Исабай Есқараұлы Черкас өрт жалынында

ЧЕРКАС ОРТ ^ ЖАЛЫНЫНДА ^ ^ — Неменеге еутлдеп турсьщ,— деп атьшьщ пзгййн тартты аткосшы, элгййд касьша тацап кеп. — Ею кдбат кдтьшдарша аягьш эзер суйретед1 с т е л е к . Ал мен асьпыспьт, уацытым жоц. Муны куту1М керек. — Хатты юмге екелесщ? — Жолдас Емелевке, ете тыгыз хат. Шагабуддиновтан. — Онда мешмен жур. Емелев ана успртте. Элг! атты оньщ сезше б1рден сене цош\\1ады. — Сен немене жау мен ез адамдарыцызды ажырата бпгуден калганбысьщ? Элде ондай сезтм мулде жок, па ед1? — Кеюме, мен сенщ де юм екеншд! сезш турмьш. Жур дегеннщ артьшан купйкше ере беретпйд мен емес. — Менщ юм екентмд1 бшсец, купля хат экеле жаткдныцды неге хабарлайсьщ? Кеттж. — Жолдас колбасшы мьша жауьшгер купля хатпен С1зд1 ¡здеп келед1 екен. Соцымнан эзер ердг, кенетш емес. — Сактык ¡стсгсш ушш жазалауга болмайды. Экел хатьщды. Алгыс айткан жен. Элгi жп*1Т бас юймййц астарына жапсырган жабык хатты алып Емелевке усынды. — Шагабуддиновтан купля хат жолдас колбасшы. Хатта Анненков бастаган акгвардияшьшар мен Цытай полкыныц шабуылга шыкканы жайында, улкен шыгынга ушырагандарьша карамастан жарты айга созылган кыргьш шайкдстан сон еол жаудьщ жиырма бес кыстакты басып алганы. партизандармен ауыл, село адамдарьшьщ Черкас, Антон, Петропавл цыстагьша орньпып, курес журпзш жаткдны жайьщда хабарлапты. — Е, е куанарлык хабар емес екен. Емелев ат устщде отырьт сумкасынан блакнотын алды да Шагабуддиновке жауап кдйырды. — Жагдайдьщ киьш е к е т туспйкт1. Кдлай болганмен де, бернс корганыс курьш, жауга тойтарыс бершдер. К.органыс советш курьш, оны басцаруга кольшан 1С келетш адамды усьшындар. Бул юке тйселсй кдтысы бар советтердщ жумысьш да кайта реттендер. Цорганысты берж устауга бар мумкйшвлжт! ¡стендер. Мундагы акгвардияшьшар 6Ьдщ жолымызды бегеп алга жьшжуга кедерп жасап отыр. Сэл шыдащыздар достар! Кдлай болганымен де кемек ж16ерем1з. Емелев ж азьт больт хатты елг1 жп1тке усьшды. — Есшде болсьш бауырым, ец эyeлi сак болганьщ жен. Егер жау жагынан кдуш тенген жагдайда... деп кййрщюреп кап ед1, Емелев:

i№ j, И са б а й ЕСКАРАУЛЫ — Катазды шайнап жутьш жберуш керек, — деп оньщ сезш аяцтагандай болды, елг! ж тт. —Жарайсьщ, не ¡стесен, де бул кагазды жау кольша lycipMc. Kß3ip жол журу онай емес кой. — К,уп болады, жолдас колбасшы... \"Эттсген-ай, партизандарды тугелдей цызылгвардия- шьшарта косым, улкен куш курганда бул жагдай болмас ед1\", — деп ойлады Емелев штабка келер жолда. 2. Емелев штабкд KÍpicÍMeH алдьщгы белмеде кутш отырган Нурсешт пен Оразды керд1де ез кабинетше алып KÍpin оцаша енг1мелесуге KipicTÍ. Барлаушылардыц касында Кдрамерген мен Асьшбек те аса купия жумыспен Емелевт1 кутш отырган. — Жолдас колбасшы, элгшде езпцзбен амандаскдн сол, денел! адам — Кдрамерген. Мен айткдн ед!М гой еткенде, Пояндыда улкен партизан отрядын баскарады деп. Сол осы KÍci. CÍ3re жольпу ушш е д е т келшт!. Кдсьшдагы бала Ж1пт, ез отрядьшан. Жолсергк болсьш деген шыгар, жалгыз журу онай ма кдз1р. — Иэ. иэ ес1мде. Бэсе. кайдан керд1м деп ойыма Tycipe алмап ед1м. Ендеше шакыра гой, KÍpcÍH. Кдрамерген мен Асьшбек есжген KÍpreH бойда бас кшмдерш Колына устап босага жактагы орьшдьщтарга орналасты. — Ал, ж^пттер, уакыт болса мынау, керш журсандер. Эцг1мелесе отыралык. Жагдайларьщ калай? — FcpKww ся&щ ocAwdaM, Ар/ндсп жйу&/ ок /с/ o/wcp ,ис ? — деген екен бурынгы батырлар. Олардай батырлык 6Ьге кдйдан келсш. Дегенмен, ел басьша кун туьш, эйел жес1р, кызьш карын жас бала жетм калып жаткднда ер адамньщ ошак басында отырганы секет болар деп колымызга кару алдык. Жаумен элденеше рет бетпе- бет кездесттк. Эл1 де бул шайкастын канша уакыткд созьшарьш юм ôùiciH. Партизан катарына келупй ауьш адамдары есуде. Кдрусыз жауга карсы турута болмайтьшьш бшес1здер. Менщ келген буйымтайым да осы жайында ед1. Аз да болса кемектесер деген ум1тпен келдгк. Емелев Оразга карап сел унс13 отырды. — С13ДЩ отрядьщыздьщ ерекет1Н естпеимш. Бшем. Ел больш, журт больш халыктьщ жалпы жауьша, Совет OKÍMCTÍ жауына карсы жаппай кетерйгметнше жауды жену киынга

ЧЕ РК АС ерт ^ ЖАЛЫНЫНДА ^ ^ тусед1. Ал осылайша 61рлесе отырьш кдмьш жасасак, жаудан жер1М13д1 тазартатъшымыз аныц Жау кепке шыдамайды. EipaK олар ез ерюмен бершмейтппн де умытпаган кажет, — деп Емелев шыль]м тугатты. — Эрине, кемек 6ерем13. —Улкен рахмет, жолдас колбасшы, —деп ризалыц 6йцйрд1 Кдрамерген. — Ал оны жетюзу кдьш емес пе? — Жок, жетшзем13. Б13ДЩжурген жолымызбен тек тауеппй тана журе алады. Онан соц 6 Í3 ... Емелев сэл гана езу тартты. — А к ниет, адал ойларьщызга ризамьш Кдреке! Eip гана етййпйм, сак болгайсыз. Жауды осал деп ойлауга болмайды, кдпыда кдлып журмещздер. Еюнпй айтарым 6ip немесе ею- уш ауылды гана коргамай жаудьщ шагьш купоне тоскдуыл жасап, бутщдей жойьш Ж1беру кажет. Партизандык курестщ непзг1 эд1С1 тутцпылдан шабуьш жасап, жауга ойран салып, тез арада 13Д1 суыту. Озпцз ете дурыс айттьщыз, партизанньщ жолы тауешюнщ жольтндай болуга т т с . Ж ау партизан отрядынъщ MCKCHÍ Tyrúii Í3ÍH де таба алмауы керек. Бул жайында эрине тэж1рибещз бар шуюр. — Терт тултктщ тййне малшылардан юм озбак дегендей жаудьщ мшез-кулцын, ой-эд1сш уйрендж кой. Дегенмен есиетпйзге улкен рахмет. Есте сакуармыз. Емелев адъютантын шакырьт альш Царамергенге керек-жарагын тауьш берш, epi жетюз1П салуды оншакты адам белуд! тапсырды. Кдрамерген, Асылбек ризалык бЙ1Д1рш, api хош айтысып штабтан шьщты. — Енд1 Лука Потапович б1зд1 тьщдацыз, - деп асыгыс бастады Ораз. — Б1з ез1М1зд1Ц А к су станицасындагы барлаушыларымыз Кокей мен Мануазбекте боп кдйттьщ. Оте тыгыз хабар экелд1к. Ацгвардияшылар тагы да шабуыл дайьщдап жаткднын хабарлады. Атаман Апненковтан осыдан ею кун бурын гана буйрьщ альшты. Bipan косымша куш Ж1бермеген кершедй — Солай ма? Ал шабуылды кдй кунтс белтшепп? — Егер анык болса, жума к у т дед1. — Иэ, бугш сэрсенб!. Демек ею кун етш, упйнпй куш. Жарайды. Ал тагы не хабар айтты. — Эткен шайкаста Ж уравлевтщ гарнизоны жауга туткиылдан шабуыл жасап, улкен шыгынга ушыратканьш ыппме кылган кершед!. 9 cipece Ерденбекпен Наурызбайдьщ

¿ ju И са б ай ¡^-^^ЕСК.АРАУЛЫ жау тылдарьшда астьщ, ок,-дэр1 керуендергн колга rycipin. кузеттерш жойып жгбергет жандарьша батса керек. Мунан былай тылдарьш кузетуге арнайы эскадрондар белетш болар. — Иэ, ол жайында мен хабар алганмын. Жнггттер аскан ерлгк ¡стсгсн. Жалпы жау тьшьшда ауыл, кыстак адамдарын уйымдастырьш, партизан отрядтарьш толыктыруды колfa алган дурыс болар,- деп Емелев сэл ойланып калды. — Егер ульщсат етсещз, бул жумыска м ст и барганым Tepic болмас ед1, жолдас колбасшы. Оз ауылым гой, сойм етер, — деп ойын бщдгрдг Ораз. Тещректегшер де м е т таниды. — Улыксат етуге болар ед1. EipaK саган ерекше тапсырма бергел! отырмьш. Ti tiri купия хатты да даярлап койдым, — деп тартпасынан аузы жабылган 6ip пакетп суырып альш алдьгна койды. — Сен осыны альш дереу Журевлевка жетесщ. Калган жумысты ол ой шешед1. Сонда 6ipa3 болатын игыгарсыд. Ал Нурсешт осында калады. — Куп болады, жолдас колбасшы, —деп Нурсешт ризалых, бшдгрд1. — Мен кашан журем, жолдас колбасшы. — Бугш. Туе кайта. Оган д е т н демальщдар. EKeyi орьщдарьшан турьш ecixxe такай бергенде Жуаныш кзрдт Олар амандасып шыгьш кеткен соц Емелев пен Жуаныш олгшер экелген хабарлар жайында OH.rÍMC.iccyre отырды. 3. Сол кунн1Н epiecÍHe кызылдар жагына он exi акгвардияшьмар солдаттары еткен. Араларында штабта ютеген хатшы бар. Ол езшщ шьш ниетпен бер жакка еткешн дэлелдеу уппн жау отрядтары жайында деректерд1 ала келген. Баска хабардан repi Емелевке унаганы жау штабыныц алдынуы белгмшелерден окшау орналасканы ед1. Оньщ ещ жыли туеш, бойьш белгЫз 6ip куаныш билегендей, орньшан турьш кетш, срсин-карсылы тездете журш токтап, шылым тартты да сэл ойланые уст1нде турды. Осыдан сод стол уейнде жаткан картага елг1 хатшыны шакырьш алды. — Кане, керсетпй штабтарыцньщ турган жepiн, — деп enriHÍH алдына карындаш тастады. Хатшы штабтьщ турган жерш лезде-ак керсетт1, астьш сызып койды. — Дел осы арада мэртебел1 мырза. Емелев кулш жтбердг оньщ сезше.

Ч Е Р К А С О Р Т и. ^ ЖАЛЫНЫНДА — Есшде боле мн, 61зге мырза деген сез колданьшмайды. Б1зде жолдас деген сез бар. Демек, жолдас командир. — Кепйрййз, жолдас командир. — Мше, солай. адъютант, — деп кдеьша такырып алды. Маган дереу ацгвардия офицер1нщ сырт юймш дайьшда. Ментмен баратьш жауынгерлерге мыналардыц юймш киг13. Буларды мен келгенше йл юймдерщен устандар. Тундс 6эр1б1р уйыктамайды. Баганадан бер1 б1р кдгаздарды кдраумен отырган Жуаныш, Емелевке карады. — Менщше бул калжынды кетермейтш ю, Лука Поталович. Олар онсыз да ертен шабуылга шыгады. — Мен крлжындап турган жокльш, комиссар. Жер бетше кдрацгы ту'скснде штабта болуым керек. — Не дейд1, шьш айтып турмысьщ? — Кдйр юймд1 акелед1, олардьщ юйм1 маган ксл!се ме, соны айт. Егер кел1спесе ойланармыз. — Жок. Лука Потапович! Мен ревком мушес1мш. Ульщсат ете алмаймын. Иэ, кел1с!м бермеймш. — Бэрекелд1. Ал мен ше? Мен де ревком мушес1мш. Онъщ уетше командирмш гой. — Тусшсем буйырмаеын. Сонда, Емелев ез ерюен ак,тар жагьша шыкты дейм13 бе? Элде... Жуаныш сезш аякуамады. —Жок. Большевиктер ез идеясьш жауга ешкдшан да саткдн емес. Менщ оккд ушуым мумюн. Эйгкеш ок юмнщ юм екенш ануара ма? Ал баскдсы бола коймас. — Мше, ете дурью. Майдан басшысыньщ ез ерюмен жау тылына баруга юм ульщеат етт1? Ж э, жок. Мен келтсе алмаймьш. Дереу ревком жиынын шакырамьш. Егер, олар барсын деп хабар кдбылдаса, онда коре жатармыз. Цыскдсы, Верныйга хабарлаймьш. Емелев кулш Ж1берш, тез тиылды да Жуанышты к,олтыктай устап, терезе жактагы орьшдьщкд катар отырды. —Тындашы, бауырым. Жарайды, мен майдан колбасшысы болайын. Бграк, мен де солдатпын гой. Онан соц, командирлерд1, жауынгерлерд1 ерекше тапсырмамен жумсаганда, оларга кауш тенбей ме? Демек баскаларды Жумсайды екенещ езщ де сондай тапсырманы орьшдап кор. Эрине штабта отырыл, баскаларды ел1мге жумсау оп-оцай. Ал. 613 жау тыльша барьш, сондай кауйгп тапсырманьщ калай орындалатьшьш ез кезмтзбен керш, колдан отк}зуй.йз керек. Сонда гана барлаушьшардьщ жумысьпгьщ каншалыцгы ауыр, Каншама кдушт1 екенш дурыс туеше аламыз. Ал eндi картага баралъщ, —деп Жуанышты ерюне коймай жакьш отыргызды.

Исабай /^ЕСК.АРАУЛЫ — Мше, олардын. штабы дэл мьша туста. Ал штабтан он жакта, мына корж ген ойлы, цырлы далада ешюм жоц. Эрине, каражол ует1ндс б;рл]-жарымды патрульдер болуы мумюн. Б1зге ол бегет бола алмайды. Оларды жолшыбай жоя журемгз. Эл1 де Емелевтщ жау тыльша баруьша кенг1С1 келмеген Жуаныш орньшан турьш кетш, есж алдына дейш барьш кер1 бурьщды. — Кел, шылым шетелж. Сен Верный туг4л, ревком мушелерш жиып болганша мен кер1 ораламын. Боска эуреленбе! Екеу1 кел:с1мте келе алмай бциаз отырды. Аздан еоц Емелевтщ тапсырмаеы бойынша, адъютант юймдерд1 экеп штабкд койдырды да буйрьжты орындатаны жайлы Емелевке хабар бepдi. — Жарайды, рахмет. Ал енд1 жп1ттерден он ею адамды алдыр. К4мдерд} алуды езщ карастыр. Иэ, менщ аткосшымды да ееепте. Тездет. — Куп болады, жолдас колбасшы, — деп эекери тэртйшен шьнъш кстт! адъютант. Ала келецке туее баетатан кезде он ею жауынтерД1 содына ерткен Емелев жолга шьж,ты. Булар аргы бетке тете еткен жок, он кднатты айнальш, жаудьщ нег1зп купйнен алыстай тует]. Енд1 б1раздан сон кдражолга шьпа солга бурылтан. Жол устшде кузет жок- Тек штабка жакын калганда тана б1р кузетпй пароль сурады. Кдйырма жауабьш бурын айтып, элп кузетшш! тез жойды да алга жылжи бepдi. Бул кезде тун ортасьша жакьш болатын. Еюден сапкд турьш катар тузеген булар штабкд бет алды. Емелев касына терт жп1ТТ1 ертт1 де штабка юрд1. Калгьш отырган кезеклйлер бастыгы е йне тапсырылган аймакта езгермлщ болмаганы жайьшда Емелевке хабарлай бастаганда аткосшы элтйй кыльппымен лезде шауып сулатты. Жп1ттер белмеде уйыцгап жаткандарды тез жойьш Ж1берд1. Штаб ортата таман улкен уйде болатьш. Ещй уйдщ еюнпй жартысында туратьш торнизон командирййд белмесше бет алды. — Жур, Андрей, басшы мырзата юре кстелж, —деп эдетшше баяу тана кулд1 Емелев. Алдыцгы кец белмеде уйцыдан турган кызметпй есж алдьша ксп, кес-кеетей токтады. — Ол уйыктап жатыр, тунде ояткднды жактырмайды, — деп элi де уйкысын аша алмай есшей тусп кызметпй.

Ч Е Р К А С ерт ^ ЖАЛЫНЫНДА ^^¡Ж Г — Онан баска юм турады мунда? Б1здщ тыгыз жумысымыз бар, — дед1 оган Емелев. — К1м турушы ед1. Эз1 гана, — дед1 есгнегенш езер басьш кызметпн. Емелев оны жагасьшан ала ситтеп ж;берд). — Бер жазасьш. Пызметпп ун шыгаруга шамасы келмей кылыш салмагынан жульшдай туей де, кимылсыз калды. Алдьщгы белмедеп май шамды б1р колына, еюнпй колына цылышын дайьш устаган Андрей, оньщ соцьшан аягьшьщ ушымен басьш, тупю белмеге юрд1. Бастык кустесекте шалкасынан корылдап уйыцгап жаткан. Устще жамылган цырмалы кызыл шайы керпенщ б1р шей жерге тусш тур. Мурты, шашы уйпакталган. Жейдесгз, сем1з етт1 аппак дене. — Кдрашы, бордацыланган торай сиякуы, — деп туцше карайды оган Андрей. — Асыцпа кдз1р, тесекте кдлай жатуды уйретем!з, — деп Емелев бшегше ¡лулз камшымен елг! жатканды о с ь т жзберд]. Алацсыз жаткан бастыцатьш турьш, кылыштарын жалактатып турган тус1 суьк, ботен екеушен коз алмай кереге жакка ыгыса 6ерд1. —Кдне Андрей, корсет сальпъщды мырзага. Андрей кыльшшен 61р шапканда-ак унш епврд!. Осьшайша езше камшы кетерш, тун уйцысьш бузгандардьщ юм екенгн бше алмай коз жумды гарнизон бастьпы. Енд1 шамдагы майды тосекке куйды да от койып, екеу1 уйден жуг1ре шьщты. — Тез хабар бергндер, — деп дауыстады Емелев атына каргьш мшш. — К^ра кьщды кап жарган кызыл жасыл ракета жау косы жакка кетсрше ушьш жатты. Емелевтердщ соцьшан атылган мылтьщ огы ыскыра етш, жизлей тускен. — Топтанбай, жеке, бытырай капп-шдар. Тез, тез, — деп алда куйындай зымырап бара жатьш дауыстады Емелев. Осы кезде аргы беттен \"уралаган\" дауыс тун тыныштыгын бузгандай естшд!. Бул жау назарын езше аударьш, шабуылга шыккан шагьш кызылгвардияшылар отряды болатын. Тунп жорьгцтан аман кутылган Емелев штабка тац ата жеткен. Штабка юре шинелш желбегей жамылып, стол басьшда отырган Жуаньппты корд1 де, ею кольш жая журш барып оньщ иьпъшан кушактады. — К,алай жаксы жатьш, жай турдьщыз ба, бауырым, — Деп кетерщю дауыспен куле сейлед! Емелев.

j. И сабай ECK,АРАУЛЫ — Цайдагы тыньпцтыц. Тун! бойы коз пгмей шыцтым. — Шабуыл уйымдастырьш, кемектесткендерщ упйн рахмет. Немесе жау соцымызга тусе куатьш ед1. Шьпъшсыз, аман- сау кайттык. — Егер жау алдьш ала сезсе, 6ipÍH,¡3 де кутыла алмай цолга туспес пе едййздер? Демек, сезбегендер1 ушш жауыцызга айтьщыз, алгыеьщызды. — Па! Жауымды да куры калдырган жокрьш. Жиырма шакты адамьш жойьш, штабын ертеп кдйттык. Эз!рше сол да жеткййкт!болар. — Эрине, сапарларьщыздьщ сэгп болтаны дурыс-ак. Ырак мундай жумыеты баска офицерлер де орындайтьш ед1 гой. — Эрине орындайды. Ал оньщ орындайтьш 1сш мен неге орындай алмаймьш. 0м1р1мде жаудьщ тылына бул тек екйшй рет кдна баруым. Жауды ез кезщмен керш, ез колыцмен жойганга не жетсш. Жарайды бауырым, екшш1 бармаска уэде беремш, — деп тагы да Kytwi Емелев. — Ал енд1 шай-пай йиейж. Жур. Дайьш болар. Сонан соц демалармыз. EKeyi сыртка шыгьш жуьшьш ертецг1 тамакка отырды. Осы кезде штаб офицер1 ентйс тусш, хабар жстюзд]. — Ж ау шабуылга дайындалып жатканы жайлы барлаушьшар хабар экелд!, жолдас колбасшы. — Багыттары кдлай? Кдй туста? — Жаудьщ сол кднаты Атырау, он канаты Цойтас тусьшан етуге эз!рл1к 1степ жатканьш хабарлады. — Тусййкп. Бакьшауды кушейтсш. Жаудьщ ap6ip кнмылы жайьшда хабарлайтьш болсьш. — Цуп болады, жолдас колбасшы. Адъютант KCTÍCÍMCH Емелев Жуанышка бурылды. — Кордщ бе, егер мен кытыгына тимесем Ярушенко мырза MyMKÍH шабуылга шыкраган да болар ед1. Эттен тунде кездескенде... —Болса болар. Б!рак, барлаушьшардьщ хабарьша Караганда, уэдел1 куш бугш ед1 гой, — деп Жуаныш сртсн.п шайьш шйп дастарханнан турды да терезеш ашып тастап, сыртка кдраган куйде шылым тугатты. — Кдлай болганмен де шабуылдыц аты — шабуьш емес пе? Тагы да кантоне, тагы да шыгын. Бэр: де адам емцйнс карсы эрекет. Bipi кдлып, ennnniei б1ржола жойылуга тшс. KÍMHÍH елг!С1 келер дейсщ, — деп юйне баетады Емелев. — \" 0 лер1МД1 бшеем анамнан тумас ед!м\" — депп баягыда 6ip пакыр. Окасы жок, бауырьм. Бул ежелг! алпауыттарга карсы, соцгы шайкдсымыз. Ашык аспан астында етек-жещм^зд!

ЧЕРКАС ОРТ - ЖАЛЫНЫНДА ^ кец ашатьш заман бгзге де келер, —деп Жуаныш журс кишш, Емелевпен б1рге штабтан шьщты... Емелев далага шыкуанда атцосшы атгарды экеп есж алдында дайьш турган. Емс млев атыныц пзгшш алды да узецпге аягын салмастан каргып М1НД1. Бул э д 1СТ1 ол ете жи1 колданатын. — Мен Майстрюк полкьшда боламын. Менщше жау сол тустан 1р1 кушлен шабуылга шыгатын сиякты, —деп ат устшен адъютанткд бурылды. Ал сен, Мамонтовца жет. Жау купи Майстрюк полкьша мандай алды шабуылга шыккан кезде, алга таман ж1берш альш, оц жак бутрш ен ттсетш болсьш. Урыстьщ барысы жайында хабарлап турсын ол. Жуаныш, сен Масанчиге тез1рек жет. Жаудьщ шогырланган купнне зенб1рек аркылы эсер етсш. Ол тустан шагьш кушлен барлау жасамаса баскдша езгерю бола коймас. Менен ерекше буйрьщ алмайьшша шабуылга шыкпасын. Жолдарьщ болсьш. Емелев атын тебпнп цальш, ауыздыкпен алыскдн жирен каскдсын шугыл тоцгатты да, енд1 гана журпзуге эз1рлене бастаган Жуанышца бурылды. Б1рак ештеце деген жок. Атьпгьщ йзгннн босатьш коя бердт Жуаньпп оньщ не айтпак болтанын сурап улгергенше Емелев узап кетт1. Жуаньпн пен адъютант штабтан б!рге шьнъш, аздан сон жол айырылысты. ОН ЕК!НШ! ТАРАУ 1. Сонымен жарты айдай откен. Кднсырап тоз-тозы шыккан черкасшы партизандар етектер1н жиып, тау куыстарына орналаса бастаган. Б!рак буньщ 031 буюл жонуар тауынан Лепс1 шокыларьша детнг1 аралыккд тараган партизандардын. хашн жаксартпаган, керюгнше ауырлата тускен. Апгашкы к^ры жер бетш буркеп кыльшгьш суйреткен кыс та келген. Алгашкы Когам адамдары сиякты булар да кар жаумас бурын уцг1рге тесек орньша шеп, отынга кураган карагай буталары мен арша тасып т}ршш1к ¡стеген. Уцырде отбасында жаткан адамдарга да тамак, кыстык к т м т ц керек е к е т тусппкт1-ак Оны кайдан алуга болады. Соншама партизандарга дайьш турган к т м , тамак кайдан табылар ед1. Демек, Еаббасов Партизандарына косылу. Баска жол ж ок Ал жаралылар ше,

¿ ^ Исабай H ï ЕСКАРАУЛЫ суыктшп шетшен ауыра бастагандарга не кемек керсетшмек! Черкас корганысына акувардияшылар жагьшан кдуш тенген кезде алдын ала кеппрглген Кейбаровтьщ Лазарей аз да болеа колайлы жагдайга кездескен. Жаралыларды, Лазаретти керекл заттарьш аркдлаумен тау кезген булар Маралды асуыньщ берй бейндей малды ауьига 6ip жарым апта дегецде гана кез болтан. Малшы дегенде ез шаруашылытымен кул етуш! шаруалар нсмесе орташалар емес. Байдьщ мальш багушы койшылар, сиыршьшар, жылкьппылар. Мал атакты байлар Пьщырбаев, К.ожахановтардьщ малы. Олардьщ ездершщ семьяларьпгьщ Кайда е к е т белг1С13. Белен айда 6ip рет арнайы жгберген адамдарьшьщ келш жай сурап кеткеш болмаса, мал соньшда тек малшылар гана болатын. —Хал-ахуалдарьщыз кдлай, кнрия, ертелг-кеш мал соньшда журу ауыр тимей ме, — деп сурады орналасьш отырган сон Эли уй иесшен. Ол жасы кырьщтыц мол 1ппндей сирек сакдлды тапал адам кершед). Цыо кез1 кырау демек Эли ертш келген эйел, еркек бар он бес шакты адамды ренннсгз кдрсы альш, уш уйге белш орналаетырьш елггнде гана юрген. /ияу бясь/ жуняр /се/ияес, баллзн кемяес. Туру;/ яддяр етя/и ен/я-ecw, бф-бфлмен боя тямектяес. Сол андар сиякты 6Í3 де ем1р1М13Д1 осы К,аратаудьщ кдпталында етюзген адамдармыз, бауырым. BipaK тшектес адамньщ бар-жогьш KÍM 6úicÍH. Eni кыз уш улым бар ед1. Ортаншы балам осы жазда кездейсок ажалдан кдйтыс болды. Кудай ез1 бергенгн ез1 алады-дагы. Оган юм ара тусер дейсщ. Енд! ед Kimi цызым ею жст]дсй болды тесек тартып жатыр. Адам баласы 6ip-6ipiH аш кдсць1рша жульш жеп жаткднда не дерсщ? Амал кднша. Алланьщ жазганьш керерм13 деп кол кусырып, бас иерден баскд айламыз жок, \" деп уй neci 6ipa3 жерге барьш токтады. — Егер ауру балацыз осында болса керсетицз. Мен дерпермш, кдрап керешн, — дед1 Эли Кейбаров. Уй иес1 отырган орньшан козгальш кетш, сенер-сенбесш бьтмей Элидщ бетше кэдала карап 6ip сет унс1з кдлды. — Япыр-ау, рас айтамысын, бауырым. Турщ молда Teyirrrepre уксамайды гой. Элде орыстардьщ дегд!р1М1сщ, \" деп езше 03¡ енд] келген уй Heci сен!мс1здгк тугызгандай пшпн керсетт!.

ЧЕРКАС ОРТ ЖАЛЫНЫНДА — Ауру адам ymin узак сейлеп, уацыт етюзуге болмайды. Тез1рек керсетййз. Налган eHjriMCHi кейш тусййсе жатармыз, - дед1 Эли орнынан туруга ынгайланып. Балаларга арнайы жасалган уй олдекайда жылы екен. Ция жагын жерден ойыдкырап, калган жагын карагайдан киыстырыл, шйне айнала тецеректекемет лген. Сырты кэдгмп туырльщпен жабылган. Тек к т з уй сиякты шацырагы жок, итарка тэр1зд1. Ортада eciK жакка жацындау тем ip пеш койылган. Жерде, шептщ устше тексмет. оныц устше курак керпелер теселген. Eni жакта кетерме тесек. Ол да каргайдан жасалган. Сырты к т з сиякты белдеуге дейш шеплен кальщ буркелген. Уйде аурулардан баска уш бала. Ен, у л к е т он уштер шамасында болар. — Кдне балам, кай жерщ ауырады, — деп эдетшше жылы сурады Эли. Кеп болды ма ауырганьща? Баланьщ ещ бозгылг. Ерн1 кеберспен, элс13. Эли оныц жауабын кутпестен тындайтын аспабын алып, баланьщ кеудес1не, онан сон аркасына кой ьт кулагьт тосты. Тййн, кезййц астьш да карады. — Баланыздьщ наукдсы бар екен. Кадак ауруы. Ол суык тигеннен болады, —деп дорбасынан б!рден,елерд1 карай туей... — Эйршс мына дэрйй кунше уш рет йпетш болады. Балага жас сорпа керек. — Тэщр жарылкасын, бауырым. Баскасы болмаса да ет табылар, — деп ойы орньша тускендей болды уй иесййц. — Эттегет-ай, бар болгыр сорпаньщ керек екенйг бшеем алгашцы куннен-ак берер ед1М гой. Далага шыккан сон. бул CKCvi откен-кеткеннен сез козгап 6ip катар эцг1мелескен. Сез уетшде уй neci ез атын айтьгп, Элид1Ц аты-жен1н бп1Д1. Черкас согыс совет1т н шешгм1 бойынша жаралылармен 6ipre лазеретт1 цызьидарга жетюзу Цамбаровка тапсырылган. Багана ертецг1сш ол касына Бейсембаевты ертш тогорект! барлауга шыккан. Сонан элгшде кеп тускен. Далада эндмелесш турган Элид1 керд! де, сстйен- бйпендерш айтуга асьщты. — Жарайды Элеке. С1здер сейлесе турыцыздар. Мен мал алдырайьш — деп уй иес1, — Кадырбек б ол те бердь — Кдлай жМттер, не хабар экелдшдер? — деп сурады Эли, екеуше жакцндай туст1. — Шынын айтсак, узак кетуден сескендж. Дегенмен Аксудан 6epri аралыкта, эр жерде ацгвардияшылардын тоскауылы барьш аныктадык. Мундай тоекдуылдан ecipece, Алтьт-емел, Боранды кузары аркылы К.улжага ететш жолда, эрбгр кеш жерде кездесетййн естщж. Ал Жоцгар Алатауьшьщ

^ Исабай ^ ECKАРАУЛЫ етепндс толып жатцан байлардьщ малдары бар дейд1. Байлардьщ мальш акгвардияшьшар мен кулактар пайдаланатын кер1нед1. Осыдан 6ip апта бурын Сарцантца атаман Анненковтьщ буйрыгы бойынша, коралы кой. 6ip у т р жылкы жбериппт!. — Мал айдауга авгвардияшьшардьщ солдаттары, кулактар эскерлер1 камсктссечн болар, — деп сурады Эли. Бул кездс уй Heci кдйта оралган. — Ж п ттер, улгергенбющдер? Козгс туспей кдйттындар ма, — деп детб1рс1зденд1 уй neci. — Осы 6ip кулактар деген Кызыл кез пэледен корыкканымыздан гой. К.ыс коз кырауда тау куысьша тыгыльш отырганымыз. Немесе кузде-ак далага туспес пе едж. Заман солай болса амал кднша. Ал далада тургандарьщыз калай. Уйге Kipin сейлесщздер. — Кадеке, б1здщ элггндеп сез!м1здщ туйя-d келж жайьшда ед1, —деп бастады Эли, уйге Kipin отырыскдн соц. Осы манда байлардьщ малдары бар Kopinai. Кдлай дейсгз. сонан келж ала аламыз ба? Кддекец 6ip жагдайларды есше Tycipe алмагандай сэл унс!з отырды. — Сездерщ е Караганда бул жерд1Ц адамдары емес кершесщдер, — деп балу бастады аздан соц уй neci. — Басын Жоцгар тауьшан алатьгн Тентек е з е т дейтш, езен бар. Бул Jîenci езешнщ 6epri тусьшда, сонымен кдтарласа агады. Оньщ оц жагында Шьшжалы е з е т бар. Bapi де Балкаш келше бет алады. Жалгыз-ак Тентек е з е т Алакелге жетпей, оньщ 6epri бетшдег1, тольт жаткан батбакуы, KÍiniripiM келсымактарга тарап тэмам болады. Элп айткян кора-кора койларыцыз, у тр - у т р жылкылар жене тольт жаткдн ipi кара малдар осы уш езеннщ бойында кысы-жазы коныс тебед1. Ал малдьщ иелер1, Абылайханов, Тынышбаев, Цожахановтар. Откен жьщдьщ жазында бэр i де цытай аскдн. Оздермен 6ipre айдап кеткен малдары жетюлжт! болтан соц мундагыларьш малшьшарьша аманат кылган. Егер осы кыстан аман калса, жазда айдап экетед1. Мен малшылардан 6ip-eKeyÍH кергетмде айткан ед}м. Совет 6KÍMCTÍ ол mipircH байлардьщ кайта бас кетеруше epiK 6ермейд1. TmcTi малдарынды езара белш, кдлгандарьт кедей- кепшжтерге неге улест1рт бермейсщдер деп. Еттерше байлардьщ TÍci терец баткан байкустар коркатьт кершед1. Мал дегенщ осыдан сонау Алакел, Уржарга д е т и кайысып жатады. MecÍ3 калган малды, актар алмай кайтсш. Малшылар бермейм!з деп айта алма^щы. Еспумше. еткен жетизс мьша

ЧЕРКАС ОРТ . ЖАЛЫНЫНДА ^ Черкастан, Антоннан кашкан партизандар, Саркднтка, ацгарга ждбершген малды колга туарген кергнедт Ocipece жьищы малый тугелдей алыпты. Актар мен кундыз 6epiKri кулактарга бергеннен repi партизацдардьщ алтаны Tavip болтан екен дед1м мен. \"Юм алса ол алсмн, 6i3re 6opi6ip. Негылса да цолымызды байламай босатса болтаны\", десп элгшер. Мал багу оцай ма. Эрине, ез малы болса куйбендеп TipuiuiiK 1стер ед1. Юсщегшщ юлт! аепанда деген сол дагы. Kici дуниес1нщ еурагы барын да ескеретш болар. — Кддеке, С1здщ эцг1мещз 613 уппн улкен жацалыд болды. Естим1с1ндер Ж1Г1ттер! Демек б13Д1Ц партизандар атаман Анненковтьщ алдында пзе букпеген екен. Tipi екен,— деп б1ртурл; куантандай болды Эли. - Ал 6i3re Цадске, сол байлардьщ мальшан аяк, артарлыктай жылкы малы болса жетер ед]. Бутан аздщ кемегппз керек. Уй Heci Элидщ сезше 61рден жауап бере цойган жок. — Тек журсец ток журесщ, домаланып коп журесщ, деупп бурьштылар. Бала-шага болса мынау колыма карап отырган. MeHci3 булардьщ к у т не болмак, — деп тагы да ойга шомьш ед1 уй neci. — Кгмдс бала жок ДсйсЬ Кддеке. Эзпцз айткан Черкас партизандарынан мындаган адам окка ушты. Ал согыс ал) бггкен жок, eni де канта адамньщ отца ушарын KiM бшсщ. Солардын берщщ де балалары бар болатын. Б1зде аятымыздан тозьш дала кезш, тау басьш кор болганша, ез ошагымыздьщ тутппн тс к е п уйде отырар едж. Амал кднша, бэр!м1здщ де iciMi3, KypeciMi3 балалар уцпн, олардьщ болашагы уннн. Эз бМ1р1М13Д1 бай малыныц соцында, босагада отырьш оньщ сарцытьш пвсек, балаларымыз неге ондай ем1рд1 кдйталауга т т с . Осыншама кантоне солар уппн емес пе? — Эрине, Элеке, 6api де тусппкп гой. Солта тартсан епз след;, онуа тартсац арба сьшадыньщ Kepi келш алакецш больш отырганьм гой. Болмаса туешбейд} деймющ. Арба сынса кийта тузерм!з, онта бурылальщ. Алланъщ жазганьш KopcpMij, — Деп конышынан шишасын алып насыбай атгы уй Heci. — C eii туссе 6ip нерсе icTepMi3. Ертен касыма ж тттердщ 6ipi epciH. Алдымен жагдайды бтелгк. — Мен барайьш — дед1 Кдмбаров. Ертесгне, epTenri шайдан сон Кдщрбек пен Кдмбаров сол тапсырмамен жолга шьщкан.

. Исабай _______________ ^ЕСК.АРАУЛЫ 2. Атаман Анненков Черкас корганысы кулаган сон коп кеппкпей Саркантка жетш орналаскан. Партизандардын уясы болтан Герасимовка, Петропавл, Антон кыстактарында шатын 6ол1Мшелер, Черкаста Кытай полкына косымша ¡ржтелген сетмдшерден 6ф взвод каддырган. К^ыскасы сонау Уржардан берп жуздеген кыстацгардьщ эркайсысында шатын 6ел1мшелер арнайы буйрыкцен белштен. Мундагы максат партизандардьщ кайта бас кетеруше жол бермеу жэне езшщ тылын камтамасыз ету болатьш. Б1рак бул айтарлыктай нэтиже бермейтш эрекет сд]. О йткет бул тау ещршде партизандар кайта бас косьш, куш жиып ауыл-кыстактардагы акгвардияшьшар куш1не шабуыл жасап, олардьщ кдруларьш колта тус1ру эрекеттер1 кещнен ер1стей тускен. Эс1ресе Габбасов бастаган Аякез партнзандары акгвардияшылар мен кулактар тыльша ерекше кец]Л белд!. Черкас кортанысын апатка ушыратканымен кеудесше нан тсерлгктей мумкпшплж атаманда бола койган жок. Цару-жарак, оц-доршер! таусылган, аш-жаладаш калган кортанысшыларды жецуден оцай не болсын. Ол муны тус1нбейд1 емес, партизандардыц хал1Н езш щ ондаты барлаушъыары (партизан арасьша кдрш алган саткындар) аркылы эбден-ак бшш алган. Демек, Черкас кортанысьш апатка ушырату атаман уппн ¡р: жендс кдтарына косылмайтын. Дегенмен Черкас корганысын алу ушш 399 кун етшзш, элденеше мындаган адамдарынан айырылганьш да атаман жаксы бшед1. Атбасардан асьпыс шыгып, Сасыккел, Ушарал аркылы Андреевка, Колпаковка, Глиновка, Черкас партизандарьш куйзел1ске ушыратып Орта Азияга генерал Деникинге тез жетуд1 кездеген максатьша жете алды ма, тшп ец сонгы Черкас корганысшыларын куйзел1ске ушыратьш Саркантка жеткенде атаманнъщ ойы орньша туей ме, Орта Азияга ету мумкшпплт бола ма; окырмандардьщ ойьш енд1 осы жагдайга аударалык. Атаманды сескенд1рген, ойьш он, тун уйцысьш терт белген Цызьш армия карулы куштер1шн. Жетюу майданьш кайта курып, буюл майдан бойынша шабуылга шыга бастаганы болатьш. Ол бул хабарды Саркантка келген куннщ ертесшде- ак ест1ген. Ал Сар кант тургындары кедей шаруалары атаманнъщ жорыгын колдамайтьшьш да атаман бшмещн емес. Атаманньщ келугн нан-тузбен карсы алушы кулактар мен саудатерлер гана. Тш й атаманньщ 131мен барлауды шеттей журпзуш1 Абишев, Бекметов сиякты барлаушылар да аз емес

ЧЕРКАС ЭРТ . ЖАЛЫНЫНДА ^ болатын. Б1рак. атаман булар жайлы дерек бше алган жок.. Озшщ барлаушыларын арлы-берл! шаптырьш дерек-хабарды толыктырган атаман сю куннен сон Ж епсу майданьшдагы дивизия басшылары генерал Кияшконы, генерал Ярушенконы, генерал Ш ербаковты, дивизия штаб бастьщтарын дереу шакыруга буйрьж. берген. — Жагдайымыз мэз емес. мырзалар, — деп кендлсгз б1р ой устгнде бастады сезш атаман. — К.ьиылдар майдан курып, 1р1 кушпен шабуылга шыга бастаганьш бшесг здер. Буган дейгн олардьщ тоз-тоз болтан куштершщ езгнде С13 Ярушенко мырза, С13 генерал Кияшко, С13 генерал Шербаков цызылдардьщ елс13 купын куйзелтш элдекдшан Орта Азияга етулерйцзге болатьш ед1. Ал С1здер аягы тусалган атша б1р орыннан жылжи алмадыныздар. Уш дивизияга сол кезде царсы турарлыктай куштер1нщ жок. екенш бше тура шешунн шабуылга шыкпау согыс жагдайында коркдктык есеб!нде саналатьшы К1мге тусшжлз болатьш ед1. Атаманныц сез1 генералдардьщ цытыгына т и ге т , ар- намысьша нуксан келтфгенш тусшу киьгн емес едг — Мен осы жасымда талай-талай шайкдсты, турлг-турлд атамандарды корген генералмын, атаман мырза. Айтьщызшы С13 Черкас партизандарьш жою уппн капша уакьгг етк!з1д!щз? Менщ есеб1мше б1р жыл, б1р ай егер саусагьмызбен санасак 399 кун. Сонда кдлай. Бул С1зд щ согыс тактикасьш аса жетж б1лгенд1г1щз бе? — деп генералдарга кез киыгын тастады Ярушенко. — Элбетте, б1здщ алдымызда эжептеудр согыс тэжфибеа бар Цызыл армия 6ел1мдер1 болды. Ал С1здщ алдьщызда партизандар кэд1мп кольша кдру устай бшмейтш кдратабан кедейлер, — деп оньщ сезш коштап кетт) генерал Шербаков. — Слздщ март айьгнда Андреевка партизандарьша шабуьш жасаганьщыз сэтс1здгкке ушырамады ма? Осы шайкдста тек елш1 есептемегенде терт жуз адам, жей жуз кдру-жарак, бес пулемет партизандардьщ колына туспед} ме? Элде бпдщ еетйен]М13 жалган шьпар? — деп шальш кдлды штаб бастьпы майор Осипов. Эрине патшалык деу1рде колбасшыга багынышты адамдардыц карсы сейлеуш е немесе сез таластыруына жол бершмеген болар ед1. Амал канша патша армиясыньщ ен. содгы калдыгы осылар болса. Цызыл армияныц келес1 шабуылынан б1ржола куйзел1ске ушырайтынын, ТШТ1 ездершщ бул ен сонгы баскосулары екенш атаман гана емес, генералдар да, офицерлер де жетж

Исабай €Ж ЕСКАРАУЛЫ бшстш. ЕндМ жерде атаманньщ да генералдардыц да буйрыктары багынышты адамдарына эсерс13 болатыны тусппкп. О й ткет эрк1м ез басын кдугалайтьш мезгш жеткен. Атаман сэл ойланыс устшде отырды. \"Эттец, буйрьщты орындамагандарын, уш1Н н ем есе шабуылды дурыс уйымдастыра алмай солдаттарды цисапсыз шыгынга ушыраткандарьщ ушш орьщдарьшан альт, согыс сотьша берш немесе ез1М-ац кездерще кек шыбьш уймелеткен болар ед1М. Амал не, каз1рг1 жагдайымызда езара айтыс-тартыстьщ ж е т болмас. Эз1рше шыдамдьшыц керек болар. Кытай шегшен ету ушш менщ соцымнан ерш табанымды жалайтын боларсындар. Суйектершд1 жоцгар кдкпасьшда ппргтермш\" деген ой оныц кез алдьшан ете берд1. — Согыс жагдайында жау куппнен ез куишнд) артык., асыра багалауга болмайды, деген Суворовтыц енегел1 сезш бшетщдерпцзге мен кумэнд1мш, мырзалар. Жаумен согысудьщ тольш жаткдн эд1с-айласы бар. Соньщ б1р! тосцауыл куру ЭД1С1. Алансыз сапта келе жатк,ан ескери 6ел1мшеге тоскдуылдан шабуыл жасаушы 1р1 куш эркашанда жещске жетпек, —деп ¡шп кернеген ашуды эзер баса сейлеген атаман, сэл тыныс алды да сезш онан ары жалгастыра тустг. — Согыстьщ екшпп б1р ерекшелж эдЫ — партизандьщ курес. Партизандык курес эд1С1мен таныстыгьщыз бар ма, С1здщ Ярушенко мырза? Ал мен, майор Осипов айткан уш жуз то к сан тогыз к ун д 4 сол партизандарм ен е т к 13Д1М. Партизандардьщ согыс эдЫ , туткиылдан шабуыл жасап, карсыльщ жак е с т жиганша кезден таса болу. Олардьщ мундай эд1сш мен жогары багалаймьш. С1здщ дивизияцыздьщ алдьш тосьш, табан аттатпаган, эр11р1 шыгынга ушыратып, ТИТЫГЫЦЫЗДЫкурткдн, Журавлев баскдрган б1р гана горнизон, генерал Кияшко. Ал С1здщ кольщыздан не келд1, генерал Шербаков? Мандайьщызга тас тшп тайсактаудан баска не бтрдппз? СЬдер осында менен бурьш келдппздер. Ол кезде кызылдардьщ белшекгенген белзмшелер: эр жерден кездесетш. Ал каз!р кызылдардьщ жаца курылган 1р1 согыс майданы шабуылга шыгуда. Сонда оларга карсы эрекет ¡стеуге мумкшшипгппз бар ма? Бастарын кеудесше тус1рш, унс13 отырган генералдар б1разга дешн yнciз калган едк —Ал, сонда не ¡стеу!мЬ керек, каруды тастап, кызылдардьщ алдьшда Т1зе бугу1М1з керек пе? Элде мал аман, жан тыкышта Кь'гай шегше жету ме, кездегетм13? Букпелемей турасьш айту керек емес пе? — деп орнынан тура, колдау ¡здегендей отыргандарга карады.

ЧЕРКАС ОРТ ^ ЖАЛЫНЫНДА — Тураеы да, бурысы да Пытай ету болар, — деп отырган орнынан сез тастады Ярушенко. — Басьш тозактан кутаркаруды кездеген Колчактьщ 1сшщ немен тынганьш бигмеупп ме едшдер? Пызылдарды жоямыз, патша ею м елн цайта орнатамыз, деп коюгеншс, калган кун1М13Д1 ошак басьшда етк1зуд1 ойластыру керек ед1, — дед1 Щербаков, аркардьщ муйгзшдей ширатьшган ацшыл муртьш сипай отырьш. — Тоскауылга кдрай урюткен анды устау оцай болушы ма ед1? Алга кашу уппн артты коргайтьш куш керек. К,олымызда калганы дивизия емес, 61рнеше полктан туратьш куш. Муны- мен кызылдардьщ алды, артымызды ораган армияларына айбат корсету мумкш емес. Ок-дэр1 коймасьш партизандар ж ойьт, копарьш кетп. К^ккасы кызылдардьщ шабуыльша тетеп берер куппм1здщ жок екенш мойындаган жен. — Мше, енд1 менщ алдымда кандай генералдардьщ болтаны тусш1кт1 болды, мырзалар. М енщ жогарыда айткан дерменс1зджтер1м13 туралы ойымды дэлелдеп жатудын, ещц Кажет1 болмас, — деп жиынды корытута К1р1СТ1 атаман. К,олымыздагы куштг уш топка белем1з: Б1р1НШ1 топ — Солтустжтен Семей аркылы келе жаткдн кызылдарга бетет жасау. Бутан генерал Ярушенко басшылык етед1. Екпшп топ — генерал Кяшко, Габбасов, Кдрамерген партизандарына карсы эрекет 1стейс13. Ушшш! топты генерал Щербаков баскарады. Бул топ Кдпал багытьшан келе жаткдн кызылдардьщ жольш бегеу. Мен ез куппммен Лепс1 аркылы Жоцгар кдкпасьша багыт аламьш. Осы эд1спен бэр1М13дщ кездесетш жер]М13 Макдншы. Онан аргы эрекет1М13д1 сол жерде шешем13. Бул буйрык мырзалар. Эр кайсысьщ ез багыттарьщызда жагдайга сай кдмыл жасайсыздар. С1здерге, жалпы басшыльщты менщ орынбасарым полковник Асановкд тапсырамьш. Ескертемш, багытымыз, кпмьшымыз туралы осындагы мырзалардан баскдлар бшуге т т с емес. Демек, купияльщты сактайсыздар. — Мен тусше алмай отырмын, атаман. К^шпак болсац зымыра демеупп ме ед1 казак халкы. Егер кдшуды кездесек, артты буркеуге соншама куш калдырудьщ не кажет; бар? Б1рер эскадрондарды эртусты багытка кдлдырьш, непзп кушй неге шекарага багыттамаймыз, — деп ойьш айтты Щербаков. — Бул орынды усьшыс, атаман. Цызылдардьщ соцымызга тусетпы жайьшда шмде аньщ дерек бар. Мумкш олар б1здщ алдымызды кесш коршауга алатын болар. Муны неге

Ж Исабай ¿В ЕСКАРАУЛЫ ескермей'упз. Ярушенко сезш онан эр) соза туспек ед1, оны атаман токгатты. — Ойынызды аньщтау улпн картага к елщ з, генерал. Бэрлцзде жацындацыз, — дел улкен столда жаюлы жатцан картага жакын келд1, атаман. Мен Лепс1, Константиновка. Гллновка жэне Ушаралга шьламьш. Онан ары Алакелдщ батысын жагалай Макдншьла бет аламын. Генерал Кялжо — Антоновка, Андреевка, Сасык келге жете оныц шыгыс жагымен Маканшыга бет алады. Дэл осы багытпен генерал Шербаков пен Ярушенко жылжиды. Сонда С1здщ ойынызша цызьшдар б1здщ багытымызды кайдан бшмек? —Асыкрацыз, генерал, С 13 Черкас партизандарын тугелдей жойдьщыз ба, элде келлллл*1 кутылды ма? — Цандай б1р шайкас болмасьш карсылас жакты бутшдей жою мумюн емес, генерал. — Ендеше, тьлщацыз атаман, —деп элп сезш жалгастырды Ярушенко. — Сазден кутылган бэлен мьщ партизандардьщ Кайта куш курып, аса каулгп Кдрамерген партизандарьта косылмасьша юмнщ кез1 жстед1? Онымен катарлас Семейдщ берп бетш тугелдей кольша алган Габбасов ше? Ал булардьщ барлаушылары 613 туралы хабарды Цызыл армия бел1мдерше жетюзбеске юм кепыдж бере алады? Демек, булардьщ тоскауылын бузьш ету уштн шегшулл куштщ ара кдшыктыгы алшак болуы колайлы ма? Менщше, бул нег1зп мэселе. Ескерус13 калуга тигс емес. Егер муны ¡стсмесек, содгы куштщ жьшжу кезщде колга тусетыл даусыз. — Мэселе сонда, генерал. Цызылдардьщ жаппай шабуылы Саркант, Аксу, Леле! багытымен 6}р мезечте басталады. Демек, мундай ¡р! кулже шьпъш бол1мшелерд1 калдырудьщ сю турл1 максаты бар. Б1р1 - цызылдарга курбандьщ уллн. Екллшс! — шагын бел1\\гше кареылык. ¡стей алмайтынын тустед! де кол кетеред1. Сонда С1здщ тшегенллз генерал Ярушенко, осы екллд кдйсысы? Егер саткындык жагын колдасаныз алл.лъш айтьш, босану жайлы етллш жазьлгыз. Менщ баска айтарым жок. Атаман сэл юд1рд1 де назарын отыргандарга аударды. — Менщше, армияда сез таластыру болмаулп.! едй Уацыт аз, мырзалар. Бос сезд1 токтатып, ¡ске к1р1скетм1з жен. Баскдсын кешн кере жатармыз. Генерал Кжплконыц сез1 отыргандардьщ б1р катарьша унамаган сезш бшдгргендей болды. — Несг бар, генералдьщ каш пак болсац зымыра деген есиетт1 сезж еске алмаска болмас, — деп шалып калды Ярушенко.

ЧЕРКАС ОРТ ^ ЖАЛЫНЫНДА — Ендеше, тапсырма тусййкт1, ¡ске К1р1селгк, мырзалар, деп кыскд тужырды атаман. 3. Атаман Анненков бастаган ак гвардияшылардьщ кытай шег1не еткел1, Жоцгар какдасына жетер-жетпес1 цызыл гвардияшылардьщ шабуыл нетижесше байланысты болатын. Енд! оцырмандар назарьш атаман Анненковтьщ буйрыгы бойынша кызыл гвардияшылардьщ шабуылына карсы тоскауъыда калдырган ак гвардияшылар 6ел1мшелершщ эрекетше аударалык: Генерал Шербаков сол куннщ ертесгнде-ак К,апалды коргауга 6ф гарнизон кдлдырьш, дивизияньщ калган белггш арасанга орналастырган. Беловтьщ дивизиясьшьщ шабуылы кезгнде ез ротасымен колга тускен прапорщик Белдаров сол сагаттан бастап ез басыньщ кдмын коздеуд! ойлаган. Эрине, оньщ мунан баска амалы жок-ты. Ол дивизия командир! Беловтьщ Кападдьщ Коршауда е к е т туралы, гарнизонный кднтопс кдрсыльщты токтатып бер!лу1 керек екен!н тус1НД1руге бару туралы усынынсын ризашыльщпен карсы алган. Эрине, Беловтьщ бул усынысы Кдпалды босатуга куыпнщ жетпеген1Д1ггнен емес-Т1. Онсыз да ак гвардияшылардын зорлык-зомбылыгын к е р т , аштыкка уш ыраган кала тургмндарынын тебес1нен зецб1рек-пулемет огын тегу кеш 1р1лм ес к у н е болар ед1. Д е м е к , каланы к а л ай да кдрсыльщсыз алу керек болатьт. — Мен усынъщызга карсы ем естн. Бфак маган жолда усталмайгындай жагдай керек, —деп кемек куткен Белдаровкд: — Кдм жемещз, С1збен б1рге б1здщ адам барады,— деп ескерткен Белов. Сонан б1рер сагат еткен соц эскадрон командир! Камбаровтьщ соньша ерген Белдаров Кдпалга бет алган. Гарнизон командир! капитан Крыленко, ескери согыс с о в е т т щ мушес1 Камбаровтын талабына б1рден кене Коймаган. Тшт1 екеуш дереу кдмауга алуды да ойластырган. Б1рак, онан пайда болмайтынын, бугш болмаса ертец гарнизонньщ кулш1Ц кекке ушатынын эр1 Парламенттер Кдмбаровты апаткд ушыраткдны упнн кеппр1м болмайтьшьш ол туспгген. Демек, кдрсыльщсыз бершу туралы актыга кол Коюга шеннм кдбылдауга межбур болтан. Сонан ею кун отюзш Кдпалдагы кулактардьщ б!р1 Никита дейтгн гарнизон жайлы

^ Исабай ЕСК.АРАУЛЫ хабарды полковник Назаровка жетюзген. Хабарды ауызша естнен Назаров конверта ашпастан генерал Шербаковка тапеырган. МенмендМ зор, ез купон карсьшас жацгьщ куппнен эркашан жогары багалауга дагыланган, ерг кызыл гвардия шабуылынан хабар сыз генералды бул хабар ашу шегшен пп-парган ед1. — Жоц, полковник мырза. Саткындыкка жол бере алмаймын. Ка'лрден бастап шабуылды дайьтдацыз. К^пал Араеан жолы мен атты бригаданы ез1М бастап шыгамын. Бригадага бес пулемет тачанка бершедь С13 ею батальонды баскарьш, Кдпалдьщ оцтустггшен юр1сес1з. Майор Замятин ею батальонымен шьпыстан. Эркдйсысьщызда ею зецб1ректен. Он бес пулемет, алты зецб1рек Арасанды коргауга кдлады. Ескертемш, мырзалар, менщ буйрьпымсыз ешкдйсысьщыз да шепнули болмайсыздар. Бул буйрык — деп тунерд1 генерал. — Тустгкт1, генерал. Б¡рак, Кдпалды босату мумюн емес екенш ескерген жен болар ед1. Оньщ орньша Арасанга мыдты б е ю т с курсак болмас па? — деп сд1 Назаров, генерал онан бетер ершелене туст!. — Мен К,апалдагы цызылдарды гана емес, полковник Крыленко бастаган сатцындарды да жоямын. Уацытты етюзбей, буйрыцты орьшдауга дереу юр1сппздер. Багана сеске кезшде басталган кдрлы боран тиылган жок болатын. Жер урлеген жапалак-жапалак кар жол устгн, ой- шукырды буркеп тастады. — Мынандай кадам жер кер1нбейт1н боранда барлаушылардьщ колга тусу1 мумюн. Куннщ ашылуын кутсек кайтед;, —деген Замятиннщ усьшысьгна генерал ез багытынан кдйтпайтьпп<ш ескерткен. — Мундай боранда аскдн цырагыльщ, шекс13 шапшандык керек. Бораннан ьщтап, б1ршщ калкдсына 61р1 тыгыльш турган маралды колга тус1ру тштен оцай. Алга атты барлаушылар ж1берщдер. Баскдларымыз баяу жылжимыз, — деп юпнуге юрюкен. Сонан ею сагат еткен сон. он бес атты барлаушылардан калган екеу, гснсралга жолшыбай хабар жетюзген. Бгрбеткей генерал бул жолы да ез б е т т е н кайтпады. Ол дереу командирлерш шакырьш алды да, алга умтылуга буйрык берд1. Oзi кдсьша ею взвод альш, шабуылдьщ нетижесгн кутп. Меселе шабуылдьщ карлы боранда немесе желд1 жауьшда, не болмаса соцыр туман кезгнде журпзуде емес. Шабуылда жещске жетудщ ен б1р керектга — карсылас жактьщ алгы шебг, тоскауыл, оньщ кандай согыс техникасыныц бары,

ЧЕРКАС ОРТ ЖАЛЫНЫНДА кдншама куппнщ бары жайында тольщ дерек болуы ете кажет. Tinii, шабуьии-а шыгушы жак. карсылас жактьщ кай туста, кандай кушпен кдрсы алатыньш да алдын ала болжау керек. Мундай деректерд1 бшудщ CKÍ жолы бар. Eipnnni жолы — барлау. Еюнппс1 — колга \"тш\" Tycipy, туткын устап экелу. Бул да барлаушыньщ ici. Kepicmme, егер корганушы жак шабуылдьщ кай тустан каншама кушпен бастайтыньш алдьш ала болжап, 6epiK кол уйымдастырса, шабуылшыларга тойтарыс берумен тьшбай дереу карсы шабуыл бастайды. Мундай эдктщ жещске жетюзетппне кумандануга болмайды. Генерал Шербаковтъщ ерескел к&теа жогарыда айгылгандарды есксрмс\\1ндс болатын. Ол о:ин!ц барлаушьшарьш апатка ушыраткдн тоскдуылда турган шагьш пулемет нуктелер] дсп есептедй Шын мэн1нде шабуылга шыккан ак гвардияшылардыц алдында, эр туста кызыл гвардия дивизиясы дайын, кутуде болатьш. Шабуьшдын, алгашцы кезшде-ак акуардыц ею солдаты, 6ip прапорщиг1 колга тускен. Муньщ 63Í генерал Шербаковтъщ кандай кушпен шабуылга шыккдны туралы дерект1 тольщгыра тускен. Шабуылдьщ еюнпп кезенщде актар жагьшан ею офицер, 61рнеше солщаттар оз ерюмен кызылдар жагьта шыцкдн. Булардьщ тек шъшдыкгы айтатындарына кумэн болмаса керек ед1. Булар дивизия штабына жетюзтгсн кезде-ак, Белов пен штаб бастыгы Янушев сурак алуга KÎpicKeH. — Шербаковтъщ колында канша куш бар, — деп сурады Белов. — Барлык куш дивизияга толмайды. К.апалга бершген гарнизон, дивизия белп1 болатьш. — Кдрулары кдндай? — Он зецб1рек, кырьщ пулемет. — Назаров пен Замятин кдйда? — Назаров бастаган полк Кдпалдьщ оцтустпшен, Замятин полкы батыстан ïdpicyre тшс болатьш. Кдз1р кайда екеш 6СЛПС13. — Генералдьщ o3Í кдйда? — Шербаков eni атты взводпен, Арасан-Кдпал жольша, Косымша куш ретщце тур. Осылан он бес шакырым болар. Белов штаб бастытына дереу Шербаковка карсы атты полкты ж1берш, дереу жоюды тапсырды. Озг сурак алуды онан эр i жалгастырды.

ш Исабай ЕСКАРАУЛЫ 4. Боранды кдр тиылган жок болатьш. Тапсырмамен шыккан кызылдардьщ полкына боранньщ зияны тимеген. Олар жарьгм жолдан сел еткенде жау жайында барлаушылардыц хабарын алды да дереу еюге белщд1. Eipntm i топ сай-саланы бойлай жур!п, жаудьщ оц жак бушршен шыгыл, дереу атуды бастауга Tnic болды. Налган еклпш топ, алга баяу жьшжи берш атыс дыбысын естленде шабуылга лгьпуга тшс болды. Шабуылдьщ мундай айлалы эдЫ жау купли урейлещпрш, оны апатка ушыратуга мумкшд1к 6epeTÍHÍ TyciHÍKTÍ. Эрине, кутпеген жагдайда eKÍ жацтан 6ip мезплде басталган полк шабуьлшша не бары ею взводтьщ кдрсы эрекет icTeyi мумкш емес ед1. Жагдайды дурыс шсшкен Шербаков 1р1ктелген, сешмд1 он бес солдатгы кдсына альш, дереу шайкдс алацьшан шьпып кетп. Эз1рше оньщ бет алысы Арасан болатьш. Полктьщ ендМ максаты, Шербаковтьщ соцьша тусш, оньщ куш куруына мумкшшлнк бермей, ак гвардияныц шагын курамын тутцьшдау, егер кдрсылык бщц1рсе жойып Ж1беру болатьш. Полк бул жолы да еюге белшд1. Bipi калага мандай алды юру керек. Ек1НШ1 курамы — каланы буЙ1рден орай е т т , ак гвардияшьыардьщ шепнер, каладан шьпар жольш кесу. Генерал Шербаков соцьша тускен кызыл гвардия полкыныц калага кеппкпей юретппн де дурыс болжаган. Ол штабка жет1с1мсн, ею ротаны тоскауьтда калдырды да ез1 дереу кдладан шьпъш K erri. Бул жолы оньщ касына кднша адам ерткен1, кай багытта устанганы белгЫз болатьш. Бул туста оган армиясыз кдшкдн генерал атагьш беру тип! жен болатьш. Ал тоскауьтда кдлган eKÍ рота карсылыксыз бершген. Ертецгюш баскдлардан бурьш турган эскадрон командир! Байжарас. дал iзге шьпъш, баспалдаккд отырды да, шишасьш альш, 6ip шымшым насыбайды ернгне сальш, алац жакка карады. Eip-ею ер адам кудыккд барар жолдьщ кдрьш куреп, жол салып жур. Оньщ соцьшан иыгына мойьшагаш ¡лген 61рнеше эйел сейлесе журш, жолдьщ ашылуьш кугетш сиякгы. Жол бойымен иьщтарьщда дорба, коржындары бар б]рнсшс адам каланьщ еюний шет1не бет альш барады. Булардьщ соцьша окшау келе жаткдн егде эйел Байжарасты кере бурылды да какпа алдьша жете, агаш таягьша кос колдай суйене турьш жен сурады: — Кдрагым, кдйным аманбысындар? Кеше осьгнда кызь эскерлер келш туей. Kepi-куртац, жет!м-жеарлергс кемек 6еред1 екен дел, лакап тарап ед1, осындагылар. Солары сендерм!сщдер?

ЧЕРКАС ОРТ ЖАЛЫНЫНДА ^ ^ Байжарас орньшан тура, ерюндеп насыбайьт сылып тастап шинелйын жещн тез кид1. — Иэ, 613 боламыз, жецгей. Б1рсуд! ¡здейс!з бе? — Жоц, кдрагым. 1здейт1жм кдлмады гой. Мал бер, астык бер деп халыкгы цан цацсатцан жок па? Кун керш отырган жалгыз сиырымды бере алмаймьш, деп кдрсылык бщд1рген шалымды атьш елпрд: канкумар кэтрлер. Экес1не жаны ашымайтьш бала бала ма? Балам кднпнер кэтрлердщ б1р]н айырмен туйреп елт!рд1. Бойымда куш болса мен де б1реугн елпрш, екеунпн касында жатар ед1м, буйтш кор болганша. Амал канша, кез жасым кел больш, отбасын сабалап кэла 6ерд1М. ЕндМ куЙ1М осы. Уйде не отьш, не тамак жок. Кудайдьщ жазы келсе, кок шымшыласак та Т1рлж ¡стер едж. УЬ! Ашу кемейше тыгылып, кез жасьш эзер токтаткдн эйелге Байжарас; — Кдз1р жецеше. Мен тез шыгамын, сел шыдацыз, деп белмеге юрд1 де жшеттерден нан жинап, б1рер шацпак кант тауып, кдсьша ею жтг1тт1 ерте кдйта шьщты да, елг! эйелдщ коржынына салды. — Мьша екеу1 Стзбен 61рге барьш, уййцзге отьш ез1рлеп беред1. — Кудай тшеущд1 берсш, ем1рщ узак болсьш, кайным, — деп бар алгысын айтьш жатты эйел. — Сапар, женгейдщ коржынын сен кетер. Кдйдан тапсандар да айлык отьгн дайьшдандар... Аздан сод кдсында Харченко бар Цамбаров келклмен рота, взвод командирлерш тугел жинап, Виноградовтьщ нускауьш жетюзуге асьж.ты. — Ак гвардияшьшардан босатылган ауыл, цыстактарда, станпияларда советтерд1 калпьша келтфу туралы Верный большевиктер уйымыныд нускауын алдык Ак гвардияшьыардьщ кайта оралмайтыны туснпктк Демек, барлыкжерде советтерд1 кдйта орнатуды дереу колга алуымыз керек. Осыган байланысты эскери согыс совет! С1ЗД1 жолдас Сержбаев осьшда сол жумысты баскдруга шеппм кдбылдады. Жумыс ете ауыр, эр1 кдушт!. Сондьщтан, кдрамагыцызга отыз жауынгер кдлдырамыз. Кдла халцыньщ хал; ете ауыр, аш, жаладаш. Ен алдымен осы м эселет шешу кажет. Астыкты осындагы кулактардан алу керек. Есгщзде болсьш орта шаруага ти1спеу туралы ерекше нускду бар. Егер олар ез ерюмен кемекгессе, онысына рахмет. Сощы мэселе, жолдастар, осыдан шыккан сон жауьшгерлерд1 тамактандырып, ат-кел1кт! дайындауга К1р1сгндер. Б1р жарым сагаттан соц жолга шыгамыз. Тусшжп болар?

([. И са б а й У ЕСКАРАУЛЫ — Тусшгктг. Тек 1здейтгнгмгз Щербаков па, элде баскалар ма? *** деп сурады Байжарас. — Кдсында бар болтаны он бес шакты солдаты бар генерал егикгАГГе де кдуш тугъгза алмайды. — Оныц ендМ максаты К,ытай шеп болар. Егер б1здщ жауьгнгерлерден кутылса, дивизияны шьггъгнта ушьгратьгп к^шкэньг ушгн атаман Анненков мандайьгнан сипай коймас, ха, ха! — Сонда калганы алжьпан генерал Кияшко ма? — Кияшконьщ дивизиясын майдан колбасшысы Емелев куйзелткен. Цалган-куткдны Жонуар какпасьгн бетке алган кершед1. — Ау, онда бгзте ешетеце кдлдырмаганы ма? — Сенщ сыбагаца генерал Ярушенко калды. — Бул немелерщ бэр1 де генерал ма, калай езг? — Асьщпасан, генералдьщ да, атаманньщ да ацьгры осылар болар. Жарайды, жгг1ттер, уацыт еткгзбей ¡ске юргселгк. Сергкбасв, сен кала тур. — Менщ бгр гана етгншнм ок,-дэргнг жеткигжт1 калдыр. Кулактардьщ кдстандьщ эрекет ¡стейтип даусыз, —деп етгнгш айтты Сергкбаев. — Мен ол жатый тапсырамьгн. Озгнде басы-касында бол. Ал, менщ айтарым, сактык ете кажет. Ол ушгн букиг кулак б1ткеннщ уйгн, кора-копсысын тугел тексер. Оларга тгптг, кус мылтыц та калдырма. Егер карсылык ¡стесе, аяупгьг болма. Есгнде болсын, олар сенг аямайдьг. Мекендерщ осы уй болсьш. Оз1 коршау, эр1 екг кабат уй. К.орась[ да берж. Кузет жене керек. Бул жайлы жауынтерлерте катал ескерт. Осы жумыстарды реттетен сод астьщжинау мэселесгн дереу колга ал. Жергипкт! сснгмдг кедей шаруалардан кемекшг куш кура. Оларга каруды кулактардан алып бер. Булар кундгз-тун1 каладагы цыбыр-сыбырды дер кезщде жеткгзпг туруга ттс. Баскдсьш езщ бжесщ. Б1здщ багьгтьгмыз Саркант, онан ары Лепсг болаты н ш ыгар. Булардын бэргнде де акгвардияшьглардьщ азьгп-тозган шагьгн тобы бар кергнед1. — Олары тоскауылсьгмагьг болар. Менщ естуиише тараншы жене отряды бар кершедг. Детенмен барлаушьглар жгберген жен болар. — Оны ойластырдьщ. Мен Шаймерден мен Зжровка тапсырдым. Бупн Ж1бср\\те ти1с. Ал, жарайды, ¡ске сет болсьгн. Кер1С1Нше, достым. Мусылмандар (казак атты) полкынын эскадрон командирлер! Ш аймерден мен Зжгровтгц ерекше

ЧЕРКАС ОРТ ^ ЖАЛЫНЫНДА тапсырмасымен шыцкдн барлаушсылар, Бекметов, Сэрсснбисв. Эбд)бсковтер тун ортасынан ауганда Сарканаттын шыгыс жагынан журелн жолга жетк1зп1тен. Бул жол Сарцантца Аманбулак арцылы журетш, api ойлы, цырлы, api нилага жакын. Тац ата ауьш шетше KÍprcH, мойындарында коржьш, цолдарына таяц устаган кенетоз ки!мд{ ушеу m end уйге жете аздап жылыньш, мумкш болса шэй плуге ульщсат сурады. Далада кора алдьшда журген кдрия адам, буларды кдйыршылар деп тусппен болар, уйге Kipyre улыксат етп. Жургшпллер уйге Kipin 6ipep кесе ыстык. шай iniy устшде жен бипскеш болмаса сыр апждн жок. Тек Бекметов Саркант жайында аздап сез козгаган болды. -* Мумкш азык-тулгк Саркднттан табыльт кала ма деген умЫм13де жок емес, юм бшсш. Алпауыт актар болса эурелей ме, деп те сескснемгз, — деп сьшай сейлед] ол. ** Мен ол кдлага кдтынаган емеспш. Осьщда барьш кдйткдн ауыл адамдарьшьщ айтуыпша бар кершед1. Бараншылар, актар дей ме, enreyip крланы сулжтей сорьт жаткдн кершед1 гой. Ty6i булардан кутылмайьппца кез1М1э анпллмас. Ал мьша Кдпал мен Арасанды кызьпщар тазартьш, осында бет алып келед1, деп сез таратып жур осындагылар. Сонысы анык па, еспмедшдер ме? — деп уй лес! де езйпле жен сурады. — BÍ3 де узын кулактан сондай хабар естцпк. Мына Саркднткд келетш пп-пар KÍM бшсш. — Бул немелер халыктьщ титыгын куртты гой. Келсе тез1рек деп жер1М13Д1 тазартса екен аш 6epi сиякгы немелерден. Мунан api сез жалгаскдн жок- Жургппшлер алгыстарьш айтьт жолга лгыккан. 3. Жургшпллер Бекметов, Сэрсенбаев, Эдб1беков Саркднткд туе шамасында юрген. Кеше бойымен 6ipa3 жургенде келденец кешеден шыккан ею атты кузетлнлер бул ymeyiH сырттай шолды да бет1мен кете бердк Аштьюцтан дала кезш журген кдйырпнллар деп ойлаган болу керек. Оган да шуюр. — Сендер элг1 екеуш байкэдындар ма? Ал мен анык керд1М. Таранлгы, eKeyi де тараншы. Басындагы 6epÍKTepi, TinTi юлмдер1 аньщтайды, —деп эл1 де ол екеушщ соцьшан бурыла кдрап келед1, Эбдгбеков. — Мен де байкадым бауырым. Тек артьща, тещрекке жалтактай берме, кудгк тугызасьщ. Олар 61зд1 кдйырлп.1 деп ойлады. Ал кайырлгыны тамактан баска еш нэрсе

я4 ' Исабай ЕСК.АРАУЛЫ цызыцгырмаса керек. Онанда алыскд, кеше бойына, колденсц кешеге кез сал, — дед1 Бекметов. — Тс-с. Сол жаккд келденец кеше бойымен кдрандар. Кррадьщ артында ек! зедб1рек тур, **деп екеуш туртш кдлды Сэрсенбаев. — Керд1к бауырым. Ол тустан К,апал-Арасан жолы шыгады. Демек бпдщ келетш1юзд1 бшед1. Енд1соны аньщгай тусу ушгн Keneci кешемен солга бурыламыз. Оныд турган жергн, нелерщщ барьш аныктаймыз. Булар кдланьщ одтустж шетщдеп кешелердщ 6ipÍMCH келе жаткан. Тозьщкы 6ip уйдщ алдьшан ете бергенде ecxi, кунге кушп, кдусыраган какданы баяу ашкан 6ipey буларга тш кдтты. — Уа жолаушы туыскандар, жол жур!п шаршаган сияктысыцдар, уйте бурылып аяк, суытындар, - дед! ол, кдкпаны жартылай ашьш. — Ассалаумагалейкум отагасы. Бетен елдщ падишасы болганша ез ел1мнщ тезегш тсргенгм артык, демекпй туыскдн деген сезщ тодазьпан бойымызга жылу бергендей болды. Бурьглсак, бурылайык, * дед1 Бекметов. Булар цорага кгрген сод элп адам кдкдадан басьш цылтитыл, тод}рект1 шолды да, какданьщ глгенгн салды. — Ал енд1 сырт кгймдерщд! ш ешш, пешке жакын отырьгндар. Мен отьш екеп салайьш. Пешке отын сальш, жургпшплер 6ipa3 жылынган сод уй neci таньгса отыруды кездеген. — Осындай аязда жол журу одай болсьш ба? Жаураган боларсыздар. — Туган елгмгпд цьгсы, жат елдщ жазьщад жуз есе артык, — демеупп ме едг, — деп езу тартты Сэрсенбаев. Ол колын пешке жыльгта туспт Kepi жылжи отырды. Осы кезде тупк1 белмеден шыккдн Эбгшев пен Садыков буларга сэлем бергп кол алысты. — Аман-саумьгсьщдар, туьгстар. Ушеущдг терезеден Kepin Кдрекеддг жумсауга мэжбур болдык- — Апьгр-ау, баганадан 6epi калай шыдамдарьщ жетш, унсгз отырдыддар? — деп Бекметов орньшан тура кушак жайды — Bip жокгы 6ip жоктабады емес пе. Бэргнен керетг аман- сау кездескегпмгз. Ал, мына журiс-тур ь[старыда Караганда сендерд! барлаушы деп ойлау TinTi мумкпг емес кой. Жаяу журм!с1ндер деп жай б¡луге асьгкты Эбгшев. — Неге жаяу журслж. Аттарьгмызды кала шетщде ceHtM/ji адамныд корасында калдырдык Ещд осы арадан Kepi кдйтармыз. Bipa3 жумысты бп}рдж.

ЧЕРКАС ОРТ - Ж А Л Ы Н Ы Н Д А ** — Ендеше м е т тындандар. Мунан ары журудщ кджет1 болмас. Мунда актар, дунгандар бел1мшелер1 бар. Эркдйсысы полксымак. Цысцасы бэртн цоскднда 6ip жарым полк болады. Ocipece. дутандар енд1 6ip соккд жесе, тарап кетуге дайьт. Бул анык. Актардыц соцынан eprmepi жок. Олардьщ саудасыныц б п к е т н ту ст ге н кершед!, — деп Эб1шев шишасьшан насыбай атты да сезш онан epi жалгастырды. О сьтда келе жатканда байкдган боларсьщдар, ею зецб!рект1. Онан ары Сар кант-К.апал жолыныц ю рЫ нде жене exi зецб1рек. Булар к ы з ы л д а р д ь щ жольш бегеу уппн койылган. Ал крланыц шьпысьшда, Пополевке шыгар ею пулемет бар. Дэл сондайы, Саркднт-Абакум жольша койылган. Енд1 осы нуктелердщ арасында потрульдер1 журед1. Мшс, булардыц бар купиясы осы. Цыскдсы, генерал Ярупшн бундай кушпен Кызыл гвардияшыларды токтата алмайды. Оньщ штабы каланын солтустптне таман, Сафрон деген кулактьщ уйшде. Оз1 де сонда. — Б1здщ 1здегетм13 алдымыздан тьщ ты гой. Ci3re мьщ да 6ip рахмет, Еабеке, — деп куаньпп устшде сезге KipicTi Садыков. — B ip -6ipiMi3re рахметт1 актардан кутьшган соц айта жатармыз. Енд1 еюнпп хабарымды тындандар,— деп сезш соза туст1 Эбппев. Черкас корганысшьшарьшан актардьщ коршауьшан шыгып улгергендер! уппнпп Турюстан дивизиясына (командир1 — Белов) косылган. Б)з де солардыд курамындамыз. Полк командиршщ буйрьпы бойьшша жиырма жауьшгер, Черкас корганысыньщ бас дэрпер1 Кет1баров Элид4, дэрперлерш, ондагы жаралы корганысшьшарды тау куысынан тауып. тугелдей Кдпалга жетюзуге т т с болды. Олардьщ багьша со манда кора-кора кой баккдн малшьлардьщ кездескет ажалдан сактап кдлган. Эли деген 6unip дэрпер гой. К,андай ауру болса да ез1 жасаган шеп дэрклмен жазатьш. Жаралылар гана емес, сондагы малшыларды, олардьщ балаларьш емдеген. — Кдйтарда айнала, тешрекгерщде сакболгайсындар. Алды- арттарьшды алыстан байкдуды умытпандар, — деп ескерту жасады Еаббас. — Рахмет, Рабеке. Рахмет достар. Б13 дэл Kinip ульщсат болса жолга шьпальщ. Хабарды тезгрек ж етюэгетм13 жен гой, —деп орнынан ту)т жинала бастады, Сэрсенбаев бастаган барлаушьшар.

, Исабай ^ЕСЩАРАУЛЫ — Жолдарын болсын. Атаман жойылганша эл1-ак кездесерм1з. Командирлергге шабуылды тездетуд1 ескертщцер, — деп етпнш айткан Эбппов пен Садыцов барлаушыларды пгмтарытт сальш. Сол куш кешшсш барлаушылар белшшеге оралтан. ОН УШ!НШ! ТАРАУ 1. Сол куш, тун царацтысында барлаушылардьщ хабарьш алысымен дивизия командир1 Белов шугыл турде командирлерд1 жиьшта шацырткдн. — Барлаушыларымыздыц хабарына кар ганда генерал Щербаков мырза эз1рще Саркэнтта кергнед1. Ондагы курамалар ак гвардияшылардан баскд, дунген отряды кершед1. Егер хабар анык болеа барлык куш дивизияга толмайды. Бунын аньщтыгьша коз жетюзу киын емес. Эйткеш, генералдьщ К,апалдан ш ейнген кезден бастап канша куш1нен, курамаларынан айрылганы С1здерге мел1м. Ал окьщ орнын толыктыруы мумкш емес. Атаман Анненков ез басымсн Кайгыда. Тшт1, мэселе олардьщ азды-кепт1гшде емес, шабуылды б1здщ кешжйрмей дереу бастауымызда. Демек, бугш тун ортасынан ауган кезде жолга шьпъш, тан, атцанша ттс'п орынга жете орналасуымыз керек. Сагат ертецг! тогызда шабуылды бастаймыз. Белов улкен стол устщде жаюлы жаткдн картага кслд1 де командирлердщ картага жакын келуш етшд1. — Арасан-Саркднт жэне Кдпал-Саркднт жольшда, кдлага юре бер1сте, ек!ден терт зецб1рек тур. С13, жолдас Сатаев, полк зецб1ректерш осы багыткд, тш сй жерге орналастырып, жау зенб^репн жоясыз да, жаяу ескерлердщ шабуылга шьвуьш кдмтамасыз етейз. Бул туетан — тертпшп, беспшп, ушпшп полк шабуылга шыгады. 0нтуст1ктен ек1НШ1, ушшш1 аткьпптар батальоны К1р1сед1. Ал, Саркднттьщ солтустггшен, тертпшв, бесшпп батальондар юр1сед1. Булардьщ шьпысьшда, оц канатьгнда, Казбеков, Бекметов эскадрондары тоскдуыл курады. Жау шегшген кезде кезек С1здерге бер1лед1. Саркднттьщ солтустпшен, мына тустан Горбатов, Полуянов эскадрондары тоскауылда болады. Булар жау шегшген кезде

ЧЕРКАС ОРТ ЖАЛ ЫНЫНДА тже Kipiceai. Максат: генерал Ярушиннщ курамасын Сарканттан шыгармау. Тус!н1К(лз болса сурауга ульщсат. \" TycimKTi, жолдас колбасшы. Егер олар карсылыкты токтатип. кол котерсе, — деп ед1 Рамазан Кдзбеков. — К.ол кетергендерд1 атута болмайтьшы тусшжп емес пе, оньщ несш сурайсьщ, — деп 6ip командир биттшттк мшез керсетпек болды. — Мен сонау Y шаралдан Черкас корганысы кулаганша атаман Анненковтьщ каталдьпъш, б1здщ карусыз, согыскд катысы жок, эйелдер, ш ал -к ем тр , бала-шаганы цалай кыргынга ушыратцаньш ез кез^ммен керген адаммын, лейтенант Алексеев. \"К,олга тускен улы жылан адам баласьш бауырым\", - дейд1 деген менщ халкымньщ есиетт1 сез! бар. Командирлер терец ой устгнде 6ipa3 унсгз кальш ед1. — Кдзак, халкыньщ \"канга-кан\", деген, аса катал дэстуршщ барьш мен ест1генм1н, достым. Ыз Ленин курган К.ызыл Армия жауьшгерлерш13. BÎ3 Совет ек!метшщ, букж халыктьщ жауын жоюга аттандык. Бул аса абыройлы мшдет. В¡рак, б1зде кеш1р1мдМк, кш ппетлдМ к кдсиет те жок емес. Ак, офицерлердщ соцьшан карангьшьжден epin, кднга бояльгп журген 03ÎMÎ3 сиякты шаруалар аз емес. Егер оларды колга Tycipin, колына кайта кару усталып, кун1 Kenieri ез^нщ офицерш ат десещз, KipniK какпастан атьгп тастайды. Mi не, муньщ 6 api карацгыльщтьщ зардабы. Демек, ондайларды кол котерген кезде кырып, жоюдьщ кажей болмас, — деп сезш баяу аяктады, дивизия командир! Белов. Элг1 офицерге жалт бурьитьш кддала караган Бекметовтьщ улкен кара кезшен жальш шашырандысьгньщ ссллгет айтпаса да тусппкт1 eдi. — Айтьщызшы, офицер мырза, Андреевканы басьш альш, ер адамдардыц кулак, мурнын, кол-аягын Kecin, кыз- келшшектерд! таптай зорлаган офицер, солдаттардьщ эрекетш CÎ3 калай багалаган болар ед1ц1з? — деп катал ун катты Бекметов. Офицер оньщ сурагьша жауап бере алмай басьгн кеудесше TycipreH куйде 6ipa3 унс13 кальш ед1, сезд1 Белов бастады. — Эрине, мундай шектен шьщкдн орескелдгкт1 куаттауга болмайды. О й тк ет, бул армияда гана емес, TinTi адам баласьпгьщ ¡стейтЧн ici емес. Акгвардияшыларды халыцтьщ Колдамайтыныныц Heri3ri себ еп тер 1Н1ц 6ip i осындай катьпездт. Эрине, будан хальщтьщ ешпендйпгш арттырьш, Касиегп жер!М]ЗД1 таптай берсш, деген ой тумаса керек. Б)зд1ц )2-540

j. И с а б а й ЕСКАРАУЛЫ миксатымьп, халцымызды осындай корлау, зорлаудан тез арада куткдру. Бекметов кед иьщты, crri кеудееш керщшреп цойьш, элгшдеп ойьш жалтаетырута асьщты. — Менщ халцымныц кене эдет-турпы бойынша цызды туттл, эйелд1 epÍKCÍ3 зорлатан еркектщ ici МЭЛ1М болтан жатдайда, оган ен, ауыр, катал жаза — ел!М жазасы колданылады. Демек, мен ез басым, мундай эдет-гурыпты 63ÍMтана коддап тьшбай балаларыма есиет ретшде кдлдыруга мшдеттгмш. Енд1 бipaздaн сон жиын таральш, командирлер буйрьщты орындауга аттантан... 2. — Япыр-ай, мына кудайдьщ кунде ашыц туратьш кушне бутш не болды. Tinit, карыс жерд! кере алмай кор болдык, к.ой, — деп кейш кследi Эбшюв. — Иэ, Еабеке-ай, мен урлык цылган куш айдьщ жарык болтаньш кдрашы, демеупп ме ед4. EÍ3 6ip нэрсе цып жетерм!3. Кезте туепей жауды алдап соту уппн кудайдын. 6Í3Te бертен кемеп емес пе, бул — деп ед] Эбд1беков. — Ау, оньш дурые екен-ау, — э. Бул сижты алай-тулей боранды KepreHÍMÍ3 ôipiHmi ме, б1здщ, * деп Еаббас оньщ ьнъша коне KeTTi. Кеше KeiiodciH бершген Беловтьщ буйрьпы бойынша, тан кылад барлык белгмшелер THicTi орьшта кеп орналаскан. Шьш мэншде борандаткдн кардан карые жер кершбейдт Енд1 кеп кутуте болмайтьш. Кеп кепыкпей-ак зедб1ректердщ атысы бастальш кетт1. Эдетте мьша еиякты aya райында зецб1ректщ атые дыбысы жонд] есплмейтш. Детенмен дамылсыз думпш кулакки жетерлжтей. BipaK снарядтьщ кдлай тусш жаткднын KÍM бшеш. Мумюн алдьш ала багытты ара кдшыкпыкгы ееептеп шешкен болар. Э йткет, барлаушылар жау зецб1репнщ туртан жерш керд1 той. Зецб1рек ез жумысын 6¡TÍpin, атыеыты токтаткан соц ею бушрден, мандай алды 6ip мезтщде шабуьш да басталган. Аздан еоц-ак. шарт-шурт атьштан мылтык. пулемет дыбыстары да бyкiл каланьщ астац-кеетенш шытартандай ед1. Ашу уснндсп айкал, кдтал дауыстар да дамьшеыз еетшед1. Кдрды урлеген карлы боран элд басылтан жок Ty6i бфазга еозылар. Шабуьшдьщ баеталтаньша да едэу1р болтан. Туе шамасы болар. Шабуылдьщ пайдалы, зиянды жаты да болады. Дел бут1НГ1 шабуыл кызьш гвардияшылар уш!н ете колайлы болды. О й т к е т aya райынын

ЧЕРКАС е р т - ЖАЛЫНЫНДА ^ шабуылшыларды жау кезшен жасырганы, жене бул жау цурамаларыныц уйкыда жатцан кез1 болатын. Мундай жагдайда корганысты дурыс уйымдастыру мумюн емес. Солдаттардьщ бойын саскдлацтыц, цорцыныш билейд1. Ал бул согыс жагдайында ете Kayimi. Кдлай болганмен де жаудьщ элс13Д1ГШ баса айтып, согыс эдюш бшмейд! деген ой тугызу эди1етс1здгк болар сд1. Бутан дэлел, Ярушиннщ касьша, езгне сешмд1 ротамен согыс аланьшан шыгып, кутыльт кеткеш болар ед1. Оньщ цашан, кай жолмен, цандай жагдайда етш кеткет бэрше де белг!С1з кдлды. Бул эрине, кызылгвардия- шылардьщ ж1берген ерескел катес1 деу орынды-ак. Жаудьщ елген-Ж1ткенш есептемегенде, толып жатцан роталар, TinTÍ атты эскадрондар каруларьш тастап берйтуге межбур болды. Ал, алаштардьщ, дунгандардьщ кашып кутылгандарынан баскалары тугелдей карсыльщты токтаткан. Сол кашкдннан мол капгкан генерал жакын apara тоцтай цоймас. Оньщ кай туска аяк прейтшш, атаманньщ, оньщ тозыгы жеткен дивизиясыньщ калдьпыньщ кай жолда екентн кейппрек айтармыз. Эз1рге ак.тардьщ коршауьшан куткарган Саркант тургындарыньщ халтн керелж: — Ояз съезд курган жерш кырына алады демекпп, еоцгы атаман Анненковтьщ акгвардияшьшарыньщ халыкка ютемсгет Калмады гой, берсец колыцнан, бермесен, жольщнан деп жыландай жайлаган жок па? Жаудьщ ecKepi Саркднткд бет альтты, деген хабарды ecTÍcÍMCH-ак. кейб1реулер азьш-аулак малъш алдына сальт, астыгын да артьш, кашкдн ед1, дурыс болтан екен, солардьщ йшнде б)здщ Сарыбай мен Кдрабек те бар. Маган жур деген сд!, сорлы басым солармен тау а сь т кетсем буйтш кор болмас едгм гой. Енд! мше, imepre тамак, жагарга отын да жок, ошак басын сппаладык та калдьщ. Асар тау, басар жерщ болмаса амал канша? Майлыбай кария акгардан керген корльпъш 6ipa3 акуарьт сальт, катты курсшдг — Откен 1ске екшгенде келер, кетер не бар дсйстз? Акдан аяктальт, наурыз келд1 гой, аз шыдасак кек жесек те елместз. Мумкш мына Цызыл армия б1рдеце берер. Алацга жиналындар деп хабарлапты гой. Онысында керелж, — деп баганадан 6epi таягымен жер шукылап унс13 отырган Сапак кария Майлыбайдьщ ренппш басуга асьжкандай болды. — Мен багана ана аргы бетте туратьш Ш эк е те барьт едгм, Tinii кудай керсетпесш кеше бойы елi денелер. — зэрем ушып уйге калай к1ртешмд1 бигмей ecÍM Kerri. BidTcvip олардьщ аман-сау екентн кезгм керген сон гана елме e 3ÍM келгендей болдым.

^ Исабай Е С К . А Р А У Л Ы ___________________________________ — Куныккдннан ашыккдн жаман демеупп ме ед1. Адам баласьша ауыр кдйгы — ежм гой. Соныц келер жолы турлппе емес пс, бфеу ажальшан елед!, енд161реу ажалсыз цорлыцтан елед1. Ал ецпд аштан елу осыньщ кдй турше жатады? Мешцше сц ауыры осы болар. Осы кезде кеше бойымен кдсьшда ск! бала бар кемгйр етш бара жаткан. Бэршщ де кшмдер1 кенетоз, мойындарында дорба. — Эне, керем1сщ аналарды. Кдйда бара жатыр, юмнен кемек сурамакщы. Булардьщ кольша б1р жапырак нан устатар жан табыла ма, бул шэр]де. Уа, тауба. — Ана кем тр акгвардияшыл жыртцыштардьщ колъшан былтыр цаза тапкдн Матвейдщ эйелд. Кдсындагы балалары. Бэр1М13дщ де хал!М13 осындай емес пе. Кызыл командирлердщ шакыруымен алацга бара жатк,андары гой. Ал енд1 613 аяндалык. Берер1 болмаса да айтарын ез кулагымызбен естипк. Енд1 б1р сетте таяктарьша суйенген ею кдрия алацга бет альш бара жаткдн. 3. Жиналган шер1 тургьшдарына акгвардияшылардыц енд1 кдйгьш оралмайтынын, олардьщ 6]ржола жойылатьшьша сешм бщдтрген дивизия командир1 Белов ашыккдн халыцкд мумюн болганша азык-тулжпен кдмтамасыз ететшш хабарлаган. Жиьш тараган со и кешюсш он шакты адамды ¡р)ктсп кдлдырьш, командирлермен б1ржкен жиналыста тез арада 1стелетш жумыстар туралы шеппм кдбылдаган. Дивизиянын, нег1зп максаты акгвардияшьшардан Желсу жерш б^ржола тазарту ед1. Сол себептен де эскери цурамадан сауатты адам деп Сафроновты совет агасьша уакытша беютт1. Шэр1 жагдайьш тузетш, кдлпьша келпру, халыцты мумюн болганша азык- тулжпен камтамасыз ету ушш царулы он бес жауынгер кдлдырды. Булар совет мушслср}, эр! уакытша. — Кеппрпцз, жолдас дивизия командир1, сонда 613 азык- тулткл кдйдан 13дейм13, — деп сурады Сафронов. — Мен Виноградов жолдаска етппш жазамьш. Осьшан ат- арба тауьш Алматьпа сол кагазбсн бару кажет. Еспцзде болсьш жол кдушс13 емес. Демек, жей-сепз кдрулы жауьпп*ерлерд1 ж¡беру керек. Еюнш1 мумюншЫк, олар келгенше осьшда жэне шет ауылдардагы кулактардын артыкастыктарьш м ш д е т турде алуга тура келед1. Бул жайында да колдарьщызга шеппм жазьш беремш.

Ч Е Р К А С ерт ЖАЛЫНЫНДА ^ — Буньщызга рахмет. Ендеше б1раз жумысты б1Т1рерм13. Оцай жумыс емес кой, амал цанша. — БЬде баска амал жок. Тек кулактарды бметгн кэр[, ауыл тургьшдарьшан косымша адам алу кажет. Кару керек болса, колга тускен мылтьщтардан, ок-Дэр1С1мен альщыз. езпцзге тапанша альщыз. Эз1рше карусыз журуге болмас. Менщ етиыпом, ¡СТ1 тез бастацыздар. Т]ЛГ1, ертецнен. Ашыккан елд1, бала-шаганы камкорлыкка алу ете кажет. Уйымдастыру жумысьша белшщцер, тараган соц командирлер оцаша калган. Элгщде шакырумен далага шыккан Рамазан есжтен юре асытыс хабарлады: — Жолдас, дивизия командир!, хабар айтуга луксат етпцз, — деп етщц1 ол. — Иэ, айтьщыз, не хабар? — Б1здщ тапсырмамен кеткен барлаушылардьщ хабарьша кдраганда, ацгвардияшылар Пстропавлга, Черкас кыстагына аялдамай, ары етш кетшт1. — Кдшканда мол кашкакы ма? —деп Белов жаюлы жаткан согыс картасьта ущлд1. — Сонда кай туста токгамакшы? — Егер Андреевка немесе Осиновкага токтамаса, сонгы нукте Ушарал. Сощ ы атаманньщ штабы. Егер оган токтамаса келес1 нукте Балыкты ауьшы, — деп Рамазан да картага жацындай тустк — М етц ш е жолдас дивизия командир!, олардыц максаты 1(ытай асу. Б13 калайда сонгы атаман Анненковтыц кутылып кетуше тоскауыл койып, колга тус1ру1М131 керек. — Дурыс айтасын, Рамазан. Б1здщ максатымыз жауды урютш кер1 кайту емес, б1ржола жою. Кррланган хальщтьщ, жазьщсыз жандардыц кег1Н алу, б!здщ м ш дет, — деп Карындашын карта устше тастады да, терезе алдындагы орындыкка отырды. — Енд1 былай болсын: БуНн жауынгерлерд! тамактандырып, кару-жаракты тэртшке келт1р1щздер. Жауынгерлерд1 уйлерге орналастырындар, демалсын. Ертен ертецг1сш жолга шыгамыз. Осыдан соц командирлер буйрьщгы орындауга юр!ст1.

Исабай ^ЕСЦАРАУЛЫ ОН ТОРИНШ ! ТАРАУ 1. Кеше кеппасш бершген буйрык бойынша непзп кушке жол ашу уцйн, жаудын 1зше тусе алга жьшжу алдьш-ала ескершген. Рамазан, Б ер ето в эскадрондары. бутан цосымша Харченконьщ барлаушьшар взводы, Антон, Черкас, Кдзгалы, Жыланды цыстактарьш баса етш, Колпаковкага жетуге тшс болды. Бул туста жау куштер1 кездеспеген кунде Алакелдщ батыс жагасы мен Балыкуыга бет алута т т с болатьш. Горбатов, Добня эскадрондары, Петропавл уст!мен Андреевкага багыт алуга т т с болды. Дивизияньщ непзп куш;, Ушаралга онан Алакел, Сасыккол аралыгымен Балыкуыга шыгатын болды. Егер жол бойы жау купи кездеспеген жагдайда, келесд багыт Макдншы аркылы Жонуар какпасы. Бул акгвардияшьшардьщ Ць1тайга етер жолы. Баска жол жок. Адам ом1рщде кездесетш кептеген жаманшылыкуардьщ б!р) \"кутуменкдшкынды куу\" гой. К,ызьыгна))дияшылар актардьщ 131мен жылжи берс1Н, 613 оцы рмандарды ц ойын акгвардияшьшардьщ кдйда, не эрекет ютеп жургенше белелж. Сонуы атаман Анненков оз кушйпн саркылганын Орта Азияга, казак жерш басьш эту, кызылгвардияшыларга карсы эрекет 1стей алмайтьшьш, ендтп жерде бас саугалаудан баска жолдьщ калмаганын тусшбей калган жок Эрине, атаман шепне журш кдрсы эрекет 1стер ед1, оны урюткен солтуспкген кемекке келе жаткдн Тухачевскийдщ беспшы армиясы болатьш. 1стщ немен тынатынын тусшген атаман Семей багьпымен келе жаткдн бесшдп армияга азда болса тоскдуыл жасай туруга Ярушенконьщ дивизиясын тольщтырьш жолга шыгарган. Ал бул аралыкта осы шагьш кушпен тез арада Быратола езеш аркылы Жоцгар какрасьша жетуд1 коздеген. Осы максатпен ол бурнагы куш Ушаралга езшщ штабьша жете токуаган. Эрине ол штабына сырттай буйрык бер:п, о:й Жодгар какдасына асьпуьша мумкшпйлп'] бар ед1, б1рак оны 1стемед1, е й т к е т соцгы рет командирлер1тн басын косу, соцгы буйрьщты бэрше де еспрту кджет болатьш. Буйрык дегенде баягыдай катал, эр1 талапкерлж беталысьтан кайткдн кез! болатьш бул, сонуы атаманнъщ. Тшт!, атаманньщ уйкысы кдшьш, кеудесш кдйгы баскдньша б;р аптадан аскан. Кеудесше нан т е ш , кыз-келшшектерге кыргидай тиетгн эдетшен де айырылган сиякты. Тек, анадайдан ете бергенде сымбатты кел!ншек, талшыбыктай тлген эдем! кыздарга арт жагьшан

ЧЕРКАС ОРТ ^ ЖАЛЫНЫНДА ^ ^ кез тастап тамсанганы болмаса, кызьпушылык жоц, оты сенген самауыр сияцты. К етн г1 кезде оныц ецсес1 т у с т , Асан кайгыга салыньш жургенш сезетш адъютант. — Борис Владимирович, заманьщ тулю болса, тазы больш б1р шалып цой, демеуий ме СД1. Бул езпцзге белгМ Ушарал гой. Ец болмаса езйцзгс таныс кыз-келшшектерд1 кслт!рссм калай дер едпцз, — деген шай устшде. — Атаман кант пстеп, кесе шайды урттай тусш сэл унс13 отырды. — Иэ, бауырым: \"Айтса-дагы айныман келденецнщ сезше, Эшкере болтан 1С1М бар жиылган журттыц кезше\" осы созд1 мен алашордашыл командирлердщ аузьшан естгген едш. Ес1мде калъшты. Ом{рден алынган соз гой. Шарапты аз пптщ не, коп пптщ не, бэр1б1р пшмдж дегщ келед1 гой сенщ. Есщде болсын, эр нэрсеге кецш-куй, ой сергектт кажет. Онсыз адам солган жуамен б1рдей. Сен онанда маган менщ орьшбасарым Асановты, барльщ осьшдагы командирлерд1 шакыр. Мунан сод мумюншипк болмас. — Осы тунде ме? Ертец де кун бар емес пе? — Бугш ¡стслстш ют1 ертецге калдыруга болмайды. Тездет, уакыт аз. Туйыкка б1ржола прелмей жон1М13Д1 тапканымыз дурыс болар. Егер адмирал, генералдардын мундай дарынсыздыгын алдьш ала 6¡леем, жайыма журген болар ед!М. Атаманньщ онщен-ак бойындагы ренпптщ 1зш сезу киьш емес ед1. Адъютант дастарханды жиьш, енд1 шыга бергенде ею офицер еелктен юре хабар айтуга улыж,сат сурады. Асыгыс жургендер1 турлергнен корпнл тур. — Не болды? Тагы да жау шапты, ел кештшщ эрскет! ме, — деп кецшс1з ренпн устгнде соз катты, атаман. — К^1зылдардьщ Тухачев бастаган бесшпы армиясы ею багытпен тез жылжьш келедь Б1ршш1 багыттагьшар кеше Уржарды алды. Ондагы б1здщ акгвардияшылар полкы карсылыктан соц, Т1р1 калгандары тугел бериппт1. Олардьщ бет алысы Маканшы. Еюнпн бел1ктер1 Сасык келд!Ц батысымен келш Жуз агашты босаткэн. Мундагы батальондар да тугелдей бериппт1. Бунан соцгы багыттары — Кектерек. Эз ем1ршде асьш-сасуды бжмейтш атаманныц бет-эллетл хабар есту кезщде элденеше озгерд1. Ырак. сыр бЙ1д1рг1С1 келмей, езш-оз1 устаган болды. Дегенмен унс13 куйде б1раз отырды да орньшан баяу турып стол уетшдеп согыс картасьш ашыл караумен болды.

j. И с а б а й ЕСКАРАУЛЫ — Демек, 6ipiHim бежм, — Макдншы, emmmici — Кектерек. Жолга шыккандарьша канша большты? — Ею жактьщ да бугш-ертецг1сш жолга шьщцаны аньщ болды. Бул барлаушылардьщ хабары. Кдз1р жарым жолда болар. — Баска хабар жок па? — Болтаны осы атаман. — Ендеше, дереу генерал Кияшкога жеткгзщдер. Оньщ дивизиясы К ектерек т у б т д е . Мумк1Н болганша шабуылшьшардьщ жолын бегесш. Мен мундагы куштерд1 Бальщтыдагы куштерге кемекке ж1беремш. Туспдкт! ме? Енд1 тан аткднша аттарьщды жемге койып. ездерщ демальщдар. Ею офицер шьпъш кеткен соц атаман ауызгы белмеде ел1 кутш отыган адьютантын шакырьш алды. — Сен офицерлерд1 шакыруга адам жтбердщ бе? — Жок, атаман мырза, кдз1р ж1беремш. — Офицерлерд1 коя тур. Маган тыгыз турде Асановты шакырьш, езщ ат-келжт1 дайьщда. Б1збен журетш жтттсрд) де жолга дайьщда. Ал жолга не керек екентн бшесщ гой. — Бшемш, атаман. — Ендеше тездет. Жол алые. Багытымыз Бакты кыстагы. Баскд жол жок. Тек муны аузьщнан шьпарушы болма. Уктьщ ба? Баска туссе баспакщыл, деген осы. Асанов кеппккен жок. Eid сагаттан соц-ак жеткен. Атаманньщ басына кдйгьшьщ тускенш Асанов сезбей калган ж ок Ойткет, жагдайды ол бурьшырак бпгген. — Капай, полковник, хабарды естчдщ бе? — EcTiniM атаман. — Ендеше менщ С)зден жасыратын кулиям калмады. Сондыкган, ашьпъюн айтуга тура келд1, деп сел кййрк: жасады да сезш жалгастырды. — Kici барымтасыньщ орайы — Kici барымтасы. Бул созд} С1здщ аузыцыздан естпетм бар. Б¡рак мен жаздым. жаньщцым деп большевиктердщ алдьшда тЬе буге алмаймын. Элсем кыльплым кьшьщда калады. Е н д т жерде Жетюу жерщцеп акгар курамьш ci3 баскдрасыз. Mine, буйрык 1ст1жагдайга сай шсшерсЬ. Бул ж етнде нускау бере алмаймын. Атаман стол тартпасынан буйрыкты алды да Асановтьщ алдьша койды. — Борис Владимировия, буньщыз юшай? Нагыз сьш кезде кез тайдырганъщызга жол болсын, — деп Асанов та ойын букпаламай ашык айтты. — Амал канша, достым. Эулие болсак к у т бурьш о имЬгс сай шеппм кабылдар едж. Кызьыдарды жоямыз да куртамыз,

ЧЕРКАС ОРТ ^ ЖАЛЫНЫНДА деп кеудемгзге нан шскендеп тындарганымыз осы болды. Кешн не боларын, кудай бшсш, эз1рше шепом осылай болды. Осьшан б1р сагат отюзш жолга шьпамьш. Багытым — Банты. Онан ары карай, Жонуар асу берсе жолымыз болар. Менщ баска айтарым жоц. Сак. болгайсьщ достым. Енд1 кызылдарга карсы эрекет ¡стеуден пайда бола коймас. Алдымыздан бесншп армия, соцымыздан Беловтыц дивизиясы. БуЙ1р1М13ден Сабыржан, Царамергендердщ партизандары. Буларга карсы турар б1зге куш калмады. Ашьнъш айтсам, боска кан тегудщ, бутшдей куйзел1ске ушыраудьщ кажеп болмас. Бул жагьш эрине езщ шешерсщ. Асанов мундай ойды атаманга осыдан б1р ай бурьш айткан болатьш. Б1рак, б1рбеткей алган бетшен кайтпайтьш атаман оны кабылдаудан бас тарткан. Эрине, Асанов сол кезде айтканьш еске алуды керек деп таппады. Коп эндме козгауды да керек кылмады. — Ендеше сапарьщыз сэтт1 болсын, Борис Владимирович. Жолдьщ каупп1 екенш тусшс13 гой, сак болгайсыз. Полковник Асанов атаманмен кош айтысьш тез шыгып кетт!. Атаман адьютантьш шакыртып алды. — Дайьш ба? — Дэл солай атаман. Бэр! де дайьш. — Ендеше жиналайык. Ондай-мундай дуниеш тиедщ бе? — Т и сд т. Ею пэуеске толы дуние. Енд1 б)раздан соц аса сетмд1 адамдардан курылган шагын жасак атаманньщ соцынан Бакты к.ыстагь[на бет алган... 2. — Ассалаумагалейкум, Саке ага, саламат саусыз ба? — деп, есгктен енкейе берген узьш бойлы, ат жакгы, кара торы ж¡пт, куректей ею кольш коса созып, эдепю 1зеттинкпен сэлем берш амандасты. — Уагалайкум салам, — деп орнынан котсрше амандасьш, отыруды отшд) Сабыржан. Терлет бауырым. Б}р нырлы балыкты сепз цырлы адам аулайды, демекпп мергендпщ мен ерлпшд1 сырттай естш риза болушы ед]м. Боига бйгкен бул ерлпщ ата-бабаларымыздьщ сртслжт! дэстур} гой. Сауыскан цолга сакдъпъшан туспейд1, суганактьпъшан туссд: емес пе? Сол сиякты акгвардияшыл мырзалардьщ кулз кокке ушьш, тьшысы тарылганьш корш-бипп журген боларсьщ. Дегенмен, карсыльщты токтатар емес. Калай болганда да прелген туйыгы осы болар. — Ушарын жел, конарын сай бшет1Н ебелек те езш ауырмьш деп есептемес пе. Бершмеген жауды ж оймак керек

4 Исабай ^ЕСКАРАУЛЫ екенщ шайкаскд тускен жактьщ кдйсысы болса да бжер болар, — деп тартымды эр1 кендлд! сез кдтты Кдрамерген. — Дурыс айтаеьщ, бауырым. Тек жецд1к деп, жауды куйзелтш, ез купннд' мумюн болганша еактап калган кунде гана айту орынды. Бьздщ алдымызда генерал Шербаков. Куйзелютен кугылган дивизиясымен Уржар аепак ойы бар керщедт Онан ары кытай. Генералдьщ ойын 1ске аеыртпау б^здщ мщдет. Жетюу жерш кднга бояп енд1 кдрасьш еппруд! кездейд1. Оцайлыкренкугылгысы келер, б^рацхальщкдкарсы 1стеген кункумарльщ ерекеп ушш сол халыктьщ алдьшда жауап беруге ппс. Немеее цан 131 кднмен жуылатьш болады. Б13 партизандармыз бауырым. Демек, б1зге арнайы берппен Фрунзенщ нускдуы бар. Соны аягына дейн орьшдауымыз керек. Бул туста сенщ ецбегщ Совет еюметш Жетюу жерщде, ез жер1М13де жаудан коргаудагы сдбегщ ерекше, кешнл урпаккд улкен улг1 боларлыктай. Бутан еппомнщ де талаеы болмаскд ппс. — Апыр-ай, аеыра мацгадьщыз-ау Рабеке. Мен бундай орынды ойды С1зге айткан болар ед1м. С1здщ ерлтщ зд) ест1мей, бшмей журген жокрын. Мендей карапайым курескерлер аз ба? Егер 613 колга кдру альш жауга кдрсы аттанбасак, жейм кдлган баланъщ, жес1р калган эйелд]Ц, Корланган эке, аналарымыздьщ, куйзелген ошак баеыньщ кепн кдм алмакшы. Ергежейл! — адам азгыны, Тайга ерген — ат азгыны, — демекпп, кдз1рп адам азгыны ацгвардияшылар болса, неге онан б1ржола кутылмаска, — деп Кдрамерген де 61раз жерге бара тоцтады. — Рахмет, бауырым. Сенщ созге де тапкыр екенщд1 сезген ед1м. Сез1м]здщ ток стер} осы, езщ айткан жаудан б1ржола кутылу. Енд1 шабуыл жайьш акылдасалык. Кектеректщ онтустптн жанай ететш Лепс1 езенш бшесщ. Акгвардияшылар купп Кектеректщ солтустп'!мен онтустЙ1Нде, Лепс1 езеншщ аргы бетшде. Онтустжтен Беловтьщ дивизиясьшан 61рнеше полк, эскадрондар келе жатыр. Ал 613, К е к те р е к н ц солтустЫ нден актар куппне шабуьш жасаймыз. Сен ез кушщмен Лепсщен е т т , жаудыц батыс бушршен, мен тже солтусттнен шабуьшга шьпамьш. Б13ДЩкимыл партизанына, кутпеген жерден, аяк асты К1р1сш, жауды куйзелтш тастап карамызды еппру. — Тусппкп, Рабеке. Ал уакыт кдшан? — Бугш, ертец туске дейш дайьшдьщ жумысын журпзелж.

ЧЕРКАС ОРТ ^ ЖАЛЫНЫНДА Бесш шамасьшда жолга шыгып, ттст1 жерге орналасамыз. Кдрацгы тускенде сереге жете тоцтаймыз да тун ортасынан аутан ксздс, сагат дэл уште бастаймыз. Жау б1здщ келер1М13Д1 созбеуге т т с . Бул жагы езще аян гой. Мен еске салу уппн айтып отырмьш. — Рахмет, Еабеке. Енд1 тусппктг болды. Ал ендг естгген боларсыз. Актардьщ соцгы атаманы Анненков касына ротага жуык сешмд1 адамдары мен Бактьпа бет алыпты. Егер мен алдын ала еспсем жольш тосар ед1М. О йткет, онъщ жазасы баскаларьшан элдекдйда артык сдг. Орньша езллц комекнлс1 полковник Асановты кдлдырыпты. —Япыр-ау, муны мен кдлайша естп!ед1М. Кеткенше кднша болды екен? — Бугш беспшп кун. Салт аттылар гой, ж е т т те калган шьпар. Кднкумар немеш колга тусчру керек ед1, амал кднша, кутылыл кеттг. — Есщде болсын бауырым, ол еткен шекарадан баскалар да отед!. Ол бэр1бгр кутьша алмайды. Ерте болсьш, кел1 болсын усталатыны аньщ. Эз1рше бара турсын. ЕндМ максатымыз, баскдсын жгбермеу. Ал полковник Асановты мен сырттай бмемгн. Естггетм бар. Егер тозьпы жеткен акгвардия тагдыры онын биллше бершсе, онда коп кеплкпей-ак, карсылыкты токтатып, б1Т1м жасауды о т ш е п т даусыз. Ол ¡стщ тубчн, болашагьпг ойлайтын адам болуга тглс, — деп Кдрамергеннщ сом батыр сынды денесгне коз киыгын тастады. Бул жолы Сабыржанньщ ойына оз! ест1ген Карамергеннщ К,оянды кыргыны уппн кулак-байлар жасакуарьш баскаратын Ыбырай тобьш колга тус1рш, Укил тауьша айдап барьш, Ыбырайдьщ колынан каза тапкдн Цояндьпгьщ елу адамы атылган Укил тауьшда оз ¡стегсндерш бастарьша келт1рген. Ыбырай да сол жолы атьлнан. Кдрамергеннщ лгьш аты — Кдрабай-ды. Онъщ сол ещрге аян болтан, аскдн мергендт уппн, ауыл адамдары оны К,арамерген атап кеткен. Ал Ц ар ам ер ген тн акгвардияшылардьгп шашбауын котерген орыс казактарьгна кдрсы алгаш к1р1скен1 азамат согысьпл.щ алгашцы куншен болатьш. Сонынан генерал Кияшконьщ болгмшелершс азьщ-тулж, ок-Дэр1 коймасын элденелге апатка улгыратып, ез1Н1Ц партизандар жасагын кару-жаракпен камтамасыз етумен болтан. Элтщде Сабыржанньщ езу тартып, ш тей кулу1, лвьпг ризашлык бщд1рген ойы, букш Жепсудыц солтустпше аты эйгМ Кдрамергеннщ осы ерлжтерг туралы едг.

Исабай ^ЕСК.АРАУЛЫ — Ешп 1стщ мэш тусппкт1 болды, ага. Ал, буйырса бул жолы да шайцасты абиырмен аяктауга тырысамыз. Дайьшдьжка да уакыт жетюл1кт1. — Сац болгайсьщ, бауырым. Согыс эдюш жацсы бшесщ гой, дегенмен сакгык шапшандык, эр1 ерекше батьшдьж. ксрек. Согыста жещске жетудщ жене б1р тур1 — айлакерлж. Буньщ сенде барьш бшемш. М етцш е осы шайкасымыз, ец сощы шайцас болар. Оны коре жатармыз. Ал енд! согыстан аман- есен жещспен шыгуьща тш ектестн. Сабыржан орнынан турып Парамергеннщ цолът алды. — Сапарыцыздьщ сэтт1 болуьша мен де тшектеспш ага, — деп кош айтты Кдрамерген. 2. Генерал Шербаков атаман Анненковтьщ генералдарга, офицерлерге хабарламастан, басшыльщгы полковник Асановка тапсырьш, Пытай асуга шугыл журш кеткенш естйен жок, болатьш. Эйткеш, тозьпы жеткен армияныц беталысы, ара кашыктыгы ек1-уш кунд1к жер болатын. Демек, командирлердщ басын косу, Цызыл армия окшелей куып келе жатцан жагдайда мумкш болмайтын. Эр1 генерал атаманньщ алдьш ала берген буйрыгы бойьшша шегшш бара жатцан. Бэрйпц де бет алысы — Жонтар кдцпасы. Ал оган жетер-жетпесш жагдай шешер. Генерал Шербаков цолындагы куштерш, Кектерекгщ солтустпше, каладан он шакырымдай жерге, батысы Лепс1 озенше дейшг1 аралыкка корганыс шебш курган. Эрине мундай кед алцапца корганыс куру, егер дивизия куий тугелдей болтан жагдайда мумкш болар едг Ал оньщ каз1рп жагдайында б}ртутас берж корганыс куру мумкш емес болатьш. Демек, кей жерде корганыс аралыгы бес-алты шакырымдай. Ал бул ашык. аралыкты атты эскадрондар коргауга т т с болтан. Бул туе шын мэншде таулы, тар еткелд1 аймак болатьш. Сол себепй генерал осы манды тандап алган болар. К,алай болганмен де генерал бул туста кателесп. Эйткеш, бул ещрдщ ой-шукырын, таулы-жагдайьш, сай- саласьш канык бшетш Сабыржан, Кдрамерген баскарган 1р1 партизандар барын ескермеген. Ал, Габбасовтыц, Ц арамергентц барлаушылары, ак гвардияшылардыц орналаскан жерш, тш п канша кушшщ, олардьщ кдлай, кай жерлерге орналаекдндарьш жетж аныктаган. Тун ортасьшан енд1 гана ауган кез. Тоскдуылга койылган ак гвардия эскадрон аттарын отка койып оздер1 демалуда болатьш.

ЧЕРКАС ОРТ . ЖАЛЫНЫНДА ^ — Таулы-тасты жер екен1н кердтдер. Эр1 откел1 тар. Эткелдщ аузьша жеткен соц аттарыцньщ аягын шуберекпен орап байлайсындар. Бул ат аягынын дыбысы естшмес уппн ютелетш айла. Байлауды патты цысушы болмандар. БелгМ жерге жеткен сон токгап аттардьщ аягын босатасындар. Циган жерд1 атсыз журш кузетт1 тутел жойган сод маган хабаршы Ж1берес1ндер. Мен еткел аузында кутемгн. Сабыржан тапсырманы кыска ескертт, баратьш эскадрон партизандарын тугел кдрап шыцты да жолга аттандырды. Соцында Естайга: — Естай, бауырым, сен барлаушылар эскадроньш бгргннн рет баскарьш бара жаткдн жоксьщ. Тэж1рибел1 командирсщ гой. Дегенмен сактыкта корлык жок деген, ата-бабамыздьщ енегел1 есиетгн естен шыгарма. Жаудьщ да эд1с-айласы бар. Сак бол. Мылтык атьгп, буюл гарнизонды урютш алма. — Цуп, Сэке, сэт1 туссе бэр1 де ойдагыдай болар. Естай жасы отыздыц ншндеп, орта бойлы, толыкша келген сары Ж1Г1Т болатын. Партизандар отряды курылганнан бер1 барлаушылар эекадроныньщ командир! болатьгн. 1р1, эр! жауапты, кауши тапсырманы орындауга Сабыржан ылги осыны жумсайтын. — \"Уйкьгмен ол1 тец\", — деп тегш айтылмаган. Естай бастаган жасактар белгМ жерге жетш аттарьшан тускен бойда ею топка болшд1 де жау коеьгныц онды-сол жагьшан бгр мезгмде бастады. Алдымен кузеттелгглер жойылды. Цалгандары мытгыцгарьш шошала сиякуы т!кес!нен эр жерге, б1рше-б1рш суйеп койьш, ездер1 ашык аланда уйкыда жаткдн. Партизандар аскдн ептинкпен элг1 мыятьщтарды тугел жиьш алып, коршай турды да, тутелдей оятты. Б!раз куш керсетш кдрсыльщ 1стегендер1 унс1з жойьщды. Цалгандары колдарьш кетерш сапка турды. — Аздан сон хабар алган Сабыржан кеп тускен. — Цомандирлерщ кайда? — деп баяу соз кдтты, ол. — Командирлер мына доцн!н аргы астындагы ауьшга конуга кеткен. Олардьщ орнына мен старшина Маскаленко, — деп алга шыкгы муртты, тапал сары. Бойында сескенушинк жок емес сияцты. — Ендеше, м е т тындандар солдаттар, —деп салмакуы бэсец унмен бастады, Сабыржан. — Б!з сендер сиякты колга тускендерд! а сьт, атпаймыз. Э й ткет, сендер де 613 сиякты шаруаларсындар. Бугш К,оскудыккд жете токуайсындар. Ертен, ссндерд!, олар Сергиопольга жетюзедк Мумюн сол жерден уйлерще кайтарсындар. естер1нде болсын, жол-женекей

\"i ^ Исабай ¿У ^ ^ Е С К . А Р А У Л Ы кдстандыц icien, немесе кашуга эрекет ютесендер, табинда атыласмндар. Бчде тэртш солай. — TycimKTi, жолдас командир. Б13 бэр!М13 де осында амалсыздан журген шаруалармыз. Буйрыгын орьшдамасак, атьш тастайды. Амал канша, уй-жай, бала-шагамыз бар. Бершерше дала кезу1М1Э жетер, — деп алга шьщты, денел1, узын бойлы сары. — Алексей, дурыс айтады. Офицерлер Пытай аспак, Анненковтьщ соцьшан. Б1здщ Цытайда не шаруамыз бар, - деп жене 6ipey кунк erri. —Алексей деймдсщ? Ендеше осы топты сен баскэр Алексей. Б1здщ жп*1ттер апарьш салады. Иэ, Щербаков мырза кдйда? — Осы арадан он бес шакырым жерде, тау етегщде. Мумюн кетщ те кэлтан шнгар. Олардьщ 6apiniH де арекей сол, 613Д1 артына тоскдуьмга кдлдырады да, ездер: кызылдардьщ кезшен таса болуга тырысады. Бар болтаны 6ip полк, 6ip батальон деп старшина да шеппле сейледг — Тау етегщде дeймicщ. Онда К,ос шоцы тауы болды гой. Онан ары жол Сасыккелмен Kinii кол арасымен Маканшыга отед!. Тусппкт1. Сабыржан Естайды жеке шакырып алды. — Мыналарды К,оскудьжка жеткдзш салуга он бес адам бел. Ондагылар ары жетк1зед1. Оздер1 Kepi к,айтсын. TinTi еурелеуш1 болмасын. Мен1Ц буйрыгымды К.оскудыцца жеттазсш. Ал тездет. Аздан сон акгвардия офицерлер1 коньш жаткдн ауылга бет алган. Партизандар тебенщ устше шыцканда тац бозгылт тартцан кез болатьщ. Сабыржан жасацтарды еюге белд1де, ауылдьщ оц жене сол жагынан Kipyre буйрык берд1. Оз1 дел осы тустан юрудд уйгарды. Булар темен тускенде ауыл дел 6ip биж тау арасьщдагы текшеге орналаскдндай кер1нд1. Шьшында да солай едь Аржактагы битктен, тау басьшан жылтыраган булац тусш жатыр. Булакуьщ ею жагасы кек шалгьш. Шогырланган талдарда ж т кездесед!. Булактьщ ауылга такаган жер1ндеп шалгында бес-алты аттар к уй с кдйтарьш тур. Т у т бойы жайылымда болтан шыгар. Булактьщ ауыл ортасымен онуа бурылган жерщде улкен ею цабат агаш уй. Тещреп шарбакрен кец коршалган. Уйдщ тещреп айнала тацгаймсн коршалган бшк. Улкен кдкра аркылы корганта. онан сон уйге юред!. Бул кезде eKi тустагьшар ауыл ортасьша KipreH. Сабыржан бастаган эскадрон елг1 уйдщ алдына келе токгады. — К,орада 6ipey журген сиякты, ¡шке Kipin, 6epi cp rin шыгьщдар, — деп тапсырды да e 3i кдкпага таяу турды. —

ЧЕРКАС ЭРТ . ЖАЛЫНЫНДА ^ Ескерт, дыбыс шыгарушы болмасын. К,акдадан юрген партизан лезде-ак ецгезердей сем13, кар вы кебежедей карасакалдьшы ерте кср! шыкты. — Кенг1С1 жок, шошкадай неменщ. М е т тындагысы келмеген соц мылтыгымныц дум ¡мен перш Ж1берд1м, — деп ентггс жетюзд1 партизан жшт. — К1м бар уйде, офицерлер сенщ утн д е гой. К^ншау? —А, я, уйкыда жатыр, алтау. Устщп кабатта, —деп кеудесш сипай тусш, ауырсыньт тур ол. Оятайын ба? — Жок, 613 ез^м^з оятамыз. Мыны кацпа алдындагы орындыкка отырьщыз. К,озгалушы болмацыз, — деп ескертт1 де Сабыржан атынан тустг - К.оцактарыцыз немене, тун¡мен кора кузетш пе ед1? — А, а, олар туш бойы арак, иэ самагон ¡шш, элпнде жаткдн, — деп у т езер шыгып, у т н щ терезелерше карай т у с т басылды кдрасакдлды. Сабыржан онымен сезге келген жок- Мумкгн уакьггтьщ жоктыгы болар. — Бес адам уйге юрщдер. Цалгандарыц уйд! айнала коршандар. Байкандар, олар терезеден ок атуы мумкгн. Партизандар лезде уйд1 айнала орналасты да, аталган бес адам кдкпадан гшке К1рд1. Сабыржан оларды сэл токтатты да, уй иесгне бурылды. — Екпшп кдбатта олардьщ кузет1 бар ма? — Иэ, бар. Олар юре берютеп белменщ сол жагындагы белмеде. Элгшде мен Караганда уйыктап жаткдн. — Ест1дгндер ме, дыбыс б!дд1рмей котермгндер, — деп жМттерд! асыктырды Сабыржан. Жогары екпшп кдбатка котсршген бесеу есгктен кузетгшлер болмесше такай бергенде ол екеу1 алдарьшан шыга келд1 де, ауыздарына сез туспей унс1з турьш калды. —Тс-с, деп сук крлын оз ернте такады Естай. — Какпадан сыртка шыга токтандар. Уй иесшщ касьша отыра турьшдар. БЬ тез шыгамыз. Бес Ж1пт эл1 де уйкыда жаткан офицерлерд1ц шеппп орындыкка ¡лген ктмдерш щ касьтда жаткян тапаншаларьш, Кылыштарын тугел жиып алып, о з д е р т оятты. Мылтыктарынын. аузын кеуделерш е такап турган партизандарды уйкылы кез1мен, эpi тундеН арактыц зардабынан оцала алмай куйзел1ске тускен офицерлер сэлден соц каруларын ¡здеуге К1р1ст1. — Мырзалар, мырзалар, боска эуре болмацыздар, каруды 613 жинап алганбыз. Онан да ана терезеден сыртка карацыздар.

„ Исабай ^ЕСКАРАУЛЫ — Бул, бул не сумдьщ, сендер юмсшдер, деп тукгрйш шашырата ашу котерд1, жасы елуд1ц шпндеп орта бойлы майор. Бул уппн тершер1нд1 сьгпырамьш. — О,- сен эл) цоркытады екецсщ гой, - деп 6ip сом денелг партизан элгпв шьгкшыттан nepin ^¡бсрд). Майор орындькуы кулата домалап туст1. — Б13ДЩ Tep¡M¡3 катып болтан. Пышак етпейдг. Кане, тез далага, цакпа алдына шыгьщцар. Тез, тез. Офицерлердщ баска ¡стейтгн амцлы болмаган еоц, 6ipÍHÍH, соцьшан 6ipi далага бет алды. Бул кезде к,асында партизандары бар Сабыржан каппа алдьщдагы кек аланда отырган. — Калай, мырзалар, уйкыларьщ канды ма? Ерте оятсак. кеипрерсщдер. Б1здщ жггггтер ерте турып дагдылангандар. Оздер:нщ уйцысы канган сод баскам маза бермейдг, - деп кекесш ун катты Сабыржан. Эл1 де естерш жия алмай, api капыда каддырганы уппн шггергн ашу кернеген офинрелер 6ipaira дешн аяктарыныц астьша караумен унс13 калган ед1, — Ендеш е таныса оты ралы к Мен Еаббасовпы н. Кормегендергцмен естулерщ бар mbtrap. Ел уйкыда жатканда бас салу эдлетс1зд1к дейтш боларсьщдар. BÍ3, партизандардьщ сотые ЭД1С1, туткиьшдан кез-келген уакытта шабуыл жаеап, жауды куйзелту. Б13 э л п н д е тоск,ауылда турган эскадрондарынды да осы эд1спен устадык. Олар тугелдей К,оскудьщка жгберщц!. Онан ары уйлерше кайтады. — Ел уйкыда жатканда урланып келу, бетпе беттен тайеалу, коркактьж, емес пе, Еаббасов нырза, - деп шальш калды майор. — Олай емес, майор мырза. Партизандык согыстьщ бул ерекше эд1с1. Согыста тшмд1 тур^н, эд[сш пайдаланып жауды жену. Егер 6Í3 ашьщ келеек, с 1здер тугелдей жойылатын едщгздер. Эрине, 6Í3 текке кан тегуден аулакпыз. Егер жау карсылыккерсетсе, онда эцг!ме баскаша болмак. Ал енд: коп уакыт еткдзбелж. Б1ЗДЩ алдымьгзда эл1 генерал Шербаков. Аткосшыларьщыз аттарды жетк^зегн. Б1здщ ж тттер С1здерд1 де К,оскудыцка жеткпед). Егер жол-женекей кашу эрекетш гстесендер атьшасьщдар. Б1зде т^ртгп солай. Аздан соц алты офицер, о н жауынгерд1Ц айдауында К,оскудыкка бет алган. Карамергеннщ жасактары да шабуылды ссылай аякгаган. Озгсшслп; Jlenci озеншщ тарауъщцагы бул кузетте 6ip гана жаяу эскерлер ротасы болатын. Бул сиякты кнзьт эскерлердщ отер жолына койылган рота к^ялын крлды К,арамергеннгн

ЧЕРКАС СРТ _______________________________Ж А Л Ы Н Ы Н Д А ^ ^ партизинда[чына царсы щешуш! эрекет ¡стсй алмайтыны TycimxTi болатьш. Рота цосын Кдрамерген тун кдрантысьшда тугелдей коршап алган. Кузетте тургандардын, цолга тускендершен екеуш К,араисрген шакырьш алды да тапсырма берд1. — М е т дурыс тусшщдер, —деп бастады ол. — Кдруларьщды осьщда калдырып. цоскд барасьщдар да сендермен epin баратьш б^здщ адамдарга рота, взвод командирлершщ жаткан ушн керсетес1ндер. К.ысцасы оларды устаута комектесесгндер. Порольд: бшесщдер гой? — Б1лем13. — T inii жацсы. Егер ecix алдындагылар сураса, кузетт1 ауыстыруга жургсндер{мгз дейсгндер. Оларды устаган сон, осьшда жетюзуге де кемектесесщдер. TycimKTi ме? — Туспакп, командир мырза. — Bi3 кан тегш, б1рде 6ip адамды елт1рмейм1з. Бэрщ де шаруаларсындар. Демек, уйлерще дел осы арадан кайтасындар. Согыс 6iiTi, сендер уипн. Естерщде болсын, тощрек тугел Коршаулы, б1рде-б1р адам шьпа алмайды. — TycimKTi, жолдас командир. Командирлер бар болтаны ушеу. Bip капитан, eKi лейтенант. Осы согыс бiздщ де дщкем1здд куртты. YmrepiMi3re кдйтарьщдар, бар алгысымызды айтар едгк. — Пам жеме, достым. Мен жалган айтпайтьш адаммьш. Ал енд! тездетщдер. Коп кеш !кпей-ак колдары артына байланган уш акгвардияшьш командир Кдрамергеннщ алдьщда турды. — Аты-жендерщд сурап уакыт отшзбейм1з, мырзалар. Мына шагын ауыл тугелдей цоршауда. Бц1де-6ф ада кутыла алмайды. Кдн тегшмес ушш мен сендерд} э д е т алдырдым. K.a3ip 6ipeyin б1здщ адамдарды ертш коскд барасьщдар да солдаттары тутел жиыл, каруларьш сол аланда калдырып, ана он жактагы агаш тубше шыга токтайды. Ал мен солдаттарды тугелдей уйлерше кайыруга уэде беремш. Timi сен ушеуще де улыксат. Соцгы атаман Анненковтын, К.ытай шегшен от}п кеткенгн бшейн боларсындар. Ал, цалган Щербаков, Кияшко сиякты генералдар карсылыкты токтатпаса тугел жойьшады... !3-340

Исабай ЕСК.АРАУЛЫ ОН БЕСШШ) ТАРАУ 1 Коктсрск туб)ндег1, api erÍ3 елген асуындагы Габбасов пен Кдрамергеннщ шабуылы, жол тосушы ipi тау белшшесш жою, ць1зылгвардияшыларга жол ашып, api олардыц Ш ербаковца царсы шабуылын алдедайда жен,1лдетт1. Тутдиылдан шабуылта шьнуга мумкшшшж тугызды. Мумюн генерал Щербаков бул шайкдстыд адгвардияшылар ушш ец соцгы, api куйзел1спен аяцтайтьшьш тустген де болар, — \"Су аягы курдым\" демекш:, кулацтар болса, партизандар мен кызылгвардияшьшардьщ содцыеьша шыдай алмай, содцы жеп, кдлгандары бепмен кегп. Ал, \"Жасаган 6ip кудай, онан сод Анненков\" деп уран тастал совеггерге карсы журген полковник Мен Бен Дин бастаган Цытай полкы Черкастагы онан сод Сарканттагы цызылдардыц соккысьшан сод кешжпей Цытай асып кеткен. Эрине муньщ ез1генералды катты ойландырганы даусыз болатьш. Ед 6ip, оныд о й ьт одга, санасын санга болген жагдай содгы сенген атаман Анненковтыд согые аладьшан цашып, Кддтай асуы болатьш. Eni-уш куннен 6epi оньщ сагы мулде сьшган. Оньщ устше кешсп партизандардьщ шабуыльшан езинд арт жагьш дызылдардьщ шабуылынан доргау упнн арнайы калдырган куштердщ долга Tycyi. Элгшде осы ндай куйзел1С устш де отырган генерал Kemeri партизандардьщ шабуылы жайьщда хабар алган. Кдгазды ок.ьш больш, столдьщ устше ладгырьш тастады да, диванга отыра кеттГ Сол K03ÍH жумган куйде отырды да орнынан тура кебежегедеп шараптан куйып, cÍMÍpin алды. Енд1 шылым тутатьш, терезе алдьша тоцтады. \"Не iciey керек. М е т ц кызылдарга царсы турарльщ каукарым цилды ма? Жо, жоц, атаман мырза, сен аскан К^1тай асуьшан мен де аса аламьш\". Генерал орнынан тез турды да доцырау дадты. Ес1ктен адъютант юрд1. — Дереу буйрыд дайьщда. Самсонов мумкш болганша цызылдардыц шабуылына тойтарыс жасасын. Жагдай кцындаган кезде Ушарал ардылы Макдншыга бет алсын. Жолда аялдаушыльщ болуьш ескерт. Адъютант буйрыдты тез жазды да генералга дол койгызды. — Баска не айтасыз, генерал? — Менщ кел1Г!МД1 дайьгндауга тапсыр. Сетмд1 адамдардан елу солдатты тандап ал. Штабты дереу сол багытпен жолга шытар. — К,уп болады, мэртебел! генерал.

ЧЕРКАС ОРТ ЖАЛЫНЫНДА 2. Щербаков асьпыс жиналумен жол жагдайын ескермед1. Ойткеш, Бальщты мацындагы, ею кол арасымен ететш жол Бекмстов, Рамазан, Жуз агаштьщ берп бетше Габбасов пен К,арамерген партизандары орналаскан. Демек бул тустан еткелдщ жогьш генерал бшген жок. Асьшыс кдшудыд эсер! болар. Д егенм ен Ш ербаков жолга шыга берс1Н, 613 окырмандардьщ назарын соцгы атаман Анненковтьщ орньша калган Асановкд аударалык. Акгвардияшылардьщ соцгы халд ауызга алуга турмайтын. Сотые жагдайында ею гана мумюнполж болады. Б1рпшпс1 — кушщ жетсе жену. Еюниас1 — армияньщ куш-куаты таусыльт, тоз-тозы шьжкдн кезде кдрсылыкты токгатыл, цол кетеру. Уппнпп жол болмайды. Полковник Асанов к.арсылыкты токтатуды бурын да ойлатан болар, юм бшеш. Бцжкатаман Анненков оньщ ыркьша жтбермейпнтн сезбед1 дейм1с13. Дегенмен атаманньщ кызметше юр1скеннен баетап ол акгвардиятыларга шабуыл немесе корганые туралы буйрык, берген жок, керюшше кдрсыльщты токтату устщде ойланыста болды. Коп кетшкпей-ак, К,ызыл армия солтустжтсн Ушаралга, оцтусттктен Коктерекке юре К1Д1рген. Соньщ ертесше кдсында ак жалау кетерген торт-бес офицерлер1 бар Асанов Коктсректсп Цызыл Армия штабьша бет алган. Штаб кузеттн баскарушы офицер дивизия колбасшысы Блажевргчке хабар 6еред1. Бул кезде штабта келес1 шаб\\ътл жоспарьш талцылауга полктар, батальондар, эскадрондар, зенб1рекпилер, барлауптылар командирлер1 шакырылып 1ске юр1скен. — Ендеше 1С1М13Д1 токтата турьт, мырзадарды тьщдальщ. Тегш келмеген болар, — стол устшдсп к,агаздарьш реттеп цойды Блажевич. — Айтыцыз, ю р с т . Есжтен касьшдагы офицерлерш ерте, орта бойлы, толыкша келтен, кырыктьщ шпндег! кара муртты аккуба жЙ1т, бас кшмш альш эскери тэртшлен отыргандарга сэлем берш амандасты да, колбасшы нуекдган орьшга орналасты. — Согыс жагдайьшда карсылас жакгыц командирлер! екпшп жаккд кыдырумен келмес болар. Буйымтайларыцызды айта отырьщыздар, мырзалар, —деп жылы ниет бщд1рд1 Блажевич. — Кдтелескен адам дер кезщде кеипр]м сурау бтздщ ата- бабамыздьщ кдлган онегел! осиет болушы ед1. Эрине, оны ¡стеуге кеппкпк. Дегенмен кдрсыльщты токтату усыныспен к е л т отырмыз. Мен атаман Анненковтыц орынбасары

Исабай Е С К .А Р А У Л Ы болатынмын. Ол осыдан б^р ж ен бурын м е т орнына калдырьш, ез1 Пытай асуга бет алган. Сонан бер1 бтргентм, С1здерге жольпъш, ашьщ ойымды айтуга эз1рлтк 1стеу болды. Б1зге крйылган талаптарыцызды тугслдсй, мултжс13 орындауга дайынбыз, — деп Асанов ойьш ашыц айтты. — Бул согыстъщ халыкха цаншама кайгы-кас!рст экелгенш тусшетш боларсыз полковник мырза. Слз жол уст1 тещрекке кдраган боларсыз. Кдншама ашыкхан ел, куйзелген шаруа, жет1М балалар дсйс13. Оны бастаган ктм? Слз мусылмансыз гой. Менщ С1здщ халыцтардан естйентм бар сд1. Иэ, \"тусттк ом1рщ13 болса. кеп т к мал жина\". Муньщ мэнше С1з тусгнссЬ. С1здщ армияцыздьщ куйзелш, тоз-тозы шыцкдньт 613 жаксы бшем13. Б1рак, б1р гана еске алатьш жагдай, С1ЗДЩ кеш болса да болылевиктердщ, Совет ек1метшщ кецшш1гш, кеппр!мдипгш тусппеницз. — С 1здер жиренет1н кунэн1Ц бэр1нен де арылып, алдарыцызга агымыздан жарылып келш отырмыз. [стеген цылмысымызды халык, алдында, Совет еюметше ¡¡стсген адал ецбепмдзбен ацгауга мумкшшипк болса, аянбайтьпгымыз аныц, — деп бул жолы да ак, тш егт бьтд1рд] Асанов. ОН АЛТЫНШЫ ТАРАУ 1. Кеше туе кайта Ушаралдан шыцкан Элжанов полны Сасыцкелд1ц батыс жагындагы Кекбастау ауылына жете жьпылган. Ауыл дегенде, бар болтаны отыз шацты гана кедей ауылы болатьш. Оньщ уш-тертеу1 байлар. Ауыл ортасьшда жалгыз ппркеу. Мундай шагын ауылга полк солдаттарын сидыру мумкш емес-Т1. Алга жылжи туелп, отыз, цырьщ шакырымдай жсрдсп Сарыжар станицасына аялдауга болар ед1. Ол уппн тунделетш журу керек. Ал тунде журу, эслресс партизандар цозгалысы етек жайган аймакта кдуптп екеш де тус1Н1КТ1. Полк командир1 Элжанов неде болса осында тунеп, ертесше жолга шьпуды уйгарды. Тецсреп дуалмен коршалган меш1т, далага тунегеннен элдекайда артык. Ко})асы бйеу, аттарга да колайлы. Командир тугелдей байлардьщ ужне бел)Н1п орналасты. Уйге К 1р т жайласып отырысымен Элжановтьщ б1рпшп сез1 партизандар жайьщда болды. — Ауыл тыныш болар? Партизандар жайьшда сстйен, бшгендерпцз жок па? — деп сурады Элжанов уй иесшен. Уй

Ч Е Р К А С О Р Т U. ЖАЛЫНЫНДА ^ ^ артында партизандар жасырын тургандай-ак, тещрегше жалтацтай 6ерд1. — Неге болмасын. Бар. TinTi солардан корцып. жекжат жураттарды аралаудан калдьщ. Баягыда ац патша жасагы куш-п келед1 деунн еД1. Душпан атаульшьщ аузына кум куятын уацыты жеткен жок па? — дсдй бетегедей аласа, жасы елуден аекан, карасакдлды тертбак адам. — А, а, ауылга келе ме? — Келуш келед1 гой. Б¡рак., eiipÍK айтьш обальша калу не керек, епоымге де тимещн- Кдянат жаеамайды. Ал актарды керсе, ел1спей, бтспейд1. Кулактарды да солардьщ кдтарьшда есептейтш кершед!. Эйтсу1р колына кару уетап, ездерше, Советтерге кареы шьщкандарды, ак, еары, кек деп белмей, бэрш де жау деп есептейд! екен. Элжанов сэл ойланыс устщде, есжтен кез алмай отырды да у т иесше бурылды. — Ауылга отряд келе ме? Элде жеке адамдары гана кеп крйта ма? — Он, он беетен артык келген емее. Мумк1Н, ауылда К1мдердщ барьш байкдуга келетш болар. Юм бшсш. Ал, жалпы канша адам екенш еанап болмайды. Кеп. Осы мандагы атка мшуге жарайтындардыц 6epi де солардьщ соцьша ерсе керек. Амал канша, кепке кул шашуга бола ма? — Баскарушысынъщ KÍM екенш еетмедгщз бе? — Тэщр-ау, оны сураудьщ не керсп бар? Баягы Раббастьщ баласы. Совет еюметшщ алгашцы куншен бастап аржакда шыккан.Оз1 большевик. СоветтерД1Н А ягезде газет1Н шьпарушы десед1. Kasiprici мьшау, буюл жыртьщ шекпен, бос белбеулерд1 соцына ертш, елд! эбнер кьш жургет. Анадан ала да, кула да туады деген. Экес] маркум кой аузынан шоп алмайтьш момьш адам деунн ед1. Алжанов тамакка дейш езше KepeKTÍ деректерд1 бшуге тырыскан. К^лай болганмен де Раббасов бастаган партизандардьщ дел ка'лрп турагы кайда екенш, каншама адам екенш бше алмады. Ондай м эл гм ет уй neci кайдан бшсш. Тамактан соц эц п м ет жацгырткан жок. Сонан уш, терт кун еткен. Жуз агаш Сергиополь аралыгында 6ip катар ауыл, кыстактарды аралап, партизандардьщ пцше тусе алмай табанынан тозган ак,тар полкы Kepi оралуды да ойлаетырган. — Ашкудактан тьшыш кулак, осы да жетер. Кашангы аш каецырша дала кезе 6epeMÍ3? Мумкш, партизандар уйдд, уйше тарап, тьшьпц жаткан шьнар, — деп командирлерше ойьш

Исабай ЕСК.АРАУЛЫ айткан Алжанов. Эрине, оны 1здеу жалыктырган жок Оны ерт жалынындай кетершген партизан даласында журу сескенд1рген. Кам бшед1, кущцз кезге тусе коймаганымен тунде, демалыл жатцанда бас салса не ютемек? Уйкы мен ел1 тец, кднша сак. болганымен сезбей кдлуы да гажап емес. Оньщ устше партизандардьщ курес журпзу эрекетш Алжанов 6шед1. Талай, талай керген де. Демек, оны келген 13)мен кдйтуга жетелеген коркыныш сезпп болатьш. Таяцгьщ ею ушы болады емес пе? Муньщ таппай келд1М дегенше Анненков сене коя ма! Алжанов оньщ мшезш де жацсы бшед! \"Жо, жок. Тэуекел\" , — деп корытцан, бетшен клйтмп. Партизандарды, жен бивген жол бшгендерге кеп 1здеудщ кажет1 болмайтын. Мыцдаган адам кай ауылдыц устше симакщы? Оз котырьт ез1 кдсуды кездеген олар жас кезшде- акЖузагаштьщ солтусттндеп кия тас манынан жер уй сальт, мал устайтын жьшы кора салып азык-тул1К, малга шеп дайьщдап алган. Жолдан таса бул коныс эс1ресе партизандар упйн ете колайлы жер. Кунгей жак болгандыктан эр) жьшы, ер1 ьщ. Арша, тобылгы жш есетш алкап. Ал жакьш арадагы ауьщдарда арнайы койылган барлаушылар болатьш. Бул жау кимылын кер1С1мен дереу партизандар штабына хабар жетюзуге тидст!. Алжанов бастаган полкьшьщ алгашцы тунеп шыккдн ауылындагы барлаушьшар сол туш-ак штабка хабар жетюзген. Канша адам, кдруы кандай, командир! юм, дегендей, керекй мэл1мегп тугел екелген. Ал екшпй 61р барлаушылар олардьщ кай жакка бет алганьтн, кай кыстаккд аялдаганы жайлы узджс13 ¡31н бакылап отырган. — Бакылауды токтатпандар. Сендер жауды кере, тани бшуге ттссшдер. Ал олар, сендерд1 кермеуге т т с . Жауга тьщ кезшде шабуьш жасаудан, шаршап, шалдыккан кезде жасаган жен. Олар б1здщ бар, жогымыздан кудер узген кезде т т с у эр! капыласга шабуьш жасау жещске жетюзед1, —деп ескертетш, езшщ партизандарьша Габбасов. — Социалиста революция классикальщ эдет, гурьшты б}ржола куйрстш, кдзак даласьш жан,а элемге аты эйгип боларьшктай республикага багыттап отыр. Б13 сол багыттан сшкдшан да адаспалта т т с т з . Бул Алжанов отрядыныц дала ке:нп, партизандарды ¡здеушщ бесшпй куш болатьш. Неше куннен бер1 жур1сте больш калжыраган отряд ппсй адырдьщ кулап тускен жершдеп Бакты ауьшьша кеп токтаган. Бул, Алжановтьщ Ушаралга бет алган кез1 ед1. Сирек, эр1 б1р-б1ршен окшау уйлерд1Ц терезелер1нен жылтыраган майшам жарыгы тац атар алдьщдагы жулдыздай,