Исабай Есқараұлы Черкас өрт жалынында

ЧЕРКАС ерт ^ № ЖАЛЫНЫНДА — Менщ тусше алмаитыным. осы жолмен езпцз бастаган канша акгвардия армиясы Жейсуга еткенш бшемш. Б¡рак, соныц немен 6¡TKCH¡, не болып жатканынан дерекс1зб!з. Большевик деген алпауыттардан б!ржолата жер бетш тазартуга болмаганы ма? Егер сртен олар жещске жетсе б1здщ ертещм13 не болмак? Атаман б^рден жауап берм ей. 6ip сэт ойланые устшде оты рьт, шылым тутатты. — Большевиктер, советчиктер куш алганымен турактай алмайды. BÍ3 куш жиып кайта KÍpiceMÍ3. Эз1рше амал канша шыдау керек. — Колчактыц армиясы куйзелюке ушырады. Деникин, Дутов та соныц аягын кушты деп естипк. Сонда кьнылдармен куресетш юм калды? Б13Д1 коргайтындар бола ма, cipa? Сашконьщ муншама деректерд1 естш-бМп, ашык айтьш отырганы атаманга унамады. \" Пызылдарды, советтерд!, к у т кешеп С13ДЩ ееггпцзде журген жалац аяцжалшылар колдайды. Ал ci3 сиякты кулактар патша армиясьт колдап, кемектесудщ орнына умерш де ейелдертн кушактап, жьшы, жумсак тесекте жатады, — деп едц 6ip кызара берткен офицер: — Сейте тура 61ЗД1 KÍM коргайды деп етшпи айтады, — деп екйшп офицер оны коштай кетерщцт Сашко темен караган к у т унс13 кальш, аздан сод басьш кетерш атаманга, онан соц елг1 офицерлерге кезек карай, алдьшдагы стаканьш кагып салды. — Менщ жасым алпысты аяктап калды. К,олыма мьштьщ алып, кьлыш сштеп, цызылдарды коркыта алам ба? Не келед1 менщ колымнан? Жас кез1мде 6ipimni дуние жуй согысьша катыстьш, шушрпилгк. Кызылдар м е т керсе мына шалга не жок, деп кулю кетермей ме? — Муныц сезше атаман 6ipa3 кулш басылды. — Француз армиясына карсы бушл Ресей армиясын баскарган Кутузов каншада ед1? Бул туралы да естйен боларсыз. Оньщ кол астъщца сакалдары кеудесше тускен канша шалдар болды. MÍHe, 61ЗДЩ жецш1с табуымыздьщ непзп себептершщ 6ipi. Большевиктер С1здщ дуние байльпъщызды ана есжте журген каратабандарга белш беретшш, м ьта ушщзд! ауьш совей немесе бала-бакшага беретш н де тус1нбеген сияктысыз. Сонда ci3 бул менщ дунием деп дауласацыз С1зд1 ейелпцзбен косактап сонау Ci6ipre айдайды. CÍ3 муны да бшмейтш сиякгысыз, —деп 6 ipa3 жерге барып токгады атаман.

Оныц сез1 питал ашу устшде айтылтан. Сашко мунан сон, унс13 кэлды. Атаман орньшан турып: — Сагат он ею болды. Тац ата жолга шьпамыз, демалу керек мырзалар. И э, кузетт1 куш ейту керек екен^н умытпаныздар. \"Сен саларда мен салар, аткд жемд1 юм салар\", дейтш азиялыцгардьщ енегел! соз) сиякты халте тап болмалык, Сантанганды кудай сактайды деп ез 6елмес1не бет алды, атаман. Офицерлер дастархан басындагы арак,тьщ туб1 кершгенше жарты сагаттай сштеумен отырды да, орындарьшан кетериге турып, дсмалуга эз1рленген белмелерше бет алды. Атаман белмеге юре, ст!тш шеитп де тесекке кулай кетт1. Ырак, кез1 Мнбей б1раз жатты да, жастыкцен бетш буркеп алды. Осы налпында ныбырсыз б1р сагаттай жатьш, еюнпн жамбасьша аунап туст1 де, таил да жастыкрен басын буркедт Бул жолы да узак жатьш эзер дегенде кез1 1Л1НД1. Сонан сагаттай уакыт откен сон оныц устше атасы декабрист Алексей Анненков пен оныц эйел1, улты француз Полины Гебель юрД1. \"Балам, кандай б1р согыс болмасьш кольша кару алган ею жактъщ арасьшда болады. Согысты бастаушы эркашанда жещске жетпек емес. О й ткет, корганушы топты халык колдайды. Сен карапайым согыскд катысыл, хальщты канта боядыц, эйелдерте кеш1ршмес куне ¡стед^ц. Сен1 зорлык 1стегендердщ коз жасы, каргысы тегш калдырмайды. Декабрист атацныц аруагына юр келттрдщ. Б)здщ ата тепм1зде...\" Атаман шошынып, ьщырси аунакщьш орньшан атьш турды. Терезеге кдрады. Куцг1рт жарык,. Тесекке кайта жатьш, тагы да басын буркеп алды. Коз1 ипнд1. Енд1 б{р сэтте узьш кара кейлект;, кара шэл1 жамылган эжес! карсы алдьшда турды. \"Сеш балам деп айтуга аузым бармайды. Сен адам баласьшьщ бойына, акыл-ойына б1тпеген эрекет 1стедщ. Сен1 еол эйелдердщ каргысы атады. Ом1рще санаулы кун калды...\" Оз дауеьшан ез! шошьшган атаман жастыкцы лактырьш тастап, юпнуге юрютг.. Декабрист — атам, эжем... Мец тусшбед!м. Бул согыс емес п е !.. —деп куцюлдеп басылды. Енд{ конагасы белмеге бара тундепден калган стол устшдеп арактан жарты стакан куйып с1М1рш алды да, шылым тутатты. \"И э, эйелдерд1Ц каргысы урады... Согыс кез1нде кещлшектш, аяушылык, эдептинк апатка ушыратады. Согыс аскан каталдыкты талап етед1. Бул согыс зацы Сендер муны туслнбе йсщдер... деп нитей К1Ж1НД1. Менщ ем1р жолым осьшдай кдталдыкрен де тарихта, ел есшде сакталады. Менш

Ч Е Р К А С ерт ЖАЛЫНЫНДА 1стеген iciмдi корген, естгген Т1р1 жанньщ бойында б;р ем1р бойы коркыныш сакталуга ттст!... Мен декабрист емеспгн, атаман Анненковпын. Бул кезде тан кылац берген. Атаман терезеден сыртка карап, шылымьш лактырып тастады да орамальш иягьша сала сыртка бет алды... 5. Аздан сон тез жиналып бэр1 де ат устщде атаманды кутуде турган. Атаман атьгна отырды да, какдадан шыга ун катпастан астындагы жирен кдсканы тебшш калды. Жемге тойыл т у т бойы тыныккан жирен каска ала женелд1. Оньщ соцьгн шад котерш, дурюрей шапкан ш агьт топ, дурюрей йзгш Ж1берш, лезде ауылдан узап кетт1. Балыктылан ете асыгыс Уржарга бет алган атаман сол куйщде журе турсьш. Енд1 оцырман цауымнын ойын Анненковтын 131не тускен Жакыпбай эскадроныньщ 1с-эрекет1не белелгк. Ушаралдан Балыкты мадьша ерекше тапсырмамен бет алган эскадрон отыз шакырымдай узай тусш, агашты тобенщ каптальгна аялдап жол тоскан. Булардьщ ойьппла атаман Алакелдщ батыс бетш жагалай ж ур т Балыктыга тоцгайды деп шешкен. Бул туста эскадрон кателест1. К^1зылгвардия турган Ушаралды Анненковтьщ жанай етуге бармайтынын ескермед1. Жакыпбай эскадроны сол туста жол тосуымен кун мен тунд1 отюзд1. Алакол жагасьгн барлай баяу жур1спен Бальщтыга бет алган кундис жерге эскадрон ею кун еткЫп жеткен. Бальщты тургындарьшан мунан ею кун бурьш Анненковтьщ осьщда тунеп шыцканын естш, аттарьша жем берш, демалдырган сод, Маканшы багытымен жолга шьщкан. Маканпгыга кеш карадтысы тусе жеткен эскадрон, осьщда тунеп тад ата шыгуга уйгарган. Ертесше ерте эр1 суыт журген эскадрон Уржарга туе кайта жетш тоцгады. Хабар алып Анненковтьщ кай багытка бет алганын аныктай, ею сагаттай демалган сод Жодгар багьпымен бет алган. Атаман Анненковтьщ 1зшен адасу мумюн емес ед1. Сонау Маканшыдан басталыл, Уржарга йрелген аральщгагы адамньщ аяк альт жургюЬ олгктер1, оган уймелеп, аспанды калкд упщан каракумайлар-ак бул Анненковтьщ Канды 1зш нускап туратындай ед1. Эскадрон адам олтпн шеттей, кейде аттай отш Жодгар тусына бет алган, б1рак бул жолы да кеппкп. Анненков отрядымен Пытай отш Шауешекке тумсык йреген.

№. ^ И с а б а й Ж ЕСК.АРАУЛЫ 6. Цытай искан атаман цолайлы жерд1 api уюмет кезшен ок.шау. Бора-тал езенгнщ жагасьша орналасады. Эдетте кдндай мемлекет болмасын сырттан келгендердщ шектен ету максатын, юмдер не уипн келгенш мукрят тексерш, сол мемлекеттщ зарьш мулт1КС1з орьшдайтьшьш ескертедт Бетен мемлекеттщ зацьш, нойган талабьш орындамаган жагдайда, сол меьшекеттщ жершен тез кету шарты цойылады. Анненков Цытай ук1метш1Ц мундай шартын калай орындаганын байкдп керелж. Адам баласында елгктеу мен кдньпу жш кездесетгш МЭЛ1М. Елтктеуден кутылуга болады. Ал 6ip юке каныгу, адам ем1ршен кетпей, б1ржола сакталуы мумкш. Атамен Анненковтыц бойында, тшт1 канында сщген каныгу бчржола сакталган. О каныгу оньщ канымен 6ipre шыкдак... Осы эдетзмсн б1реудщ канын токпесе конин кенппмейтш атаман, казак даласында, Ж епсу жершде ютеген эрекетш, цытай жершде кайталамауды коп кеипкт1рген жок- Сонау шубырынды жылдарды к,оныс аударган Момын казактарга гана тшспей, жерг1лжт1 цытайльщтарды да бушдей шакты. Малдарын талады, астьщтарын алды, кыз-келiншектср ¡н зорлады. Конбегендерд], карсылык 1стегендерд1 ату, елпруд! мунда да жалгастыра 6ерд1. \"Есщ барда елщд! тап\" деутш ед1 бурынгылар, елден, цаеиеттз жерден безген Анненков сияцгыларга мундай онегет сездщ ecepi бола коймайтыны белгМ. Мумкш ол эжес1 Полины Гебельдщ \"сенщ OM ¡p¡H узаккд созылмайды\", —деген тусшдеп сезш ойьшда кдлдырган шыгар. Олер)н сезш, кез1нщ Т1р1сшде Tipi жанды кырып- жоюды уйгарган шыгар. Бул туста атаман кдтслсстг Ойткеш, бул, бетен ел, кь1тай жер1, оньщ езшщ TepTÍói, ондайларга колданар шарасы бар... Цытай жершде уюметтщ койган талаптарьш орындамай, зорлык,- зомбьшык ¡степ бул!к шь[гарганы уш1н 1921 жыддьщ акпан айында цытай eKÍMeTÍ отрядты тугелдей кцруеыздандырьш, Анненковты турмеге отыргызады. Туремеде де царап жатпай жапон, агылшьш уюмет адамдарьшан хат арцылы \"кдмкоршы\" табады, ацысьш телеуге уэде бсредi. Акыры 1924 жылы сол акран айьшда Шьщжац турмесшен босаньш шыгады. Сураганга плетен деп турмеден шыгысымен Í3 еальш 1здеумен Турфан каласында бурынгы ез армиясынын штаб бастыгы, атьплулы Деносивпен кездеседт Екз кьшмыскер узакэцгтмелесш, алдагы уакта не ¡стейтшдерш, неден бастап, ездерш цалай жасырьш устаудьщ жоспарьш курады.

Ч Е Р К А С О Р Т и. ЖАЛЫНЫНДА 'я — Мунан былайгы жерде бурьшгы ед1ст1 колданьш, мен мундалауга болмайды, жумысты астыртын ¡стсуге кешу керек,— деп ойьш айтады Денисов. — Сонда не 1стеу1М13 керек? — дсйд! онщ ойьта тусше Коймаган атаман. —Коп кеппкпей Ланьчжоу шайары жакка бет аламыз. Ол манран колайлы жер тауыл \"жасанды\" турде жылцы фермасьш куруга жариялаймыз. Бул б1здщ саяси пигылымызды жасырьш, астыртьш жумыска кешу1М1здщ б1р белг1С1 болады. Налганы ез!М1зге байланысты. Б1зд1 тексерш жаткан еппом жок — Менщ ойым баскада, — деп баяу бастады атаман. — Аз да болса колымызда шагын отрядьттыз бар. Жатпай-турмай соны толыкгырып, осьщда кашып-пысьш жургендердщ басьш косып армия куру керек. Оны кару-жаракрен камтамасыз ст]П, дайныдыктан етюзш, Жетюуга бет аламыз. С е й туссе Верныйды басьш альш, дербес ез мемлекепм13Д1 курамыз. Мше, мен осы жоспарымды калайда орьшдауга тырысамьш. — Жоспарьщ дурыс-ак Ен ары кеткенде б1р полк курасьгп, онымен Верныйды басьш алу мумюн емес. Сонша армиямен Колчак, Деникиндер апатка ушыраганда, сенщ полкьщ, ушарьш жел, конарьш сай бшетш ебелек емес пе? Жок, мен бул ойыца посыла алмаймын деп айткдн Денисовтьщ гнюр! атаманга унамады. Атаман б}разга д е т н шылымьш тутшдете сорып, унс13 отырды да Денисовка кигаш карады. — М е т киялшыл дегщ келед1 гой, шамасы. Ие, мундай жагдайда киялшыл болу де кажет-ак К^лай болтанмен де мен бул 1СТ1 бастаймьш. Не шытарын кере жатармыз. Айткандай-ак атаман Анненков сол крялын жалгастыра тускен. Б{рац онан шьпатьш нетиженщ шетше коз жетюзу мумкш емес болатын. Ею крялшыл армия куру тугш, ездер1 уйгарган жьпщы фермасында кура алмаган. Сонан ею жьш еткен соц, 1926 жыль[ наурыз айыныц аягьшда Анненков пен Денисов сол б1р ой, киял устшде йнкипктен урттап койьш ппыр алысумен отырган. Есжп шалкайта ашьш, кытай полициясы мен орыс чекистер1 естктен юре, екеуше жакындай токтады. — Слз, атаман Анненков, ал с!з Денисовйз гой, — деп езшщ документш керсетт1, чекист Никитенко. Анненков орнынан тура тапаншасьша кол созды. Дайын турган Жарас пен кытай полициясы оныд кольшан тапаншаны

Жк И с а б а й Ж -Ч^^ЕСКАРАУЛЫ алып, е т цольш артьша байлап тастады. Мунан сод Денисовты да сол халге келт1рд1. — Сен мылтыц атудан, цылыш смтеуден шаршаган боларсыц, атаман. Мунан былай кару устауга уацытыц болмайды, жеткен жерщ осы, — дед1 Никитенко. — Егер сен мешмен ертерек кездескенщде, ана мешц жолымда жаткдндардьщ арасьтнда болар едщ. Экшш1Т1-ак- — Терме тезек, келер кезек. Енд1 еолардьщ касында сенщ суйегщ жатады. Б1рац, сенщ арам дененд1, адал денелердщ касында да калдыруга болмайды, - дсд1 Жарас, атаманга жакьшдай тусш. — Сонда б13Д1 кайда апарасьщдар? - деп сурады Денисов. — Москвада не болып жатканын корсету ушш, декабрист Анненковтьщ н ем ер естц цандай жолга тускенш халыккд хабарлау, онан соцгысын коре жатарсьщ, —деп ед1 Никитенко. — Ж о-жок достым, бул м е т ц жер1МД1, уй1мд1 ертеп халцымды книга бояды. Мен буюл казак халкы атынан Семейге экелш, жазасын сол жерде шыгаруды талап етемш, — деп ере турды, Жарас. — Дал солай, 613 муны езппц кднды 131мен суйретем13. Мына Денисш де. Халыктын талабы орындалды. Москвадан сон. Семейге жетк131лген Анненков пен Денисовтьщ жырткьплтьщ, хальщка 1стеген кдстандьщ эрекет1 толык дэлелденд1. Бэлен жуздеген куэлер ату жазасьш 6еруд1 талап етт1. Эскери сот екеушщ кылмысына сай ату жазасьш кестт 1927 жьщдьщ 27-тамызьшда уюм орьшдалды. \"...Так, бессловно закончился жизненный путь внука декабриста Алексея Анненкова и француженки Полины Гебль, воспетые Александром Дюма в романе \"Учитель Фехтования\". бртиензен ср.и<ж Сен/ де дяытня <?^ам/з. Жярьмгян журек жязьмып, ^е^ер/и ес/и еяем/'з/

Ч Е Р К А С О Р Т и. Ж А Л Ы Н Ы Н Д А (Р' ЖИЫРМАСЫНШЫ ТАРАУ Адам баласьшьщ кыска ем1рщде куаныш та, табыс, жепстж те, ею н ш , опасыздыцга кездесетпы мэжм. Кейде куаныш пен екппштщ катар журстш кез1 болады. Анасьшан шыр етш тускенмен тэлтек басьш, емшекген шыкканга дешн анасьшьщ бауырьшда бссжте болатьш бала эрине еш тецет сезбейД1, оган дуние тану ерте. Баланъщ сез1м1 есш, тещрект! тани бастауы мектепке барган кезден ссзше бастайды. Эрине бул балалык сезш, дуние танудыц алгашкы элшпес1 гана. Он уш жаска келген баланы бурьшгы ата-бабаларымыз отау иес1 деп есептеген. Бутан колына кару альш, атка отырьш ел1М13дщ амандыгьш, жер1М13дщ тутастьпъш коргау уппн жауга карсы аттанган, халк.ымыздьщ тендесаз, ер тулгасы азаматы, кдсиегл Абылай хан бола алады. Кдьпшгьшыктьщ, азап, зардаптьщ тольш жаткан турлер! бар. Соньщ кеб1 согыссыз, тынь!штык, жагдайда етед1. Адам баласыньщ б1р ерекшел1Т1 осыньщ бэрше де тезу, кезбен керш, бастан кеппру. Жастайынан аркалаган ем1рш алпауыт каталдыгын кетере алмай, пиртген арканша узМп кететш ем1рде аз болмайды. Калай болганмендс, кандай ауыртпальк, болмасьш адам баласы тезед1, кутьшу уппн Куресед1. О й ткет адам анадан ем1р суру уппн туады. Демек ем1рден езше тиетшш алу, адамньщ езше байланысты. Тез1мдМктщ, ауыртпалыктын да ш ей болады. Адам емцннде сирек кездеседш, каушп, катал кезен сотые. Бул адам баласына тана емес, букш Т1р1 жанта, табитатка куйзелтс екелетш ¡зш узакка калдыратьш аса каушт1 кезец. Мен сол б1р согыстьщ калай басталыл, тургылыкты карапайым халыкка кандай есер еткенш , согыстьщ немен аякталганы туралы б1раз сез козгадым. Ещц сол согыстан зардап шеккен халыкгъщ согыстан соцгы жагдайыньщ кандай халде болганьша окырманньщ ойьш аударайьш. Каргыс аткан согыс ею жылдан аса созылып, езер дегенде аяктады. Эдетте согыстьщ аякталуы ею жактын б1ршщ кушшщ саркылуьша байланысты. Адмирал Колчактыц буйрьпымен сонау Акмоладан Жейсу жерше асыга жеткен атаман Анненковтьщ кездеген максаты: — Жейсудьщ солтустМ Семей, Аксу, Талдьщорган, Лепс1 мацьшдагы шагын кызыл эскер куштерш жойьш, Алматы аркылы Ташкент етш , акгвардияшылардыц аса 1р1 куш[

^ ^ Исабай ^ ЕСЦАРАУЛЫ Дутовтьщ армиясына цосылу болатьш. Мунан сон Москвага 1р1 кушпен бет алу ед1. Сонау Акмоладан тете журш Ташкентке жету элдекайда оцай, эpi тез болмаспа ед1, деген сурактыц тууы занды болар сдг Атаман Анненковтыц соншама жерд1 айнала ет1п, Жетюудьщ солтустнтне асыгыс умтылуы тегш емес болатьш. Б1рштшден, Атбасарга бц) гана атты эскери полкымен шыккан атаман, жол-женекй Совет еюметшщ орнауьша карсылык бщд1руцп кулактардан, казак-орыстардан катарьш тольщтыру болатын. Атаман Колчактыц бул буйрыгын мултгксЬ орындады. Семейден Уштебеге жеткенде оньщ колында дивизиядан астам куш болды. Оган дешн Ж епсу жер1нде болтан генерал Кияшконьщ дивизияга жуьщ кушш косьщыз. Екйшпден: Ж ейсу жерчндеп непзп куш Кызыл армияны б1ржола жойган кунде, Ташкентке етерде оньщ артынан шабуыл жасайтын кушт{ болдырмау. Эрине эскери колбасшылардьщ жоспарыньщ кездеген максатьшьщ орьшдалуы орындалмай апатка ушырауы мумкш. Терт аякты ат та сургнед1 демскнв шабуыл жоспарьш жаеаушы генерал да, атаманньщ да кателесу1 мумкш ед1. Кдндай мыкты жещмпаз армия болмасьш, оны колдайтьш соцьшда халкы болуы керек. Карапайым жумыешы шаруалар колдамаган армия, ешкандай жещске жете алмайды, куйзслккс ушырайды. Мше, адмирал Колчак та, оныц буйрыгын алган атаман Анненков та, непзп куш, жумыешы шаруаньщ колдайтьш, колдамайтынын ескермед1, тшт1 керексшбедт Сол, атаман менсшбеген жумыешы шаруа, жумыла б1ртл аса 1р: партизан отрядтарьш курды. Бутан Сабыржан Раббасов, Карамерген курган, басшылык еткен аса ¡р1 партизан отрядтары, 22 ауылды б1р1КТ1рген Черкас партизандары дэлел. Анненковтыц армиясыныц куйреуше, булардьщ улеез ете зор болды. Амя мен яудям&щ пендесш/н, бр/и .мыня кбрежещ. Жазыцсмз жяс поляны Жазясын лудямсыздьщ Канкумар жауга карсы эрекет ¡стеуге куш калмаган жагдайда куш кешеге дейш кеуде [¡реп коргаган жерд! де,

ЧЕРКАС ерт ^ ЖАЛЫНЫНДА ауыл, уйд1 Д.с тастап шегйпп, бас саугалаганнан басца амал калмады. Ешюмнщ де o.orici келмейд!, куйзелген, ертенген дун и ст калпьша келлруге де куш керек. Бул согыс нетижеспйн непзп кдгидасы. Ек1 куннен 6epi ерт жалынына беленген Черкас аульшан cay уй калмаган. Агаштан жасалган уйлср. кора-копсьшар тугел жаньгп, карайган орны, кул1 гана калган. Тек юртш тен, балшыкден куйылып тургызылган уйлердщ кдбыргалары гана калган. Алла тагала жазыксыз жандардьщ кез жасын керген болар, кеше кешкдсш басталган жауьш, тац ата басылган, ерт жалыны сенш, кара куйе баскдн кабыргалар тазарып, уйлген кул-топыракты агызьш екеткен. Аз да болса тауба кыларлык. Жагдай жаздьщ жаца коктем], мамыр 6ÍTÍn, маусымньщ енд! гана басталган кез1 ед1. Ауылга жау жакындаган кезде, жастар, кыз-келшшектер, ж ен1Л -ж елт жуктерш, тесек-орын кшм-кешектерш аркдлап тауга шыгьш кереге тас, уцг1рлерге жасырьшган. ауылдьщ ертше шалынганьш булар, сол тау устшен керген. Ек1 жьш бойы кантег1С, шайкастан Tipi калгандар К,ызыл армия катарына, кейб1реулер1 партизандарга OTirt, жауга карсы согысты жалгастырган. Багана е р т е ц п с т уцпрд!ц ауыз жагында жаткан Серсен пария ерте турды да дорбаны иьнъша ¡лin, тау беткетмен ерлей потерплен. Балаларга аз да болса жуа, раугаш кездессе бьштыргыдан агаш басында калган жабайы алма болса терш окслу, кездегева. Муньщ бакытына жуа да, раугаш та табылды, лезде-ак дорбасьш, шапаньшьщ калтасьш да толтырды. Агаш басьша кдрауды да умыткан ж ок EipaK жабайы алма Keyin калган. Агаш тубше тускен 61рнеше уысьш Tepin алдыда уцпрше бет алды. Беткейден сырги Tycin, ашык алануа шыкканда карсы беттщ етегшдеп суырдын, 1ндер1 мацынан, кор mi унпрдсп М еп бей мен Сергейд1 ке31 шалды. Олар да yHripjtcpiHc бет алган. EKcyinin аркаланганы eKÍ суыр. — Ие, калайсьщдар, жп*1ттер, — деп екеуше мойьш бура кцирд! Серсен кдрия. — Естим1сщ, ол 613Д1 жЙ1ттер, — дейд1, ** деп касындагьна бурьшды, езу тартып. — Ие, оньщ не сексттнл бар. Тек ейелден кудер уэгетм 13 болмаса, неге жп*1Т болмалык, — дедi — ол сел ету тартап. Серсен олардьщ суырьш кере тура мен берген ж ок \"Eepi де аштыктьщ ecepi кой, тапшылык не ¡стетпейд1\", — деп ойлады. Í7-540

, Исабай ^ЕСКАРАУЛЫ Мен жогарыдан аздаган к о к е т е терд1м, жуа, раугаш. Балалар жейд1, — деп езшщ эрекетш еспрткен болды. Сен екеуще айтар ойым бар, мекетм1зге барган сон ацылдасып, ауьшды керш кдйтсак, Менщше актар кеткен сиякть!. Элпб1реу зен61репнщ дауысы да естишейд!- Аю тунейтш унг!рде жата бергенше барьш пршипк ¡стегсн жен емес пе? — Апыр-ау бул 613ДЩ ойымызга келмеген 1С кой. Жо-жок, Сэрсен дурыс айтады. Ертсц, ертецг^сш шыгамыз. Алдымен ез1мз жагдайда бгдейж сонан сон. эрине анненковшьшар кетсе, тугелдей ауылга бэрш де кдйтарамыз, — дед1 Мэт1бей. — Онда екеущ маган ершдер, ертецг1сш шыгьш кетелгк, алые емес кой, дед1 Сэрсен кдрия. Кегюасш ундр тургьшдары ашык алацга жинальш, кецес курган. — Ата, С1здерге жол журу оцай болмас, егер актар болса жасырьш барьш керш кдйту б1зге оцай, — деп орньшан тура сез катты Сэрсеннщ немере баласы, он бес жастагы Сыдьщ. Оны басца жастар коштай женелд!. — Кдриялар б1р-б1рше караумен сел унс13 кдльш ед1. Менщ ойымша —деп орньшан турды елулер шамасындагы тольщша келген ацкуба Анастасия. — Сен ушеущ к464ртжтсп жеткенше кеш те батады. Егер жаудьщ кузешпс1 керш кэлса, к^шьш кутьшуга сендерде шама жок. Бул тек жастардьщ кольшан келер. Балалар барсын, — деп туйд1 ол. — Мундай ют1 жаксы бшед1. — Иэ, Анастасия дурыс айтады, барлауга шьпу сендердщ колдарьщнан келмещц. Боскд шаршамандар, —деп тущп жэне б1р орта жастагы эйел . — Мына менщ де баргым келед1. Колыма туесе сол жауыздардьщ б1рш ала жыгылар ед1М, амал канша. Б1раз пМр алысьш басылган сон., кепполжтщ усынысы бойьшша жастарды Ж1беруге шеппм кдбылданды. Сыдьщтьщ кдеьша ез т]лектер1мен Кэмел, Коля, Сергей косылды. — Балалар, ауылга мен мундалап жетш бармай, эуел1 сырттай карап, ауьщдьщ пш, сыртьш, кгм бар. юм жогьш аныктап альщдар. Б1здщ ауылды 1здеп келетпнм13Д1 бшмейд1 дейм1сщ, жасырьш калгандары болу мумкш. Ашьщ алацмен журмей, Тентек е з е т жакпен барьщдар, — деп Естен кдрия да б]раз кедес берд1. — Балаларым, менщ уй)м сол Тентек жак шетте гой, бшес1ндер. Алдымен сонда барып, баска уйлерд1 байцап альщдар, — деп жэне б1р эйел акыл айткдн болды. — Жолдарьщ болеьш карактарым, сак больщдар. Ойынга емес, тапсырмамен бара жаткдндарьщды умытпандар, —десш жарыса сейлегендер де тшегш, ойьш бщд1рш жатты.

ЧЕРКАС ОРТ 1Í Ж А Л ЫН ЫН Д А — Ие, егер ауылда, тоцеректе жау солдаттары болмаса, екеущ сонда калып. екеущ 6 Í3re хабар жеткззшдер, — деп жене 6ip к.ария тапсырыс берд]. — Тецеректл, Тентек беткейшдеп жартас мацьш байцандар. Жолдарьщ болсьш кдрацгарым. Ертецгюш таудан ылдилай тускен тертеу ауылга бет алган. Аралых уш шацырьм. Егер жайдакжер болса лезде-ахжетуге болар ед1. Жол ауыр, кдялы, нуламалы, тасты, карагайлы, темен1ректе аршалы жол кездесед1. Булардьщ арасынан жьшанша щэелендеп ететш жалгызаяк. жол. Оны да шоп баскан. Жастарга бул сияхты жолдьщ кдындыгы болсьш ба, лезде-ац сырги Tycin, жуг1ре басып тау етегше жеткен соц оцга бурьшьш, Тентек езеншщ бизхбеткейне LuÍKTi. Теменде аппак xe6ix ш аш ьт, тастан-таска ыткып жаткдн Тентек е з е т . Бтктен темен 6ip шакырымдай болар, куркдреудщ жацгырьпы гана естжед1. TopTeyi ycT ÍpT TÍ циялай жур1п 6 ipa3 жерд1 еткен сон токтады. Енд1 6ip шакырымнан соц ауьш — Черкас. — Мына кдрагайдьщ басына шьпъш кдрасац цайтед], ауыл KepiHyi ТИ1С, — дед1 Камел. — Мен шыгамын, — дед! Коля. — Жарайды, ана бутагы кеп карагайга шык аныктап кара. Асыцпай тещрекке де кез сал. Коля тез ермелей кетерпцц де кдрагайдыц ец жогаргы бутагьша токтады. —Ауыл емес, карайган б1рдецелер кершед1.Тещректе цыбыр еткен жан тут!лi ушнди кус та кершбейдн — Эй, сенщше атаман уйлерд1 кепирш екеткен бе? — жендеп кара, — деп дауыстады Сыдык. — Сенбесец езщ шык 6epi, — деп тусе бастады Коля. — Шынымен кершбед1 ме? —Эр жерде карайган б1рдеце. Уйлер орньшда болса кершбес пе ед1? — деп теменп бутактан каргьш Tycin, 6ip-eKÍ аунап турды. — Kcrrix, тек барып керу керек. — Жарайды. Онда, атам айткан ор бар, мына кыратты. Ауыл тещ рег! ор демеп пе ед1, соныц бейм ен ауылга жакьшдаймыз. Тентек жагымен журу керек. Булар алга 6ipa3 журген соц орга туей де алга жылжыды. Камел баскалардан озьш алда бара жаткан. Сэлден соц шошына дауыстап, Kepi жуг1рд!. — Эй, не болды 6ipey бар ма? Корыкканы сонша, ана-ана, жерде, деп сезш дурыс айта алмай, кольт алгы жакка нускады. Арттагы yineyi унс13. — Ана, ана ж е р д е K ic n ie p .

— Не дейд1? Онда колга туспей Kepi кашальщ, —дед! Сергей, касындагыларга кезек карап. — Tipi емес, 6epi де елген, — дедi Камел езгне-ез1 келе бастап. — Орда катар жатыр, — кеп. Камел алга тусш e3i барган жерге жакындай токтады да, цолын алга созды. — Ана бурылыста, дел алга журуден цорцып, орга суйене турды. Коля еол калпында калды да ymeyi элг1 жерге жете токтады. — Ойбай, кдрандар 6epi де елген, — дел ордьщ жиеггне каргьш шьщты Сыдьщ. Баскалар да оньщ соныная KeTÍpbmi. Булар орга жагалай 6¡pa3 журш, соцгы делелер жаткал жерге токтады. Ол! делелер: 6ipi етлеттел, 5ipi шалкасьшан, 6ipi жалбастай жатыр. Бетшщ errepi ipin, еылыньгн калган, бет элпетшен тану мумюн емес. Таудагылар тускен соц эрюм ез адамдарын юлмшен, делесшдеп кейбчр бслплсрдсн танымаса баска мумюншллк жок. — Не icTeÉMÍ3, — дел сурады, ещ кезергел Камел. — EÍ3 6api6ip булардьщ юм екенш тали алмаймыз, ауылга баралык, келлкпей, — дед! Сыдыц Таудагылар тускен соц ажыратар. Tepieyi енд! орга тускен жок. Тентекке кулай тусш жаткал капталды жагалай жургп, ауылга жете, шетю уцге тоцгады. — Мен айттым гой. Кдрайган б1рдецелер, —дел ертенбеген уй жок, \" Дел Коля алга жуй ре женелдк А.а.а. Мьшау б1здщ уй, —дел бетш eKi алаканымен жаба, тЬсрлсй отырьш, жылай берд1. Уй тугелдей жанган кул уйшш жатыр. Енд! б1рде эркайсы ез уйлерш таньш, кул1 шалл-шган уй орньш айнала Карал, кез жаетарын тля алмай жур. Сол жак шетте кабыргалары гана калган ею уйд1 Сыдьщ пен Камел таныды. Колдан куйылган, саманнан тургызьмган кергнед1. Ею уй катар тек муржалары со кушнде. Сыдьщ та, Камел де унс13 жылауда. Ею уй катар тек блгмеген балалардьщ ойьш белген 50-60 тар шамаеындагы карля мен кемшр белд1. — Балаларым, кеп ренжтмендер, клрактарым ем1рлерщ алда, бэрш де тузейсшдер. Сум жаулардьщ царасы б1ржола ештт, енд1 кайта оралмайды корыкдандар. EÍ3 кемшр екеум13 анау шетю уйдщ кужырасьша тьлыльш жанымыз калды. Таудагы ата-аналарьща хабар жетюзщдер,— деп даусы баяу шыккдн карля балаларды жуаткан болды. — Ата 6Í3 С13Д1 танлмыз гой, — дед1 Сергей. — Иэ, балам-ау, мен де сендерд1 таньш келдш гой. Сен Владлмлрдщ баласы еместлсщ. Мьшау Коля Петрдщ баласы,

ЧЕРКАС ОРТ ^ ЖАЛЫНЫНДА анау Сыдьщ Серсен карияныц баласы. Мынау Камел Исмайылдьщ баласы. Ие, сендерд1 тинымай не болты б¡зге. — Ата жара иды. 613 таудагыларды ертш келейж,— дед1 орнынан тура, кезш жещмен сурткен Коля. — Б13 осында боламыз. Б1рдеце болса алдарьюцнан шьпъш хабар берем13, — дeдi Сыдыд. Бул да Алла тагаланьщ шацырацсыз, панасыз калган аш- жаладаш байгустарга 1стеген жаксылыгы болар, он шакгы куннен бср! жер бетше бip тамшы да жауын суы туспеген. Ызьщ еткен жел сезшген жок, мулгш турган, шэйттай ашык. кун. Багана таудагыларга хабар жетюзуге кеткен ею баланьщ хабарьш естлен олар, дереу тесек орындарын буьш, ту й т, ауьшга жетуге асыккан. Элг1, ордагы, ел1 аньщталмаган тецеректеп ел1 денелердщ юм екеш, юмнщ эксса, юмдердщ балалары екенш кудай бшсш. Дегенмен адамньщ бойындагы кудж оньщ ерюне кенбейпн дуние гой. Сонау таудан домалай тускендер, кез жастарьш тиьш улгермей-ак ел1 денелер жаткан орга жете токгалган. Эй-шайга карамай орга сеюрш тускендер, денелерд1 аударьш, тецкерш кдраумен елшердщ сырт ктмдерш шешуге колдары батпайтын сиякты. Ед кдьшы, шс1 шыгып ппри бастапты, ор 1пынде гана емес, жагасында журу мумюн емес ед1. — Уа, карактарым, туган-туыстар, жау кеткен соц кылышыцды кига шап, деген бурынгылар. Амал не маркумдардыд маддайларьша жазылган осы болса кайтем13, кенуден баска амал жок карактарым. Алдымен ауылга барьш, не бар, не жогын керелзк. Сонан сод маркумдарды кдлай жерлеуд1 акылдасармыз, — деп жьшау, сыктау устгнде жургендердщ кецМн баскан болды Сэрсен кария. — Оныдыз дурыс боска уакыт етюзбелж. Кез жасымызды теккенмен оларды прмте алмаймыз. Ктм ш ен шырамыттым, анау аргы шетте жаткан менщ кайным сиякгы,— деп кез жасын сурте бетш басып, б1р сет унс13 калды елулер шамасьщдагы, ак шашты эйел. — Ие, ауыл жакка баральж. Сэл дагдарыстан соц жуктерш аркалаган топ, ез ауылдары Черкаска бет алган. Бэр1 де унс)з, ор{ коркыиыш, ренпы устшде б1р-б1рше сез катуга муршалары келмей келе жаткаддар, ауыл шетше жете токтады. Кун1 кешег] сыртын утаспен актаган акшагала уйлердщ орны, кара куйе, уюл1 кул, Т1К куюнде калган муржалар. Шошьшганы соншалык, аузына сез туспеген, сейлеуге шамасы жок б1р ейел, ез уйпнц орны жакты нускай, мьпжаулар сиякты а-а-а — деп алга жугтре басып бара жатыл,

Исабай ЖУ ЕСК,АРАУЛЫ сур ¡не кулал туст1 де эзер котерилп, тагы да алга тэлпректел умтьшып. ез ушнш. орнына жете кулал, жерд1 кушантай жатып цала 6ерд1. Бэрйлц де !стегендер1 сол, эрюм ез уйлерше жете от biрыл, жерд1 аймалап кул1ацтап, енд1 öipeynep, Keperenepi ганацалган уйлерш айнала журш, ¡чине юрш, кайта нгыгумен жур. Bepi ез уйлергнщ орнын тауьш, не ¡стерт бшмей куйчслю устшде. Kem eri ауьлщьщ солтустл)не таман орналаскдн орыс ллркеу! гана кдцырайьш жалгыз тур. Цыбыр еткен жан жок,. ЦИркеу иелершщ кайда екени белг1С13. — Уа, жарандар! Ер азаматтарымыздан айырьшу еллымге де онай тимейтш1 ежелден белгМ нэрсе. Ол аз болгандай шацырагымыз, назан-ошагымыздан айырылып, панасыз калганымыч мьшау, уйд1 кайта тургызу онай, api 6ip кундгк те емес. Мен ана лпрксуд] керш Kaimt. <- Eciri жабык, оны ашу киъш емес. Далада жатпай эз1рше сопла паналайьщ. Алла тагала келлрсш, баска амал жок, * достар, — дел дауыстады 6ip кдрля. — Бар мумкшлллгкт1 кдрастырьш, баспанамызды кайта тургызуга, бчрлесс, жумьша KÍpicepMÍ3. — Дурыс айтасьщ Мэт1бей, онан баска icTep амал жок б1зде. Санамызды санга салып отыра берсек уй1м1здщ кдбыргасы ез бспмсн кетершмес, дел отырган орньшан турды еюнлл 6ip карля. — Журшдер ллркеуге барьш орналасьш ес1м1зд1 жльш демалайык. Аздан соц, шокиыл эр уй орньшда решш устшде отыргандар, жуктерш аркалай Мэт^бейдщ соцьгнан ллркеуге бет альш бара жатты. Булардьщ соцьшан ертенген уйшщ кужырында кун кешкен кемлчр, шал да ерген. ПВркеудщ куллысьш алу буларга оцайга тускен жок.. Дегенмен жабыла Kipicin, алтш, эшекейш кец, api таза кец белмелерге, эрюм налагал орнына орналасып жатты. Ец эуел1 икон дейтлплц алдьша пзерлей отырьш, дшл ерекеттерш жасал, сонан соц гана кереют жерлерше орналасты. Он шанты казак азаматтары ш1рнеудщ буйтрше такай салышан ноймага орналасты. Ол да кец, api жарык уакытша туруга боларльщ. Бутан да тауба, далада кдльш, aya райы бузылып, жауыл. буршан жауса не icrep ед1. Буларды кцнайтьш ец нспчп нэрсе таман Черкас лартлзандарына 6ip¡KKCH 22 ауьшдьш ерт шалмаганы калмаган шыгар. Демек, Tipi налган бул ауылдардын да жагдайы осындай лп-irap. Черкасшьмардан айырмасы болмас. Соньщ ертесше 6api де ллркеу алдындагы аланга ллгккан. Алдагы ютейтш жумыстары туралы акылдасу керек. Ец эуел1 таман жайьш шешу керек.

Ч Е Р К А С ерт ^ ЖАЛЫНЫНДА ж —Ал кане, усьшыстарьюнды, ойларынды ортага сальщдар, осьшда ацылдасу уппн шыктьж. цой. Дэл каз1рп жагдайымызда, еркайсысымыз ез бет1М1збен ¡с тындыра алмаймыз, 61рлесш, б1р]М13 бэр1М1з ушш, 6эр1М13 б:ршл ушш цимылдамасац тамак та таба алмаймыз. Уйлер1М13Д1 де тургыза алмаш\\шз, —деп бастап басылды Мейбей. Мэпбей елудщ шпндеп орта бойлы тольщша адам болатын. Агаш устальпы бар, ауьшга кептен белгМ адам. — Усынысыц орынды Мэт1бей, — деп орнынан баяу кетер]лд1 Серсен кария. — Кудай берген мьша таулардьщ басы царагай, шыршага толы. Сонан ец болмаса уйдщ шатырьш, есж-терезесше керек дун иет алуга болар ед1. Оган курал-жабьщ, ара, балта, шеге, сурп керек. Терезеге ейнек. Муньщ б1р1 де крлымызды жок —Оны табу ушш мьша турган Лепспе адам Ж1беру керек, олар кемектесер, —деп дауысталы б1р эйел, Серсеннщ сезш белш. — Усыныс дурыс. М е т ц тамак, женжде айтарым. — Лепсипктер уй тургызу гана емес, тамак жагын да ескеру т т с , Совет ек1мет1 орньщда болса неге кемектеспеске? Ал енд1, олар кемектесе калса, оны б1р, ею кунде жетюзу мумюн емес. Оган дейш аш отырамыз ба, мына балалар калай шыдайды. Менщ ойым баскада достар. Мьша ппркеудщ иес1 лгумюн астык корын осьшда, ппркеудщ б1р туктршде, коймада кдлдыруы мумюн гой. Соньщ берш кетерш кетпеген болар. Демек ппркеу шпн, тещрегш мукият каральщ. — Серсен дурыс айтты. Серафим екем13 ете укыпты, ертецш ойлайтын адам болатын. Талай-талай астыкты, картошканы, к е к е т с п де арбалап екеп, тус1рш жататын, — деп отыздар шамасьшдагы келшшек тура сейлед1. — Ие, ие, Мария дурыс айтады. Мен де талай кергемш. Карау керек, — деп оны коштай дауыстады, суцгактау келген, кырьщтар шамасьшдагы ейел. — Мше, кердшдер ме, мен осыны сезген сиящымьш. Дереу 1ске ю рку керек, калган 1СТ1 сонан сон шеше жатармыз, — деп сезш жалгастырды Серсен. — Ендеше осыган токтальщ. Еркектер ппркеуд1 каральщ, ал ейелдер ер уйдщ орньш карайтын болсьш. Мумюн курек, балта, айыр, тырма дегендер табылар. Ауыл тургындарыныц б1р кдтары жок, олардьщ уйлершщ кужырьш мукият карандар. Аздан соц жиын тарап бер1 де кс.там бойьшша 1ске юр1скен. Ересек балалар тауга раугаш, жуа теруте кеткен.

№ Исабай Ч^^ЕСК.АРАУЛЫ Ш1ркеудщ эр белмес!не белгне юр1скел1 едэу1р уакцт еткен. Б1ркатар белмелерд! туртюлсй, сипалай кдрап ештеце таба алмай, кудер узш сырткд шыга отырып, демалуды кездегендер де баршылык,. Кдсында ею адамы бар Матвей он жак. бушрдеп елеуаз б1р еськт! байцап, аша алмай эуреленш, онан соц, сол жагьш айнала карадыда кайта оралды. — М е тц тусшу1мше осы есж тегш емес, кдлайда ашу керек, — деп 61р сэт ой уст1нде турды Матвей карт. — Есж болса туткасы болмай ма, — деп Сергей оньщ есж екенше кумэн келт1рд1. — Тутцаны эдеЙ1 салмауы мумюн. Ана 61р юшкене тактайша неге белек кдгылган деп Андрей оны саусагымен б1р-ею туртюлеп токтады. — Иэ, мен де осыны ойлап турмьш, — дедг де, Матвей тактайшаны бэюнщ уппмен шукьшай бастады. Теменп жагына бэюнщ уппн Т1реп жогары кетеруге юр1ст1, козгалатын емес. — Мен даладан мыктылау бтрдеце 1здешн, — деп тыска жуг1ре шыкты Андрей. — Шьш мэшнде осы тактайша тегш емес, баска жершде мундай жок. Кпгг уясьш керсетпеу ушш эдеш жасаган шьпар. — Ол да мумюн шннде керект) дуние бар кужыраны ашьж. калдырса юм кершген ашпай ма? — Серафим акымак. емес. Осы кезде колында балтасы бар Андрей асыга жетш, балтаны Матвейге усьщды. — Эйелдер тауьтты, куректер бар. Матвей балтаньщ уппн тактайшага батыра урьш, жогары, элденеше итерш ед1 элг! жьмжьш жогары кетсрщдг Аздан соц юлттщ уясы кормдг — Мше муньщ купиясы, енд1 юлтт1 ашу мумюн емес. Есжп сьшдыру керек, —дед1 де Матвей есж пен такуай кдбырга арасьш балтаньщ жузш батыра салды да солга бура бастады. Бул да оцайга тусер емес. Дегенмен балта болтан соц есжп сындыруга да болады гой. — Сындырмай-ац ашамыз. Зиянкестж ¡стеуге болмайды бул ппркеу гой, кудайга кунэхар болмальщ, — деп Андрей оц Колыныц саусагымен мандайын, ею иьпъш, кеудесш сипап ТуС1рД1. — Дурыс-ак, Алла тагалага шчркеудщ есггш бузганымыз ушш юнэл! боламыз, ол буюл Черкас ауылын ертеп кызьш кдрьш баланы, кария-куртанды, аш-жалацаш кдлдыруга Алла тагалац цалай карайды. Б13 не жаздьщ, —деп Сергей ренпип ун кдтты.

ЧЕРКАС ОРТ ЖАЛЫНЫНДА — Атаман Анненков ауылдарды ертеп. халыктыц каньш теккегв ушгн кудайдьщ каргысын алады. — Оны ел1-ак еститюн болам ыз, — деп Матвей балтасын жерге койьш, шылым шект1,—Андрей сен балтаны ал ьт юргс юке. Бэр1М13 жабылып. соны аша алмаганымыз уяг болар. Андрей балтаньщ жузгн ею аралыкка терещрек батъгрьт, есгктг кайыра ашуга к1р1скенде оган Сергей кемекке умтьшды. Эрберщен соц есж тщ кп1Т1т ц ушы к ер 1НД1. Енд1 61раз арпалыстан соц такгайдьщ юлт1 юрш турган тусы жарыльт есгк шалналай ашылды. Есжтен темен тусгп жатцан баспалдак. — Бэрекелд1, екеущс13 бул есгк ашьпгмас ед1, — дед1 де Матвей темен тустг Кдрануы... с1р1нделерщ болса жагьшдар. Андрей арщ ке ж агьт тецерекп карап жургп, май шамга тап болды. Ондык керасин шам жарьпы жетюлгкт1 болды. Кец белменгц сол жагьшда текшелей жасалган тацгай устгцде катар жиылган каптар, оньщ ун е к е т сыртьшан-ак кергнш тур. Оц жакта, тактай устгнде уюл! каптар, б1рппц устгне б1ргн койган. Жиганда шашылган болар, жерде бидайдыц шашындысы. Куаныштан болар ушеу1 бфгне б1р1 карап, езу таргканы болмаса, ауыздарьша сез туспейтш сиякты. Енд! б1р сетт1 булар екгнпп белмеге бет алды, е с т жай жабылган. Буныц да кдбыргалары кгрппггген каланган. Арнайы жасалган аспалы тактайларга шгнген ысталган кесек-кесек шошкдньщ майы. — Бул ерине согыс басталмай турганда дайыцдалган. Буган да шукгршпнк. Бузьшмай сакталганы. Ек1нш1ден Ш1ркеу кожасыныц Анненковшьшарга керсетпей жасырьш кэддырган ппркеу иесгне рахмет. О байгустьщ ел1 Т1р1сш юм бглсш,— деп тактайга отырды Матвей. Ашыккан журтка мундай тамактардьт болуы ещ тугш, тусще де шрмейтгн нерсе. —Ау, тапкдн 613 гой, мына майдан б1р-61р тппм жеп демш керелж-тагы, — деп ед1 Сергей, Матвей оган беюсш усьшды. Сергей узындыгы б1р суйем келденещ терт ели майды кесш альт, екеуше, езгне алды да отыра кальш жеуге К1р1ст1. — Керемет, дэмд1, ете жаксы сакталган екен, —деп Андрей майды усй устше, аузына толтыра асап отыр. — Мьша белме салцын болтан соц неге бузылсын. — Молданьщ майы езгне емес, бгзге буйырган екен. — Егер ол Йр1 больш осында келш, тамактарьш ¡здесе, не дейм13? Б1зден керетпп даусыз гой. — Алла тагала адамды кольшда барын белуге жараткан, жокца карайласын, нашарга кемектесу керек, — деп ез1 айтпаушы ма ед1. Оз1 жок болтан соц озгмгз алдьщ. Амал канша аштан eлeмiз бе?

^ Исабай Ж ЕСК.АРАУЛЫ — Жарайды Ж1Г1ттер, оны кейш каре жатармыз. Енд1 сыртца шьпъш, тапканымызды елге хабарлайыц. Эр уйге жан басына болетш шыгармыз. Кэд).мг1дей тгнм жасап алганы ушш к.ол койгызу керек. Сергей, сен сол тлзш жасаумен шугылдан. Алдымен унды, шошжд майьш улест1рем13. Бидай кешн. Тунде есгк алдьша кэд^мгщей кузет цоямыз. Кезекпен кузетемтз. Цулпьшы да ]лем13. Осьшы айтты да екеуш ерте далага шыкты Матвей. Андрей бтр-ею баланы шацырьпт альш, ауыл адамдарын тугел жиюга жумсады. — Ун салатын ыдыстарьш ала келсгн. Едэуф ересек балалар жарыса жупрш, Андрейдщ тапсырмасын дауыстай цайталап бара жатты. Балалардын, сезгн естш эйелдер: — Мына байгус балаларга не болтан, ун салатьш ыдыс, — о нес1-ей. Цайдагы ун, — десш, б1рше-б1р1 кдраумен ац-тац. Уй-бау-ау, эне, естимющ, ун салатьш ыдыс альш ппркеуге келсш, — дед1... О тауба! — Аш баланьщ аузына тусетш тамак болмаушы ма ед1, кдйтсгн байгустар нан жеуд1 умыткдлы кишан. Ой тауба-ай, — деп б1р кемгпр таягьша суйене, орньшан эзер кетер}лд!. Бу кезде элп балалар, ауылдьщ аргы шетше шыга, хабарлап, кер1 кдйткдн. — Эй, ау, балам бер1 келнн, сен не деп журсщ ун дедщ бе? Юм айтты оны саган, — деп балалардан кдйталай сурады, орта жастагы, б1р сом денел1 эйел. — Апай, 613Д1 Андрей агай жумсады, барган соц корес13 гой, — деп сол жуг1р1стер1мен ппркеуге бет альш бара жатты балалар. — Апа журпцз. Андрей агай цалжьшдамаган шьпар. Мен дорбамды алдым,— дед1 отыздар шамасындагы кел1ншек. Аздан соц эйелдер, кариялар, бала-шагалар тугелдей пиркеу алдьша келе орналаскан. Бэр1 де унс1з. Матвей, Андрейлерге тацыркдй кдрап отыр. Оларга хабар жетюзуге асыгатын емес. — Ау, Матвей, не болды, неге ундемей отырсьщдар, айтсандаршы, неге шацырдьщдар? —деп шыдамы кеткен кдрия дауыс котерд1. — Иэ, не болды, неге шакырдьгндар? — деп оны баскдлар да цоштай дауыстады. Сэлден соц шылымыньщ цалдьпьш цайталап сорьш, аягьшьщ астьша тастады да орньшан турды да тощректеп отыргандарды б1р шальш откен Матвей кенетаз пенжегшщ жагасьш сишап койды. — Алла тагала Черкасшы жет!м-жес1рлердщ коз жасын керген еияцты, туыстар. Б13 Д1н уясы мына меш1ТТ1Ц кужырынан, ун, бидай, шошца окорогш таптыц.

ЧЕРКАС СРТ ЖАЛЫНЫНДА — Не дейсщ, кудай-ау рас па, Матвей, — десш, б1реулер йзерлей отырьш, жастар ере турегелш, ду кетерд1. Иэ, Алла, 6 )здщ де керер к у т м 13 бар екен гой. — Бетш-ау, енд1 не кутш отырсындар берсендерпп оны аз да болса нлек жалгайык,— деп б1р кем тр алга журс тусш токтады. — Иэ, экел деген дорбанды экелдж, мше, — деп жэне б1р эйел цолындагыны жогары катере тусп. — К,ым6 атты ауылдас д о стар , А нненковш ы акбандыларыныц сонау Талдьж.органнан бер1, цьггай шегше детнг1 аралыкты, тургын халыкка ютемеген кастандыгы кэлмады. Б1здщ Черкас корганысына ерлер гана емес осьшда отырган эйел азаматтары жаплай кдтысты, керек десе мына кпыкене балаларымыз ордагы эке-агаларьша тамак, ок-Дэр1 тасыды. Енд! М1не, бэр1 де Ж1Г1Т болды, булар Черкас корганысьша кдтыскдндар есебшде болады. Б13 мьша жараткдн алланыц кдсиетт1 орньшан, аздаган шошка окорогш таптык. Муны 613 аштьщган нысылган сон 1стедж, алла тагала кеппрсш, — деп мандай, ею иыгы кеудесш саусагымен сипай тусш сезш аяктады, Матвей кария. — Иэ, бпбен бзрге Маша, Анастасия, Жамал, Катерия барады, капты осьшда шыгаралык Баганадан бер1 онын сезд! аяктауьш асыга куткендер, б!р мезгшде беттерш нпркеуге бурып Т1зерлей отырьш, ягни нускдуларды айта, бас шп, шокыкып жатты, баяу гущдетен дыбыс б1разга созьшьш басьщды. Енд1 б!р сэтте кап-кап унды ппркеу алдьша койып, кслес! барыста шошкд майьш алып шьщты, темен тускендер. — Кудайым-ау, шьш ба, — деп б1р кем тр каптьщ сыртьша шьккан унды саусагына пвп, аузьша салады. —Катындар, бул ун ба, кэд1МГ1 ун, уа, тауба! — Ал, кдне, Т131мщ бойьшша шакыр. Бэрще де жстсд] достар, асьщпай шыдандар. Сергей сен мьшакшжене бакырды елшем цып, жан басьша улеспр, — деп, устш кдгыл кср! отырган Матвей. Соньщ ертесше де эдепкппе кун бултсыз алп.щ эр1 жылы болды. Тецерекке сэн берер кекге дурюрсй котсршген. Ертерек бас кетеретш гулдер де эр жерден кылтиьш керше бастаган. Мен сягон жолдам.мь;н, дейтш кезд1ц дэл мезгЫ. Балалар кекке аунап, кульшша жарысьш ойнар ед1.

Исабай ЕСКАРАУЛЫ Тастан таска сеюрген лак-козылар, снесшщ тещрегш айнала ш ауьт, анла-санда шеп шьшшылаган кулындар, кырканы, беткейлерге жайьпсьгмда жаткан койлар, тетректщ , тамаша табигатьша сай, терт тул1к мал да жер бетгне нур бергп, адамньщ кецш-куйш кетергп шаттандыра тусупп еД1. Мгне, каз]р еоньщ 61р1 де жок, Цираган, ертенген дуние, аш-жалацаш, панасыз калган ел, ата-бабаларымыздыц ертеден калган салты —адам керкд юпм емес, мал. Мал болмаса тамак жок, тамак болмаса кшмнщ кажеп де, м э т де кетед1. Б эртен де адамга ксреп денсаулык. — денсяуяыд, Дсжм/ ^я^мык — жязиь/к Ушжм/ ^ямдык ** он ся^ьщ... Ек1 жылга созылган, акгчардия шыларга карсы азамат согысынан соцгы жер жаннаты Жетюу халкьтьщ х а т осындай жагдайга тап болтан. Эрине езгермейпн дуние жок, бэр1 де езгередг Адам баласы кездегенгне жетед1. Кдындыц, аштык,, панасыздык, бэ]л де уакытша. Тезу керек. Уй ертенгет мен оньщ алдында казан, ошак со кутнде кдлган. Эркдйсысы ез ошагына от жагьш, откд нан пЫрш, шэй дайындап жатыр. Уйс13 ошактардан шаншыла кетершген тутгн, ез керш1С1 мен кешсп кунд4 ескерткендей. Сосьш туе кезшде бар! де ппркеу алдына жиналды. Сез бастаган кэдш п Матвей. * ЕндЫ 1стейтш1М13, кеше оз;мЬ керген ез ауыльгмыздьщ азаматтары. Баска керпп ауылдан да бар шыгар. Эл1 д ен ет жерлеу парыз, достар. Оларды жекелеп ордан шыгару м ум кт емес, денелер ппруге айналган. Сол орындарында жерлеп, туыскандык бейг4: /братская могила/ деп, басына тактайдан 6елл кояльгц. Баска амал жок, ** достар, —деп жиъшга карады Матвей, юм не айтады, деген оймен. Б1рнеше эйел дауыстай жылап басылды. — Басца амал болмаса кайтем13, — дед1 б1реулер, кез жастарын сурте. Жандары жаннатта болсын, маркумдардьщ кайтел1к. — Онда осыган кел1сетк, курек, сайман алып жолга шыгалык. Сергей сен женд1 тактай тауьт, элпндей белп жазьт альт кел, 613 барьт 1ске юр ¡се берелж, —дед! Матвей. Аздан соц улкен топ ел1 денелер жаткан ор жакка бет ал ьт бара жатты.

Ч Е Р К А С е р т и. ^ ЖАЛЫНЫНДА 7. Кокск айынын б1ршш1 жартысыньщ алгашкы кундер1 болатьш. Кепген ашьжтурган аспанды кара коцыр булт басып, солтустжтен баяу жел турды. Тан, ата арюрей бастальш. кун курюреп, найзагай атьш, несер жауынга айналды. Жумыска кедерп болды-ау дейтш. 1стейтш жумыс жок. Тек керегелер1, терт кабыргасы калган уйдщ иелерц соныц тебесш жабуды ойластырып, уй шон, сыртьш кул-кокыстан тазартьш, пршлж 1стеуде болатьш. Жауынньщ келе жатканын сезген ауьш адамдары тугелдей цнркеуге ез орьщдарьша отырыскан. Беинн шамасы, жауьш басылар емес. Арты буршакка айналган жауьш жер бетше ала келенке тускенде гана басылтан. Бул кезде жауган карды, буршакты да кус канаты, дейд1. Еда\\лр жылына бастаган жерге бу кезде тускен кармен буршак лезде ак ерш кетед1. Ертесше колда бар аукаттарын шпп, жеп болтан сон ауыл адамдары уйреншжт1 ннркеу алдьша жиналган. - Енд1 эдт1ме, жол журу туралы, — деп отыргандарды шолып етт1 Матвей. — Жыламаган балага емшек бермейдшщ керш келпрш, карал отырсак, тепн кемек ешкайдан келмейдт Демек, ею адам Лепспе жол шегу1 т т с . Мен ез1М барамын. Касыма ез калауымен б1реу еред1. Атка мшш желе жортьш барып кайтар едж, ат тугш есж алдында нт те жок, жаяу баруга тура келед1. Егер Т1р1 болса, осы нда болган Подшнваловка жолыгып, хал!М13Д1, алдагы уакытта баспана туралы эщтме козгаймыз, кемектесер. - Дурыс айтасьщ Матвей, сетм ен б1рге мен барамын. Лепсне ею кунде жетем13 дед1 Андрей. — Кешжпей бугш шыгальж. - Карсыльж жок, ойларьщ дурыс. Кэдш п ок дэр1С1 мен мылтыц ала шьпъшдар, уацыт ала сапыран уакыт кой, сак болган жен, — дед! б1р кария. - Рахмет, ол ойымызда бар, екеу ара б1р бесатар жетедЕ Ал ендеше Андрей дайьшдал. Мылтьщ, ок-дэр1 ал, — дед1 Матвей. — Мен дайынмын. Сэлден соц екеу! Лепс1 багытьш бетке алып ауылдан нгыккан. 8. Жолга шыккан екеудщ журЫ мандымады, баяу. Туе кезшде езен бойына отырып жолга алып шыккан б1р жапырак нандарын жеп су ншл, демалуга юрюкен. ШаршагандМ, эр1 аштьжтьщ эсер1 болар, лезде кeздepi 1Л1ШП уйкыга кеткен. Канша жатканьш юм б1ЛС1н, басын б1ршше кетерген Матвей тещрект! шолып, кунге карады. Кун

№j И с а б а й ^ ЕСК.АРАУЛ Ы ецкейш кдлган, бесш шамасы болар. Тендректе кыбыр еткен жан жоц. Аспанда кднат кдкпай кдлцьш бара жаткан кдра кустар, кдтар ушып барады. Олардьщ да жылдамдыгы баяу. Тамак 1здеп жургендер1 туспжп-ак- Кейде оц жагьгна, кейде сол жагын тедкерше жатьш кдйта тузелед1, багыты шьпыс. — Керемющ, кез кдрастары томен, жер беи. Буларды да мазалайтьш ку кулцын, — деп олардан кез жазбай кдрауда отыр, Матвей. - Булар тамактарын 6ipnccin 1здейд1. Алла тагаланыц жаратканы-ай, нпркгн. Tipi жанньщ бэршс де eMip суру керек. OMip — тамак, онсыз eMip жок. Мьша титтей, уяеьша жем апара жатыр, — деп алдында жыбырлай жугцпп журген кумырскаларды керсете/й ол. Булардан аскдн енбекцор, б1рлескен жэддж жок. Нагыз коммунизм осыларда. — Кой, жолга шыгалык. Алдымызда, умытпасам 6ip цыстак бар сиякты ед1, соган жете тунермЬ. — Антоновка шыгар. Менщ 6ip рет болтаным бар. ** Кайеы сы болса да жете к ер ер м 13. А н тон овка, Колпаковка, Покатиловка, 6epi де Черкас корганысына юргендср, узьшдьпы токсан, енд! 50 шакырым болды гой, корганыстьщ. Корганыскд юрген 22 цыстак, Бэржщ де xaлдepi б!здег1дей шыгар. — Бэргн тутелдей ертемеген шыгар, атаман Анненков. — Тутелдей ертеуге мумкпшнлп*1 болтан жоц. — Ана кдра, ана тебедеп не болды екен? — Не болушы едц тулю шыгар. Атсам кдйтед1? — Кой, ол да тамак ¡здеп журген болар, журе берсш. Озара oH.riMe устщде баяу журютеы екеу, сай-сала, кыркщ[ар асьш, жол бурылысына М ккенде кун уясына отыруга жакын болатьш. Агаш бар жерде кыстак. болатьшът белгип болса керек. Э;н б1рцатар жер болганымен ер жерден шаншыла кетерипен тутш кершедг Ць1стак бары аньщ. — Мше кыетакк^ да кеп кдлдыц, кдрадгы туспей тез жетелж, — деп адымдай басьш, алга оза тусш барады. Андрей — элi де уш шацырымдай болар. — Уш шакырымньщ маган одайга туспее, аягыма тае байлагандай, езер келе жатырмын,— деп кещлс13 ун катты Матвей. — Борскелдг кудай еенщ тмегщ д1 ест!Д1, од жагьща кара, арба келе жатыр. — Не дейд! рас па? Маган кергнбейд! гой, арбад.

ЧЕРКАС ОРТ ^¡к ЖАЛЫНЫНДА — Ана бц) агаштар цалцасында, кдз1р шыгады, эне енд! керщщ. — Иэ, тауба керд1м, кутелж келсш. Аздан соц атты арба кершш, жакьшдай тусп. — Тыр-р — деп атыньщ басын тежедц арба усттндеп, саламатсыздар, —деп салам бсрд) отыздар шамасьшдагы жЫт. — Жолдарыныз болсьш! — Айткдньщ келсш М м . Мьша кершген ауылга жету мун болып, шаршап келем13, - дед1 Матвей. — Ии, мен сол ауылданмын, отырьщыздар. — Рахмет пом, рахмет, - десш екеу1 арбага отырды. Жас ж1г1т, ашык эр1 сезшен кершед1, атын божымен элденеше рет кдгьш койьш сезге юрюй. — Кдй ауылдасыздар? — Черкас дейтш ауылданбыз, аты болганымен заты ж ок Кунз кешеп согыстьщ эрекет1. — Иэ, Черкас корганысы дегенд1 юм естш, бшмеген. Мьша б1здщ ауылда согыс кезшде Черкас корганысыньщ курамьщда болды. Б1здщ ауылдан да талай адам согыста кдза тапты. — Атьщ юм шырагым? —Атым — Никита, экемнщ аты — Арсенти. Матвей ойына б1рдецелерд1 туируте тырысьш б1р сэт ой устшде отырды да Никитина кдрады. — Ж ок Менщ есшдс Арсенти деген ат жок — Ол согыскд кдтыскдн жок, агаш аякты мутедек. — Иэ, бэсе, бэрш болмаганымен кейб1реулер1 ес!мде. — Беталыстарьщыз 61здщ ауыл ма? — Жок, багытымыз Лепа. Осы ауылга кона тунеп жолга сртсцг4с1н шыгармыз. — Онда б1здщ уйге коньщыздар, — орьш жетед1 гой. — Рахмет пом. Бэленнщ ужне дейтш танысымыз жок бул ауылда. Кдрт адамдарга жаяу журу одай болсьш ба, шаршап калдык. Енд! б1раздан сон Никита ауылдыц батыс жак шетгндеп кора-копсылы уйге жете токтады. — Келдж ага, б1здщ уй осы. Уйге юрнцздер мен атымды жайгастырайьш, — деп атьш догаруга юрюй. Ею жургшше есйк алдына жете бергенде булардьщ даусьш сстнсн орта бойлы, голыкша келген эйел дэл1зге шыкты. — Саламатсыздар ма, юрщЬдер, - деп жылы пиши 6щд1рд1 эйел. Екеу1 ауыз уйге дорбаларын калдырьш тупю белмеге юргенде, стол басында бэр нэрсе ¡степ отырган уй иес1, орнынан турып кол берш амандасып, конактарга орын керсетш, отыруды етщД1.

№. Ис а б а й ЕСКАРАУЛЫ — Агаш аяк, агаш аяк. Болса да агаш аяк. Тамаша аяк дсмскпп муньщ м е т к етер т жургетне кднша заман, — деп кдлжьщга баеьт орындыцкд отырды, уй иес1. — Он ею м уш е т н бцл жст}спеген адамныц да узак, жаеайтьшы белгпп гой, окдсы жоц, —деп Матвей оныд еезте езу тарта ун кдтты. — Алла тагала баска ауру бермесе бутан тезуге болатьт кершед1,— деп агаш аягын козгап ко иды, уй иесг — Иэ, таныса отыралык, м е т н а гь т — Ареенти. — Менщ атым — Матвей. Мьша ж т т Андрей. Б)з мьта Черкас ауьшьшанбыз. Ауыл деген аты болмаса, уйлердщ орны гана калды гой. Уйд1 кайта котеруге куш те, мумюншппк те жететш емес. Сол туралы жагдайымызды айтьт, комек сурасак деген оймен Лепспе бет альт барамыз, — дед1 Матвей. — Не дергн кудай б¡лет. — М ьта агаш аяк болмаса. Мен де кдтысатын ед1М гой, амал канша. Дегенмен согыстьщ кесапатьш к е р т те е с т т те жаттык. Т ец еректеп ауылдардыц бэр! де, Т1ПТ1 сонау Колпаковкада Черкас корганысьта ю р т п гой. Менщ естугмше корганыетьщ узьшдьпы 90 шакырым, е т 50 шакырым болса керек, соншама аймацгы колга устап, атаман Аннснковка карсы уш жьшга жуык, тотеп берген ерлердщ эрекетгн умытуга болмайды. Бул тендесс1з тарихи окига. Ок,-дэрпвц, тамактьщ тапшылыгына карамастан кеуде Т1ресу оцай ма. Акыры атаманнъщ алдьщда бас имеген ерлерд! болашак аныз к ь т айгары даусыз. Уй ертенсе, жацасы тургызьшар, тек сол шайкаста каза тапкандар оралмае, оюнпитЫ осы. Менщ тусгну1мше, — деп ойын орьгнды айтып басылды. — Совет ею меп орнады, ол кедейлердщ оюмет1 деп жар сальт жатыр гой, комсктсед], ал Черкас корганысьта катыскандар сонда, баягы Подш ивалов 1р! кызметте деп ест1Д1М. Соган жолыгыцыздар. —Леб1зпцзге рахмет, бпдщ де кеэдегетм13 соларга жолыгу ед1. Алда турган жедел мэселе тамак. Балалар, жалпы, ауыл адамдары тугелдей аштьщта отыр. \"Адамньщ аркдуы ас\" деп казак халкы тег1Н айтпаган. К,аз1р жаз мезгМ, бутан да шуюршппк. Балалар таудан жуа, раугаш те р т, кокке кдрньш толтырады. Бул эрине тамак емес кой. Сол жаца курылган сонет^пз астык бере ме деген ум1т1м13 жок емес, —деп Матвей де б1раз, ойын айта тусгп басылды. Бул кезде эйел дастаркан жайьт, тамакка шацырды. Бэр! де орньшан турьт дастаркан

ЧЕРКАС ОРТ ЖАЛЫНЫНДА басьша орналасты. Тамак устшде а л ь т нашты сез болган жоц. Тамацтан соц еркектер есж алдьша шыгып, шылым шегумен едэулр отырган. — Ертец жол журем1з гой, уацыт етюзбей демалсац болар СД1,—деп ескертт1 Андрей. — О н ь т да дурыс. Лепсйе д е й т ЭЛ1 б^раз жер бар. Соган тура тартатьш каражолмен катьшас тьшымсыз журш жатады, жол жонскей ксчдессд). Ала кетед1 гой, — дед1 уй иссп. — Жиырма шакырымдай жер бар эл1. — Сэт! туссе, дурыс болар ед1. Болмаса туе кдйта Э31М13 де жетерм13, — дед! Матвей. Жол уст i, api б1реудщ уйшде тунетен адамньщ ерте оянатыны эдей гой. Тац ата оянган Матвей, тез турып, Андрейд} оятпай. сыртца шыцкднда Андрей де ¡лесе шьщкдн. — Иэ, кун ашык екен, 6Í3re Keperi де сол гой, — деп шылым тутатты Андрей. — Екеу! кдкдага жете бергенде оц жак.та. корага сиыр саууга, шелегш устай шыккан эйел, булар да дауыетай карсы алды. — Жаксы ж атьт, дем альщыздар ма? Ерте турдьщыздар гой? — Мен Ka3Íp шай коямьш. — Самауыр болса, менде кайната аламын, — деп ед1 Андрей. — Онда мен альт шыгайын, — деп самауырды экеп есж алдьша койды да уйге кайта KÍpin, шелек ал ьт шьжты. — Су ана жерде, дайьш агаш корада, мше cipiHKe. — Иэ бэрскслдк к^лганьш e3ÍM 1стешн, уй жумысьш 1стей бершдз, — деп icKe KipicTi Андрей. Ол самаурга су куйып. ку жанкаларды ж арьт сальш, тамызьт, самаурдьщ кернейш кипзш койган. — Берекелд!, менщ эйел1мнщ осьшдай, келген конаккл жумыс ÍCTCTCTÍH эдеп бар, бар болгырдьщ. Ау, Маша муньщ калай, KÍcmepre жумыс ¿стеткенщ, — деп дауыстады. Самауырды мен-ак цайнатар ед1М гой. — Эй бар болгыр-ай. — Окасы жок, кария мундай жумыска дагдыланган адамдармыз гой. Самауыр кою киын больш па, тэщр1. — Калай жаксы демалдыцыздар ма? — Шуюр, уйкымыз каньт, жаксы демалдьж, енд1 Лепсйе дейш шаршамаймыз. Тез жстсрмЬ буйырса, — дед1 Матвей. — Менщ есту1мше жол уст! тыныш емес сиякты, сак. 18-540

№ Исабай Ж ^ф^ЕСКАРАУЛЫ больщыздар. Согыстан калган баскесерлер бар кершед1, не 1здейтшш KiM бшсш. Матвей, Андрейге кдрады. — Иэ, бул тацталарлык ic емес, болуы мумкш. Ескерткенпцз жаксы болды. — Жол ycii жасырьш жатып, журтеншшерд1 тонайды, деп еет]Д1М. Ал KayinTi, кулактар. Олар, совет окдмепн кулата алмайтынын тусшбейтш кершед!. Совет басшылармн. тшп сол ек1метт1 жактайтын, жумысшы, шаруаларды да жактыртпайтьш сияцгы. Кару ала шыккдндарыцыз жаксы болтан. Сакгантанды кудай сактайды, демей ме. Жаман айтпай жаксы жок, окуарьщ жеткппкт1 болар? — Бееатарымда, атьша сай бес ок, басца жок. Бшсем Ko6ipcK алар ед!М той, — дед1 Андрей. — Мен де бар аздап, он шакты патрон берейш. Мен де сол сакгану уппн устап отырмьш,— дед1 уй neci. Ал енд1 уйге Kipni шай нлешк. — Келгстж, мен самауырды ала юрейш, Матвей шэйнекп уста. 9. Шайдан соц жолга шыккан екеу Лепспе багьп алган жолмен 6ipa3 жерд! альш улгерген. Жол бойы ойлы-кырлы, шошкд шалау агаштар кездеседт Лепс1 жольш онды-солды Kecin етш жаткдн жолдар да кездесед1. Жол бойына такау уйлер 83ip кездескен жок. Алга eni шакырымдай журген соц шагын кыраттан томен тускен кезде оц жактан келе жаткан eni ат шегштен арба Kepnwi. — Эне, атты арба келе жатыр, егер тура журсе ала кетер,— дед1 Андрей. — Керш келемтн, мэселе оньщ уетшдеплердщ юм екенш де, кдруьшды шалан астына жасыра дайьш уста, —деп сскергп Матвей. — Сейтш, eKcvi улкен жолмен олардьщ келуш кутпей алга жылжи берд1. Аздан соц келе жаткан арбашылар жакындай туein аттарын аяцга салды. Алдьщты екеу бурылмай алга журе берд1. Енд1 6ip сэтте екеушщ касьгнан жанай ете берш, арба айдаушы,— атыныц шьшбырьш тартты. — Жол болсын, мырзалар, — деп ун катты eKimiiici, отыздар шамасьшдагы муртты сары. — Жен сурамас бурьш сэлем 6epin, амандаспаушы ма ед1, тэрбие керген эдепп адам,—дед1 Матвей, оньщ \"Мырзалар\" деп, кекетш айткднын тусанш.

ЧЕРКАС ОРТ ЖАЛЫНЫНДА — Па! керем1С1н Сережа, бул екеуше мырза, деген сез унамайтьш сиякгы. Онда буларды кдлай атау керек? М ум тн советии азаматтар дерм1з? Ха! Ха! Мше, енд1 бЬбен осылай сейлесетш болады, естис!з бе? — Б13 код¡мп шаруалармыз, ал сенщ юм екенщд1 сездж. Кун! бггкен кулактьщ ушкыны боларсьщ. Тек, мэселе шен де, атак та емес, адам болуда! Адам деген атактан артьщ ештеце болмайды. — Иэ, бэсе, айттым гой, саясаттын сез1М1 бар, нагыз совепшл азамат. Сез кактыгысыньщ немен аяцгаларьш сезген Сергей: — Жарайды журелж, — деп аттарыньщ шьлбырьш тартьш калды, аттар алга жылжи берд1. Осы кезде арба успндеп тапаншасьш ала басып калды. Ок Матвейге тид1. Ол тагы октала бергенде Андрей бес атарыньщ сертпесш басып калды. Екиши рет атуга улгермеген ол, арбадан жерге кулап туст1. — Токта, — деп дауыстады Андрей арбашыга. Сейтт! де жерге тусш калган тапаншаны алып, калтасьша салды. — Мьшауынды арбага сальт ала кет те, жолда кездескен орга кеме сал. Сергей, оныц мойнына кол ьт сальт байкады. Бул Т1р1, дед1 де о н ь т кеудесш аш ьт, жейдесшщ етегш жыртьт, жаралы жерш танган болды. Матвейдщ сол колына тиген ок етш т е с т еткен, суйек аман. Ол да жейдет жыртьт Матвейдщ колын танды. — Мен мынаны катере алмаймьш, арбага салуга кемектес, — дед] ол Андрейге. Екеу: жаралыны арбага салды. — Тура журем1сщ, Лепсгге, — деп сурады Матвей. — Бес-алты шакырымдай журш солга бурыламьт. — Ендеше соган дей н б!рге баральщ. — Мынаныд аты -ж ет юм? — деп сез катты Андрей б1раз журютен сон. — Ол Кондрат деген байдыц баласы Дмитрий. Еселац сорлы. Керген куш сол, — кактыгыс, ерепс. Жарасы ауыр, уйше Т1р1 жетпейтш шыгар. — Ат, келж юмдж1? — Ол, атка мшш шыккан. М е т керш, ср-токымын калдырды да, атьш менщ арбама жектк Экес1 де эпербакдн неме. Кднына неге тартпасьш. — Оньщ мунан баска балалары бар ма ед1? — Улкен баласы согыста кдза тапты. Генерал Кияшконьш карамагьшда болтан. — Онда бул т т с й жазасын алган екен,— дедг Матвей. — Эздерщ13 кайдансыздар?

— BÍ3 Черкас ауылынанбыз. — Иэ, ccTviM бар, Черкас корганысы туралы. Оз1м катыскдн жокпын. Exi балам да катыспады, денсаулыцтары нашар. Эцпме успнде булар жол айырылысына келш калган. — Ал енд1, мен мына жолмен солга бурыламын, сонау белдщ астында, таныс, туыстар бар, соларга жольпуга бара жатырмын, — деп, солга бурьша токтады арбашы,— Лепспе дешн бес шакырым жер калды. — Рахмет, жаяу-ак жстсрмп, — дед1 Матвей. Кун уясьша отыруга аркдн бойы калганда, булар Лепспе ктрген. Кдланьщ шетю уйлерше коз сала журген eKeyi сол жакка бурыльш жаткдн кешеге шьщты да, сэл юд1рш, арт жакта келе жаткдн 6ipeyai тосты. — Мынадан JÍenci совет терагасьшьщ кай жерде екенш сурайын, — дед! Андрей. Элл булардьщ кутш турганын керш, жете токтап амандасты. — BÍ3 Лепс1 еоветшщ кай уйде екенш сурайык, — деп едгк, жол сигтесешз, \" деп етшд1 Андрей. — Осы кешемен уш кеше еткен соц, оц жакка бурылган кешеге тусщздер, сол кешемен жэне ею кеше еткен сон дэл кдрсы алдьщыздан ею кдбат, улкен уй кездееед1. Сол уйде советтер, деп журе берген оны Матвей токтатты. — Мумюн болеа дэрперлер уйш айтсацыз. — Иэ, неге болмасын — деп токтай бурьщды эл1 кауга сакдлды. Олар сол советтщ мацьшда, 6ip кеше 6epi. Ушнщ мандайьшда жазуы бар. Не жазу екенш кудай бжсш. — Улкен рахмет, cay болыцыз. Екеу1 элг1 жерден 6ip кеше еткенде, жан-жагьша караумен келе жаткан Андрей. Матвей, ана кетш бара жаткан екеудщ сол жактагь!сьша кдрашы. Оны мен таныдым. Ол Костя Криленко. Матвей ойланьш, 6ipa3 унс1з журе берд1. — Криленко десгн бе? — Иэ, сол Криленко. — Элг1 eKeyi буларга царамастан журе Tycin, кеше киьшысындагы улкен, ею кабат уйдщ кдкдасьшан пике юрдт — Матвей, эрперек барып токта, мен мьша кешенщ атын, уйдщ саньш бжейш, — деп алга жупре басты. Ол уйге жете, уй саньш, кешенщ атын кере кешемен ары ете, терезеге кез тастады, уйде оншакты адам, эцпме устшде отырган сияцты. Андрей сэл журе Tycin Kepi оралды да, Матвейд1 ерте алга тез журш кетт1. — Иэ, бшдщ бе? Кгмдер екешн?

ЧЕРКАС СРТ ^ ЖАЛЫНЫНДА — Кешенщ аты Александр, уйдщ саны 55, шпге он шакты адам отыр. Менщше булар тегш адамдар емес. Какпаньщ шннде кузетпнлер болар, ею мылтьщ асынган адам. — Тез1рек журел1К, — деп арт жагына жалтактай карап келед1 Матвей. Менщ ес1ме туей. Актардьщ, б1здщ арамызга еткен тьщшьшарьшьщ бцн устальш, еютш с1 кутыльт кеткен. Сол кутылган осы болар. Иэ, Криленко. — Дурыс айттьщ Матвей, соныц дел ез1 Криленко. — Ал ол б1зд1 таныды ма? — Ол б1зге бурылганда, караган да жок- Тшт1 таныган кунде не 1стемеюш! ЕндЫ максат, дереу совет бастыгьша хабарлауымыз керек. — Бугш жумыс куш аякталды гой ертен болмаса. — Подшиваловты тауып соган хабарлаймыз. Тез ¡рек жетел1К. Иэ, сен жаранды керсет дэрйерге, мен кецсете барамьш, кезекип болса содан сураймьш. Сагат кешю тогыз шамасында Подшиваловтьщ тапсырмасы мен оншакты милиция кызметкерлер1 Андрейдщ хабары бойынша жедел жолга шыккан. Булар б1р кеше жетщюремей, аттарьшан туст; де, тездете журш элг! уйге такдды. Кутпеген жерден уйд! коршап ал ьт ¡ске юрюу керек ед1, булар оны ¡стей алмады, е зд е р тц келгенш кузетиылерге сездрш койды. Уйден белше ш ьнът, кутьшуды кездеген бандылар тобьшда сактьщ ¡стей алмады. Аяк асты ею жакта атыс басталып кетт1. Тун айсыз болатъш, уй жэне агаш, буталар арасьшдагы адамды керу мумюн емес. Ею жактыц атысы б1ркдтарга созылган. Бандылардьщ Ы суыган сон,, оларды жей карангыда 1здеу, соцына тусу, эр} кдушт! де болатьш. Атыс болган манды тексерген милиция тобы оккд уш ьт кдза тапкан бандьшардьщ ею адамын тапты. Оздершен ок тиш елген б1р адаммен жаралы болган ею адам. Аздан соц жиын болган уйдщ иес1Н туткындаган милиция тобы кер1 кайткан. Бул кезде Подшивалов бастаган жауапты адамдар кецседе кутш отырган Матвей мен Андрей сонда болатьш. Уй иес1, Лепсйе аты эйгип Симашко дейтш больт шыкты. Ол б)разга дейш суракка жауап беруден бас тартып, уйшде юмдердщ болганьш не максатпен жиналганьш айткысы келмед1. Оган катал куш Колданудан баска амал калмаган ед1. Акыры жиналгандарды тугелдей атап олардьщ советиилерге, большевиктерте карсы террорльщ эрекет дайындап жатканьш аш ьт берд!.

10. Соныц ертесше бандылар тобьш 1здеуге тапсырыс алтан б1рнеше шатьш топ эр багытпен, цолга тусш, камауга альшган кулактыц керсету1 бойынша ¡скс к1р1скен1не ею-уш кун еткетм ен сшкдндай дерек болтан жок. Оньщ жалган мэлтмет беру1 де мумюн. Терю мэлтмет бергет упын жауап беретпп туралы ол кдтац есткертигген. Матвей мен Андрейге кереп кемек алып, тез кайту, бэршен цымбат. Эйткетп ауылда, аш, жалацаш бала-шага, жалпы ауыл адамдары. Екеу1 келген куш -ак совет бастытына, мушелер1не жатдайды жетюзген. Ертесше бар мумкппшлжт1 ойластырып, ашыццан ауьшга астыц, ким -кеш ек жиюта тапсырылып, арнайы адамдар белшген. Ушпшп кун еткенде он кдп ун, соншама картошка, цант, шай, уй шаруашылыгына керект1 баска да заттар жинальш советтер кецесше жежзипен. Бутан да шуюр. —Эз1рше, барьша риза бола турындар, калтаньш кдрастыра жатармыз. Уй тургызуды да цолта алармыз. Ертец езьм Талдыцорганта журемш. Бул мэселелерд! сонда шешсрм13. Кддай болганда да хабар алатьш боласыздар, —деп тусшд1рд1 Подшивалов. — Мумкш олар бул улкен 1стерд1 шешу уппн Алматымен байланыс жасар. Кдлай болтанмен кемек болды. К е к е т с отыртызатьш уацыт жацьш, бул да есте болатьш ¡с. Бэрш ез цолдарымен ¡стсуге не жетсш. — Рахмет бауырым, онда тез1рек журелж, ауылдагылар б1зд1 тосумен отыр той. Оларды жетюзу жаты цалай болады? — деп куаныш устшде сез цатты Матвей. — Уш атарба дайындалды. Жол алые кой, ат арбата жецш болар. Иэ, кун1 кешег! бандьшардьщ жол тосуы мумюн. Жетюзш еалута оншацты милиция жп-1ттер1 барады. Жол устшде тоцерекке сак болъщыздар. — Олар аттылар бола ма?— деп сурады Матвей. — Эрине, оларта ескерттж, не 1стеуд1 бшед!. Оларта адам Ж1берд1М кдз1р бэр1 де келед1. Аздан соц азьщ тиелген уш арба, он атты милиция тобьшьщ цоштауымен жолта Лепсщен Черкаскд бет алтан. 11. Бул жолы да жолаушьшардьщ тшегше кун ашьщ, аспан бултсыз болды. Солтустжтен соцкан сэл тана, цоцыр салцьш жел. Жук арбаларыньщ алдьлзда бес атты артта екеу, тецерекке

Ч Е Р К А С О Р Т и. ЖАЛЫНЫНДА мукият кез салумен келед!. Туе канта, сай- салалы, агаш, буталы туека тацап калган. Алда келе жаткдндар, колдарьш кетерш, токтауга белы берд!. — Не болды ж тттер, - деп арбадан тусе де дауыстады Матвей — Б1реу керше ме? —Ана тебеде бтреулер журген сиякты. — дед! топ бастьвы, — лейтенант. Сейткенше атты ушеу жота уетше шыга токтап, буларга, жолаушыларга караумен сел турды да дауыс кетердд. — Ей, советшлер, каруларьшды тастап, аттан туешдер. Кдрсыласатьш болсандар тугел жойыласьщдар, - деп буйырды жуан дауысты б1реу. — Тездетшдер, мырзалар. Алда келе жаткан лейтенант арттагы бесеуге бурыльш, белг1 берш ед1, онсызда дайын турган бесеу лезде октарьш жаудыра токтады. Тебеде тургандардьщ екеу1 кулап калды. Аттары кср4 кашканньщ соцына ¡лесе шауып кезден таса болды. Лейтенат касындагылардыц екеуш алга жумсады. —Аргы бетке етшдер де, тецерекке мукият карандар, ешюм кершбесе сол жерден белг1 бересшдер. Сен екеущ, — деп арттагьлардан екеуге тапсырды. — Аналардьщ документтерш, каруларын ала келшдер. Тенерект! байкандар. Тапсырма алгандар дереу алга умтьлды. —Калай дейсщ, лейтенант, булар, еткендеглер ме, элде баскалар ма? — деп сурады Матвей. — Кам блсш , даланы аш берш е андьвгандар кеп кой каз1р Документтер1 болса, аныкталады, — дед! ол шылым тутатып. — Лейтенант, мумкш болса, шылымыннан бзреуш бернн, — деп оньщ касьша барды Андрей. — Егер элг1 кутылып кеткеннен баскалары болса, атыс бастайтьшы анык болар. — Улкен топ болуы мумкш емес. Мумкш эр жерге терт, бестен белшш жол тосуды кездеген шыгар. Егер 613 керген ушеу гана болса, элп кутылганы атьшьщ басын уйше жете тартады, — деп тусшд1рд1 лейтенант жайбаракат. — Егер ушеу1 гана болса, калайша куш керсетедц б13Д1 оцайльщен кол кетеред1 деп ойлаганы ма? — Солай ойлауы да мумкш. Бу кезде тебеге кетерлген екеу, арбадагьларга жете Т1згш тарткан. К,асындагы б!р кагаздарды лейтенантка усьшды екеудщ б1р1. — Мунан баска ештецелер! ж ок Кару, ок дэрлерш тугел алдьщ, екеу1 де ел}. Лейтенант элп кагаздарды тез карап шыкты.

^ Исабай /^^ЕСЦАРАУЛЫ — Иэ, Леподе болгандар. Сол тещректщ туртындары, — деп катаздарды калтасына салды лейтенант. —Жолдас лейтенант, аналар белт1 берш тур, деп дауыстады алдагьшьщ б1р1. — Дурыс, алга жылжиык. Жургшполер кеп кешжпей-ак шагын сайдан тез етш, аргы бетке кетерщд1 де, алта асьпыс журш бара жатты. Алгы жак, 61р ьшуай жазьщ, жолда дацгыл, кез жетер тецеректе журю- турыс кершбейд1. Тек кез ушьшда мунарлантан кальщ агаш. Мелшер бойьшша жургншолер жарым жолга жеткен сияцты. Енд1 б)р ек1 шацырымнан сон шагын езенге жете токгаган журпнполер ат белгн кетерш, сугарып. оттатьш алуды уйгарган. Эздер1 езен жиегше орналасьш, ала шыцкдн жол азыгын, кекке жайылган орамал устгне толтыра сальш тамактануга к1р1СТ1. — Баганагы уш неменщ эрекейне мен ад} тацгалудамьт, — деп сезд1 61ршш1 бастады Матвей. — Сонда кездетендер1, жол тосудагы максат кдндай? — Олар куш бггкен, куш кеше кедейлердщ басьша камшы утрген кулактардьщ ушкыны. Крлындагы дуние байлыцтан ажырау, кожалыктан б1ржола кол узуте калай шыдамакщы. Демек, советгерге, большевиктер ге, оларды колдаушыларга Карсы колдарынан келгенш 1степ калуды кездейд1. Бул жолда олар ештецеден тайьшбайды, — деп 61раз ойын ашык айтты лейтенант. — Ол адюпсн Совет ек!мет!н кулата ала ма? Совет мушесш, не 6ольшевихтерд1 елпрсе оньщ орньша екш ш келед1. Онан соц бул эрекеттер1мен совет екгметш тана емес, букш карапайым хальщты ездергне карсы коя ма? — деп Матвей де б1раз сез козгады. — Ол ез алдьша,бнпж те, куш те совет еюметшщ колында екенш неге тусшбейдк Бушл дуниесш, жерш, у т н алып еюмет итштне жумсап, ездерш Слб}р айдаса не ¡стейдГ? —деп Андрей де сезге араласты. — Оныцыз дурыс. Барлык кулак бггкеннщ мальш, жерш тэркшеп, кедей жалшыларга улеспру туралы совет еюметнпц зацы жарияланды. Олардьщ арпалысу себеб1 осында. Кеп узамай-ак оларга т т с й шара колданатыны аньщ. — Иэ, солай де. Бесе, арпалысуы тетш емес екен той. Жургшпылер тамактарын ншп, аттары тояттаганша эцг1ме устшде демдерш алып та ултертен. Аздан соц келгктерше отырьт жолга шьжкан.

ЧЕРКАС еРТ ^ ___________________________ Ж А Л Ы Н Ы Н Д А Булар Черкаска тун ортасына таяган кезде жеткен. Абыр- дабырды еслген ауыл тургындары ере турьш, жамырай кер1сш жатты. Куанганнан кез жасын теккендер де аз емес. Экел гсн дунпелерш ппркеуге юрпзш, атгарды отка к,оюмен жургендер тацньщ атканын да ануармаган. Ас адамньщ аркдуы деп бекер айтпаган той, азык-тулгк экелгенш бшген журт, жемесе де тояттаган сияцгы, ендер1 жьшы. Подшиваловтьщ тапсырмасы бойынша ауыл адамдарьш жиып, тусшж берш, алдаты уакытта 1стелетш ¡стерд4 жетюзген сод тургындармен к,ош айтыскан, лейтенант бастаган топ Лепспе асыгыс журш кеткен. Адам баласьшда жи1 кездесетш цас!рет, цаудптщ у л к е т, аскан каталдьпы — аштыц. Бутан тап болтан халыцты онан альш калудьщ жолы — тамац. Тамацсыз кез алдындагы дуниенщ бар, жогы кажетс13. Халыкта бул катерден альш калу еюметтщ кольшдаты 1с. Ашыккан б1р немесе йрнеше адам емес, буюл ауьш болса ерюм-акдорбасьш аркалап тецеректеп ауьщцарды кыдырьш кайыршьшар ед1 гой. Егер тецерекгеп аяк жетер ауылдарды аштык жайласа ше! Аштыцгьщ тольш жаткан себептер1 болады. Элемд1 жуг жайласа, жаппай кургаюлылык болса, сотые кумарлар хальщгы цыргьшга ушыратьш тынбай, ауыл-уйлерд) ертеп, азьщ-тулжтерш талап алса. Мгне мундай эрекеттердщ халыкты ашаршылыкка ушыратары даусыз. Черкасс корганысьша б1ргккен жиырма ею ауылдьщ аштыкда ушырауы — атаман Анненков армпясьшьщ ауылдарды жаппай ертеп, астьщгарьш тартъш алуынан болады. Армияньщ мундай текс1з юке баруы сол армияны баскарушыдан. Буйрыцсыз мундай каталдьщка бара алмайды. Атаманньщ солдаттарьша ерекше буйрык берушщ себеб1 — уш жылта жуьж. атаманньщ шабуыльша тетеп берш, оньщ жаушылдарына куйзелте соккы берген. Азамат согысында керсеткен ерлжтер] мен кдйтпас кайсарлыгы мен тарпхта атын калдырган. Черкас корганшылары болатьш. Адамдарды елпруге жоюга болады, оньщ кыргьш шайкдста керсеткен ер л тн жою мумюн емес. Туып ескен, касиетт1 жер сэш, ел сэш — жер жаннаты Жетюу халкыныц акгвардпяшыл Анненков баетатан Азамат согысьшдагы ерлпсгер1, кайтпас кайсарлыктары ел есщде ацыз болып, мэдг1 еакталады. 19 18 -1 9 2 1 жылдары Ж епсудьщ солтусттнде болтан Азамат согысы, оган катыскан, жерш, елш коргау ушш кан теккен Жепсу курескерлер1 туралы жазылган романдар казак халкьшьщ эдебиетше, мэдениетше Косылтан улкен енегел1 улес болары даусыз. Бутан менщ сешм!м зор.

Исабай <Ч^ЕСК.АРАУЛЫ Дяндь/ сяуы/и жсмдес/м, Тястясын бмети сь/нь/рь;п. Сенд/ Же/и/еу Темнее/, Жямням/ы ж ер ж дуимырьш. Дл&н мумм, жерде тп^рыи цу/п-.мжен, Æ%æ иямдя wMg/3^CÊM /нук /ле жен, Аяц-/?:ягйия.м, кеш/pg ggp куиенд/ -&ЩЫМ! мунт waraw тнянням куткен ам. Соцы.

ЧЕРКАС ОРТ ЖАЛЫНЫНДА МАЗМУНЫ АВТОРДАН ........................................................................................ 3 6¡p¡Hm¡ т а р а у .................................................................................... 4 Екшш! тар ау ......................................................................................7 YujiHUJi тарау ................................................................................... 22 TepiiHUji т а р а у .................................................................................39 EeciHmi тар ау .................................................................................. 45 Аптыншы тарау .............................................................................. 58 Жетшил т а р а у .................................................................................. 89 Ceri3¡H¡ui т а р а у ............................................................................... 93 Тогызыншы т а р а у .......................................................................... 109 Оныншы т а р а у .................................................................................138 Он 6ip¡Hm¡ т а р а у .............................................................................148 Он exiHUji т а р а у .............................................................................. 15 7 Он yuJ¡HUJ¡ т а р а у .............................................................................17 6 Он TepTiHLui т а р а у .......................................................................... 18 2 Он 6eciHLU¡ тарау ............................................................................19 4 Он алтыншы тарау ........................................................................196 Он ж елнш ! т а р а у ............................................................................205 Он cer¡3ÍHUJ¡ т а р а у ......................................................................... 235 Он TOFbi3biHHJbt т а р а у ....................................................................241 Жиырмасыншы тар ау ................................................................. 2 55

Исабай ЕСК.АРАУЛЫ Лскер?ну.жр ум/н/

ЧЕРКАС ОРТ ЖАЛЫНЫНДА

Исабай ЕСКДРАУЛЫ Роман \"ЧЕРКАС ЭРТ ЖАЛЫНЫНДА\" КДтап \"Жас К^зак\" баспа уйшщ компьютер орталыгында беттелщ, диапозитивке шыгарылды. Баепаныц директоры: К,. КУРМАНЭЛ! Редакторы: К, Эз1мхан, Н. Мауытов Техникалык редакторы: Н. Сергожаулы Теруге бер!лген к у т 25.09.2004. Басуга цол цойьшган к у т 29.11.2004. К,алпы 84x108 '/^ . О ф с еп ж цагаз. Офсеттж баспа. Баспа табагы 18,0. Таралымы 500. Тапсырыс 540, ЖШ С \"Жедел басу баспаханасында\" басылды. 050016, Алматы каласы, Д. Цонаев кешес!, 15/1.



Я Исабай ЕСЦ АРАУЛЫ 1919 жылы цараша айында Алматы облысынын цазфг! К,арасай ауданына царасты Ш амалган к,ыстагында дуниеге келген. К,азак,тыц Абай атындагы педагогикалык. институтын б т р т , 48 жыл бойы устаздыц цызмет атцарган. 1939-40 жылдары Фин согы сы на, 1941-45 ж ылдары Улы Отан согысына цатысцан. Барлаушы. 200-ге жуьщ эцпм е, очерктер! мерз!мд! баспасез беттерш де жарияланган. \"Барлаушыга туыс сер!к\", \"Барлау тун ж арымда басталады \", \"Барлау багыты-Гамбург\" жэне \"Тосцауыл\", \"Арман ажал\", \"Жолга тамган кан\" трилогиялары мен \"Устаз\", \"Канды белес\", \"Черкас ерт жалынында\" ром андары ны ц, сондай-ак. \"Ах, жамылган п е р с т е \" , \"Мен командир\", \"Э д тб ек М айкетов\", \"Ацыл айласы \", \"Тазша бала\" пьесаларынын авторы. К,азак.стан Ж азуш ылар одагыньщ мушеск