັ ຊນັ້ ນອກທົ່ ີຮຽງຊອ້ ນກນັ ຫາຼ ຍຊນັ້ , ຈລຸ ງັ ຊນັ້ ນອກຊນັ້ ເທງິ ຈະປ່ົ ຽນແປງຮູບຮ່ົ າງໄດ,້ ເປັນແພຈລຸ ງັ ຜວິ ຊນັ້ ນອກທົ່ ີພບົ ໃນທ່ົ ທາງເດນີ ປດັ ສະວະ, ພກົ ປດັ ສະວະ, ໂດຍປົກກະຕໃິ ນພົກປັດສະວະຂະນະທົ່ ີບົ່ ມປີ ັດສະວະຢົ່ ູຈລຸ ງັ ຊນັ້ ເທງິ ຈະມຮີ ູບຮ່ົ າງກມົ , ເມົ່ ອມນີ າ້ ປັດສະວະຢ່ົ ູກະເພາະປດັ ສະວະຈະຢດຕວົ , ຈລຸ ງັ ຊນັ້ ເທງິ ສຸດຈະປົ່ ຽນຮູບຮົ່ າງເປັນຈລຸ ງັ ແປ. ເນອ້ ເຍົ່ ອຜວິ ຊັນ້ ນອກເມົ່ ອລວມຕວົ ກບັ ແພສາພນັ ຈະເກດີ ເປນັ ແພບາງໆ ເອີນ້ ວົ່ າ:ເມມເບຼນ (membrane) ເຊ່ົ ງິ ເປັນແພທົ່ ີປົກຄຸມຮົ່ າງກາຍ ຫຼ ຢ່ົ ູຕາມຊ່ົ ອງວົ່ າງຕົ່ າງໆ. ສາມາດແບົ່ ງອອກເປັນ ຊນັ້ ເຍ່ົ ອເມອກ (mucous membrane), ຊັ້ນເຊີໂຣຊົ່ າ (serosa ຫຼ serous membrane) ຫຼ ຊັນ້ ເຍ່ົ ອເມອກທ່ົ ີຢົ່ ູຕາມຂ້ຕ່ົ ຕົ່ າງໆ (synovial membrane) ແລະ ຊັນ້ ຄວິ ທານຽດ (cutaneous membrane) ສົ່ ວນຂອງຊນັ້ ເຍົ່ ອເມອກ ຊັນ້ ເຊໂຣ ຊົ່ າ ແລະ ຊັນ້ ເຍ່ົ ອເມອ ກຂອງຂ້ຕ່ົ ຕ່ົ າງໆ ຈັດເປັນ ຊັນ້ ເຍ່ົ ອເມອກທ່ົ ີ ຊົ່ ຸ ມຊ້ນ ຕະຫຼອດ ເວລາ (moist membrane) ແຕ່ົ cutanous membrane ອາດເອີນ້ ວ່ົ າ: ດຼາຍເມມເບນຼ (dry membrane). ຊນັ້ ແພເມອກ (mucous membrane ຫຼ mucosa) ເປັນແພທ່ົ ພີ ົບຫຼາຍທ່ົ ີສຸດໃນຮ່ົ າງກາຍ, ປກົ ກະຕິ ຈະພົບຢົ່ ູຕາມຂອບພາຍໃນທ່ົ ທາງເດີນອາຫານ, ທ່ົ ທາງເດນີ ຫາຍໃຈ, ທົ່ ໃນລະບົບສບພນັ ແລະ ທົ່ ໃນລະບບົ ຂັບ ຖ່ົ າຍໂດຍທົ່ ຕົ່ າງໆຈະມີທາງເປີດອອກສ່ົ ູພາຍນອກຮ່ົ າງກາຍ. ຊນັ້ ເຍົ່ ອເມອກຈະປະກອບດວ້ ຍຊນັ້ ຕ່ົ າງໆ 3 ຊັນ້ ຄ: ຊນັ້ ແພຈລຸ ງັ ຜວິ ຊນັ້ ນອກ (epithelium), ຊນັ້ ລາມິໜາ້ ໂພຣເພຣຍ (laminar propria) ແລະ ຊັນ້ ກາ້ ມຊີນ້ ລຽບ 19

ບາງໆ (muscularis mucosa). ຊນັ້ ແພເມອກມໜີ າ້ ທ່ົ ີຫ່ົ ຼງັ ຂອງແຫຼວ ເຊົ່ ນັ : ນາ້ ຍົ່ ອຍ ແລະ ນາ້ ເມອກທ່ົ ຈີ ະຊ່ົ ວຍ ເຄອບຜວິ ແພທາງເດນີ ອາຫານ, ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການດູດຊມຶ ໂພດນະ ນາ້ ແລະ ການຫ່ົ ຼງັ ອເິ ລກໂຕນໄລຕ່ົ າງໆ. ກ.epithelium: ເປັນຊນັ້ ແພຜິວຊນັ້ ນອກທ່ົ ເີ ກດີ ຈາກຈລຸ ງັ ຊນັ້ ນອກທົ່ ີມຮີ ູບຮົ່ າງຕ່ົ າງໆກນັ ມາຮຽງຕວົ ກນັ ເທງິ basement membrane ຂນຶ້ ກບັ ວົ່ າເປັນແພຜວິ ຊນັ້ ນອກໃນສົ່ ວນໃດຂອງຮ່ົ າງກາຍ. ຂ.laminar propria: ເປນັ ຊນັ້ ຂອງແພສາພນັ ທົ່ ີຢ່ົ ູກນັ ຢ່ົ າງຫວຼ ມໆ (loose connective tissue) ເປນັ ທ່ົ ຢີ ົ່ ູຂອງເສນັ້ ເລອດ, ເສນັ້ ປະສາດ ແລະ ທ່ົ ນາ້ ເຫອຼ ງ, ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຄາ້ ຈນຸ ແພຈລຸ ງັ ຊນັ້ ນອກ ໂດຍດາ້ ນລ່ົ ຸມຈະເຊົ່ ອມຕດິ ກບັ ຊນັ້ ກາ້ ມຊນີ້ ລຽບ. ຄ.muscularis mucosa: ເປັນຊນັ້ ກາ້ ມຊີນ້ ລຽບບາງໆ ຮຽງຕວົ ກນັ ເປັນ 2 ຊນັ້ . ຊນັ້ ແພເມອກໃນຮ່ົ າງກາຍແບ່ົ ງອອກເປນັ 2 ຊະນດິ ຄ: 1). gastropulmonary mucous membrane: ເປັນຊນັ້ ແພເມອກທ່ົ ພີ ບົ ຕາມຂອບພາຍໃນທົ່ ທາງເດີນ ອາຫານ, ທົ່ ທາງເດນີ ຫາຍໃຈ ແລະ ຊ່ົ ອງວົ່ າງທ່ົ ຕີ ິດຕ່ົ ເຖິງທາງເດນີ ຕົ່ າງໆດົ່ ງັ ກ່ົ າວ ເຊ່ົ ນັ : ເຍົ່ ອເມອກຈາກຮມີ ຝີປາກ, ດງັ , ລາຄ, ທົ່ ທາງເດີນອາຫານ, ຫຼອດລມົ , ຖົງລມົ , ປອດ, ທົ່ ຈາກຕບັ ອົ່ ອນ ແລະ ທົ່ ນາ້ ບີ ເປັນຕນົ້ . 2). genitourinary mucous membrane: ເປັນຊນັ້ ແພເມອກທົ່ ພີ ບົ ຕາມຂອບທົ່ ພາຍໃນຂອງລະບບົ ຂບັ ຖົ່ າຍປັດສະວະ ແລະ ລະບບົ ສບພນັ . ຊັນ້ ເຊີໂຣຊ່ົ າ (serosa ຫຼ serous membrane): ເປັນແພຈລຸ ງັ ທ່ົ ມີ ລີ ກັ ສະນະບາງຫາຼ ຍ, ມຄີ ວາມໜຽວ ແລະ ຫົດຢດໄດນ້ ອ້ ຍໆ, ຜິວດາ້ ນນອກຂອງເຊີໂຣຊ່ົ າຈະຖກເຮດັ ໃຫຊ້ ່ົ ຸມຊົ່ ນຕະຫຼອດເວລາດວ້ ຍ serous fluid. ຊນັ້ ເຊີໂຣຊ່ົ າປະກອບດວ້ ຍຊັນ້ ຈລຸ ັງຊນັ້ ນອກ ແລະ ຊນັ້ ແພສາພັນ, ແພຈລຸ ັງຜິວຊັນ້ ນອກເປັນຊະນດິ simple squamous epithelium ຕາແໜ່ົ ງທ່ົ ີພົບແພເຊີໂຣຊ່ົ າຄເຍົ່ ອທົ່ ີພບົ ຢ່ົ ູຕາມຊົ່ ອງວ່ົ າງທາງດາ້ ນລົ່ ຸມຂອງຮົ່ າງກາຍ ເຊ່ົ ນັ : ຊົ່ ອງເອກິ , ບລເິ ວນທອ້ ງ ແລະ ຊົ່ ອງຫວົ ໃຈ ລວມທງັ ແພຈລຸ ງັ ທົ່ ີຫຸມ້ ຢົ່ ູພາຍນອກຂອງອະໄວຍະວະພາຍໃນ ແພຈລຸ ງັ ພາຍໃນຂອງອະໄວຍະວະໃນລະບບົ ໝນູ ວຽນຂອງເລອດ ແລະ ແພຂອບພາຍໃນຂອງ serous sac ຂອງ ແກ່ົ ນຕາ ແລະ ແພໃນຊົ່ ອງຫູ (membranous labrynx). synovial membrane: ເປັນແພທົ່ ຢີ ່ົ ູຕາມຂຕ້ ົ່ ຕົ່ າງໆຂອງຮ່ົ າງກາຍ, ສາມາດສາ້ ງ synovial fluid ມາຫ່ົ ຼ ລ່ົ ນໄດ,້ ຂອງແຫຼວທົ່ ີໄດມ້ າຈາກນາ້ ເລອດເນົ່ ອງຈາກບລເິ ວນ synovial membrane ມເີ ສັນ້ ເລອດ, ທ່ົ ນາ້ ເຫອຼ ງ ແລະ ເສນັ້ ປະສາດມາຫ່ົ ລຼ ຽ້ ງ. 7. ຕ່ົ ອມ (glands) ຕ່ົ ອມເປັນໂຄງສາ້ ງທົ່ ີເກິດຂນ້ ຈາກແພຈຸລງັ ຊະນດິ ກອ້ ນ ຫຼ ຊະນດິ ແທົ່ ງ ທ່ົ ປີ ົ່ ຽນຮູບຮ່ົ າງໄປເພົ່ ອເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີ ພເິ ສດຄສາ້ ງ ແລະ ຫົ່ ຼງັ ທາດທ່ົ ີມີປະໂຫຍດຕົ່ ຮົ່ າງກາຍເຊ່ົ ັນ: ເອັນໄຊມ໌ ແລະ ຮໂມນ, ຕ່ົ ອມທົ່ ີເກດິ ຂນ້ ອາດເປັນ ລກັ ສະນະຕ່ົ ອມດ່ົ ຽວເກດີ ຈາກຈລຸ ງັ ດຽວ ຫຼ ເປັນຕ່ົ ອມທົ່ ີເກດີ ຈາກຈລຸ ງັ ຫາຼ ຍໆຈລຸ ງັ ມາລວມກນັ ເປັນກ່ົ ຸມເພ່ົ ອເຮດັ ໜ້ າທ່ົ ີຮົ່ ວມກນັ ເຊົ່ ນັ : ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີໃນການຂບັ ຖົ່ າຍຂອງເສຍ ຫຼ ຫ່ົ ຼັງຂອງແຫຼວທ່ົ ເີ ປນັ ປະໂຫຍດແກົ່ ຮ່ົ າງກາຍໂດຍຂບັ ອອກຕາມທ່ົ ຕ່ົ າງໆ, ຕ່ົ ອມທ່ົ ີສາຄນັ ໄດແ້ ກ່ົ ຕ່ົ ອມເຫ່ົ ອ, ຕ່ົ ອມນາ້ ລາຍ ແລະ ຕົ່ ອມສາ້ ງນາ້ ຍ່ົ ອຍເປັນຕນົ້ . ການແບົ່ ງປະເພດຂອງຕ່ົ ອມໃນຮົ່ າງກາຍອາດແບົ່ ງໂດຍອາໄສຫກຼັ ການຕົ່ າງໆ ເຊົ່ ນັ : ການແບົ່ ງຕາມລກັ ສະນະ ການປ່ົ ອຍຂອງທາດ ຫຼ ຂອງແຫວຼ ອອກມາຈາກຕ່ົ ອມ ຫຼ ແບ່ົ ງຕາມຈານວນຈລຸ ງັ ທົ່ ີປະກອບຂນຶ້ ເປນັ ຕ່ົ ອມ ຫຼ ແບ່ົ ງ 20

ໂດຍອາໄສລກັ ສະນະຂອງຂອງແຫວຼ ທ່ົ ີຫົ່ ຼງັ ມາຈາກຕົ່ ອມ ແລະ ແບົ່ ງອອກຕາມຮູບຮ່ົ າງຂອງຕ່ົ ອມທ່ົ ປີ າກດົ ອອກມາ ໃຫເ້ ຫນັ ເປນັ ຕນົ້ . 1). ການແບ່ົ ງປະເພດຂອງຕ່ົ ອມຕາມລກັ ສະນະການປົ່ ອຍຂອງແຫວຼ ອອກຈາກຕົ່ ອມແບ່ົ ງໄດ້ 2 ຊະນດິ ຄ: ກ. ຕ່ົ ອມ ມີທົ່ (exocrine gland): ເປນັ ຕ່ົ ອມທ່ົ ີມທີ ົ່ ສາລບັ ນາຂອງແຫຼວທົ່ ີຜະລິດໄດອ້ ອກຈາກຈຸລງັ ເພ່ົ ອນາທາດ ຫຼ ຂອງແຫຼວໄປໃຊປ້ ະໂຫຍດ ຫຼ ຂບັ ອອກຈາກຮົ່ າງກາຍໂດຍກົງ ເຊ່ົ ນັ : ຕ່ົ ອມນາ້ ລາຍ ແລະ ຕ່ົ ອມ ເຫົ່ ອເປນັ ຕນົ້ . ຮູບທີ 2.8 ຕ່ົ ອມມທີ ່ົ ແລະ ຕ່ົ ອມບົ່ ມທີ ົ່ ຂ. ຕ່ົ ອມບົ່ ມທີ ົ່ (endocrine gland): ເປນັ ຕົ່ ອມທ່ົ ີຫົ່ ຼງັ ຂອງແຫວຼ ອອກມາພາຍນອກໂດຍໃຫຂ້ ອງແຫຼວທົ່ ີ ຜະລດິ ອອກມາຈາກຕົ່ ອມອາໄສກະແສເລອດພາໄປຕາມສ່ົ ວນຕົ່ າງໆຂອງຮົ່ າງກາຍ ເຊົ່ ນັ : ຕົ່ ອມໄທຣອຍ, ຕ່ົ ອມໝ ວກໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ແລະ ຕ່ົ ອມໃຕສ້ ະໝອງເປນັ ຕນົ້ . 2). ການແບົ່ ງຊະນດິ ຂອງຕ່ົ ອມໂດຍອາໄສຈານວນຈລຸ ງັ ທົ່ ີປະກອບຂນຶ້ ເປັນຕົ່ ອມເປັນຫກຼັ , ສາມາດແບ່ົ ງອອກ ໄດເ້ ປັນ 2 ຊະນດິ ຄ: ກ. ຕົ່ ອມທົ່ ີປະກອບຂຶ້ນ ດວ້ ຍຈຸລັງພຽງຈຸລັງດຽວ (unicellular glands) ເຊ່ົ ັນ: ຕົ່ ອມໂກຼບເຫຼັດ (globlet cell) ທົ່ ີບບແຊກຕົວຢ່ົ ູລະຫວ່ົ າງແພຜິວຊນັ້ ນອກທົ່ ີມຮີ ູບຮົ່ າງເປັນແທົ່ ງໃນສ່ົ ວນແພຈລຸ ງັ ຜິວຊນັ້ ນອກ ບລເິ ວນໂພງດງັ , ຫຼອດລມົ ແລະ ແພຊນັ້ ນອກທົ່ ລີ າໄສນ້ ອ້ ຍ. ຂ. ຕ່ົ ອມທ່ົ ປີ ະກອບດວ້ ຍຈລຸ ງັ ຫຼາຍໆຈລຸ ງັ ມາລວມກົ່ ຸມກນັ (multicellular glands) ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຄາ້ ຍຄອະ ໄວຍະວະໜົ່ ງຶ ແລະ ມແີ ພສາພນັ ມາຫົ່ ຫຸມ້ ໄດແ້ ກົ່ acini ໃນຕບັ ອົ່ ອນ, alveoli ໃນເຕາົ້ ນມົ , glomeruli ໃນແພຈຸ ລງັ ຂອງໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ເປັນຕນົ້ . ຂອງແຫຼວທ່ົ ີຜະລດິ ຈາກຕ່ົ ອມຈະອອກມາຕາມທົ່ ຫຼ ຜົ່ ານທາງເສນັ້ ເລອດເຊ່ົ ນັ : ຕ່ົ ອມ ນາ້ ລາຍ, ຕົ່ ອມນາ້ ນມົ , ຕົ່ ອມໃຕສ້ ະໝອງ ແລະ ຕ່ົ ອມໄທຣອຍ ເປນັ ຕນົ້ . 21

ຮູບທີ 2.9 ຕົ່ ອມທ່ົ ີປະກອບດວ້ ຍຈລຸ ງັ ຫາຼ ຍໆ ຈລຸ ງັ ມາລວມກົ່ ຸມກນັ 3). ການແບ່ົ ງຊະນດິ ຂອງຕົ່ ອມຕາມລກັ ສະນະຂອງແຫຼວ ຫຼ ທາດທົ່ ຫີ ົ່ ຼງັ ອອກມາ ແບົ່ ງເປນັ 3 ຊະນດິ ຄ: ກ. ຕົ່ ອມທົ່ ີຫົ່ ຼງັ ຂອງແຫວຼ ທ່ົ ີມລີ ກັ ສະນະເປັນເມອກໜຽວ (mucous gland) ເຊ່ົ ນັ : ຕ່ົ ອມນາ້ ລາຍໃຕລ້ ນິ້ (sublingual gland), ຕົ່ ອມພາລາທນີ (palatine gland) ແລະ ໂກຼບເຫດຼັ ເຊວ (globlet cell). ຂ. ຕ່ົ ອມທ່ົ ີຫ່ົ ຼັງຂອງແຫຼວທ່ົ ີມີລກັ ສະນະໃສບ່ົ ໜຽວ (serous gland) ໄດແ້ ກົ່ ຕົ່ ອມນາ້ ລາຍຂ້າງກກົ ຫູ (parotid gland). ຄ. ຕ່ົ ອມທົ່ ຫີ ່ົ ຼງັ ຂອງແຫຼວທົ່ ີມລີ ັກສະນະເປັນເມອກໃສ ແລະ ໜຽວ ເຊົ່ ນັ : ຕ່ົ ອມທົ່ ຢີ ົ່ ູຕາມທົ່ ທາງເດນີ ຫາຍໃຈ ແລະ ຕ່ົ ອມນາ້ ລາຍໃຕລ້ ນິ້ ເປັນຕນົ້ . 4). ການແບົ່ ງຊະນດິ ຂອງຕົ່ ອມໂດຍອາໄສລກັ ສະນະຮູບຮົ່ າງຂອງຕ່ົ ອມແບ່ົ ງອອກເປັນ 2 ຊະນດິ ຄ: ກ. ຕົ່ ອມທ່ົ ມີ ທີ ່ົ ພຽງທ່ົ ດຽວ (simple gland): ສ່ົ ວນທ່ົ ີສາ້ ງຂອງແຫຼວອາດມລີ ກັ ສະນະເປັນທ່ົ ຫຼ ເປັນກະ ເປາະ (acini ຫຼ alveoli) ອນັ ດຽວ ຫຼ ຫຼາຍອນັ ມາເປດີ ເຂາົ້ ໃນທ່ົ . ຂ. ຕ່ົ ອມທົ່ ມີ ທີ ົ່ ຫຼາຍກວ່ົ າ 1 ທ່ົ (compound gland): ໝາຍເຖິງຕົ່ ອມທ່ົ ມີ ທີ ົ່ ແຕກຂະແໜງຫຼາຍກວ່ົ າ 1 ທົ່ ເປນັ ລກັ ສະນະຮົ່ າງແຫົ່ ມາເປດີ ເຂາົ້ ທ່ົ ດຽວ ຫຼ ຫຼາຍທົ່ . 8. ແພສາພນັ (connective tissues) ແພສາພັນອາດເອີນ້ ອີກຢົ່ າງໜ່ົ ງຶ ວົ່ າແພປະສານ ເປັນແພທົ່ ີມຫີ ຼາຍທົ່ ີສຸດໃນຮົ່ າງກາຍເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການຫ່ົ ຫຸມ້ ຫຼ ປະສານ ແລະ ຢຶດໜົ່ ຽວຈລຸ ງັ ຫຼ ແພຊະນດິ ອົ່ ນເພ່ົ ອເສີມສາ້ ງຄວາມແຂງແຮງ ອາດເປນັ ແຫ່ົ ງຼ ອາຫານ ຫຼ ເປັນທາງ ຜົ່ ານຂອງອາຫານ ຫຼ ເປນັ ສ່ົ ວນປະກອບຂອງອະໄວຍະວະຕົ່ າງໆ ລວມທງັ ເປນັ ສ່ົ ວນປະກອບຂອງເສນັ້ ເລອດ ແລະ ເສນັ້ ປະສາດ. ແພສາພນັ ເປນັ ແພທ່ົ ີພດັ ທະນາປ່ົ ຽນແປງມາຈາກແພຊນັ້ ກາງຂອງຕວົ ອົ່ ອນ (mesoderm) ມສີ ົ່ ວນ ປະກອບຄຈລຸ ງັ ແລະ ທາດທ່ົ ີຢົ່ ູລະຫວົ່ າງຈລຸ ງັ (intercellular substance) ເຊົ່ ນັ : ground substance ແລະ amorphous ໂດຍຈານວນຈລຸ ງັ ຈະມນີ ອ້ ຍກວົ່ າທາດທົ່ ີຢ່ົ ູລະຫວົ່ າງຈຸລງັ , ທາດທົ່ ີຢົ່ ູລະຫວົ່ າງຈຸລງັ ເປນັ ທາດ ປະກອບພວກໄກລໂຄໂປຼຕີນ, ຄາໂບໄຮເດຼດ ແລະ ໄຂມນັ ລະລາຍຕວົ ຢ່ົ ໃູ ນນາ້ . ແພສາພນັ ຈະລວມເຖິງແພໄຂມັນ (adipose tissue), ແ ພ ອິລ າສ ະຕິດ (yellow elastic tissue), ຄ ລ າເຈ ນ collagenous ຫຼ white fiber), ກະດູກອົ່ ອນ (cartilage) ແລະ ກະດູກ (bone) ເປັນຕນົ້ , ຈຸລງັ ທົ່ ີປະກອບເປັນແພສາພັນ ໄດແ້ ກົ່ 22

fibroblasts, histiocytes, mast cells, fat cells, reticular cells, plasma cells ແ ລ ະ pigmented cells ເປັນຕົນ້ . ໂດຍຈລຸ ັງ fibroblast ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີສາ້ ງເສນັ້ ໄຍຄລາເຈນ (collagen fiber), ອລິ າ ສະຕນິ (elastic fiber) ແລະ ເສນັ້ ໄຍທ່ົ ີເປນັ ດ່ົ າງແຫ່ົ (reticular fiber). ການແບ່ົ ງປະເພດຂອງແພສາພັນໃນຮ່ົ າງກາຍສດັ ລຽ້ ງສາມາດແບົ່ ງອອກໄດເ້ ປັນ 2 ກົ່ ຸມໃຫຍົ່ ໆ ຄ: ແພສາພນັ ຊະນດິ ພເິ ສດ (special connective tissue) ແລະ ແພສາພນັ ແທ້ (connective tissue proper). ຮູບທີ 2.10 ແພສາພນັ ກ. ແພສາພັນຊະນິດພິເສດ: ໄດແ້ ກ່ົ ແພເລອດ ແລະ ແພສາພນັ ທ່ົ ເີ ຮດັ ໜາ້ ທົ່ ຄີ າ້ ຈນຸ ຮ່ົ າງກາຍ ເປັນຕນົ້ . 1). ແພເລອດ ເຊ່ົ ງິ ປະກອບດວ້ ຍຈລຸ ັງເມດັ ເລອດຊະນດິ ຕົ່ າງໆ ທງັ ເມດັ ເລອດແດງ, ເມດັ ເລອດຂາວ ແລະ ເກດັ ເລອດມຕີ າແໜ່ົ ງຢົ່ ໃູ ນຫອຼ ດເລອດໂດຍຟຢູ ົ່ ໃູ ນນາ້ ເລອດ (plasma) ລກັ ສະນະເປນັ ແພສາພນັ ຊະນດິ ພເິ ສດຄມີ ສະພາບແຫວຼ ເປັນພວກ ( fibrous connective tissues). 2). ແພສາພນັ ທົ່ ີເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຄາ້ ຈນຸ ຮ່ົ າງກາຍໄດແ້ ກ່ົ ກະດກູ ອ່ົ ອນ ແລະ ກະດູກ - ກະດກູ ອ່ົ ອນ (cartilages) ເປັນແພສາພັນທ່ົ ີຄອ້ ນຂາ້ ງແຂງແຕົ່ ບດິ ງໄດ້ ປະກອບດວ້ ຍຈລຸ ງັ ກະດູກອົ່ ອນ (chondrocytes). ຈລຸ ງັ ວາງຕວົ ໃນແອົ່ ງຈລຸ ງັ ທົ່ ີເອນີ້ ວ່ົ າ: ລາຄໜູ າ້ (lacunae) ແລະ ສ່ົ ວນທ່ົ ີສງັ ເຄາະມາຈາກຈລຸ ງັ ກະດູກອົ່ ອນເອີນ້ ວົ່ າ: ເອກັ ຕຣ້າເຊວລູລົ່ າເມດຣິກ (extracellular matrix) ທ່ົ ີປະກອບດວ້ ຍຄອນລາເຈນ (collagen) ຫຼ ອິ ລ າ ສ ະ ຕິ ນ ( elastin) ແ ລ ະ ກ ຣ າ ວ ຊັ ບ ສ ແ ຕ ນ (ground substance) ພ ວ ກ proteoglycan ນາ້ ແລະ ທາດໂມເລກຸນໃຫຍ່ົ ຫຼາຍຊະນິດ ເຮດັ ໃຫກ້ ະດູກອົ່ ອນມີຄວາມໜຽວ, ຊະນດິ ຂອງ ກະດູກອົ່ ອນແບົ່ ງຕາມສ່ົ ວນປະກອບໄດ້ 3 ຊະນດິ ຄ: hyaline cartilage, fibroelastic cartilage ແລະ elastic cartilage. - ກະດູກ (bone) ເປັນແພສາພນັ ຊະນິດພິເສດທົ່ ີມີລກັ ສະນະແຂງ ໂດຍມີຈຸລງັ ກະດູກ (osteocytes) ເປນັ ຈລຸ ງັ ທ່ົ ວີ າງຕວົ ຢ່ົ ໃູ ນແອົ່ ງລາຄູໜາ້ (laculae) ທາດທົ່ ີຢ່ົ ູລະຫວ່ົ າງເນອ້ ກະດູກຈະເປັນແຮົ່ ທາດຫຼາຍຊະນດິ ມມີ າ ລວມກັນເປັນທາດປະກອບທ່ົ ີສາ້ ງຄວາມແຂງແຮງໃຫ້ກະດູກເຊົ່ ນັ : Ca3PO4 ແລະ CaCO3 ເນອ້ ກະດູກ ສາມາດແບົ່ ງອອກໄດ້ 2 ປະເພດຄ: compact bone ແລະ spongy bone ຫຼ cancellous bone. ຂ. ແພສາພນັ ແທ ້(connective tissue proper): ໝາຍເຖງິ ແພສາພນັ ທົ່ ພີ ບົ ໃນອະໄວຍະວະ ຫຼ ໂຄງ ສາ້ ງສ່ົ ວນຕົ່ າງໆຂອງຮ່ົ າງກາຍ ລວມເຖງິ ແພສາພນັ ຊະນດິ ພເິ ສດທົ່ ີພບົ ໄດບ້ າງສ່ົ ວນຂອງຮ່ົ າງກາຍ ເຊົ່ ນັ : ແພຈລຸ ງັ ໄຂ 23

ມນັ ligmented connective tissue ແລະ reticular connective tissue ທ່ົ ພີ ບົ ໃນແພນາ້ ເຫອຼ ງເທ່ົ າົ ນນັ້ , ຕາແໜົ່ ງຈາເພາະ (binding site), ລກັ ສະນະຂອງການເກາະຂອງທາດກບັ ຕວົ ພາທົ່ ແີ ພຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ມີ 3 ລກັ ສະນະຄ: ລກັ ສະນະຈາເພາະ, ລກັ ສະນະແຂ່ົ ງຂັນ ແລະ ລກັ ສະນະຄວາມອ່ົ ມິ ຕວົ ຂອງຕວົ ພາເປັນຕນົ້ ການນາທາດເຂາົ້ ສ່ົ ູຈລຸ ັງ ໂດຍອາໄສຕວົ ພາມລີ ກັ ສະນະເປນັ ການນາທາດເຂາົ້ ສົ່ ູຈລຸ ງັ ທົ່ ມີ ຕີ ວົ ຮບັ ຢ່ົ ູທ່ົ ີເຍົ່ ອຈລຸ ງັ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີນາທາດເຂາົ້ ຈລຸ ງັ ໂດຍ ທາດ ແລະ ຕວົ ນາຈະມຄີ ວາມຈາເພາະກນັ ຢ່ົ າງເຈາະຈົ່ ງົ ເທ່ົ າົ ນນັ້ . ບດົ ທີ 3 ລະບບົ ປະສາດ (Nervous system) ລະບບົ ປະສາດເປັນລະບບົ ທົ່ ກີ ົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຄວບຄຸມການເຮດັ ວຽກຂອງອະໄວຍະວະຕ່ົ າງໆທົ່ ີຢົ່ ູພາຍໃນ ຮົ່ າງກາຍ ໂດຍຈະເຮດັ ວຽກຮ່ົ ວມກບັ ລະບບົ ຕົ່ ອມບ່ົ ມທີ ົ່ ມຜີ ນົ ໃຫສ້ ົ່ ວນຕ່ົ າງໆໃນຮ່ົ າງກາຍເຮດັ ວຽກໄດຢ້ ່ົ າງປົກກະຕິ ແມ່ົ ນຈະມກີ ານກະຕຸນ້ ຈາກສ່ົ ງິ ທາ້ ທາຍທງັ ຈາກພາຍໃນ ແລະ ພາຍນອກຮົ່ າງກາຍ ສນູ ຄວບຄຸມຂອງລະບບົ ປະສາດ ໄດແ້ ກົ່ ສະໝອງສົ່ ວນຕົ່ າງໆ ແລະ ໄຂສັນຫຼງັ ໂດຍມຈີ ລຸ ງັ ປະສາດ ແລະ ໄຍປະສາດ ຫຼ ເສນັ້ ປະສາດເປັນສົ່ ວນທົ່ ີ ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ແລະ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີສົ່ ງົ ຄາສົ່ ງັ ຕົ່ າງໆຈາກສະໝອງ ແລະ ໄຂສນັ ຫງຼັ ເພ່ົ ອຄວບຄຸມການ ເຮດັ ວຽກຂອງອະໄວຍະວະຕົ່ າງໆໃນຮົ່ າງກາຍ. ລະບບົ ປະສາດປະກອບດວ້ ຍແພປະສາດ (nervous tissue) ເຊ່ົ ງິ ເປັນແພພນ້ ຖານທົ່ ີພົບໄດທ້ ົ່ ົວໄປໃນຮົ່ າງກາຍເຊົ່ ັນ: ກັນເຮັດໜາ້ ທົ່ ີຮັບສົ່ ງິ ກະຕຸນ້ ຈາກພາຍໃນ ແລະ ພາຍນອກ ຮົ່ າງກາຍເພົ່ ອໃຫຮ້ ່ົ າງກາຍມກີ ານຕອບສະ ໜອງ. ແພປະສາດປະກອບດວ້ ຍຈຸລງັ ປະສາດ (nerve cell ຫຼ neuron) ແລະ ຈລຸ ງັ ສາພນັ ປະສາດ (supporting cell). 1. ຈລຸ ງັ ປະສາດ (neuron ຫຼ nerve cell) ຈລຸ ງັ ປະສາດເປັນໂຄງສາ້ ງທົ່ ີສາຄນັ ຂອງລະບບົ ປະສາດເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຮບັ ແລະ ສົ່ ງົ ກະແສຄວາມຮູສ້ ກຶ ຫຼ ກະແສ ປະສາດ (impulse) ໄປຕາມອະໄວຍະວະຕ່ົ າງໆຂອງຮ່ົ າງກາຍ ຈລຸ ງັ ປະສາດປະກອບດວ້ ຍຕວົ ຈລຸ ງັ (cell body ຫຼ nerve cell body) ແລະ ໄຍປະສາດ (cell process ຫຼ nerve fiber). ຕວົ ຈລຸ ງັ ປະສາດປະກອບດວ້ ຍ ແກົ່ ນນອ້ ຍ, ໄຊໂຕພຼາດຊຶມ (cytoplasm) ຫຼ ນອຍໂຣພຼາດຊມຶ (neuroplasm) ທ່ົ ີເປັນສົ່ ວນຂອງແຫຼວໃນ ແກ່ົ ນນອ້ ຍ ແລະ ມອີ ແກນແນວຕົ່ າງໆ ເຊ່ົ ນັ : ໄມໂຕຄອນເດຼຍ, ເອນັ ໂດພຼາດມິກເຣກຕຄິ ວິ ລາ, ກອນຈບິ ດີ ແລະ Nissle’s bodies ເປັນຕນົ້ . ຈລຸ ງັ ປະສາດມຮີ ູບຮົ່ າງ ແລະ ຂະໜາດທົ່ ີແຕກຕ່ົ າງກນັ ເຊ່ົ ນັ : ມຮີ ູບວງົ ຮ,ີ ຮູບວງົ ກມົ ຫຼ ເປນັ ຮູບດາວ ເປັນຕົນ້ . ໄຍປະສາດ ຄສົ່ ວນຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດທ່ົ ີແຍກ ຫຼ ແຕກຂະແໜງອອກມາຈາກຕວົ ຈລຸ ັງ ໂດຍທົ່ ວົ ໄປຈະເປນັ ສ່ົ ວນຂອງໄຊໂຕພລາດຊມຶ ທົ່ ີແຕກຂະແໜງອອກມາຈາກຕວົ ຈລຸ ງັ . ໄຍປະສາດສາມາດແບົ່ ງອອກ ໄດເ້ ປນັ 2 ຊະນດິ ຄ: ເດນັ ໄດຼ (dendrite) ແລະ ເອກຊອນ (axon). 1). ເດັນໄດຣຼ: ເປນັ ສ່ົ ວນຂອງໄຍປະສາດທົ່ ຢີ ອ້ ອກມາຈາກຕວົ ຈລຸ ງັ ເມົ່ ອແຕກອອກຈາກຕວົ ຈລຸ ງັ ຈະມກີ ານ ແຕກຂະແໜງເປນັ ກ່ົ ງິ ກາ້ ນຄາ້ ຍກບັ ການແຕກກ່ົ ງິ ກາ້ ນຂອງຕນົ້ ໄມ.້ ຈລຸ ງັ ປະສາດແຕ່ົ ລະຈລຸ ງັ ອາດມສີ ່ົ ວນຂອງເດນັ ໄດຼ ຫຼາຍກວົ່ າ 1 ຂະແໜງກໄດ.້ ເດນັ ໄດຼມກັ ເປນັ ໄຍປະສາດຂະແໜງສນັ້ ໆເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີນາກະແສປະສາດເຂາົ້ ສ່ົ ູຕວົ ຈລຸ ງັ ໃກ້ ໆກບັ ເດນັ ໄດຼຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດຕວົ ໜ່ົ ງຶ ຈະມສີ ົ່ ວນຂອງເອກຊອນຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດອກີ ຕວົ ໜົ່ ງຶ ມາຕດິ ຢ່ົ ູໃກໆ້ ສະເໝີ. 2). ເອກຊອນ: ເປັນສ່ົ ວນຂອງໄຍປະສາດທົ່ ຢີ ້ອອກມາຈາກຕວົ ຈລຸ ງັ ເຊ່ົ ນັ : ດຽວກບັ ເດນັ ໄດຣ ແຕກຕ່ົ າງກນັ ທ່ົ ີແຕົ່ ລະ ຈລຸ ງັ ປະສາດຈະມເີ ອກຊອນພຽງອນັ ດຽວເທ່ົ າົ ນັນ້ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີນາກະແສປະສາດອອກຈາກຕວົ ຈລຸ ງັ ລກັ ສະນະຂອງ ເອກຊອນຈະເປັນທ່ົ ອນ ຫຼ ເປນັ ທົ່ ຍາວໆອາດມກີ ານແຕກກົ່ ງິ ຂະແໜງໄດດ້ ວ້ ຍເອກຊອນທົ່ ີມຂີ ະໜາດຍາວໆມກັ ຖກ 24

ຫຸມ້ ດວ້ ຍເຍົ່ ອໄຂມັນປະເພດ sphingomyelin ເອີນ້ ວົ່ າ: ແພໄມອລິ ນິ (myelin sheath) ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີປ້ອງກັນ ອນັ ຕະລາຍໃຫແ້ ກົ່ ໄຍປະສາດ, ເປັນອາຫານໃຫແ້ ກົ່ ຈລຸ ງັ ປະສາດທ່ົ ຍີ າວໆ ແລະ ເປັນສະນວນໄຟຟາ້ ມຜີ ົນເຮດັ ໃຫ້ ເກີດຄວາມສັກນາໄຟຟ້າລະຫວ່ົ າງພາຍນອກ ແລະ ພາຍໃນເອກຊອນເຊ່ົ ງິ ກົ່ ຽວຂອ້ ງໃນການນາກະແສປະສາດ. ລກັ ສະນະຂອງແພໄມອລິ ນິ ຊີດທົ່ ຫີ ຸມ້ ເອກຊອນຈະຫຸມ້ ຢ່ົ ູມລີ ກັ ສະນະເປັນປ້ອງໆເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ຮອຍຕົ່ ຂອງແພໄມອິ ລິນ ເອີນ້ ວົ່ າ: Node of ranvier ການເຄ່ົ ອນທ່ົ ີຂອງກະແສປະສາດເທິງເອກຊອນທ່ົ ີມີແພໄມອິລິນຫຸມ້ ຈະມີ ລກັ ສະນະກະໂດດເປັນຊ່ົ ວງໆລະຫວ່ົ າງ Node of ranvier ທົ່ ີຕ່ົ ກນັ ຢ່ົ ູເຮດັ ໃຫກ້ ານນາກະແສໄຟຟາ້ ເທງິ ເອກຊອນ ທົ່ ີມເີ ຍົ່ ອໄມອລິ ິນຫຸມ້ ເກດີ ຂນຶ້ ໄດວ້ ່ົ ອງໄວກວົ່ າເອກຊອນທ່ົ ີບ່ົ ມແີ ພໄມອລິ ນິ ສາມາດແບົ່ ງເອກຊອນອອກເປັນ 2 ປະ ເພດຕາມລກັ ສະນະໂຄງສາ້ ງຂອງເຍົ່ ອຫຸມ້ ຄ: ໄຍປະສາດທ່ົ ມີ ແີ ພຫຸມ້ (myelinated nerve fiber ) ແລະ ໄຍ ປະສາດທ່ົ ີບົ່ ມແີ ພຫຸມ້ (nonmyelinated nerve fiber). ໃນລະບບົ ປະສາດສ່ົ ວນກາງແພໄມອລິ ນິ ຈະຖກສາ້ ງ ຈາກຈລຸ ງັ ປະສາດພວກ oligodendroglia ທົ່ ຢີ ້ສົ່ ວນຂອງຈລຸ ັງເອກິ ມາພນັ ອອ້ ມເອກຊອນຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດໂດຍ ຈະບົ່ ມຊີ ນັ້ ນອຍຣເິ ລມັ ມາ (neurilema) ປາກດົ ໃຫເ້ ຫນັ , ແຕ່ົ ໃນລະບບົ ປະສາດສົ່ ວນປາຍຈລຸ ງັ ປະສາດຈະມແີ ພ ຫຸມ້ ເອີນ້ ວ່ົ າ: ນອຍຣິເລມັ ມາ (neurilema) ເຊ່ົ ງິ ສາ້ ງມາຈາກ Schwann cell ຈລຸ ງັ ປະສາດທົ່ ບີ ່ົ ມແີ ພຫຸມ້ ສາມາດ ແບ່ົ ງອອກຕາມໜາ້ ທ່ົ ີເປັນ 3 ປະເພດຄ: ເອກຊອນຂອງຈຸລງັ ປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ (sensory nerve fiber), ເອກຊອນຂອງຈລຸ ັງປະສາດສົ່ ັງການ (motor nerve fiber) ແລະ ເອກຊອນຂອງຈຸລງັ ປະສາດທ່ົ ີເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີປະ ສານ (associative neuron ຫຼ associative nerve fiber) ເຊົ່ ງິ ເປັນຈຸລງັ ປະສາດທ່ົ ີພບົ ໃນສະໝອງ ແລະ ໄຂສນັ ຫງຼັ ເທົ່ າົ ນນັ້ . ຮູບທີ 3.1 ສ່ົ ວນປະກອບຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດ 25

2. ການແບົ່ ງປະເພດຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດ ຈລຸ ງັ ປະສາດສາມາດແບົ່ ງອອກໄດຫ້ ຼາຍປະເພດ ເຊົ່ ນັ : ການແບົ່ ງຈລຸ ງັ ປະສາດອອກຕາມໂຄງສາ້ ງ ຫຼ ການແບົ່ ງ ຈລຸ ງັ ປະສາດຕາມຈານວນໄຍປະສາດທົ່ ຢີ ້ອອກຈາກຕວົ ຈລຸ ງັ ແລະ ການແບົ່ ງຈລຸ ງັ ປະສາດຕາມໜາ້ ທົ່ ຂີ ອງຈລຸ ງັ ດ່ົ ງັ ນ:ີ້ 1). ການແບົ່ ງປະເພດຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດຕາມໂຄງສາ້ ງ ຫຼ ແບົ່ ງຕາມຈານວນົ ໄຍປະສາດທົ່ ີຢ້ອອກມາຈາກຕວົ ຈຸ ລງັ ແບ່ົ ງຈລຸ ງັ ປະສາດອອກໄດເ້ ປັນ 3 ປະເພດໄດແ້ ກ່ົ ຈຸລງັ ປະສາດຂວົ້ ດຽວ ຈລຸ ງັ ປະສາດສອງຂວົ້ ແລະ ຈລຸ ັງ ປະສາດຫຼາຍຂວົ້ ເປັນຕນົ້ (ດົ່ ັງສະແດງໃນຮູ ບທີ 3. 2 ). ກ.ຈລຸ ັງປະສາດຂວົ້ ດຽວ (unipolar neuron): ເປນັ ຈລຸ ງັ ປະສາດທ່ົ ມີ ໄີ ຍປະສາດຢ້ອອກຈາກຕວົ ຈລຸ ງັ ພຽງ ດາ້ ນດຽວ, ຈາກນນັ້ ຈະແຍກອອກເປັນ 2 ໄຍປະສາດ ຄ ສ່ົ ວນຂອງເດັນໄດຼ ແລະ ເອກຊອນ ສົ່ ວນໃຫຍ່ົ ຈຸລັງ ປະສາດຊະນດິ ນຈີ້ ະມເີ ອກຊອນຍາວກວ່ົ າເດນັ ໄດຼ ແລະ ປາຍສຸດຂອງເດນັ ໄດຼຈະປ່ົ ຽນຮູບຮົ່ າງເປນັ ສົ່ ວນທົ່ ີຮບັ ຄວາມ ຮູສ້ ຶກ (receptor) ເພົ່ ອເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຈາກສົ່ ິງທາ້ ທາຍຕົ່ າງໆ, ຈລຸ ັງປະສາດຊະນິດນມີ້ ັກພົບທ່ົ ີປົມ ປະສາດຮັບຄວາມຮູສ້ ຶກທ່ົ ີໄຂສັນຫຼັງ (dorsal root ganglion) ເຊົ່ ງິ ເປັນຈຸລັງປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ຶກ, ຈລຸ ັງ ປະສາດປະເພດນພີ້ ບົ ໄດນ້ ອ້ ຍ, ສ່ົ ວນໃຫຍົ່ ພບົ ໃນສ່ົ ວນປະກອບຂອງຕວົ ອ່ົ ອນ. ຂ.ຈລຸ ັງປະສາດສອງຂວົ້ (bipolar neuron): ເປນັ ຈລຸ ງັ ປະສາດທ່ົ ີມໄີ ຍປະສາດຢ້ອອກມາຈາກຕວົ ປະສາດ 2 ອັນ ແລະ ຢົ່ ູກງົ ກນັ ຂາ້ ມ ຄ: ເອກຊອນ ແລະ ເດນັ ໄດຼ ທງັ ສອງສ່ົ ວນຈະມຄີ ວາມຍາວທົ່ ໃີ ກຄ້ ຽງກນັ , ເປັນຈຸລງັ ປະສາດທ່ົ ີພບົ ທ່ົ ເີ ຣຕໜິ າ້ (retina) ຂອງຕາ, ຈລຸ ງັ ປະສາດຂອງຕົ່ ອມຮບັ ລດົ ຊາດ (taste buds) ຂອງລນິ້ ແລະ ຈຸ ລງັ ປະສາດທົ່ ີແພຜິວຊນັ້ ນອກຂອງຊົ່ ອງດງັ (olfactory epithelium) ເປັນຕນົ້ . ຄ.ຈລຸ ງັ ປະສາດຫາຼ ຍຂົວ້ (multipolar neuron): ເປນັ ຈລຸ ງັ ປະສາດທົ່ ມີ ໄີ ຍປະສາດຢອ້ ອກຈາກຕວົ ຈລຸ ງັ ຈານວນົ ຫຼາຍໃນຫຼາຍທິດທາງ ແຕ່ົ ມີເອກຊອນພຽງ 1 ອັນເທ່ົ ົານນັ້ ຈະເປັນກົ່ ຸມຈລຸ ງັ ປະສາດທ່ົ ບີ ບຫຼາຍທົ່ ີສຸດໃນ ຮ່ົ າງກາຍ ເຊ່ົ ນັ : ຈລຸ ງັ ປະສາດສົ່ ງັ ການ (motor neuron)ໃນສົ່ ວນສະໝອງ ແລະ ໄຂສນັ ຫຼງັ ແລະ ຈລຸ ງັ ປະສາດທ່ົ ີ ຂນັ້ ລະຫວົ່ າງກາງ ຫຼ ເຊົ່ ອມລະຫວ່ົ າງຈລຸ ງັ ປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ແລະ ຈລຸ ັງປະສາດສົ່ ງັ ການ(interneuron), ຈຸ ລງັ ປະສາດຫາຼ ຍຂວົ້ ສາມາດແບົ່ ງແຍກອອກຕາມລກັ ສະນະຮູບຮ່ົ າງຂອງຈລຸ ງັ ເຊ່ົ ນັ : ຈລຸ ງັ ປະສາດຫາຼ ຍຂວົ້ ທົ່ ມີ ຮີ ູບຮ່ົ າງ ຄາ້ ຍດາວ (satellite cell) ພບົ ໃນສະໝອງ ແລະ ໄຂສນັ ຫຼັງ. ຕວົ ຈຸລັງປະສາດຈະຢົ່ ູໃນສະໝອງ ຫຼ ໄຂສນັ ຫຼັງ ສົ່ ວນເອກຊອນຈະຢ້ອອກໄປເປັນເສນັ້ ປະສາດສະໝອງ (cranial nerve) ແລະ ເສນັ້ ປະສາດໄຂສນັ ຫຼັງ ( spinal nerve ). ສາລບັ ຈລຸ ງັ ປະສາດທົ່ ີມຮີ ູບຮ່ົ າງຄາ້ ຍຮູບປິຣາມິດ (pyramidal cell) ຈະພບົ ທ່ົ ີເນອ້ ສະໝອງ ສົ່ ວນນອກຂອງສະໝອງສ່ົ ວນໜາ້ (cerebral cortex) ສົ່ ວນຈລຸ ັງປະສາດຫຼາຍຂວົ້ ທ່ົ ມີ ຮີ ູບຮ່ົ າງຄາ້ ຍກະຖາງຕນົ້ ໄມ້ (purkinge cell) ຈະພບົ ທ່ົ ີເນອ້ ສະໝອງສ່ົ ວນນອກຂອງສະໝອງສ່ົ ວນຫງຼັ (cerebellum) ສົ່ ວນໃຫຍ່ົ ຈລຸ ງັ ປະສາດທົ່ ພີ ບົ ໃນສດັ ລຽ້ ງລູກດວ້ ຍນມົ ເປັນຈລຸ ງັ ປະສາດຊະນດິ ສອງຂວົ້ ແລະ ຈລຸ ງັ ປະສາດຊະນດິ ຫາຼ ຍຂວົ້ . 2). ການແບ່ົ ງປະເພດຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດຕາມໜາ້ ທົ່ ີຂອງຈລຸ ງັ ສາມາດແບົ່ ງອອກໄດ້ 4 ຊະນດິ ຄ: ກ.ຈລຸ ັງປະສາດຮັບຄວາມຮູສ້ ກຶ (sensory neuron ຫຼ afferent neuron): ເປນັ ຈລຸ ງັ ປະສາດທົ່ ີຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຕາມສ່ົ ວນຕ່ົ າງໆຂອງຮົ່ າງກາຍເຊ່ົ ນັ : ສົ່ ວນຜິວໜງັ ຈລຸ ງັ ປະສາດຊະນດິ ນຈີ້ ະເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຮບັ ຄວາມຮູສ້ ຶກ ແລະ ນາກະແສປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ສ່ົ ງົ ໄປຍງັ ລະບບົ ປະສາດຄສະໝອງ ຫຼ ໄຂສນັ ຫງຼັ , ຈລຸ ງັ ປະສາດຮບັ ຄວາມ ຮູສ້ ກຶ ມສີ ່ົ ວນປາຍຂອງເດນັ ໄດຼເປນັ ຕວົ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ (receptor) ຕວົ ຈລຸ ງັ ປະສາດຈະຢົ່ ູລວມກນັ ເປນັ ກົ່ ຸມນອກ ສ່ົ ວນຂອງສະໝອງ ແລະ ໄຂສນັ ຫງຼັ ເອີນ້ ວົ່ າ: sensory ganglion. ປາຍຂອງເອກຊອນຈະຢ່ົ ູທົ່ ີສະໝອງ ຫຼ ໄຂ 26

ສນັ ຫງຼັ , ຈລຸ ງັ ປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ສ່ົ ວນໃຫຍ່ົ ເປັນຈລຸ ງັ ປະສາດຫາຼ ຍຂວົ້ ເຊົ່ ນັ : ຈລຸ ງັ ປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຮອ້ ນ ແລະ ເຢນັ , ສາລບັ ຈລຸ ງັ ປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ແບບສອງຂວົ້ ພບົ ທ່ົ ຕີ າ ແລະ ດງັ ເປັນຕນົ້ . ຮູບທີ 3.2 ປະເພດຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດແບົ່ ງຕາມໂຄງສາ້ ງ ຂ. ຈລຸ ັງປະສາດນາຄາສ່ົ ງັ ຫຼ ຈຸລັງປະສາດສ່ົ ງັ ການ (motor neuron ຫຼ efferent neuron): ເປັນຈລຸ ງັ ປະສາດທົ່ ີມຕີ ວົ ຈລຸ ງັ ຢົ່ ູໃນລະບບົ ປະສາດສ່ົ ວນກາງເປນັ ຈລຸ ງັ ປະສາດມເີ ອກຊອນຍາວເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີນາກະແສປະສາດ ຫຼ ນາຄາສົ່ ງັ ອອກຈາກສະໝອງ ຫຼ ໄຂສນັ ຫງຼັ ໄປສົ່ ງັ ການທ່ົ ີອະໄວຍະວະຕ່ົ າງໆ, ຈລຸ ງັ ປະສາດສ່ົ ງັ ການສາມາດແບົ່ ງອອກ ຕາມໜາ້ ທ່ົ ສີ ະເພາະຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດແຕ່ົ ລະຊະນດິ ເປນັ ຈລຸ ງັ ປະສາດສົ່ ງັ ການ (motor neuron ) ທົ່ ີເອກຊອນນາກ ະແສປະສາດໄປສົ່ ງັ ການທ່ົ ີກາ້ ມເນອ້ ລາຍເພ່ົ ອໃຫເ້ ກດີ ການຫດົ ຕວົ , ສົ່ ວນຈລຸ ງັ ປະສາດສ່ົ ງັ ການທົ່ ີສົ່ ວນຂອງເອກຊອນ ນາຄາສ່ົ ັງໄປສົ່ ງົ ທົ່ ີຕ່ົ ອມບ່ົ ມີທົ່ ແລະ ຕ່ົ ອມມີທ່ົ ຕົ່ າງໆໃນຮ່ົ າງກາຍເພ່ົ ອໃຫຜ້ ະລິດ ແລະ ຫົ່ ຼັງຂອງແຫຼວເອີນ້ ວ່ົ າ: secretory neuron ສົ່ ວນ accelerator neuron ເປັນຈລຸ ງັ ປະສາດສ່ົ ງັ ການທົ່ ສີ ົ່ ວນຂອງເອກຊອນຂອງຈລຸ ັງ ປະສາດໄປສນີ້ ສຸດທ່ົ ີອະໄວຍະວະພາຍໃນ ແລະ ຫົວໃຈ ເຮັດໃຫມ້ ີການເຮັດວຽກຫຼາຍຂນຶ້ ຫຼ ເກີດການຫດົ ຕວົ ແລະ ຈລຸ ງັ ປະສາດສ່ົ ງັ ການທ່ົ ີນາຄາສົ່ ງັ ໄປທ່ົ ີອະໄວຍະວະພາຍໃນ ແລະ ຫວົ ໃຈເຮດັ ໃຫກ້ ານເຮດັ ວຽກຊາ້ ລງົ ເອີນ້ ວົ່ າ: inhibitory neuron ເປນັ ຕນົ້ . ຄ. ຈລຸ ັງປະສາດປະສານງານ (association neuron): ສ່ົ ວນໃຫຍ່ົ ເປນັ ຈລຸ ງັ ປະສາດຫຼາຍຂວົ້ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີ ຮບັ ກະແສປະສາດຈາກຈລຸ ງັ ປະສາດໜົ່ ງຶ ໄປສ່ົ ົງໃຫຈ້ ລຸ ງັ ປະສາດອກີ ຈລຸ ງັ ໜ່ົ ງຶ , ເປັນຈລຸ ງັ ປະສາດທ່ົ ພີ ບົ ຫາຼ ຍໃນສະໝ ອງ ແລະ ໄຂສນັ ຫງຼັ ເທົ່ າົ ນນັ້ . ງ). ຈຸລັງປະສາດພົ່ ລີ ຽ້ ງ ຫຼ ຈລຸ ັງກ່ົ ຽວພນັ ປະສາດ(supporting neuron): ເປັນຈລຸ ງັ ປະສາດທົ່ ີພບົ ຫຼາຍໃນ ລະບບົ ປະສາດສ່ົ ວນກາງເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີເປັນໂຄງສາ້ ງຂອງລະບບົ ປະສາດ ຊ່ົ ວຍຄາ້ ຈນູ ແລະ ໃຫອ້ າຫານແກົ່ ຈລຸ ງັ ປະສາດ 27

ລວມທງັ ເປນັ ທາງຜົ່ ານຂອງອາຫານ ແລະ ອເິ ລກັ ໂຕນໄລ. ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ກົ່ ຽວກບັ ສາ້ ງເນອ້ ປະສາດທດົ ແທນສ່ົ ວນທົ່ ີ ຖກທາລາຍ, ສາມາດທາລາຍເຊອ້ ພະຍາດ ແລະ ສ່ົ ງິ ແປກປອມລວມທງັ ເປນັ ຂອບແຍກຈດຸ ປະສານ (synapses) ຈລຸ ງັ ປະສາດທ່ົ ີເປັນຈລຸ ງັ ພົ່ ລຽ້ ງບົ່ ມໜີ າ້ ທົ່ ກີ ່ົ ຽວກບັ ການນາກລະແສປະສາດ, ຈຸລງັ ປະສາດພ່ົ ລຽ້ ງທົ່ ພີ ບົ ໃນສະໝອງ ແລະ ໄຂສນັ ຫງຼັ ເອີນ້ ວົ່ າ: neuroglia ປະກອບດວ້ ຍຈລຸ ງັ ປະສາດຊະນດິ ຕົ່ າງໆຄ: - ependymal cell ເປັນຈຸລງັ ແພຜິວຊນັ້ ນອກທ່ົ ີພບົ ຕາມຂອບຊ່ົ ອງວົ່ າງໃນສະໝອງ (ventricle) ແລະ ຊ່ົ ອງວ່ົ າງໃນໄຂສັນຫຼງັ (central canal), ເປັນຈຸລັງແພຜິວຊັນ້ ນອກຊະນິດ simple ciliated cuboidal epithelium ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີໃນການສາ້ ງນາ້ ໄຂສນັ ຫງຼັ (cerebrospinal fluid,CSF). - astrocyte ເປນັ ຈຸລງັ (neuroglia) ທົ່ ີມີຮູບຮົ່ າງຄາ້ ຍດາວ, ມຂີ ະໜາດໃຫຍ່ົ , ພບົ ຫຼາຍທ່ົ ີສຸດໃນລະບບົ ປະສາດສ່ົ ວນກາງ, ເປັນຈລຸ ັງທົ່ ີມີສ່ົ ວນຢ້ບາງສ່ົ ວນໄປສາຜັດກບັ ເສນັ້ ເລອດເຮັດໜາ້ ທົ່ ີກົ່ ຽວກັບ blood brain barrior ທ່ົ ີລອ້ ມອອ້ ມເສນັ້ ເລອດຝອຍໃນສະໝອງ ແລະ ໃນໄຂສນັ ຫງຼັ ເພ່ົ ອນາອາຫານໃຫຈ້ ລຸ ງັ ປະສາດ. - oligodendrocyte (oligodendroglia) ເປັນຈລຸ ັງປະສາດທົ່ ີມຂີ ະໜາດນອ້ ຍລງົ ມາມແີ ກົ່ ນນອ້ ຍໃຫຍົ່ ແລະ ມສີ ່ົ ວນຢ້ນອ້ ຍກວ່ົ າ astrocyte ພບົ ໃນສະໝອງ ແລະ ໄຂສນັ ຫງຼັ ເປນັ ຈລຸ ງັ ທ່ົ ພີ ບົ ຫຼາຍທົ່ ີສຸດສ່ົ ວນຢ້ບາງສົ່ ວນ ຈະຢ້ຊ່ົ ໄປທົ່ ີຈລຸ ງັ ປະສາດເພົ່ ອຫ່ົ ຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ແລະ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີຄາ້ ຍກບັ schwann cell ສາ້ ງແພໄມອລິ ນິ ຫຼ ປອກຫ່ົ ຫຸມ້ ເອກຊອນຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດທ່ົ ຢີ ົ່ ໃູ ນລະບບົ ປະສາດສົ່ ວນກາງ. - microglia ເປນັ ຈລຸ ງັ ປະສາດທົ່ ີມຂີ ະໜາດນອ້ ຍທ່ົ ສີ ຸດສາມາດເຄົ່ ອນທົ່ ີໄດ,້ ມຮີ ູບຮ່ົ າງບົ່ ແນ່ົ ນອນ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ກີ ນິ ສ່ົ ງິ ແປກປອມທົ່ ີເຂາົ້ ມາໃນເນອ້ ແພປະສາດໂດຍຈະທາລາຍເຊອ້ ຈລຸ ນິ ຊີ ແລະ ເສດຂອງຈລຸ ງັ ທົ່ ີຕາຍແລວ້ ເນ່ົ ອງ ຈາກມຄີ ຸນລກັ ສະນະພເິ ສດ (phagocytic properties). ຈລຸ ັງປະສາດພົ່ ລຽ້ ງທົ່ ີພບົ ໃນລະບບົ ປະສາດສົ່ ວນປາຍປະກອບດວ້ ຍ Schwann cell, satellite cell ແລະ fibroblast ເປນັ ຕນົ້ . Schwann cell ເປັນຈລຸ ງັ ທ່ົ ຫີ ຸມ້ ລອ້ ມອອ້ ມສົ່ ວນເອກຊອນເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີສາ້ ງແພໄມອິ ລນິ ແລະ ນອຍຣເິ ລມ່ົ າຊີດ (neurilema sheath) ທົ່ ີເປນັ ສົ່ ວນປະກອບຂອງໄຍປະສາດໃນເອກຊອນທົ່ ມີ ບີ ອກ ຫຸມ້ Schwann cell ໜ່ົ ງຶ ຈລຸ ງັ ຈະສາ້ ງປອກຫຸມ້ ເອກຊອນໄດ້ 1 ຊົ່ ວງເທົ່ າົ ນນັ້ (internode) ຈລຸ ງັ ປະສາດຮູບດາວ (satellite cell) ເປັນຈລຸ ັງທົ່ ີພບົ ຮຽງຕົວຢ່ົ ູອ້ອມຮອບຈຸລັງປະສາດໃນປົມປະສາດ (ganglion cell) ແລະ fibroblast ຈະພບົ ກະຈາຍຕວົ ໃນເນອ້ ແພລະບບົ ປະສາດສ່ົ ວນປາຍເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີສາ້ ງເນອ້ ແພປະສາດທດົ ແທນເນອ້ ແພປະສາດທົ່ ີຖກທາລາຍ. 3. ປົມປະສາດ (ganglion ຫຼ ganglia) ໝາຍເຖງິ ບລເິ ວນທົ່ ີຕົວຈລຸ ັງປະສາດມາລວມກນັ ເປນັ ກົ່ ຸມຢ່ົ ູນອກລະບບົ ປະສາດສ່ົ ວນກາງມີ 2 ຊະນິດ ຄ: sensory ganglion ເປັນປົມປະສາດຂອງເສນັ້ ປະສາດສະໝອງ ແລະ ເສນັ້ ປະສາດໄຂສັນຫຼງັ ເຊ່ົ ັນ: dorsal root ganglion ສົ່ ວນ motor ganglion ຫຼ autonomic ganglion ເຊ່ົ ັນ: vertebral ganglion ຂອງ ອະໄວຍະວະພາຍໃນ ປມົ ປະສາດເປັນສ່ົ ວນຂອງເນອ້ ແພປະສາດທົ່ ເີ ຮດັ ວຽກກບັ ລະບບົ ປະສາດອດັ ໂນມຕັ ິ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີເປນັ ຈລຸ ງັ ແລະ ຣີເຟຼັກເຊນັ ເຕີ (reflex center) ຂອງລະບົບປະສາດອດັ ໂນມດັ ລວມທັງເປນັ ກົ່ ຸມຈລຸ ງັ ປະສາດ ສາລບັ ປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ໃນລະບບົ ປະສາດສົ່ ວນກາງ. 28

4. ແກົ່ ນນອ້ ຍ (nucleus) ໝາຍເຖິງກົ່ ຸ ມຂອງຈຸລັງປະສາດທ່ົ ີລວມຕວົ ກັນຢ່ົ ູໃນລະບົບປະສາດສົ່ ວນກາງພົບໄດ້ທັງ sensory nucleus ເຊົ່ ັນ: gracilus nucleus ແລະ motor nucleus ເຊ່ົ ັນ: hypoglossal nucleus ຫາກກົ່ ຸ ມ ຂອງແກົ່ ນນອ້ ຍຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດມາລວມກນັ ເພ່ົ ອເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີພເິ ສດໂດຍສະເພາະຈະເອີນ້ ວົ່ າ: ສູນ (center) ເຊ່ົ ນັ : cardio inhibitory center. nerve tract ໝາຍເຖິງ ກົ່ ຸມຂອງໄຍປະສາດທ່ົ ຢີ ົ່ ູໃນລະບບົ ປະສາດສົ່ ວນກາງ ສ່ົ ວນເນອ້ ສຂີ າວເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີ ນາກະແສປະສາດຂນຶ້ ແລະ ລງົ ເພົ່ ອຕດິ ຕ່ົ ລະຫວົ່ າງ upper ແລະ lower nerve tracts. 5. ການເຮດັ ວຽກຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດ ລກັ ສະນະການເຮດັ ວຽກຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດແບົ່ ງອອກໄດເ້ ປັນ 2 ຊະນດິ ຄ: 1). ການເຄົ່ ອນທົ່ ີຂອງກະແສປະສາດໃນຈຸລັງປະະສາດເປັນການເຄົ່ ອນທ່ົ ີໂດຍປະຕິກິລິຍາໄຟຟ້າເຄມີ (electrochemical reaction) ມີຂນັ້ ຕອນຄ ໃນຂະນະທ່ົ ີຈລຸ ງັ ປະສາດຢົ່ ູໃນລະຍະພັກ (resting stage ຫຼ polarized stage) ພາຍນອກຈລຸ ງັ ປະສາດຈະມີ Na+,Cl- ຢົ່ ູຫຼາຍ ແຕ່ົ ຈະມີ K+ ຢ່ົ ູນອ້ ຍ ໂດຍ K+ ຈະຢ່ົ ໃູ ນໄຊ ໂຕພຼາດຊມຶ ຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດເນົ່ ອງຈາກຄຸນລກັ ສະນະຂອງແພຫຸມ້ ຈລຸ ັງເມມເບນທ່ົ ມີ ີຄຸນລກັ ສະນະເປັນແພເລອກ ຜ່ົ ານ (semipermeable membrane) ຈ່ົ ງຶ ເຮັດໃຫ້ K+ ສາມາດຊມຶ ຜ່ົ ານເຂາົ້ ພາຍໃນຈລຸ ງັ ໄດດ້ ີກວ່ົ າ Na+ ໃນ ຂະນະທົ່ ີ Cl- ສາມາດເຂາົ້ ອອກແພຫຸມ້ ຈຸລັງໄດຢ້ ົ່ າງອດິ ສະຫະຼ ແລະ ພາຍໃນຈຸລງັ ປະສາດມໄີ ຟຟ້າບັນຈຸລບົ ຫາຼ ຍ ກວ່ົ ບວກ ເນົ່ ອງຈາກມທີ າດປະສມົ ທົ່ ມີ ຂີ ະໜາດໃຫຍົ່ ເຊ່ົ ງິ ມໄີ ຟຟາ້ ບນັ ຈລຸ ບົ ເຊົ່ ນັ : ໂປຼຕີນ ແລະ ກດົ ນວິ ຄລີອກິ ຈາກ ການວດັ ຄ່ົ າຄວາມຊກັ ນາຍງັ ພບົ ວົ່ າພາຍນອກຈລຸ ງັ ຈະມໄີ ຟຟາ້ ບນັ ຈບຸ ວກຫຼາຍກວ່ົ າພາຍໃນຈລຸ ງັ (ປະມານ -60 ມິນ ລໂິ ວນ) ເອີນ້ ວ່ົ າ: ພາວະມຂີ ວົ້ (polarized) ເມົ່ ອຈລຸ ງັ ປະສາດຖກກະຕຸນ້ ບ່ົ ວ່ົ າຈະເກດີ ຈາກໄຟຟ້າ ຫຼ ທາດເຄມີ ເຮດັ ໃຫແ້ ພຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ປົ່ ຽນແປງຄຸນລກັ ສະນະຊົ່ ວົ ຄາວ ເຮດັ ໃຫ້ Na+ ສາມາດແພົ່ ເຂາົ້ ໄປໃນຈຸລງັ ໄດ້ ພອ້ ມກບັ ຍຸດ ການສົ່ ງົ ກບັ ຂອງ Na+ ອອກຈາກຈລຸ ັງ ເຮັດໃຫຜ້ ິວພາຍໃນຈລຸ ງັ ປະສາດບ່ົ ອນທ່ົ ີມີ Na+ ຜົ່ ານເຂາົ້ ອອກຈຸລງັ ເກີດ ການປົ່ ຽນແປງເປນັ ໄຟຟາ້ ບນັ ຈຸບວກ ແລະ ຜິວພາຍນອກທ່ົ ີສນູ ເສຍ Na+ ໄປປົ່ ຽນເປັນໄຟຟາ້ ບນັ ຈບຸ ວກເອີນ້ ວົ່ າ: ການເກີດ depolarization ໄລຍະນຄີ້ ວາມຕ່ົ າງສກັ ໄຟຟ້າຂອງແພຫຸມ້ ຈລຸ ັງຈະປົ່ ຽນແປງຈາກ -60 ມິນລິໂວນ ເປັນ 0 ມິນລິໂວນ ແລະ ເປັນ +60 ມິນລິໂວນຕາມປະລິມ ານຂອງ Na+ ທົ່ ີແພົ່ ເຂົ້າໄປໃນຈຸລັງ ໄລຍ ະ depolarized ເປັນໄລຍະທ່ົ ີມກີ ະແສປະສາດເກດີ ຂນຶ້ ໂດຍກະແສປະສາດທ່ົ ີເກດິ ຂນ້ ຄສະຫນາມໄຟຟາ້ ທົ່ ເີ ກດິ ຂນ້ ຈາກການປ່ົ ຽນແປງທາງເຄມໄີ ຟຟ້ານນັ້ ເອງ (electrochemical change) ເມ່ົ ອເກດີ depolarized ເຖິງຂນັ້ ສູງ ສຸດແລວ້ ແພຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ຈະບ່ົ ຍອມໃຫ້ Na+ ເຂາົ້ ໄປໃນຈລຸ ງັ ອກີ ຕົ່ ໄປ ໃນທາງກບັ ກນັ ຈະຍອມໃຫ້ K+ ແພ່ົ ອອກຈາກຈຸ ລງັ ຢ່ົ າງວົ່ ອງໄວຈົນປະລມິ ານ Na+ ທົ່ ເີ ຂາົ້ ມາເທົ່ າົ ກັບ K+ ທ່ົ ີອອກໄປ ການປົ່ ຽນແປງໄຟຟ້າບັນຈທຸ ົ່ ີຜິວຈລຸ ັງນີໃ້ ຊ້ ເວລາພຽງເສດສຽ້ ວວິນາທີເທ່ົ ົານັນ້ ເຫດການຕັ້ງແຕົ່ Na+ ຫຸຼດເຂົາ້ ໃນຈລຸ ັງເປັນຈຸດເລົ່ ີມຕົນ້ ຂອງການເກີດ depolarization ຕ່ົ ຈາກນນັ້ ຈະເກດີ ຂະບວນການນາ Na+ ອອກນອກຈລຸ ງັ ແລະ ການນາ K+ ເຂາົ້ ພາຍໃນຈລຸ ງັ ໂດຍ ຂ ະ ບວ ນ ກ ານ sodium – potassium pump ເຊ່ົ ິງຂ ະບ ວ ນ ກ ານນີ້ຕ້ອ ງໃຊ້ພະ ລັງງານ (active transport) ໂດຍການໃຊ້ ATP ຮ່ົ ວມດວ້ ຍໃນການຂບັ Na+ ອອກຈາກຈລຸ ັງ ແລະ ດງຶ K+ ເຂາົ້ ຈລຸ ງັ ເອີນ້ ວ່ົ າ: ການ depolarization ຈລຸ ງັ ໃນລະຍະນຈີ້ ະມສີ ະພາບເໝອນໄລຍະ polarized stage ໂດຍຜວິ ຂອງຈລຸ ງັ ຈະມີ 29

ໄຟຟ້າບນັ ຈບຸ ວກຫຼາຍ ແລະ ພາຍໃນມີໄຟຟ້າບນັ ຈລຸ ບົ ຫາຼ ຍ, ການປ່ົ ຽນແປງໄຟຟ້າບນັ ຈບຸ ວກ ແລະ ໄຟຟາ້ ບນັ ຈລຸ ົບ ຂອງແພຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ແລະ ພາຍໃນຈລຸ ງັ ຈະເກດີ ຂນຶ້ ເປນັ ວດັ ທະຈກັ , ການປົ່ ຽນແປງທ່ົ ແີ ພຫຸມ້ ຈລຸ ງັ ປະສາດເອີນ້ ວ່ົ າ: ກະ ແສປະສາດ ຫຼ ຄນ້ ປະສາດ (impulse) ເຊົ່ ງິ ຈະເຄ່ົ ອນຜ່ົ ານຈາກເດນັ ໄດຼໄປທ່ົ ເີ ອກຊອນ. ຮູບທີ 3.3 ການສ່ົ ງົ ກະແສປະສາດພາຍໃນຈລຸ ງັ 2).ການເຄ່ົ ອນທົ່ ຂີ ອງກະແສປະສາດຈາກຈລຸ ງັ ໜົ່ ງຶ ໄປອີກຈລຸ ງັ ໜົ່ ງຶ ຈລຸ ງັ ປະສາດເປັນຈລຸ ງັ ທົ່ ີມີຄຸນລກັ ສະນະພິເສດຕົ່ າງໄປຈາກຈຸລງັ ອ່ົ ນໆໃນຮ່ົ າງກາຍ ເນ່ົ ອງຈາກມີຄວາມ ສາມາດໃນການຕອບສະໜອງຕົ່ ສ່ົ ງິ ທາ້ ທາຍ ແລະ ມຄີ ວາມສາມາດໃນການຖ່ົ າຍນາກະແສໄຟຟາ້ ໄດ້ ໂດຍການຖົ່ າຍ ທອດກະແສປະສາດລະຫວົ່ າງຈລຸ ງັ ນາກນັ ເອງ ຫຼ ລະຫວ່ົ າງຈລຸ ງັ ປະສາດກບັ ກາ້ ມເນອ້ ລຽບຂອງອະໄວຍະວະທົ່ ເີ ປັນ ໜ່ົ ວຍປະຕບິ ດັ ການ (effector) ໂດຍການມຈີ ດຸ ປະສານ (synapes) ເຊົ່ ງິ ເປັນບລເິ ວນທ່ົ ີຢົ່ ູໃກຊ້ ດິ ກນັ ຫຼາຍທົ່ ີສຸດ ລະຫວົ່ າງແພຫຸມ້ ຂອງຈຸລງັ ປະສາດທງັ ສອງ ສົ່ ວນຜິວສາຜດັ ທົ່ ີເກດີ ຈາກການເກດີ ຈດຸ ປະສານເອນີ້ ວົ່ າ: synaptic membrane ຈດຸ ປະສານຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດສົ່ ວນໃຫຍົ່ ຈະເກດີ ຂນຶ້ ລະຫວ່ົ າງປາຍເອກຊອນຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດຕວົ ທ່ົ ີ 1 ເຊ່ົ ງິ ມກັ ເປນັ ສ່ົ ວນຂອງເອກຊອນທົ່ ບີ ົ່ ມີປອກຫຸມ້ ມາສາຜັດກບັ ປາຍເດນັ ໄດຼຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດຕວົ ທົ່ ີ 2 ໂດຍປາຍ ເອກຊອນຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດຕວົ ທົ່ ີ 1 ເຊ່ົ ງິ ຈະເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີສົ່ ງົ ກະແສປະສາດຈະພອງອອກເປັນ synaptic knob ສົ່ ວນ ນີຈ້ ະເປັນສົ່ ວນທ່ົ ີມາສາຜັດກັບປາຍເດັນໄດຼຂອງຈຸລງັ ປະສາດຕົວທ່ົ ີ 2 ພາຍໃນປາຍປະສາດທ່ົ ີພອງອອກ (synaptic knob) ຈະມີຖົງບັນຈຸຂອງແຫຼວ (synaptic vessicles) ເຊົ່ ງິ ເປັນທາດເຄມີເອີ້ນວົ່ າ: ທາດສ່ົ ປະສາດ (neurotransmitter) ເຊົ່ ນັ : acetylcholine , noradrenalin, serotonin, epinephrin ແລະ 30

dopamine ເປັນຕົນ້ . ເມ່ົ ອກະແສປະສາດຜ່ົ ານມາເຖິງປາຍຂອງເອກຊອນທ່ົ ີໂຜ່ົ ງອອກ, ຖົງບັນຈຂຸ ອງແຫຼວ (synaptic vessicle) ຈະລວມຕວົ ກບັ ແພຫຸມ້ ຈຸລງັ ປະສາດແລວ້ ປ່ົ ອຍສານສ່ົ ປະສາດທ່ົ ເີ ປນັ ຂອງແຫຼວອອກມາ ທາດນຈີ້ ະເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໄປກະຕຸນ້ ປາຍເດນັ ໄດຼຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດອີກຕວົ ໜ່ົ ງຶ ເພົ່ ອໃຫກ້ ະແສປະສາດຜ່ົ ານຈດຸ ປະສານໄປ ສົ່ ູປາຍເດນັ ໄດຂຼ ອງຈລຸ ັງອກີ ຈຸລງັ ໜົ່ ງຶ ໄດເ້ ນ່ົ ອງຈາກທ່ົ ີປາຍເດນັ ໄດຼບົ່ ມີການຜະລດິ ສານສ່ົ ປະສາດຈົ່ ງຶ ເຮັດໃຫກ້ ະແສ ປະສາດເຄ່ົ ອນທ່ົ ີໄປໃນທດິ ທາງດຽວເທົ່ າົ ນນັ້ . ການຖົ່ າຍທອດກະແສປະສາດຜົ່ ານຈດຸ ປະສານຈາກຈລຸ ງັ ໜົ່ ງຶ ໄປອກີ ຈລຸ ງັ ໜົ່ ງຶ ອາດເປັນການຖ່ົ າຍທອດກະແສ ປະສາດຜ່ົ ານໃນຮູບຂອງສານເຄມີ ຫຼ ໃນຮູບກະແສໄຟຟ້າກໄດ,້ ການຖົ່ າຍທອດກະແສປະສາດໃນຮູບຂອງທາດເຄ ມເີ ອີນ້ ວ່ົ າ: chemical synapse ສົ່ ວນການຖົ່ າຍທອດກະແສປະສາດໃນຮູບກະແສໄຟຟ້າເອີນ້ ວ່ົ າ: electrical synapse. ຮູບທີ 3.4 ການສົ່ ງົ ກະແສປະສາດລະຫວ່ົ າງຈລຸ ງັ 6. ການແບ່ົ ງປະເພດຂອງລະບບົ ປະສາດ ໃນສດັ ລຽ້ ງສາມາດແບົ່ ງລະບບົ ປະສາດອອກຕາມກາຍວພິ າກ ແລະ ໜາ້ ທ່ົ ີອອກເປັນ 2 ຊະນິດຄ: ລະບບົ ປະສາດສົ່ ວນກາງ (central nervous system, CNS) ປະກອບດວ້ ຍສະໝອງ ແລະ ໄຂສັນຫຼັງ ແລະ ລະບບົ ປະສາດສົ່ ວນປາຍ (peripheral nervous system, PNS) ປະກອບດວ້ ຍເສນັ້ ປະສາດສະໝອງ, ເສນັ້ ປະສາດໄຂສນັ ຫງຼັ , ປມົ ປະສາດ ແລະ ປາຍປະສາດເປນັ ຕນົ້ . 31

6.1. ລະບບົ ປະສາດສົ່ ວນກາງ (central nervous system) ປະກອບດວ້ ຍສະໝອງ (brain) ແລະ ໄຂສນັ ຫຼງັ (spinal cord) ໃນລະບບົ ປະສາດສົ່ ວນກາງສະໝອງ ສົ່ ວນໜາ້ (cerebrum) ຈະເປັນສ່ົ ວນຄວບຄຸມ ແລະ ສ່ົ ງັ ການຜ່ົ ານສະໝອງ ຫຼ ໄຂສນັ ຫຼັງ ເພົ່ ອໃຫເ້ ກດີ ການຕອບ ສະໜອງຂອງກາ້ ມເນອ້ ລາຍເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການສະແດງພດຶ ຕກິ າຕົ່ າງໆ. ສະໝອງ ໃນສດັ ລຽ້ ງລກູ ດວ້ ຍນມົ ລກັ ສະນະຂອງສະໝອງຈະມຮີ ູບຮ່ົ າງຄາ້ ຍໆກນັ ອາດແຕກຕົ່ າງກນັ ໄປດວ້ ຍ ຕາມລກັ ສະນະຂອງກະໂຫກຼ ຫົວທົ່ ບີ ັນຈສຸ ະໝອງຢ່ົ ູ, ສະໝອງບນັ ຈຢຸ ົ່ ໃູ ນສົ່ ວນໜາ້ ຂອງກະໂຫກຼ ຫວົ (cranium) ປະກອບດວ້ ຍສະໝອງສ່ົ ວນຕົ່ າງໆກນັ ຄສະໝອງສ່ົ ວນໜາ້ (cerebrum), ສະໝອງສົ່ ວນຫຼັງ (cerebellum) ແລະ ກາ້ ນສະໝ ອງ (brain stem), ສົ່ ວນຂອງເນ້ອສະໝ ອງ ແລະ ໄຂສັນຫຼັງຈະປົກຄຸ ມດວ້ ຍແພບາງໆ (membrane) ດາ້ ນນອກຂອງແພບາງໆທ່ົ ີກົ່ ຸມເນອ້ ສະໝອງຈະມຂີ ອງແຫວຼ ຫົ່ ຼລຽ້ ງຢົ່ ູເອີນ້ ວ່ົ າ: ນາ້ ໃນສະໝອງ ຫຼ ນາ້ ໃນຊ່ົ ອງສະໝອງ (cerebrospinal fluid, CSF) ຂອງແຫຼວນີຈ້ ະເຊ່ົ ອມລະຫວົ່ າງຂອງແຫຼວໃນສະໝອງ ແລະ ໄຂສນັ ຫງຼັ ໄດ້ ຊົ່ ອງວ່ົ າງທ່ົ ມີ ີ CSF ຢ່ົ ູເອີນ້ ວ່ົ າ: subarachnoid space ສ່ົ ວນຂອງແພຫຸມ້ ສະໝອງເອນີ້ ວ່ົ າ: meninges ເປນັ ແພທ່ົ ມີ ຄີ ວາມໜຽວ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີໃນການຮກັ ສາຮູບຊງົ ແລະ ປອ້ ງກນັ ອນັ ຕະລາຍໃຫເ້ ນອ້ ສະໝອງ ແລະ ໄຂສັນຫຼງັ ທ່ົ ີມລີ ັກສະນະອົ່ ອນໆ. ແພຫຸມ້ ສະໝອງແບົ່ ງອອກເປັນ 3 ຊັນ້ ຄ dura matter, arachnoid matter ແລະ pia matter ສ່ົ ວນຂອງ dura matter ຈະເປັນຊນັ້ ຂອງແພຫຸມ້ ທົ່ ີຢ່ົ ູດາ້ ນນອກສຸດ arachnoid matter ເປນັ ຊນັ້ ກາງມລີ ກັ ສະນະຄາ້ ຍໄຍແມງມຸງດາ້ ນເທງິ ຕດິ ກບັ dura matter, ດາ້ ນລົ່ ຸມຕດິ ກບັ pia matter ລະຫວ່ົ າງ arachnoid matter ແລະ pia matter ຈະມີຊົ່ ອງວ່ົ າງເອີນ້ ວົ່ າ: subarachnoid space ມີຂອງ ແຫຼວບນັ ຈຸ ( CSF ) ຢົ່ ູ, ຂອງແຫວຼ ດົ່ ງັ ກົ່ າວຖກສາ້ ງຈາກຈລຸ ງັ ແພບຸຂອງຊົ່ ອງວ່ົ າງໃນສະໝອງ pia matter ເປັນ ຊນັ້ ທົ່ ີຢົ່ ູໃກກ້ ັບເນອ້ ສະໝອງ ແລະ ໄຂສັນຫຼັງຫຼາຍທົ່ ີສຸດ, ຖາ້ ຕດັ ສະໝອງ ຫຼ ໄຂສນັ ຫຼງັ ຕາມແນວດົ່ ງິ (cross section) ຈະພົບວ່ົ າສະໝ ອງ ແລະ ໄຂສັນຫຼັງຈະແຍກອອກເປັນ 2 ສ່ົ ວນຄສົ່ ວນທ່ົ ີເປັນຊີ້ນສີເທົາ(gray matter) ແລະ ສ່ົ ວນທົ່ ີເປນັ ຊນີ້ ສີຂາວ (white matter) ໃນໄຂສນັ ຫງຼັ ສ່ົ ວນທ່ົ ີເປນັ ຊີນ້ ສເີ ທາົ (gray matter) ມີ ຮູບຮ່ົ າງຄາ້ ຍກບັ ຜີເສອ້ ຢ່ົ ູດາ້ ນໃນ ແລະ ມຮີ ູສູນກາງ ເອີນ້ ວ່ົ າ: central canal ສ່ົ ວນຊີນ້ ສີເທາົ ປະກອບດວ້ ຍຈລຸ ັງ ປະສາດທງັ ຕວົ ຈລຸ ງັ ແລະ ໄຍປະສາດບາງສ່ົ ວນ (nonmyelinated neuron) ສົ່ ວນເນອ້ ສີຂາວຈະປະກອບດວ້ ຍ ໄຍປະສາດ ແລະ nerve tract ຊະນດິ ຕົ່ າງໆເນອ້ ສະໝອງສ່ົ ວນສີເທາົ ຈະເປັນເນອ້ ສະໝອງສ່ົ ວນນອກ. ສະໝອງ ມໜີ າ້ ທ່ົ ີສາຄນັ ຄ: 1). ຄວບຄຸມການເຮດັ ວຽກຂອງອະໄວຍະວະຕົ່ າງໆໃນຮ່ົ າງກາຍ ໂດຍຈລຸ ງັ ປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຈະສ່ົ ງົ ກະ ແສປະສາດມາທ່ົ ີດເບ່ົ ງິ ແລວ້ ສະໝອງຈະສ່ົ ງົ ກະແສປະສາດສົ່ ງັ ການຜົ່ ານຈລຸ ງັ ປະສາດໄປຍງັ ອະໄວຍະວະຕົ່ າງໆໃຫ້ ເຮດັ ງານຕອບສະໜອງຕາມໜາ້ ທ່ົ ຕີ ົ່ ໄປ. 2). ເປນັ ທົ່ ລີ ວມຂອງຄວາມຮູສ້ ກຶ ຕ່ົ າງໆ ເຊົ່ ນັ : ຄວາມເຈບັ ປວດ ການໄດກ້ ່ົ ນິ ການໄດເ້ ຫນັ ແລະ ການໄດຍ້ ນິ ສຽງເປນັ ຕນົ້ . 3). ເປນັ ສນູ ຄວບຄຸມການສະແດງອອກຂອງພດຶ ຕກິ າຕ່ົ າງໆຂອງຮ່ົ າງກາຍ. 4). ເປນັ ແຫົ່ ງຼ ລວມຂອງຄວາມຈາ, ຄວາມຮູ,້ ຄວາມຄດິ ແລະ ຄວາມເຂາົ້ ໃຈ. 5). ເປັນທ່ົ ຕີ ງັ້ ຂອງອາລມົ ແລະ ຈດິ ໃຈ ເຊ່ົ ນັ : ຄວາມຮູສ້ ກຶ , ຄວາມຕອ້ ງການ ແລະ ຄວາມຢ້ານ ເປັນຕນົ້ . 32

6.1.1. ສະໝອງສ່ົ ວນໜາ້ (Cerebrum) ສະໝອງສ່ົ ວນໜາ້ ມຂີ ະໜາດໃຫຍ່ົ ກວົ່ າສົ່ ວນອົ່ ນ ພດັ ທະນາມາຈາກສົ່ ວນສະໝອງ telencephalon ຂອງ ຕວົ ອ່ົ ອນ ມໜີ າ້ ທ່ົ ກີ ົ່ ຽວກບັ ການອອກຄາສ່ົ ງັ ແລະ ການຕີກວາມ ຫຼ ການແປຄວາມໝາຍ ໂດຍທົ່ ວົ ໄປກົ່ ຽວຂອ້ ງກັບ ການຄວບຄຸມການເຄົ່ ອນໄຫວຂອງກາ້ ມເນອ້ ລາຍທົ່ ີເປນັ ກາ້ ມເນອ້ ທ່ົ ີຢ່ົ ູພາຍໃຕອ້ ານາດຈດິ ໃຈ ຄວບຄຸມການຫາຍໃຈ ເປັນສູນກາງຄວບຄຸມການກິນອາຫານ ແລະ ສູນກາງຂອງການຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ແລະ ຄວາມຄດິ ຄວາມຈາຕ່ົ າງໆ ລກັ ສະນະຂອງເນອ້ ສະໝອງສົ່ ວນນອກທົ່ ີມເີ ນອ້ ສີເທາົ ຈະມລີ ກັ ສະນະຜິວເປັນຮ່ົ ອງໆ ເຮດັ ໃຫເ້ ບ່ົ ງິ ຜວິ ສະໝອງເປັນ ຮອຍຍກັ ຫຼ ເປັນຮິວ້ ມທີ ງັ ຮ່ົ ອງຕນ້ (sulcus) ສະຫຼັບກນັ ໄປກບັ ຮົ່ ອງເລິກ (fissure), ຈານວນຂອງຮ່ົ ອງຕນ້ (sulcus) ຈະມສີ ່ົ ວນສາຄນັ ກົ່ ຽວກບັ ການຄວບຄຸມການເຮດັ ວຽກຂອງຮ່ົ າງກາຍ ຖ້າຜິວສະໝອງມຮີ ົ່ ອງຕນ້ ຫາຼ ຍ ສະແດງວົ່ າສະໝອງມີພນ້ ທົ່ ີຜິວຫຼາຍສະໝອງຈະມີການເຮັດວຽກທ່ົ ີຊບັ ຊອ້ ນໄດ້ດີ, ໃນສົ່ ວນຂອງຮົ່ ອງຕ້ນ (sulcus) ຈະມຈີ ລຸ ັງປະສາດ (neuron) ຫວຼ ງຫຼາຍ ເຊ່ົ ິງເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີເປນັ ທງັ ຈລຸ ງັ ປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ຶກ ແລະ ຈຸ ລງັ ປະສາດສົ່ ງັ ການໂດຍປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ທົ່ ີຢ່ົ ໃູ ນສົ່ ວນນຈີ້ ະເປັນປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຈາເພາະໃນການເຮດັ ວຽກແຕ່ົ ລະຢົ່ າງເຊົ່ ນັ : ການດມົ ກົ່ ນິ , ການໄດຍ້ ນິ , ການເບ່ົ ງິ ເຫນັ ເປນັ ຕນົ້ . ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ພບົ ຮ່ົ ອງຕນ້ ອີກປະເພດໜ່ົ ຶ ງເອີນ້ ວ່ົ າ: transverse sulcus ທ່ົ ີບລເິ ວນສົ່ ວນໜ້າຂອງສະໝອງສົ່ ວນໜ້າ (cerebrum) transverse sulcus ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີກົ່ ຽວກບັ ການຄວບຄຸມຄວາມຮູສ້ ກຶ ຕ່ົ າງໆຂອງຮົ່ າງກາຍໂດຍມຈີ ດຸ ກາເນດີ ທົ່ ີແນົ່ ນອນ ຫຼ ເອີນ້ ວົ່ າ: ມປີ ະສາດສົ່ ງັ ການທ່ົ ີແນົ່ ນອນ ເຊົ່ ນັ : ປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ໃນການເບົ່ ງິ ເຫນັ ຈລຸ ງັ ປະສາດທ່ົ ີຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຈະຢ່ົ ູ ສ່ົ ວນຫງຼັ ຂອງ cerebrum ແຕົ່ ຈລຸ ງັ ປະສາດສ່ົ ງັ ການທ່ົ ກີ ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການເບົ່ ງິ ເຫນັ ຈະຢົ່ ູ ສ່ົ ວນໜາ້ ຂອງ cerebrum ໂດຍມີ transverse sulcus ເປນັ ສ່ົ ວນແບ່ົ ງແຍກຈາກກນັ ສ່ົ ວນສະໝອງສົ່ ວນຫຼງັ ທົ່ ີມີຈລຸ ັງປະສາດຮບັ ຄວາມ ຮູສ້ ກຶ ຫຼ ເປນັ sensory area ອາດເອີນ້ ອີກຢ່ົ າງໜ່ົ ງຶ ວົ່ າ sensory area ຂອງ somatic sensation ສ່ົ ວນ ສະໝອງສົ່ ວນໜາ້ ທົ່ ີມຈີ ລຸ ງັ ປະສາດສ່ົ ງັ ການຢ່ົ ູອາດເອນີ້ ວົ່ າ: motor area ຂອງ somatic sensation. ສະໝອງສ່ົ ວນໜາ້ ອາດແບົ່ ງອອກໄດເ້ ປນັ ດາ້ ນຊາ້ ຍ ແລະ ດາ້ ນຂວາ ໂດຍຮ່ົ ອງເລກິ ຫຼ ຮົ່ ອງທາງຍາວເອນີ້ ວົ່ າ: longitudinal fissure ແຕ່ົ ລະຂາ້ ງຂອງສະໝອງສົ່ ວນໜາ້ ເອນີ້ ວ່ົ າ: cerebral hemisphere ທງັ ສະໝອງດາ້ ນ ຊາ້ ຍ ແລະ ຂວາຈະມລີ ກັ ສະນະຂອງຮົ່ ອງຕນ້ ໆ (sulcus)ທົ່ ຄີ ກນັ , ເນອ້ ສະໝອງຂອງສະໝອງສົ່ ວນໜາ້ ແບົ່ ງອອກ ເປນັ 2 ສົ່ ວນ ສ່ົ ວນນອກ (cerebral cortex) ເປນັ ເນອ້ ສະໝອງສ່ົ ວນສີເທາົ (gray matter) ປະກອບດວ້ ຍ ຕວົ ຈລຸ ງັ ປະສາດ (neuron bodies ຫຼ nerve cell bodies) ຢົ່ ູຫວຼ ງຫຼາຍ. ຈລຸ ງັ ປະສາດທ່ົ ີພບົ ສົ່ ວນໃຫຍ່ົ ເປັນ ຈລຸ ງັ ປະສາດຫຼາຍຂວົ້ (multipolar neuron) ຊະນດິ ທ່ົ ີມຮີ ູບຮົ່ າງຄາ້ ຍຮູບປິຣາມດິ (pyramidal cell), ເນອ້ ສະ ໝອງສົ່ ວນນເີ້ ປນັ ເນອ້ ສະໝອງສົ່ ວນທົ່ ີມຫີ ຼາຍທົ່ ີສຸດ, ສ່ົ ວນໃນເປັນເນອ້ ສະໝອງສຂີ າວ (white matter) ເປັນ ສ່ົ ວນທ່ົ ມີ ໄີ ຍປະສາດ (nerve fiber) ຈາກຕວົ ປະສາດທ່ົ ີຢົ່ ໃູ ນເນອ້ ສະໝອງສີເທາົ (cortex) ເພ່ົ ອຜົ່ ານໄປຍງັ ກາ້ ນ ສະໝອງ ແລະ ໄຂສັນຫງຼັ ແຕ່ົ ລະ cerebral hemisphere ສາມາດແບົ່ ງອອກເປນັ 4 ກບີ ໂດຍຮົ່ ອງເລກິ ຮ່ົ ອງ ຕນ້ ແລະ ເສນັ້ ສມົ ມຸດ. ກີບທ່ົ ີສາຄນັ ຂອງແຕ່ົ ລະ cerebral hemisphere ຄ frontal lobe ຫຼ ເນອ້ ສະໝອງ ສ່ົ ວນໜາ້ ທ່ົ ີຢົ່ ູດາ້ ນໜາ້ ຂອງ cerebral hemisphere ສົ່ ວນ temporal lobe ຫຼ ເນອ້ ສະໝອງສ່ົ ວນໜາ້ ທົ່ ີຢ່ົ ູ ສົ່ ວນຫຼັງຂອງຊີ້ນດາ້ ນຂາ້ ງທັງສອງ parietal lobe ຄເນອ້ ສະໝອງສ່ົ ວນໜ້າທົ່ ີ ຢົ່ ູສູນກາງດາ້ ນເທິງ ແລະ occipital lobeໄດແ້ ກົ່ ເນອ້ ສະໝອງທົ່ ີຢ່ົ ູດາ້ ນທາ້ ຍບາງເທ່ົ ອອາດແບົ່ ງເນອ້ ສະໝອງອອກເປນັ 3 ສົ່ ວນ ສ່ົ ວນດາ້ ນ ໃນສຸດຂອງເນອ້ ດເບົ່ ງິ ເອີນ້ ວ່ົ າ: ເບຊອນແກງເກຼຍ ( basal ganglia) ເປັນບລເິ ວນທ່ົ ີມກີ ລ່ົ ຸມຈລຸ ງັ ທ່ົ ີຄວບຄຸມການ 33

ເຄົ່ ອນໄຫວໃນສດັ ປີກສົ່ ວນນອກຂອງເນອ້ ສະໝອງຈະບົ່ ຄ່ົ ອຍພດັ ທະນາ, ແຕ່ົ ສ່ົ ວນນຈີ້ ະພດັ ທະນາຫຼາຍ ແລະ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີກ່ົ ຽວກບັ ການຄວບຄຸມການເຄົ່ ອນໄຫວຂອງຮ່ົ າງກາຍທ່ົ ຢີ ົ່ ໃູ ນອານາດຈດິ ໃຈແທນ. ຮູບທີ 3.5 ສະແດງລະບບົ ປະສາດໃນໂຄ ທ່ົ ີມາ : MaCraken ແລະ ຄະນະ, 1999 6.1.2. ສະໝອງສ່ົ ວນຫງຼັ (Cerebellum) ສະໝອງສ່ົ ວນຫງຼັ ມີຂະໜາດນອ້ ຍກວ່ົ າສະໝອງສົ່ ວນໜາ້ ວາງຕວົ ຢົ່ ູບລເິ ວນທາ້ ຍທອຍໃຕສ້ ່ົ ວນ occipital lope ຂອງສະໝອງສົ່ ວນໜາ້ ແຕ່ົ ລະຂາ້ ງມລີ ກັ ສະນະເປັນກອ້ ນ, ເປນັ ທົ່ ີຢ່ົ ູຂອງກົ່ ຸມຈລຸ ງັ ປະສາດ (nerve center) ສະໝອງສ່ົ ວນຫງຼັ ຈະມພີ ນ້ ທົ່ ຄີ ວບຄຸມດາ້ ນຫງຼັ ແລະ ດາ້ ນຂາ້ ງຂອງກາ້ ນສະໝອງ ແລະ ເຊົ່ ອມຕດິ ກບັ ກາ້ ນສະໝອງ ໂດຍກ່ົ ຸມຂອງໄຍປະສາດທົ່ ີເອີນ້ ວ່ົ າ: cerebellar peducle ຜິວດາ້ ນນອກມີຮ່ົ ອງສະໝອງແບບຕນ້ (sulcus) ແລະ ຮົ່ ອງເລິກ (fissure)ເຊົ່ ັນດຽວກບັ ສະໝອງສ່ົ ວນໜາ້ , ແຕ່ົ ຮົ່ ອງຈະຮຽງຂະໜານກນັ ໝົດເຮດັ ໃຫເ້ ຫນັ ເປັນ ລກັ ສະນະເປນັ ແຜ່ົ ນ ຫຼ ກບີ ຫຼວງຫຼາຍເອນີ້ ວົ່ າ: folia ສົ່ ວນຊນັ້ ນອກຂອງສະໝອງສ່ົ ວນຫງຼັ ຈະມຈີ ລຸ ງັ ປະສາດຮູບ ຮ່ົ າງຄາ້ ຍກະຖາງຕນົ້ ໄມ້ (purkinge cell). ໜາ້ ທົ່ ີຂອງສະໝອງສົ່ ວນຫຼັງກົ່ ຽວກບັ ການຊງົ ຕວົ , ການເຄ່ົ ອນໄຫວ, ການຮກັ ສາສມົ ດຸນຂອງຮ່ົ າງກາຍເປນັ ຕນົ້ . 6.1.3. ກາ້ ນສະໝອງ (brain stem) ກາ້ ນສ ະໝ ອ ງເປັນສົ່ ວນ ທົ່ ີ ຕົ່ ຈ າກ ສະໝ ອ ງສົ່ ວນຫຼັງແບ່ົ ງອ ອກ ເປັນ 4 ສ່ົ ວນ ຄ diencephalon, midbrain, pons ແລະ medulla oblongata. 1). Diencephalon: ເປັນທ່ົ ີຕງັ້ ຂອງສະໝອງສ່ົ ວນທາລາມັດ (thalamus) ແລະ ສ່ົ ວນໄຮໂປທາລາມດັ (hypothalamus) ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີເປັນທາງຜົ່ ານຂອງປະສາດຕາທງັ ສອງຂາ້ ງ ເປັນສູນກາງຂອງປະສາດສອງຊະນດິ ໃນ 34

ລະບບົ ປະສາດອດັ ຕະໂນມດັ , ເປັນສນູ ກາງຂອງອາລມົ , ກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຄວບຄຸມອຸນຫະພູມຂອງຮ່ົ າງກາຍ ເຊ່ົ ິງ ເປນັ ໜາ້ ທ່ົ ີສົ່ ວນໃຫຍົ່ ຂອງໄຮໂປທາລາມດັ . ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ກົ່ ຽວຂອ້ ງໂດຍກງົ ກບັ ການຄວບຄຸມການເຮດັ ວຽກຂອງ ລະບບົ ຕ່ົ ອມບົ່ ມທີ ່ົ ໃນຮ່ົ າງກາຍ. 2). Midbrain: ເນອ້ ສະໝອງມີລັກສະນະເປັນແທົ່ ງສນັ້ ໆ, ມສີ ີຂາວເຊົ່ ອມຕ່ົ ລະຫວ່ົ າງສະໝອງສ່ົ ວນໜາ້ (cerebrum) ແລະ pons ອາດເອີນ້ ວ່ົ າ: ເປນັ ສ່ົ ວນເຊ່ົ ອມລະຫວ່ົ າງສະໝອງສົ່ ວນເທງິ ແລະ ສົ່ ວນລ່ົ ຸມ, ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີກົ່ ຽວກບັ ການປະສານງານດາ້ ນການຢນ, ການນ່ົ ງັ , ການນອນ, ການເບົ່ ງິ ເຫນັ , ການໄດຍ້ ນິ ແລະ ການສາຜັດເນົ່ ອງ ຈາກເນອ້ ສະໝອງດາ້ ນໃນມທີ ງັ ຈລຸ ງັ ປະສາດສົ່ ງັ ການ ແລະ ຈລຸ ງັ ປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ . 3). pons: ເປັນສ່ົ ວນເນອ້ ສະໝອງທ່ົ ີເຊ່ົ ອມຕົ່ ລະຫວ່ົ າງ cerebellar hemisphere ທງັ ຊກີ ຊາ້ ຍ ແລະ ຂວາ ຈ່ົ ງຶ ເຮດັ ໃຫເ້ ນອ້ ສະໝອງສ່ົ ວນໜາ້ ສະໝອງສົ່ ວນຫງຼັ ແລະ medulla oblongata ຕດິ ກນັ ຕອນລົ່ ຸມຂອງ pons ມກີ ລ່ົ ຸມຈລຸ ງັ ປະສາດທົ່ ເີ ຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ສູນຄວບຄຸມການຫາຍໃຈ ແລະ ການໄດຍ້ ນິ ສຽງ. 4). medulla oblongata: ເປັນສົ່ ວ ນທ້າຍ ຂອງສ ະໝ ອງທ່ົ ີ ຕ່ົ ກັບໄຂສັນຫຼັງທ່ົ ີ ບລິເວນ foramen magnum ເປັນທົ່ ີຢົ່ ູຂອງກົ່ ຸມຈລຸ ງັ ປະສາດ (nerve center) ທົ່ ກີ ົ່ ຽວກັບລະບບົ ປະສາດອດັ ໂນມັດເຊ່ົ ິງຄວບຄຸມ ການເຮັດວຽກາງານຂອງອະໄວຍະວະພາຍໃນຕ່ົ າງໆ (reflex center) ເຊົ່ ນັ : ສນູ ຄວບຄຸມການເຕນັ້ ຂອງຫວົ ໃຈ (cardiac center), ສູ ນຄ ວ ບຄຸ ມກ ານໄອ (coughing center), ສູນ ຄວ ບຄຸ ມກ ານຮ າກ (volmiting center) ເປັນຕົນ້ . ດາ້ ນຂາ້ ງຂອງກາ້ ນສະໝອງຈະມີ nerve tracts ຈານວນຫຼາຍຈາກໄຂສນັ ຫຼງັ ມາລວມກັນ ນອກຈາກນີຍ້ ງັ ເປນັ ທ່ົ ີຕງັ້ ຂອງແກ່ົ ນນອ້ ຍຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດ (nuclei ຫຼ nucleus) ແລະ ຍັງເປັນທົ່ ີຕງັ້ ຂອງເສນັ້ ປະສາດສະໝອງ (cranial nerve) ຄົ່ ູທ່ົ ີ V, VI, IX, X, XI ແລະ XII ໂດຍເສັນ້ ປະສາດສ່ົ ງັ ການ (motor nerve) ຈະມາລວມກນັ , ສ່ົ ວນຂອງເສນັ້ ປະສາດສົ່ ງັ ການດາ້ ນຂວາຈະຄວບຄຸມການເຮດັ ວຽກຂອງອະໄວຍະວະ ດາ້ ນຊາ້ ຍ ແລະ ເສນັ້ ປະສາດສົ່ ງັ ການດາ້ ນຊາ້ ຍຈະຄວບຄຸມການເຮດັ ວຽກຂອງອະໄວຍະວະດາ້ ນຂວາ. 6.1.4. ໄຂສນັ ຫງຼັ (spinal cord) ໄຂສັນຫຼັງເປນັ ສົ່ ວນຂອງລະບບົ ປະສາດສົ່ ວນກາງ ມຮີ ູບຮ່ົ າງເປັນແທົ່ ງຍາວຊົງກະບອກຊົ່ ປາຍຈະເປັນຮູບ ຈວຍ ດາ້ ນໜ້າຂອງໄຂສນັ ຫຼງັ ຕ່ົ ກບັ medulla oblongata ໄຂສນັ ຫຼັງດາ້ ນໜາ້ ມຂີ ະໜາດໃຫຍ່ົ ກວົ່ າດາ້ ນປາຍ ໂດຍສະເພາະສ່ົ ວນໄຂສນັ ຫງຼັ ບລເິ ວນຄຈະມຂີ ະໜາດໃຫຍ່ົ ຈາກນນັ້ ຂະໜາດຂອງໄຂສນັ ຫງຼັ ຈະຄົ່ ອຍໆນອ້ ຍລງົ ໄປ ເລ່ົ ອຍໆຊ່ົ ປາຍທົ່ ີມີລກັ ສະນະຮູບຈວຍເອີນ້ ວົ່ າ: cones medullaris ຈະມພີ ງັ ຜດ ຫຼ ເນອ້ ເຍົ່ ອທົ່ ີເປັນໄຟເບີຫຸມ້ ຮ່ົ າງກາຍ (ligament) ຢຶດຊົ່ ປາຍສຸດຂອງໄຂສັນຫງຼັ ໃຫຕ້ ດິ ຢົ່ ູກບັ ກະດູກ (ລະດັບສະໂພກສ່ົ ວນ sacrum) ເອີນ້ ວົ່ າ: filion terminale ເນົ່ ອງຈາກຂະນະທົ່ ສີ ັດຈະເລີນເຕບີ ໂຕໃນມດົ ລກູ ການຈະເລີນເຕບີ ໂຕໃນລະຍະທາ້ ຍຂອງ ການຕງັ້ ທອ້ ງສ່ົ ວນຂອງໄຂສນັ ຫຼງັ ຈະເລີນເຕີບໂຕຊາ້ ກວ່ົ າສ່ົ ວນກະດູກສັນຫຼັງຕອນປາຍຂອງໄຂສັນຫຼັງຈາກສ່ົ ວນ ກະດູກ sacrum ໄປເຖິງກະດູກຫາງ (coccygeal) ຈະບົ່ ມີໄຂສນັ ຫຼງັ ປາກດົ ໃຫເ້ ຫັນເດົ່ ນັ ແຈງ້ . ດ່ົ ງັ ນນັ້ , ສ່ົ ວນ ທາ້ ຍຂອງຮົ່ າງກາຍຈາກສ່ົ ວນສະໂພກລງົ ໄປຈະບົ່ ມໄີ ຂສນັ ຫຼັງຈາກສົ່ ວນຂອງສະໂພກລງົ ໄປຈະເປັນສົ່ ວນຂອງ spinal ganglia ທົ່ ີແຕກແຍກອອກມາຈາກໄຂສນັ ຫຼັງຕອນປາຍມລີ ກັ ສະນະເປັນເສນັ້ ປະສາດຫຼາຍໆເສນັ້ , ບາງ ປມົ ປະສາດ (ganglia) ຈະມເີ ສນັ້ ປະສາດທົ່ ຍີ າວໄປຮອດສ່ົ ວນຫາງ. 35

ໄຂສນັ ຫງຼັ ມລີ ກັ ສະນະເປນັ ປອ້ ງໆບນັ ຈຢຸ ່ົ ໃູ ນຊົ່ ອງຂອງກະດູກສນັ ຫງຼັ (vertebral canal) ໂດຍແຕົ່ ລະປອ້ ງ ຈະແຍກອອກເປັນ 2 ແຖວຄ ventral root ແລະ dorsal root ສົ່ ວນຂອງ dorsal root ຈະເປນັ ສ່ົ ວນທົ່ ີຮບັ ຄວາມຮູສ້ ຶກ ແລະ ventral root ຈະເປັນສົ່ ວນທ່ົ ີສ່ົ ົງຄວາມຮູສ້ ຶກ ຖາ້ ຜ່ົ າໄຂສນັ ຫຼງັ ອອກຕາມຂວາງ (cross section) ຈະເຫນັ ວົ່ າຊີນ້ ໄຂສນັ ຫຼັງມີ 2 ຊັນ້ ຄຊນີ້ ສີຂາວຢົ່ ູດາ້ ນນອກໂດຍອອ້ ມ ແລະ ຊີນ້ ສີເທາົ ຢົ່ ູດາ້ ນໃນ ສົ່ ວນ ຊີນ້ ສີເທາົ ຂອງໄຂສນັ ຫຼັງຈະມຮີ ູບຮົ່ າງຄາ້ ຍກະເບອ້ ຢົ່ ູດາ້ ນໃນ ແບົ່ ງອອກເປັນ 3 ສົ່ ວນຄ: ventral gray horn , dorsal gray horn ແລະ lateral gray horn ບລິເວນສູນກາງຂອງຊີນ້ ສີເທົາຈະມີຮູ ເອີນ້ ວ່ົ າ: central canal ຈລຸ ງັ ປະສາດໃນໄຂສນັ ຫຼັງແຕ່ົ ລະສ່ົ ວນຈະ ແໜນ້ ບົ່ ເທ່ົ າົ ກນັ , ຈຸລງັ ປະສາດສ່ົ ວນໃຫຍ່ົ ເປນັ ສ່ົ ວນຂອງຈລຸ ງັ ປະສາດທ່ົ ີຕ່ົ ມາຈາກສະໝອງ (part way) ໄຂສນັ ຫງຼັ ມແີ ພຫຸມ້ ເພ່ົ ອປ້ອງກນັ ອນັ ຕະລາຍເຊ່ົ ນັ ດຽວກບັ ສະໝອງ, ມີ ນາ້ ໄຂສນັ ຫງຼັ ເຊົ່ ງິ ເປນັ ຂອງແຫຼວທ່ົ ີສາມາດຖ່ົ າຍເທໄປຍງັ ນາ້ ໃນສະໝອງໄດ້ ເນົ່ ອງຈາກນາ້ ໃນໄຂສນັ ຫຼງັ ຈະຢ່ົ ໃູ ນຊັນ້ subarachnoid space ເຊ່ົ ນັ ກນັ . ໄຂສນັ ຫງຼັ ຈະໃຫເ້ ສນັ້ ປະສາດ (nerve branch) ໄປຫ່ົ ຼລຽ້ ງຕາມສົ່ ວນຕ່ົ າງໆ ຂອງຮ່ົ າງກາຍ ໂດຍເສນັ້ ປະສາດທົ່ ີແຕກຕວົ ອອກຈາກໄຂສນັ ຫງຼັ ເອີນ້ ວ່ົ າ: spinal nerve ຈະອອກມາຈາກຊົ່ ອງ ຫຼ ຮູລະຫວົ່ າງກະດກູ ສນັ ຫງຼັ ແຕ່ົ ລະຂເ້ ອີນ້ ວ່ົ າ: intervertebral foramen. ເສນັ້ ປະສາດໄຂສນັ ຫງຼັ (spinal nerve) ຈະມຢີ ົ່ ູເປນັ ຄົ່ ູດາ້ ນຊາ້ ຍ ແລະ ຂວາ ໂດຍຈະມເີ ສນັ້ ປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ຶກ (afferent nerve ຫຼ sensory nerve) ລວມທງັ ມເີ ສນັ້ ປະສາດສ່ົ ງັ ການ (efferent nerve ຫຼ motor nerve)ວ່ົ ງິ ຄ່ົ ູກນັ ໄປ ເສນັ້ ປະສາດໄຂສນັ ຫງຼັ ທ່ົ ວີ ່ົ ງິ ອອກຈາກໄຂສນັ ຫງຼັ ຈາກສົ່ ວນຄເຖງິ ໜາ້ ເອກິ ແລະ ສ່ົ ວນ ສນັ ຫງຼັ ຈະມລີ ກັ ສະນະເປນັ ເສນັ້ ຊົ່ ພດີກບັ ຊ່ົ ອງ ຫຼ ຮູທົ່ ອີ ອກຈາກກະດູກສນັ ຫງຼັ ກງົ ກບັ intervertebral column ແຕົ່ ເສັ້ນ ປ ະສ າດ ໄຂສັນ ຫຼັງໃນ ສົ່ ວນ ທ້າຍ ຂ ອງຮ່ົ າງກາຍ ບລິເວ ນສ່ົ ວ ນສ ະໂພ ກ (sacrum) ແ ລະ ຫ າງ (coccygeal) ຈະແລົ່ ນອອກຈາກໄຂສນັ ຫງຼັ ບົ່ ກງົ ກບັ interverbral column. ສ່ົ ວນຊີນ້ ສີເທາົ ຂອງໄຂສນັ ຫງຼັ ປະກອບດວ້ ຍຕວົ ຈລຸ ງັ ປະສາດ ແລະ ໄຍປະສາດ ໄດແ້ ກ່ົ ຈລຸ ງັ ປະສາດສົ່ ງັ ການ (motor nerve neuron) ທ່ົ ີຢົ່ ູໃນສົ່ ວນຊີນ້ ສີເທົາມີໄຍປະສາດອອກຈາກ ໄຂສັນຫຼງັ ຊົ່ ventral root ເສັນ້ ປະສາດໄຂສນັ ຫງຼັ ຈະໄປຫ່ົ ຼລຽ້ ງ ຫຼ ຄວບຄຸມການເຮດັ ວຽກຂອງກາ້ ມເນອ້ ລາຍທ່ົ ີເປນັ ສົ່ ວນກາ້ ມເນອ້ ໂຄງຮົ່ າງ, ຈລຸ ັງ ປະສາດທ່ົ ຢີ ່ົ ໃູ ນ lateral gray horn ຈະສ່ົ ງົ ໄຍປະສາດໄປທາງ ventral root ເຊ່ົ ນັ : ກນັ ໂດຍຈະອອກໄປລວມ ກບັ ໄຍປະສາດຂອງປະສາດສົ່ ງັ ການ ເພົ່ ອໄປລຽ້ ງອະໄວຍະວະຕ່ົ າງໆພາຍໃນຊົ່ ອງເອິກ ບລເິ ວນທອ້ ງ ແລະ ຊ່ົ ອງ ແບບກຼານ, ສົ່ ວນ intercalated neuron ເປັນຈລຸ ັງປະສາດທົ່ ີຢ່ົ ູໃນສ່ົ ວນ dorsal root ganglion ຫຼ ຈາກ ສົ່ ວນ descending tract ແລວ້ ສົ່ ງົ ກະແສຄວາມຮູສ້ ກຶ ຕົ່ ໄປຍງັ ຈລຸ ງັ ປະສາດຂອງ ventral gray horn ຫຼ ສ່ົ ງົ ຕ່ົ ໄປຍງັ ສະໝອງ ຫຼ ໄຂສນັ ຫຼງັ ຂທ້ ່ົ ຢີ ົ່ ູຕົ່ າລງົ ມາເພົ່ ອໃຫເ້ ກດີ ຣເີ ຟຼັກ, ສ່ົ ວນຊນີ້ ສຂີ າວຂອງໄຂສນັ ຫງຼັ ເຊົ່ ງິ ເປນັ ຊີນ້ ໄຂສັນ ຫງຼັ ສົ່ ວນນອກຈະປະກອບດວ້ ຍສ່ົ ວນໄຍປະສາດ ຫຼ ຂາປະສາດທັງ nerve fiber ແລະ nerve tract ທ່ົ ີລວມ ກນັ ຢົ່ ູເປັນກ່ົ ຸມ (ascending tract) ເປັນໄຍປະສາດທ່ົ ີນາກະແສປະສາດໄປສ່ົ ູສະໝອງເຊົ່ ັນ: ໄຍປະສາດຮັບ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຕົ່ າງໆ. ໃນສົ່ ວນຂອງ descending fiber ຈະເປັນໄຍປະສາດທົ່ ີນາກະແສປະສາດອອກຈາກສະໝ ອງມາສ່ົ ູປະສາດສົ່ ງັ ການທ່ົ ີໄຂສນັ ຫງຼັ ເຊົ່ ນັ : motor nerve ຕົ່ າງໆ. 6.1.5. ຊົ່ ອງວົ່ າງໃນສະໝອງ ຫຼ ໂພງສະໝອງ (ventricle of the brain) ຊົ່ ອງວົ່ າງໃນສະໝອງເປັນສ່ົ ວນທ່ົ ີຈະເລີນມາຈາກ neural canal ໃນລະຍະທ່ົ ີສັດເປັນຕົວອ່ົ ອນ, ມີ ລກັ ສະນະເປັນໂພງ ຫຼ ເປັນຊົ່ ອງວົ່ າງພາຍໃນສະໝອງ, ບລເິ ວນຊົ່ ອງວົ່ າງນຈີ້ ະມຂີ ອງແຫຼວ ຫຼ ນາ້ ໃນສະໝອງ 36

(cerebrospinal fluid) ເປນັ ຂອງແຫວຼ ທົ່ ີສາມາດໄຫຜຼ ່ົ ານເຖງິ ກນັ ໄດໃ້ ນແຕ່ົ ລະຊົ່ ອງວົ່ າງ ແລະ ໃນຊົ່ ອງວ່ົ າງສົ່ ວນ sub acranoid space. ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ສາມາດດູດຊມຶ ເຂາົ້ venous sinus ແລະ ເຂາົ້ ສ່ົ ູລະບບົ ໄຫວຼ ຽນຂອງ ເລອ ດໄດ້. ຊ່ົ ອງວ່ົ າງໃນ ສະໝ ອງມີຢົ່ ູ 3 ແຫົ່ ງຄ ຊົ່ ອ ງວ່ົ າງທ່ົ ີ ຢົ່ ູ ໃນແຕົ່ ລະຊີ ກ ຂອງສະ ໝ ອ ງ (cerebral hemisphere ເອີ້ນ ວ່ົ າ: lateral ventricles ສົ່ ວ ນ third ventricles ເປັ ນ ຊົ່ ອ ງວ່ົ າງຢົ່ ູ ພ າຍ ໃນ . ສົ່ ວ ນ diencephalon ເຊ່ົ ງິ ມຊີ ົ່ ອງທາງຕິດຕົ່ ກັບ lateral ventricles ທົ່ ີ aqueduct of monro ຊົ່ ອງວ່ົ າງ fourth ventricles ເປັນຊົ່ ອງວ່ົ າງທ່ົ ີຢ່ົ ູໃນສະໝອງສ່ົ ວນຫຼັງດາ້ ນໜາ້ ຈະຕດິ ກັບ third ventricles ທາງ cerebral aqueduct ມຊີ ່ົ ອງທາງຕດິ ຕົ່ ກບັ sub arachnoid space ທົ່ ີຢ່ົ ໃູ ນສະໝອງ ແລະ ໄຂສນັ ຫງຼັ . 6.2. ລະບບົ ປະສາດສ່ົ ວນປາຍ (peripheral nervous system, PNS) ເປັນລະບບົ ປະສາດທ່ົ ີຢ່ົ ູນອກສົ່ ວນຂອງລະບົບປະສາດສົ່ ວນກາງຄສະໝອງ ແລະ ໄຂສນັ ຫຼັງ ໄດແ້ ກົ່ ເສນັ້ ປະສາດສະໝອງ 12 ຄ່ົ ູ (cranial nerves), ເສນັ້ ປະສາດໄຂສນັ ຫງຼັ (spinal nerves) ແລະ ປມົ ປະສາດ (ganglia). ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີກົ່ ຽວກບັ ການຕດິ ຕ່ົ ສ່ົ ສານລະຫວ່ົ າງສະພາບແວດລອ້ ມພາຍໃນ ແລະ ພາຍນອກຮ່ົ າງກາຍ ຮົ່ ວມກບັ ລະບບົ ປະສາດສົ່ ວນກາງ, ເສນັ້ ປະສາດຈະນາຄວາມຮູສ້ ກຶ ເຂາົ້ ສ່ົ ູສະໝອງເຊ່ົ ງິ ເປັນຕວົ ອອກຄາສົ່ ງັ ແລະ ສ່ົ ງົ ກະແສປະສາດຜົ່ ານເສນັ້ ປະສາດສ່ົ ງັ ການໄປຍງັ ອະໄວຍະວະເປ້າົ ໝາຍໃຫມ້ ກີ ານຕອບສະໜອງ. ເສນັ້ ປະສາດສະ ໝ ອງຈະແຍກອອກຈາກເນອ້ ສະໝອງທ່ົ ີກາ້ ນສະໝອງຊ່ົ ຮູທ່ົ ີກະໂຫກຼ ຫວົ (cranial foramen), ເສນັ້ ປະສາດສະໝ ອງບາງສ່ົ ວນອອກມາຈາກສະໝອງສົ່ ວນຫຼງັ ແຕົ່ ລະຄ່ົ ູຂອງເສນັ້ ປະສາດສະໝອງຈະເຮດັ ວຽກຮົ່ ວມກນັ ເປັນທັງ ປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ແລະ ປະສາດສ່ົ ງັ ການ ແຕ່ົ ເສນັ້ ປະສາດສະໝອງບາງຄົ່ ູຈະເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ພີ ຽງຢ່ົ າງດຽວ ຄເຮດັ ໜ້ າທ່ົ ີຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຫຼ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ສີ ່ົ ງັ ການພຽງຢົ່ າງໃດຢ່ົ າງໜົ່ ງຶ . ເສນັ້ ປະສາດສະໝອງທງັ 12 ຄົ່ ູມໜີ າ້ ທ່ົ ີກົ່ ຽວກບັ ການ ຄວບຄຸມການເຮດັ ວຽກຂອງອະໄວຍະວະພາຍໃນສ່ົ ວນຫວົ , ຄ ແລະ ສົ່ ວນອົ່ ນໆໃນຮ່ົ າງກາຍ ລວມທງັ ການເບ່ົ ງິ ເຫນັ , ການໄດຍ້ ນິ , ການຮບັ ລດົ ຊາດອາຫານ ແລະ ການໄດກ້ ົ່ ນິ ເປັນຕນົ້ . ລະບບົ ປະສາດສົ່ ວນປາຍສາມາດແບົ່ ງຕາມໜາ້ ທ່ົ ີໄດ້ 2 ຊະນດິ ຄ: ລະບບົ ປະສາດທ່ົ ນີ າກະແສປະສາດຈາກ ລະບບົ ປະສາດສ່ົ ວນກາງໄປສ່ົ ງັ ການຍັງກາ້ ມເນອ້ ໂຄງຮົ່ າງ ແລະ somatic sensory neurons ການເຮັດວຽກ ເກີດພາຍໃຕອ້ ານາດຈດິ ໃຈ ແລະ ສ່ົ ວນຮບັ ຄວາມຮູສ້ ຶກຢົ່ ູທົ່ ີຜິວໜັງ, ຜັງຜດອອ້ ມຮອບຂຕ້ ົ່ ເອນີ້ ວ່ົ າ: somatic nervous system, ສົ່ ວນລະບບົ ປະສາດອດັ ໂນມດັ (autonomic nervous system)ຈະນາກະແສປະສາດ ໄປສົ່ ງັ ການທ່ົ ີອະໄວຍະວະພາຍໃນກາ້ ມເນອ້ ຫວົ ໃຈ ແລະ ຕ່ົ ອມຕ່ົ າງໆໃນຮົ່ າງກາຍ, ການເຮດັ ວຽກຢົ່ ູນອກເໜອອາ ນາດຈດິ ໃຈ. 6.2.1. ເສັນ້ ປະສາດສະໝອງ (cranial nerves) ເສນັ້ ປະສາດສະໝອງ (cranial nerves) ມີ 12 ຄົ່ ູ ແຕ່ົ ລະຄ່ົ ູຈະມຊີ ົ່ ເອນີ້ ທົ່ ີແຕກຕ່ົ າງກນັ ໄປ ດ່ົ ງັ ນ:ີ້ - ເສນັ້ ປະສາດສະໝອງຄ່ົ ູທ່ົ ີ 1 (cranial nerve I ຫຼ olfactory nerve ) ເປນັ ເສນັ້ ປະສາດຮບັ ຄວາມ ຮູສ້ ກຶ ທົ່ ີກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການດມົ ກົ່ ິນ ແຕົ່ ບົ່ ມຂີ ະແໜງຂອງເສນັ້ ປະສາດໃນຊົ່ ອງດງັ (nasal cavity) ໃນສດັ ລຽ້ ງລູກ ດວ້ ຍນມົ olfactory nerve ຈະມລີ ັກສະນະເປນັ ກບີ ນອ້ ຍໆ (bulb) ຈລຸ ງັ ປະສາດຈະມໄີ ຍປະສາດສົ່ ວນເດນັ ໄດຼ ຢ່ົ ູຫຼວງຫຼາຍ, ປາຍປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ຶກຈະຢ່ົ ູທົ່ ີຊົ່ ອງດງັ , ກົ່ ນິ ຈະເປັນຕວົ ກະຕຸນ້ ທາງເຄມເີ ຮດັ ໃຫ້ olfactory nerve ສົ່ ງົ ກະແສປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ໄປຍງັ ສະໝອງສົ່ ວນໜາ້ ເພ່ົ ອໃຫຮ້ ບັ ຮູວ້ ົ່ າກ່ົ ນິ ທົ່ ໄີ ດຮ້ ບັ ເປນັ ກ່ົ ນິ ຫຍງັ . 37

- ເສນັ້ ປະສາດຄົ່ ູທົ່ ີ 2 (cranial nerve II ຫຼ optic nerve ) ເປນັ ເສນັ້ ປະສາດຮັບຄວາມຮູສ້ ກຶ ທ່ົ ີອອກ ຈາກກະໂຫຼກຫວົ ຊົ່ optic canal ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ທົ່ ແີ ກ່ົ ນຕາກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການເບົ່ ງິ ເຫນັ ໂດຍມປີ າຍປະສາດຮັບ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຢົ່ ູທ່ົ ີເຣຕໜິ າ້ (retana) ເປັນປາຍປະສາດຈະມຄີ ວາມໄວຕ່ົ ແສງ ເຮດັ ໃຫປ້ ະສາດຕາເຫັນພາບໄດຈ້ າກ ເຣຕນິ າຈະມປີ ະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ສ່ົ ົງກະແສປະສາດໄປຍງັ ສະໝອງສົ່ ວນໜາ້ ບລເິ ວນສ່ົ ວນທົ່ ີຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ໃນ ສະໝອງ (sensory area) ເຮດັ ໃຫສ້ ະໝອງເກດີ ການເຫນັ ພາບ, ການສົ່ ງົ ກະແສປະສາດຈາກເຣຕນິ າຂອງຕາໄປ ຍງັ optic nerve ຈະມກີ ານສະຫຫບຼັ ຂາ້ ງກັນ ເຊ່ົ ນັ : ເຣຕນິ າຂອງແກ່ົ ນຕາດາ້ ນຂວາຈະມີ optic nerve ທ່ົ ເີ ປັນ ປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ວົ່ ງິ ໄປທ່ົ ີບລເິ ວນທົ່ ີຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ (sensory area) ທົ່ ສີ ະໝອງສົ່ ວນໜາ້ ຂາ້ ງຊາ້ ຍ ແລະ ເຣຕນິ າເບອ້ ງຊາ້ ຍຈະສົ່ ງົ ກະແສປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ໄປຍງັ sensory nerve ຂອງສະໝອງດາ້ ນຂວາ. ບລເິ ວນ ສ່ົ ວນທ່ົ ີຕດັ ກນັ ຫຼ ໄຂວົ່ ກນັ ຂອງ optic nerve ເອີນ້ ວ່ົ າ: optic chiasma. - ເສນັ້ ປະສາດສະໝອງຄ່ົ ູທ່ົ ີ 3 (cranial nerve III ຫຼ occulomotor nerve) ເປັນເສນັ້ ປະສາດສະ ໝອງທ່ົ ກີ ົ່ ຽວຂອ້ ງກັບການເຮດັ ວຽກຂອງກາ້ ມເນອ້ ທ່ົ ີເບາົ້ ຕາ ແລະ ເປອກຕາ ເຮດັ ໃຫແ້ ກ່ົ ນຕາເກອກໄປມາໄດ້ ໂດຍ ຜ່ົ ານກາ້ ມຊີນ້ occular muscle ເສນັ້ ປະສາດຄ່ົ ູນຈີ້ ະເປັນເສນັ້ ປະສາດສົ່ ງັ ການ (motor nerve) ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການເຄ່ົ ອນໄຫວຂອງກາ້ ມຊີນ້ ອອ້ ມຕາ ເຮດັ ໃຫແ້ ກ່ົ ນຕາເຄ່ົ ອນໄຫວໄດທ້ ງັ ໃນແນວຕງັ້ ແລະ ແນວນອນ. ນອກຈາກ ນຍີ້ ງັ ກົ່ ຽວກບັ ການເຮດັ ວຽກຂອງກາ້ ມຊນີ້ ອອ້ ມມ່ົ ານຕາ (Iris) ຄ sphincter pupillaris muscle. - ເສນັ້ ປະສາດສະໝອງຄົ່ ູທ່ົ ີ 4 (cranial nerve IV ຫຼ trochlear nerve) ເປັນເສນັ້ ປະສາດສົ່ ງັ ການ ເຮດັ ໜາ້ ທ່ົ ີກ່ົ ຽວກບັ ການຄວບຄຸມການເຮດັ ວຽກຂອງກາ້ ມຊນີ້ ຕາ (dorsal obligue muscle). - ເສນັ້ ປະສາດສະໝອງຄ່ົ ູທ່ົ ີ 5 (cranial nerve V ຫຼ trigeminal nerve ) ເປັນເສນັ້ ປະສາດທ່ົ ີມທີ ັງ ປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ແລະ ປະສາດສົ່ ງັ ການຢ່ົ ູລວມກນັ (mixed nerve) ເສນັ້ ປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຈະໄປທ່ົ ີ ຕາ ແລະ ໜາ້ ເສນັ້ ປະສາດສົ່ ງັ ການຈະໄປທ່ົ ີກາ້ ມຊີນ້ ອອ້ ມປາກກ່ົ ຽວກບັ ການຫຍາ້ . ເສນັ້ ປະສາດສະໝອງຄ່ົ ູທ່ົ ີ 5 ຈະ ມຂີ ະແໜງ 3 ຂະແໜງຄ opthamic nerve ເປນັ ຂະແໜງປະສາດທ່ົ ີກ່ົ ຽວກບັ ອະໄວຍະວະຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ອອ້ ມ ເບາົ້ ຕາ ກະຕຸນ້ ໃຫເ້ ກດີ ການຫົ່ ງຼັ ນາ້ ຕາ ແລະ ຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຈາກ nasal muscle ທົ່ ເີ ປັນກາ້ ມເນອ້ ທົ່ ີກົ່ ຽວກບັ ການ ດມົ ກົ່ ນິ , ເຮັດໃຫຜ້ ິວໜັງບລເິ ວນດງັ ສາມາດເຄົ່ ອນໄຫວໄດ້ ສ່ົ ວນ maxillary nerve ເປັນຂະແໜງປະສາດທ່ົ ີຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຈາກຮາກແຂວ້ ໂດຍສະເພາະສ່ົ ວນແຂວ້ ກຣາມດາ້ ນເທງິ ແລະ ກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການເຄົ່ ອນໄຫວຂອງໜັງ ຕາເທິງ ແລະ ໜັງຕາລົ່ ຸມ (upper and lower eyelid), ສາລັບ mandibular nerve ຈະຮບັ ຄວາມຮູສ້ ຶກ ຈາກຮາກແຂວ້ ໃນສ່ົ ວນ mandibular ສົ່ ວນແຂວ້ ລ່ົ ຸມ. - ເສນັ້ ປະສາດຄ່ົ ູທົ່ ີ 6 (cranial nerve VI ຫຼ abducents nerve) ເປັນເສນັ້ ປະສາດສ່ົ ງັ ການ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີສົ່ ງັ ການໄປຍງັ ກາ້ ມຊີນ້ ຕາ ເຊ່ົ ນັ : retractor rectus muscle ແລະ lateral rectus muscle ກົ່ ຽວຂອ້ ງ ກບັ ການເຄົ່ ອນໄຫວຂອງແກ່ົ ນຕາ ແລະ ການລກິ ຕາໄປມາ. - ເສັນ້ ປະສາດຄົ່ ູທົ່ ີ 7 (cranial nerve VII ຫຼ facial nerve) ເປັນເສັນ້ ປະສາດທົ່ ີມທີ ັງປະສາດຮັບ ຄວາມຮູສ້ ຶກ ແລະ ປະສາດສ່ົ ງັ ການ (mixed nerve) ທົ່ ີໄປຫ່ົ ຼລຽ້ ງກາ້ ມຊີນ້ ແລະ ຜິວໜັງສ່ົ ວນໜາ້ ເຮັດໃຫເ້ ກດີ ການຫົ່ ຼັງນາ້ ລາຍ ແລະ ມີການເຄົ່ ອນໄຫວຂອງ mandibular ປະສາດສົ່ ັງການໄປທົ່ ີກາ້ ມຊີນ້ ໜາ້ ແລະ ຕົ່ ອມນາ້ ລາຍ ເສນັ້ ປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ໄປທ່ົ ຫີ ູ ແລະ ລນິ້ . 38

- ເສັນ້ ປະສາດສະໝອງຄົ່ ູທ່ົ ີ 8 (cranial nerve VIII ຫຼ vestibulo cocheal nerve) ເປັນເສັນ້ ປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ທົ່ ີມໄີ ຍປະສາດໄປທົ່ ີ vestibular organ ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ກ່ົ ຽວກບັ ການໄດຍ້ ນິ ສຽງທົ່ ີ cochlea ແລະ ການຮກັ ສາສມົ ດຸນຂອງຮ່ົ າງກາຍຊົ່ ສົ່ ວນ semi circular canals. - ເສັນ້ ປະ ສາດສ ະໝ ອງຄົ່ ູທ່ົ ີ 9 (cranial nerve IX ຫຼ glossopharyngeal nerve) ເປັນ ທັງ ປະສາດຮັບຄວາມຮູສ້ ກຶ ແລະ ປະສາດສົ່ ງັ ການ ໂດຍເສນັ້ ປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຈະກ່ົ ຽວກບັ ການຮບັ ຮູເ້ ລ່ົ ອງກົ່ ນິ ສົ່ ວນປະສາດສ່ົ ງັ ການກົ່ ຽວຂອ້ ງກັບກາ້ ມຊີນ້ ໃນການກນທ່ົ ີໂຄນລິນ້ ຫຼ ກົກລິນ້ ແລະ ກາ້ ມຊີນ້ ຂອງຫຼອດຄ (pharynx) ມຜີ ົນໃຫ້ hyoid muscle ເຮດັ ວຽກ. - ເສັນ້ ປະສາດສະໝອງຄົ່ ູທ່ົ ີ 10 (cranial nerve X ຫຼ vagus nerve ) ເປັນເສັ້ນປະສາດທົ່ ີມທີ ັງ ປະສາດສ່ົ ງັ ການ ແລະ ປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ປາຍປະສາດກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຄວບຄຸມການເຮດັ ວຽກຂອງອະໄວ ຍະວະພາຍໃນຕ່ົ າງໆ (ເສນັ້ ປະສາດສະໝອງຄົ່ ູອ່ົ ນໆຈະເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີກ່ົ ຽວຂອ້ ງກບັ ສ່ົ ວນຫວົ ແລະ ຄ). - ເສັນ້ ປະສາດສະໝ ອງຄ່ົ ູທ່ົ ີ 11 (cranial nerve XI ຫຼ spinal accessory nerve ) ເປັນເສັ້ນ ປະສາດສົ່ ງັ ການທົ່ ີກົ່ ຽວກບັ ການເຄ່ົ ອນໄຫວຂອງ hyoid bone ແລະ hyoid muscle ລວມທັງກາ້ ມເນອ້ ທ່ົ ີບົ່ າ ໄຫ່ົ ຼ ແລະ ຄ ເສັນ້ ປະສາດສະໝອງຄົ່ ູທ່ົ ີ 9 -11 ຈະເປັນເສນັ້ ປະສາດທົ່ ີອອກຈາກ occipitotympanic fissue ດາ້ ນຫງຼັ ຂອງ occipital lobe. - ເສນັ້ ປະສາດສະໝອງຄົ່ ູທ່ົ ີ 12 (cranial nerve XII ຫຼ hypoglossal nerve) ເປັນເສນັ້ ປະສາດສົ່ ັງ ການອອກມາຈາກ hypoglossal canal ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ຄີ ວບຄຸມການເຮດັ ວຽກຂອງກາ້ ມຊີນ້ ລນິ້ ແລະ ກາ້ ມເນອ້ ທົ່ ີ ຄວບຄຸມລນິ້ . 6.2.2. ເສັນ້ ປະສາດໄຂສັນຫຼງັ (spinal nerve) ເສນັ້ ປະສາດໄຂສນັ ຫງຼັ ອອກຈາກໄຂສັນຫງຼັ ຊ່ົ ຂລ້ ະຫວ່ົ າງກະດູກສນັ ຫງຼັ (intervertebral foramen) ເສັນ້ ປະສາດໄຂສັນຫຼງັ ມີຢ່ົ ູເປັນຄົ່ ູເຊົ່ ັນ: ດຽວກບັ ເສນັ້ ປະສາດສະໝອງ ໃນສດັ ລຽ້ ງແຕ່ົ ລະຊະນດິ ຈະມີຈານວນົ ເສັນ້ ປະສາດໄຂສນັ ຫງຼັ ບົ່ ເທ່ົ າົ ກນັ ເສນັ້ ປະສາດໄຂສນັ ຫງຼັ ມທີ ງັ ເສນັ້ ປະສາດທ່ົ ີເປນັ ເສນັ້ ປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ແລະ ເສນັ້ ປະສາດສົ່ ງັ ການ ແຍກໄປລຽ້ ງຕາມສ່ົ ວນຕົ່ າງໆຂອງຮົ່ າງກາຍ ເຊົ່ ັນ: ເສັນ້ ປະສາດໄຂສນັ ຫຼັງສ່ົ ວນຄ (cervical spinal nerve),ສ່ົ ວນເອິກ (thoracic spinal nerve) , ສົ່ ວນແອວ (lumbar spinal nerve), ສ່ົ ວນສະ ໂພກ (sacral spinal nerve) ແລະ ສ່ົ ວນຫາງ(quqdq equina ຫຼ coccygeal spinal nerve ) ເປັນ ຕນົ້ . ສົ່ ວນ cervical spinal nerve ຄ່ົ ູທົ່ ີ 1 ຈະອອກຈາກ interverbral foramens ດາ້ ນໜ້າ cervical vertebra ຂທ້ ່ົ ີ 1 ແລະ cervical spinal nerve ຄົ່ ູທ່ົ ີ 2 ຈະອອກຈາກ intervertebral foramen ໜ້າ cervecal vertebra ຂ້ທົ່ ີ 2 ລກັ ສະນະຂອງເສນັ້ ປະສາດໄຂສັນຫຼງັ ກົ່ ອນທົ່ ີຈະອອກຈາກ intervertebral foramens ນັນ້ ສົ່ ວນຂອງ dorsal root ເຊ່ົ ງິ ເປັນປະສາດຮບັ ຄວາມຮູສ້ ກຶ ຈະລວມກັບ ventral root ທ່ົ ີເປັນ ປະສາດສົ່ ງັ ການກົ່ ອນ ຈົ່ ງຶ ເອີນ້ ວົ່ າ: ເສນັ້ ປະສາດໄຂສນັ ຫຼງັ ເປນັ mixed nerve ເມົ່ ອເສນັ້ ປະສາດໄຂສັນຫຼງັ ອອກ ຈາກຮູ intervertebral foramens ຈ່ົ ຶງແ ຍກອອ ກເປັນ 2 ຂະແໜ ງຄ dorsal ramus ແລະ ventral ramus ໂດຍສົ່ ວນ dorsal ramus ຄວບຄຸມກາ້ ມຊີນ້ ແລະ ຜວິ ໜງັ ດາ້ ນຫງຼັ ແລະ ventral ramus ຈະຄວບ ຄຸມກາ້ ມຊນີ້ ແລະ ຜິວໜາ້ ທົ່ ີຢ່ົ ູດາ້ ນລົ່ ຸມຂອງ transverse processes ຂອງກະດກູ ສນັ ຫງຼັ . 39

ໂຄງສາ້ ງກາ້ ມຊີນ້ ສ່ົ ວນຂາຫຼງັ ແລະ ຂາໜາ້ ເສັນ້ ປະສາດໄຂສນັ ຫຼັງບາງສົ່ ວນຈະມຂີ ະໜາດໃຫຍ່ົ ເກດີ ຈາກ ການລວມຕວົ ກນັ ຂອງເສນັ້ ປະສາດໄຂສນັ ຫຼງັ ຫຼາຍໆຂະແໜງລວມກນັ . ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ອາດມກີ ານລວມກນັ ແບບ ເປັນຮົ່ າງແຫຂອງປມົ ປະສາດເຊົ່ ນັ : brachial plexus ທົ່ ີສ່ົ ວນຂາໜາ້ ເຊ່ົ ງິ ເກດີ ຈາກການລວມຕວົ ກນັ ລະຫວ່ົ າງ cervical spinal nerve ແລະ thoracic spinal nerve ບາງຄົ່ ູ brachial plexus ຈະເປັນປະສາດຂະ ແ ໜງພິເສດທ່ົ ີໄປລຽ້ ງກາ້ ມຊີນ້ ແລະ ຜິວໜາ້ ສົ່ ວນຂາໜາ້ , ທ່ົ ີສ່ົ ວນທາ້ ຍຂອງກະດູກສນັ ຫງຼັ ຈະມກີ ານລວມກນັ ເປັນ ຂະແໜງປະສາດພເິ ສດທົ່ ີໄປລຽ້ ງຂາຫຼັງເອີນ້ ວ່ົ າ: lumbosacral plexus ເກດີ ຈາກການລວມກັນຂອງບາງສ່ົ ວນ ຂອງເສນັ້ ປະສາດໄຂສນັ ຫງຼັ ສ່ົ ວນ lumbar ແລະ sacral. 6.2.3. ລະບົບປະສາດອັດໂນມັດ (autonomic nervous system, ANS) ລະບບົ ປະສາດອດັ ໂນມຕັ ເິ ປັນລະບບົ ປະສາດທ່ົ ີບ່ົ ຢ່ົ ໃູ ນອານາດຈດິ ໃຈ (involuntary nervous system) ເຮດັ ໜາ້ ທົ່ ີຄວບຄຸມການເຮດັ ວຽກຂອງອະໄວຍະວະພາຍໃນຂອງຮ່ົ າງກາຍ ໄດແ້ ກົ່ ການເຮດັ ວຽກຂອງຫວົ ໃຈ, ເສັນ້ ເລອດ, ມດົ ລກູ , ພົກປັດສະວະ ແລະ ລາໄສ້ ຫຼ ອາດເອນີ້ ວ່ົ າ: ປະສາດສ່ົ ວນປາຍທົ່ ຄີ ວບຄຸມກາ້ ມຊີນ້ ລຽບ ແລະ ຫວົ ໃຈ ລະບບົ ປະສາດອດັ ໂນມດັ ຈະເຮດັ ວຽກໄດຕ້ ອ້ ງປະກອບດວ້ ຍຈລຸ ງັ ປະສາດສ່ົ ງັ ການຈານວນ 2 ຕວົ ເພ່ົ ອນາ ຄາສ່ົ ງັ ຈາກສນູ ກາງໄປຍງັ ອະໄວຍະວະເປ້າົ ໝາຍ ຫຼ ໜົ່ ວຍປະຕບິ ດັ ການ. ຈລຸ ງັ ປະສາດຕວົ ທ່ົ ີ 1 ຈະຕອ້ ງຢ່ົ ໃູ ນສະ ໝ ອງ ຫຼ ໄຂສັນຫງຼັ , ສ່ົ ວນຈລຸ ັງປະສາດອີກຕົວໜ່ົ ຶງຈະຢ່ົ ູນອກສະໝອງ ແລະ ໄຂສັນຫຼັງໂດຍຈະຢົ່ ໃູ ນປົມປະສາດ (ganglia) ໃກໆ້ ກບັ ກະດູກສນັ ຫງຼັ . ລະບບົ ປະສາດອດັ ໂນມຕັ ິແບົ່ ງເປັນ 2 ປະເພດຕາມຕາແໜ່ົ ງຂອງເສນັ້ ປະສາດ ທ່ົ ີມ າຄວບ ຄຸ ມ ຄລະບົບ sympathetic nervous system ມີຈຸລັງປ ະສາດ ນາຄາສົ່ ັງຕົວທົ່ ີ 1 ເອີ້ນວ່ົ າ: preganglionic neuron (ເອກຊອນສນັ້ ) ເຊ່ົ ງິ ຢ່ົ ໃູ ນໄຂສນັ ຫງຼັ ສົ່ ວນ lateral gray horn ຂອງສ່ົ ວນເອກິ ແລະ ແອວເອີນ້ ວ່ົ າ: thoraco - lumbra portion, ສົ່ ວນລະບົບ parasympathetic nervous system ເປັນ ລະບບົ ທົ່ ມີ ຈີ ລຸ ງັ ປະສາດນາຄາສ່ົ ງັ ຕວົ ທ່ົ ີ 1 (pregangiolnic neuron ເອກຊອນຍາວ) ຢ່ົ ໃູ ນສະໝອງ ແລະ ໄຂສນັ ຫຼງັ ສ່ົ ວນສະໂພກເອນີ້ ວົ່ າ: craniosacral portion ທງັ ສອງລະບບົ ຈະເຮດັ ວຽກກງົ ກນັ ຂາ້ ມກັນໂດຍທັງສອງ ລະບບົ ຈະມີເສນັ້ ປະສາດແລົ່ ນໄປຍງັ ອະໄວຍະວະພາຍໃນທຸກແຫົ່ ງເຊ່ົ ັນ: ດຽວກນັ ກັບລະບົບ sympathetic nerve ສ້າງ ແລະ ຫ່ົ ຼັງສານ ເຄ ມີພວກ noradrenalin ໄປ ກະຕຸ ້ນໃຫ້ມີການເຕັນ້ ຂອງຫົວໃຈ ແຕົ່ ລະບົບ parasympathetic nerve ຈະສາ້ ງ ແລະ ຫົ່ ງຼັ ສານເຄມພີ ວກ acetylcholine ໄປຫຸຼດອດັ ຕາການເຕນັ້ ຂອງຫວົ ໃຈ ໂດຍທ່ົ ວົ ໄປເສນັ້ ປະສາດສົ່ ງັ ການຕວົ ທາອດິ ຂອງລະບົບ sympathetic ທ່ົ ີຢ່ົ ູໃນໄຂສນັ ຫງຼັ ຈະມໄີ ຍປະສາດ (axon) ອອກມາທ່ົ ີບມປະສາດທົ່ ີສົ່ ວນເອກິ ແລະ ແອວ ໂດຍທ່ົ ີບມປະສາດຕວົ ທົ່ ີ 1 (preganglionic nerve ending) ຈະປົ່ ອຍທາດເຄມພີ ວກ acetylcholine ອອກມາ, ສ່ົ ວນປົມປະສາດຕົວທ່ົ ີສອງ (postganglionic nerve ending) ຈະຫ່ົ ຼງັ ທາດເຄມພີ ວກ norarenalin ຫຼ norepinephrin ອາດເອີນ້ ຈລຸ ງັ ປະສາດພວກນີວ້ ົ່ າ adrenergic neuron, ສ່ົ ວ ນ ລ ະ ບົ ບ parasympathetic nervous system ທັ ງ preganglionic nerve ending ແລະ postganglionic nerve ending ຈະຫ່ົ ຼັງທາດເຄມພີ ວກ acetylcholine ອອກມາ ມຜີ ົນໄປຢບັ ຢັ້ງການເຮັດວຽກຂອງກາ້ ມຊນີ້ ລຽບ ເຮດັ ໃຫຮ້ ່ົ າງກາຍບົ່ ເຮດັ ວຽກຫາຼ ຍເກນີ ໄປ. ຈລຸ ັງປະສາດພວກນີ້ ເອີນ້ ວົ່ າ: cholinergic neuron. ລະບົບປະສາດອັດໂນມັດເຮດັ ວຽກໂດຍມສີ ູນຄວບຄຸ ມການເຮັດວຽກຢົ່ ູທ່ົ ີສະໝອງສ່ົ ວນ medulla oblongata, ສະໝອງສ່ົ ວນ hypothalamus ແລະ ໄຂສນັ ຫຼງັ ການເຮັດວຽກຂອງລະບບົ ປະສາດອດັ ໂນມັດ 40

ສ່ົ ວນໃຫຍ່ົ ຈະເຮດັ ວຽກເພ່ົ ອຮັກສາຄວາມສົມດຸນພາຍໃນຂອງຮ່ົ າງກາຍ, ການຕອບສະໜອງຕົ່ ສ່ົ ງິ ທາ້ ທາຍຂອງ ຮົ່ າງກາຍໃນທກຸ ກລະນຈີ ່ົ ງຶ ຈດັ ເປັນຣີເຟກັຼ (reflex action) ເຊ່ົ ງິ ໝາຍເຖິງປະຕກິ ລິ ຍິ າຕອບສະໜອງຂອງອະໄວຍະ ວະຕົ່ ສ່ົ ງິ ທາ້ ທາຍຢ່ົ າງທນັ ທທີ ນັ ໃດໂດຍເປນັ ການຕອບສະໜອງທ່ົ ີຢົ່ ູນອກອານາດຈດິ ໃຈ, ການຕອບສະໜອງຕົ່ ສ່ົ ງິ ທາ້ ທາຍດ່ົ ງັ ກົ່ າວຈະເກດີ ຂຶນ້ ໄດຈ້ ະຕອ້ ງກົ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ຈລຸ ັງປະສາດຢົ່ າງນອ້ ຍ 2 ຈລຸ ງັ ຂນຶ້ ໄປ (ຈລຸ ງັ ປະສາດຮບັ ຄວາມ ຮູສ້ ກຶ ແລະ ຈລຸ ງັ ປະສາດສ່ົ ງັ ການ) ໂດຍມໄີ ຂສນັ ຫງຼັ ເປັນຕວົ ສົ່ ງັ ການ ຫຼ ຕວົ ສ່ົ ງັ ການອາດເປັນໄດທ້ ງັ ລະດບັ ໄຂສນັ ຫງຼັ ແລະ ສະໝອງກໄດ້ reflex action ທົ່ ີເປັນວງົ ຈນົ ງ່ົາຍໆມກັ ມກີ ານສ່ົ ັງການລະດບັ ໄຂສັນຫຼັງເທ່ົ າົ ນນັ້ ເອີນ້ ວົ່ າ: reflex arc ເຊົ່ ງິ ແບ່ົ ງອອກເປນັ reflex arc ຂອງລະບບົ ປະສາດນອກເໜອອານາດຈດິ ໃຈ ແລະ ລະບບົ ປະສາດ ໃຕກ້ ານຄວບຄຸມຂອງອານາດຈດິ ໃຈ. ຕາຕາລາງທີ 3.1 ປຽບທຽບການເຮດັ ວຽກຂອງລະບບົ sympathetic ແລະ parasympathetic ການເຮດັ ວຽກຂອງອະໄວຍະວະ ລະບບົ sympathetic ລະບບົ parasympathetic ແຄບລງົ ຮູມ່ົ ານຕາ ກວາ້ ງອອກ ຫດົ ຕວົ ຊາ້ ຫດຸຼ ອດັ ຕາການເຕນັ້ ຫດົ ຕວົ ໄວເພົ່ ມີ ອດັ ຕາການເຕນັ້ ແຄບລງົ ຫວົ ໃຈ ບົ່ ມກີ ານຄວບຄຸມ ກາ້ ມເນອ້ ທ່ົ ຫີ ອຼ ດລມົ ກວາ້ ງອອກ ກະຕຸນ້ ການຫົ່ ຼງັ ຕ່ົ ອມເຫ່ົ ອ ກະຕຸນ້ ການຫົ່ ຼງັ ກະຕຸນ້ ການຫົ່ ງຼັ ຕົ່ ອມນາ້ ຕາ ຢບັ ຢ້ັງການຫ່ົ ຼງັ ບ່ົ ມກີ ານຄວບຄຸມ ຢັບຢັ້ງການຫົ່ ງຼັ ບົ່ ມກີ ານຄວບຄຸມ ຕ່ົ ອມໃນກະເພາະ ແລະ ລາໄສ້ ຫ່ົ ງຼັ ຮໂມນ epinephrin ບົ່ ມກີ ານຄວບຄຸມ ຫົ່ ງຼັ ຮໂມນ glucocorticoid ບ່ົ ມກີ ານຄວບຄຸມ ຕົ່ ອມໝວກໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ສ່ົ ວນໃນ ຫດົ ຕວົ ກະຕຸນ້ ການສງັ ເຄາະໄກລໂຄເຈນ ຕົ່ ອມໝວກໝາກໄຂົ່ ຫງຼັ ສົ່ ວນນອກ ເສນັ້ ເລອດຂອງຜິວໜງັ ຫດົ ຕວົ ຫດົ ຕວົ ເສນັ້ ເລອດທ່ົ ີອະໄວຍະວະພາຍໃນ ເພົ່ ີມການບີບ ຍກົ ເວນັ້ ຫວົ ໃຈ ແລະ ປອດ ຫດົ ຕວົ ບົ່ ມກີ ານຄວບຄຸມ ຕບັ ກະຕຸນ້ ການສະຫຼາຍໄກລໂຄເຈນ ແລະ ຫຼດຸ ການຫ່ົ ງຼັ ນາ້ ບີ ບ່ົ ມກີ ານຄວບຄຸມ ຖງົ ນາ້ ບີ ຄາຍຕວົ ມຜີ ນົ ນອ້ ຍ ກາ້ ມຊນີ້ ທ່ົ ທາງເດີນອາຫານ ກາ້ ມຊນີ້ ພກົ ປັດສະວະ ຫຼຸດການບບີ ໝາກໄຂ່ົ ຫງຼັ ຄາຍຕວົ ເສັນ້ ເລອດໃນໝາກໄຂ່ົ ຫຼັງຫົດຕົວ ປັດສະວະຫຸດຼ ລງົ ຕບັ ອ່ົ ອນຫ່ົ ງຼັ ເອນັ ໄຊມ໌ ຕບັ ອົ່ ອນ ມດົ ລູກ ຢັບຢ້ັງການຫດົ ຕວົ ຖາ້ ສດັ ຖພາ ທ່ົ ມີ າ : ດດັ ແປງຈາກ Farndson .,1974 41

ຮູບທີ 3.6 ລະບບົ ປະສາດອດັ ໂນມດັ ດດັ ແປງຈາກ : Carola ແລະ ຄະນະ ,1992 - reflex arc ຂອງລະບບົ ປະສາດໃຕອ້ ານາດຈດິ ໃຈປະກອບດວ້ ຍໜົ່ ວຍເຮດັ ວຽກຕ່ົ າງໆ ດ່ົ ງັ ນ:ີ້ ຮູບທີ 3.7 ແຜນພູມສະແດງ reflex 42