Исабай Есқараұлы Черкас өрт жалынында

Ч ЕРКАС ерт ЖАЛЫНЫНДА — Герасимовкадагы партизандар 6ip тэулж корганыстан сон шегшген. Кдз1р Жьшандыда болар. — Онда аргы бетте болды гой. Мьша Тентек оларга бугш де ертен де еткел бермес. — Дурыс айтасьщ Бабдолла. Тек кудайдьщ кую ай бойы теге туссе болар ед1. Отырсын аргы бетте журтта калган итше. Кешкгсш барлаушьшар жаудыц аргы бетте екенш аныктап коска оралган. Сол куш де оньщ ертесше де акгвардияшылар шабуылды жацарткдн жок болатын. М умкш курамдарьш толыктырьш шабуыл алдында кайта курумен шугылданьш жаткдн болар. Ал корганысшы партизандар болса, олар да шугыл дайьшдыкка KipicTÍ. Крршауында кэлганнан 6ip аптадай еткен с о н - а к уезд1К а т к а р у к о м и т е т 1 1ШК1 ш а р у аш ы л ы к , экономикалык жене баска да жумыстарды согыс жагдайьша сай кайта цурган-ды. Сол жиында Черкас революциялык согыс совет1 курыльш, оньщ бастьпы Дьяченко, орынбасарына уездiк совет аткдру комитетшщ бастыгы Подживалов сайланган. ByriHri жиында уйымдастыру мэселес1 жайында ic караган. У ездж совет мушелер1Н1ц усынысы бойынша, Черкас корган ы сы карулы к уш тер 1н баскаруга Н икольский д1, Тузовты, согыс комиссарльпъша Собконы белгшеу жайлы Подшиваловтыц усынысына карсы боларлыктай сез кетершген ж ок Он мыцнан астам Черкас корганысы карулы куштер1 жет1 гарнизонга белшд!. Эр горнизон эскери ереже бойынша эскадрондарга жэне рота, взводтарга б е л т ш командирлары белплещц. А са 6ip ерекше шештм саудагер, альш сатарлыкка кулак байлардьщ арандатушыльщ эрекетше карсы, сол сиякты баска да когам тэртгбш бузушьшарга карсы шугыл, катан шара колдану уннн революциялык согыс соты мен халык соты курылды. Ец соцында сез алган Собко ерекше курдел! усынысты еске салды. — Карулы кушт1 есептемегенде коршауда калган терт станцияда алты мьщга жуык тургьшдар толып жаткан усак ipi кара малдардьщ бары бэрццзге де белгин. Демек халыкка азык-тулж малга жем-шеп дайындайтын уйым куру кажет, * деп 6ipa3 мэселе козгады Собко. Бутан жауапты кольшан ic келетш адамдар керек. — Эрине, бул кезек кутпрмейтш жумыс, — деп Собконьщ сезш толыктыра туст1 Тузов. — Жагдайымыздьщ ете ауыр, ep i KayinTÍ е к е т э р ю м г е -а к TycÍHÍKTi. Б1зде 6ip гана Мумкшлпл1к бар, — ол узындыгы елу шакырымдык коршаудьщ 4-340

Исабай {Ж Е СК АР АУ ЛЫ алгы шебше жау етпестей бекййс куру. Эздерййзге белгий Верньгйдан жуырда кемек келмейд1. К,органысты ез куилмгзбсн уйьгмдастыруымыз кажет. Муны ¡стсмесек, жау бгзд1 тугелдей кыргынга ушыратады. — Сонда не ¡стсум!з керек, — деп б1реу оньщ сезш белд1. — Не ¡стеу керек деймющ, онда тьгнда, — деп Тузов сезш онан ары жалгастырды. Кдру-жаракты акгвардияшьшардан колга тус1ру 61р 1нш1 мгндет. Ал ок-дер1 дайындау уш ш оншадты жерден усталар дукенш, шеберханалар куру керек. Олар ок, дэр1, бомба жасайтьш болады. Ал бутан керекп дуниент самауыр ыдыс-аяк, кыекдсы окка керект1 заттарды тургьшдардан жинау кджст. Менщше бул б1рйшй басталатьш жумыс. Бгрде-б1р кун кеш пуге болмайды. О й т к е т жау шабуьшын 613Д1Д улыксатымызбен бастамайды. Ал оган тойтарыс берерлжгей ок-дер161зде есептеул1. Муны ескермеске болмайды. — Айтылган усыныстардьщ кай-кайсысы болмасын орьщды. Сондьщтан бул жумыстарды ертецнен бастан колга аламыз. Алдымен шеберлерд11здесттру керек, — деп корьпты сейлеугшлердщ сезш Подшнвалов. — Эр айдьщ басьщда уездж аткару комитетшщ сесснясын шакырып, уездж аткару комитетшщ сессиясьш шакырьш, керсетйгген ¡ске жауапты адамдардьщ есепт1 баяндамасы тьщдалатьш болады. Екйшй 61р аса кджетг1 меселе уезд тургындарымен узджегз байланые жасау. Акгвардияшьшардан гер1бгз еэ1М13дщ туган жер1М13дщ ой-шукырьш жаксы бйгемгз. Айнала — тещрег1М13 тау, тасты ой-ыгукыры мол. Кез келген уакта жау кезш е туспей ете аламыз. — Жолдас Подшивалов дурыс айтты. Тек ол упйн жол керсете бшетш адамдарды тандап алу керек, — деп Собко орнынан тура сейлед1. — Ондайларды алыстан 1здеудщ кажет; жок. Табьшады, — дест1 отыргандардан бгреулер. — К,удайга шукгр, осы тещрекге есш , дала кезген адамдар емес пе едж. Бйгем13, адаспаймыз. — Ендеш е бул м еселен1 де ш еш тж деп есеп тей м 13. Уйымдастыру жумысы осымен аяцталады. Калган усак-туйек меселелерд1 жумыс бабында шешетш боламыз, — деп сезш аяктады Подшивалов. Дел осы кезде есжтен жуг)ре юрген кузетпй партизандардьщ б1р1: — Жолдастар, жолдас Подшивалов аэроплан, аэроплан ушып келед1, — деп кузетпй асыгыс хабарлады да дереу кайта пгъттъгп кетт1. Жиналгандар б1р-б1рше унс!з кдрап б1р сет отырды. Енд! бгр мезетте командгрлердщ буйрьггьг бойынша

ЧЕРКАС ОРТ ^ Ж АЛЫ НЫ НДА ^ t'' кетершгендей-ак орындарьшан тура жапатармагай далага умтылды. К,осканатты кшжене гана аэроплан Черкас уст4мен 6ipep айнальш, кайта оралыл темендей тусл де услнде отырган скеудщ 6ipi кушак кдгазды тастап, ауыл устш 6ip айнальш жогарылай, бшктей кетерипп кан атьта 6ip-eKi рет аунап туст1 де, Цапал жакка бет алды. Собко жерге тускен кеп кагаздардьщ 6ipm кетерш ед1 баскалар да аспаннан тусш жаткдн 6ip жапырак кагаздарды устап, ерюм езж ш е о куга асьщты. — Тьщдандар, жолдастар, — деп енд! дауыстап жзберд1 С о б к о . О нда бы лай дел1Н1Пт1: \"Ж о л д астар ! Ч ер к ас корганысшылары, ерлер, партизандар, жауьштерлер! Кызыл Ташкент С1здерге Ж етюу майданьша куресте сьшнан еткен кызылгвардияшылар отрядьш Ж1берд1. Коптеген согыс кдру- жарактары дажеткипкл. Ж ещс жацьш, достар! С ел шыдандар! Жене 6ip листовкаларда баскдша жазыльшты. Ол тещ рекгеп жалпы Jlenci уезше карасты ауыл-селолар тургьшдарына арнайы жазылган болуы керек. Онда былай дел1нген: \"Жолдастар, шаруалар, дихандар! Оз араларьщнан отряд курып ацгвардияш ыларга карсы куреске шьпъщдар! Кдру ж елспесе Абакумовкага тез жетщдер, кару-жаракты сонан аласыздар. Революцияшыл согыс Советшщ мушсс: Шавров. Листовкалар жагдайга сай шеппм. BipaK муньщ ойландыратьш да жагы болса керек. Шавров листовкаларды аэропланнан Колпаковка, Глиновка, Герасимовка станцияларьша да тастады. Муньщ да езш ш е саяси м э т бар дел1К. BipaK ондай ш акы ру кагаздардьщ жау колына тусетппн ескеру каж ет-ак ед1. М ысалы: С он ан 6ip аптадай уакы т етк ен со ц -а к , Анненковшылардыц зорлык-зомбылыгына тезе алмаган шаруалар астыртьш жиын шакырьш станцияларда аральщ байланыс жасаган. Осы едюпен жол журетш кун, кездесетш жер де белгшеген. К еп узамай-ак ер ауыл, кыстац, селолардан жиналган тогыз жузге тарта шаруалар Абакумовкага бет алган. T in ii 6epi б ¡рдей кур алакан емес, ен кем дегенде жуз шакты адамда кару бар. Жарымына жуыгы атты болгандыктан ездершше эскадронга бел1нген. Осы 6ip жагдайда булар Сарканд аркылы журуге тш с болатьш. Егер сактык 1стеуд1 умытпаганда кулактарга толы титл акгвардияшьшардьщ да шагын отряды орналаскан Сарканд станциясын сырттай айнальш етуге болатьш ед1. Немесе жолдьщ ашык, жабьнъш аныктайтьш барлаушылар ж1берш алып нспзп Kynrri сонан соц калага шрпзу керек едд. BipaK бул едютщ 6ipi де ¡стелмед).

„ Исабай ^ЕСКАРАУЛЫ Соньщ нэтижесшде каннен каперс13 келе жаткан куш — кала ортасына жетс 6ер1сте жау тоскауыльша тап болды. Кутпеген жерден ок борату, эскери терт!пке уйретшмеген кара шаруаларга каншама эсер ететый тусш ж л-ак. Шьш м етсш д е де крлыц кол жургйшйлердщ бойларьш коркьшыш билеп, ретсгз жасырынумен болтан. Кун; бурым бею т с жасап, шабуыл бастаган жау купон, атыс басталган кезде де байкауга болатын еД1. Дегенмен корганыста ретс13, эр1 аса ьщгайсыз калган шаруалар отряды ок атушьшардьщ канша адам екенш тусш ш , дереу кдрсы шабуьшга шыккан: Ж ау тойтарыс бере алмады, едэу!р адамдардан айырыльш, уй аралары мен кср; шегййл кегп. Жасацшылар ушш ауыл успнде урыс жург1зу пайдасыз болганды ктан сонан аз уакыт еткен сон, Саркандтан Абакумовкага бет алган... Ш авров узын бойлы, суцгактау келген кырмурынды, шиюсары адам болатын. Б;р мшез, алтан бетщен кдйтпайтьш кдйсарлыгы да жок смсс-л. Б¡рак. адамгершййг1 зор, кулык- сумдыкты бшмейтш ез1 жалган айтпаганды цтан баскдларга да сетмс13Д1К ¡стемейлн. Ол кеше кешккдн листовка таратьш кдйткан сон горнизон команд1рлерш шацырьш альш жиьш етшзу жайлы кел1скен. Соньщ ертесше жиьгнда майдандагы жагдай жайлы кеп узамай кемектщ келетйпн ескерткен. Жиьш б1тш гарнизонды тараткан соц Шавров команд[рлерД] соньша калдырган. — Осы кунге дейш белгмпйлерге команд!рлерд1 белтшеу К^.1зьш Армияньщ уставьша сай келмейтш эд1стермен ¡стелш келед1, — деп бастады сезш Шавров. — Эрине Совет еюметше шьш бершген, тшт! жауга карсы куресте е з жанын курбан ететш адамдардан талай-талай команд1рлер белгшенд1. Олардьщ б1р гана кемшшЫ согыс эд1сш, курес жолдарын жеткМ кт1 тус1не бшмегенд1г1нде болып отыр. Ал согыс жагдайьшда мундай тусшбеушййк букш бел1мшеш апатка ушыратытьшы даусыз. Осьшьщ нэтижесшде 61ЗДЩ курес1М13 сэтс1зд1к соцы нан сэтс13Д1кке уш ырап келед!. С огы ста батылдьщ, ерлж ез Отаньша берштенджпен куресу ез алдьша бул непзп ежелт! дэстур. Ал ерлж п кез жу*\\тып тэуекелмен 1сте уге бо л м ай д ы . Д е м е к , ж а у ы н ге р л е р 1М13д щ , цызьшгвардияшьшарымыздыц аскан с[)Л1Г1н соншальщты тапцырлыцпен, тамаша тэж1рибе эд1спен журпзетш биймд! команд1р ете кажет. Революциялык согыс Советййн шепйм! бой ы н ш а со н д а й ком анд1рлерд1 ¡р1к т е у цаж ет. Егер араларьщызда ондайлар болса, атауларьщызды етшемш.

ЧЕРКАС ОРТ ^ ЖАЛЫНЫНДА Комащнрлер 6ip сэт ой устшде, унс1з калган eдi. — Егер ондайлар бурьшгы патша армиясьшан болса ше? — деп сурады алда отырган 6ipey. — Егер ондай офицерлер еткен эуенше кайта оралмайтьш болса, Совет еюметше шьш ниет!мсн кызмет 1стейтш болса, онда б1здщ карсьшыгымыз болмайды, — деп ашьщ жауап кайырды Шавров. — Ал егер кейш пнтен ш а л ьт журсе кдйтемдз? — Ол да болуы мумюн, достар. Естершде болсын Совет еюметтн алдау, арандату ешюмнщ де кольшан кслмейдь Эрине азды-кепт1кесел кслт1ру4 мумюн, 6ipaK онымен Совет еюметш кулата алмайды. Ж ау бершмесе, оны жоймак керек. 1шке Kipin, ¡штсн шалган адам Совет еюметшщ жауы. Демек, кашып кутыла алмайды. Бул аньщ. — Олай болса осьшда бос жургеН Ж унтов деген унтер офицер бар соны коюга болар. — Ол кайда, осьшда ма? — деп сурады Шавров. — Ол кызмет сурап жургендерд1Ц 6ipi. K,a3ip алдыцгы белмеде отыр, — деп 6ip офицер элгпп ертш юрд1. — М ше бурынгы офицер, дворян семьясынан шыккан Жунтов деген осы мырза. Оны ертш юрген офицердщ оган сетмс1зд1К тудыратьшьш тусш у кцын емес ед1. — Отырьщыз, - деп бос орынды корсетт; оган Шавров. Кане езйцз туралы айтыцыз команд¡рлсрдщ 6Larici келед1. Не себептен комащпрлгкп колдайсыз? Жунтов бастан-аяк лезде оз) жайьщда ж эне неге команд1р болгысы келетшш тусшбейд1. — Не сурайтьшы бар, егер кастандьщ эрекет сезжсе кезш жою киынга cora коймас, — деп асыгыс усыныс жасады тольгкша келген калканкулак, муртты сары. — Совет еюметше, Кызыл Армияга адал кызмет етемш деп ант етсш. Немесе.... Ж унтовка уэде беруден жещл ештеце болмайтыны TycÍHÍKTÍ-ак ед1. Каншама офицерлер, генералдар уэде берш \" с е т м г е \" юрд1. Мысалы генерал Краснов уш рет с е т м берш у ш е у т д е де алдап сокты. BipaK оныц бул эрекетш ен айтарлыцгай куйзелк бола койган ж о к Дегенмен ондайлардыц аса цысылшац 9pi Kayinii кезецде зияны тимей калган ж о к Мэселе Кызыл Армия ондайлардьщ соцьшан ере ме, дегенше кене коя ма? Эрине мундай жагдайларды жеке талдап, эркайсысьша езшше бага беруге уакыттыц аз екенш де ескеру кажет едт

^ Исабай ЖМ ЕСК. АРАУЛЫ Команд1рлер ойларын, усьгныстарый айтьш болтан сод Шавров цорытынды жасаган. — Менщше кдрсыльщ жоц сиякты. Демек бугйшен бастап Ж унтов эскадрон командгрлпше белггленедг. Дереу icкe К1р]силз. Коп ойлануга уацыт аз жолдас Жунтов, — деп сезш аяктатандай болды Шавров. — Мгндет жайьшда белгмше командгршен нусцау аларсыз. Егер тусшгкс13 ¡с болса менен суранцз. Жунтов кеп сейлеген жок, Бойьша сщген эскери тэртшпен орньшан тж турып бас иш ризалык бщд1рд1 де кайта отырды. Жиьш тараган сод кеп кешгклей, гарнизон жагдайымен жете таныскдн Шавров Цапалга журпг кеткен. 5. Сонан бгр аптадай уацыт еткен. Бурьгнгьг патша офицерш кызылгвардияшылар бел1мшесш баскдруга койганы жайьгнда Шавровтыд эрекетш эрюм езшше тусшдг, езгнше корьггьгнды да жасады. Бгреулер Ш авровты эскери адам емес, согьгс жайьгнда ешнерсе туешбейтш юм болса соган сенетгн ашьгк ауыз адам деп сынады. Ендг бгреулерг оны Совет екгметше кдстандьгк,1стеуш1, акгвардияшьшардьщкьнылгвардия арасьша кгрш алган тьщшысы деп те айьштады. Ал оньщ Шавровтьщ тарихьш карапайым цызыл эскерлерге Караганда аныгьграк бигетш кулактар жада гана жана бастаган от ка май куйгандай алакандарына тукгрйг, жец шйнен жудырыкуарьш туйД1. Олар Шавровтьщ Турю стан револзоциялых согьгс Советгнщ мушссг екенш тшт1 жаксы бйгетш-дг. Демек одан кдлайда тезгрек кугылудьщ жольш ойластырды. Ш авровты еатцьш ретгнде Совет еюметгне кдреы кьгзылгвардияпгьгларга кдрсы кастандьж. ерекет 1стеупй адмирал Колчактьщ адамьг десш барды жокгай кьгп, арандатушылык эрекет ¡стедь Тгптг кеп узамай-ак осындай каетандьгк лакал гарнизон арасьщда да тарап улгерген. Ал унтер офицер Жунтов болса ецпм енщ шеггне жетш, пгеш жетше тусугн куттй Откен сенб1 кунг Дудкалов пен Алжановтьщ тунделете келш Жунтовты жеке шакырып, одаша сейлескендерг де тегш емес ед1,- Темгрдг цьгзган кезшде еогар болар. Мундай лакапгы ревкомандар немесе Шавровтьщ ез1 ест1се осьгнда келш тергеу журггзетшг даусыз, — деп кыза сейлеген Алжанов. — Дереу Шавровты совет оюмстпйд жауы ретгнде камауга альш, юш согыс сотьша бер. — Цамауга алу одай-ау, согьгс соты оньг карамайды, актап шьггарады. Ал онан соц ол мент орнымнан альш, езгмд1 сотка бередг, — деп Жунтов бграз ееекенгстгк бщдгрдг.

ЧЕРКАС е р т ^ ЖАЛЫНЫНДА — С е т ешшм де соттамайды. Сен цызыл эскадрон команд1р1сщ, саган сенбеске кукысьг жок, — деп енд! Дудкалов араласты энтгмеге. — Сен оны дереу камауга альш осында екел. Комиссар оны тсксерш, сурак алуга да улгерс алмайды. Эскадрондагы бЬдщ адамдар оньщ кезш тез-ак жояды. TinTi саган emôip жауапкершййк келмейд!. С е т олардьщ эскадрон командф лЫ не койганы жайль] хабар атаман Анненковка жетюзйпен. Ал, оньщ саган бул туста кояр талабы онан да зор. Эттец ара кдшыктау. Оньщ устше саган эскадроннан Кол узуге болмайды. Ж унтов б 1разга д е т н екеуш щ сезш кезек тындап, ойланы с усттнде болтан ед1. А лж анов койьш калтасьшан эдем: насыбай шиш асьш альш , 6ip шымшымдайъш ерш не тастап ж1берД1. — Коп ойлаиуга уакыт аз, бауырым. KyHi ертенрен-ак баста. А л шабуыл ксзгнде эскадронды апатка ушырату онан да оцай. Есщ де болсын, б1здщ адамдардыц оты саган дарымайтьш болады, — деп осиет айткдндай болды Алжанов. — Мен осы барысты генерал Ярушинкога жеткгземш. Алжановтьщ соцгы сездергн Жунтов унатпады. \"Курни келенкесщце курмек су пиед1\" дегендей б1здщ аркдмызда жер б а с ь т журген неменщ ацьишвильш деп ойлады ол осы кезде. — Жарайды, мырзалар, 1стщ немен аякталарын к е т н керерм^з. Ал ещц коп отырмалык. Д ереу аттанъщыздар, — деп асьщты Жунтов. Осынъщ соцьшан тунп жолаушылар журш кетп де Жунтов оз белтмшесше оралды. 6. Тосекке тун ортасьшан ауганда жамбасы тиген Жунтов тез арада коз ше алмады. Бэршен де оны кудпсгещцрген Шавровты камауга алу ici болды. \"Оны кдмауга алу упйн кандай дэлел керек. Ел аузындагы узьш кулак соз упйн кдмай салу оцай ма? Кдпалдан альш шьщсам, калганы кдьш болмас ед1 гой. А л онда барып ci3 камауга альшасыз десем оган юм сенед1. М е т и сез1мнен repi оган тсз1рек сенбей ме, баскдлары '. Кез алдьшан ôipiHCH соц 6ipi кеп жаткан осы 6ip туйс!3 ойларга дурыс жол табу Жунтовты кинай тускен eni. Apbi-6epi аунакрш Tycin Tinii тесектен турьш Keiin шылым тартып кайта ойлаганымен 6api6ip д е т дурыс шеппм таба алмады. Ол сол куйщде терезе пердесгн ашып сыртка кдрады. Тан, бозан бере бастаган. Шылымьш уст1-устше сорьш кул салгъшжа тастады да, аз да болса сары уэтм н ен кутыльш кез ¡луй кездеген Жунтов, тесекке етпетшен жатьш, басьш екншй жастьщпен

Исабай ^ ЕСКАРАУЛЫ буркеп алды. Б1рац мунан да ештене шьжпады. Элг! тупс}з ойлар оны жастыц астьшан да тапкдн сиякты. Ол ашу устщще жастыцты лацтырып тастап кшнуге юр1ст1. Бул кезде тац а т ь т , ел тура бастаган. Жуынуга сыртка шьжкан ол сыртта журген жауынгерд1 шакырды. — Тез барып кезекш1ге хабарла. Эскадронды оятып тамацтарын берсш. Жол журсмЬ, — дей б е р т элг1 буйрьщты орындауга асыккан жауьтгерд1 кайта шакырды. — Кезеюш офицерд1 осында шацыр. Тез келсш. Тусййкт1 ме? — Тус1ткт1, жолдае командир. Оеында шацырамын. Жауынгер оеьшы айтты да лезде кдкрадан шьпып кетт!... Сол кун] туе кайта эскадронды тугелдей соцьша ерткен Жунтов Кдпалга кеп тускен. Жунтов 1здеп келтен мацсатьш ашык, айткан жок, есек сездщ тараганы жайьшда тш п бул эцг1менщ дереу токтатылуына тиым салуды етщд1. Егер шара Колданылмаган кунде езййн, эскадрон командирлМнен ез бет)мен босайтыньш да еекертт!. Оньщ сезше кудж тугыза коймаган Шавров: — Ж арайды, жарайды. М ундай сезд1Н шыгуы тусшбеупйлжтен. Бэр1 де орнына келед1, — деп оньщ кещ лш жуаткандай болды. — Бул сиякты болар, болмас сезге эскадронды кетергенщ калай? — Кенйрйцз. Эрине хабарды байланысшьшар аркылы да ж ет к Ьу ге болар ед). М ен С13дщ кау1пс1зд1гщ1зд1 ойладым. Согыс жагдайьшда ею кезщ нщ б1р1 жау болмай ма? — деп бул да тупю максатьш сезд1рмеуге тырысьш бак,ты. Шавров кеп ойлаган жок. А к офицер, дворян семьясынан шыккан Ж унтовтыц тупк! максатын жете тус1тп аньж.тамастан-ак, дел еол кун; атка отырьш эскадронмен б1рге гарнизонга бет алды. Ж унтов арандатушылык. немесе кдскунемдж ойыньщ бгрйшй кезенщ орындаган сиякты. Журек тербелтш тунд1 уйцысыз етюзген каратунек ойдан аз да болса ажырагандай. Жол бойы ат устщце тер б ел т уйщылы ояу келе жаткдндай ед] ол. Тун ортаеьшан ауганда эскадрон цоска кеп тускен. — Дереу карусыздандырып, камауга алындар. Суракты ертец аламьт, - деп буйырды Жунтов. — Бул жауыздыгьщды калай тусшуге болады, Жунтов? Мен революциялы согыс Советйгщ мушес1мш. М е т камауга алуга юм ульщсат егп? — деп есжтен юре дурсе коя берд!

Ч Е Р К А С ерт ЖАЛЫНЫНДА Шавров. Жунтов к.ойын килтасынан б1р листовкаларды суырып алып Ш авровтыц алдына койды. Онда былай делплен: \"Жауынгерлер, дихандар, Черкас цорганысшылары мунан былайгы жерде актарга карсы куресу пайдасыз. Кдрсьшыкты токтатьш, уйлерще кайтындар. Сотые аяцгалады\". Шавров тез оцып катазды жыртып Жунтовтыц бет1не лактырды. — Оте турпайы, кольшан 1с келмейтш акымак адамньщ эрекет1. Менщ катем сен сиякты Совет еюметпйц жауына сен м б]лд1руде. Иэ, ез ем1р1мде кездескен б1ршпй кдте. Кепйрйгмес кате. Окпйшт1-ак — К,ол сгздМ гой? — деп шылымьш аузьша тютеген куйде сурады Жунтов. — Мен бул сиякты арандитушьшых кагазга кол цоймаймьш, Жунтов. Шавров ез1 тараткдн листовкадан калган 61реуш тескэлтасьшан суырьш альш, оньщ алдына тастады. — Бутан кол койган мен. — Шамасы муны ешк1м тусшбейд1 деп ойлаган боларсыз? Б1рак шындьщты жокха шьпару мумюн емес. Шавров Жунтовпен соз таластырьш, боска уацыт алудьщ Кажетс13 екенш тустнд!. — Менщ мунан былай сен сиякты сатцьшмен сейлесюм келмейй Жунтов. Дереу босатуды талап етемш. Тшст1 жерде сен сияцгы Совет еюметпйц жауьша сешм бщд1ргевом упйн жауап беремш. Ал каз!р дереу гарнизон командирлерше менщ атымнан шацыру кдгаз Ж1бер. Мен сол жиында сеш босатамьш. Тездет, уацыт аз. Жунтов сэл унс13 отырды. — Бул мумюн емес, Шавров мырза. Согыс жагдайьгнда командирлерд1 жинау упйн жогаргы баспп.шардьщ руксаты керек. Ал С1з туткындагы адамсыз, — деп Жунтов ее ¡к алдьшдагы жауьшгерд1 шакырьш алды. — Мьша юспй орнына апарьш отыргызьдцыз... Шавров шыккан сон Жунтов кузеттеп \"ез адамын\" шакырьш алды. — Шавровты кузету кезегш тун ортасьшан ары сен аласыц. Есжп ашьщ таста. Ол кашуга эрекет жасайды... Тусппкт1 ме? * деп аса баяу буйырды естктен юрген бойда калт токтаган орта бойлы тацкьпц мурьш сарыга. — Куп болады, Унтер мырза, — деп тжеие туст1 ол. — Мырза емес, жолдас командир де, топас ит. — Дэл солай, жолдас командир...

Исабай ЕСКАРАУЛЫ Жунтов жауыздык эрекеынщ еюннп кезецш де ез ойындагыдай орындаган сияцгы. Ертесше \"Кдшуга эрекет жасаган кезде атылган*' Шавровтьщденесш терт-бес жауынгер лезде-ац жерлеп пайткан. Дегенмен Ж унтовтьщ журек куптипг1 ЭЛ1 де баеылмаган. Ертецг) к у т жагдайды тексере кдлса элг1 солдат цыеылган кезде \"буйрыкты\" орьшдаганьш айтуы мумкш гой. Демек басы артык куэнщ не кажел бар. Эрине ол солдатты енд1 босатьш акгар жагьша жгберуге болар ед1. Егер ол жолда колга туесе ше. Жок, бул да с е т м с 13. Сол к у т сэске туе кезшде Жунтов оны шакырьш альт ат ерттед1 де, озш б1рге ала шыкты. Эскадронная едеу1р узап кдльщ камыс мацына келгенде де оны су экелуге жумсады. Ойында ештене жок жауьшгер артьшан сеюрш тусш бара жаткднда Жунтов тапаншасын суы рьт альт дел шуйдесшен унс1з ать т кулатты. Атьшан жайлап тускен ол элгшщ денесш суйреп аларып кдмыстьщ арасьша тастады да атына мшш кер! кдйтты. Бул Ш авровтьщ козш жоюдагы Ж унтовтыц жауыздык эрекетшщ ушшпп к е зет болатьш. Ал 1стщ тертшпа кезец т Жунтов немен аяхгайды. Жабыл кдзан, жабыл дегендей осында эскадронда кала бере ме, эл1 де болеа жауыздьж. эрекетш журпзе тусш, езшщ тобы акгвардияшылар жагьша шыгып, халыктьщ эд1летт1 сотынан кутылуды коздей ме? Буган корытьшдьшы окырмандардьщ ездершщ жасауьша мумюндж беруд! дурыс керд!м. АЛТЫНШЫ ТАРАУ 1. Кешегщен гер1 буггнг! тунд1 кещлд; е тт зге н атаман Анненков кеш турьт сртсцп тамаккд элгтде гана отырган. Сырттан естлген айгай-шуды естш кызмет ютеушж шацырьт алды: — Булар юмдер тан атпастан тыныштыкгы бузьт журген? — деп дастарханнан басьш кетерместен ееж алдьшда турганга кдрады ол. Кь1зметш1 олардьщ неге келш, не талап ететшш бЫ п-ак тур, б1рак айтуга аузы бармай унс13 кдла берд]. Оньщ бакытьша дэл осы кезде атаманньщ адъютанты есгктен жупре К1рд1. Элг! кызметш! лезде нгыгьт кетт!.

ЧЕРКАС ОРТ ЖАЛЫНЫНДА — Мэртебел1 мырза, булар тундсп езйцздщ касьщызда болган кыздьщ эке-шешес1, туган-туыстары. С 13Д1 далага шыгуды талап етедй Не 1стейм13. Эцдер1 суык- К,ацпа алдьшдагы кузетпйлер болмаеа басып юретш суры бар, — деп тез эр] ентпе хабарлады адъютант. Атаман тамагьш жей тусш б¡раз унс!з отырды. Оньщ ойланарлыктай кылыгы бар-ды. Э йткет, тунде касьша альш жаткдны тек Ушаралта келгел1 берп жиырма б1ршпй кызы болатьш. \"Акымак, хайуандар. К^ыз-кел1ншектерййц менщ койнымда тунеп шыкканы эр1 бацыт, эр1 берпйц риза больш кететнйн тусшбейс1здер гой шамасы. М е т ц буг1нп тф :, ертец ел1 болуым мумкш. Сендердщ кдмдарыц упйн басымды кдуш-кдтерге байлап кан тепе майданда журмш. Кдтьшымды кермегел! жылдан асты. Ал сендер жылы тесекте эйел куш акт ап аумак-жумак жатасындар'' деп ойлады ол осы кезде. Енд1 аддындагы ыдысты сыргытьш тастап тез кетерщдт — Орамалды экел. Адъютант босагада ¡лул! турган орамалды атаманныц Кольта устатты. Атаман орындыкты шул1 турган кара кителш юйп тапаншалы белдпш буьщды да кум¡с к.млышын белдпше ийп койды. Соцьшан мандайы керекдрыс эдем: фуражкасьш юйп, кдбыргадагы айната карады. Ктйм1 езше жарасымды- ак. Озше ез1 риза болтан атаман кем1рдей кара муртын 61р- ею рет сипап, ширатып койды. — Кеттж. Мырзаларды карсы алмасакболмас, —деп сырткь1 есж п аша токтады. — Царауылдарды тугел кетер. Дайьш туратьш болсьш. Адъютант баспалдактан жуг1ре тусш онсыз да дайьш отырган кузетпйлерд1 кдкпаньщ пню жагъша апарьш койды. Атаман уйдщ б1рйшй кабатындаты дэл1зге шьпьш токтап абыр-дуб1рмен тургандарды шольш етт]. — Токтатпастан дабыл кагатындай не куйзел1ске ушырадындар. Не айтпак едщдер, мырзалар, — деп кекесш ун катты атаман. Крлдарьщца таяк, балта, кейб1реулерщде кус мылтык бар кеппшйк арасьшан омырауын андита ашкдн тольщша келтен тапал сары алга шыкты: — Жас келшшектермен, эке-шешенщ элпештеп кольша устап отырган кызьш зорлауга К1м ульщеат берд1 саган? Бгз жауап алгалы келд1к. Егер журтшылык эрекет1ЦД1 токтатпайтын болсац баткдн кунмен б1рге кетесщ. Айт, акыргы сезщд1. Атаман асыкпай-саспай кдлтасьшан шылым альш тутатты Да арщ ке талшьпъш жерге лактырды. — Тагы не айтасьщдар? Элде бар айтарларыц осы ма?

^ Исабай ^ ¡^ ^ Е С К А Р А У Л Ы — Сен алдымен елг1 талапка жауап бер. Жас цызды зорлап, ем1рше балта шапканьгнды журт кеппрер деп пе едщ? Эйелппл болсац мьша маган кел. Керейш 1скерлп*шд1 сенщ. Куйсуш жок, корыцпа,— деп бойшан отыздар шамасьшдагы едемйпе келген аккуба эйел элп еркектщ касьша кеп токгады. Эйелдщ енщен кулкшщ 131 байкалмайды. — Болдындар ма? Ендеше м е т тындандар, —деп шмлымьт сорып б1Т1рш таетады атаман. — Б эр щ тц де баетарында тауыктьщ миьшдай ми жок- Егер болса еогые жагдайында ереум жаеаудьщ немен тьшатьшьт 61лер ед1ндер. Ал еогые кез1нде не гстесем де ез е р т м . К,ашаннан бер1 цыз- келшшекгерщ ойнае жасамайгын больт ед1? Олай болса кыз- келшшек 1здеп сидан кагьт тун кезген жЙ1ттен менщ б1р жер!М кем бе екен? — Туыстар. Бул жендетке сездершд1 кор кылмандар. Егер бул иттМнд1 кайталайтьш болсац атаман, жер таптап Т1р1 журмейтш боласьщ. Б1з ескерттж, — деп кер! бурыла берД1 элг1 алгашкы алга шыккан жМт. — Токгандар! — деп дауыстады атаман. — Адъютант, ана эйелд1 уйге юрпз. Адъютант томен тусш ею-уш солдатты элг1 эйелге жумсады. Олар ойслд4 лезде уйге юрпзш е с т н жауът койды. Жиналгандар алгашкыдан бетер ашу кетерген ед1. Тшт1 б)реу атаманга тас та лактырды, б1рак тиген жок. Енд! атаман тапаншасьш суырьт, ек!-уш рет б асьт калды. Ок тиш кулагандардьщ шйнде алгаш сейлегеншц денес1 алда жатты. Атаман тапаншасьш кабына сальт адъютантка: — Бэрш тугелдей камауга ал. Кайсысьшъщ, каншауьшьщ кезш жоюды ез1М айтамын. Адъютант дайын турган отыз шакгы кузетпйлерге, жиналган топты тугелдей камауга алуды буйырды. Атаман ез белмесщде жабулы отырган элп ейелге асьщгы... Атаман уйге к1р1С1мен сырт кшмш шешш ищ! де эйелге бурылды. Онан соц есж п йшнен жапты. — Шешш, сымбаттым. Эне тесек. Маган ейел, эс1ресе жалацаш кезшде унайды. О31 орьшдыкка отырып елгш , шалбарын шеше бастады. Эйел унс1з, со куйшде отыр. — Сен кателестщ, атаман. О йткет, мен шьш ниеттммен айтты деп ойладьщ. Онан соц, ейел кецйкйз болса еркек ондай ейелден \"сусьшдап\", ьштыгьш баса алмайды. Атаман жауап кайтармастан ейелд1 кетере тургызьт, лезде кейлегш ¡ш кейлепмен коса басьша сьшырьш таетады да кетерш апарьт тесекке салды. — Менщ кандай еркек екетмдт к е р т турсьщ гой...

ЧЕРКАС ОРТ ЖАЛЫНЫНДА ^ 2. Атаман белтмшелерд1 аралаудан кеш кайткан. Жуынып, шайыньтп кешю тамагьш шйп, сэл демалган сон. адъютантьш шакырып алды. — Баганагы камауга альштан кетерийсыйлерден каншауьш босаттьщ? — Бес-алгауьш гана. Олар шал-кемтйрлер. Ал жас эйслдсрш солдаттар белек альш кеткен... — Жарайды. Т131М бойынша келес1 кызды алдыр. Царсыльж, 1стесе табанда атуды тапсыр. Уй тещрегшдеп кузетт1 кушейт. Бэрше ескерт, меш ¡здегсндерге уйде жок дейтш болсын. Б1рер сагат демала турайьш. Адъютант тапсырма алысымен сырткд асьныс шыгып кетт1. Ею ат жеткен пеуеске кеше бойымен баяу журш, кала шстшдсп караша уйдщ алдына токтаганда, уй иес1 жок болатьш. Он жетпе жан,а толган, ¿ртмпйктей эдем1 кызбен шешес1 жэне уб1р-шуб1р юшкене балалар, ес1К алдынан келгендердщ юм екенш ажыратып улгергенше кдкдадан уш- терт солдат юрш келд1. Элплердщ б1р1 токтап сумкасынан б1р цагазды суырьш алды. — С1здщ атьщыз Дария гой, — деп бет1 бозац тартып, бойьш коркыньпл билей бастаган цызга карады ол. — БЬбен б1рге штабка барасыз. Тез арбага отырьщыз. Мунан бурьш булар кыз-келйпнек экелуге келгенде атаманнъщ буйрыгы, атаман шацьтрады десш, ашыгын айтатын. Ал, атаманнъщ кдндай максатпен шакыратынын кала тургьщцары, эс1ресе жас кыз-келшшектер ебден-ак тусййп алган. Бугш штабка барасыз дегенше кыз да, шеше де сездщ мэшсше тусше алмай ею ойлы больш кдлды. Енд1 сэлден соц езше- оз! кеп улгермеген кызды турган жершен кетерш альш арбага отыргызды да лезде кеш карацгысына шомьш кезден таса болды. Енд1 гана тусппен шеше шашьш жульш, ещреп кала берд1. Шешесшщ жылауынан шошынган ею-уш юшкене балалар онъщ етегше оральш, нэзтк дауыстарымен апалап, ездерйпле жылап жур. Кызды екел1П уйте юрпзгенде атаман сыртка шыгып, серуендеп келуге кеткен. Орындаушы солдаттар кызды сыртьшан жапты да ездер1 корага шыгып атаманды кутумен отыра берд1. К.ыз куш бурын шамы жагьшган улкен ею белмеш тугел сырттай карап шыкгы да, терезе алдьша барды. Терезе сыртынан какпасы жабылган. Уйден ез бетйпне шыгу мумюн емес. Цыздьщ кез1 кэресш шамга тусп. \"Шамдагы майды уй шйне шашьш от койсам, ешюм еш1ре алмайды\".

^ Исабай ЕСК.АРАУЛЫ \"Жо-жок, Менщ езм Tipi кальтп оны ертеу1м керек. Онда мен цорланган к.ь[з-ксл¡ншсктсрдiц кеггн алган боламьш\". \"Онда уй то mperi толы женд1ктерден калай кульгламьш\". К,ь[з босага жацта ¡луп турган тапаншаны устап кердг. Ату тупл керш турганьг туцгьгш рет. 1шгнде оцгары да бар сиякты. \"Эттед, ату бшсем, осьшьщ йшндеп букш окуы саган жумсаган болар ед1м\", — деп ойлады да тапаншаны орнына ййп койды. K¿J3 ecÍKTÍ тартьт байкады, жабык. Егер ашык болса сыртка пгьггьт, e6ÍH тауьш кутьлар ма ед1. Демек аж, басуга келгенге д е ти , кашан кулаганша каша беру кажет. Цыз ойьш аяктап ултерместен-ак ecix тыцыры естщцг де, акырын гана ашылды. YcTÍHe бастан-аяк кара кигм киген, у з ь т бойлы, шымыр, кара муртты адам есжтен KÍpreH бойда, сэл бас Hin амандаскан болды. Енд1 ол кщгрместен туша белмеге Kipin ез1рше сырт KniMÍH шешуге KipicTÍ. Оньщ суьгк, катерлг ещнен шошынган цыздьщ ене бойы муз баскандай суып, ощ тез езгерш, колы да калтырай бастаган снякты... Не болса да ендг кепйгуте болмайды. К^гздьщ ьггьта кенетйг адамьщ Анненков емес. Цыз аздап ecÍH жигандай. Не iciey керек! Осы кезде тупкг уйден шьщкан атаман: — Йемене, коркып турмысыц? Мен адам жегйптерге уксамайтъш болармьш, — деп сэл юдгрш соз катты да есгкке бет алды. Жуьшуга бара жаткан тергздг, мойньшда орамал, Колында жэне бгрдеделер. — Мен де жуынып келсем. К,ол-аягьгм Kip. Цорыкдацыз, ешкайда капшаймьгн, — дед1 кыз аяк астынан. Атаман еспаке жете юд1рд1. — К^ндан коркатын еркек мендей болушы ма едг? Крраныд сыртында езен бар. Оган д е й т мен шыгарып салайын жуыньт кайтыдыз. — Рахмет. Тек сыгалап карамадыз. Мен суга тусемш. — Каймыкрадыз, мен бармаймьш. Тек жол корсететн, дала карадгы. Су eaeyip терец, байкадыз. Ендг6ip сэтте колына орамал устаган кьгздьг уйден эргрек шыгарьт жол корсеткен атаман Kepi бурылып, моншаньщ алдьщдагы, эдетте жуынатын уйге юрд1. К.ыз о з е т е жсткямен орамалды езен жагасына тастай салды да дереу суга судпд!... Em жйцшке болганымен агысы катты, тер сд д т белуардан келетйг езен, жеп-жедш КЬ13ды кушагьта кымтап ала женелдг. Жай кезде жас кычды, тун ортаеьшда суга Tycipy, немесе оньщ ез ерюмен жалгьгз е з е т е баруы ойга келмейтйг ic болар едг. Ал Ka3Ípri жагдайда оган муншама ерлгк кайдан пайда болды! Бгрде су астьша туein, кейде басы карад етш кайта жогальт, агьт бара жаткан

Ч Е Р К А С ерт ЖАЛЫНЫНДА ^ жас к.ыз не ойлады? Онда б1р гана мацсат, б1р гана тшек болды. Сыныц б1тед1, ал еткс, бетке тускен тацба ешкдшанда кетпейд!. Адам жер бетше келед1 де кетедт Соцьшда ед кем дегенде ауызга шерлжгей титтай да болса жаксылыгы, адамдык кдсиетшен ескерерлгктей ¡з калуга ттйс. Атаманньщ корлау зорлыгына, ар-уятын таптауьша конгеншс, денесше дак туспсй, сезге шййп улгермеген талшыбьгктай жас кезшде ел1мгс бас иген элдскайда артык. М4не, уыздай жас цызды тунек тунде ажал кушагына итермелеген осы б1р ар-уят эрекед еД1- Б1рак оныц ем1рден б1р жола кол узпс! келген жок. Кдншама кдушй, ажал устщде болганымен ем1рден куткен ум1т оньщ ажалмен айкдсуьша тжелей эсер етт1. Осы куресте ол женд1 де. Со куйде, агызуьша ер4к берген цыз тан саргая ауылдан мулде узап кеткен. Эл1 кдшып эзер дегенде езеннщ жайдацтау жерше йрелш б1раз кимылсыз жатты да, жагага шыкты. Тоцеректе адам тугш ушкдн куста жок. Кыз устш шепйп, элйз колымен юймййц суъш сыкты да кдйта КИД1. Цыз сэл турыстан сон, агашгы тауды байкады. Оныц алыс- жацьшьш да ануарган ж ок Цалган кунйн жиып, озше-ез1 дем берш элг1 тауга жетуге асыцты... 3. \"Буйырмаган буттан кетед)\" дегендей, атаманньщ аузьгна айран жалатьш кеткен тек осы жиырма упйнш: кыз болды. Ол асыкдай жуынып-шайынып, муртын, шашын тарап барганша бф сагаттай уакыт откен. Онан шь[к.кан соц уйде оны келед1 деп тагы куткен. Акыры ойьша кудж туган атаман кипйп, жайлап шьщты да кызды шьпарьш салган езенге бет алды. Эрине, жас кыздыц шырт карацгыда кашьш кутылуга эрекет жасауын ол ойьша да алган жок. Тек езен жагасьшда агарьш жаткдн кол орамалды коргенде гана шй суи бастады. Элбетте, кызды аягандыктан емес. Орамалды альш онды- солды жаганы б1раз карады. Дыбыс естшмейдт \"Ацылсыз шеп желке. Айтпадым ба судьщ агысы катты деп. Булай елгенше менщ кдсымда, кушагымда жатпас па едщ, салдакы\". Атаман кер1 журш барьш ют токтады. \"Ол суга тусемш демеп пе сд1. Сонда юйм! кдйда?. \"Жок, мумкш емес. Менен кдшьш кугылган эйел болтан емес\". Осы ой уст1 де атаман есж алдьшда журген солдатты шакырьш алды. — Цыз кайда? Солдат оньщ ойьш б1рден тусшбед1. — Цыз кдйда деймш доцыз? — А, а бшмеймш, мэртебел! атаман. Мен кузетке элгшде

Исабай ^ЕСЦАРАУЛЫ гана келд1м. Солдаттын зэрес1 кеткен1 сонша даусынан байкалып тур. — Кузет бастыгы кайда? Шакыр тез. Элг1 солдат букендей жупрш демальш жаткан кузет команд1рш ертш экелд1. — Мэр-мэртебел1 атаман, — деп лкейе берген оны Анненков зекш тастады. — Опйр унщщ мацулык. К.ыз кайда? — А, а бше алмадым мэртебел;... С1здщ уйде болатын. — Дереу касыда б!р адам ал да озенд} ауылдьщ еыртьша дейш карап шык. — Цуп болады мэртебел1... Кузет бастыгы сезгн аяктамастан, касьша солдат ертш езен жакка умтылды. Ашу кыскан атаман уйге К1рш шылым тутатты да шапанын лактырьш тастап тесекке со куйшде жата кетт1. Атаман атар танды уйкысыз етк1зд1. Ертен.Г1с1н ¿здеуге жгберген адамдары да цуралакан кайткан. Кьгздыц уйше жгбертен адамдары, кеше кызьш экеткеннен ес-тусс13 цулаган шеше тесектартьш жатьш калганы жайыцда хабарлаган. Б1рак тукке турмайтын 1спен оз басьшьщ камьш ойлаган атаман екйшй б!реулерге каншама кесел келт1ргенш есше алмады. Ашуы эл1 тарамаган атаман ертецг1 тамагына ещц гана отырган-ды. \"Жыгылганга жудырык\" дегендей, дэл осы кезде есйсген юре амандаскан адъютант колындагы пакетт1 атаманга усынды. — Тьпыз хабар мэртебел1 атаман. Анненков шпп отырган асын койьш конвертт1 ашты. Элг1 хабарды оцьш шьщкан бойы куректей алаканымен столды 61р согып калды. Сут толы стакан жерге кулап тустт —Доныздар. Кольшан ю келмейтш тоцмойьшдар. Соншама купшен каратабан дихандарды жеце алмай, куйзел1ске ушырап кер1 кайткан. Атаман кольш суртш орамалды лакгырып тастады да тез турьш шылым тутатты. Керсетермш мен сендерге коркакжексурьшдар. Шабуылды баскару кольшан келмей, солдаттарды апатка ушыратканы ушш полковник Назаровты команд1рлжмшдетшен босатамын. 1сш согыс сотьша беремш. Шепйм осы. Немесе оз колыммен атамьш доны^ды. Тез жаз-дагы элг1 хабаршьщан Ж1бер. — Мэртебел1 мырза, оньщ орньша к1мд1 белгшейс13? — Капитан Замятинд1 корсет. Оны уацытша деп жаз. Атаманныц ашуланатын да жен; бар едй Черкасшылар

ЧЕРКАС ерт - ЖАЛЫНЫНДА ^ цорганысын Абакумовка аркылы бузьш етуге ерекет жасаган акгвардижнылардьщ келертн куш бурын бшген цорганыс- щылар, тоскдуыл койган. Ею бутрден кутпеген жерден болтан шабуылга тетеп бара алматан полктьщ уштен 6ipi тана цашьш кугылтан. Мындаган кару-жарацтары партизандардьщ цольша тусть Бул акгвардияшьшардьщ Черкас корганысшыларьша карсы 1стеген ушйшй эрекет1 болатьш. Буйрьжцд кол койьш байланысшыта тапсырган сон атаман адъютантын кайта шакырьш алды. — Элг! кысык коз кытайдьщ аты юм ед1? Атаман сэл ойланып калды. Иэ, иэ. Мен Ден Бинге хабаршы жгбер. Осында штабка тез жетсш. Генерал Шербаковтыда шацырт. Арамтамактар, йшп-жеп, кулш-ойнаудан баскдны 6unmepi келмейд1. — Куп болады атаман мырза. Кай кунге шацырайын. — Жума кунге шацыр. Адъютант 6ipnnni кабаттагы штабка жуг1ре шыгып Kerri. Атаман ой серптуд1 кездеген болар, тез киййп, эдетте o3i серуендейтш ануар жацкд бет алды... 4. Кеше, кешке карай шацырылган уездж аткдру комиетгнщ мэжшЫ, корганысшыларга азыц-тул1К, ок-Дэр1 дайьшдау мэселестне ерекше кещл белш, арнайы шепйм кдбылдаган. Эрине, коршауда калгандар упйн кандай 6ip ic болмасьш кезек кутт1рмеуге т т с . Ал олардьщ шйнде ец кджетт!С1 астык ору, оны кепйкпрмей жиьш, бастырьш алу. Айнала узындыгы алпыс-жеттс шакырым корганыс шебшдеп жетг гарнизонды, тоскауылга койылган бес эскадрон жауынгерлерш тугел жабуга мумкшшййк болса, астыцты 6ip жей шйнде-ак жиьш алуга болар ед1. — Амал канша, шепт1 тастап шаруашьыыкпен айналысу орьшдалмайтьш ic. Муны эрюм де тусшдт Демек, бул жумыска кыстактардан жиналган эйел, бала-шагалар жумыс ютеуге шамалары келетш шал-кемтрлер гана катысуга т т с болатьш. Kepi болсьш, жас болсьш, эйел, кыз болсьш Корганыстагы тургындарды эдеттегш е шакырып, yriTTen жатудын, мулде кджеп жок. Олардьщ 6epi де корганысшьыар, 6opi де жауынгер, курескерлер. Соньщ ертестне уездж аткдру комитетййц шакыру хабарьш ecTictMCH корганыс тургындары жаппай eriH оруга шыккан. TinTi 6ip-eKi кунге жететш тамактарын да, тунде устше буркенетш китмдерш де ала шыккдн. О йткет, егщ й тез жинап алуды эркяйсысы да жете тусшедй Eгiншiлepдiц касында болып, басшылык етуге 3-S40

^ ^ Исабай ¿Ж ЕСКАРАУЛЫ уйгарган Подшивалов пен Никольскийде eric басында. Ал, корганысты аралауга Тузов пен С обко Ж1бер1лген. Шагабуддинов оц-дэр1, кару-жаракжасайтьш шеберханаларды аралауга шьгцкан. Эрб!р эскадронга жекеше, малга жем-шеп дайындау тапсьгрьшган. Бутан керект! цурал-жабдыц та жеткшгкп ед1. Уездж аткару комитет1 мен К,органьгс советшщ nieuiiMi бойынша Черкас кьгстагынан арнайы аурухана ашылып, оны баскаруга дерггер Кет1баров койылган. Багана, сэске туе кезгнде Шагабуддинов шеберхана бастыгы Докпен кездесш, барльщ шеберханаларды аралап шьпу ymiH езгмен 6ipre болуды етшген. Булар шеберханага жакьгндай бергенде Док Шагабуддиннен сэл токуауды етгндг. Осы кезде дамьшсыз теске согьшган балганьщ шьщ-шьщ етшген дыбысы мен уста KopiriHin yhirn, кулак курьшгьш кандыргандай ед1. — Естимю13, осы дыбыс кундгз-тугп дамьшсыз естшед] де турады, —деп 6ip турлг уеталар гсгнщ дурыс жолга койылганьш ескерткендей болды Док. — Менщ кулагыма у т р болтан мундай дыбысты еетшегелг де он бес, жиырма жьшдай болган шыгар. Э к е м т н Де шеберханасы болушы едг. Аекан шебер сд; маркум. Ие, шгке nipin жумыстармен танысалык, \" дедг Шагабуддинов сел ойланыстан соц. — Цалайсыпдар, жгггттер? Сел отырып демалындар. Шьшьш шегелгк, — деп усталарды, шацырып алды Док. Бул Kici Цорганыс совет1нен. Енбектергщздг керш, таныекалы келдг. Жасы кырьгкгар шамасындагы, еакал-мурты ecin, бетш жауып калган, шымыр денелг 6ipey керегеге катар-катар суйеул1 турган мылтык, кылыш, найзадан екеп Шагабуддиновтыц алдьша койды. —Ана тургандардьщ 6epi де тот басып, ¡ске жарамай калган дуние болатын. Заводтан жаца шыккан мылтыктай болмаганымен атуга дындай. Ocipece Анненковшылар сиякты ею аякты жырткьпнтарга TinTi юсгнщ KOMeriHci3 атьшады, — деп куле сейледг enri сакалды. Отыргандардьщ 6epi езара кулгегп алды оньщ сезше. — Оксыз мьштьгк жылына 6ip рет атьшады деггндз келедг гой шамасы, — деп Шагабуддинов та калжьщ кетерд!. Heci бар, ете жаксы. Ал, мунан да кеп жасасаныздар TinTi жаксы болады. — Тусгнемгз, жолдас Шагабуддинов. БергмЬдс анталаган актардьщ кез тпженгн кере отырьш неге бшмелж, — дед1 6ip казак ж и т . Оньщ тольщденесше шген алжапкьшгм есюрген, ер жершен жыртык кергнедг. Бет-ауызы куйе-куйе. Темгр

ЧЕРКАС ОРТ . ЖАЛЫНЫНДА ^ жепспей жатыр, жолдас Док. Осьшы ескерсещз. Бос отырьш кдлмайьщ. Ком1р даярлауга агаш та 61ТШ барады. — Мен адам жйердш бугш экеп тус1ред1. Уй б1ткенд1 те п е аралап, темф бпкенд! тугел жиындар деп, тапсырганмьш. Ал арша туезруге, тауга ею эскадрон жтбер]лд1. Олар да бугш, ертен кеп калар, — дед] Док. — Комзр, тем1рлершд1 унемдеп устандар. — Ал е т й б1р жацалытымызды корййздер, — деп кара сакалды екеуш корага ертш шьщты. — Мьша турган ею \"зенб1рек \" Тузовты ц тапсырмасы бойынш а жасалды. Шагабуддинов элг1 зецб1ректерд1 айнала журш, кендщене кулш алды. — Япыр-ау мыналарьщ армияда бурын-сонды болмаган щру гой. Док, керемющ! Зецб1рек шын м этеш де де адам кулерлжгей едт Узьщдьпы б1р жарым метрдей, кэд1мп су журпзетш труба. Асты ею буй!р1не арнайы жалпак тем1р салынганда, бастан аяк, аралары он, он бес сантнметрдей кщлыктыцтан тем1р курсаулармен беютшген. Оньщ кэд1мп арбаныц алдыцгы ею децгелегше орнатьшган. Дум жагы жабыц. Думмен сел жогары болар-болмас тсс ¡к. Демек, ок- дэрйй зецб1рекгщ аузьшан салып, элп теспже от койып ататын он беейшй гасырдьщ кдру-жарагьша уксас, турпайы зенб1рек. Акгвардияшылар алыстан, муны зецб1рек дер! даусыз. — Тузов пен Никольскийдщ кездеген максаттары, бул зецб!ректен жауга ок ату см ее, б т к жерге, жау коз ¡не тусерлжтей етш койып, оларды сескенд1ру. Алыстан муньщ кдлай, неден жасалганын кдйдан байкдеьш, — дед! Док. — Онда дурыс. Сырттай кдраган адамга зен,б1рек тэр13Д1 кершетйй анык К^ныл Армия комекке келш, шабуылга шыкданша жауды коркыта турсак болганы да, — дед1 Шагабуддинов. — Ал енд1 Жуктщ шеберханасына баральщ. Алдымен кереп ок-дер1 гой, не 1стед1 екен. Сонан б1рер шай кдйнатымдай откен сон екеу1 Жуктщ шеберханасьша жеткен. Бул кэдш п ок-дэр1 жасайтьш заводка укеамаганымен ¡с- эрекеттер!, куйган ок, жасаган дэр]лер1, заводтан шыккан сиякты. Улкен жабьщ сарай астьшда элденеше жерде ¡р{ тай кдзандар. Кдзан-кдзан балкьнан коргасьш. Еюнш1 шетте тобе- тебе болып ушлш жаткан самауыр, кдлайы табак, шемйи, Цасык, жэне толып жаткан уй жийаздары. Сарайдын алдындагы ею болмел1 шагьш уйде, укыпты жиылган окка толы каптар. Эр бел1мшеден келген жауынгерлер к.оржындарьш толтырьт алып кетш жатыр. Дамьшсыз жур1С, б1реулер1 келш, екйшй б1реулер1 тез кетш жатыр.

^ Исабай ЕСКАРАУЛЫ — Бул ен СОН.ГЫ корымыз. Ауыл уйде агаш табак., агаш касыктан баска ыдыс калган жок. Тшт1 61здщ кезден тыс калган кейб1р заттарын ездер! экеп берш жатыр, — деп укмй жаткэн уй дуниесш шетшен керсетш жур Жук. — Жайшылыцта мьшадай самауырдан йшкен шайга тоймас едщ. Каранызшы судай жаца. Осьшдай ыдыстарды балкытуга кольщ бармайды екен. Жанашырльщ дуние гой. — Амал канша, бауырым. Окка ушу ез алдына, соншама елдщ аштан цырылу кауш турганда дуниенщ каншама кажеп болушы ед1. Осыган карамастан хальщтьщ ойы 61реу гана, - жауды мумкш болганша тез1рек жену. Демек сол жещстен керек болса, нанымызды да жасыра алмаймыз, дед1 Шагабуддинов уюл1 жаткан дуниеден кез алмай турган куйде. — Эз колынды езщ кееем1сщ, жеткеншше ¡етецдер. Шеберханаларды аралауды тек кешке карай аякуаган Док пен Шагабуддинов Ч еркастге алакелецке тусе кайткан. Антоновкадан б1раз узай тускенде алдымен баяу естшген эн ыргагы барган сайын аньпырак естше туст1. Каражолдьщ сол жагында калкалау жерде жылтыраган от жарыгы да кершед!. Дыбыс сол манда сиякты. — Булар юмдер болды екен? Жан-жактан анталаган жау турганда калай, кЬпйц ойьша елец туспекпй! Мулгюн актер шыгар, — деп тоцтай тьгндады Док. — Жок бауырым! — кер1сшше, б1здщ адамдар, еетим1сщ? Эне, эне, бул менщ ултымныц ен1 — Еания фану. Шагабуддинов осы жерден-ак эн ыргагына ызьщ косты. — Жур, бауырым, кегпк. Жолыга кететк. Булар жэне б1раз журген соц эндер анык естше бастады: ... Же/и/судом жер бор ,ма, мдщкбрк/, жамяалж коян, тир!к/.. Же/и/су жсрм/-йм, — Мше, бул казак э т . Жетюу жерш, елш мактаныш ететш эн, — деп тусщд1рд1 Шагабуддинов. — Неде болса ете аяньппты екен, — дед1 Док. — Токуа, токта. Енд! мына туста орыс эндер} естЙ1ед1. Тындашы! — Естш келем, бауырым. Б1рак ана б1рш тусше алмай келем, уйгырларша ма элде дуцганша ма? — Кордщ бе, Анненковшьш мырзалар оеындай хальщтарды коркытьш, лзе буклре ала ма? Жатарга орьш, йперге тамак

ЧЕРКАС ОРТ ^¡¡¡), Ж АЛЫ НЫ НДА жок. Тещректе аш кдсцырдай анталаган жду. Тамаша, тамаша достым! Жур тез1рек жетелтк, — деп Док та асыкты... Астык, деген аты болмаса, ешк№щ1 де карык, кылатындай мандырымды егш жок болатьш. Эйтеу1р ертел! кеш маеак тсргендеп оракпсн тйтп колмен шымшылап, азын-аулак астык жиьш алган. Адам басьта белгенде б1р жарым бакырдан гана келдт Кыльнтгын суйреткен цыстьщ жакьш екенш ескергенде корш ауда калган сонш ама елд1Н жагдайыныц немен тьшатыньш туе¡ну киьш емес ед1. — Туыстар! Жерде барды туЙ1рлеп жинай алдьщдар, оларыца рахмет, —деп бастады сезш уезд¡к агкару комитеттнщ бастьпы Подшивалов. — Егш орьш кдрык болдык, — деп айту киын достар. Жиган астьпымыз тутш басьша каншалап келгенш керш отырсыздар. Сырттан келер кемекжоц, жагдай солай. Пайгамбар барына риза дейдк барды унемдеп устандар. К^И)р aзды-кeг[T¡ кек бар, астыкты кыекд сактандар... Ж агдайды кулагымен е с т1п, кез1мен к е р ш отырган Коргандагы хальщ р е т ш бщд^рш, айгай-шу кетерген ж о к Тек кейб1р шаруашылькка байланысты сурактарды койып мумкш болганша кемектесуд1 етшгендер болмаса. — Не айтатьшы бар. Жау жагадан алганда, йпте б4рлж болмас па, —деп жиналган журтка ойьш айтты, сырт керййи олпы -солпы , жасы елуге Ш1нген толы к сары ейел. Большевиктердщ айтканы болсьш. Осы халыкты баскарьш отырган ездерщ. Айткдндарьща журт кдрсы болмайды. Бэрше де шыдармыз, тек мьша кызыл кез пэледен кугкдрсандар болтаны да. — Б эрш айт та б1рш айт, деген карактарым. Б1здщ Колымыздан келер!, мьша жалан аяк, жалан бас кызьш карьш балаларды багып, ана окоптарда жаткдн ерлерге тамак тасудан баекд не келетш ед1. Кдтал кезенде кол жайьш карап отырмай шамамызга карай тфшийк ¡стесек болтаны да, — деп жене б1р Карт эйел отырган орнынан сез катты. Ец соцында жиналгандарга с е т м бшд1ргендер1 ушш, кемектер1 упйн рахмет айтып, жиынды тараткдн Собко жиналыс соньшда большевиктерД1 жеке алып калган... 5. Сонын ертес1не ел ертещ т тамактан соц элепк1 Т1рнйл1ктерше к1р1скен. Никольский мен Подшивалов, комиссар Собко жэне Тузов пен Шагабуддинов корганые жайьшдагы тольш жаткдн жумыстарды шешуге гана отырган.

í in ^ И с а б а й Ю !^ЕСКАРАУЛЫ Сырттан куйылта шапкан ат аягыньщ ay6ipi естшд1 де лезде есгктен барлаушы KÍpin келд1. — Барлаушы взводыньщ командир1 Харченкодан, — деп койньшан буктеул] кагазды суырьш альт Тузовка усынды элг1 хабаршы. — Акгвардияшьшар, Китай полкы келе жатыр. Тузов тез оцып шыкты. — Корганые шебшен мелшермен уш шакырымдай дейд1. Кднша адам ек етн еанай алмадьщдар ма? — Жок, алые болгандыктан санау кдын болды. Эз;рше терт колонна. Эркайсысында кднша екенш бше алмадьщ. — Жарайды. Дереу Kepi кайт. Бакьшауды журпзе берщдер. Олардьщ оиды. сол жагьгн мукият карандар. Тапсырманы алысымен барлаушы тез шьщты да атына отырды. — Уацыт аз, жолдастар. Бел1мшелерге баратьш, басшылых ететшдер]М13 белгш1, оеындагымыз гана. Калгандары алгы шепте. BÍ3 Собко екеум1з жауды мандайалды карсы алуды баскарамыз. Ал калгандарын дереу корганыс шебше жетшзйпздер. Жау баска кушпен еюнпп жацтан шабуьш жаеауы мумюн. Тузов колдан сызылган улкен картага уцшд1. — Менгдше сол жактагы мына жылгага терт эскадронды тоекауьшга кою керек. Ал он жактагы мьша кыркалар астына жэне терт эскадрон. Калган терт эскадрон мына тустан жаудыц келуш кутед1. Ею эскадрон резервте болады. Тездетщдер, уакыт аз. — Менщ тусшу1мше жау eni тустан бгрдей шабуьш жасай Коймас. О й тк ет, бул олардьщ шешуип шабуылы емес. Дегенмен сак болу ете кажет. Ал келе жаткан жау купи терт колонна болса ею мыцнан кем сокрайды. Демек он терт эскадронный алынуы дурыс, - дед1 Никольский сел ойланыстан сон,. — Тойтарыс 6epin, карсы шабуылга шыгу уппн тоскауылды дел осы тустан койган жен. — Сонды б:здщ эскадрондардьщ жалпы саны мьщ жел жуз. Будан баскалар шептеп полк, батальондар. Heci бар менщше жеткппкл. — Олай болса жауды карсы алу жоспарын дурыс деп есептейм1з. Ал, достар, 1ске KipiceniK, — деп орнынан турьш жинала бастады Тузов. — Комиссар терт эскадронды баскарып сол канатка жет. Он канатты атты ескер полкы командир! Тихон Белозеровка тапсырамьш. Ал езтм ортада боламьш... Енд! 6ip сетте штабта кузетлп жауьшгерлер гана калган ед1.

Ч Е РК А С ерт ЖАЛЫНЫНДА ^ ^ Черкас цыстагьшьщ солтустпш оцнан солта орап етш жаткан сай-салалы жол. Кектем, жаз айларында буюл ycTiprri жайкалткан жусан, кеде, жау жапырацгардьщ сидиган сабагы гана калган. Жер бет! куацкы, ренс!з. Жалдьщ тсрюксй жагы тгк беткей. Осыньщ етегш ала орналаскан ацгвардияшьшардьщ алгы шеб1. Жалдьщ енцетсш куалай Черкас корганысшылары бекййс курган. Тузов Бейсембаев пен Сергкбаевты каеьша ерткен бойда букпалай журш б тк теу тебеге кеп етпеттей жатты да дурб1сш ала ацгвардияшылар жацган кез алмай 6 ipa3 кдрай туст1. Тузовтьщ ею жагьш ала пзерлей отырьш элг1 eKeyi де дурбшерш колдарьша алган. — Цисык аяк немелер. Кердщ бе Анненковтьщ табаньш жалаганга мэз больш келед). Карай гер. — Дэл ез1. Мысьщ кез кара цытайлар, — дед! Сержбаев дурбюш кезшен тус1рместен. — Мгне екеуще ерекше тапсырма. Эскадроньшды ана он жацгагы жылгага кой. Асыкпай оларды алга Ж1берщюреп алда аяк астьшан шабуьш жаса. Цылышынды тот баса коймаган болар, — деп кулд1 Тузов. — Цынынан кун сайьш суырылатмн кылышты неге тот бассын. Кердщ бе кара цонызша ермелеуш. Осы кезде ацгвардияшылар оц жэне ортадан мандайалды шабуыл багытьша тоцтап, дайындык жасаган. Ал Кытай полкы мен ж уздт сол канатка жете бытырай орналасьш, буйрьж куткен. Кеп кепйкпей-ак жасыл ракета элденеше рет атылды. Бул шабуылга шьпуга бершген белг1 болатын. — Ал жолдарьщ болсьш достар. Енд1 кешжпендер. Сак болгайсьщдар, — деп екеутн шьпарьш салды Тузов. Алгаш ацгвардияш ы лар зен б1р ек огын Terin цорганысшылардьщ алгы шебш 6ipa3 темпештеп алган. Ол тоцгасымен елденеше жердей пулемет! icxe Kipicii де ¡ле­ тал а жаяу эскерлер! алга умтылды. Бул жаудьщ жаппай шабуылга шыцкан кез1 болатьш. Тебедеп корганысшьшардьщ алгы шебшен, эр тустан от жалынын шашкдн улкен тем1р бешкелер теменнен тырмысьт котерийп келе жаткдн жау эскерлерше кдрсы зымырады. Оньщ соцынан пулеметтер 6ip мезгшде де ¡ске KipicTi. Окоптан кездеп атьшган мындаган мылтьжтар. Бешкелерде шашылган киросин, бензиннен цу шеп ж аньт беткейД1 лезде ерт шалды. Осы 6ip керййстщ ез1 жан турпйкт1рерлжтей ед1. Ормелеп келе жаткдн жау эскерлер1 оттан бултарьт кете алмады. Ктмдер! жаньт, жалын шапждн

^ Исабай ^^ЕСК.АРАУЛЫ бешкелер домалатьш екетп. Айгау-шу отпен арпалыс басталды. Жаудьщ мандайалды купп цимьлсыз жатьш калган. Ал Пытай полкы кулактар жуздЫ кер1 толыкси т у с т ретс13 шегщД1. Дел осы кезде корганысшылар жактан ракета атьшды. Партизандар тоскауылда турган эскадрондар жаппай кетерщд1. Жау жагыныц нагыз шег1тс1 енд1 басталды. К.ай жак болмасын ш еггтс кезгнде атты ескерлердщ шабуылы аса каушт1 е к е т тусшжт1-ак. К,уйылта шауып, канат жая, тшт! жау тобына катар б1р мезгмще к1р1скен Бейсембаев пен Сергкбаевтьщ эскадроцдары жаудьщ карсы эрекет 1стеуше мумюндгк бермед1. Б1рден-ак. онды-солды сермеген болат кылыштан кидай тускен жау солдаттары ат аягьшьщ астьгнда кала бердд кала берд1. Жирен касканын, лзггнш сел тежей кылыш сермеген Сер1кбаев алдынан езш коргау уннн мылтыгьш басьшан асыра колденец кетерген 61р офицердщ кеудесще кыльппты сугып етт1. Он жактан б:р солдат оны атпак болып мылтыгын кетере берд]. Б1рак улгермед;. Сер1кбаевты коргай онды-солды жагында журген жауьшгерлердщ 61р1 оньщ кольш шауып ете шыкты. Он, колы шьштагьшан темен мылтыгымен б1рге жерге тускен солдат кулап калды. Жарты кунге созылган кантеНс шайкаста авгвардияш ы ларды ц ¡Р1 ш ыгынга уш ырауына куд1к туг'ызудыц кажел болмас едь Эрине бул туста жау купи елдекайда басым болатын. Дегенмен корганысшы партизандардьщ 1р1 жещске жету себебш аз да болеа тусщд1ре кетуд1 жен керд1м. Б!р!нш!дсн, партизандар кун1 бурьш корганыс шебш дайындаган. Екшыпден, кандай мыкты теж1рибел1 шабуылшь; болмасын бигкке орналаскан корганыс шебше теменнен ерге кетершш, шепт1 басьш алу мумкш емес. Жене б;р корганысшылардыц жещске жетуше еебеп болтан барлаушы Эбтшев Рабдолланьщ акгвардияшылардьщ шабуьпвы туралы дер кезшде жетюзген хабары болатын. Акгвардияшылардьщ шабуылды баска жактан журпзбей дел осы тустан бастау себебше окырмандардыц назарын аударалык. Сол куш кешюсш Черкас корганысы согыс советшщ межМс] шакырьтган. М ежЫсте ерекше котеритгсн меееле жау куплнщ шабуылды дел осы тустан бастауьгцда болатьш. Цорганыс басшылары бул тустьщ кетершме екентн ескерш, корганыс кузетгн баска туека Караганда аз койган. Ж ене б1р ерекше ойландыратьш жагдай осы туста кузетте болтан ею корганысшы жауынгердщ

ЧЕРКАС ОРТ ЖАЛЫНЫНДА осыдан ею кун бурьш елт1р1пу1, актвардияшьшардьщ ею кун е т к 131П шабуылга шыгуы. Согы сты ц катал, эр1 ауыр жагдайьшда мундай !ст1 еленс1з кдлдырудьщ кду1ПТ1 екеш тусййкп-ак. Мэжййс б^тпейшше уйге ешкшд1 юрпзбеуд! кузетпйлерге тапсырган Тузов сезд1 б1рйшй бастады. — 1ст1 узакда созбай т о к етер1Н айталы к ж олдас командирлер, — деп бастады Тузов. — БЬ кузетте олчтрипен ек1 ж ауы нгерлер туралы 1ст1 аны ктап улгерм естен акувардияшьшардьщ дэл сол багыттан шабуылга шыгуын калай дэлелдеуге болады. Бгздщ кабылдаган шеш1М1М13, бершген буйрьщты осьшда отырган командирлер гана 6и1ед1. Сонда корганыстыц осал жерш жау кдлай 6Й1Д1? — Сонда калай, командирлердщ арасында сатцьщдардьщ болтаны ма? — деп оныц сезш белд1 61реу. — Жок, бул мумкш емес. Ондай командирге корганыс тагдырьш калай сенш тапсыруга болады. Ондай саткьш оз юнэсш мойьшдап алга шыгуы пйс, — дед1 екйшй б1реу. — Тапкдн екенсщ ацымакты, — дед1 жене б1реу. — Акцмак адамньщ кольшан сатцьшдьщ келмейд). — Оте дурыс. Ол айлалы эр1 оте кдтал, кдушт1 адам. Демек дереу саткынныц бетш ашу керек. Согыс жагдайында саткьшдьсц тек ату жазасымен шектелуге т т с . — Жау ез ерюмсн бершмесе жоймак керек. Ипт) дэл Каз1рден бастап осындагы бэр1м13Д1 тексеруден отуЬнз керек. — Оте дурыс. Онсыз болмайды. Командирлердщ арасьшда елендеушийк ерши тускен ед1. Орньшан Собко кетершд!. — Туспйкп жолдастар. Боска уакыт етктзбелтк. Арамызда саткьш адамньщ барьша кумэндануга болмайды. Бул упйн тексеру комиссиясы курылсын. — Кдрсыльщ жок. Тек тексеру ете купия турде жургЫлетш болсьш, — дед1 Подшивалов. — Мен ceзiмдi алдьш ала кеийр1М сураудан бастагым келед!, * деп отыргандарга кез тастады, Шагабуддинов. — Маган да куцжтенулерпйзге кдрсы емеспш. Ал мен тарапымнан б1зге жацакелген, бурьшгы патша армияьшьщ офицерлер1 Беккерге, Уткинге. Бондаренкога куд1КТ1М1Н. Булар сыннан етпеген мулде бейтаныс адамдар. Бул б1здщ ез карамагымызга бурынгы патша армиясынын офицерлерш кабылдауда Жтберген ерескел кагем^з деп есептеймш. Сол себептен командирлер курамьш тексеруд! кепйкпрмей, тез колга алуды талап етемш.

ju И с а б а й ЕСКАРАУЛЫ Тузовтыц цортынды созшен соц жиын таратылып, соцында корганыс советгнщ мушелер! калган. Булар тексеру комиссиясын, жэне корганьгстагы азык-тулж мэселесш бакылау комиссиясын курган. Осы кезде кузеттеплер сю адамды алып юрд1: — Мьша екеу1 Ж спсу майданьшанбыз дейд1 —дед1 кузеттт. Тузов кузетшгге руксат еттг де екеуше карады. — Ал, не шаруа? — Иэ, 6Î3 Ж елсу майданьшанбыз. Б13Д1 мьша кагазбен Беккер жумсады, —деп койньшан элденеше буктеулг кагазды а л ь т Тузовка усынды екеудщ 6ipi. Тез жет деген соц асыгыс келдж. — Жол-женекей ак,тар кездескен жок па, — деп сурады Тузов. — Жок, кездескен жок. Егер кездессе БсккерденбЬ, деп айтьщдар деген. Онысына 6Î3 тусшбедж. Тузов Собкомен Шагабуддиновка кезек карады. — Сендер хатта не жазылганын б]лем1сщдер? —деп сурады Шагабуддинов. — Жок, 6Î3 сауатсызбыз. Солдат буйрьщты орьшдаудан баска не бшуип ед1. —Жарайды, сендер демальт, атгарьща жем бершдер. Сонан сон кайтарсьщдар, — дед1 Подшивалов. — Сонда Беккер деген ат актар мен кызьщдарга 61рдсй таныс болтаны ма? * дед1 Тузов, элп eKeyi ш ьпът кеткен соц. MiHe б13Д1 ойландыратьш ic... — Е скш еске алмай жаца жадьща туспейд1. Беккерд1 eciMe енд1 Tyeipin отырмьш. Ол бурьш патша армиясына кызмет еткен офицер. Улты нем!с, — дед1 Шагабуддинов. — Беккердщ буйрьпъш арандатушыльж, б1здщ осьшда мушюл хал!М13Д1 бфжола куйзел1ске ушырату эрскен деп есептеймш. — Б13 коршаудамыз. Мундай жагдайда полк тугш 6 ip жауынгерд1 де бере алмаймыз. Беккердщ буйрыгына тек наразыльщ ôûmipin кана коймай, оньщ KÎM екенш аныктау угшн ерекше, шугыл шара колдану керек, — дед1 Тузов. — Б1здщ кьш устшде турган жагдайымызбен есептеспей, мьшадай буйрьщжазу, Совет еюметше жаны ашитьш адамньщ ici емес, — деп кагазды Тузовтыц алдына койды Собко. - Менщше дереу корганыс Советш шакыру керек. — Дурыс айтасыц комиссар. Ендеше далада журген жЫттерден Совет мушелерш тез е р т т келуге адам жiбep. Собко сыртка шьпът, байланысшыларга тапсырма 6 epдi де тез оралды.

ЧЕРК АС ерт и#), ЖАЛЫНЫНДА —Алдымен оз!м!ч туспйп алайык достар, — деп элг! буйрьж. жайында сез козгады Тузов. — Б!р атты полкта сепз эскадрон бар. Демек жалпы саны бес жуз. Б13 олардан кемек кутем13, ал олар б1здщ соцгы куш1М13Д1 алады. Ж ок мен мундай буйрьщкд кумэнданамын. — М у м т н б1зге Ж1берген Нржевальск ж эне Токмак отрядтары, соньщ орнына келетш болар, — деп екеуше кезек карады Подшивалов. — Менщше Верныйга ерекше хат жазып. тез хабарлауымыз керек. Тек Советте бул мэселеш козгамальщ. Осьщдагы озй.йз гана 6!лст!н болалык, — дед: Тузов б1раз ойланыстан соц. — Орынды усьпп<1с. Солай 1стелж. — Кслютж, жалгыз-ак тездетелж... Бул кезде шакырган Совет мушелер1 келе бастаган. Тузов буйрьщтыц мазмуны мен совет мушелерш таныстырып больш, Горбатовкдкдрады: — Айтыцызшы жолдас Горбатов, буйрьгкта сепзшпй атты эскери полкына басшы больш, алып кдйтуды с!згс тапсырган. С!з Бскксрд! бурьш бшупй ме едицз? Горбатов б!рдсн жауап бермей сэл ойланып кэлды. — А, бшемш аздап. Ол патша армиясыныц офицер!, совет еюметше адал кызмет ютеймш деп, уэде берген адам. Иэ, солай, — деп отыргандарга кдрады. Бул немене, м е т тексеру эрекеттерщбе, элде... — Отырьщыз. Тексеру емес, жай 1СТ1 аныкгау. Сез беруд! етпйп, орньшан Никольский турды. — Жолдастар, мен ездерщмен б1рге осы Черкас корганысын уйымдастыру жайьщда колымнан келгенш аягын жокпын. Жасым болса белестен асып, тер1скейге бет алды. Менщ орныма Тузовтыц келген! ете орынды болды. Енд1 жагдайымызды ойлайыцшы. Ец керекп азык. коры б1туге жацын. К.ызыл кдрьш, жас балалар б1р жапырак нан сурап ошак басында кез жасьш кел кылуда. Ересектердщ йперге тамак, киерге кшм1 жок Ец болмаса кара суды кдйнатып йпуге отын да тапшы. Цыс кез1 кырау. Малга жем-шеп те жетпейдт Мше корганыста кдлтандардьщ жагдайы осы. Атты полкты Беккердщ айтуымен Ж1бере салганша, жау шебш бузып етш , тещректен азык-тулж, малга шеп жинасак нетт1, жолдастар! Естершде болсын мына буйрыкты жазган каз1рг! Беккер Августовичтщ К1М екентн б!лмсйм!н. Ал бурынгы патшага кызмет еткен офицер Беккер болса, оган мен ез басым кумэнд!м!н, кешгргцдер.

^ Исабай -Ч^ЕСКАРАУЛЫ Отьгргандар б1разга дейш ойланыс устгнде унсгз налган ед1. Никольскийдщ ceзi оларга Беккер жайында езгрше белпс13 бгр купияны ескерткендей болды. — Бул эрине ерекше кенгл белетш жагдай болгандыктан жиынныц соцьша калдыральщ, — деп усыныс жасаган Тузов. К,органьгс советгнщ жиыны б1ркатарга созылган. Собкодан бурынгы корганые комиссары Босяк, Черкас корганысьгньщ казначей аткарушысы Уткин, Бондаренколар Беккердщ буйрыгын кызу колдады. Эрине, Беккер жайьгндагы элгшдей ойларды ескергенде полкты жгбермеуге де болар ед1. Б1рак, дэл казгр оны айыитаи буйрьщты орындамауга езгрше дэлел жок болатьш. Ертесше сеггзшшг аттылар полкы Горбатовтыц баскаруымен Черкас корганьгсьшан шыгьш, Жейеу майданы штабьша бет алгаи. Буйрых жайында гана емес Беккер жене Черкас корганые ындагы бурынгы офицерлер Бондаренко, Голушкин, Босяк тагы баскалар жайында кудгк туганын Верныйга ауьгзша жеткгзу уггпн ерекше талсырмамен Харченко бгрге гггьгккан. Ол майдан шеггнен еткенше иолкпен бгрге болып, штабка бурьглмастан тгке Верныйга бет алуга тше болтан. 6. Сонан екг кун еткен. Алгьг шептеп кузетт1 аралап бацьглау журпзудг еылтау кылган Бондаренко мен Голушкин тун ортасы кезгнде корганьгетьщ солтустггшдегг партизандар шебгне бет алган. Эрине алгы ш епт1 бакылау, жагдайды б т у командирлердщ мгндел екегй туешгктг. Бфак будар не себептен корганыстьщ дел осы гана б е л тн тандап алды? Неге окоптьщ б1р белггшен кгргп, узак журш тексермедг. Эрг тандап алган тустары куламалы тгк беткей. Тштг дел осы тустан жау жер кара кезгнде етуге ерекет гстеп керген емес. Ал, казгр жер бетгн белуардан кар басып калган кезде тгр1 жан кетерйге алмайды. Демек бул тустан кауштенгп, тексерудгн, кажет] жок. Порольд] айтьгп окопка секгрлг тускен екеуг кузетгшлермен амандасып, халдергн сураган болды. Темекг бергп, шьгльгм тартуды усьщды. —Ал ендг сен б1ргнлл взводтьщ командирш сен оц жактагы шептгц екгннй взвод командирш ертгп кел. Оган дейгн бгз кузете турармыз, — деп екеугн жумсап жгбердг де окоптан каргыл шьвъш, жумсак бос карга отьгра калдьг да темен карай сырги женелд1... Селден кейгн елг1 кузетпйлердщ соцьгна ере келген взвод командирлерг елгг жерден ешюмдг кере алмады.

Ч Е Р К А С ерт ЖАЛЫНЫНДА ^ ^ — Олар кдйда? — деп сурады ойьшда ешнэрсе жоц взвод командир!. — Б13 кеткенде осында кдлган, жолдас командир, — деп безек кагыл жур элп ею кузетпйнщ б1р1. — Бондаренко мен Голушка скен!н аньщ таныдьщдар ма? Элде баска б1реулер ме? — деп енд! куджтене бастады ею командир б¡рдей. — Ол екеуш танымай б1зге не болыпты жолдас командир. Жен сурап шылым тартцызды. Бетен адам болса, 613 жумсаганга журе берер ме едж? Осы кезде б1рйшй взводтыц командир! окоп шймен ары- бср! журш окоп жиегшдеп !зд! байкап калды. — Мына кара. Бул негылган !з? — де окоптыц шепне каргып шыцгы да темен кдрады. Аппак карга айгыздала тускен апандай 13 ай жарыгымен анык-ак керййп жатыр. — Сен ею ашьщ ауызды саткындардьщ неге жумсаганын енд1 тус1нд1ндер гой. Кузетте турып юм болса соньщ жумсаганына журе беруте юм улыкрат етп? Кднша рет уставта айтылган ереж ет ескерттж. Кдйталадыц, уйреттж. Акпа кулактар. Мумкш атаман Анненков келш жумсаса да кете беретш боларсьщдар. Екеущ де согыс трибунальша бершетш боласындар. Сез б1тт1. — Жолдас командир, мысалы С13 жумсасацыз б13Д1Ц орындамауымыз керек пе? Командирлердщ саткындык эрекетке тусетш ш юм ойлаган. Мына окопта нпрш жаткандардьщ ар жаккд етш кетпегенше пгуюр деу керек кой, олай болса, — деп кузетпй аузына тускен сезш айтьш салды. — Командирлерд! уйрететш сен емессщ. Бэр1б1р согыс сотьша бершесщ. — Куп болады, жолдас командир. Б1рак ондай командир болганша окопта пйрйсн!м артык болар. Ею командирдщ б1р! жагдайды штабка хабарлауга агьпыс журш кегп... 7. Урпск кдрмен жещл сыргьп*ан б!р атты эдем1 ею юсййк шана штаб алдьша кеп токгады. Ею танауьшан дем1 буркырап, устш аппак юлрау баскдн жирен кдскдньщ сырт керпйсше Цараганда едэу!р жер журген сижды. Шанацдан устше кдсцыр шйк киген атаман Анненков баяу туст1 де шйгшщ жагасын Кайырып тастады. Омырауъш баскан кар урпегш салки тусш штаб еспше бет алды. Ат айдаушы шананы белгий орньша,

^ Исабай ^^ЕСК.АРАУЛЫ к.орага К1рг1зд1. Атаман еюний кабатка кетерш генде орьшдарьшан турып, эскери тертшпен амандаскдн ею адамга кецш аудармай кабинетше ете берд1. Аздан соц кабинетке адъютант юрд1. — Аналар юмдер? Кдйдан журген адамдар, — деп сурады атаман. Он! еуьщ, кецшс1з. Адъютант оньщ кеци1С1зд1Г1Н ез1нше цорытты. Ол кеше, кеш юс ¡н Ушаралдан терт-бее шакырым жердеп аса бай кулактьщ уйше кеткен. Эдетте атаман кулактардьщ шацыруьша кене бермейтш. Мунда жетелетен баска жас келшшектер болатьш. Кулактьщ ею баласыныц уйленгенше терт-бес ай тана толган. Ал ею келшшектщ екеу; де кез тартарлыктай керемет еулу. Атаман кездеген максатына жету упйн Э31рл1кт1 кун1 бурын журпзген. Кулактьщ ею баласьш да бгр жет1 бурын ез армиясында кызмет етуге буйрьщ бойьшша шакыртьш алган. Оларды жацын жердеп уйше барып туруга да тиым салган. Шал-кемтрлер1 болса ез алдьша белек турады. Элгшде адъютант оньщ \"келшшек 1здеу сапары сетс13 болтан шыгар\" деп ойлаган. Жок кер1сшше. Оцаша катар сальшган кед уйде ею жас келшшектщ касьшда тунд1 ете жаксы, кецщд1 етюзген. Эдетте ойьш-сауьщ, той-томалак.ты жактырмайтьш, сирек кулш, аз еейлетш ол, кейшг1 кезде осы 61р едет оны онан ары шектей тускен. Бул езшщ арка суй ер адмирал Колчак армиясыныц бгржола куйзел1ске ушырауьшан ед1. Жет1су майданьшдагы ез армиясьшьщ да дел сондай халте тап болу кауш кун санап арта тускенш, л и п езшщ де халык кайарынан кутыла алмайтыньш жш ойлайтьш болтан... — Олар Черкас корганысынан кашып келген Бондаренко, Голушкин деген патша армиясьшьщ есю офицерлер!. С1зге жолыкдыруды талап етед1, — деп хабарлады адъютант сел ойланыстан соц. -П атш а армиясыныц офицерлерИ Азып-тозган жексурындар. Желге ушкан ебелекше енд1 ой-шуцырды 1здеуге юрюкен гой. Тапкан екен басьша пана 1здейтш жерд!. — Айт, юрсш. Есжтен юрген екеуше бурыльш та карамай, саламьш да алмай, темею тартьш сыртка караган куйде тура бердг атаман. Тек есжтен юре: — Мертебел1 атаман, С1зге Ж епсу майданьшан тыгыз к,упия хабар. Байланысшы каз1р кеп туст1, — деген адъютанттьщ даусьш естйенде гана. кер1 бурыльш орньша отырьш конвертт! ашып окуга юр!ст1.

_______________ ЧЕРКАС ОРТ ЖАЛЫНЫНДА Хабарда кызылгвардияшылардыц еткендеп шабуылы жайьшда, жалпы сол шайкдстьщ аса ipi шьпъгнга ушыраткдны жайында болса керек. Генерал Ярушенко мен Кияшко кызылгвардияшалардьщ шабуьтпы кезщдеп ж{бсргсн кдтелерш, элйзджтерш жуьш-шаюды кездеген. Сол согыста каза тапкдн KÍHii М ам антовпен ж ол-ж енекей Ж уравлев бастаган жаралыларды кыргынга ушыраткдн полковник Чебатаревтьщ \"ерлЫ \" жайында баса KepceTinTi. BipaK атаманды бул куантпады. — Маган большевиктерден KÍMHÍH ал1П, кайсысыньщ кэлганы кажет емес. \"Цыргига курган тузакка торгай тустййн\" KepiH KenTiprici келет1н шыгар, тамак ¡шш, аяк босатар ацымактардьщ. Оздершен шыккян шьпъш он есе артык. Сейте турып срлж жайлы сез козгайтьшьш кдйтерсщ. К.арусыз жаралыларды атуда кандай ерлж болмакшы. Атаман элп кдгазды мьгжьш лактырып тастады. — Менщ атымнан жауап кайыр. Маган кьгзылдардын шабуылы емес, ездерййн журпзген шабуылы, оньщ нэтижес1 жайында хабарласын. Ескерт, екйшй рет армияны мундай куйзел1ске ушырататьш болса майдан командирлМнен босатьт, согыс сотьша беремш. Менщ айткднымды буйрьщ аркылы керсет. Адъютант онъщ айткандарын ете жылдамдыцпен кагазга Tycipni де шьпъш кетт1. Атаман ашу устшде баганадан 6epi кутумен отырган екеуше бурылды. — Не ¡здеп келдщдер, не айтпакеьщдар? Патша еюметшен шен таккан адал офицерлер кднды шайкаста бастарын курбандыцкд сальш, алгы шепте жур. Ал, сендер сиякты дворяндьж, офицерлж ар-уягган бас саугалауда. Атаман осьшы айтты да орнъшан турьш, шылым тутатты. — A -а, атаман мырза мумкш болса алдымен б13Д1 тьщдауьщызды етшемш. Б;з тегш келгетм 13 жок, хабармен келдж, — деп жальшьпцты ун кдтты Бондаренко. Осы кезде сырттан адъютант юрген. Атаман шылымьш аузьша т1стеген куйде шугыл бурылып, орнына барып, креслога шалкая отырды. — Майор Осипов кдйда? — Шакырдым, каз1р келед1. — Отыр да мына офицерсымактардын сездер1Н тугел бастан-аякжаз. — Ал бастандар \"жолдастар\", сендерде солай Дещц гой. Сырттан контразведка api штаб бастьпы Осипов юрш сол жак бутрдеп креслога отырды. Bipnnui сейлеген Бондаренко

¡Ш ^ И с а б а й ¡Ж ЕСКАРАУЛЫ калтасынан бет орамальш алып цою-ацшыл жирен муртын 61рер сипап койды. — Б13, мэртебел1 атаман, Черкас корганысшыларыньщ арасында бекер журген жокпыз. Оган куэ озпцзге елденеше жгберген мэлгметтергм, — деп баяу баетады ол сезш. Куш кеше Беккердщ шацыруымен корганыетан кеткен атты полк жайында корганыешылардьщ жагдайы жайында тугелдей айтып шьщты. — Солай делгк, (лздсрден баска юмдер бар. — Черкас корганысьшда Советтерге карсы ерекет ¡степ журген? — деп сурады контрразведканьщ бастыгы Осипов. — Б1зден баска Уткин дейгш есю офицер бар. Корганыстыц есеп-кдсьш жагкн баскарады. Онан соц Блогополучный ол да бурьшгы офицер. Босяк дейтшдер бар, — деп Голушкин жарыса еейлед1. Осипов олардыц шла сырьш байкайтындай екеуше кезек карап, б1р сэт ойланыс устшде болды. — Партизандардьщ ок-дэршерг каншама? Кару-жаракгары кандай? - деп сурады атаман. — 0к-дэр1 куятын усталар, дукендер1 болганымен оган керект1 дуние б1тш барады. Уй-уйден жинаган коргасын, калайы, мыс ыдыстары да тамам болды. — Ха! Сен екеущнщ айтуыцша корганыешылардьщ жаны тырнак ушьщда турган сиякты. Ал б1здщ шабуылга калайша тойтарыс берш жур, — деп атаман катал сейлед1 бул туета. — Олардьщ куреске шешшш юр1сетш себеб1, атаман мырза, баска амалдарыныц жоктьпынан. \"Онуа бурсам епз олед1, солга бурсам арба сынадынын\" кайласы. Онан соц тагы б1р жацалык Черкасшыларга кемекке ею отряд Пржевальск, Токмак отрядтары жгберМпт!. Жакында оеьщда болады деп кутш отыр. — Акылды адамньщ б1р артыцшылыгы еюнш1 б1реуге сенбеу. Демек сендер б13Д1 1стерщмен сенд1ретш боласындар. Оньщ кандай 1с екенш мен оз1м айтамьш, — деп догарды атаман. — Адъютант, екеуш эз1рше ерекше устауды тапсыр. Менщ ульщсатымсыз ешкайда шьщпайтын болсын. — Куп болады, атаман мырза. Адъюдант кагаздарын папкасьша сальгп, елг1 екеуш ертш шыкть[. Олар кеткен соц оцаша калган контрразведка бастыгы Осипов пен атаман Анненков узак отырып, ¡р1 мэселелер жайында энпме козгаган. Элгшдеп саткьшдар жайьшда осы отырыста шешкен.

ЧЕРКАС ерт - ЖАЛЫНЫНДА ^ 8. Сол куннщ ертесше атаман Бондаренко мен Голушкинд1 тагы да штабка алдырган. Бул жолы ол екеуше еткендегией тексеру журпзгсн жок. Атаман откендеп айткдн сыннан етюзу жумысьш б1рден бастады. — \"Ала кдрга азаншы, кара карта кдзаншы\" дейд1 азият халкы. Сендердщ кайсын кара, кдйсьщ ала екендерщд1 аныкгау упйн ерекше тапсырмамен жолга шьпуды буйырамын, — деп бастады атаман. — Бондаренко мырза, С13 езпйз хабарлаган Пржевальск, Токмак отрядтарынын, алдынан шыгып 613 дайындаган конвертт1 командирте тапсырасыз. Олар партизандарга кемекке Ж1бер1лген большевиктердщ \"сенп!Д1\" отряды. \"СенгмдГ* деген сезд1 атаман кдйталап, кекесш турде айтты. Ал С13 Голушкин мырза б1здщ отрядты черкасшылар КорганысьЕноьщ осал тусына ертш апарасыз. Согыс жагдайында купиялыкка ерекше кощл бел1нетш1н естен шыгаруга болмайды. Муны тусшетш боларсыздар. 1стщ ашьнъш айткан жен. Егер тапсырманы орындау кезшде арацдатушылык эрекет ктейтш болсацыздар онда тагдырларьщыз сол жерде, табанда шенйлед1. Мун бул жайында тшст1 адамдарга тапсырма берд1м. Бондаренко мен Голушкинге бул тапсырма унамаган ед1. Б:рак ойларьш ашьщ айтуга батылдары бармады. — Атаман мырза, Пржевальск отрядыньщ команднргтн аты-женгн б[луге бола ма? — деп сурады Бондаренко. — Онда жумысьщыз болмасын, — деп атаман кесш айтты. — Стздщ мгндетпйз конвертт1 тапсыру. Тагы да ескертемш, олар большевиктерден шьщкдн отряд. Бондаренко бас шп, келгс! м бЙ1Д1ргеннен баска пиар айта алмады. — Туспйкт! болар? — Тупйкп, атаман мырза. — Ал 1ске юр1суд1 кдй кугй, кдй сагатта бастайтыньщь1з жайында косымша хабар бершедк — дед1 контрразведка бастыгы Осипов. Мунан сон адъютантты шацырьш алган атаман дереу буйрык жазьш, шабуьшга шыгуга пйст1 отрядтарга тапсыруды шугыл ескертт1. Цыстьщ аяз кундершщ б1р1. Етек- жепд4 жаздырмайтын суьк. сэске туе. Тунделете журш элпнде алгы шепке кеп орналаскан солдаттар апан кдзьш. карды уйш еюден-уштен орналаеьт шылым шегуге юркжен. Цьггай полкьшан белшген 6-340

„ Исабай ^ЕСКАРАУЛЫ батальон сол кднаткд орналасьт, олар да осы ЭД1СТ1 ютеген. Алгы шептеп шагьт кузетке кемекке келген батальон, роталар буйрык алысымен 6ip мезгшде шабуылга шыгуга т т с ед1. Эр адамнъщ мандайына жазылган немесе бешенесшен белп ажал уакты болады. Кьгргьш кантопс согыс жагдайьщда кезектщ KÍMre ерте келер1Н KÍM бшсш. EipaK бул туста да ата- бабаларымыздьщ \"Кырьщжыл кыргын болса да ажалды елед1\" — деген енегел1 еозш умытпауга еэт. Медалъдщ ею гана жагы болады. Ал адамнын, М1нез-кулкьша сол медальда болмайтьш ytnÍHHti жак болатын сиякгы. Демек, упынцп жакга тускен адамга енегел1 еез де, эдет-гурьш та сай келмейдь Куш кешеге дейш Черкас партизандарьтмен 6ip дастарханнан дэм-туз, 6ip аяктан ас шжен Голушкин езш медалъдщ екпшп жагьша косканымен OMÍpÍHÍH кыл устщде турганьш тусшетш сиякты. Ол акгвардияшыларды осьшда ертш келгенде ез icme e3i кауштене баетаган. \"Егер партизандардьщ купи дел осы туста осал болмаса ше. Мен алгы шептт шьш мэшсщде аралаган жокрьш гой. Кай туста кандай куштщ барьш Бондаренко бшетш ед1. Эттеген-ай сорлы басым неге сурадым\" деп ойлап корганысшылардьщ ine6i жакка жалтактай караган ол. Оныц куд1ктену1 орынды болатын. Муны дэлелдейтш нэрсе еогыстьщ, акгвардияшылардьщ шабуылыньщ немен тынатыны ед1. Голушкинн1Н сагатынын саналуы да дел осыган байланыеты болатын. Акгвардияшылар бул жолы шабуылды эдеттегпне ракета атып белг1 6epin айгай-шу котерген жок. Тшт1 согыстын тактикасына сай зедб1рек дайындьпьш да журпзген жок Б1рден аяк асты шабуыл жасауды уйгарды. Жаудьщ шабуьи1га шыккан тусы ашьщ, api Teric алан емес-Ti. Акгвардияшьшар Черкас партизандарыньщ алгы шебше жету ушш ен кем дегенде жуз метрдей бшктгкке тырмыса шыгуга тшс болатьш. Жау дел осы тустан бастауды уйгарганда теменнен кетершгендерд1 бшктен байкамау да мумкш деп ойлаган да болар. Tim i партизандардьщ байкамай калуы да сенерлгк жагдай. Б1рак Кирилл Швачунов баетаган барлаушылар батана осы туста бет алып келе жатканда-ак байкап корганыс басшыларьша хабар жетюзген. Партизандар жауды карсы алуга дайындык жасап та улгерген. MiHe KÍpmÍKcÍ3 ак карды айгыздап б тк к е эзер, epi ете баяу кетерме баетаган жаудьщ жакындай тусугн кутумен болтан корганыешылар оздершщ барын ескертш дыбыс бермеген. Кальщ кармен орге кетерму, ecipece кыска аяк кытайларга ауыр тиген едЕ Аяк тосар жер, Кол созар бута болмагандыкган сэл тай ьт кетсе болганы сай

ЧЕРКАС ОРТ ^ ^ Ж АЛЫ НЫ НДА табанына д е т и тиянактай алмайды. Дегенмен кун тебеден сел ауганда гана жау солдаттары алгы шепке тас сштерлжтей жакындаган. Кутпсген жерден партизандар окты боратып Ж1берт ед1. Баска кайла таппаган ацгвардияшьшар карга басьш жасырып жатып калды. Осы кезде партизандар граната лактыруды бастап кетт1. Узьшдьпы сю жуз метрдей аральщты кдмтыган шабуыл алацы тарс-турс жарылган гранатадан жер астынан ыткыган бастау суындай кетерппп тусш жатты. Элпндсп акша кар бет) курке орнындай кдрайган апанга толды. Граната жарьщшылары тиген солдаттар, ол)-тцлст аралас темен карга кемше домалап кетш жатты. Жаудыц дэл осындай жагдайда каншалыкты атысты удеткен1мен нэтижс болмайтыны туспйкг1 ед1. Туе кдйта бастальш, бесш шамасьша дейн созылган атыстан соц жау солдаттары кулдилай сыргьш лезде-ак ез шебше кулай тускен. Согыс тэж1рибесшде баршага белгЫ жагдай, шабуылшылар жагы )р: шыгынга ушырап, сэтс13 аякталса оньщ себебш аныцгау. Эрине кдз1рп куйзслтскс ец алдымен Голушкиннщ жауапты екеш аньщ. Бул жайьшда атаман Анненковтьщ ескерту1 де есге. Б1рак саткьшдык эдкчмсн ацгар жагына шыккдн адамга сене к ой ьт соцьшан еруге к<м жауапты? Егер бундай буйрьжты Анненковтьщ ез1 берсе сен жауалтысьщ деп оган юм айта алмакшы? ... Бадана баса бектерш, Кдсьша саткьш дос ертш, дегеннщ кер! келш барлык ¡ске Голушкин жауапты дегеннщ сол кезде-ак оны алдьша сальш, терец жаркдбаккд айдап бара жаткдн ею солдаттьщ ендер1 суьщ, жур1стер1 асыгыс ед1... Ай-хай менщ ез ужм, Кец сарайдай боз у тм . Уйгс шай йлуге к е л т кдйткдн Али Кот1баров кдр буркеп тастаган уйлер арасымен келе жатьш естк алдында журген бес-алты жастагы балаларды керд1 де сэл юд1рд1. — Дегд1р ага, сэлеметйз бе? —дед1 естшер естшмес жпйшке Дауыспен элгшердщ б1р1 кыз бала. Ойнауга шыккан болулары керек. Б1рак есж алдьщда сырганак та, ец болмаса алтау ара Колшана да жок сырганайтын. Устершдеп юймдер! де эр туст1. Аяктарьщда ултандаган есю юйз ет1К, жещ у з ь т шапан, тысы жыртык есю тымак. Бозгьшт беттерше аяз эсер стер емес, кднсыз. ** Сэлемет пе балам. Сэлеметсщдер ме, балалар, — деп алгшерге жакындай тусп Али. —Ал неге ойнамай турсьщдар? Аязда б1р жерде кимылсыз туруга болмайды, ойнандар. Сенщ атьщ юм, кызьгм?

, Исабай ^ЕСКАРАУЛЫ — Менщ атым — Мариям. — О, титл жацсы ат екен, — деп элг1 кьтздын алдьша журесшен отырды Али. — Кане бер1рек келпи. К.олымен кыздьщ сол кезшщ астын ашьш карады да тез турды. Тамактьщ жеткипкс13Д1Г1 алдымен балалардьщ денсаулыгына эсер ете бастаган. К^ктан шыксандар булд!рген. цьгмыздык, раугаш, жуа терсендер де кун керер ед1ндер деп ойлады ол эр баланьщ енще кез Ж1берш. Али К ет1баров ! 872 жылы Перовск уез1 Кызылорда облысьшда туган. Ташкент гимназиясьш ете жаксы багамен б1Т1рген оны экес1 Петроградка эскери медициналык Академияга туируге мумкшпплгк алады. Оны б т р ш , 1897 жылы Ташкентке жолдама алады. 1918 жылы Али рев. Совеггщ тапсыруымен Ж епсу майданьша баруга буйрык алады. Бул туста ол тек жаральшарды гана емдеумен тьшбай фельдшерлж- санитарлык жумыска жас кыз-келшшектерд1 даярлайды. Осындайлардьщ 61р1 С. Журавлевпен б1рге полковник Чебатаревтщ кольшан кдза тапкдн Жанар ед1. — Дегд1р агай, апам айтады гой актар жацында кетед1 деп, сол рас па? —деп сурады екишп 61р жыртык тон киген кгшкене бала. — Солар кеткен сод нан да, тамак та кеп болады дейд1 мамам. Али б1рден жауап бере алмай турьш кдлды. Согыетьщ ересек адамдарды гана емес, анасьпгьщ емшспнсн аузы босап улпрмеген жас нерестелердщ кш кентай журегш де шайлыктырганын, оныц б1ршш) есту1 ед1. Тш л баланьщ сезше не деп калай аяк-асты жауап берерш бшмей цысыльш калды Али. — Ие, балам, мамац мурыс айтады. Акгвардияшьшарды дьнылгвардияшылар тугел б1р жола жояды. Сонда 6ер1 де болады, киш де, тамак. та, ойыншык та, — деп балалардьщ бастарьгнан сипады ол. — Жарайды, м е т жаралы агаларьщ кутш отыр барайьш. Мен кунде осы жолмен журемш... Сержбаев пен Бейсембаев еткен шайкдстардьщ б1рщде жаралы болып ауруханага тускенше б!раз болтан. Бейсамбаевка Караганда Сержбаевтьщ жарасы ауыр, тшт1 каушт1 де ед1. Оньщ он аягына бомба жарыкщасы тиш, жипнылк суйегш мылжалап Ж1берген. Мундайда гоногрена ауруына тап болмау ушш дэриердщ аскан шеберл1Г1, б1Л1Мдипг1 кажет-ак. К а у т тенбеу уппн дэрггерлер кебше жаралы аякты немеее колдьт кесш тастауды кездейд1. Али Кеттбаров бул ед1ст1 колданбады. Аякгьщ терюш к е ст суйект] актармастан б1теудей майдаланган

ЧЕРКАС ерт - ЖАЛЫНЫНДА ^ суйектерш аскдн шеберлжпен орьш-орньша койытт, гипске салды да, дэргмен емдеп жазу эдк'ш цолданды. Бул густа коршауда калган epi орталыцган соншама алые жерде кайдагы, негылган дэр1-дэрмек деген куджт1 ойдьщ тууы да мумкш. Бул орьшды да. Али Кепбаров орта бойлы, тольщ денел! адам болатын. Оньщ кальщ кара сакалы мен мурты енще керж берерлжтей ед1. Оз icÍHe шын берйпен, аса 6Й11МД1, 1скер дэртгер едт Ол жаз жэне кузп кезде кычметкерлерш каеына ертш турл1 дэрперлж шеп теруге жи] шыгатьш. Неше турлт шеп гулшен, дэншен, тамырларынан келес1 жылга жетерлногей кор жиган сон, TuicTi рецепт1 цолданып, ез кольгмен дэр1 жасайтын. Ауруды да, жаралыны да емдеуд1 осьшай журпзелн Али. Сержбаев eeipcce уколды жацтырмайтын. Дэрпер келе жатканынан-ак cay пзесш кушактап буктуеш отырьш алатьш да жыламсырап мацьша жолатпайтьш. Ал ншуге дэр} бергенде жаньша адам салмайтын. Цандай ашты дэр1 болмасьш кезд! жумыс жутьш алатьш да ештеце кермегендей отыра беретш. — Цалайсьщ Жапеш? Тымырая капсын, тагы да дэр1 шженещ гой шамасы, — деп цалжындады Али, оньщ аяк, жагьш ала отырьш. — Алеке-ай, бойы аласаньщ ойы аласа деген емес пе. Экшщнен неге соншама шошитынымды ез1м де туе;не алмаймын. Ал дерщц! писем болтаны ене бойым жшеш кез1М шайдай ашылады, — деп 6ipa3 езш e3i ацтагандай болды. — Не болса да мына жер басарым жазылса екен. Шонкиьш отырганша шойнандап жургетм жацеы да. Алид1 оньщ cosí ойландыргандай болды. \"Егер дэл осьшдай ауыр кезенде дэрперлж пункт болмаса булардыц хал1 кдндай болар едт Бутан да шуюр\" деп ойлады ол. Черкас корганыеьшьщ алгашцы куншен бастап-ак Черкас кыстагында эскери лазарет ашуды элденеше козгап уездÍK аткару комитетййцжэне большевиктер уйымьшьщ колдауымен тунгьпп рет ашуга мумкппшлж алган. Сонан 6epi лазаретт! уйымдастырган да оны баекдрушы да Алидщ ез1. — Асьпща, бауырым. Элг-ак шойнандауьенды койып тж басатьш боласьщ. Ал дэршщ унайтьпгы оньщ 6epi де шептен жасалады. Ол упйн спирт керек. Онсыз дэр1 нгыктпгяйпы. — Алеке, осы дэрйй езпйз жасайсыз ба? — \"Заманьщ тулю болса, тазы больш 6ip шальш кал\" демей ме. Осьшдай ауыр, кауйгп кезенде, мумкйшйлжп барынша пайдаланган жен. Цолдан келсе неге ¡стемсске. Онан соц

. Исабай ^ЕСКАРАУЛЫ м е т осьшда иыбергенде реввтенсовет, большевиктер улкен с е т м бщщрген. Демек мен оны ацтауга ттсп ш . — Алеке-ау. онда нагыз большевиктщ ез1 eкeнciз гой, — деп Бейсембаев басын кетерд1. — Айтьщызшы Алеке, Ленин жазылды ма екен? Али тагы да ойланьш кадды. — Оныд аныгын б¡лс алмадым, бауырым. Бфак. буюл дэрйер б!ткен Ленинд! еактап калуга т т с . Ол елмейд1. Мше муны мен бш емт. — Элбетте. Лениндей ал ьт куна бар адам анау-мьтауьща коне коя ма. Жасайды. Ж асай берс1Н. Бгздщ оеында Анненковшылармен теке-т1ркеске тусш отырганымыз, Лениннщ айткан аманатьш, Совет екгметш еактау ушш емее пе? —деп Сержбаев байкаусызда гипске салган аягьш козгап алды. — Кднс, кдне. Тагы козгашы, —деп аягьшьщ ауырганьшан ещ езгере калган онын, бетше кдрады Али. —Жоц. Жок, агатай. Шыбьш жаным ш ьпът кете жаздады. Тепсем жер оятын кдйран аягым. —Аягьщды еркш козгай алеац, ол жазылудьщ кепМ деген еоз. Тек игугыл козгама. Б1ттп келе жаткал суйек шытьшап кету1 мумктн. Ал жарайды жгпттер, мен баекалардьщ да жагдайын бшешн, — деп о р тш а н турды Али. 10. Шабуылдыц ертееше корганыстагы команд1рлер бас косьш жиын етюзген. Басты м э с е л е т ц б1р1 Бондаренко мен Голушкиннщ саткьшдьж эрекет1 жайлы болды. Откендсп партия жиналысьгнда да улкен ецпме кетершген. Б¡рак Корганыстагы соншама адамдардьщ бэрше 61рдей кудж тугызу, юмнщ шм екенш бшу уппн жаппай тексеру журпзу, эс1ресе Коршауда калган жагдайда мумктн емеслп белгип. Дегенмен бакы лау ж умы сы н ете купия турде ж ург1зу Ч еркас корганысьшьщ саяси басшысы (комиссар) эр! контрразведканы баскарушы Собкога жуктелген. — Б1з арамызда кой тер1С1Н ж амыльт журген жауды шошытьт алдык. Ол екеу1 дел 613 сойлескен куннщ ертееше 1здер1н суытты. Дереу камауга алудын орнына жайбаракаттьжка сальщдык,, —деп жгбершген кателжтт сьшап сойлед1, контрразведканьщ мушес1 К,амбаров. — Жауды алаката отыргызьт, жудырьпътмызды жума кою керек ед1. Оны ¡стемедж. Бул б1здщ тайтак кед1р-будыр жолмен журе бшмегетм1здщ эсер!. Олардьщ кдлдьпы бгздщ араларьтмызда

ЧЕРК АС ерт . ЖАЛЫНЫНДА ^ ел1 де бар. Мунан былай купиялык сацгьщты ескерумен б1рге жауга кдрсы кдйеарлыкты кдталдыкгы да колдану керек. — Дурью айтады. — Сенбейтгндер Анненковтьщ кольша тусш керсш. — Ксшеп ацтардыц шабуыльша жол керсетупп сол екеугнщ 61р1 екеншде кумэн ж ок Ол туе б1здщ осал жер1М13 деп ойлады. Кер1С1Нше жау дел осы тустан куйзел1ске ушырап кдйтты, — деп сэл тыные альш едд Собко. — Демек, жол керсетуш1 екеудщ 61р1 арандатушы деп айыптальш, ату жазасына буйырылды, — деп онын, сезш 6олд1 Тузов. — Менщ де айтайын дегешс осы ед1. Итке - итше елу кажет. Корганыстагы барлыц жумыс партия уйымыныц басшылытымен уездж Совет атцару комиетт1 басшыльпымен 1стелш жатканы тусппкт!, — деп сезш онан ары жалгастырды Собко. — Контрразведка кдуйгп деген адамдарды дереу камауга алулары т т с . Жогарыдан буйрьщ, кел1С1М кутудщ кджел жок- Тшт1 мщдетт1 адамдар гана емес, эрбф большевик бул юке, жауымызга карсы курееке жауапты екен1н ойдан шыгармауымыз керек. Осы кезде сырттан дыбыр естщд1. Уйге Кирилл Швачунов юрш, алдыцгы белмеге сырт кигмш шешт!. — Жолдас Тузов, б1зге кемекке Ж1бер1лген ею отрядтьщ б1р1, — Токмак отряды келш жетт1. Пржевальск отряды жайьщда хабар жок, * деп хабарлады барлаушылар взводьшьщ командир1 Швачунов. — Токмактьщ команди]){ кдйда, юм екен? — Капитан Логвинов деген. Кезеюшлер белмесшде отыр. — Пржевальск отрядыньщ кайда жургенш аныктаныз. Ал, Логвиновты осьшда ж1берЩ13. Швачунов шыгып кеткен еоц отыргандар б1р-б1рше кдраеты. Эркдйсы Логвиновтьщ юм екенш бурьш-сонды керген, керм егетн естерше тус1руге тырысатьгндай. Бэр! де ой уетшде. — Егер кдтелеспесем Логиновты ести етм бар ед1. Б1рак ол патша армиясыныц офииер1 болатьгн, — деп шылым сора туей Подшивалов. — Кешеп Анненковтьщ алдьщда бас иш Т1зе буккен ею саткын да есю офицерлер емес пе ед1. Босяк, Уткин, Блогополучньш дегенгщз де есю офицерлер. Менщше тексерудз ец алдымен осьшардан баетау керек, — дед1 Камбаров. — Кдскырды кднша асыраганьщмен орманнан кез алмайды емес пе. Сырттан Логвинов К1рд1.

^ Исабай ЕСКАРАУЛЫ — Саламатсыздар ма, — деп отыргандармен амандасты Логвинов. — Саламатсыз. Отырыньгз, капитан. Логвинов босага жактагы бос орындыкка отырьш танитьш бгреу бар ма дегендей отыргандарды жагалай карап шолып етт1. — Рахмет, — дед1 ол кепйгйпареп. — Цалай жеттйцз. Акгвардияшьшардьщ алгы шеб1 калай, тегш етюзд1? — деп сурады Тузов. — Алгы шеп деген аты болмаса эсер етерлжтей куш жок сиякты. Патрульдер1 кездес1П ед1 тез1рек кутылып кетуд1 коздеген сиякты. —Ал Пржевальск отрядьшан не дерек бшеегз. Бгрге шьжпап па едпйздер. Олар кдйда? — Тун ортасынан ауганда арамыз алшактай тускен кутуге уакыт болмады. Элг1 акгвардия потрульдерше жольгцкан сод алга тез жылжуды уйгардык. Онан бер 4 коп узамай-ак партизандар шебше тап болдык. — Кеипрйрз капитан, С13 Бондаренконы бшемкйз? — Бшемш. Бондаренко, Голушкин, Босяк, Уткин бурынгы патша офицерлер1. — Ал С13 ше? — Мен де. Б1рак бэртмтз де Совет еюметше кызмет ¡степ журген жокпыз ба? Сегймс1здж болса, аныкганыздар, — деп елецеткендей болды Логвинов. Собко, Бондаренко, Голушкин жайын сез цылмауды унсЬ ескерткендей болды. Муньщ да себеб1 бар ед1. Егер Логвинов оларды жаксы бшетш болса, онда коп кешжпей-ак олар жайлы дерек б¡луге тырысады. Мэселе оныц бул хабарды юмнен бшушде. — Жарайды, капитан, элгшде озпйз болтан кезекшшер белмесше бара турьщыз. Б4з кдз1р бггемтч, — дед1 Тузов. Оны шыгарып салып ес1КТ1 жапты. — Естерщ )зде болсын, Бондаренко, Голушкин жайьшда айтушы болмацыздар. Бул шию адам болса осьгндагы ез адамдарьгмен дереу кездеседй Жолдас Собко, мше С1зге ерекше жэне бгр тапсырма. Б1здщ командирлерге куджтенуге кдкымыз жок. Бэрше б1рдей сенш ойьгмызды ашьш салуга да мшдетт1 еместз. Б13 коршаудамыз. Демек, ею кездщ бгрг жау деген дэстурдг умытпау керек.

ЧЕРКАС ОРТ ЖАЛЫНЫНДА ЖЕТ)НШ! ТАРАУ 1. Атаман орнынан тез турмл кетш кайта отырды. Ертеден 6epi оныц ойы сергск, кецйй кетерщкт болатын. Жасы цырыцкд жаца гана толган атаман бугйгнен ертецгйй Ke6ipeK ойлайтьш. Егер Ж епсу майданын бузьш етш антаншашьшарга косылу мумюнлплЫ болмаган кундс У шарал, Бактьт, Макдншы манында К^1тай шекарасына жацын дербес ез еюметш курьш, б1ржола аяц TÍpey де оньщ ойьшда жок см сс-Ti. Бул ойьш ол езшщ орьшбасары полковник Асановтан жасырмайтын. Ал Асанов болса, алашордашылардыц жэне оларды жактайтындардын басын 6}pÍKTÍpin ез алдына мусылмандар ектметш КУРУДЫ кексейтш. Багана, шай устшде Кияшко мен Ярушенконыц шугьш хабарьпг алысымен Асановты жэне облыстык комитетйпц бастьпы Тынышпаевты шакыртып алган. — Элгщде гана мен куанарлык хабар алдым, мырзалар, — деп эрдайым узьш api ещм стол усттнде жататын майдан картасына жак^шдады атаман. — БЬдщ \"жещмпаз\" армиямыз генерал Кияшко, генерал Ярушенко мырзалар кызылдарга Карсы шабуылга шыгып, Аксуды, Арасанды, Цапалды, Акешкпй басып алган. — Демек &здщ акгвардияшыларымыз Кдрабулакпен Гавриловсюге сэл жетщшремей корганыс шебтн Курган. Бул шабуылда кулактар полктары, Алтай 1ле бойындагы кулактардан куралган партизандар отряды шабуыл жасаушы непзп отрядтарьгмызды кьньглдарга куйрете соккы 6epin, алга тез жылжуына ipi кемек керсеткен. Бул ушш адмирал Колчак штабыныц атынан, ез1мнщ атымнан алгыс айтамын. Адмирал Колчакты атаганда атаман 6ip нэрсенг умыткдндай юд1рЙ1 екеуше кезек карап токуады. Колчактьщ армиясы бутщдей куйзел1ске ушырал, ез1 Иркугсюге паналаган жергнде чекистердщ колына тускенш есшен шьпаргандай болып ед1. Ал бул хабарды Асанов та, Тынышпаев та бшеттн- Дг BipaK ол eKeyi устамдыльщ 1стсдг. Tic жарьш сез кетерген жок. Оны атаман да тусшген едг Абайламай сейлеген ауырмай оледййц Kepi кежендей болды. — Иэ, бул шьгн м этсш де куанарльщ хабар екен Борис Владимирович, — деп ештеце сезбегендей картага ущле бердг Тынышпаев.

Исабай №^^ЕСК.АРАУЛЫ — Кдлай куанбаесьщ. Енд1 осылай шабуьшмен жене 6ip ею рет ьшщьшса Верныйга да жетш калар, — деп Асанов та шын м этсш де куанды. — Верныйды айту артьщшыльщ болар. Ал, онан 6epii менщ эскери кызметке алгаш баскан кадамым Жаркенттен баеталган. Ол менщ туьш еекен жершнен де ыетык, api кьмбат. Иэ, оларга кдраганда 6Í3 аягы тусалган аттай, 6 ip жерден козгала алмай отырмыз. Алдымызга тоскдуьш болып, кедерп жаеап отырган Черкас каратабандарын жойьш, жолымыз ашылеа, 6Í3 осьгкшама кушпен кемекке жетер едгк. Мше, сонда элг! CÍ3 айткдн ышкыныссыз-ак Верныйдьщ еепш кагар едж... Атаман колындагы кдрьшдашьш карта устше тастай шылым тутатты. Осы кезде cci ктен уей-бастарьш, бет-аузьш ю-ipay баскан ецгезердей екеу есгктен кырьшан юрш келд1. — Йемене, кацтардьщ кдкылдаган аязын ала юрмесендер кещлдерщ кенппмеупп ме ед1? Элде аяз мен ушш жацалык деп ойлайсьщдар ма? Шеппнш келщдер, — деп TÍKe сейлед1 атаман. \" К.уп болады, атаман мырза^ десш екеу1 алгы белмеге шьпъш, сырт юпмдерш uieurri де кдйта юрд1. Атаман екеуше орын KepeeTTÍ. — Ал, жен бипселгк майор, — деп саткын Пржевальск отрядынын команднр1не кадалды атаман. — Тещз каракшылары сияцгы дала кезулерще жол болсьш. Мумкш анархистер сиякты б1рдеце болареындар. — Жок, мертебел] атаман. Б13 езпцздщ коршауъщызда калган Черкас корганысшьшарьша большевиктердщ жгберген отряды боламыз. Оларда im epre тамак, киерге KHÍMÍ калмаганын естйен солдаттар барудан бас тартты. Осьшда сгзге косьшуды талап erri. Эрине, отряд тугел емес. Откен куш осы жакка ететш!М13Д1 сезш калгандар кдшып кетт1. Б13 ертесше гана бщдж. О йткет кузетгег!лерд1 коса ертш екетшт1. Ал менщ ез басым, дворян семьясьшда ескен адаммьш. Б1здщ салтымызды бшетш шыгарсыздар, —дед1 майор Махов Алексей Игнатович. — Салтымыз дейм1сщ. Дворяндьщ ар-намыеьш сатьш, большевиктердщ табаньш жалаушылар аз деп пе едщ, майор. Атаман даусьш шамадан тыс кетергню сейлегенш сезд! де 6ip с е т К1Д1р1П сез1н баяу ж алгастырды. - KyHi кеш е черкасшылардан ею офицер еткен. Оньщ 6 ipi мьша отырган. Екшппсшщ суйеп uiipin жатыр. Арандатушылык ерекет ¿степ отрядымды улкен шьггьшга ушыратты.

ЧЕРКАС ОРТ - ЖАЛЫНЫНДА ^ — Кеийрнцз, атаман. Ол Голушкин ондай емес ед1 гой, — деп орнынан тура коркьпгьпыты ун патты Бондаренко. — Отырыцы, офицер мырза. С13 ЭЛ1 сьпгнан еткен жоксыз. Майор ез бет1мен келдг. Мен С1зге ерекше тапсырма беремш. Асыкпацыз, — деп оны отыргызьш койды. — Жол-жонекей К#пал, Арасан мацында бгздщ гвардияшьжарды коре алдьщыз ба? — Коре алмадым, атаман мырза. Б1рак ест1Д1м. Богет боларлыктай сю жактан да туракты майдан шебш кере алмадым. Эр жерде кдрама-кдрсы шагьш корганыс майданы гана. Кез келген жагынан орай етуге болады. — Жарайды. Кызыл большевиктерден не хабар бшес)з? Олар не эрекет 1стемек? — деп сурады атаман. — Адмирал Колчактьщ куйзелгске ушырап, 031 Иркутсюде колга тускенш естпен боларсыз. Кь1зыл армия Деникинге кдрсы шабуьпп'а псьпъш Орел, Курск, Воронежд) босаткдн кершед1. Егер шьш болса, генерал Деникин шегппсте дейд]. Аягы ны ц нем ен ты нары н К1М 61л с 1Н. О сы ны ц ез1 кызылдардыц рухын котерсе керек. Коп узамай-ак ак бапдалардьщ кулш кокке упдырамыз деп уран салып жатыр. Жаман айтпай жаксы жок, егер генерал Деникин куйзелсе, Врангель мен Юденичтен кайыр кутуге болмайды. Онда б1тк етм 13. Атаман Анненковкд бул хабар мулде унамаган ед1. — Токтатыцыз, майор мырза, — деп столды кетпендей жудырьпымен бф согьш орнынан турды. — Мундай пйргк сезд1 айтуьщыз ец сонты рет болсьш. Егер офицерлер арасьша жаятын болсацыз кдндай жаза кутетййн сезераз. Ондайлардьщ комейне коргасьш куятьгн менщ эдюш бар. Иэ солай майор. Атаман майордан коз алай турган куйде стол устщдеп Коцырауды алып сылдыр етюзд1. Коцыраудыц кулакка жагымды. жумсак дыбысын естпен адъютант еежтен асьпыс юрД1. — Мыналарды орналастырып, кдйга оральщыз. — Куп болады, мэртебелт атаман, — деп эскери тэртшпен элг! екеуш ертш шыкты адъютант... Атаман Асанов пен Тынынтаевты соцьша кдлдырьш, кунг ертецг1 болатын шабуылдык жоспары жайында эцг1ме Козгаган. Су ¡шш дендеген кудыкда тусед1 дегендей Пржевальск саткьш отрядьшьщ кеп косылуы атаманга бф турл! дем бергендей больш ед1. \"Бул эл1 бастамасы гана, Анненковтьщ юм екенын тусше бшгендерд1 кызыл мырзалар ауыздыктай алмас\" деп ойлаган ед[ ол сонда.

^ Исабай МЫЖ Е С К .А Р А У Л Ы 2. Атаман Анненковтыц уакытша болса да куанатындай мумкйпшлигг болтан ед1. Генерал Ярушенко мен Княшконьщ дивизиялары кдлылыета шабуыл жаеап, орай етш он канат, еол канаттан орай етш арт жактан тшеш табыска жеткен. Оеыныц нетижес1нде Аксу станциясын, Абакумовканы, Арасан, К.апалды кайта баеьш альт, кызыл Армия белиидерш шегшуге мажбур еткен. Акгвардияшылар осы станнияларда мыкуы бекннс курган Ал алгы шсб) Ацеппаден оцтустшке созыла Tycin К,арабулакка дейш жетш тоцтаган. Мундагы максаттары Heri3ri жол торабын ез бацылауына алып, кызылгвардияшыларга бегет жасау болатьш. EipaK буньщ ез1 де epi ceHÍMcÍ3, api турацсыз уакытша арекет болатьш. Анненковтыц бойын билеген куаныш су сепкендей басылган. Цызылгвардияшылардьщ ауыр жагдайы жайьшда хабар алган Аякез, Жузагаш бойьшдагы кец аймакты ез колына ал ьт Сергиополь, Уржар жолын б]ржола бегеп алган Габбасов бастаган партизандар отряды Jlenci, Аксу езегв аралыгьшда Кдрамерген баскарган партизандар отряды жаппай шабуьглга шыга бастаган. Хальщтыц ацбандаларга карсы тугелдей кетерглугнгц мацызы зор ед]. Ойткен1 жаудыц куш i 6ip багытпен емес уш майданга карсы арекет жасауга межбур болган. Егер алгаш цызылгвардияшьшарга карсы жене Черкасшыларга парсы арекет icTece енд1 угшншг жак кдльщ Кол партизандарга карсы куш жумсауга тура келдг. Мундай жагдайда каншама баеым кушг бар армия болмасьш ацыры апатка ушырайтыны малгм-ак. Атаман Анненков кулактардан курылган \"партизан\" деп аталатьш отрядты елденеше рет Габбасовка карсы жумсаган. Олар еш нерсе шыгара алмаган соц Алжанов бастаган кулактар полкын жгберуге шегшм кабылдаган. — С1здщ мгндет, Алжанов мырза, калайда Габбасов бастаган партизандар отрядын бгржола жойьш, Сергиополь, Уржар, Маканшы жолдарьш тазарту. ЕсщЬде болеьш бул тек ауыл арасы ндагы каты нас жолы ем ес, 6гзд1 Ci6ipMeH байланыстыратьш саяси-экономикалык мацызы зор жыл. Мунан айырьшсак, букгл елемнен бгржола кол узген боламыз. Bi3re ец керек ic CióipMeH байланыс жасау, — деп ескерткен атаман Алжановка. — Маган бое себептердг айтып, бос кайтупгы болмацыз. Согыс кезшде буйрьщты орьщдамаудьщ

ЧЕРКАС ОРТ ЖАЛЫНЫНДА немен тьшатыньш 6uieci3 гой? Алжанов Еаббаеовпен бетпе- бет ксздеспегешмсн сырттай бшетш. Ол бутан деййпт кептеген шайцастардьщ немен тынганын да жак.сы бшед1. — Иэ, атаман мырза, цолдан келгенд1 ¡стсймн. Еаббасовтьщ осал емес екенгн езййз де ту ст е с13. Оньщ партизандарьш бетпе-бет кездест1ру, белен жерде деу мумктн емес. Аяк астынан тап 6epin апатка ушыратады. Царсы ерекет колданганша к уй ьт кугандай кезден таса болады. Ал кдз1р партизандар сонау Тарбагатайга девон тугсл жайылган. Есептеп болмайды. MeHtH полкым аздау ма деп отырмын, — деп ашьпъгн айтуга батьшы бармай. ойын орагыта айткан. — Кеп кушпен ез жауын акымак та женедь Алжанов мырза. Мэселе шагьш кушпен ipi табыскд жету, — деп баска косымша куштщ болмайтьпгьш ашык айткдн атаман. СЕГ!3 !НШ! ТАРАУ 1. Подшивалов пен Тузов эдеттерйгше бугшде ерте турган. Штабта кеп отырган жок- Tynri кезекпй командирлерден жагдайды бшген соц шьжкдн бойда ок-дар1 шеберханасына бет алды. Док бастаган шеберлер кебше осьщда тунейтш. О й ткет кунд13-тун1 тьпгымсыз жумыс api уйде жатарга орьш, жагарга отын жок. Ал шеберхана api жылы, api кед. Подшивалов пен Тузов юргенде Док бурьпптагы устше шеп теселген тапчан усттнде жаткдн. — Крлайсындар, жп1ттер? Саган не болды, жай ма? — деп сурады одан Тузов. — Б13ДЩ жагдайымызда жай деген сез ерескел емес пе Петр. ЖЫттср аш. Эдетте 6ip колымен тартатьш KopiKTi eKeyi жабыльт арен басады. Менщ де халгм мьшау. Эл кдшкдн сияктм. — деп жаткдн куйпще баяу ун кдтты Док. Подшивалов кдлтасьшан кдгазга оралган 6ip жапырак кдра нанды альт, оньщ кольта устатты. — Бул менщ 6ip кундпс азыгым. Ал, аз да болса журек жалга. Эзщ бшесщ гой жагдайымызды. Малды тугел жеп б тр д ж . Енд1 аткд тага сокдайсыздар. — Ecix алдьшдагы итт1 жемесек баскдсьш бтпрдгк. Б¡рак иттерде аштан кдтьт жатыр, - дед! Тузов. Егер анненковшылар

^ Исабай <^^ЕСК.АРАУЛЫ бгздгц бул жагдайымызды бшсе, кеп кешгкпей-ак шабуьглга шыгады. — Сен Merri yrirreMe Петр. Мен онсьтз да ез мгндетшд1 тусгнемгн. Онан да оц-дерг жасайтын шикгзаттардьг житыз. Пор таусылуга жакьтн. Отын да жеткшгксгз. Жуктщ де халг оеьгндай болар, кай желсгл отыр дейсгц, — деп Док елг1 6ip жапьграк нанды ежзге белгп, бгр белгггн каеындагы устага усынды. \"Эле жегенше беле же\" деушг едг гой\" ал, Тимофей. Сен де журек жалга. Сонан соц гске кгр1сермгз. — Большевиктер мунан да зорды кермеп пе едг, достар. Ниыншылык, аштьгк та 61зге тгзе буктгре алмайдьг. Кектем келдг. Ендг шеп жесек те атггтан елмеймгз. Жетгсу майданыньщ жгберген тузьгн аздаган азьгк-тулптн, ок-дэргсш тунде алдьщ. Оган да теуба. — деп усталардьщ рухьгн кетеруге тырысты Подшивалов. — Алакдньща сиган суды кеп деп айтуга бола ма? Немесе астау су коральт койга жетушг ме ед1. Бгз ушгн кецпг аулаудыц орнына кдрын тойгызган жен емес пе. Бойьгмыздан куш бгржола кеткенше. бгздер кьгбырлап багамыз. Ал ана балалар ше? Бгздгц бар ерекет1мгз 6ip гана солар ушгн емес пе? Бгздгц уйге бармайтьш себебгмгз де сол. Эке деп алакан жайьш алдьщнан шыгады. Парным ашты дейдг. Сонда мен не беремгн балама. Кдндай жауап кдйтарамын. Док сезгн аяцгай алмадьг... Осы кезде сырттан кгрген байланьгешы хабар берд1: — Штабка келулергщзд1 ет1НД1 Собко. Анненковтыц парламенттер: кеп кутгп отыр, — дедг елп асьпыс сейлеп. Подшивалов пен Тузов келгенде Порганьгс совей мушелер1 тугел жинальш кутш отырган. Никольский Jlenci майданы председательг epi согьгс советгнщ мушесг больш белггленгел1 6epi Черкас корганысын баекдру Тузовкд тапсырылган. — Анненков мырза б1зге ультиматум Ж1бергпт1, — деп кдгазды Тузовкд усынды Собко. — Солай де. Не айтады. Нандай талап кояды атаман, — деп кагазды оци бастады ол. — Ие, атаман мырза 6Í3¿nn халгмтзд] ете жетгк бшетгн сияктьг. 370 япон винтовкасы, француз пулеметтергнгц патрон жок болгандьгктан складка етюзшгенш де бiлeдi. Порганьгсшьглардьгц аттт-жаланаш екенш де бшед1. — Ец еуелг бул мелгметтердг юмдердщ жеткгзгенг белгип емес пе? Мен жацальгк айтайьш еткендеп актар шабуьигьгньгц апатка ушыраганы ушгн атаманныц буйрыгы бойынша Голушкин ату жазасына буйырылган. Ал Бондаренко cay кершедг Бщд! делгк жайымызды. Онда не кутгп отыр атаман.

§Ч Е Р К А С О Р Т ^ ЖАЛЫНЫНДА Мэселе баекада, ол сескенед1 бЬдсн, —деп б1рер эцпме козгады Камбаров. — Асыкласац ол да болар. Мына талапты тегш жберш отыр дейм1сщ, — дед1 Собко. — Бэр1 де туетшкт). Онан да не жауап беруд! ойластыралык. Ол б1збен карсьшасуды тоцгатьш, бер1луд1 талап етед1. — Нес1 бар. Талабын орьшдаган кунде ол 61ЗДЩ аман-сау болуымызга кегйлдж беретш шыгар, — деп жукдлай сейлеген бодды Босяк. Муныц усьшысы епвамге де унамаган едд. Собко Тузов пен Подшиваловка кезек кдрап сел ойланыс устщде отырды. — Оньщ С1зге тимейтпйне мен сенемш, Босяк. Ал бЬдг ттлт1 бала-шага, катын-калашты мен бшетш атаман болса канга бояйтыны аньщ. Демек бершу оньщ айтцанына алдану большевиктерге жат касиет, — деп турасьш айтты Тузов. — Дереу жауап жазып езпйц далада отырган байланысшысьшан берш ждберу керек. Оньщ усынысын кеппйл1к колдады. Осыдан соц бэр1 бас к осьт, атаманньщ талабьша кер1сйппе жауап кайырды. Хатта былай дел1нд1: Совет ек1мет1 с о ц и а л и ст а революцияныц жещсшщ ертесше-ак е з1т ц 6ейб1тшййкт1 кездейтппн элемге ескерткен. Бутан улы кесем Лениннщ Кол койган бейбтгшййк жэне жер жайьтндагы декрет} дэлел. Ал жау совет ектметтне кдрулы шабуьш жасайды екен, онда 613ДЩ ез бостандыгымызды калай коргайтынымызды ез кезщмен кердщ, атаман. Жау алдында большевиктердщ Т1зе букпейтшш сен жаксы бшесщ. Сен колындагы адаскан солдаттарды елтмге айдап сальш отырсьщ. Кепке кул шашпас болар, атаман. Егер Колчактыц кеб1нш киг1ц келмесе армиянды тарат. Озщ кдйда барам десец де еркщ. Тек б¡зге Карсы кдстандык эрекетт1 б1ржола токтатасьщ. Оз срюмен бермгендерге, шын ниет1мен Совет ек1мет1не кызмет ¡стегендерге кеш1р!М жасалады. Бул бос сез емес, бгздщ зацымыз. Мумюн сен осы куресте жещске де жетерс!Ц. Кызыл Армияныц кеп узамай осында болатьпп.ш ескергенщ жен. Б13 жауды б1ржола жоймайынша колымыздан каруды тус1рмейм13. Убукас АРРУЯНЫСЫ яредседатим/ Тузос. Лсис/ уез&к созстл атика/?у кожмтле/лтщ мрздседамм/ Лод^амза^оз. Арруань/с комиссары Собко.

^ Исабай ^^ЕСК.АРАУЛЫ Хат атаман Анненков жбертен байланысшы солдатка тапСырылды. Аздан сон оны партизандар шебшен шыгарып салуга буйрык алган ек) партизан элгпп ертш баяу кетш бара жатты... 2. Сол кун! кешюсш ала-келецке тускен кезде костан шыккан екеу тещрекп болжаумен шылым nierin 6ip сэт турды да Черкас кыстагыныц солтустж батысындагы жартасты кабакка бет алды. Булар сэл узай тускенде екшпп жактан шыккан уппный элг! екеудщ 131мен журмей оцга бурыльш уй арасымен жуг1ре басьш шетю уйге шрд1. — Бу кайсыц, — деп еурады уйдеп кызгылт, майшам жарьнъшан, есгктен юргещц анык байкай алмай. — Мен. Кдмбаров. Тьныз жумые бар, 6epi шьпъш кетпн. — Не болды? Кдйдан журсщ? —деп оныц касына жакьшдай тусп уйдеп. — Тез киш. Кеттж. Жолшыбай айтармьш, — дед) сырттан келген еспже бет альш. 1здершен адасармыз, тездет. — Ал айтшы, не болды? — Элпнде Токмак отрядьшьщ командир1 Логвинов пен Босяк костан шыккан бойда жартас жакка Kerri. Тендрегтне урыларша жалтактауьша Караганда тегш емес. Собко сэл ойланьш калды. — Кеп болды ма кеткендерше? — Жок олар eni жеткен де жок шьнар. Жур. — Кеттж. Тек сак бол. Олар 6iздi кермеуге т т с . EKeyi ой, шукырмен букпалай журш лезде-ак жартаска таяу токтады. Дыбыс та, адамньщ царасы да кершбейдг Ецкейе жургп, жартастьщ берп кдбагына кеп жасырьшды. — Сен осында бола тур, мен байкап келеЙ1Н, — деп сыбырлады Кдмбаров. Тас арасымен ецбектей жьшжыган Кдмбаровтын, кулагьша кемескз дыбыс естщщ1. Жене алга жылжи токтады. Жартастьщ сол жагындагы кшгкене текшеде б1[)еулер отырган сиякты. Кдмбаров тас калкасынан басьш кылтитып тагы парады. Анык.. Екеу емес, тертеу. Камбаров кеткеншектей шепнш, лезде Собконы альш элг1 орынта кайта оралды. Олар ештенсден кауштендей ашьщ сейлесш отыр. \"Сен атаманныц шабуылды бастайтьш кунш анык бищщ бе?\" деген дауыс естмд1 селден соц. \"Багана осында келген парламентер маган атаманньщ нускауьш тастап Kerri демед1м бе. Мше кагаз менде\". \"Жарайды кетерипсп кашан бастаймыз?

________________ ЧЕРКАС ОРТ Ж АЛЫ НЫ НДА Токмак отрядынан канша солдаттар б13Д1 колдамакшы?\" Логвинов, сен б1зге аныгьгн айт. Оншацты адаммен тецкер1с жасай аласьщ. Буларды бш есщ гой. К ул1М13Д1 кекке ушырады\". \"Мен айттым гой. Ен кем дегенде жуз елу, ею жуз солдат дайын. Тек атаманньщ зецб!ректен ок атуьш кугу керек. Ол 613 упйн котерййст1 бастауга бсршген 6елг1\". \"Дурыс. Ендеше былай ¿стеймгз. Ен алдымен 613, осьшдагы басшыларды тугелдей жоямыз. Онан сон, ш табка орт коямыз. Партизандардыц кеб1 б13Д1 колдайтьгн болады\". Бул Босяктьщ дауысы екенш Собко катес13 ажыратты. Ал баскаларын даусьшан тану киьгнга сокты. Ойткеш жи1 еститш дауыс болмаса к&ращыда б1р-ею естйен адамньщ даусын еске гус¡ре Кою оцай емес. Олар мунан сон коп отырган жок. Жене бгрер сездерд1 сыбырлап сойлест! де таруга айнадды. Тек, ец еонгы сездерд! \"Топталмай, еюден араларьщ елу-алпые метрден кашьгк болсын\" дед1 б1р дауыс... Успртте жаткдн екеуге ец соцьша дейш уназ жата беруге тура келд!. Ссбеб), бул кезде ай туып, едэу1р кетерпйп калган. Ец соцгы екеудщ 61рпйц оц аягьш сылтып баеуын байкдп калган Кдмбаров кдсында жаткан Собконы туртш кадды. — Егер менщ коз!МД1 шел баспаса ана цюйнактаган Уткин. Уткин казначей. У, жексурын! Тура тур бэлем. Керсетермш мен саган. Итаршы, сатцьш, — деп батпандай жудырьнымен жерд! 61р туйд1 ол. — Т с-с. Асыкпа, бауырым. М етц ш е ана екеу1 Блогополучный мен Логвинов. Енд1 тьшда. Ертец сагат онга согыс Советййц жиынын шацырамыз. Жиьгнга осы тертеуш, — Логвинов, Босяк, Уткин жэне Блогополучныйды шакыртуды езщ уйымдастыр. Ертецг1сш басталар алдьщда оз1м1здщ кузеттег1 жп^ттерден оц адамды дайында. Олар штабта дайын турулары ти1с. Цалганын мен ез1м уйымдастырамын, — дед1 Собко жаткан орнынан турып отырьш. — Тертеугн камауга аламыз. Ексу: жартас устгнен тускенде далада кцбыр еткен жан жок болатын. Кдмбаров пен Собко келген 1здер]мен жасырьш журш, штабка бет алган. 3. Кек котерийп, жер бет1 турлене бастаган. Эдетте бу кезде балгьш коктен бас кетермей шымшылаумен болатьш терт тулгк мал, жар тастан баекд сеюрш тьгным таппай ойнайтьш лак-козылар кара жерге корж беретшдей кершупй ед1. Цаз1р 7-340

j, И с а б а й ЕСКАРАУЛЫ жайылган кектт таптар туяк та жок.. Жалац аяк, жалац бас кокке аунап доп ойнап, 6epÍK тебеттн балалар, кетерем козыша eciK алдьшан карыс шыгуга шамалары жок Аш, жалацаш. К,орек ¡здеп раугаш, жуа. сарымсак экелуге кеткен апа- шешелертн асыга кутеттн сиякты. Кеше кырга шыккандар тасбака устап экеп nicipin 6ip жапыракган ет жеп, сорпасьш тшкен. Аштыкта ол да тамак болар едт. Етрак соншама ауыл адамдарына жетерлтктей тасбака кайда? К°ршауда калган ауылдар мацында кустар да кершбейдт. Дел 6ip ала шьпъш элемнен белшген журттай. EipaK ем1рден кудер узеттн ешюм де жок. E epi де болганша ттрштлтк ¡степ, иыкка тускен ауыртпалыкты einxin тастагысы келедт. Epiepri oMipre умтттерт зор. Элгшде штаб жакуа ертемен бет алгандарды керген жасы ж еттске такаган кариямен сол шамадагы 6ip-eKi кемптрлер де кор ган ы с баешыларьша ойларьш айтуга бет алган. EipaK штаб касьшда буларды кузеттшлер токтатьш, алга ж!бермед1. Сот; тусin, дел осы кезде Камбаров кездеее кадды. — Аманбысыцдар, карактарым. Оздертце жолыгып арызымызды айталык десек, мьша 6ip часабайьщ мьтлтыкгарын жаландатып ж!берер емес, — деп шал ретпш бтлдтртп едт. Камбаров оныц саламын алып, жьшы жузбен колтыктай устап, оцашалау барьш токтады. — Жагдай солай гой, кария. Терде отырып жау жок деме уй артында тыцшы бар, демеушт ме едт. Аеыкраньтздар етек- женд! кед жаятьш кез де алые емес. Сэл гана шыданыздар , — деп жайды тусшд]рд! ол. — Ол дурыс кой балам. Ол мына Абак-тарах деген рулардьщ ecHeTTi co3Í. Дегенмен ары барганда бэртмтзде казакдыз гой. Етздтц айтальтк дегентмтз баска едт, — деп ôipiHiui кемптр созге KipicTi. — Баска тисе баспакшы деп карап отырганша мьша шалдар тауга шыгьш ац, кус экелсе деп едтк. Кудайга шухтр мандайлары жерге титп картайьш отырган булар жок. Куш-куаттары бар гой елт. Камбаров култп жтбере жаздап, езтн-езт устап калды да сыр бтлдтрмеуге тырысты. — Оларьщыз жен. Tirrri езтм де ере барар едтм. Етрак айнала тецтрегтмтз жау гой. Мьша туста кара кытай. Мьша туста кулактар. Ал, мьша жакта казак-орыстар. Оларга керт- жасты атьш тастау оп-оцай. Каньшезерлер емес пе? — О батшагарлардыц бтзде нест бар. Атыскан адамымен атыспай бтздт кайтед!. Оз TÍpniúiirÍMÍ36eH журген адамдармыз, — деп едт шал. — Олай емес, кария. Озтцтз бтлетш мьша Алакелдтц бергт жагындагы Еакгы аульш басып алып, кашып кутыла алмай