Шекербек Садықанұлы Жолсапар

Шекербек САДЬЩАН¥ЛЫ Ж О А СД П ДР (Очерктер, мацалалар) Тоганай Т Алматы 2015

УДК 070 ББК 76.01 С 15 Садыкан^лы Ш. С 15 Жолсапар: очерктер, макалалар/Ш .Садыкан^лы. - Алматы: «Тоганай Т», 2015. —216 бет. ISBN 978-601-7409-71-5 Белгш акын Шекербек Садьщанулы мектеп кабыргасында жур in, газет-журналдарга хат-хабар жолдап, республикалык «Кдз- акстан пионерЬ> (бупнп «¥лан») газетшщ штаттан тыс Twinici атанды. Осы газеттщ жиырма жылдыгына байланысты ВЛКСМ Орталык комитетшщ К^рмет грамотасымен марапатталды. Соны- мен 6ipre редакция ужымыныц шагын ютапханасын (барлыгы 10 к1тап - роман, повесть, эцпмелер жинагы) сыйга алды. Осылай назары журналистикага б1ржола ауган ол аудандык. облыстык жэне республикалык газет-журнал редакцияларымен байланыс жасай бастады. Мектеп бтргеннен кешн алгашкы ецбек жолын Жамбыл облыстык «Сталишцк жол» («Ак жол») газетшде бастап, MepKi аудандык «Коммунизм туы» («MepKi тынысы») газетшде тэж1рибе жинактады. КдзМУ-дш журналистика факуль- тетшде окыды. Алматы жогары партия мектебш бтрдо. Содан «Казакстан коммунисЬ («Акикат») журналында, одан кешн р а к жылдар Алматы облыстык «Жетюу» газетшде жауапты хатшы- ныц орынбасары, жауапты хатшы, бшпм MeHrepyuiici болып кыз­ мет icTefli. 1993 жылдан зейнеткерлжке шыкканга дейш Алматы облысы Карасай (Каскелец) аудандык «Заман жаршысы» газетшщ бас редакторы болды. Ш.Садьщан^лы Казакстан Журналистер одагы нын мушест, ¥зак Багаев атындагы сыйлыгынын nerepi. Казакстанныц Мэде­ ниет кайраткерг Казакстан Республикасыныц Курмета журна­ лист Кггапта автордыц жолсапарда туган очерктермен 6ipre эр турл1 такырыптарга жазылган макалалары 1рштелшш бершш отыр. KiTan кепшипк окырманга арналган. УДК 070 ББК 76.01 ISBN 978-601-7409-71-5 © Сады каналы Ш., 2015 © «Тоганай Т», 2015

Сапарга шыккан кез1мде, Беленш мелд1р сез1мге, Бершд1м He6ip ойларга 0 м1рд1 oLiin, сезуге. Аралап жур»п квп жердц Жандарды жайеац квз кердь Койын калтага т1ркед!м Олар айткан сездердь Ецбегш кврт талайдыц, Туйпнн таптым эр ойдын. Енбеют суйген жандарга Кдлзыгын катты караймын. Жолсапар маган унады, Хикая жаткан бул эль Жаксылар кунды niKip/ii Жаксылап мига куяды. Ескермей дауыл, жауынды Кыдырдым малды ауылды. Ауылдан таптым киналмай Жанашыр досты, бауырды. Журналистж сапардыц, ЖиИангер1 атандым. Тапсырманы орындап, Жаксы деген ат алдым. KeMinLiiicri де сез етпм, Толтырып бетш газеттщ. Тынымсыз, кайран, кундер1м Токтамай сен де тез еттщ!..

*4* • Шеж1ре ЕЛБАСЫ НУРСУЛТАН ЭБ1Ш¥ЛЫ НАЗАРБАЕВ 60 ЖАСТА Дана туар данадан, Сэуле шашкан санадан. Ejii аузына кдраган, Нардьщ жугш KeTepin, Кажепне жараган, Эбшгулы Нурсултан Бэщцбектен тараган. Аргы атасы - К,арасай Халкыныц болтан ураны! Берг! атасы - хан Кешек, Мактауыца турады! Ед1лден туган Назарбай, 06im оныц туягы! Ал, Эб1штен - Нурсултан, Елбасымыз зиялы! Шамалганньщ улы бул, ¥зынагаш, К,аргалы, Каракестек... турагы.

'd b '-------------------------- 3 -------------------------- 'd b ' Елшщ Ж1гер, куаты, Жанашыр досы, мияты. Ансаган арман, мураты, Ары жэне уяты! Алгашкы куннен жатталып, Ел аузында жур аты. Суйсшер, эр кез суйенер, Дэстур кеп мунда уйренер, Акындык жэне куй енер. Не десек те, агайын, Шапырашты ел1 - киел! ел. Наурызбай мен 0теген... Журек жуткан батырды, Суй1нбай, Жамбьш... сек1лд! Ky\\iic кемей акынды Айтпаса да б1лед1 ел, Ардак тутып еуйед1 ел! Обпнулы Нурсултан, Ту устары халыктыц! Казатынды осьшау, Бар элемге таныткын. Айыц туып оньщнан, Алдьщнан шыксын Жарык кун!!! «Заман жаршысы», 1 luiiide 2000 жыл

ЖУЛДЫЗЫ ЖАРКЫРАП ЖАНГАН ЖАН Очерк «Осы балам ецбектесе, оинаса ошактм мацайлап шыцпайды, necioeci егЬ жарат- ылып, ас-ауцаты коп болады-ау баягы ба- басына уцсап...» (Туютвай экестщ типкап эцг1местен). «Бейнетке бола жаратылган адамсыз. Эр шаруаны урынып журш icmeitch. Ка- жырлы, табанды м т езщ з бар. Сол Mi- незбен халыцтыц квзтде ж ураз. Эрдаit- ым табыс ттеймт». (Елбасы Н.Назарбаевтыц свзтен). «Эке - балага сыншы» деп айтпай ма казекем. Жас нэресте кезшдеп экесшщ ce3i уакыт ете келе шындык- ка айналып отыр. Ал, аптал азамат болып, ел курмепне беленген шагында Тэуелс1з Республикамыздыц туц- гыш Президент! Нурсултан Эб1шулы Назарбаевтыц Оразгелдшщ кеудесше «Курмет» орденш кадап тур- ып айткан сезше назар а у д ар ы ц ы з. Осы eKi сез де 6ip- 6ipiHe жакын, мазмундас api астарлас. Ty6i 6ip, тушш ортак. Болатын бала жасынан белгип дегендей жар- ыктык экесшщ кезше калыптасып келе жаткан бала мшез, шалт кимылы оньщ болашак тагдырынан хабар бергендей елестеген болар. Из, Алланьщ 6ip жаксы- лыкка бастарын K3pi журек сезген болар. «Жаксы сез - жарым ырыс» деген осы. Экес1кез1 жумылганша осы

'H b'-------------------------- 7 --------------------- — 'd b ' сезш сан рет кайталап erri. Кайран эке енд1 6ipa3 жыл гумыр Keuiin, ен болмаса баласыныц жогары оку ор­ нын 6iTipin, мамандык ией болганын, сейтш кызметке орналасканын Kepyi керек-ак едь Сонда тебей кекке eKi ел} жетпей калатын едт Амал жок, арманына жете алмай KeTTi. Оразгелдшщ ею жасында анасы Кызды- гой толгак устшде кайтыс болыпты. Сейтш ол ана сутш мешрлене ембедк ана кушагында болып, маукы басылмады. Ерюнсу, еркелеу дегещй де бшмей есть ¥лы Отан согысыньщ киямет киындьщтарын, жаг- дайдын куннен-кунге ауырлап, тугырыкка прелгенш, кыска жiптiн курмеуге келмей, iuiepre тамак. киерге кшм жепспейтш ку заманньщ ауыртпалыгын бала да болса басынан кеппрген Оразгелд1 пнтей туйшдй катты киналды. Осыган карамастан текп эулеттщ асыл туягы жастайынан. ягни бала Ke3iHeH арманы аскак, киялы жуйрж, кецш ак, жаны пэк болып осед1. Ол ктеме- ген, ол аткармаган жумыс болмады. Ерте турды, кеш жатты. Сонын езшде оз катар-курбыларьшан калмай окуын да окыды, колы бос кезде шаруашылыктьщ би- дай аньтзынан ертеден кара кешке дейш масак тердт Муньщ oopi де кун керудщ камы екенш ешюм айтпай- ак туйне бщщ. Оныц жудырыктап журепнде «Адам болам десен езще сен, езщнщ енбегще сен. Алдьща улкен максат койып, соган умтылмасан кудай беретш сыбагацнан макурым каласьщ» деген эке сез1 эрдайым жангырып турды. Бойына улкен куш-жшер, жаньша рух берген де осы эке сезк эке тэлiмi едь Эке демек- ini, баланыц экеге елжтеп eceTim рас. Окей Бэден 1914 жылы туганмен, аудандык эскери комиссариат- тьщ бронымен эскерге алынбаган ауылдьщ мактаулы механизаторы едт Мактануга жок, ертеден кешке дейш трактордан туспейтш, тапсырылган icri тындырымды

------------------------ 8 -------------------------- 'd h ' гстейтш аяулы азамат едь Тек ецбепне сенген oipxora жан едк Оразгедщ де экей сиякты б1реуден озып кетпесе де, кешн калуды каламады. Алга умтылды, алдына максат койды. жпер-кайратын. намысын жани туей. «Мен ешюмнен артык болмасам да, енгюмнен кем болмауым кажет» деп журш. кандай жумыс icTece де баянды, сапалы аткаруга кол жетюздо. Осындай бойына туа бггкен касиетшщ аркасында ол он жылдык мектепт! Алтын медальмен б т р д ь Ен- Д1 калаган оку орнына барып, тандаган мамандык ией болып шыгуга жол ашылгандай болды. Алайда «Уйдей нарьщты базардагы сауда бузады» дегендей Оразгелдь нщ аспандап шарьщтаган кецЫн кейб1р келецйз жай- лар темендейп-ак тастады. «Япыр-ай. осындай да кыз- ык болады екен, калтага карап кужат кабылдау деген не сумдьщ?! «Акшац болса кдлтанда, талтацдасац тал- тацда» деп шыркайтын топас, тогышардыц заманы шы- нымен-ак туганы ма? Сонда бьпм кайда калады, мен сияктылардыц куш не болады? Он жыл бойы окып, кез майын тауыскан менш бос эурешшк болганы ма?..» деп потей куйщщ. Эйтсе де акылга жол бердь Кецшнщ калып, кезшщ карайганы сонша «Кайтеем де окимын» деген талап- пен Капланбек ауыл шаруашылыгы техникумына бар- ып, тумсыгы таска тигендей болды. Ташкенте барып едд, будан да жолы болмады. Алматыдагы зоотехника- лык-малдэршерлж институты да турл1 себептер айтып, eciriH таре жапты. ПЦркш, жастык-ай десещзпп! «Мен окымай юм оки- ды, 6spi6ip окуга тус>тм керек» деген ой iiniime атой- лап, Оразгелдшщ мазасын алып, жай таптыратын емес. Акыры Алматы медициналык инстптутына келш, ем-

■rib'-------------------------- 9 -------------------------- -r ib тихан басталарга санаулы кундер калганда кужатын тапсырды. Мунда да 6ipa3 киындьщ, тоскауылдарга кездестг BipaK бастан еткерген алдыцгы кукайларга Караганда бул тук емес сиякты. Сойтш не керек, Ре- сейдщ Тверь каласындагы медициналык институтына окитын болып жолдама алды. Бул куаныш болганымен алыстагы, бурын кермеген Тверь каласына калай бар- ып окитындыгы Оразгелдшщ кецшн кугт ете баста- ды. Ары ойланды, 6epi ойланды. Нэтижесшде «шеш- шген судан тайьшбайды» дегендей калтаньщ тубш ка- гып, кала берсе карыз алып Тверь кайдасьщ деп тартып отырды. MiHe, осындай яапттщ акылдылыгы, сабырлылыгы, шыдамдылыгы мен тез1мдггпп, кездескен киыншылык атаульшы жеце бщу касиеп кеп пайдасын типздг Оны осыншама азапка салып алые сапарга. бипм сапа- рына шыгарган, б1р1нш1ден, окысам, бшеем деген асыл арманы. еюнппден, адам болсам, халкымнын ары таза, Kicuiiri жогары, адамгершшш мол азаматы болсам де­ ген таудай талабы едк «Талапты ерге нур жауар» дегендей Оразгелд1 Тверь институтында окып журш, кешшде ерт сощцру- Hii болып жумыс ктейдь Егер одан баска бала болса, бэлюм киындыкка шыдай алмай окуды тастап Keryi де мумкш едг Бул олай етпедь Акыры Тверь ннсти- тутын ойдагыдай 6iTipin, колына epKiH жолдама ал­ ды. Куанышы койнына сыймай ауылына келдо. BipaK оз дегенi болмай, тагы да тыгырыкка тареледг Бар- маган жер1, ашпаган eciri калмады. Енном жумыска алмады. 0 м1рде дацгыл жол жок екешя ол баягыда- ак сезе бастаган. BipaK дипломды дэрпер;ц жумыска алмайды деген ой уш уйыктаса ойында болмалты. Не де болса шыдау керек деп шенш ол. Кейде ор, кейде

'r ib '-------------------------- ю ---------------------------- 'rib ' темен буралац жолдардан еткен немесе етер кезде шаршап, шалдыкпай, сыр алдырып коймай тез1мдЫк жасасац болтаны. Осылай езш-ез1 нитей жубатып, са- бырлылыкпен кун кешкен ол Шымкент облыстык ден- саульщ баскармасынын бастыгына келдт Ол жаксы кабылдаганымен «орын жок» деп шытарып салды. Осы жолы Орекен катты ойта кети. «Шынымен-ак, дуние- HiH тарылып кеткеш ме? Неге булар ауыздарын ку шеппен суртед1? Неге «орын жок, орын жок» деп айта бередт Эй, буйткен ем1рдщ!..» деп, жерге 6ip туюрдь Дауыс кетерген жок- Каны басына шыгып, imi кушп кеткендей болды. Сыртка шыгып, галступн шешп. Салкын су inrri. Ашуын басты. Баскарма алдындагы шшкентай орындьщка отырып езшщ балалык шагын еске алды. «Кунделйсп 'прпплгкт! кевдлге ток санайтын ол да 6ip жаксы кезец екен-ay. Еш нэрсеш кеп ойлап, басьщды катырып жатпайсьщ. Шлркш, балалык шак...» деп ой кушагына енД1- OcTin ойы он белек, санасы сан белек болып жур­ ген Оразгелдшщ 6ip куш жолы болып, сэт1 Tycin айы оцынан туды. Осы Казыгурт ауданыныц «Жуз1м;пк» деп аталатын улкен шаруашылыгына бас дэрнер бол­ ып орналасты. Кызыгы мен кнындыгы мол шулы емзр Tipnrmiri басталды. Улкен ужым шпнде жаксы адам­ дар кеп екен. Олар жаны калмай жаксыльщ жасау- га колушын 6epin, кемектесш турады. Сондай-ак, тш мен жагына суйенген, жещлдщ асты, ауырдыц уст1мен журш, куле карап кущрене шыгатындар да бар болып шьщты. Олар сенщ аягыцнан шалып, Kecip жасагысы келедь «Бес саусак б1рдей емес» деген осы. Орекен аз уакыт шпнде кеп шаруаньщ басын кайырып, халыкка медицинальщ кызмет керсетуд1жолга коя бастады. Жаксы iciMeH кезге кершген ОразгелдЫ облыстьщ

t f c r -------------------------- И -------------------------- денсаулык сактау баскармасы Алматыдагы дориер- лердщ бшктшш мен бипмш жетьшру институтына окуга >Ki6ep;u. Будан кешн Орекен Сарыагаш каласын­ дагы аудаидык ауруханага хирург болып орналасты. М1не, осыдан Орекещйц жолы ашыла бастады десек те болады. Сарыагашка келгел1 абыройы артып, беде- Л1 ecTi. Бул жылдар Орекецнщ есшде калган тамаша кезендер болды. Б1ршппден, ол «колы жещл хирург» атанды. Екшгшден, ол осында жургенде уйленш. отау курды, Озшщ журек калауымен, жптгпк ыстьщ ал- ауымен жары Мэрзияга уйлендь 0 з мiндeтiн жете туеiне бшудщ жэне оны ойдагы- дай аткарудын нэтижесшде ол 1968 жьшы аудандьщ медициналык б]рлестжтщ oipinxui орынбасары болып кетерщщ. Ж п1т адамныц беделшщ ocin, абыройьшын артуына тагы 6ip улкен себеп бар. Ол жшттщ жан жарына, суй- ген адамына, уйдщ береке-б1рл1пне, косылып spi акыл- дасып icTereH т1рл1гше байланысты. Мэрзияньщ да жо- гары бш м 1 бар. Ол алдымен медициналык училищеш, одан кешн Ташкендеп Низами атындагы педагогика- лык институттьщ биология факулыепн бтрген. Жар- ын кутудщ, сыйлаудыц, келген конактарды калай кар- сы алудыц жен-жобасын 6ip адамдай жаксы бшедт Кергеш бар, туйгеш мол, улкен отбасынан шыккан- дыгы бишпп тур. Сейлеген созшен, жайдары мшезшен байкалады бэрг Уйше юрсец шыккысыз. Таза, тэртштт эр зат оз орнында жарасым тауып тур. Бакытты отбасынан ею ул, 6ip кызы бар. Ек1 улы да экесшщ жолын куып, дэpirepлiк мамандыкты кала- ган. Т у ц гы ш ы Ерлан заманнын алга койган талабына сай Алматы каласыныц ipreciHeH дэрьдэрмек зауыт- ын ашып, сол зауыт директоры болып отыр. Ал екшнп

'd b '-------------------------- 12 ---------------------------- 'd b ' улы Руслан Алматынын дэриерлер бшмш жетшд1ру институтында доцент. Сэуле атты кызы «Болашак» баг- дарламасы бойынша АК,Ш-тан бшм алган, мыкты эко­ номист. Барлыгы да уйленген. ¥л-кыздары бар. Оразгелд1 о бастан. яки бала куншен мактанбайтын, жокка жасымайтын, кудай берген азаматтык касиетВ нен ешкашан айнымайтын ж тттщ жштт Мен осын­ дай екенмш деп KOKiperiH кермещц, езшщ кол астында енбек ететш адамдардыц жагдайына карап, кещлдерш кетерт отырады. KiMHin болса да кездескен адамыныц жанынан жаксылык 1здейдк колдан келген комепн аямайды. Bipeyfli кемстп сейлеуд1 жаны суймейдк Оразгелдшщ, ocipece, «Сарыагаш» шипажайында кызмет icTereH жылдары беделй атак-дацкы катты ке- тершдь Ершбей еткен ецбек адамды бшкке шыгармай, ел аузына Ындцрмей, курметке болемей коймайды. Халыктыц киел1 алгысы оны Аскар Алатаудыц кузар шыцына шыгарып, кегшд1р аспан элeмiндe тербетке- ni де алты жарым жыл болыпты. Осы жылдар нгпндс «Сарыагаш» шипажайы Kcnieri Кецестер Одагында- гы eKi мыцнан астам шипажайдыц арасында айрыкша кезге тусед1. Осыньщ езшде Оразгелд1 болдым, тол- дым деген жок. Жумысьш icTen, окуын окыды. Мэс- кеуде «Казакстаннын ауыл жагдайында хирургиялык кемект1 жетшд1ру» деген такырыпта кандидаттык дис­ сертация коргады. Осы жерде кешн кайталамас ymiH Санкт-Петербургте «Казакстан Республикасындагы аурудьщ олкелш ерекшелштер1, оларды республика- ныц санаторий жагдайында емдеу жэне сол емдердщ экономикалык тшмдшп» деген такырыпта докторлык диссертация коргаганын улкен мактанышпен айту лэ- з1м.

Т * Г ----------------------------------- 13 ----------------------------------- T * r Осылай абыройы аскан, мереш таскан жшт агасы- ньщ куанышты cairepi кебейе бередг Соныц 6ipi - 1984 жылы «Казакстанга енбеп сщген дэрпер» атагын алуы едт CinipreH енбектерщ, аткарып журген кыруар icTepin еске алган сэтте Орекен. «Тэн кемшер, кемшмес еткен iciM, Ойлайтындар мен емес - 6ip KyHriciH. Журт укпаса укпасын, жабыкпаймын, Ел - бугшшш, MeHiKi - ертецп ушш», — деген атамыз Ахмег Байтурсынулыньщ елещнщ осы 6ip шумагын кайталайды. Демек, 6i3 Орекецнщ осынау 6ip OMip таукыметшде устанатын мурат-максаты да осы шыгар деп тужырымдадьщ. Ендпл туракты табан Tipe- ген, нагыз азамат екещцгш аткарган iciMeH дэлелдеп, ез1н1н де гулдеп тулеген жер1 - «Алатау» шипажайы болды. Сарыагашта 6,5 жыл icTereH Оразгелд1 Тук- т1баев енд! Алматыныц тубшдеп, Алатаудыц етегш- деп «Алатау» шипажайына бас дэрпер болып ауыс- тырылды. 1984 жылы 10 карашада ез жумысын жаца- дан бастаган осы шипажайдыц гулденш, керкекм жолында icKep азамат мавдай-терш аямай теки. Буган оган жогары орындарда отырган адамдардьщ «О.Тук- т1баевтыц колынан ic келедг курылысты журпзе ала- ды, нагыз бш кп де быпр, 9pi биймд1 маман» деген сешмдер1 себеп болды. Асказан, буйрек ауруларьш емдейтш «Алатау» шипажайы Kici кабылдайтын 247 HOMipi, 400 орындык, кинозалы, какпакыл ойнайтьш ус- тел!, баспасез клубы, семинар-кенес отюзетш залдары, мейманханалары, асхана. демалыс аландары. iprecin^e су айдыны бар Одакка эйгш емдеу орнына айналды. Буган коса шипажай жанынан Жапонияньщ «Мицуя»

t f c r ---------------------------- 14 ---------------------------- t f c r фирмасыныц кушiмен Казакстандагы туцгыш гольф аланы салынды. «Алатауга» келгенде тура жумакка юргендей бола- сьщ. Осындайда Орекецнщ сщрген ецбегш еске ала- сьщ. Содан терен ойга каласьщ. Осыншама кыруар icxi аткаруга каншама куш-куат кажет. Реепубликамыздын мандайалды суретпп-дизайнерлершщ, курыш колды курылысшыларыныц айтулы архитектор-сэулетпйлер!- нщ, KOKiperi ояу, кездер1 ашык акылмандарынын 6ip- лесш ой корытуларыньщ нэтижесшде ертепдепдей алып «Алатау» шипажайы дуниеге келдк Осы орайда ужымнын улкен уйымшылдыгын. 6ip жагадан бас, 6ip женнен кол шыгарып, epiHy естерше Kipin-шыкпаган, барлыгыньщ 6ip гана максатка бешмделген б1рлшшщ нэтижесш айтпай кетуге эсте болмайды. Шипажай шын мэншде Шыгыс пен Батыстыц сэу- лет буданы секшдг EnceciH тпс кетерш, Аскар Алатауга «Мен мундамын» деп мойнын созып тургандай эсер етедк Кандай тамаша! Улкен гимараттын imi Kipce шык- кысыз. Айналасы кызыл-жасыл алан. Неше турл1 жемк агаштары осынау сулу табигаттьщ корюне Kepi к кос- ып, ажарын аша тускендей. Эрине, муньщ бэр! киын- дыксыз келген жок. Нарьгктык заман талайлардьщ eciH аударып, квцшдерше кудж туаргеш рас. Отпел! кезец- де талай шипажай, ауруханалар жабылып калды. Осы кезде Оразгелд1 Тукпбаев мырза киындьщтан жол та- ба бщщ. Сейтш. «Алатауды» сактап калды. Шетелден инвестиция тартып дегендей «Алатау» шипажайынын жагдайын жаксарта тустк Ел Президент Нурсултан Эбш1улыньщ колдауымен «Алатау» шипажайы кар- кынга каркьш косып, демаламын деушшерге кушагын айкара ашты. Оньщ бугшп тыныс-пршшп ел!м1здщ барлык шипажайларына улп-енеге десек артык айт-

* * * -------------------------- 15 -------------------------- 'd h ' канымыз емес. Мысалы, Оразгедщ Тукпбаев мырза «Алатауды» иарыкка бешмделген акционерлж когамга айналдырды. Шипажай жанынан к,осалк;ы шаруашы- лык курып. оздерш азык-тулжпен камтамасыз erri. Бугшде атак-данкы аскактап, азаматтыгы айкын тан- ылган, 6ip сезбен айтканда, жулдызы жанып, жаркы- рай кер1нген халкымыздьщ аяулы улы 0разгелд1 Бе- денулын танымайтын, бшмейтш адам кемде-кем. Оньщ жогары уюмет мушелер1 алдында белдь беделд1 азамат екендтн бьшай койганда, ез1 турып, гумыр кепнп жаткан едщмекеншщ улкен-кпша, кариялары Оразгелдшщ аскан адамгернплшн, ларасаттылыгы мен паркын, кшппешлдшп мен (лсллпш, адами асыл касиетш ете жаксы быедг Ocipece, оныц кун керк- Tepi темен карт адамдар мен Улы Отан согысы жэне енбек ардагерлерше ауык-ауык KepceTin туратын кай- ырымдылык KeMeriHiH e3i не турады. Оразгелд1 б1рнеше жылдан 6epi Карасай ауданын- дагы Таусамалы ауылдык аумагына карайтын елд!- мекен тургындарыныц халык калаулысы болып ке- лед1. Жергипкп тургындар облыстьщ мэслихатка де­ путат болсацыз калай болар екен деп колка салган кезде «Менен ropi депутаттьщка баешылык кызметте журген адамдарды усынсацыздар дурыс болар» деп кшппейшдййкке салганы рас. Облыс басшылары тара- пынан да Орекецнщ кандидатурасын лайык деп тап- кан уксайды. Сез кдщрш бшетш, кепшшк тшегш кай- тарып кермеген Орекед «халык калар болса, амалым не, тырысьш керешн» деп келнлм 6epin, кандидатура- сын усынады. Будан кешн эр турл1 кездесулер бастала- ды. Округ кеп ултты. Мунда казактардан баска уйгыр, езбек, T ypiK , курт еюлдер1 бар. Орекен машинамен ау- ыл-ауылды аралап кердг Ауыл мэдениетшщ сикы, коз-

-------------------------- 1 6 ---------------------------- 'd b ' re корати керЫстер алабурткан кецшш басып тастады. Эйтсе де амал жок, тартынуга болмайды. Ойына аты- женш умытыцкырап калган 6ip акьшньщ елещ тустй «Нар тэуекел! Кулаш урдым киынга, Кайрат niipKiH алып шьщса, киын ба? Осы жолы CYpimn те калармын, Сонда мен1 айыпка сен буйырма?!» Не де болса корешн, елмен акылдасайын. Журтты бугшп талапка сай емip суруге упттешн деген оймен кецшш тогайтып, жшерш жаныды. Сайлаушылармен кездесу басталган куш эй-шэй жок сезш былай бас- тады: - Мен йздерге таудай уэде бере алмаймын. Жалкау- льщ жан баласына жараспайтын нэрсе. Еппйм аздерге 6ip жактан ешнэрсе экелш бермейдт Барлыгы ездерщ- i3re байланысты. Егер жумылып жумыс ютейтш бол- саныздар, барлыгы да реттелед!. Уй-уйд1 актау, кеше- лерд1 тазалау, тал егу, оны сугару, куту депутаттьщ жумысы емес, —деп оз ойын ортага салды. Оразгедщ- nin алдында будан да мацызы зор, курде.п мэселелер турды. Ол оныц бэрш айткан жок. «К,арык кыламын» деп кургак уэде бермедй Элштщ артын багып, «арык сейлеп, се\\пз шык» деген принципп устанды. Осыдан кешн-ак, эрине, мазасыз кундер басталды. Келш-кетупй адамдар, телефон шылдыры 6ip толаста- мады. Онней баска 6ip-eid кандидатуралар болган. Ол- ардыц TipniriH ест1ген Орекецнщ жузше кулю орал- ды, icTen журген ютерше «депутаттыкка кайтсек сай- ланамыз» деп дауысты сатып алмак болгандарына тан калды.

'r ib '------------------------------ i7 ------------------------------' r i b Сайлау erri, КепшЫк дауыспен Оразгелд1 Тукть баев облыстык мэслихат депутаты болып сайланды. Ал «кайтсек те етемп» деп халыкка сыра, шарап улес- Tipin келген бизнес neci, бар болтаны 12, iiuid ece6i бар жанармай улесирпш шаруа кожалыгыныц Heci 10 пайыз дауыс жинаган кершедг Орекен улкен жауапкершшкпен бул кке батыл Kip- icin KeTTi. Оньщ койын дэптер1 алдагы уакытта атка- рылар icKe толды. «Жана турмыс» ауылында туржтер кеп турады екен. Демек, жартылай казакша, жартылай туршше окытатын аралас мектеп ашкан жен», «Камен- када (Таусамалы ауылы) жаца казак мектебш салмаса болмайды. Ойткеш есю мектеп мулдем icTeH шыккан. Оны жендеп, калпына келпру упйн кыруар каржы ка­ жет», «Р,лд1 мекеннщ жолдары тозып кеткен...» тагы баска озекта мэселелер камтылгаи. Уакыт eTTi. Оразгелд1 Беденулы депутаттьщ мш- детш ойдагыдай аткарып, езшщ кецшндеп д1ттеген жоспарларды толык жузете асырды. Сейтш, ол сай- лаушылардьщ ак алгысына болеидi. Хатьщ юмнщ юм eKcnin бше бастады. Орекецнен ещц айырылгысы келмедг 0 ткен жолгы облыстык мэслихат сайлауында жерплйсп хальщ тагы да Оре- кецнщ кандидатурасына жуз пайыз дауыс бердг Сай­ лау алдындагы 6ip кездесуде Таусамалы округшде бе- дел1бар кария ауылдастарына былай дедк — Б1з депутат болуга тшек бшд1рген кандидатура- лардьщ барлыгын да сыйлап. курметтей\\йз. Талапта- рына нур жаусын. Ел упйн ецбек етем1з деген ниеттерщ онды. Осы отыргандардьщ кайсысы юмге дауыс бе- ре/п, ол ез ерю. Ал мен бурыннан ез)М1зге сырдесю Оразгелд|' Туm iбаев мырзаньщ кандидатурасына дауыс беремш, - деп Орекеце 6ip карап койды да, эцпмесш

'rib '-------------------------- is ---------------------------- 'rib ' одан api жалгастырды. - Оразгелд1ш ездерщтз жаксы бшейздер. Сейте турып жаца сан сурактар берднцздер. Рас, проблема коп. Ол жылдан-жылга, куннен-кунге ту- ындай бередь Сурактан ropi «Ореке бпге депутат бол- ьщызшы» деп ол юсщен сурануымыз кажет. Ойткеш, Оразгелд1 айткан сезш жерге тастамайтын ж т т . Ол юммен болса да терезей тен турып. сойлесе алады. Курдел1 мэселе K O T epin, кун тэрпбше коя алады. Бул нагыз icKep ж т т , еткен сайлаулардьщ нэтижей б1здщ осылай деу1м1зге толык непз болады, - деп Орекецнщ мерешн тагы 6ip кетерш тастады. Отырган кепшшк ду кол шапалактап, сурак азайып, мактаудыц кебейгеш бар. Орекец шынында да ел курметше беленген бакыт- ты жан. Ол ез бакытын езшщ колымен, эдщщк жолы- мен, жп ер кайратымен жасаган адам. Ол Кдзакстанга en6eri сщген кайраткер, мактаулы дэршер, профессор, К,азакстанныц гольф ойыныньщ Президент!. Сары­ агаш. Кдзыгурт, Теле би жэне Кдрасай аудандарыныц курмети азаматы. Облыстык Мэслихаттыд депутаты. Ол ултымыздьщ дара тулгасы, бфтуар улдары Димаш Ахметулы Конаевтыц, Асанбай Аскаровтыд жэне Тэу- елйз ел1м1здщ тунгыш Президент! Нурсултан Эбпп- улы Назарбаевтыц алгысына беленген, ак батасын алган адам. Демек, оныд эл1 де аткарганынан аткарма- ган icTepi кеп. Эр кунin кызыгы мол, сэтп табыстарга толып, жулдызыц жаркырап жана берйн, Ореке!

19 ПРЕЗИДЕНТТЩ АЛТЫН САТАТЫ Каскелец каласыныц кошесшен колында жщйнке таягы бар, шашын ак кырау шалган иман жуздк жы­ лы шырайлы, аса карапайым жптг агасын жш кере- м1н. Кешеде кездескен екшщ 6ipi сэлемдесш, улкен кюшщ колын алып, ыстык ыкылас танытып, жатады. Адамдардыц риясыз ак кещлшен жанына куат алган- дай, аягын ширак басып. тагы да тш кешемен тура тартады. Сырттай караган адамга ол! тыц, бойы тш, enceci жогары, Kicire riK Караганда кездер1 кушмдеп, жанарынан жылылык лео! ecin турады екен. Адамды 03iHe тарта бшетш, эцгтменщ де майын тамызып айта бшетш бул юамен акыры мен де тан- ыстым. 0 те вапнпешл, мшез1 жумсак, тип майда. - Шырагым, - дейд1 ол, - 613 С1зд1 осы Каскелендеп Абай атындагы казак орта мектебппц елу бес жылдык мерейтойына шакырып келдш. Мына жанымдагы мен- iH шэюрт1м, каз!р тэж1рибел1 устаз, Рая деген кызым, Сиразитдинкызы. Мшдегп турде келйпз. Адам MiHe3i кызык кой. Bipey кецшще унап калса, соньщ он бойынан бар жаксылыкты 1здейсщ. 0 з1мше отагасыньщ тула бойына тугел кез жупртш шыктым. 1здеген1мд1 тапкандаймын. Мектепке тойга шакырга- нына Караганда, устаз болуы керек деп 1штей топ- шыладым. «KiMci3, kim болып ютейЫз» деп сурактьщ астына да алмадым. 0 йтеу1р, жакын тарттым да, кеп- тен бшетш жаксы адамдарыма баладым да койдым. Оньщ да жалт еткен жанарынан маган деген ак дария ниепн, журек лупшш байкагандай болдым. Бейтаныс KiciMHin аты-жешн сурамай калганыма OKiHin калдым. Телефон шалып, Абай мектеб!мен хабарластым. Кел-

------------------------- 20 ------------------------- ген ккллердш, юмдер екенш мектеп директоры Мэрия Хамзакызы Мукановадан бщщм. BipiHinici мектептщ байыргы устаздарыньщ 6ipi Сешткан Ахметулы Исаев екен де, eKmuiici мектептщ тулеп, осындагы 6ip бЫм уясыныц устазы екен. «Адам баласы еейлескенше, жылкы баласы K ici- нескенше» дегендей, алгашкы кездесудщ езьак 6i3,ai тым жакьшдастырып Ж1бергендей. Сешткан агай маган жш келш, мен ол K ic ir e жш баратын болдым. 0 H riM eM i3 жараеып, ортак тш табыстык. К,аскелец каласыныц сыйлы азаматтарыньщ 6ipi Сешткан агамыздыц ецбек жолын кез алдымызлан ет- юзе отырып, кеп нэрсенщ оцайльщпен келмегенш ац- гаргандаймыз. Оныц нагыз жнптпк шагы ¥лы Отан со- гысына деп келедь Ол 1941 жылы Алматыдагы Абай атындагы педагогика институтыныц тарих факультетш б т р е салып, майданга аттанады. Осы кезде ол небэр1 21 жастагы солкылдаган ж т т ед1. Сол 6ip жылдардыц каИарлы кундерш Секец 2-Украина майданында еткгз- in, ата жаумен нагыз ерлерше шайкаса бьлдк Озшщ iciHe адал api уйымдастыру кабшет1 мол, тындырымды педагоги облыстык оку бел!м1 1948 жы­ лы тамыз айында осы Каскелец ауданыньщ Абай ат­ ындагы мектебше оку icirrin Menrepyuiici eTin ж1бердь MiHe, содан 6epi Секен еш жакка жылжымай, осы ау- данда калды. Коллективке тастай батып, судай cinin кетт1. Сешткан аганыц Каскелецде ецбек етш, тер тек- кен жылдары оныц шыгармашылык табыска жетуше, езшщ нагыз устаздьщ касиетшщ барльщ кырынан танылуына eлeyлi ыкпал жасады. Оны каскелецдж- тер жогары б ш к п устаз, педагогика iciniH uie6epi ретшде танып бiлдi. Ол мектеп директорыныц орын­ басары ретшде бул icKe жан-тэшмен бершш, езшщ

-------------------------- 21 -------------------------- 'd b ' уйымдастырушылык кабшетшщ нэтижесшде устаз- дарды уйымдастырып, олардьщ ынта-жперш оку iciH жаксарта тусуге, дэрю беру эдюш жетшд1ре беруге, сейтш, жас урпакка саналы да сапалы бш м беруге жумылдырды. Ал, карапайым устаз ретшде езше ете жогары талап койды. Шаюрттерд1 бггймге кызыктыру- ды, олардьщ бойларына ен алдымен адамгерпшпктщ асыл касиеттерш дамытуды басты мшдетам деп бшедг 0те тэртшт1, юпнпешл, улкеннщ алдынан кия отпей- Tin бала гана сабакты жаксы окитын болады деп ойла- ды. Ец 6ipiHUii адами тэрбиенщ улгшерш, одан кешн барып бшмге ден коюдыц пайдасын окушыларга ер- шбей-жалыкпай уйретш отырды. Осыньщ нэтижесш- де ол ез пэш бойынша шэюрттердщ ец жогары улге- piMiHe жеттг Тарих сабаганьщ тагылымы мол. Муны ол окушы- лардьщ TyciHin, зерделерше куйып алуына кол жет- к!зд1. Оньщ сабагы сондыктан да гылыми-теориялык жогары дэрежеге жетш, эрдайым танымдык-тэрбиелш сипат алып отырды. Шэюрттерге сапалы бшм бере отырып, С.Исаев республика мугал1мдерше арнап адамгершшк тэрбие, Отанды сую, кшйпешлдипк, адалдык жайында мака- лалар жазды. Оньщ осы тургыда жасаган баяндама- лары Республикалык педагогикальщ окуларда мадак- талып, 03 i o ip H en ie рет Кдзакстан Республикасы БЫм министрлтнщ Грамотасымен наградталды, акшалай сыйльщтармен марапатталды. Халык агарту iciunt узд!ri Сейггкан Исаев жасы- нын келуше байланысты курмегп демалыска шык- ты. Эйтсе де, ол озшщ бар ©MipiH б1ржола байланыс- тырган мектеп ©MipiHeH кол узш кете алмады, шэюрт- TepiH кимай, ара-тура дэрк 6epin туруга келктг Со- нымен 6ipre, озшщ тэж!рибесш аудандагы баска мек-

'r i b '— --------------------- 2 2 ----------------------------'r ib ' тептердщ мугал1мдерше уйретуден жалыккан емес. 9з эрштестер1мен бугшп заман талаптарына сай се- минар-кецес, ашьщ сабак етшзш турады. Кластан тыс шаралардьщ да Сешткан агайдыц катысуынсыз ет- иейтпп белгип. Мэселен, кезшде онын ынта-ниеп, ri- келей колга алуы нэтижесшде дуниеге келген «Менщ Отаным - Казакстан», «Келщдер, муны ешкашан ум- ытпайтын болайык!», «Бакыттьщ к и т неде?» жэне баска такырыпта етюзшетш «Бэрш бшпм келедЬ> атты окушылардыц бЫмдЫк, алгырлык, тапкырльщ жарысы мектепте элч кунге дейш жш оте/ц. Ал, Сей- пкан агай болса ББК-нin курмerri конагы. ¥зак жылдар ж емкт ецбек еткен улагатты устаз- дыц алдынан талай-талай шэюрттердщ тулеп ушканы белгип. Кдзф олардыц Ke6 i елшвдщ тукшр-тукпь ршде эр турл1 мамандыктыц neci атанып, есел1 ецбек етш жур. Мысалга жугшер болсак. Ораз Жандосов атындагы кецшар директоры, техника гылымыныц кандидаты Батан Тем1рбеков, облыс эюмшщ бурын- гы орынбасары, Республика Парламентппц депутаты Ед1ге Жушсбеков, республикалык «Балауса» баспасы- ныц директоры, талантты жазушы Сейдахмет Берд> Кулов, аудандык ¥лттык каушйзднс комитетшщ терагасы Исак 1цкэрбаев, аудандьщ тутыну когамы одагыныц терайымы Мэрия Макашева, калалык ко- гамдык тамактандыру когамыныц терагасы Аман Аязбаев, мэдениет агарту училищес1 директорыньщ орынбасары Жомарт Сексенбаев, сондай-ак. Рая Ток- санбаева, Кулайша Телешова, ¥лгайша Зердебаева, Кулэш 0м1рова, Кунсулу Олчмбаева жэне баскалар Абай атындагы мектепп эр жылдары 6 iTipin, кезшде Сешткан агадан дэрк алгандар. Олардыц кепшшп бул Kyrrflepi мектеб!мен, улагатты устаздарымен тыгыз байланыс жасап отырады. Оцпме арасында Сештхан

• d h r ----------------------------------------------------------------------- 2 3 ------------------------------------------------------------------------ агадан «Мектепт! 6 iT ipin, en i унпн ецбек exiu жаткан шэюрттерщздщ ихпнен юмдерд! жаксы кересчз?» деп сураганым бар. Менщ бул сураганыма Сешткан ага кулш турып: - Бэрш де жек кермеймш. Дегенмен «¥стаздан uisKipTi озады!» дегендей, eciMi дуние жузше мэл1м, кажымас кайраткер, тэуела’з Казакстанныц тунгыш президент! Нурсултанды айрыкша жаксы керетш1мд1 жасыра алмаймын. Ойткеш, ол осы ауданда ocin-енген. Абай мектебшде он жылдыкты 6iripreH алгыр жйтт. Тек озшщ терен omiivii мен аса алгырлыгыньщ аркасын- да бшкке кетершген ел1М13дш 6ipryap улы. Нурсултан 6i3re Шамалган ауылынан келш, жогары класта оку- ын жалгастырды. 0 дегеннен-ак оте юшшейшдгпп- мен, эдепттпмен кезге ijrinreH ол жагдайды тез ту- с1нет1н СД1. Оньщ себебш айтайын, - деп Сешткан агай эцпмесш одан api соза тустг —Ол ауылындагы карапайым сиыршыныц баласы бола тура, алгашкы жылы мектеп-интернатка кабылданбапты. BipaK, «бас- калар неге кабылданды, мен неге кабылданбадым» де­ ген сауал белпсг оньщ жузшен кершген емес. Кайта ол озшщ алгырлыгын, бипмге куштарлыгын танытып, мектеп мугал1мдершщ сушкп шэшртше айналды. Ол онжылдьщты уздж багамен б тр д к 03i туып-ескен Шамалган ауылында Kepinijieci орыс эулеттен болган- дьщтан, орыс тш н де жаксы менгерген. Нурсултан 03iHin дэрк берген устаздары мен сушкп мектеб1н эрдайым еске алып, эсерл1 энпмелер толгай- ды. Бiрде мен оньщ кабылдауында болдым. Орнынан ушып турып, кушактай алды. Устаздарын, мектептес курбы-курдастарын сурап, олардьщ эркайсысына езь Hin ыстьщ cэлeмiн жолдайтынын айтты. Менщ куаны- шымда шек болмады. Жас кезшдеп карапайымдылы- гы мен аса сез1мтал сергектЫ сол калпында сакталган.

'НЬ'---------------- ---------- 24 --------------------------- Жаны таза, к е ц т адал, жуз1 жылы. Айырмасы ысыл- ган, шыныга тускен. Жанары жалт-жулт eTin, от ша- шады. Шашына да ак K ip in калыпты. Аздап шаршаган кейш бар. B ip aK , онысын сезд1рг1с1 келмейдп Сешткан ага сезшщ oapi рас. Мен республика пре- зидентшщ туган жер1 мен елше, мектеб1 мен устаз- дарына, мектептес достарына деген ыстык махабба- тыньщ Kyaci болдым. Ол еткен жылдьщ аягында. Кас- келендеп Абай атындагы казак орта мектебшщ 55 жылдык мерейтойына келш. ecKi таныс кимас агайын- туыстарымен. курбы-курдастарымен кауышып, туган жерге тагзым eTin кайтты. Ол езшщ сезшде кым- батты кимас устаздары А.Байжанов, Б.Кенжекеев, Г.Кулмаганова, У.Игшманова, З.Касенова... Сешткан Исаев жэне баскаларыныц еамдерш мактанышпен атады. Озшщ атымен мектепке, устаздарына багалы сыйльщтар бердь Онжылдыкты 6ipre 6iiipreH сынып- тастарымен 6ipre отырып эцпмелесть Иэ, осы жолы Нурсултан Эбшгулы Сешткан ага­ та алтын сагат тапсырды. Сататтьщ астыцгы бетше «Устазым Сешткан Исаевка. Республика Президент! Н.Назарбаев. 11.12.1993 ж.» деген жазу бар. Мше. ка- рапайым устаз-тарихшы уппн будан баска абырой бар ма? Эрине, Сешткан аганыц будан бурын да абы­ рой атактан кем емес екенш жогарыда келт1ргенб!з. Ал, Президенйм1здщ сыйга тарткан алтын сагагы оньщ беделin одан бетер ecipe тустг Осы сэтте сагат дурсшмен устаз журегшщ лупш катар согып кепке дешн куаныш шаттыгы басылмай турды. Каскелец каласыньщ курметп азаматы, 6ipneuie ордендер мен медальдардыц Herepi. айтулы азамат агамыздьщ суй- iKxi жары Нургайын апай жайында да айтпаска бол­ майды. Ол Kici де кеп жылдары Каскелец аудандык тутынушылар одагы баскармасы терагасыныц кадрлар

**5\"--------------------------- 25 --------------------------- t f r женшдеп орынбасары болып кызмет аткарып, аудан- га кеп ецбек йщрген адам. Ол да майдангер. Ауыл- шаруашылык институтьшда окып журш, Нургайын ез ерюмен ¥лы Оган согысына аттанган. Радист бел- шшде окып. Хабаровсюдеп 9 эуе армиясында 21 авиа­ полк курамьшда, алгашында радист, кешннен штат Kbi3MeTuiici болган. Нургайын апай да ете карапайым. Согыс жайында эцпмелесе калсацыз: «Кеп киындьщ- ты бастан кенйрдж кой. Оныц кайсыб!р1н айтып тау- ысарсыц. Тек мен ездер1 тыек бщщрш майданга ат­ танган казакстандьщ 300 кыздыц 6ipi болганымды мактаныш санаймын», деп сезш кыска кайырады. Bip жагынан эцпмелесуге уакытыныц жок екенш ацгарт- ып. немере-шебересше карай бередг Сешткан ага мен Нургайын жецгейдщ кутты шацырагынан 4 кыз, 1 ул ecin, тэрбиеленш, каз1р эр жерде жемкп ецбек етш жур. Мысалы, ец улкен кызы мэдениет-педагогика жэ­ не филология гылымдарынын кандидаты, доцент, агыл- шын тшнщ маманы. Американыц дуниежуз1 корпусы- ньщ Казакстан бойынша уйлеспруппй болып кызмет аткарады, екшнп кызы Мэрзия гылыми педагогикалык жумыспен айналысады. Ал. улы Данияр —медицина гылымыныц докторы, тазалык жэне кэспгпк аурулар женшдеп Казак гылыми-зерттеу иснтитутыныц бас маманы, одан кейшп кызы Жанат - Казак-унд1 сау­ да ушнщ референт!, ал, Гулжаны - республика сауда министрлтнщ ага товаравед1 болып ютейдь Kenri керген зиялы жандар балаларына да тэл1мд1 тэрбие бере быген. «Оке керген ок жанар, шеше кер­ ген тон niuiep» дегендей, эке-шешесшщ йщрген ец- бектерш актай отырып, балалары ездерше жуктелген ецбекгерш ойдагыдай аткарып жур. Сешткан агамыз бен Нургайын жецгем1зге кун сайын куат 6epin отыр­ ган керемет бакыт, аскан куш те осы аялы перзенттерь

' r i b -------------------------- 2 6 ----------------------------'r ib ' жандарыныц жартысы, журектершщ жулдыздары. Ка- 3ip бул юсшердщ 6 HeMepeci, 3 ine6epeci бар. - Кыздарым мен улым ержетш, адам болды гой. Ецщ 6i3re ыстык болып турган, мына юшкентай не- мерелер1м мен шеберелер1м, - деп юшкентай бул- д1рппндерш кезек-кезек суйед1 Нургайын жецгей. Ша- цыракты шаттыкка толтырган олар шапкылап ойнап жур. Сенбц жексенб!, acipece, мереке Kymjepi бул уй адамга толып. берекел1 дастаркан басында KiiniripiM той болады. Алматыдан агылып балалары, немере- шоберелер1 келе;ц. Осындай эке мен ана кецпй аскар таудай тагы 6ip кетершш, ездершщ гумырын боска отюзбегендштерше iuiTefl риза болысып, 6ip-6ipiHe жылы жузбен, аса ыстык мешр1ммен карайды. Оздерь нщ жастык шактары, балаларыньщ ерке кыльщтары ойга оралып, эцпме арнасы кецейедк уй iuii шат-ша- дыман кулюге толады. Сешткан агай ушнде карап отыра алмайды. Кудай- га шуюр, эзip денсаулыгы жаман емес. Ол ауданныц когамдык OMiprne белсене катысады. Аудан басшы- лары да ол Kicini умытпай эр турл1 кездесулердщ кур- мета конагы етш сыйлайды. MiHe, ол кешемен келе жатыр. Bip жакка асыккандай сьщайы бар. Осы сэт 03iHiH узак жыл ецбек еткен мектеб! немесе Улы Отан согысы мугедектер! мен ардагерлер1 аудандык кецес!- нщ тералкасы, болмаса аудандык «Казак т!лi» когамы­ ныц аудандык кецесшщ мушелер1 кутш отырган болар. «Keuiirin калмасам жарар едЬ> дегендей, сагатына ка­ рай береди Республика Президент сыйлаган сагатына караган сайьш ол бойына куш-куат жинагандай аяк- тарын ширагырак баса туседк 1994 жыл. Республикальщ «¥лт болмысы» журналы, №2, 2014 жыл

27 ГЫЛЫМНЬЩ КИЯ ЖОЛЫНДА Сешм Аспан ашьщ. Баяу жел еседг Куннщ суыктыгы де- нецщ сэл ттркецщредо. Шашын ак кырау шалган осы 6ip адам кундеп эдеп бойынша кызметке кеше бой- лай жаяу журш келе/ц. Баягыдай жас кез1 емес, жан- жагына кеп назар салмайды, удайы ой устшде болады. Салмакты журiс-турысьпiaи сабырлыльщ байкалады. Алдынан 6ip топ мектеп окушылары шыкты. Кол- дарында устаган гул шоктары бар. Гулдей жайнаган жуздершен улкен куаныш нышаны адгарылгандай. Да- бырлай сейлеп, кешеш басына кетерш барады. - Нагыз бакытты балалар Mine осылар. Булардьщ арасынан эл1 талай галым шыгатын болар, - деп жас- тардыц артынан масаттана карап турды. Ещц б1рде оныц кез1 алтын жапырактарга тусп. Qcipece ол саба- гынан узLain желмен ушып келе жаткан кезде кун нур- ына шагылысып, ерекше жаркырайды екен. BipaK жер­ ге тускен сон тук емес. TipiiimiK зацы гой бул. Адам OMipi де осындай. Мез- гЫ жеткен соц... Иэ, иэ, солай. Базекец сэл жымиып кулдг Ойына 6ip туысыныц кылыгы туст1. ...Пенделк-ай десецпп. «Bip ауылмыз. Жакын ту- ысыц боламын. Менен баска епиамщ жок» деп анда- санда келш туратын. Мен де жаным калмай жалпац- дап, келген шаруасын тындырып, кешлш калдырмай, шын ниепммен сыйлап журетшмш. Bip келгенде «Би- ыл мен пенсияга шыгатын болдым» деп едг Содан бе- pi бес-алты жыл erri, ат i3iH салмай койды. KiM бшсш, eндi кажепм жок та шыгар... Базекец эр xypai ой устшде К,азПИ-ге калай жеткен- iH байкамай да калды.

* * * -------------------------- 28 -------------------------- * * * - Сэлеметаз бе, агай! - деген студенттердщ сезшен селк еткендей болып, бойын тез жинап алды да, баягы салмакты да сабырлы калпына тез тустй - Сэлеметсщдер ме, шырактарым, - деп баспалдак- пен жогары кетерше бердк Кафедра eciriH жайлап ашып, Kipyre руксат сурага- нымызда Базекен 6ip KiciMeH ce&iecin отыр екен. Эц- пмелерш бузбай, uieTKi 6ip орындыкка отырдым. EKi кез1м Базекенде. Кандай адам екен деп оз1мше зерт- теген боламын. Касы мен кабагына караймын. Аса сабырлы, жайдары, ойын inrrefi туйin асыкпай айтады екен. Жай сойлесе де жальщтырмайтын жаркын MiHe3i бар сиякты. Осыншалык дэрежесше карамай Kiuii- пешл, Typi-Tyci жылы. Алдында отырган адамньщ сез- iH калт ж1бермей, ьщылас коя тьщцап, езшщ усыныс- шюрлерш айтып жатыр. «Сгрэ, бул Kici осы институт- тын жас MyraTiMi болар» деп жорамалдадым. 0з1мше тон niniin отырганымды сезгендей Базекен маган карады да: - Мына Kici Иван Иванович Павлюк деген жпхт. MeHin аспирантым. Баспасез бетшде уш гылыми ецбеп жарияланды. Украин ССР-ц Новочеркасск каласында еткен симпозиумда баяндама жасап кайткан 6eTi, - де- дй Иван Иванович кйшпешлдж ацгартьш: - Базарбай Мамбетович, тым асыра мактап жлбер- дщ1з, умтщздо актай алсам, - деп биязылыкпен ун кат­ ты. Эцг1ме аякталып Иван Иванович орнынан кетер- шдь Базекецнщ 6yriHri жастар eMipiHe кызыга карай- тыньшда да улкен сыр бар екен. Турмыс таукыметш кеп тарткан ата-анасы Ташкентке Koruin барган. 0M ip- деп ен жакын аяулы адамдарынан айырылган жас ба­ ла канаты кайырылган кустай отырып калган шакта Отан-ана камкорлыкка алып, Базарбай балалар ушне орналастырылган.

•ИЬ---------------------------- 29 --------------------------- r t f 1929 жылы Ташкеfixed К,азак хальщ-агарту институ­ ты Кызылорда каласына конйрьтдг Осыган байланыс- ты Кызылорда облыстьщ комсомол комитетшщ жаны- нан дайындык курсы ашылады. Базарбай осы курста сепз ай окып шыгады да Jle- нинградтыц мемлекетпк университетше окуга туседь Орыс тшш жаксы бшетш жп пке мэдениеп жогары улкен калада. революция 6eciri - Ленинградта оку он- ша киын сокпайды. Тек материалдык жагынан аздап киналады. - Менщ гылым жолына б1ржола тусу1ме кездейсок 6ip окига себеп болды, - деп Базекец тагы да еткенге ой ж1бердн ...Университета бтруге аз уакыт калган кезде Базарбай Алматыга келш. езшщ К,азМУ-де кызмет icTerici келепшн айтты. Оныц бул ниетш жолыккан адамдарыныц бор! жылы карсы алып, тшектеспгш бш- д1рд1. Оган арнаулы шакыру кагазы ж1бершетш болып кел1с1дщ. Бэрш осылай алдын-ала келюш, кецЫ орны­ на тускен Базарбай аса 6ip шат сез1м, ыстьщ ьщылас- пен оки бер/ц. Универсетета ойдагыдай 6iTipin, колына диплом алды. - К,андай куаныш! Жогары бппм;ц маман ещц ту­ ган республикасына барып, ондагы туцгыш оку орны - КазМУ-де окытушы болады. Баягыдан армандаган ойы да осы емес пе е;п. Ойтсе де, куаныш кепке уза- мады. Комиссия председател! кольша жолдама берген кезде тебе шашы ллк турды. Онда «...Казак мемлекет- т1к университетше кызметке ж1бершедЬ> деудщ орны­ на, «...Казан мемлекетпк университетше кызметке ж1бершед1» деп жазылыпты. - Мыналарыцыз кате бол- ар. мен Казакстаннан келд1м гой. Сондыктан Казан емес. Казак мемлекетпк универсететше баруым керек. Олармен келюш те койганмын. Бул кате, - деп шыж- быж болды да калды. Амал не, оныц мунысына ешюм

*rib-------------------- з о --------------------- 'db' кулак; аскан жок. Акыры Казан кайдасьщ деп тартып отырды... Сейтш, 1935 жылы ойламаган жерден Казан кала- сынан 6ip-aK шыкхы. Казан мемлекегпк унпверсехехь не окыхушы болып орналасхы. Мунда ол улкен галым, белгип матемахик Николай Григорьевич Чебохарев деген KiciMeH ханысып, жаксы сырласып кетгк Жар- хы жылдан соц Николай Григорьевич Москвага ар­ найы келш Оразбаев жайлы сейлесш. ойы озык, кия- лы жуйр1к, халапты жас жхпхп езше аспиранх exin кабылдады. 1937 жылы Базарбай денсаулыгына байланысхы Ал- махыга оралды. Осы жылдьщ кузшен басхап КазПИ-де окыхушы болды. Кайда журсе де Николай Григорьевич- хен кол узген жок. Инсхихугга сабак бере журш, окуын одан api жалгасхырды. Ершбей-жалыкпай 1здене 6i- луд1ц нэхижес1нде Базарбай Оразбаев 1941 жылы Н.Г.Чебохаревхщ ыждагаххы жехекшшп аркасында «Opicxin фундаменхальдык базис1» деген хакырыпха диссерхация коргагг шьщхы. 1953-1955 жылдары Ба­ зарбай Мамбехулы 6ip жарым жыл Москвада окып, езшщ 61л1м1н терецдехе xycxi. Оган галымдар Борис Николаевич Делоне, Дмихрий Консханхинович Фаде­ ев, Игорь Росхиславович Чафаревич болашак докхор- лык диссерхациясыньщ эр хурл1 аспекх1с1нен консуль­ тация берд!. Ецбек зая кехкен жок. Базарбай Мамбет- улы 1962 жылы Минск каласында «Абсолкгпз эб!лд!к opic'rep;uu орналасуы» деген такырыпта докторлык диссертациясын ойдагыдай коргады. Абай атындагы Казак мемлекеттж педагогика ин- схихухында 1944 жылдан 6epi элеменхарлык махе- махика жэне жогары махемахика деген ек1-ак кафедра жумыс шхедь Б.Оразбаев сол уакыхтан 1962 жылга дей1н элеменхарлык махемахика кафедрасын баскар- ып келд). Ал 1962 жылы ол физика-махемахика гылы- мыныц докхоры ахагьш алганнан кешн КазПИ-де ал-

'r i b '-------------------------- 3i -------------------------- t ^ b гебра жзне сандар теориясы кафедрасы ашылды. Оны баскару гылым докторы Базарбай Мамбетулына тап- сырылды. Бул кафедрада алты адам жумыс ктейдь Жумыс нэтижеа жаман емес. Осы уакыт аральнында кафедраньщ уш аспиранты кандидаттык диссертация- ларын коргап шьщты. K,aiip кафедра мецгерунпа Ба­ зарбай Мамбетулыныц жетекннлнтмен жемюй енбек етш журген жастарды республикамыздьщ тукшр-тук- n ip iH e H , атап айтканда Караганды, Жезказган, Арка- лык. Целиноград, Талдыкорган. К,ызылорда, тагы баска облыс ортальщтарындагы жогары оку орындарынан кездеспруге болады. Кафедрада б1рнеше жылдан 6epi «Алгебральщ се­ минар» туракты жумыс ютейдо. Ол аптасына ем рет отед!. Онда гылыми мэселелер каралып, талкыланады. Осыныц нэтижесшде семинардьщ жет1 мтапшасы жа- рьщ кор/н. Семинарга катысушылар Кдзак ССР Гыл­ ым академиясыньщ электрондык есептеу машинасын пайдалану аркылы «Жорамал квадраттык ерктердщ кластар сандарына арналган таблица» жасады. Муны, сез жок, институт галымдары мен семинарга катысу- шы аспиранттардыц соцгы кезде кол жетмзген елеул1 ецбеп деп айтуга болады. Ка'пр муны ел1м1здщ жэне Одактан тыс жерлердеп жогары оку орындары сурата бастады. - Талапты жастар кеп. Кдйрат Зэмрьянов - Ново- сибирсмде, Заря Жэлелова - Ленинградта, Есен Оль баев Алматыда жогары оку орындарында жемкж ен­ бек eTin жур. Олардыц келешекте диссертацияларын ойдагыдай коргап, биймд1 галым болатындарына мен сенем1н. С.М.Киров атындагы Енбек Кызыл Ту ордещц К,азак мемлекеттш университетшщ окытушысы Е.Оль баев кунбе-кун болмаса да аптасына 6ip рет жолыгып «Осы калай болады?» деп сурап турады. Оныц 1зден- )мпаздыгы, кеп окитындыгы, ецбеккорлыгы куантады. Диссертациялык екбегш жазып та бтрген. Ещц кор-

32 ray мэселесл калды, - деп езшщ {зш куган шэюрттерь не зор сенш арта сейлейд1 Базекец. Сешм! CeHiM жуктелген жерде енбек те жем1сп болады. Bip кезде атакты гатым Николай Григорьевич те бойында жлгер оты мол талабы таудай казак ж и т и е осылай сен1м бшд1рш. мерешн аскар таудай бшкке кетерген болатын. Bis ещц Базекещп гылымньщ кек жиегше жетелеп, жасы атпыс алтыга келсе де шар- шатпай, шалдыктырмай келе жаткан сол сешм купи деп бшем1з. Адамньщ бойындагы талант ушкынын тани алганга, батапандай баулып тэрбиелей бшгенге, канатын катайтып, арман шынына тулетш ушырганга не жетсш, нпркш! Базекецнщ нуры гаймаган отты коздер! мен нурлы жузшен, тындырган кыруар icTepi мен баскан i3iHeH адамгершшжтщ аскан касиетш, та- маша парасаттылыкты таныгандай боламыз. 1967 жылдан Казак ССР Гылым Академиясыныц корреспондент Mynieci болган Базарбай Мамбетулы Оразбаев казактьщ кара шанырагы атанган тунгыш бшм уясы - КазПИ-де мугапм кадрларын даярлау ici- не елеут улес косумен катар, Казактьщ кыздар педа­ гогика институтын ашуга алгашкы катысушылардьщ, соны уйымдастырушылардьщ 6ipi жэне 6ipiHmi рет М.Сэтбаев, О.Жэутжов, М.Эм1рбаевтармен oipre сту­ дент кыздарга сабак берген адам. Кырык eKi жыл бойы КазПИ-де ж емкп ецбек eTin келе жаткан галым жузден аса гылыми ецбек жарияла- ды. Ана тЫм1зде «Сандар теориясы», «Аньщтауыш теориясы» жэне орыс тиннде «Алгебрадагы асимпто- лык формулалар» атты уш штабы педагогика институт- тары студенттершщ оку куралына айналды. Мате­ матика гылымыныц бшпр маманы Б.М.Оразбаевтыц осыншама кыруар ецбеп елеуйз калган жок. Уюметь м1з оны eKi рет Ецбек Кызыл Ту, 6ip рет «Курмет Бел- rici» ордендер!мен жэне «Ецбектеп epniri унин» меда- л1мен наградтады. 1971 жылы Базекеце «Казак ССР-нщ

'rib'-------------------- з з --------------------- 'rib' Жогары мектептерге ецбеп сщген кызметкер» деген курметп атак бердг ...Базекец бугш ерекше куанышты екен. - Кел, кел. Жогары шык, - деп ете кещлдо карсы алды. - Казактьщ тунгыш бьшм ордасы - КазПИ-дщ жу­ мыс 1стей бастаганы елу жыл болыпты. Бул осында кы- рык жылдан аса кызмет етнт. мацдай терппзд! теккен шацырак. Спдщ де мерекешз гой, ага. Сондьщтан с1зд{ куттыктагалы келдж, —дедж 6i3. - Рахмет шырагым. Шынында да катты шаттаньш отырмын. Институт тойы республика ецбекпплершщ шат-шадымен куанышымен уштасып отыр. Казакстан миллиарды - бэр!м1здщ ырысымыз, берекем1з. Бере- кел1 елде береке де кеп. СССР Конституциясыныц 6ip жылдыгын да шалкар шабытпен атап erriK. Ещц 03i- м1здщ тел мерекемгвд атап отырмыз. Мен КазПИ-дщ табалдырыгын аттагалы ешкандай киындык керген емесп1н. КазГТИ - менщ бгтпм1м;н тольщтырды, бшме- гешмдо уйретп, ез ушмдей ыстык болып KeTTi. Букт гумырымныц мэш де, сэш де сол сиякты. \"Пряж болса оныц туын жогары кетеруден 6ip минут та жалыкпас ед1м, - дед1 агайымыз агынан жарыльш. Иэ, ага кецшшщ актыгын, ага жаныныц пэкпгш дэлелдегендей ергел! 6epi жауып турган жацбыр да эп- сэтте тиыла калып, ак макта булттар ыдырай тускен. Аспан ашылып, тас тебеде жаркырап кун кулш тур. Базекец уйренген эде'п бойынша кольша эсем таягьш устап, e3in iп институтына кетш барады. Тагы да ой устшде. Юм бшсш, бэлюм ол элем математиктершщ 1840 жылдан 6epi толык шеше алмай келе жаткан Ди­ рихле-Коркин проблемасы жайлы ойланып бара жат­ кан болар. Алматы облыстыц «Жетюу» газеmi, 13 цазан 1978 жыл

34 ЧЕЛОВЕК С БОЛЬШИМ СЕРДЦЕМ Марию Беспаевиу любят и уважают жители не толь­ ко Карасайского, Жамбылского районов, но и всей Ал­ матинской области, потому что для Макен, встречи со своими любимыми избирателями превратились уже в привычку. После каждой беседы с народом, она все больше узнает о сегодняшней жизни и быте своего народа, возвращается духовно обогащенной с благо­ дарностью за ответственно и тщательно проделанные дела. Особенно ее радуют доброжелательное отноше­ ние людей, их доверие, искренние беседы. У Макен есть хорошое качество. Когда она приез­ жает в аул, первым делом она идет здороваться со ста­ рейшинами района, уважаемыми гражданами Усен- баем Тастанбековым, Сейтханом Исаевым и Дмитрием Ивановичем Зайко и др. А иногда, как говорится, «от народа ничего не утаишь» о том, что приехала Макен, они знают заранее и сами идут к ней здороваться. Они считают это своим долгом, как говорится в пословице «если из далека приехал шестилетний маль­ чик, шестидесятилетний старик должен прийти поздо­ роваться». У них нет никакой просьбы, никаких тре­ бований, они приходят, чтобы просто поздороваться да благие напутствия пожелать. С такими людьми час общения - бесценный дар. Дмитрий Иванович Зайко несколько лет проработал первым секретарем райкома партии. Он человек многое повидавший, многое осо­ знавший, ему всегда есть чем поделиться. Сейтхан Исаев - историк, любимый учитель нашего первого Президента Нурсултана Назарбаева. Очень культурный и воспитанный человек. А Усенбай Тастанбеков тоже

■ tfcr------------------------------- 35 ------------------------------- t f c r не простой. Он журналист, писатель, долгие годы про­ работавший редактором газеты Енбекшиказахского, Жамбылского, Карасайского районов. Им были изда­ ны несколько книг о фронтовой жизни. Это очень чут­ кий человек, написавший более ста очерков о хороших людях района, чтобы их имена надолго оставались в памяти людей. Как Мария завоевала сердца таких ве­ теранов? Почему они начинают порхать при имени Мария. Этому тоже есть своя причина. Мария очень человечная и жизнерадостная. Она старцами радуется, как своим родителям. Она с боль­ шим уважением и почтением относиться не только к старцам, но и молодым. А ее отношение к своим друзьям, сверстникам еще особеннее. Милые черты об­ щительной, бесхитростной Марии говорят о ее доброй душе. Мария Беспаевна для меня лично сделала много хо­ рошего. Она содействовала переезду нашей редакции, у которой по сей день не было кровли, в районное административное здание. Она внесла много предло­ жений и советов по улучшению содержания газеты, а где и в помощи не отказала. Нам особенно нравиться то, что она хорошо разбирается а газетном деле и по­ стоянно заботится о журналистах. Что бы раскрыть всю душевность Марии не могут утаить этот факт. Несколько лет назад в районном ад­ министративном здании был проделан капитальный ремонт. Во все кабинеты была расставлена новая ме­ бель. Однако одной дальней комнате отнеслись по­ средственно. Хотя это и было обидно, все промолчали. Как говорится в пословице «Безгорая коза рога проси­ ла, а осталась без ушей», мы утаили свою обиду в себе, чтобы не навредить еще больше. Нам, конечно, было

--------------------------36 -----------------------— 'd h f не понятно, как потратив 14 миллионов, нельзя было заменить полы, сломанные столы и стулья именно в этой комнате. Свои обиды на руководство района мы оставили при себе. Особенно, старцы сильно воз­ мутились. Однако все пытались не показывать виду. Старцами я называю совет ветеранов и труда, пред­ седателей районного старческого президиума и ува­ жаемого председателя районного общества «Казак T i- лЬ>, они все занимали эту комнату. В один прекрасный день любимица народа Мария Жуйриктаевна как обычно вошла в комнату. Войдя, она очень удивилась. Она не знала, верить своим глазам или нет: - «Ау, агалар, как вы сидите в этой запыленной комнате?», спросила она с удивлением. Никто слова не вымолвил. Беседа не состоялась. Она, поздоровав­ шись, ушла, не сказав ни слова. Иногда по ее такому- поведению можно было увидеть недовольство. Что было дальше не известно, был разговор о том, что лю­ дей годящихся в отцы, надо уважать, почтение им ока­ зывать, о том, что вчерашних лидеров районов оставили ни с чем, не известно. Но через несколько дней Мария Беспаевна заставила постелить на пол мягкий палас, шторы повесить, одним словом, она угодила старцам. Мы считаем это знаком почета старшим. Любимица и избранница народа Мария всего этого достигла не сразу. Она прошла по самым разным тро­ пам и поворотам судьбы, прошла много испытаний и постепенно закалялась. Мы считаем Марию по- настоящему счастливым человеком. Она с детства лю­ била работать, стремилась к знаниям. Много работала, ко многому стремилась. Как говориться в пословице «Тот, кто стремится, светом озарится». Это было не безрезультатно. Она рано осознала, что ее счастье в

* * * ------------------------------- 37 ------------------------------- работе. Ум, хваткость и скромность воспитали в ней родители, Маке смогла впитать в себя все традиции и обычаи своего народа. Она стала государственным деятелем, депутатом, членом комиссии Мажилиса Парламента Республики Казахстан по международ­ ным делам, обороне и безопасности. Также Мария вносит неоценимый вклад в решении многих глобаль­ ных проблем в качестве заместителя председателя ко­ миссии по правам человека и социальным вопросам Межпарламентарной Ассамблеи стран СНГ, штаб квартира которой находится в Санкт-Петербурге, член депутатской фракции республиканской партии «Отан». То, что жизнедеятельность Марии Беспаевны на виду у первого Президента Республики Казахстан Нурсултана Абишевича Назарбаева, можно увидеть лишь с одного примера. Президент Республики под­ держал, когда в 1995 году Мария Жуйриктаева была избрана депутатом Мажилиса Парламента Республики Казахстан, он от всей души поздравил ее и был уве­ рен, что она, активно участвуя в работе Парламента, внесет огромный вклад в положительном решении глобальных задач, стоящих перед страной. Надежда народа переросла в надежду Президента. Это означа­ ет, что народ не ошибался, когда среди многих канди­ датов выбрал именно Марию. Большей чести быть и не может. О достойной работе Марии было сказано и на приеме Президента. Мария Беспаевна с Нурсултаном Абишевичем всесторонне обсуждали вопросы моло­ дежи страны. Мы можем уверенно сказать, в том, что начали уделять особое внимание молодежи страны - есть заслуга и Марии.

------------------------------- 38 ------------------------------- ч Н Ь Доверие народа - это большая честь. Мария Беспа- евна никогда не забудет о своем народе, который воз­ вышает ее. Где бы она ни была, она с распростертыми объятиями, всей душой и сердцем, радуясь и пере­ живая, самыми благими намерениями встречается со своими избирателями. Ее особенности: она никогда не забывала лица и имена людей, с которыми ей пришлось встречаться. Их жалобы, мнения и предложения она всегда записывает в свою записную книжку, стремится содействовать их решению. Мы хорошо знаем, что ноша, которую несет Мария, как депутат, очень тяжелая. Служить народу нелегко. Беседуя с ней, я заметил, что Мария хотела бы участ­ вовать в выборах и в третий раз, это меня обрадовало. Я отдал бы свой голос именно такому депутату, ко­ торый знает все тонкости многогранной депутатской деятельности, у которой большой опыт работы. Мы считаем, что энергичная, активная, грамотная и хваткая Мария Беспаевна Жуйриктаева и в третий раз станет избранницей своего народа, она внесет свой вклад в решение глобальных проблем, стоящих перед страной: в укреплении независимости, в реализации политико-экономических, социальных и культурных реформ.

39 Б13ДЩ МЭРИЯ! «Жаксы сез - жарым ырыс» дегендей. жаксы адам- мен кездесш энымелескен кеюрек кезш ашылып, кен- шщ кетершш каладьг. «Б!здщ Мэрия!» карасайльщтар оны осылай еркелетш, кетермелеп 3pi мактаныш тут- ын айгады. Онын езшдш ce6e6i бар. Мэрия жастайы- нан о\\прдщ кыр-сырына канып, ез халкынан улп-енеге алып, халыктьщ дэстур1 мен салтын бойына cinipin ес- Ti. Бул катардагы карапайым шонан кызыньщ пайдасы- на шепшпп, атын шыгарды, абыройын асырды. Казакта «атьщ шьщпаса жер ерте» деген сез бар. Ьч¥Дай одан сактасын. Олай елд1 шулатып атынды шыгарганша елгенщ артьщ. Арзан атакпен атын шы- гаруга немесе ауырдьщ ycTi, жещддщ астымен ки- мылдан, елместщ кунin кешу Мэрияныц мшезше мулде жат. Не де болса «бас кеспек болса да тш кес- пек жок» дегендей ашыгын айту, мэймецкелмей тура бетке сейлеу онын канына сщген касиет. Буган Мэ- кещпц уй iHiiHqeri тэрбией, ата-ана улгкл, агайын-ту- гандардьщ бауырмалдылыгы, конакжайлылыгы, дас- тархандарыньщ ертелькеш 6ip жиылмай жататынды- гы, келin-Kerin жаткан адамдардыц ак алгыс баталары катты эсер етсе керек. «Эй, мына кыз ry6i жаксы адам болады, ©3i ашьщ, жуз1 жаркын, ете кецщщ, сыпайы екен» деген сезд1 есигенде танауы желб1реп, «меш шын ж ак сы керетш Kici ут\\изге келдЬ> деп, елгезек Мэрия кэд1мпдей 1штей масаттанып, ecin калатын. Слрэ, «жаксы сез жан сем!ртедЬ> деген осы да. Эке-шешесшщ еркелетш, аялап, алаканына сальш ecipreH енбспн Мэрия алгашкы куннен актай бастай- ды. Алгырлыгы мен акылдылыгы, намыскойлыгы мен жйгерлипп оны талай киын еткелдерден алып шыкты.

t * r -------------------------- 40 -------------------------- t f c r Уакыт жылжып eTin жатыр. Содан oepi Мэрия талай- талай о\\ирдщ ащысын да, тэттгсш де кердь Ьпркатар асу белдерден асып, кызметтен-кызметке кетершдь К,атардагы мугал1м, мектеп директоры болды. Содан сон педучилище директоры, одан Жамбыл аудандык оку бел1мшщ MeHrepyuiici, Кдзак ССР Мемлекетик кэсштж-техникалык бипм беру комитеттщ хатшысы. Алматы облыстык мэдениет баскармасыньщ бастыгы, аудандык кецес аткару комитет! терагасыныц орынба­ сары, аудан эюмшщ орынбасары сиякты жауапты кыз- меттер аткарды. Мэрияныц ерекше 6ip касиеп кандай кызмет аткар- са да элдеюмдердей асып-тасып, конышган басып, кеу- десш кетертен емес. Кбайта бетегеден бшк, жусаннан аласа болып, юммен болса да ортак ты табыса бщщ. Абырой бшгше кетершушщ басты oip ce6e6i осы шы- гар деп ойлаймыз. Мэрия Беспайкызы 1995 жылдьщ желтоксанында Казакстан Республикасы Парламент Мэжшсшщ де­ путаты болып сайланды. Депутат болтысы келетшдер кеп. Б1рак мунда да халык ез тацдауын жасап, Мэкец- до 6ip ауыздан сайлады. Ел ceHiMi - зор сешм дейтin болсак, будан артык абырой, бакыттыц жок екенш ойга тушп койган жен. Жакында Мэрия Беспайкызы екшпп рет №11 Жам­ был сайлау окруп бойынша Казакстан Республикасы Парламент! Мэжшсшщ депутаттыгына усынылып, ау- зын айга бшеген терт кандидатты жещп шыгып, Пар­ ламент тер1нен езшщ орнын алды. Депутат - халык кызметппсь Олай болса, Мэкец де­ путат ретшде не бтрд1? Ол колы бос кезшде жамбыл- дьщ, карасайлык азаматтардын арыз-шагымдары мен тшек-пшрлерш елд! аралап журш. оз кулагымен естш,

--------------------------- 41 --------------------------- 'rib' койын дэптерше жазып алып. олардыц тез шеипмш табу уийн аудан жэне жергшкп эюмдермен жш-жш хабарласып, кажет болса кездесш отырды. Мысалы, Мэрия Беспайкызыньщ атына жогарыда айтканымыздай, Казакстан Республикасы Президент­ ши жанындагы ракымшылык жасау комиссиясынын мушест ретшде кептеген хаттар келш жатады. Оньщ nenepi - ойланбай от баскан, опык жеген, кателжтерш кешн TyciHin, бармактарын шайнаган, 6ip сезбен айт- канда орны толмас eKiHiuiKe урынган адамдар, олар- дьщ ет жакындары. ата-аналары болып келедь Сондай хаттарды мысалга келтлрешк. «KgpMemmi Мэрия Беспайцызы! Аналыц ац ниеттмен алдыцызга бас uin, жанары- ма уялаган коз жасымды тия алмай шын журектен а з ге барлыц отбасымыздыц атынан улымыз Василий Клиперттщ тагдырына арашашы болганыцыз уийн шекс'п алгысымызды б1лд1рем1з. Mine, oip ай шамасы болып цалды баламыз ушм1зде. Куаныштан эл/ де кв- 3i.we жас Kenedi, куаныш жасы эрине. Мен а зге се- немт, егер Сгз болмасацыз, сгздщ аса сез'ттал ул­ кен аналыц ж урегщз болмаса, кш 6tiedi ею жыл­ дан кешн бгздщ тагдырымыздыц не боларын?! Сгзге вт т ш жаз деп маган 6ip эйел айткан edi. Ол да а зге рахметгн айтып жур. С/з арцылы баласын цайтар- ып алган Kopmedi. К^аз\\р жагдайлары жацсы, отбас- ылары аман. Мен аздщ аягыцызга жыгыламын, квзш жум- ылганша а зд щ балаларыцыз беи немерелерщгзге саулык тшеп, Аллага жалбарынып втемт! Клиперттщ отбасы. Омск цаласы.

t f c r - ------------------------- 42 ---------------------------- 'd b ' ...Жаца гасырдыц басы маган ауыр цаты экелеЫ деп кш ойлаган? 2000 жылы дуниеге yiumiui сэбшм Назерке келд/. К,ызым аитен туганда кещрдегтде ца- mep.ii iciK болды. Оны кетерт бармаган есгглм цалма- ды. Дертке оз елгмгздегл медицинаныц куаты жетпе- di. Шетелге апарып емдету керек болды. Оган жаг- дай цайда? Сондай ауыр сэттерде Алла Тагила маган Мэрия Беспащызы Жуйржтаевны кез!кпир(И. Двц- гелек жуздг, бет-элпеттен мешргм шуагы твгшген анага муц-шер1мд1, коз жасымды тамшылата отыр- ып жеткгздш. Ол маган сабырлы жузбен ойлана царап отырды да: - Еркежан цызым, сабыр сацта. Ел1\\пз цаз\\р бпр- тЫдеп ецсе кетерт кeлeдi. Сан myp.ii циындыктар элг-ац артта цалады. Елдщ ертещ осы жас сэбилер. Осылармен коктеп, гулденем1з. Цудай каласа, Назерке цызыц 2030 жылы б 'тют мамандар цатарынаи Kopi- nedi. К,олымнан келгенше квмектесешн, - dedi. К,Р Парламенттщ депутаты Мэрия Беспащызы coumin, маган циналганда цолушын берд\\, коз жасым­ ды Kopdi. Соныц арцасында Израиль мемлекетте eKi мэрте барып цайттык. lIlyKip, кызымнын xcmi Kaiip жаман емес, ум т бар. Endi уипний мэрте баруымыз керек. Cdtni туесе, кэнекей. Ызге цамцорлык жасаган аяулы да улкен журекни Мэрия Беспащызын yueMi бшктерден коргш Kejiedi. Оны nip тутамын. Оз тарапынан Жэрдемдескен «Ра­ хат» фирмасыныц президентi Бейбт Бэмрулына да апгысым шекс'13. Адамгериалштерщнен айналдым, ту­ ган e.:ii.\\aiin Meiiipi.\\idi ул-цыздары! Дендерщ{з сау, ец- бектерщз ж-eMicmi бола бергей лайым да. Еркежан Шагырова, Ынтымац ауылы, Жамбыл ауданы, Алматы облысы.

-------------------------- 43 ----------------------------- 'rib' Мше, осылай алгыс аркалаган Мэрия Беспайкызы- ньщ депутат ретшде де кетерген жуп ауыр екенш нак- ты мысалдар аркылы жаксы бшем1з. Мшбеге шытып сез сейлеудщ, б1реулерд1 эцпмеге тартудыц, айткан сезге иландырудын езшдж касиеп бар дейтш болсак, К,азакстан угаметш отставкага ж1беру туралы «Отан» партиясыныц Мэл1мдемесш жариялау депутат Мэрия Жуйржтаевата тапсырылуыныц 03i тегш емес сиякты. Жакьшда, ягни сайлау алдында Мэрия Беспайкызы Жуйржтаеваныц сайлаушылармен кездесушщ куэст болганым бар. Хальщ айтса калт айтпайды. 1штеп сыр- ларын актарып салды. «Карагым, Мэрия, елдщ мушкш хал-ахуалына уюмет кашан назар аударады? Уш мыц тецгемен катай ем1р суремп? Мэселен, ез басын 3000 тецгемен кун кере алар ма едщ?...». Крйшы, коймаган сурактары жок. Оте орьшды. Ашынган, арыган, тозган, YMiirepi узшуге шак турган халык не демейдо?.. Мэрия бэрш де аса сабырльщпен тыцдады. Эрюм- нщ сурагына теб1рене жауап бердь «Менin де жаным кинатады... 0 3 ipine уакыт керек. Ел1м1здеп экономи- калык жэне элеуметтж жагдайдьщ оцаларына аздерд1 сецщремш. Будан да жаманымызда кун керген едж кой. Сэл-пэл шыдамдыльщ керсепщздер...» деп басал- каты сездерш байыппен туащйрдь Акырьшда халык тусшгендей болды. М1не, соньщ нотижеЫ Мэрия хальщ калаулысы болып екппш рет сайланды. Eip атап етерлж мэселе. Мэрия Kefioip кызба кандидаттардай ешюмте тау-тау уэде берген жок. Бар болтаны елдеп Kasipri жагдайды, депутаттардыц, еюметтщ icren жаткан жумыстарын асырмай, кем1ст1ктер1н жасырмай, айна-катеаз тусш- д1рш бердт Бул олардыц журектерше жеткен сиякты. Иэ, бвдщ Мэрия осындай! «Заман жаршысы», 23. 10. 1999 жыл

44 ТАУ БАЛАСЫ ТАУГА КАРАП 0СЕД1 (очерк-щггме) Досым-ау, бшесщ бе, бшесщ бе, Кеп адамньщ eciMi жур еамде. Адамныц азаматтык тау тулгасы, Елше коскан таудай улесшде, - деген жыр жолдарын жазган сэтте кез алдыма ез1м1з кунде Kepin журген Рахац келедь Оньщ тура караган отты жанарынан сэл тайсалгандай темен карай бере- мш. Kacnen i де кастерл1 Карасай ауданьшда он жылдай кызмет icTen журш, 6ip рет те кездесш сейлесе алмап- пын. Оттеген-ай, eKiHiuii кеп, омip осылай жылжып ете береди Bis кебшесе «бетегеден бшк, жусаннан аласа» аса карапайым адамдарды байкай бермеимis. Аты шык- кан акындарды, улагатты устаздарды, ел баскарып жур­ ген абзал азаматтарды мактап, марапаттап, ал ундемей, уйдей TipniK 6iTipin, журген таалерд! назардан тыс калдырып коямыз. Мунымыз келюпеген жай екен. Мен Рахацньщ аты аталмай жур, марапат, мактаудан кур алакан калып жур дегеннен аулакпын. Эйтсе де аудан гарапынан соншалыкты игппкп ic тындырып журге- HiHe карамастан бул Kici туралы сирек сез болатыны шындьщ демеске лож-iм жок. 1999 жылы К^арасай ауданыньщ курылганына 70 жыл толуына байланысты «Крнысы Карасайдьщ кут- ты мекен» атты аньщтамальщ кггап жарыкка шьщты. Онда буюл аудан тарихы, ел коргаган ерлерк ес1мдер курметпен аталуга TnicTi ардактылар, мактаныш тута- тын жерлестер, енбек eTin журген азаматтар жайлы жазылган. Мше, осы ютаптыц 131-бетитде Оразалиев Рахым Алмабекулы женшде тшдей мэл1мет жариялан- ган. Осыдан кешн маган мынадай ой келдь Жаксы-

--------------------------- 45 --------------------------- ныц жаксылыгын неге дер кезшде Kepin, атын аспан- дата алмаймыз? Ип жаксылардыц кездер1 ирюшде ауыз толтырып сез айтуга саранбыз. IciMi3 тусер адам болса, иш п алдьшан шыкдаймыз. Дацгаза дакпырт- тыц жетегшде кетем1з. Мен осы К,арасай ауданында кеп жылдай ецбек етш журген кез1мде ол Kicire жасал- ган, есте каларлык сый-курмет, марапатты кермешпн. Бэлюм, сондьщтан да шыгар жалпы уранныц ауаны- мен журш, ардагер азамат, асыл адам, улкен галым, адамгершипп мол, айтар ойы бар, байыпты да байсал- ды Рахацды коз1м!зд1 шел басьш кермей жургешм1з. Бул ойды мен жеке ез1ме де катыстырып айтып отыр- мын. Осындай буюл республикага аты мэлш аптал азамат жайлы айкайлатьш айтуга болады екен-ау. Муны айтпауга, Раха, бар ма амалым? Ci3re елец, жылы сез арнамадым. Ол! талай айтылар, жазьшар да Таусылмасын ем1рде арман - энщ! Кемшинктщ eTeyi деп бшгейсщ, Ецбепщц саралап, кеп тазбейсщ. Сыртыцнан талекшщ боп журешн мен, Солем1мд1 жецгеме жетюзгейсщ. К^анша сортын шыгардьвд ак бидайдыц, Т1рлкс1з, тыным алмай жаттыц кай кун? Селекция сешмд1 екшпи ушц. Жолын тауып келеаз сэтп ыцгайдыц. Терец ойлы галымсыц алып тулга, Keperi осы байлык кой хальщтьщ да. Ел дэулетш арттырып куннен-кунге Орын адцыц TepiHeH тарихтыц да. Буклл елге мэшЬур боп атыц мэ.'нм, Кебейттщ канша бидай дакылдарын. 1зденесщ, тушмен шукшиясьщ, Басыцды баска жакка катырмадыц.

* * * ---------------------------- 46 ---------------------------- * * * Сез емес менщ жалгыз ойымдагы, Канша ел езппзд1 мойындады. «Ештен кеш жаксы» деген макал бар гой, Осы елец болсын шашу тойьщдагы! Сонымен, мен муны неге айтып отырмын? Сейтсем, Рахан, иэ, Оразалиев Рахым Алмабекулы 1935 жылы осы Карасай ауданыньщ Каменка ауылында туыпты. Жерден жет1 коян тапкандай куандым. Ал ещц Рахан мактау мен марапаттауга не себептен лайык дейтш болсак, муны 6i3 оньщ жас шагынан, со- нау бала кезшен енбек cyftriui кагылез, алгыр да арман- шыл, алдына максат коя бшетш, ойына алганын тын- дырмай коймайтын, болашагын о бастан ойлаган каси- ет1нен 1здейм1з. Ол эке тэрбиесшде кеп болмаганмен, асыл анасынан, аяулы эпкесшщ тэл1мд1 тэрбиесш, улп- ©HereciH ерте уккан. соган байыпты да байсалдыльщ- пен, балальщ кезбен емес, данальщ кезбен кез ж1берген бала. «Болар бала 6eciriHeH» дегендей эжесшщ ыстык кушагында ескен ол 6eni 6eKin, буганасы катпай жатып анасына комекпн болды, эскерге кетпей турып. экес1н жоктатпай кай жумысты icTece де тындырымдылыкты, тиянактылыкты танытты. Бул кез сум фашист ел1\\пзге туткиылдан шабуыл жасап, ел басьша тускен ауыр кез ед1. Каршадайынан кара жумыс icTen, т!рл1кке уйренген Рахым куннен- кунге шыныгын, ширыга, шымырлана Tycri. Ол кезде осы аскар Алатаудьщ ere ri каракурым халыктыц енбек майданына уласты. Анау Медеу шаткалынан 6epi карай осы Каменка, Жандосов ауылыньщ жогары жагьшда Кызган енбек кешке дейш 6ip толастамайтьш. Осын­ дай ортада Рахым ел агаш ексе агаш erin, жер жыртса жер жыртып, шеп шапса шеп шауып кабыргасыньщ кайысканы мен белшщ майысканына карамай, тер тек- Ti. Не керек, эскерден жараланып елге оралган ауыл

* * * -------------------------- 47 -------------------------- адамдарымен шесе журш агаш тасыды, арба айдады. Bip гажабы Алатаудыц ooKxepi жемю-жидек, кекешс- ке ете бай болатугын. Содан олар шие, алма, epiK Tepin жеп, карындарын тойдыратын. Рахымнын кониин шаттык зсерге белейтш мына 6ip жагдайга токталмай кетуге болмайды. «Шалкуга себеп кещлге ойлар келедк Болса да имдер экемдд мактай бередг Сол шакта маган тиш те журд1 кемеп, Экемнщ, пйркш, достары неткен кеп ед1?! Туьшпын тауда, Жанында мелд1р булактыц Карт Алатауымды, Бшкпкп гана унаттым, Аянбай жумсар кажырлы-кайрат купим бар. Аяулы экем, бастауы сенс1н куаттьщ. Дулдул1н болып туякты таска кайрасам, Булбульщ больгп багьшда кунде сайрасам. Экемнен жуккан касиет кой деп угыцдар Bip гулщ болып кез жауын алсам, жайнасам. Намысты бермей, Серпмнен эсте таймасам. Ерте1пмд1 ойлап, Енбекпен 6iTe кайнасам Экемнен жуккан касиет кой деп угыцдар Bip icTi бастап, бтрм ей оны коймасам!..» - деген акын елещ тура Рахымныц журегшен шыккан- дай. Рахымныц экеа ете eHepni Kici болыпты. Суырып салма акындыгы да бар екен. Акындардыц ауылын аралап журш, сезбен шайкасады екен де, жецбей кой- майды екен. Орынды сез, орайлы ой ол KiciHi yHeMi олжалы етед1 екен. Сондай эке туралы сез болганда

'rib'--------------------------- 48 --------------------------- 'rib' Рахымньщ тиоктыгы бшктей тусш, мерет тасып, кещ- jii Алатаудай 6ip кетершп калатыны занды емес пе?! Сол баска тускен ауыр кундердщ ец киындьщ шак- тары, бал балалыктыц кимас тэги кундер1 мен улкен- дердщ алгысын алган жастык шактын бакандай жиыр- ма жылы Каменка ауылында erri. «Kip жуып, кшдж кескен туган жердщ кадф-касиет! маган ете ыстык» деп еске алады балалык дэуренш Рахан. «Тау баласы тауга карап еседЬ дегендей, Рахац ас- кар Алатаудын кузар шыцына кез тастап, тамаша та- бигатына тацыркай карап, мелд1р булактьщ таза суына сусынын кандырып, табигат сулулыгына бой алдырып, киял-ойын байыта тустк Ол бойшан болатын. «1Шр- кш-ай! Бойыммен 6ipre ойым да бпж болса екен» деп армандады. Рахан тагы 6ip энпмесшде былай дейдк «Элемге эйгш Медеу айдьшына бара жаткан кезде эрюм тау шаткалына егшген бойжеткен кыздай кекке кол созган сулу шыршатарга, карагай агаштарга epiKci3 кез тас­ тап етедь Алма, карагай, шыршалар сыцсып кез жау- ын алады. Адамды эдем! эсерге белейдь Осыныц бэрin согыс кезшде б!з ез колымызбен отыргызганбыз. О баста экелер1\\пз erin, аяктай алмай Улы Отан согысына аттанып кете барган екен. Bi3 соны аяктадык». «Талаптыга нур жауар» дегендей Рахан жастайы- нан спортты жаксы керш оси. Тау шангысымен кар жамьшган шаткалда кустай самгады. Экесшщ жоктыгын бшддрмеген, 0Mip cypin жатпады 6ip кунменен. Алдына Алатаудай максат койып, Алга умтылды inrepi жылжуменен. Кдналганын сезд1рмей анасына, К,арамай-ак езшщ шамасына. Мектепп кшец беспен бтрд1 де