คู่มือการจัดกิจกรรม สปก.ปลอดบุหรี่(คณะทำงาน) ย่อไฟล์

ถคสปอถลูมอาือดนรดคปหบณรสัหุ ะะรทกี่าํอ:งบากนาร ISBN 978-616-91225-0-0 ทปี่ รึกษา ดร.จิรพล สนิ ธนุ าวา ผเู ขียน ดร.ศนั สนยี  กีรติวิรยิ าภรณ ฝา ยขอ มูล หทยั รัตน พันตาวงษ ประสานงาน ภัทรพร คาํ หงษา พิสูจนอักษร จตรุ วทิ ย บุญพทิ ักษ หทัยรตั น พันตาวงษ เรือ่ งเลา โดย ภทั รพร คาํ หงษา ออกแบบโดย ขนษิ ฐา คงแกว ดาํ เนนิ การผลิต ปริมปราง อดุ มวฑิ ติ หทยั รตั น พันตาวงษ สนับสนุนโดย นติ ยา สายเส็ง จดั พิมพท ี่ วมิ ล นอยทะรงค สถานประกอบการปลอดบุหร่ี จาํ นวน 122 แหง STUDIO KO-ON LIMITED | www.studiokoon.com แผนงานพัฒนาการสรางเสริมสุขภาพในสถานประกอบการ สมาคมพฒั นาคุณภาพสง่ิ แวดลอ ม 25/25 พทุ ธมณฑล 4 ต.ศาลายา อ.พุทธมณฑล จ.นครปฐม 73170 โทร 02-441-9232 www.adeq.or.th, www.healthyenterprise.org สาํ นักงานกองทนุ สนับสนนุ การสรา งเสรมิ สขุ ภาพ บริษทั แปลน พริ้นทตง้ิ จํากัด โทร 02-277 2222

คํานาํ ระหวา งป พ.ศ. 2551-2553 โดยการสนบั สนนุ สรา งเสรมิ สขุ ภาพในสถานประกอบการ โดยมวี ตั ถปุ ระสงค ของสํานักงานกองทุนสนับสนุนการสรางเสริมสุขภาพ เพ่ือสงเสริมใหสถานประกอบการมีการดําเนินงานดาน (สสส.) สมาคมพัฒนาคุณภาพส่ิงแวดลอม (ส.พ.ส.) การสรา งเสริมสขุ ภาพของพนกั งานอยา งบรู ณาการ ดวย ไดจัดทาํ แผนงาน พัฒนาสถานประกอบการปลอดบหุ รี่ : การควบคุมปจจัยและพฤติกรรมเสี่ยงตอสุขภาพ โดย จุดเปล่ียนเพ่ือสรางเสริมสุขภาพในสถานประกอบการ เฉพาะการควบคุมการสบู บุหรี่ โดยมีวัตถุประสงคเพ่ือสงเสริมและสนับสนุนใหสถาน ประกอบการสามารถดําเนินงานดานการควบคุมการ และเพื่อใหองคความรูและกระบวนการเรียนรู สบู บหุ รอี่ ยา งเปน รปู ธรรมแลยง่ั ยนื นาํ มาซงึ่ การสรา งเสรมิ ดานการควบคมุ การสบู บุหรใี่ นสถานประกอบการ ซ่ึงได สุขภาพของพนักงาน รวมทั้งเปนสวนหนึ่งของการขับ มกี ารถอดบทเรยี นไวบ างสว นตงั้ แตก ารดาํ เนนิ งานระยะท่ี เคล่ือนใหสังคมไทยเปนสังคมแหงสุขภาวะ ซึ่งจากการจัด 1 ไดมีการรวบรวม จัดทําเปนแบบจําลอง เผยแพรสู ทาํ แผนงานดงั กลา ว สามารถสง เสรมิ ใหส ถานประกอบการ สถานประกอบการอื่นๆ ในการดําเนินงานระยะที่ 2 มีการควบคมุ การสูบบหุ ร่ีในทท่ี ํางาน รวมทั้งสิน้ 122 แหง สมาคมพฒั นาคณุ ภาพสง่ิ แวดลอ ม จงึ ไดจ ดั ทาํ ชดุ ความรู นํามาซึ่งการคุมครองสุขภาพของพนักงาน รวมท้ังสิ้น ถอดรหสั สถานประกอบการปลอดบหุ รี่: คมู อื คณะทาํ งาน 88,892 คน และมีพนักงานเลกิ สบู บุหรี่ 1,172 คน (สถานประกอบการปลอดบหุ ร่ี) ขึน้ โดยมุงหวงั ใหสถาน ประกอบการตางๆ ไดใชช ุดความรแู ละคูม ือฉบับน้ี เปน ท้ังนี้ จากการถอดบทเรียนสถานประกอบการ ตน แบบในการขบั เคลอื่ นสถานประกอบการตนเองใหเ ปน ที่ประสบความสําเร็จดานการควบคุมการสูบบุหร่ีพบวา สถานประกอบการปลอดบุหรี่ หรือสถานประกอบการ นอกจากสถานประกอบการเหลานี้ จะมีการดําเนินงาน สรางเสริมสุขภาพตอไป ท้ังน้ี ชุดความรู ถอดรหัส ดานการควบคุมการสูบบุหรี่อยางเปนระบบ (มีนโยบาย สถานประกอบการปลอดบหุ รี่ น้ี ยงั ประกอบดว ยเอกสารอกี เปนลายลักษณอักษร มีคณะทํางานดานการควบคุม 2 เลม คอื คมู อื ผบู รหิ ารสถานประกอบการปลอดบหุ ร่ี และ การสบู บหุ รี่ มกี ารจดั ทาํ แผนปฏบิ ตั กิ ารสถานประกอบการ คูม อื การจัดกจิ กรรมเพือ่ ควบคุมการสบู บุหร่ใี นทีท่ ํางาน ปลอดบหุ รี่ และปฏบิ ตั กิ ารตามแผนฯอยา งมสี ว นรว มของ พนกั งาน ฯลฯ) แลว ยังมีการคิดคน แนวทางการดาํ เนนิ สมาคมพัฒนาคุณภาพสิ่งแวดลอม โดยแผน งานและการจัดกิจกรรมท่ีสอดคลองกับบริบท ศักยภาพ งานพัฒนาการสรางเสริมสุขภาพในสถานประกอบการ และวัฒนธรรมองคกรของตนเอง ทําใหเกิดผลสําเร็จใน หวงั เปน อยา งยง่ิ วา สถานประกอบการหรอื หนว ยงานตา งๆ หลากหลายมติ แิ ละมีพลงั ในการดาํ เนนิ งานโครงการ ทม่ี คี วามสนใจและตง้ั ใจทจี่ ะสง เสรมิ สขุ ภาพพนกั งานของ ตน ดวยการควบคุมปจจัยและพฤตกิ รรมเส่ยี ง เชน บุหร่ี ระหวา งป พ.ศ. 2553-2555 โดยการสนบั สนุน เหลา การพนัน ฯลฯ จะไดใชประโยชนคูมือฉบับนี้ ของสํานักงานกองทุนสนับสนุนการสรางเสริมสุขภาพ ในการผลักดันและขับเคล่ือนใหหนวยงานตนเอง เปน สมาคมพัฒนาคุณภาพส่ิงแวดลอมไดขยายผลตอยอด สถานประกอบการปลอดบุหร่ีหรือสถานประกอบการ การดําเนินงานฯ ดวยการจัดทํา แผนงานพัฒนาการ สรางเสรมิ สุขภาพในทส่ี ดุ สมาคมพัฒนาคณุ ภาพสิง่ แวดลอม มีนาคม 2555 3

จากผูเขยี น



6

7

หนา้ 3 4 8 10 18 28 58

หนา หนา 102 104 106 107 115 122 126 137 144 148 152 155 158 161 163 166 168 174 182 203 208 212 217





12 บทนํา สถานประกอบการที่เขารวมโครงการพัฒนา สถานประกอบการปลอดบุหรี่ ท่ีดําเนินการโดยสมาคม พัฒนาคุณภาพส่ิงแวดลอม (สพส.) สนับสนุนโดย สาํ นักงานกองทุนสนับสนุนการสรา งเสรมิ สขุ ภาพ (สสส.) ตลอดระยะเวลา 2 ป (กรกฎาคม 2551-มถิ นุ ายน 2553) จํานวน 122 แหง มีการดําเนินงานดานการควบคุม การสูบบุหร่ี จนสามารถนาํ ไปสูการคมุ ครองสขุ ภาพของ พนกั งาน รวมทงั้ สนิ้ 88,892 คน ทง้ั น้ี มสี ถานประกอบการ 74 แหง (รอยละ 69 ของสถานประกอบการท้ังหมด) ที่มีการดําเนินงานดานน้ีอยางเปนระบบ ตั้งแตมีการ

ออกนโยบายสถานประกอบการปลอดบุหรี่อยางเปน 1. การจัดสภาพแวดลอมใหปลอดจากควันบุหร่ี ลายลกั ษณอ กั ษร และจดั ใหม กี ารประชาสมั พนั ธน โยบาย ตามกฎหมาย มกี ารกาํ หนดเขตปลอดบหุ รี่ และเขตสบู บหุ ร่ี ใหเปนท่ีรับรูกันอยางทั่วถึงในกลุมของพนักงานทั้งหมด พรอมท้ังจัดใหมีการติดปายสัญลักษณเขตหามสูบและ มีคณะทํางานควบคุมการสูบบุหรี่ท่ีมีกรอบหนาท่ีอยาง เขตสูบอยางชัดเจน ชัดเจน มีการสํารวจสถานการณและพฤติกรรมการสูบ บุหรี่ของพนักงานในหนวยงานตนเอง เพื่อนําขอมูล 2. การสรางระบบสื่อสารใหพนักงานรูเก่ียวกับ ท่สี ํารวจไดม าใชในการจดั ทําแผนปฏบิ ัตกิ าร ท่ีประกอบ พิษภัยของบุหร่ี ผานการจัดกิจกรรมรณรงคในสถาน ดวยการจัดกิจกรรม ดังตอไปน้ี ประกอบการ การใชสอื่ ชนดิ ตา งๆ รวมทง้ั การจัดสมั มนา ใหความรูแกพ นักงาน ฯลฯ 3. การสรางระบบสนับสนุนใหพนักงานที่ติดบุหรี่ เลิกสูบบุหรี่ เชน การจัดต้ังคลินิกอดบุหร่ีในสถาน ประกอบการ การสงตัวเขารับการบําบัดที่คลินิกอดบุหร่ี อ่ืนๆ การจัดกิจกรรมชักจูงใหพนักงานสมัครใจเลิกสูบ บหุ ร่ี ฯลฯ 13

14

ตารางแสดงจํานวนพนักงานทีเ่ ลกิ สบู บุหรี่ จําแนกตามระยะเวลาท่ีเรม่ิ อดบุหร่ีจนถึงวันที่สาํ รวจ อดบุหร่มี าถึงวนั ที่สํารวจไดนาน จาํ นวนพนักงาน (คน) หมายเหตุ นับจากวนั ท่เี ร่ิมอดบุหร่ี จนถึงวนั ท่ีส้นิ สุดโครงการ 30 มิถนุ ายน 2553 โดยผูทเ่ี ลิกบหุ ร่ียังคงเลกิ สบู ตอไป 15

16

17



คพวิษาภมัยเขแาลใจะสกถบั าบนหุกรารี่ :ณ

ทาํ ความ เขาใจกับบหุ รี่ : พิษภยั และ สถานการณ

21

22 การสูบบหุ ร่ี 2.2 ควันบุหร.่ี ..รายกวา ที่คิด การสบู บหุ ร่ี สามารถทาํ ไดห ลายรปู แบบ ทงั้ แบบ ควนั บหุ รป่ี ระกอบดว ยสารทเี่ กดิ จากการเผาไหม สดู แบบดม แบบอมและเคี้ยว สารเคมีท่ีมีอยูในใบยาสูบตามธรรมชาติ สารเคมีที่ใช ± แบบสดู โดยกระทําใหเกดิ การเผาไหมใบยาสูบ ผสม เพื่อปรุงแตงกลิ่นและรสในกระบวนการผลิตบุหรี่ และกระดาษที่ใชมวนบหุ รี่ ซึ่งอยูในรูปของบุหร่ี หรือซิการ (Cigar) ท่ีใช ใบยาสูบมวนผงใบยาสูบอยูภายใน หรือไปป (Pipe) ควันบุหร่ีแบงไดเปน 2 ประเภท คือ ควันที่ ทบ่ี รรจใุ บยาไวใ นกลอ งยาสบู แลว จดุ ไฟใหเ กดิ การเผาไหม สูดเขารางกาย กับควันท่ีลอยอยูในอากาศในชวงเวลา แลว ผูสบู สูดควันเขา สูรา งกาย ที่ไมมีการสูดควัน ควันท่ีสูดเขาสูรางกายมีความเขมขน มาก ประกอบดวยสวนท่ีเปนละอองสารเคมี ขนาดของ ± แบบดม โดยบดใบยาสูบใหละเอียด แลวผสม ละอองจะแตกตางกันระหวาง 0.1 และ 1.0 ไมโครเมตร ในรูปของยานตั ถุ และสวนท่ีเปนกาซ คือไนโตรเจน (รอยละ 50-70) ออกซิเจน (รอยละ 10-15) คารบอนไดออกไซด ± แบบอมและเคี้ยว โดยนําใบยาสูบแหง มาห่ัน (รอยละ 10-15) และคารบ อนมอนอกไซด (รอ ยละ 3-6) เปน ฝอย นาํ มาเคย้ี วแลว อมอยรู ะหวา งรมิ ฝป ากกบั เหงอื ก บางครง้ั เรียกวา บหุ รไ่ี รควัน 10% 24% 6% มะเรง็ ปอด 25% 6% มะเรง็ หลอดอาหาร 10% มะเรง็ ชนดิ อ่นื ๆ โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด 19% โรคถงุ ลมโปง พอง โรคทางเดนิ หายใจอน่ื ๆ โรคอื่นๆ ท่ีเกิดจากการสูบบหุ ร่ี

ควันบุหรมี่ อื สอง ควนั บหุ รมี่ อื สอง(SecondhandSmoke) หรอื ควนั บหุ รใี่ นสง่ิ แวดลอ ม(Environmental TobaccoSmoke) เปน ควนั ทผี่ ไู มส บู บหุ รไ่ี ดร บั เขา สรู า งกายจากการสดู ควนั บหุ ร่ี ทเี่ กดิ ขน้ึ จาก 2 แหลง คือ 1. ควนั บหุ รี่ทีผ่ ูส บู บุหรพ่ี นออกมา 2. ควนั บุหรท่ี ่ลี อยจากปลายมวนบหุ ร่รี ะหวางการสูบ ผูสูบบุหร่ีมือสองหรือผูสูบทางออม (Passive Smoking) มักไดรับควันบุหร่ีจาก ผูสูบบุหรี่ซ่ึงอยูบริเวณหรือหองเดียวกัน โดยเฉพาะในสถานท่ีทํางาน ซ่ึงเปนพ้ืนท่ีท่ีผูสูบบุหร่ี และผไู มสบู บุหรี่อยรู วมกนั เปนเวลานาน ควันบุหรที่ พ่ี น ออกมาฟงุ กระจายไปในอากาศ ทําให ผูไมสูบบุหร่ีตองสูดควันเขาไปดวย จนเปนเหตุใหเกิดโรคที่มีอันตรายถึงชีวิตไดเชนเดียวกับ ผสู ูบบุหรี่ เชน โรคหัวใจและหลอดเลือด โรคสมองขาดเลอื ด โดยขอ เทจ็ จริงทางวทิ ยาศาสตร ใหมๆ ไดช้ีชัดถึงอันตรายของควันบุหรี่มือสองอยางตอเน่ือง (องคการอนามัยโลก, 2547) ดังตัวอยางจากการศึกษาทพ่ี บวา ประมาณ 70-90% ของผทู ไี่ มสบู บุหรใ่ี นสหรัฐอเมริกา ไดร ับ ควันบุหร่ีเขาไปอยางสมําเสมอ ผูสูบบุหร่ี จะสูดควันเขาไปเพียง 15% เทานั้น สวน 85% ที่เหลือ จะถูกปลอยใหลองลอยออกมาในอากาศ น่ันแปลวา ถาเราบังเอิญไปอยูในหองที่มี คนกาํ ลงั สูบบหุ รอี่ ยูประมาณ 2 ช่วั โมง เราจะสดู ควนั เขา ไปเทา กับการสบู บุหรีถ่ งึ 4 มวน ดงั นน้ั เมอ่ื บหุ รม่ี กี ารเผาไหมจ ะกอ ใหเ กดิ สารตา งๆ อกี กวา เปนผูท่ีมีพฤติกรรมเสี่ยงตอสุขภาพ โดยจากการสํารวจ 4,000 ชนิด ซงึ่ เปน ตัวการสําคญั ทท่ี ําใหเกิดมลภาวะทาง ของสํานกั งานสถติ ิแหงชาติ ในป พ.ศ.2549 พบวาบุหร่ี อากาศ และเปนสาเหตุสําคัญของปญหาสุขภาพ เปนปจจัยเส่ียงของการเสียชีวิตอันดับที่สามของคนไทย ที่รุนแรงถึงข้ันเกิดความพิการหรือเสียชีวิตได ดังน้ัน รองจากเพศสัมพันธท่ีไมปลอดภัยและการด่ืมสุรา โดย ผทู ไี่ ดร บั ควนั บหุ รเี่ ปน ประจาํ ทงั้ ทจ่ี ากสบู เองหรอื รบั ควนั คนไทยเสียชีวิตจากการสูบบุหรี่ปละ 42,000 - 52,000 บุหร่ีที่ผูอ่ืนสูบ (ควันบุหร่ีมือสอง) จะมีความเส่ียงสูงตอ คน จากโรคตางๆ คิดเปนรอยละจําแนกตามโรค การเกิดโรคภัยไขเจ็บที่สืบเน่ืองมาจากควันบุหร่ีไดทั้งสิ้น เสนอในแผนภาพ ท้ังน้ี ผูที่เสียชีวิตจากการสูบบุหร่ี เชน โรค มะเร็งในอวัยวะตางๆ โรคท่ีเกี่ยวกับระบบ จะมีอายุเฉลี่ยส้ันลง 12 ป และปวยหนักเปนเวลา ทางเดินหายใจ และอ่ืนๆ ดังนั้น บุหรี่จึงถูกจัดใหเปน 1.7 ป กอ นจะเสยี ชีวิต ปจจัยเส่ียงหลักตอสุขภาพ ในขณะท่ีผูที่สูบบุหร่ี ถือวา 23

24 2.3 คนไทยกับการสูบบุหรี่ สําหรับสถานการณดานการสูบบุหร่ีของคนไทย พบวา ในป 2552 คนไทยที่มอี ายุ 15 ปข ้ึนไป 100 คน คนไทยมีการใชยาสูบต้ังแตสมัยอยุธยา โดย สูบบุหรี่ 20.7 คน (รอยละ 20.7) ทําใหในปเดียวกัน ไดยาสูบมาจากเมืองมะนิลาในหมูเกาะฟลิปปนส จาก ประเทศไทยมีผูที่สูบบุหรี่สูงถึง 10.9 ลานคน ทั้ง ประเทศจีน และที่ปลกู ในประเทศเอง ตอ มาในป พ.ศ. ผูที่สูบประจํา (9.55 ลานคน) และสูบเปนคร้ังคราว 2460 เร่ิมมีการผลิตบุหรี่ท่ีมวนดวยมือ โดยบริษัท (1.35 ลานคน) เปนชาย 10.3 ลานคน หญิง 5.4 แสนคน ของชาวอังกฤษ และในป พ.ศ. 2482 มีการนาํ เครอื่ งจกั ร เพม่ิ ข้นึ จากป พ.ศ. 2550 ที่มีผสู บู บุหร่ี 10.86 ลานคน จากประเทศเยอรมนี และทําการผลิตบุหรี่ออกมา ทั้งนี้เน่ืองมาจากจํานวนประชากรท่ีเพ่ิมสูงขึ้น รวมท้ัง จําหนายหลายยี่หอ การสูบบุหร่ีจึงแพรหลายมากข้ึน การเพม่ิ จาํ นวนของนักสูบหนาใหม (ศูนยว ิจัยและจดั การ จนกระทง่ั ใน พ.ศ. 2482 รัฐบาลไดจดั ตง้ั โรงงานยาสูบขนึ้ ความรูเพอ่ื การควบคมุ ยาสูบ, 2552) และดําเนินกิจการอุตสาหกรรมยาสูบภายใตการควบคุม ของกรมสรรพสามิต ตอมาจึงเปล่ียนสถานะเปน รัฐวิสาหกิจ สังกัดกระทรวงการคลังโดยตรง มาจนถึง ปจ จุบนั 35 32% จํานวนผูส บู บหุ ร่ี (ลา นคน) อตั ราการสบู บหุ รี่ 30 28.81% 25.47% 25 22.98% 21.22% 20.7% 20 15 12.26 12.52 11.98 11.35 10.86 10.9 10 5 0 2534 2539 2544 2547 2550 2552 รปู ที่ 1 แสดงแนวโนม ของอัตราการสูบบุหรีต่ งั้ แตป 2534 - ป 2552 ทีม่ า : ศูนยวจิ ัยและจดั การความรูเพื่อการควบคมุ ยาสบู (ศจย.) เอกสารสรุปสถานการณการควบคมุ การบรโิ ภคยาสบู

ในจํานวนผูท่ีสูบบุหร่ีนี้ พบวา เปนผูท่ีมีอายุ ระหวาง 25-59 ป สงู ทสี่ ดุ ทร่ี อยละ 23.04 รองลงมา เปนผทู ่มี อี ายุในชวง 19-24 ป ท่ีรอ ยละ 22.19 ในขณะท่ี จาํ นวนบหุ รีท่ ส่ี ูบตอ วนั เฉลยี่ อยูท่ี 10.27 มวน 30 กลุมประชากรที่สูบบุหรี่เหลานี้ นอกจากมี 22.19 23.04 ความเส่ียงตอการเกิดโรคเน่ืองมาจากการสูบบุหร่ีแลว 20 15.91 16.69 ยังปลอยควันบุหร่ีมือสองหรือควันบุหร่ีในสิ่งแวดลอม 10 (Environmental Tobacco Smoke: ETS) ท่ีสราง ความเดือดรอนรําคาญ และเปนอันตรายตอสุขภาพ 0 15-18 ป 19-24 ป 25-59 ป 60 ปขึน้ ไป ชวงอายุ ของผทู ่ีอยูรอบขาง 2.4 การขับเคล่ือนใหส งั คมไทยปลอดบุหรี่ จากผลกระทบของควันบุหรี่ที่มีตอสุขภาพ เศรษฐกิจ และสังคม รวมท้ังจากสถานการณปจจุบัน ของการบริโภคยาสูบในประเทศ และแนวโนม ในอนาคต หนวยงานตางๆ ทั้งภาครัฐและเอกชน จึงไดรวมแรง รวมใจในการผลักดันใหสังคมไทยเกิดภาวะปลอดบุหรี่ โดยมีแนวนโยบาย 5 ขอ1 (ซ่ึงเปนแนวทางที่ท่ัวโลก ใชกนั ) ดงั น้ี 1. ปอ งกนั ไมใ หม กี ารรเิ รมิ่ สบู บหุ ร่ี(นกั สบู หนา ใหม) ขอ มลู จากสํานกั งานสถิติพบวา ผสู ูบชวงอายุ 19 - 20 ป เปนกลุมเดียวท่ีมีอัตราการสูบเพ่ิมสูงข้ึน ซ่ึงเปนกลุม ที่เริ่มเขาสูวัยทํางานในสถานประกอบการตางๆ การ สรางสังคมการสูบบุหรี่ในเพ่ือนพนักงานที่เกิดจาก ความเครียดจากการทํางาน ซ่ึงอาจจะทําใหมีผูหันมา สบู บุหร่ีมากขึน้ 2. ปองกันควันบุหรี่มือสอง โดยการจัดสถานที่ สูบบุหร่ีใหกับผูสูบในสถานประกอบการก็จะทําใหสังคม การสบู บุหรีเ่ ลก็ ลงสง ผลใหผ สู ูบลดลงดว ย 1ผศ.ดร.ลกั ขณา เตมิ ศริ กิ ลุ ชยั อาจารยป ระจาํ คณะสาธารณสขุ ศาสตร ม.มหดิ ล และผทู รงคณุ วฒุ ดิ า นการควบคมุ ยาสบู กลา วในการเสวนา “สงั คมไทย…ทาํ อยา งไรใหป ลอดบหุ รี่” ในงานมหกรรมเครือขา ยสถานประกอบการปลอดบุหรี่ ณ หอ งประชุม 1 25

26 3. ตองชวยเหลือคนท่ีสูบใหเลิกสูบ การใชวิธี เหลานี้ เพ่ือจะไดรูทันและชวยเหลือผูสูบบุหรี่ในสถาน การตางๆ เชน นโิ คตินอดบุหร่ี เพอ่ื ใหผูสบู ลดการสูบได ประกอบการได ชวยเหลอื ดา นพฤติกรรม เชน คลนิ กิ อดบุหรี่ Quit line เลกิ บุหรี่ 5. ปองกันการแทรกแซงจากบริษัทยาสูบ จะทํา อยา งไรทจ่ี ะปอ งกนั ไมใ หบ รษิ ทั ยาสบู เขา มาแทรกแซงการ 4. ทําอยางไรใหบุหรี่อันตรายนอยท่ีสุด ปจจุบัน ทาํ งานของรฐั จากเดมิ ภาพลกั ษณข องบรษิ ทั ผลติ บหุ รจ่ี ะ มีการผลิตบุหรี่ท่ีมีการจูงใจกลุมวัยรุน กลุมสตรี หรือ มีภาพลักษณที่ดี เปน พระเอก แลว ประชาชนทไ่ี ดรบั ควัน กลมุ ผบู รโิ ภคบางประเภทใหหนั มาสนใจ และสรา งความ บหุ รีจ่ ะแสดงปฏิกิรยิ าไมช อบไมไ ด จะถูกสงั คมประณาม เขาใจที่ผิดๆ วา บหุ รีเ่ หลานน้ั อนั ตรายนอยลง และหนั มา แตป จ จบุ นั ภาพลกั ษณข องบรษิ ทั ดงั กลา วเปลย่ี นไป บรษิ ทั สบู บุหรมี่ ากขนึ้ เชน บหุ ร่บี างชนดิ มกี ารเตมิ รสหรือกลนิ่ เหลาน้ันถูกมองวาเปนผูราย ดังนั้น จึงมีการทํา CSR สมุนไพร เพื่อจูงใจในการสูบมากขึ้น ดังน้ัน เจาหนาที่ เพอ่ื กภู าพลกั ษณข องบรษิ ทั ของตนเอง โดยใหง บประมาณ สถานประกอบการตองมีความรูความเขาใจวิธีการชักจูง สนับสนนุ แกส ถานประกอบการไปทาํ เรอ่ื งของยาสบู

อยางไรก็ตามการควบคุมการบริโภคยาสูบ ของไทยในปจจุบัน มีการดําเนินการจริงจังและตอเนื่อง โดยรัฐบาลไดมีการขับเคลื่อนสนับสนุนใหมีการควบคุม ผลิตภัณฑบุหรี่ และในเรื่องของสิ่งแวดลอมเพื่อสุขภาพ ของผูที่ไมสูบบุหรี่ ดวยการออกกฎหมายและบังคับใช กฎหมาย รวมทั้งการออกมาตรการดานอ่ืนๆ เชน การ สื่อสารสรางความเขาใจตอสาธารณะ การสนับสนุนให ผูสูบเลิกสูบบุหร่ี ฯลฯ โดยเปนการทํางานรวมกันทั้ง ภาครฐั องคก รเอกชน ประชาคมตา งๆ เพอ่ื ทาํ ใหค า นยิ ม ในการสบู บหุ รขี่ องสงั คมไทยเปลยี่ นไป การไมส บู บหุ รค่ี วร จะเปนคานิยมใหม และทําใหอัตราการสูบบุหร่ีของ คนไทยลดลง จนกลายเปน สงั คมปลอดบหุ รไี่ ดในทีส่ ุด 27



กบั สถานประกอบการ ปลอดบุหร่ี

30 รูจ ักกับ “สถานประกอบการ ปลอดบุหร่ี”

31

32

33

34

35

36 ระดับการดําเนนิ งาน จาํ นวนสถานประกอบการ (บรษิ ทั )

ตารางแสดงจํานวนสถานประกอบการจําแนกตามประเภทกจิ การ และระดบั การดาํ เนนิ งานดา นการควบคมุ การสบู บุหร่ี ลาํ ดับท่ี ประเภทกิจการ 37

38 ทีต่ ้ังของสถานประกอบการ หรอื นคิ มอตุ สาหกรรมบางปู ในขณะทสี่ ถานประกอบการ สถานประกอบการทเ่ี ขา รว มโครงการฯ สว นใหญ ในเขตจังหวัดนครปฐม และสมุทรสาคร เปนสถาน ประกอบการท่ีไมไดมีโรงงานตั้งอยูในพ้ืนที่นิคม เปนสถานประกอบการที่ต้ังอยูในกรุงเทพและจังหวัด อุตสาหกรรม และจากความหลากหลายของพื้นที่ตั้งของ ใกลเคียง อยางไรกต็ าม เมื่อเร่มิ ดาํ เนินงานไดระยะหน่งึ สถานประกอบการ ทําใหไ ดข อ สรปุ วา การพฒั นาสถาน มีสถานประกอบการนอกพ้ืนท่ีเปาหมาย เชน สถาน ประกอบการปลอดบุหรี่สามารถทําไดอยางเปนรูปธรรม ประกอบการจากจังหวัดขอนแกน ระยอง ราชบุรี ฯลฯ ไมว าสถานประกอบการจะมที ่ีต้ังอยูท่ไี หน ไดเขารวมภารกิจในครั้งนี้ดวย โดยท่ีสถานประกอบการ บางสวนอยูในเขตนิคมอุตสาหกรรม เชน นิคม อุตสาหกรรมลาดกระบัง นิคมอุตสาหกรรมนวนคร ตารางแสดงจํานวนสถานประกอบการ จาํ แนกตามจงั หวัดที่ตัง้

ตารางแสดงจํานวนสถานประกอบการจําแนกตามจาํ นวนพนกั งาน ขนาดสถานประกอบการ ขอเสียเปรียบอยูบาง จากการท่ีจะตองดูแลพนักงาน (พจิ ารณาจาก จํานวนพนักงาน) จํานวนมาก ทําใหการควบคุมการสูบบุหร่ี จะตองทํา กนั อยา งกวา งขวางมากกวา โรงงานขนาดเลก็ ซงึ่ ขอ จาํ กดั สถานประกอบการทเี่ ขา รว มโครงการฯ มจี าํ นวน ดังกลาว เกิดขึ้นเชนเดียวกันในสถานประกอบการท่ีมี พนักงานท่ีแตกตางกัน โดยสวนใหญ (รอยละ 50) พนักงานสวนใหญเปนเพศชาย ซึ่งมีแนวโนมในการ จะมพี นกั งานในชวงระหวา ง 100-500 คน รองลงมาเปน สบู บุหรม่ี ากกวา สถานประกอบการที่มพี นกั งานสวนใหญ สถานประกอบการท่ีมีพนักงาน 500-1,000 คน และ เปน เพศหญิง 1,000-2,000 คน (รอยละ 21 และ 13 ตามลําดับ) โดยสถานประกอบการทุกขนาด สามารถดําเนินการ โดยสรุปแลว จะเห็นไดวา ลักษณะทั่วไป ควบคมุ การสบู บหุ รไี่ ดเ หมอื นกนั หากแตส ถานประกอบการ ของสถานประกอบการ เชน ที่ตั้ง จํานวนพนักงาน ท่มี ีจํานวนพนกั งานมาก (สถานประกอบการขนาดใหญ) (ขนาดสถานประกอบการ) และชนิดกิจการ ไมมีผลตอ มักเปนสถานประกอบการท่ีมโี ครงสราง และการบริหาร ความสําเร็จในการควบคุมการสูบบุหรี่ในที่ทํางาน จัดการทเ่ี ปน ระบบมากกวา เชน มฝี า ย/แผนกทรัพยากร อยา งไรก็ตาม ประเภทกจิ การ เชน โรงงานผลิตอาหารที่ มนุษย หรืออาชีวอนามัยและความปลอดภัยในการ ตองมีมาตรฐานดานความสะอาดสูง โรงงานที่เก่ียวกับ ทํางาน ที่มีจํานวนพนักงานเพียงพอตอการดูแลงาน อุปกรณอิเลคโทรนิกส โรงงานเฟอรนิเจอร หรือโรงงาน ดานการสรางเสริมสุขภาพ ทําใหสามารถดําเนินงาน กระดาษ รวมท้ังโรงงานที่มีการใชวัตถุดิบท่ีไวไฟหรือ ครง้ั นไี้ ดค ลอ งตวั กวา เนอื่ งจากมีระบบงานรองรบั อยแู ลว เสยี่ งตอ อคั คภี ยั มสี ว นสาํ คญั ในการจงู ใจใหผ ปู ระกอบการ อยา งไรกต็ าม จาํ นวนพนกั งานทีม่ ากกวา อาจทําใหเกิด หันมาใหค วามสาํ คัญกับการควบคมุ การสบู บหุ ร่ี และมี 39

40 การดําเนินงานดานการควบคุมการสูบในรูปแบบตางๆ 3.4 สถานการณก ารสูบบุหร่ขี องพนกั งาน อยา งจรงิ จงั เนอื่ งจากบรษิ ทั เคยมปี ระวตั กิ ารเกดิ อคั คภี ยั (กอ นการพัฒนาเปน สถานประกอบการ ทําใหเห็นประโยชนโดยตรงท่ีเกิดจากการควบคุมการสูบ ปลอดบหุ ร่ี) บหุ รใ่ี นทท่ี าํ งาน และการใหก ารสนบั สนนุ อยา งจรงิ จงั ของ ผูบริหารมีสวนสําคัญอยางย่ิงท่ีจะทําใหการขับเคลื่อน ที่ทํางานเปนสถานที่ที่พนักงานจํานวนมากอยู ภาวะปลอดควนั บุหรี่ในท่ีทํางานประสบความสาํ เร็จ รวมกันในชวงระยะเวลาไมนอยกวา 8 ชม.ตอวัน เพ่ือ ทํางานตามท่ีไดรับมอบหมายจากหนวยงาน ดังน้ัน นอกจากน้ี พบวา สถานประกอบการทมี่ ผี บู รหิ าร การสูบบุหรี่ในที่ทํางานของพนักงานท่ีติดบุหร่ี จึงเปน หรอื เจาของกจิ การท่ีไมส ูบบุหร่ี หรือเลิกสบู บหุ ร่ีไดสาํ เร็จ ส่ิงที่พบเห็นไดโดยท่ัวไป จากการสอบถามพนักงาน รวมทั้งผูบริหารท่ีมีภูมิหลังเก่ียวกับการสูบบุหร่ี เชน (โดยใชแ บบสาํ รวจสถานการณแ ละพฤตกิ รรมการสบู บหุ ร่ี สูญเสียบุคคลที่เปนที่รักเนื่องจากโรคท่ีสืบเนื่องจากควัน ของพนกั งาน) จาํ นวน 11,041 คน ในสถานประกอบการ บุหรี่ มักจะเห็นความสําคัญของการควบคุมการสูบบุหรี่ 74 แหง ท่ีเขารวมโครงการพัฒนาสถานประกอบการ ทําใหมีการสนับสนุน และดําเนินงานดานนี้อยางจริงจัง ปลอดบุหรี่ ระหวางป พ.ศ. 2551-53 (ทําการสํารวจ โดยมผี ูบริหารเขา มามีสว นรว มในเกอื บทุกขัน้ ตอน เฉพาะสถานประกอบการทม่ี คี วามประสงคจ ะดาํ เนนิ การ ควบคุมการสูบบุหร่ีของพนักงานในระดับกาวหนา) กราฟแสดงพฤตกิ รรมการสูบบหุ ร่ีในท่ที าํ งาน พบวา สถานประกอบการเหลานี้มีพนักงานท่ีสูบบุหรี่ เปนสัดสวนสูงถึง รอยละ 26.4 และกวารอยละ 70 18.2 ของพนักงานที่สูบบุหร่ี จะสูบเปนประจําทุกวันหรือ เกือบทุกวันเฉลี่ยวันละ 8 มวน และรอยละ 81.8 43.4 มีการสูบในที่ทาํ งาน แบงเปนสูบเปน ประจํา รอยละ 38.4 38.4 และสูบนานๆ คร้งั รอยละ 43.4 พนกั งานทส่ี ูบบุหรใี่ นท่ี ทํางานสวนใหญสูบในพื้นที่ท่ีสถานประกอบการจัดไวให และมีบางสวนยังคงมีการสูบบุหร่ีตามพ้ืนที่ สาธารณะ ทว่ั ไป เชน ทางเดนิ หอ งนา้ํ ทางหนไี ฟ ทจ่ี อดรถ ฯลฯ โดย ในการสบู บหุ รี่ 1 มวน ทําใหเ สยี เวลาในการทํางาน 5-10 นาที (แลวแตสถานท่ีสบู จะใกลห รือไกลจากพื้นท่ที ํางาน) รอยละของการสบู บุหรี่ สบู นานๆ ครงั้ ในทที่ าํ งาน สูบเปนประจํา ไมสบู ในทที่ าํ งาน

กราฟแสดงรอ ยละของพนักงานจําแนกตามจํานวนมวนบหุ รี่ทีส่ บู ใน 1 วนั จํานวนมวนที่สบู 20 มวนขึน้ ไป 1.6 16-20 มวน 6.2 11-15 มวน 5.4 6-10 มวน 43.2 1-5 มวน 43.6 0 รอ ยละ 10 20 30 40 50 กราฟแสดงรอ ยละของพื้นทีซ่ ึ่งพนกั งานสบู บหุ รี่ในทท่ี าํ งาน อ่นื ๆ เชน ขางกาํ แพงนอกโรงอาหาร รา นคา ขางโรงงาน 7.7 72.1 โรงอาหาร 2.8 ท่จี อดรถ 7 หอ งน้ํา 13 บันไดหนีไฟ 0.8 หองหรือเขตสูบบุหรีท่ หี่ นว ยงานจดั ให ระเบยี ง นอกพนื้ ทที่ าํ งาน 6.6 พื้นท่ีทาํ งาน เชน ในโรงงาน หรือในสาํ นักงาน 2.2 หองทํางานสว นตัว 0.7 0 10 20 30 40 50 60 70 80 รอ ยละของพืน้ ทีส่ บู บหุ ร่ีในทท่ี าํ งาน 41

42 พนกั งานทส่ี บู บหุ ร่ีสว นใหญ(รอ ยละ65)ยอมรบั วา กราฟแสดงรอ ยละความตองการ การสบู บหุ รสี่ ง ผลตอ สขุ ภาพของตน โดยเฉพาะ การเจบ็ ในการเลกิ บุหรี่ของพนักงาน ปว ยทม่ี อี าการเกย่ี วขอ งกบั ทางเดนิ หายใจ เชน เจบ็ คอ ไอ โดยรอ ยละ 86 ของพนกั งานทส่ี ูบบุหรี่ อยากเลกิ สูบบุหร่ี ไมต องการ ตอ งการ เน่ืองจากครอบครัวตองการใหเลิก และรูถึงพิษภัยบุหร่ี อยางไรก็ตาม มีผูสูบเปนสัดสวนสูงถึงรอยละ 82 รอยละความตอ งการในการเลกิ สูบบหุ รี่ของพนักงาน ท่ีเคยทดลองเลิกสูบ แตไมสําเร็จเนื่องจากเปนความ เคยชินและเม่ือเห็นเพื่อนสูบก็อยากสูบอีก โดยสวนใหญ 85.9 จะเลือกใชวิธีการคอยๆ เลิก พรอมๆ กับการใช ลูกอมหรือหมากฝรั่งชวย ในขณะท่ีรอยละ 30 ใชวิธี 14.1 หกั ดิบ 20 40 60 80 100 กราฟแสดงจํานวนพนกั งานที่พยายามเลกิ บุหรีด่ วยวิธกี ารตา งๆ อน่ื ๆ เชน ใชย าแผนปจ จบุ นั เขา หลกั สตู รบาํ บดั ฯลฯ 242 702 เขารับการอบรม 102 853 148 1512 กนิ อาหาร ชา และเครอื่ งดื่มทดแทน ไมอ ยูใกลช ิดกบั ผูทีส่ ูบบุหรี่ 255 600 800 1000 1200 1400 1600 ออกกําลงั กาย 341 ใชวธิ ีหกั ดบิ 200 400 ใชยาอม / ลกู อม / หมากฝรง่ั ทัว่ ไป ตัง้ ใจเลกิ เอง และคอ ยๆ ลดจาํ นวนลง จาํ นวนพนกั งาน (คน) 0

นอกจากนี้ พนักงานสวนใหญ (รอยละ 88) 3.5 การควบคุมการสบู บหุ ร่ี ตา งกเ็ หน็ ดว ยทจี่ ะพฒั นาหนว ยงานใหเ ปน สถานประกอบ ในสถานประกอบการ (กอ นการพัฒนา การปลอดบหุ ร่ี ซงึ่ ผลการศกึ ษานสี้ อดคลอ งกบั การศกึ ษา เปน สถานประกอบการปลอดบหุ รี่) ของเครอื ขา ยงานวจิ ยั พฤตกิ รรมสขุ ภาพ ศนู ยป ระสานงาน ทางการแพทยและสาธารณสุข กระทรวงสาธารณสุข สถานประกอบการที่เขารวมโครงการพัฒนา ซง่ึ พบวา ในองคก รทง้ั ภาครฐั และเอกชน พนกั งานสว นใหญ สถานประกอบการปลอดบุหรี่จํานวน 47 แหงจาก ไมสูบบุหร่ี และเห็นดวยกับการหามสูบบุหร่ีในที่ทํางาน ท้ังหมด 122 แหง มีนโยบายควบคุมการสูบบุหร่ี (รอ ยละ 70) โดยมคี วามเห็นใหหา มท้งั สถานท่รี อยละ 57 ต้ังแตกอนเขารวมโครงการฯ อยางไรก็ตาม นโยบาย และหามเพียงบางสวนของสถานท่ีรอยละ 43 เพราะ ดังกลาวมักไมถูกจัดทําใหเปนลายลักษณอักษรและ เห็นวา ควันบุหรี่มีผลตอสุขภาพของตนดานใดดาน ไมเปนที่รับรูโดยท่ัวถึงกัน หากแตจะถูกนําเสนอโดย หนึ่งหรือหลายดาน เชน มีผลตอระบบทางเดินหายใจ การแจงทางวาจา หรือเปนท่ีรับรูและเขาใจในกลุม เวยี นศีรษะเปน หวดั และแสบตา พนักงานกันเอง โดยสังเกตจากมาตรการตางๆ ท่ี สถานประกอบการกาํ หนดออกมา เชน มาตรการเกยี่ วกบั การหามสูบบุหร่ีในพื้นที่ทําการผลิตสินคา หรือการติด ประกาศปา ยหา มสูบบุหร่ี การไมม นี โยบายท่ชี ดั เจน ทาํ ใหส ถานประกอบ การสวนใหญมีการดําเนินงานดานน้ีอยางไมเปนระบบ เชน ไมม กี ารแตง ตง้ั คณะทาํ งานหรอื ผทู รี่ บั ผดิ ชอบเกย่ี วกบั การควบคมุ การสูบบุหรี่ของพนกั งาน และไมมีมาตรการ หรอื แผนการดาํ เนนิ งานทชี่ ดั เจน การควบคมุ การสบู บหุ ร่ี จึงมักเปนเพียงการออกระเบียบ หรือติดปายหามสูบ แตไมมีกลไกในการติดตามดูแลพฤติกรรมการสูบบุหร่ี ของพนักงาน หรือมีบทลงโทษหากพนักงานฝาฝน ในขณะทสี่ ถานประกอบการบางสว น มกี ารจดั เขตสบู บหุ รี่ แตไมมีกลไกเฝาระวังหรือจูงใจใหพนักงานท่ีติดบุหรี่สูบ บหุ รเี่ ฉพาะในเขตสบู เทา นนั้ รวมทง้ั ไมม กี จิ กรรมสนบั สนนุ ใหพนักงานเลิกสูบ หรือไมมีระบบส่ือสารใหความรูแก พนักงานอยางตอเน่ืองจนถึงระดับที่ทําใหพนักงานปรับ เปล่ยี นพฤติกรรม สวนใหญม กั เปนเพียงการจดั กจิ กรรม รณรงคเ น่ืองในโอกาสสาํ คัญๆ ทเี่ กี่ยวขอ ง ปละ 1 คร้งั 43

44 หรือจัดบางไมจัดบางตามสะดวก การใหความรูแก ในระดับไหน และปลอดบุหร่ี 100% ไดเม่ือไร พนักงาน มักเปนเพียงการติดโปสเตอรหรือการแจก รวมทงั้ ไมม กี ารจดั ทาํ แผนปฏบิ ตั กิ าร ทปี่ ระกอบดว ยการจดั เอกสารแผนพับเก่ียวกับพิษภัยของบุหรี่ แตไมมีการ กิจกรรมท่ีหลากหลายในชวงเวลาตางๆ เพื่อนําไปสูการ วางแผนใหค วามรแู กพ นกั งานในทกุ ดา นอยา งเปน องคร วม บรรลุเปาหมายท่ีกําหนดไว เชน กําหนดเปาหมาย และตอ เนื่อง การดําเนนิ การเพอ่ื ควบคุมการสูบบหุ รข่ี อง วาในแตละปทําใหพนักงานท่ีติดบุหร่ีเลิกสูบบุหรี่ได พนกั งานอยา งไมเ ปน ระบบดงั กลา ว ทาํ ใหไ มม กี ารกาํ หนด กี่คน หรือจะลดพ้ืนท่ีสูบบุหร่ีจนเหลือศูนยไดในปไหน เปา หมายทชี่ ดั เจนวา จะขบั เคลอ่ื นใหห นว ยงานปลอดบหุ รี่ เปนตน “เดมิ องคก รมรี ะเบยี บนโยบายเกย่ี วกบั การไมส บู บหุ รใ่ี นโรงงานอยแู ลว แตไ มไ ดท าํ เปน รปู ธรรม และทาํ ใน เรอื่ งของโรงงานสขี าวในเรอ่ื งยาเสพตดิ แตเ รากไ็ มไ ดค วบคมุ แบบเปน รปู ธรรมชดั เจน เปน แคข อ หา ม หรอื กฎระเบยี บ แคน ัน้ ในทางปฏิบตั ิ ก็ยังมีการฝาฝน โดยมีการแอบสูบในหองนาํ ซึง่ กไ็ ดมกี ารตกั เตือน แตพ อมาทาํ โครงการ ทําใหพวกแอบสูบลดนอยลง และทําใหพนักงานสูบนอยลงจากเดิม จากตัวเลขที่ไดรวบรวมตอนแรก เปรยี บเทยี บกันแลว ลดนอ ยลง” คณุ ธนารตั น แสงเพ็ญออ น หัวหนา แผนกบคุ คล บรษิ ทั เทพผดุงพรมะพราว จํากดั (แมพลอย) ในขณะที่การควบคุมการสูบบุหรี่ในสถานที่ท่ีมี คนเปน จาํ นวนมาก จาํ เปน ตอ งทาํ อยา งตอ เนอื่ ง ทง้ั ในสว น ของการใหค วามรแู กพ นกั งาน การควบคมุ สภาพแวดลอ ม ใหป ลอดบหุ รอี่ ยา งแทจ รงิ และการสนบั สนนุ ใหพ นกั งานท่ี ตดิ บหุ รเ่ี ลกิ สบู บหุ รอี่ ยา งตอ เนอื่ งหลายๆ ป(เพราะการเลกิ สูบบุหร่ีไมใชทําไดโดยงาย) รวมท้ังการจัดกิจกรรมอื่นๆ เพอื่ เบยี่ งเบนความสนใจของพนกั งานจากการสบู บหุ ร่ี เชน การสงเสริมการออกกําลังกาย การจัดกิจกรรมประกวด ในเรอ่ื งทพี่ นกั งานนยิ มชมชอบ เชน การประกวดรอ งเพลง การรอ งเพลงคาราโอเกะ การแขง กฬี าทพี่ นกั งานสว นใหญ

ชอบเลน ฯลฯ แตสถานการณท่ีพบเห็นเกี่ยวกับการ โรงงาน มุมอาคาร ท่ีจอดรถ ฯลฯ) ซ่ึงในกรณีหลังนี้ ควบคมุ การสบู บหุ รใี่ นสถานประกอบการโดยทว่ั ไป กลบั มี มักจะสรางความเดือดรอนรําคาญใหแกพนักงานที่ไมสูบ ลักษณะท่ีมีการจัดกิจกรรมตามกระแส หรือเปนการ บหุ ร่ี มากกวา ในกรณีแรก การปลอยใหพ นกั งานสูบบหุ รี่ จัดกิจกรรมแบบ Event Based ซึ่งไมมีความรอยเรียง ในท่ีทํางาน (โดยเฉพาะการอนุญาตใหมีการสูบบุหร่ีใน ของผลผลิตท่ีไดจากการจัดกิจกรรมแตละคร้ัง อีกทั้งยัง อาคาร) ไมวาจะสูบในพ้ืนที่ท่ีกําหนดหรือพื้นท่ีท่ัวไป เปนการจัดกิจกรรมท่ีไมสมําเสมอ ทําใหในท่ีสุดแลว ตางก็มีโอกาสทําใหสภาพแวดลอมในที่ทํางานมีการปน พนักงานสวนหน่ึงก็ยังคงสูบบุหร่ีในที่ทํางาน โดยสูบใน เปอ นควันบุหรี่ ที่จะเปน อันตรายตอสขุ ภาพของพนกั งาน พื้นที่ที่หนวยงานจัดใหเปนเขตสูบบุหรี่ หรือแอบสูบ ทั้งที่สูบและไมสูบบุหรี่ไดท้ังสิ้น และที่สําคัญทําใหเกิด ในพน้ื ท่ีท่วั ๆ ไป (เชน ตามทางเดนิ ปอมยาม นอกรั้ว ความขัดแยง ระหวางพนกั งานทสี่ ูบกบั ไมสบู บุหร่ี ตารางแสดงความคดิ เห็นของคณะทาํ งานควบคุมการสูบบุหรี่ในสถานประกอบการ ตอ ความสําเร็จของการประกาศเขตปลอดบุหรใ่ี นสถานประกอบการ ความคดิ เห็นตอความสาํ เรจ็ รอยละ กราฟแสดงความคิดเหน็ ของคณะทํางานควบคมุ การสบู บุหรี่ในสถานประกอบการ ตอความสาํ เรจ็ ของการประกาศเขตปลอดบุหรี่ในสถานประกอบการ มาก (สําหรับทําใหพนักงานและผูท่ีมาติดตอทั้งหมด ไมสบู บุหรใ่ี นเขต “ปลอดบุหร”ี่ เลย) ปานกลาง (ยังคงมีพนักงานและผูมาติดตอสวนหนึ่ง สบู บุหรีใ่ นเขต “ปลอดบุหร”ี่ ) นอย (พนักงานและผูมาติดตอสวนใหญยังคงสูบบุหร่ี ในเขต “ปลอดบหุ ร”่ี ) ไมสําเร็จเลย (โดยทั้งพนักงานและผูที่มาติดตอ สวนยังคงมีการสูบบุหร่ีในทุกพ้ืนท่ีของหนวยงาน โดยไมส นใจวาเปน เขต “ปลอดบุหร”่ี หรอื ไม) 45

46 3.6 แรงจูงใจในการพฒั นาหนวยงาน 4. การสบู บุหร่ีในที่ทาํ งาน เปน การเพิ่มความเสยี่ ง ใหเ ปนสถานประกอบการปลอดบหุ ร่ี ตอ การเกิดอัคคภี ัย และความปลอดภัยในการทํางาน การควบคมุ การสบู บหุ รใ่ี นทท่ี าํ งาน เปน ประเดน็ 5. การสง เสรมิ สขุ ภาพของพนกั งานดว ยการควบคมุ ที่ไดมีการรณรงคและสงเสริมโดยหนวยงานท่ีเก่ียวของ การสูบบุหรี่ มีผลตอภาพลักษณท่ีดีขององคกร ซ่ึงจะมี มาไดระยะเวลาหน่ึง นับตั้งแตประเทศไทยไดมีการ ผลตอ การดาํ เนนิ ธุรกิจ ประกาศ และบังคบั ใชกฎหมายควบคุมการสูบบหุ รี่ หรอื พระราชบญั ญตั คิ มุ ครองสขุ ภาพของผไู มส บู บหุ รี่ พ.ศ.2535 6. สถานประกอบการมีหนาที่ที่จะตองปฏิบัติตาม ซ่ึงเนนเร่ืองการกําหนดเขตปลอดบุหรี่ในสถานท่ีตางๆ กฎหมายแหง ราชอาณาจกั รไทย (ตามประกาศกระทรวงสาธารณสขุ ฉบบั ท่ี17 พ.ศ.2549) อยา งไรกต็ าม เนอ่ื งจากเขตปลอดบหุ รที่ กี่ าํ หนดในกฎหมาย 7. แรงจูงใจอ่นื ๆ เชน เกดิ ปญ หาจากความขดั แยง ฉบับดังกลาว ไมไดครอบคลุมพื้นท่ีทํางานของสถาน ระหวางพนักงานที่สบู และไมส บู บุหร่ี หรอื มีการรอ งเรียน ประกอบการในภาคเอกชน ทาํ ใหก ารควบคมุ การสบู บหุ รี่ เกี่ยวกับควันบุหรี่ รวมทั้งการท่ีบริษัทจะตองปฏิบัติ ในสถานประกอบการในชวงเวลาดังกลาว (ต้ังแต พ.ศ. ตามหลักเกณฑตางๆ เพื่อใหสามารถจําหนายหรือ 2549-2553) เกิดขึ้นเพราะความสมัครใจของสถาน สงออกสินคาได เชน ปฏิบัติตามหลักเกณฑวิธีการ ประกอบการเอง มากกวา การปฏบิ ตั ติ ามกฎหมาย พบวา ทดี่ ใี นการผลติ อาหาร(GMP) หรอื ปฏบิ ตั ติ ามหลกั เกณฑ สถานประกอบการที่มีความตั้งใจจริงในการควบคุมการ ของระบบวเิ คราะหอ นั ตรายและควบคมุ จดุ วกิ ฤต(HACCP: สบู บหุ รี่ สว นหนง่ึ มาจากการทม่ี ผี บู รหิ ารทม่ี แี รงบนั ดาลใจ Hazard Analysis Critical Control Point) รวมทั้ง ในการสรางเสริมสุขภาพของพนักงาน เนื่องจากเคยสูบ ปฏิบตั ติ ามหลกั เกณฑม าตรฐาน มอก.18000 มาตรฐาน บุหรม่ี ากอ น และสามารถเลกิ สูบบหุ รไี่ ดสาํ เร็จ จึงอยาก ระบบการจัดการอาชีวอนามัย และความปลอดภัย ใหพนักงานเลิกสูบบุหรี่ไดเชนเดียวกัน หรือมีผูบริหาร หรือมาตรฐาน ISO26000 หรอื CSR DIW เปน ตน ที่มีวิสัยทัศน สามารถเห็นความสัมพันธของสุขภาพของ พนกั งานกบั การเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพการผลติ ของหนว ยงาน โดยรายละเอียดของแรงจูงใจหรือแรงบันดาล รวมทั้งมีแรงจูงใจในการควบคุมการสูบบุหรี่ในลักษณะ ใจในการพัฒนาสถานประกอบการปลอดบุหร่ี ท่ีไดจาก อน่ื ๆ ทง้ั น้ี จากการถอดบทเรยี น สถานประกอบการปลอด การถอดบทเรยี นสถานประกอบการจาํ นวน 122 แหง ท่ี บุหรี่ (ทเี่ ขา รวมโครงการพฒั นาสถานประกอบการปลอด เขารวมโครงการพัฒนาสถานประกอบการปลอดบุหร่ี บุหร่ี) พบวา แรงจูงใจหรือแรงบันดาลใจท่ีทําใหสถาน มีดงั ตอ ไปน้ี ประกอบการ (โดยผูบริหารหรือเจาของกิจการ) หันมา ใหความสําคัญ และผลักดันหนวยงานใหเปนที่ทํางาน ปลอดควันบหุ ร่ี มีดังนี้ 1. บุหรี่มีผลตอสุขภาพ คาใชจาย และคุณภาพ ชีวิตของพนักงาน 2. บุหร่ีสง ผลตอ ประสิทธิภาพการผลิตขององคก ร 3. บหุ รส่ี ง ผลตอ ตน ทนุ การผลติ ของสถานประกอบการ

กราฟแสดงเหตผุ ลหรือแรงจูงใจในการพัฒนาสถานประกอบการปลอดบหุ รี่ อ่ืนๆ (เชน ลดการปนเปอ นของผลติ ภัณฑ ฯลฯ) 16.9 เพอ่ื ปฎบิ ัตติ ามกฎหมาย 7.7 6.2 เพื่อลดคา ใชจ า ยของบริษทั เพอ่ื ลดการเกดิ อัคคภี ัย 24.6 15.4 เพ่อื ประสทิ ธภิ าพการทาํ งาน เพื่อภาพลกั ษณขององคกร 52.3 เพ่ือสง เสรมิ สขุ ภาพและคุณภาพชีวิตของพนกั งาน 99.1 รอยละของแรงจงู ใจ 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 หมายเหตุ สถานประกอบการสามารถเลือกตอบไดม ากกวา 1 ขอ การสูบบุหรี่และยาสูบอื่นๆ เปนสาเหตุหลัก ของออกซเิ จนต่าํ ) จนกอใหเกดิ ผลเสยี ตอ สขุ ภาพอกี ดว ย ของการเสียชีวิตท่ีสามารถปองกันได และเปนท่ียอมรับ โดยพบวา ทั่วโลกมีผูเสียชีวิตดวยโรคจากการสูบบุหร่ี โดยทั่วไปวาการสูบบุหร่ีเปนอันตรายรายแรงตอสุขภาพ ประมาณ 4.9 ลา นคน (2547) และทกุ ๆ 10 รายทเี่ สยี ชีวิต ทาํ ใหเ กดิ โรค และผลกระทบตา งๆ ตอ รางกายมากมาย จะมี 1 รายที่เสียชีวิตดวยสาเหตุจากบุหรี่ ภายในป จากสารพิษที่เกิดขึ้นเม่ือมีการบริโภคยาสูบดวยวิธีตางๆ พ.ศ. 2573 ตัวเลขจะเพ่มิ ข้ึนเปน 1 รายในทกุ 6 สปั ดาห โดยควันบุหร่ี และสารพิษที่ไดรับนอกจากจะไปทําลาย หรือประมาณ 10 ลา นรายตอป ซ่ึงเปน จาํ นวนที่มากกวา อวัยวะในระบบทางเดินหายใจและระบบอ่ืนๆ (ผานการ การสญู เสยี ชวี ติ ดว ยสาเหตอุ นื่ ๆ และมากกวา การสญู เสยี แพรกระจายทางโลหิต) แลว ยังทําใหอากาศที่สูดเขา ชีวติ ดว ยโรคนิวมอเนีย ทองรว ง วณั โรค ตายแตแรกเกิด ทางลมหายใจ มีองคประกอบที่ไมเหมาะสม (มีสัดสวน ทกุ สาเหตรุ วมกนั ตอ ป 47

48 สถานประกอบการท่ีเขารวมโครงการพัฒนา ทําใหเพิ่มประสทิ ธภิ าพการผลิตขององคก ร สถานประกอบการปลอดบหุ ร่ี สว นใหญต ระหนกั ถงึ ผลเสยี จากภาวะตนทุนการผลิต และการแขงขันใน ของการสบู บหุ รขี่ องพนกั งานตอ สขุ ภาพ และคณุ ภาพชวี ติ ของพนักงาน โดยเฉพาะสถานประกอบการท่ีมีผูบริหาร ตลาดที่เพ่ิมสูงขึ้น รวมทั้งความไมแนนอนดานอ่ืนๆ ที่มีจิตสาธารณะหรือมีภูมิหลังเก่ียวกับการสูบบุหรี่ เชน ผูประกอบการผลิตและบริการ จําเปนตองปรับกลยุทธ ผูบรหิ ารทีเ่ คยสูบบุหร่ี และปจ จุบันเลิกไดส ําเรจ็ จึงอยาก พฒั นาอตุ สาหกรรมของตนเองใหท นั กบั สถานการณ ทงั้ นี้ ใหพนักงานเลิกสูบบุหร่ีไดเชนเดียวกัน หรือผูบริหารที่มี เพื่อใหสามารถตอบสนองตอการเปล่ียนแปลงของปจจัย ญาตพิ นี่ อ งใกลช ดิ สบู บหุ ร่ี และมอี าการเจบ็ ปว ยทส่ี บื เนอ่ื ง ตางๆ ไดท ันทว งที มาจากการสบู บหุ ร่ี โดยเฉพาะเคยเหน็ อาการเจบ็ ปว ยอยา ง ทรมานจากโรคทเี่ กดิ จากการสบู บหุ ร่ี เชน โรคมะเรง็ ปอด คนทํางานหรือทรัพยากรมนุษยเปนปจจัย หรือโรคถุงลมโปงพอง เปนตน ซึ่งผลจากการสํารวจ สําคัญของการผลิต อยางไรก็ตาม จากภาวะแขงขัน เหตุผลในการตัดสินใจเขารวมโครงการพัฒนาสถาน ของตลาด และตน ทนุ การผลติ ทเ่ี พม่ิ สงู ขน้ึ สถานประกอบ ประกอบการปลอดบหุ รี่ ทจี่ ดั ทาํ โดย สมาคมพฒั นาคณุ ภาพ การที่ใชกลยุทธเพิ่มผลผลิตดวยการเพ่ิมจํานวนคนหรือ สิ่งแวดลอม (พ.ศ.2552) พบวารอยละ 99 ของ แรงงาน มักพบวา การเพ่ิมจํานวนคนหรือแรงงาน สถานประกอบการทท่ี ําการสาํ รวจ ตอบวา “การสงเสริม (ที่ไรทักษะหรือฝมือ และสุขภาวะทางใจ) ไมอาจทําให สุขภาพของพนักงาน” เปนแรงจูงใจหลักท่ีทําใหสถาน สถานประกอบการสามารถแขง ขนั ในตลาดได(โดยเฉพาะ ประกอบการของตน ตดั สินใจเขา รว มโครงการฯ การแขงขันกับประเทศท่ีมีแรงงานมากและถูกกวา เชน ประเทศจนี ) หากแตก ารพฒั นาศกั ยภาพของคนทาํ งานใน ทกุ ๆ ดา น เชน พฒั นาฝมือแรงงาน ทักษะในการทํางาน “ทางบริษัทยินดีท่ีจะทํา ผูบริหารก็เขามาชวยดําเนินการทุกเรื่องเพราะมองวาเปนเรื่องที่เก่ียวกับ พนกั งาน เกย่ี วกับคณุ ภาพชวี ติ ของ พนกั งานทีม่ าทาํ งานกับเราดว ยอาการปกติ วันใดวนั หนึ่งเคา เปนโรคข้นึ มา นอกจากงานจะไมไดแ ลว คุณภาพของงานยงั เสยี ดวย คุณภาพชวี ติ ของครอบครัวเคากไ็ มไดด วย ถาคุณภาพ ชวี ติ ไมดมี ันจะทาํ ใหเคาไมมีความสขุ กับการทาํ งานเชนเดยี วกันคะ” คุณสภุ าภรณ ผองอําไพ บริษัท ยางโอตานิ จาํ กดั

รวมทงั้ การดแู ลใหพ นกั งานทมี่ ศี กั ยภาพเหลา น้ี มสี ขุ ภาวะ องคกรที่ดี มีการจัดกิจกรรมเพื่อการพัฒนาบุคลากร ทดี่ ี มีความรสู ึกม่ันคงปลอดภัย มีเกียรติและศกั ด์ิศรีใน ในองคกร ตลอดจนกิจกรรมเพ่ือสรางเสริมสุขภาพของ ความเปนมนุษย ทําใหมีความสุขในการทํางาน และ พนักงานและลกู จา งอยา งตอเนื่อง ภาคภมู ิใจในหนวยงาน ฯลฯ เปนปจ จยั สําคญั ท่ีทําใหค น ทํางานสามารถทํางานไดอยางมีประสิทธิภาพ นํามาซึ่ง สถานประกอบการที่เขารวมโครงการพัฒนา ประสิทธิภาพของกระบวนการผลิต และคุณภาพของ สถานประกอบการปลอดบุหร่ี สวนหนึ่ง (รอยละ 15) ผลผลิตของสถานประกอบการนั้นๆ และนําไปสู สามารถเช่ือมโยงความสัมพันธระหวางสุขภาพของ การเพิ่มศักยภาพหรือสมรรถนะของสถานประกอบการ พนกั งานกบั การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพการผลติ ของหนว ยงาน ใ น ก า ร แ ข ง ขั น ใ น ที่ สุ ด ดั ง จ ะ เ ห็ น ไ ด โ ด ย ท่ั ว ไ ป ว า จึงตัดสินใจเขารวมโครงการ โดยหวังวา จะสามารถ สถานประกอบการท่ีมีประสิทธิภาพการผลิตสูง มักจะ ควบคมุ การสบู บหุ รใ่ี นทท่ี าํ งานไดอ ยา งเปน รปู ธรรม นาํ มา เปนสถานประกอบการท่ีมีระบบการจัดการและบริหาร ซ่ึงการสรางเสริมสุขภาพของพนักงาน และการเพิ่ม ประสทิ ธภิ าพในการทาํ งาน “จุดเร่ิมตนของการทํางานดานนี้ คือ หวงเรื่องคุณภาพชีวิตของพนักงานท่ีตองสูญเสียเงินไป กับการซื้อบุหร่ีเปนการเผาผลาญเงินไปโดยไมกอใหเกิดประโยชน หากทํางานทางดานน้ีก็จะไดพนักงาน ที่มีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น ซ่ึงประโยชนที่ไดรับมีท้ังตอองคกรและพนักงาน และพอดีไดเคร่ืองมือจาก ส.พ.ส. (สมาคมพฒั นาคณุ ภาพสง่ิ แวดลอ ม) ดว ย” คุณธนารตั น แสงเพญ็ ออน หวั หนาแผนกบคุ คล บริษัท เทพผดุงพรมะพรา ว จาํ กัด (แมพ ลอย) ชว ยลดตนทนุ การผลติ การควบคุมการสูบบุหร่ีของพนักงานในสถาน ประกอบการ ยงั สง ผลใหค นทาํ งานมสี ขุ ภาพดี ไมเ จบ็ ปว ย โดยงายทําใหชวยลดคาใชจายในการรักษาพยาบาลของ หนวยงานไดเปนอยางดี นอกจากนี้ยังลดผลกระทบจาก การลาปว ยหรอื ขาดงาน โดยจากการประเมนิ ผลโครงการ ที่เกี่ยวกับการสรางเสริมสุขภาพในบริษัท Kennecott Cooper สหรัฐอเมริกา พบวา สามารถลดการลาหยุด 49

50 งานไดรอยละ 58 ลดคาใชจายเฉพาะเรื่องคารักษา คํานวณช่ัวโมงทํางานท่ีเสียไปของพนักงานที่สูบบุหร่ี พยาบาลไดรอยละ 55 ในขณะที่บริษัท Canada Life เปรียบเทียบกบั พนกั งานทไ่ี มส ูบบหุ รี่ พบวาสูญเสยี ไปถงึ ประเทศแคนาดา โครงการเพิ่มสมรรถภาพทางกาย 4.2 วัน/คน/ป ซ่ึงเมื่อนําจํานวนพนักงานท่ีสูบบุหรี่ สามารถลดคาใชจายในการรักษาพยาบาลไดรอยละ 22 ท้ังหมด และมูลคาของงานท่ีสูญเสียไปในแตละวันมา ลดวนั ลาปว ยและอุบัตเิ หตไุ ดรอยละ 31 คํานวณดู ผลที่ได คือ ความสูญเสียทางเศรษฐกิจที่ เกิดข้ึนตอเจา ของกิจการน่นั เอง สําหรับกรณีของการสูบบุหร่ีของพนักงานใน สถานประกอบการ พบวา พนักงานที่สูบบุหรี่จะมี การลดคา ใชจ า ยของสถานประกอบการหรอื การ แนวโนมในการเขาโรงพยาบาลสูงกวาผูที่ไมสูบบุหรี่ ลดตนทุนการผลิต เปนเหตุผลขอหน่ึงท่ีทําใหสถาน และมีอัตราการลาหยุดสูงกวาผูที่ไมสูบบุหรี่ถึง 25-30% ประกอบการบางแหง (รอ ยละ6) สมคั รเขา รว มกระบวนการ พนักงานที่สูบบุหร่ีมากกวา 15 มวน/วัน จะมีอัตรา พฒั นาสถานประกอบการปลอดบุหร่ี การลาปวยเปน 2 เทาของพนักงานท่ัวไป และหาก “เรม่ิ จากทสี่ มาคมพฒั นาคณุ ภาพสง่ิ แวดลอ ม มาจดั ประชมุ ชแี้ จงโครงการพฒั นาสถานประกอบการ ปลอดบุหรี่ ที่นคิ มอุตสาหกรรมลาดกระบงั ประมาณป 52 ผมกเ็ ปน คนรบั ผดิ ชอบการจัดกจิ กรรมในบริษัท เคซีอที ง้ั หมด ก็เลยเขาฟง โครงการดวย เพราะรสู ึกวา มันเปน อะไรที่ดมี าก คือเราทําอยแู ลวแตม นั ยงั ไมม คี ูมื อ ไมมวี ธิ กี าร ไมร กู ระบวนการวาจะเริ่มตนและไปตออยางไร เราแคร วู า เออสบู แบบน้มี นั อันตรายตอสถานท่ี ทาํ งาน อนั ตรายตอ บคุ คล แตย งั ไมม วี ธิ กี าร เหมอื นกบั เราเดนิ ไปยงั จดุ ใดจดุ หนง่ึ โดยไมม แี ผนที่ พอเขา ไปอบรม เออใชนะมนั มวี ธิ กี ารเร่ิมตน หนง่ึ สอง สาม สี่ ตามลําดบั จนถงึ ทําเรยี บรอ ยแลว มีการสรุปผล ประเมินผล เราก็เลยมาคุยกับคณะทํางานซ่ึงเปนพนักงาน พวกเจาหนาท่ีความปลอดภัย เปนคนในสายการผลิต แลว นาํ ไปเสนอกบั ผบู รหิ าร กโ็ อเค ซง่ึ จะเปน สว นหนง่ึ ทจ่ี ะทาํ ใหพ นกั งานในองคก รมสี ขุ ภาพดี แลว อกี เรอ่ื งหนงึ่ กค็ ือพนักงานที่สูบบุหรถ่ี า เขาสามารถลด ละ เลิกไดเ ขาก็จะเหลือเงนิ หมายถึงเงินท่ีเขาเสยี ไปกจ็ ะไดกลับมา มคี วามสขุ ทงั้ ตวั เองและครอบครวั นคี่ อื หลงั จากทเี่ ราเขา มารบั ฟง การบรรยายเรยี บรอ ย คอื เราจะรวู า โทษและ พษิ ภยั บหุ รไี่ มไ ดเ กดิ ขน้ึ กบั ผทู ส่ี บู อยา งเดยี วยงั มคี นรอบขา งหรอื ผไู ดร บั ควนั บหุ รม่ี อื สอง มนั มมี หนั ตภยั มากกวา ผทู ส่ี บู เองดว ยซาํ ซงึ่ ตรงนเ้ี ปน ตวั จดุ ประกายใหเ ราเรม่ิ ทาํ โครงการแลว กเ็ รมิ่ ลาํ ดบั หนง่ึ สอง สาม มกี ารเขยี น แผนแลวก็รณรงคห ลายรูปแบบ อนั ไหนท่เี ราเคยทํามาแลวเราก็จบั มันเขามาในระบบการจัดการครับ” คุณชาคริต หนูสงค หวั หนาแผนกพนกั งานสมั พนั ธและสวสั ดกิ าร บรษิ ัท เคซีอี อเี ลคโทรนิคส จาํ กัด (มหาชน)