Жарқылдап өткен жайсаңым

Мемлекет жене ногам кайраткерк 6елг1л1 журналист Рахмалы Байжасаров сол жакта 1-цатарда жубайы Бибгнурмен Алматыда оцып журген студент бауырларыныи басын носып едг Сонгы катардагы он жацтагы ектнш) Сейд1лда Кепбаев еюнш! цатарда-оц жак,та упннпи Шамша, тор-ннип Цуанышкул Торт!ныл катарда сол жакта 51р1нш1 турган Сейдшда Дэулетбакулы 9 сыныпта. Цаскелец каласындагы Абай мектеб!.



Цуанышкул, шешелер1 Айымжан, Амантай, анасы Турымтаймен Сейд!лда мен Куанышкул достары Жапар, Эл1мдермен...

Жас жубайлар Балгыч балальщ шак. 1955 жылгы сурет бауырлары: Шэмша, Царлыгаш, Алпыс, Сейд1лда.



Карындасы К,арлыгаш пен жолдасы Эскерба

Эпкес1 Сак.ып. нарындасы Шэмша, агасы Телеген, женгес! Бубина. Агасы Бебекбай Атасы Хнсамеддин, же игеci Нуржамал. й

Сейдшда б1р топ эр1птестер1мен Алматы облысыныц Балхаш ауданында. Сейдшда бауырларынын ортасында. Агасы: Цази шшерг Сейш, Мурат, Алпыс. .

Сейдщда цызметтестер!мен 6ipre.

Куанышкул М е щ ц а я к д ы з ы жумыс уст1нде. СейдЬчдаш itcMepcci Суйжт! немерес! Дэулет. Айбикеп! кору бакыты буйырмады.





Царындасы Роза. 1тс1 Серж. Сэкецн1н суй!к*п кел1ндер{: Сеуле, Алтын, Гулсара.

Соксннщ немерелер!. Eipimni цатарда: Мадияр, Алтынай, Д{нмухамед. EKinmi цатарда: Айбике, Дэулет, Аян.

ДАЗАЦСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ К^АРАСАЙ АУДАНЫ А!(ЖАР АУЫЛЫ С.Д. КОМ БАЕВ АТЫНДАРЫ ОРТА МЕКТЕП

C. Ke![баси атындагы мектеп пен муражайдьщ ашылуы кез1ндег! бауырлары мен жолдастары.



Сэкецнщ туган-туыстары Шэмшаныц мерейтойында. человека— его дела\". И в эти дни, в канун 60-лстня, все, кто знал, уважал, ценил Сейдильду Даулетбако- вича, заново переживают те чудесные времена, когда все было заполнено интересными делами и на ниве просвещения, когда горение Копбаева С.Д. передава­ лось всем, кто с ним работал. Ануар Алимжанов сказал: \"Народ жив и велик до тех пор, пока он умеет ценить талант, пока он с пони­ манием относится к благородным устремлениям своих сыновей и бережет память своих великих предков\". Семья Копбаева С.Д., получившая многочисленные бата— благодарность, теперь во главе с незабвенной его супругой Куанышкуль и детьми дают возможность жить второй счастливой жизнью Сейдильду Даулет- баковичу. Сейчас пишутся статьи с воспоминаниями об этом замечательном человеке, транслируются выступления его коллег по телевизиру, отмечаются круглые даты: школа, улицы носят его имя. Пусть ему земля будет пухом, а душа его будет спокойна. Его благородное дело продолжает его семья и благодарные ученики. 9-305

ЕЛ КДМ Ы Н ЕРТЕ ОЙЛАРАН Сейд!лда десе, к о ц ^ ге 6 ipinmi оныц адамгершш1гг оралады. Ол улкен-юййн! укщей уты н , карсы альт, MOccjicciH адал meuiirt, ой opicin байкан, жаксылык тшсп, шыгарып салатын. Ол адамды жакындыгына, гуысгыгына карай емес, оныц жумысына, адалдь^ына сайып келгенде, адамгершш!пне орай багалайтын. А дамга, балага ак. к е ц ш 1н, нуры н тоге салаты н. Жсимге кдмкор, ж еарге суйен4ш бол, — деп отыратын. Эл i eci.\\T^c, 6ip кугй Малая станнцадагы балалар уЙ1ндеп жетк!ншектерге лайы к камкорлык жасалуда, 6ipaK оларды маса талап жур, обал болды-ау, тауга ]ныгарьт таза aya жуткызын, сайрандатпаса болмайды- ау,— деген! бар. Облыстьщаткару комитспнщ tneinÍMÍH кабылдатып, сол жылы жуир!)! жур1н. балалар ytiitt Баганашылга тауга Komipin, кондырды. К,ондырып Кана коймай, балалар yniHtH ¡ргетасынан шатырына д е й т e 3i карап жур iгг керегест, еден4н мрамормен каптаты п, жумыс ¡стелш б^ткенше KyHine e¡<i per баратын. Keperecin актатып, едойн сырлатып, балалар уЙ1не керек-жарагын тугелдей жацадан о п е р н т . Ж ац а 6 ÍTKeH балалар уйгн аш к ан д а, балалар тагщанып, тамашалап, рахмет айтын жатса балалардыц OKeci, rueiüeci болган уй директоры Фроловна Екатерн- наныц куанганынан коз4нен топлген ак тамшылар эл i коз алдымда. К,апш агай каласы н дагы собилер уй1ндег] жас буынды жазда жайлауга шыгарып, кыста етекте устайтын. !<41мцорлыкжасасац 6ipey Kyurin турса, ею ныл éipey цуанганна]! жылан турсы н,— деген создер1 eciMHen 6ip шыкпайды-ау. А дам герийлт осы емес пе?! Ол кызмет бабында уш норсен! аркау егепн. Bipiuntici—

жогарыда айтцан камкорлык, адамгершш4к, eKimnici— ¡скерлж уйрену, yujiHmíci— адам, ел, жср кдмы. Ал ¡скерл{пне келеек: \"Улыцболсац— юипк бол\", — деген халык соин ж ni кайталайтын. Облыстык 6ojíi,\\í- ]йц бедел i, оку белгмдер!, мектеп бедел1, ал олар ауыл, ел беде.11 деген созде)л кулагыма эл! есчийп тургандай. Осы орайда 6ip айта icerepiM , мен i туган бауырындай Kopin, сырласып отыратын. Ол жаз айларында окуш ылардын Ko6in жазгы дсмалыс, сауъгктырулармен камтитын. Балалардыната- аналары конипнен шыгып жыл сайын 92 енбек. ты- [¡ьиу Jtaiepi, 192 оку- oimipic бригадалары. сп о р п ы к. турисччк, натуралиепк, техникалык- пэн/йк, т.б ла- герьлер жумыс ¡стед1, ал пионер лагерьлер4 эр мектегие болды. !ле, Кдс келен аудандары ны н oKy-on;¡ipic бригадаларынын Kctíóipeyi Одакта 6ipinLui орын алып журд). Республикалык окугнылар енбек 6 ipjiec'inini[[ слс11 нде i -орынды Алматы облысы жен.1П алды. С. Копбаев ецбек, эскери дайындык, спорт погщер1н окытуда, мектептен тыс мекемелердщ жумысын, елд1, жер;й, халыкты коргаутургысынан карап, ерекше конм болен н. Ор аудан орталыгында, кал ада спорт мектеб: курылып кысы-жазы ñiрдей жумыс icie;ji. Сэкен CK¡ жаз, ею кью аргынан калмай куып, барлыц орта мектепте эскери кабинет кургызып, тир, азаматтык корганые аландарын жасатгы. Жамбыл ауданы, Аргалы мекен-жайындагы №i орта мектенчт эскери кабгтеч! Одакга 6ipinni¡ орын алып, огаи космонавтар жгн кел4п, окушылармен жи1 кездесетгн. TeKTi, ¡скер, кореген, камкор оке едк Туыс, жолдас десе журеп елж{реп туратын, Ел1ц, жер4ц, халкьщ ceni ^ ы т п а й д ы , Соке! 7 b^/; KVb/,

КОРЕГЕН, 1СКЕР, КДМК,ОРШЫ Жацсы азаматтын, ес1М1 адам жадьнтан ешкашан ешпейд1. Сондай жайсац жан— 13Г1ниетг!, адамгерш шт мол, к4ш1пейш, улагатты устаз, юкер басшы, ол\\[{з;щ!. жерлес1м!з Ссйд^лла Кепбаев ед!. Ол — Карасай ауда- ны ны ц Турар ауылында туып оскен, ]<.аскелсндси Абай атындагы орта мектепте узд^к окыган. Сейдшда Копбаев ем1рден ерте кетсе де, артында ошпес ¡з [<^шдыр- ган оз халкыныц адал улы, аяулы азаматы болатын. 1979 жылдыц наурыз айыныц 2-жулдызы болатын. Абай атындагы орта мектепте дирекгордын торбие жумысы ж он1ндеп орынбасары болып жумьгс ¡степ жургенм^н. Сол кездеп \\1ектепнц директоры Манас Кикымов шакырып алып:— Мен баска мектепке ауысамын, орныма сен директор боласын. ертец об- л ы сты к халы к агарту бол1М1Н)ц бастыгы Сейдшда Копбаев келед!, келюу1Ц керек,— деп кес!п айтты. Е ртец1не сагат )3-те С ейды да Копбаев к е л т , педагогикалык ужымды жинап: —Курметт1 устаздар, буг1ннен бастап директор- лары ц М ария Х амзиевна, оздер{ц торбиелеген, устаздык жолын пионер вожатыйдан бастаганын оздерщ жаксы б1лес!ндер, б¡зд¡ц сен!\\пм}з;п актайды деп сенем13. Ал енд!, М ария Хамзиевна, мынау буй- рык, дирекгордын. креслосына отыр, оз!м очи ргы зьт кетейш ,— деген]. Улкен креслодан басым озер кылтиып кор4нгенде Сейдшда 1ш е к -с те с 1 ката кулш: — Кзшкентай директор, енд1 сен осындай улкен мектеч!! баскарасыц, бул жай мектен емес, абыройлы, республика колем[нде улкен басшы кадрларды, атакты галым, устаз, дэр!гер, ацын-жазушыларды окьпып, бы!м берш, тэрбиелеген мектеп екенш умытпа! кю

Еюнпп тапсь[рмам: мектеп жанындагы интсрначта 300-ден асгам бала бар. Сондагы балаларга сен тек директор, устаз гана емессщ, ана боласын, ор баланыц ом4р1, тагдыры сен[ц, сен бас кар ган устаз, торбие[п4н!ц К0ль[нда екегйн ес1нде катты сакта. Осындай каснетг4 мектепл республикам белпл1 мектеп катарына жсткь зед1 деп мен сенемгн,— де;н. Б4раз кун откеннен кей1н, Сейдшда облы сты цха- лык агарчу бол¡м¡не шакырып, мектеп, интернаттыц материалдык базасы туралы сурады. Мегн обден тындап болганнан кеЙ1н: — Мектепке, интернатка к а ж е т норселер;п тугел ччз!П, хат жазып окел,— дед1. Сокецгйц Т1келей коме)1 - мен мектепке жацадан жийаз, техникалык, дидакти- калык курал-жабдьщтар, интернатка катты, жумсак жи{чаз, матрац, корпе, жастык- жамылтыш, госегнш- гер, ыдыс-аяк, асханага стол, устел, турл! ас гпиреччн электр пештер алынды. 1980-81 жылы мектеп, интер­ нат уйлер1 курдел) жондеуден отп. Жа,чпы сол жылдары мектеп-интернатты ц материалды к базасы тугел жацарды десем артыкемес. Сейд1лда Кепбаев балалар у т м е н интернапарга оте коп коцш болетш. Жи4-жи) барьш, жагдайды оз коз1меп к ер 1п, камкорлы ц жасауга ж алы кпайгы н. \"Малая станицадагы\" балалар уй1н ауасы таза таудагы \"Багана)пылга\" кеийруге коп ецбек С11црд1. Жалпы интернат уйлер!Н1ц саны н кобейтш , онда окитын балаларга ерекше камк,орлык жасады. Балалар утп, интернат директорларын жи1 жинан, тypJíi нускаулар 6ерЙ1, комек жасап туратын. И нтернат балаларыныц тамагыныц ток, жаткан жepiн^ц жайлы, таза, жылы, К)ймн1ц бу!1 н болуын к и п ы талап е т е т т . Б!з де осы талаптан шыгуга тырысатынбыз. Ол юс1 мектеп жумысын, оку-торбие процесш буге- Ш)гес}не дей1н оте ж аксы б ш е г т . Бу!тн11 кунмен емес, ертецмен о.\\пр суретш кореген, ж ац аш ы л ¡скер басш ы е;и. Ода К- республика ко л ем ш деп бм1м саласы ндагы жацалык, жацашыл идеяларды кадагалап, оны облыс мектептер1нде енпзугс куш салы н, багы т-багдар бер4п ¡0!

отыратын. Сол жылдары облыстардыц коптеген мектеп басш ылары мен озат мугал4\\]дер4 Москва. Ленинград, Белоруссия, Украина, Балтыкжагалаула- рындагы республикаларда болып, олар б4зге кел!п, о зар а гож 1ри бе алм асу ж ум ы стары кы зу журнч жататын. Ш ыя мэншде, С ейд^да Кепбаев мектен у'И'н жаратылган жан едь 1988 жылы мектеб1м1зд1ц 50 жылдыкмерейтойына дайы н ды к ж у р т жагты. Б1рде кешкчсш Сей;плда мектенке телефон шалый, ецбеп синен, наградаларь! жо к. мугал1мдер туралы тш сн маглуматгар окелуд! таисырды. Сол мерейтойды дайындан отк1зуге, 031 тшелей комек корсет1п отырды. Бийм ошагынын 50 жылдыгына арналган салтанатты жиын \"Дружба\" кинотеатры залы нда оччч. М ерекеге осы мектепте 1937-38 жылдары устаздык кьгзмет аткарган атакгы наргизан жазушы Эди Шор1нов, сол кездега министр Мырзатай Жолдасбеков, мскченн ор жылдары окып б1т1рген тулектер катысты . Сол жылы Сейдтпда танертен кел1)[, мектеггп аралап кор4п, окушылармен кездестт Салтанатты жиында соз сойлеп, ол окыган мектебй устаздары туралы кунды естел1ктер айтгы. Коз1 т 1р1, жумыс ¡степ журген устаздарына улкен курмет корсет4п, багалы сыйлыктар усынды. Б4рнете мугал4мге \"К дзак КСР халык агарту ¡с4н!]], озык кыз- м еткер]' бeлг¡ciн, Оку м и н и с тр л т н щ Кур меч грамо- тасын, облыстык халык агарту бол¡мниц мактау гра- моталарын оз колымен тапсырды. Мчне, \"Ж аксыдан шарапат\" деген осы болар. Сейдшда Конбаевччн агарту, бш4м беру саласындагы шч ¡стер!)! коптеп санай беруге болады. Эсчресе окушылардыц жазгы демалысын у!чымдастыруда айтарлыкгай ¡стер аткардь!. Облыс бойынш а 92 тыныгу лагер4, 192 оку-онд4рю бригада- лары, С140рчтык, чурисччк. техникалык, торбиес! киын балаларга арналган арнайы лагерьлер жумыс )счед!. Эр мектепте мектеп жанындагы пио]!ер лагерьлер! болды. Б{рнеше мектеп, соньщ шйндс б!з;нн Карасай ауданындагы Титов атындагы мектепт{ц оку- oндipicт!K бригадасы кешеп Одак кoлeмiндe бipiншi ]02

орынга ие болды. Республикалыкокушылардыцен,бек б4рлест1пн1ц слетжде Алматы облысы б{р4тп! орынды жецш алды. Сонымен катар, Сейдшда Копбаев ецбек, оскери дайындык, дене шыныцтыру пэндер)н окытута, спорт, музыка мектентерннц жумыстарына зор котил болд). Эр ауылда спорт, \\[узыка мсктсп чср! кысы-жазы жумыс ¡стед4. Ж амбыл ауданы Кдргалы сл;и-мсксп{ндс[1 м ектетчц осксри дайы нды к кабипел Одакта 64р4нш! орынга ие болды. Мше Сейд!лда Копбаев артына осылай ¡3)1 ¡стер калдыртан абзал жан, ¡скер басшы, халкына адал енбек еткен зор тулга е;н. Осыпдай адамнын. бас[ны- лыгымен жумь!с ¡стететпмд{ мактан етем4н. Мектеп чток!рт{мен баталы болса, мен де Елбасы мы з Нурсултан Эб!шулы Назарбаевка, устаздарта устаз болтан аяулы азамат Копбаев Ceйдiлдa сиякты халыктьщ адал улдар)^П! окытын, торбиелетен Абай атындагы орта мектепте устаз, басшы болып кызмет ¡сте)ен1ме куаныштымын, бакытгымын. Халкы да ецбеп с4цтен ардакты улдарын умытнан- ды, ес1нде м оцп сактайды. Ка'нр тутан ауылы Турарда Сейд{лда К опбаев ec^мiмcт^ агалаты н кош е жопе ауданымызда б!р !\\!ектеп бар. Кореген, ¡скер, камкоршы, аяулы жанныц онетсл! ом{р4 копке улп. Урпактары мощч ес4нде сактайды. 1 /л/млм

ШЕБЕР УЙЫМДАСТЫРУШЫ Мен Сейдища Доулетбакулыи Оку мнннстрлпчнде \\)ннистрд!н, комекш!с! жумысын аткарыи жургеннен б1лет4нм1н. Ол кезде жаца курылган Курт1 аудандык оку б0.!п\\пн[ц мецгсруипс) ед4м. Казаксган коммунис- 11к нартиясы Орталык Комитет{и)ц б{р!ннн хатшысы Д.А.К,онаев Курт! ауданыныц орталыгы Ацши ауьтыиа жаца курылган ауданиыц жагдайымен танысуга кел;ц. Жылы жузд!, акпейш адам екен, б!рде)[ мектентердщ материалдык базасын, курылысын, бма-бакшалардыц бар-жогын, окулыктармен, жаца багдарламалармен камтамасыз еплук муг^йм, торбиет! кадрлармен ю- лыктырудыц барысы жойл! тепе суран, толыкхабардар болды. Димаи! Ахметулы ^онаен осы кездесуде: \"Аудан орталыгы Акшиде жаца тигтп орта мектептер мен бала- бакшалар, малшы балаларына арналган интернаттар салынады, кадрлармен камтамасыз спле/п\", — дед!. Барлыгымызга тансырма берииц. Осыдан кегвн, ,\\[ен Оку министрл1пне к е л т , миннстрд4ц кол^екшю: Сейдшда Дэулетбакулына жолыгып, келген шаруамды баяндадым. Мен1 бурыннан таннтын адамдай жылы сэлемде- с)п, Секец барлыгын тыцдап болган соц: \"Министр каз!р жок, ¡ссапарда, ертец сагат !1-де кел!щз\", — дед1. Маган министрге юргенде мектептер мен бала- бакгнаныц материалдык базасын, корнсю о[<у-курал жабдыктар мен техникалыккуралдарды жоне кадрлар жайлы голык. айгуга, эр) Алматы облыстык оку бол!- мш е ерекш е тапсыруды сурацы з деп кецее берд{. Министрге к)р{п шыккан соц барлыкжагдайдыайтып. мэселе шешмет4нд!пн, улкен комек корсетстнйн жоне Курт! ауданы министр кемекпйеййц бакылауында ]()4

болатындыгын айтты, — де;цм. С онин, Секецмен тыгыз байланыста жумыс ¡сте;йк. Сскец оз) ай сай]нн мек'геппн, бала-бакшаныц, олардыц кажепч курал- жабдыктармег) камтамасыз ечи)\\ан уие.\\п налагала)! отырды. !978 жылы Ш 1лде айы ны н аягында Москеуде откен букмодактык,мугал1мдерд4ц [[[ съез]нен келеек, Секен Алматы облыстык оку бол1М11Йц мецгеру[[.[¡с) болыптагайьпщалыпты. Орнымен кутгыктап, куаны- сын жатырмыз. М эскеудеп откен мугал1мдер съез4нде не коргетм дц не еспгегнмд! оку-торбие жумысы жогйнде кандай багдарлама болганын тьщдап, Секен ерекше мон бер1п, мацызды б)рнеше сурактар ойып, корытындылан, ризашылыгын биццрдк Соз соцында алые аудан, оньщ ¡шгнде к азак ауданы, н е п з 1нен казактардын балаеы окитын, жас аудан болеа да оныц аудандык оку болЬшпц мецгеруш4с! еъезге барып, коп норсен! ез кез!мен кор!п, кулагымен есту, с!зд4 коп жаца жумыска жуктейдк 0[<у-тэрбие жумысьш жаксгл жолга койып, алдыцгы катарда болады деп сенемп деп [¡ле[тн б1л;йрд1 жоне ол к!с! казак, аудандарыныц мугал!м кадрларына, олардыц мектентерше уй, тургын уймен камтамасыз сил у т е ерекше коц4л бо.четш. О а - н!ц Т1к елей аралаеуымен шеш!п отыратын. Осы облыс­ тык оку болЬпнс басшы боль[п келген соц жаца ку- рылган Курт1 ауданыныц мектептер! мен бала- бакшаныц курылысына да, кадрлармен камтамасыз етуге де ¡¡келен комек жасады. Секец жастардыц акылшысы, аудандык бинм бол1мдер!не акыл, багдар, дем беруш! — нагьгз басшы ед]. Оныц ец жак.сы касисчтсрйнц &р1 — ю ш 1пейшд!п. Улкенд4 агадай, к!ш!н! ¡нщей сыйлай отырып, багыт- багдар беретш. Аудан ерекшел1к т е р т е карай кызмет бабымен коп моселелерд1 б1збен б1рге шешеччн. О ныц уйымдас- тырушылыккабшет! оте жогары с;н. Ш ыгармашылык- пен жумыс ¡стейт!Н мугал{мдерд1ц кош басш ы сы , бшмегегйгцц б4л;нречч1ч майгалман устаз ед]. Окытудыц озы к од1стемелер1н енд1ру, халыктык педагогика непзйще тэрбиелеуге ерекше коцш боле-

TÍH . Облыста халык.гык.чеагогиканы K.ajipri недагогп- камен байланыстыра отырып, ок.у-торбне жумысына енд1ру к ер ек п п н yneMi насихаггайтын. С екец, облыстагы жак.сы ¡стерд{ц майталма)1ы уйымдастырушысы, ойлардыц, идеялардь[н. уйыгкысы ед1. ÁíVfí'CWA 1,1/1

КДСИЕТТ1 ТУЛГА Адам баласыпыц ом!р1 ете кызык. кой, 11ршипкте кундел1к!1 таусы лм ас, б1тпес куйбецм ен т4рл!кте кездесепн келсцсгзджтер аркылы 011п жатады. Ал мснщ айгпагым: Аллапыц гпш{п, тогппылап бер- ген аз уакытып кесек-кесек е т т , толц!^пдай буыркди- ды ртьт откен Сейдш да Доулетбакулы Копбаевдер е;цм. Сейдш дамен ез!М 1956 жы лы маусым айы ны ц ая п<тда К д с к е л е ц аудандык, партия ком и'!ет]пдс кезд ест ед1К, м1ие, сол тустан бастап бар ом}р!!\\пзд{ц баянды кездер1 б1рге опт дер ед!м. Сокец бул ем1рден озгаиша жубымыз жазылган жок. Сокеи. мугал1мд1ктеч бастап, бастау[Л)и комсомол уйымы буынынан жогаргы рсспубликалык уйымы децгей1пе деЙ1И жумыс аткарды. О ныц жулдызды кундер1и1н, бастауы Казак. К С Р Агарту министр! Балжан Белт1р1коваиыц ком екип с1 к.ызмет!нен басталды десем, кателеспес ед]м. К с й п т е и К^азаксчап ]я.Ч!;\\[ министр! Балахметовпеи ¡стедк Сейдшда осы ек1 министрмеи де коян-колты к кызмет жасап, олардыц республика оку-агарту, торбие жумысыи жан-жак.ты, алгыр, зерек, зсрде.й ¡здегпчччзкпен терец де тез мецгерш кетуге мумк!нд1к алды жопе мнпистрлердщ жумыс ¡стеу о;йс-тосшдер!п, мнчез- кулкын, парык-пайымьш мецгере бй!Д1. Сей/цлданыц саяси шындалуы Алматы облыстык партия уйымыпда ж алгасты , бул кезде Алматы облысыиыц б!р!нш1 хатшысы, казактыц 6 ¡ртуар улы Асанбай Аскаров ед1. 1978 жьшы Сейдшданы Алматы облыстык партия уйымы облыстык оку агарту ¡спиц бас жетекппс! ет!п ус])1нды. Сейдшданыц жас та болса. бас бол уга ¡и ст, жетмгегпн ссе][ке алган болу керек. Кдзак, апткап гой: ¡07

\"К еп жасаганнан сурама, Komi коргенчеп сура\",—дещ oran себеп Оку-агарту минисчр.'ппчде ¡стсген кездер- деп ал каи республика дорежесйщеп тож4рибес4 улкен бастау болды гой. Расында, буган дей1н —-жиырма жыл- дай облыстык оку-агарту мекемесшщ Menrepymici болып жумьчс icreren 6úirip азамат Толещи Айдаровтын орнь!на келдг Сейдшда астаналык,о6лыстыц оку-агарту, торбие жумыстары улкен де ауыр жук екен1н зерекпкпен, жауаптыльщ пен ryciHAi, соны ц 6opiH терецд1кпен мойындащ быек сыбана KÍpicii. Ол 6 ip-eKi жылдыц ¡чппде мухитта жузген балыкгай облыстын, оку-агарту, торбие ic re p in тез де жедел мец- repirt KciTi. Oran долел Букшодак Kocin одагыныц копь пел1жулдесгн, КСРО Министрлер! Keneci мен ВЦСПС лсулдесгне ие болды. Bip созбен айтканда, партиянын, yKiMerriH ceHiMin улкен абыроймен аткарды. С ей дж а Доулетбакулына 1986жылгы Желтоксанпын ызгары да, журеп мен жан /[ytincciite улкен ocepin типздт Соган орай, сол кездеп облыстык партия хатшылары- ны ц назарынан унем i оныц аты туспей журд]. Денсау- лыгыныц бузылуы да осыдан басталды-ау деймш. Кдзак, eni оз тоуелс4зд1пг! алганнан бастан елде)! саяси хал-ахуал; одет-гурып, салт-достур]м4з, Д1нге кен турде мон берше бастады. Осыган байлшптсты тущъпп П р е з и д е н т 1М1з Н у р с у л т а н Э б 1ш улы Н а за р б а е в Сейд!лдага П резидент ж аны ндагы Дгн бол4м]н баскаруды тапсырды. Сещйлда ел басыныц тапсырма- сын да ойдагыдай улкен абыроймен аткарды. Ол талмай ¡здот'п, коп окьщы, жги-жni Д11¡и адамдармен, ара- арасында галым-окытушьшарды шакырып Д т туралы зацныц Kciioi]) пеяздер4п республика Копстичуциясыпа лайыкдап енд1руде улкен жумыс аткарды. Сейдшда галамат ¡скерл1пмен катар аяулы, кдны бар бауыр е;й гой. Bcipece, 6ip басшылармен кездессе, меннг бауы ры м О ж етбек деп тан ы сты р а- тугын. Б 1рде желтоксан айында министр Балахметов Кдпшагайга балалар yriine баратын болып, Сейдщда менi де ала Kerri. Барганда \"Ожетбек менщ бауырым, галым-усгаз\", — деп министрге таныстырды. Буны жат санамацыз дедi. tos

Кейде уйге кун-тун демей салып-урып, жстш келс- T ÍH —-\"опкемд1 сагынып кечлчм\" деп, шешейд{ц алдына басын койып, жатып алып, мей!рленет1н. Шечпей онын басын укалап, шашын сипалап отыратын едк сол уакытта Сокен сэбн сиякты 6ipa3 мызгып та алатын. Екеуннн мегнр!мд4л4п, мерейлЬт1г! сончна- лыкты, 6ip-6ipine ете H03ÍK сезшет4н е;н. Кетерйчде: \"Энке, Нурзада ренж1г4п журген ж ок па?\", — деуш! ед1. Ол улкен журск'п жан гой, мундай кыльщтары таусылмайтындай коп кой! Сокец жора-жолдастарыныц б ась т косуда да алдына жан салмаушы ед1, каз1р ол кеткел4 кездесу жоктын касы болып Kerri. Сейдища улкен отбасыныц алып тулгасы екеччдчччч айгпай кетуге болмайды. Ол отбасына, бала loponecittc керемет кецш болдч. Удайы балаларынын окуын кддага.тач, оларга 03inin ок.ы гач-токыгачдары ч, б ш ген д ср т кеч айтып отырушы ед1. Осы торбиечщ чотижесчччде тунгышы Лоззат, улдары Рани, Бауыржан: \"Эке корген окж очар, ана корген тон nim ep\", — дегендей енегел1, осиетт!, парасатть! мурагерлер болып шыкты. Куачышкул туралы 6ip-eK¡ ой ай чпай кету 6Í3 уннн киячат болады. Жогарыдагы Сейд1лданыц улкен жеччст!ritte отбасыныц 6epcKe-6ipjtii i. ocipece жан жары- ныч ык.ь[лас-нлсктесчЙ1 аркылы жеткечше дау жок. Бул отбасында болу жэне аядай ecirin терт адам болып ашып, TopiHe алты адамды жайгастыру Куанышкулд4н en6eri. Сейдшданын кдс-кабагы, жора-жолдас, туыста- рыч кдбылдауда, Куантай алдына жан салмаган адам. Куачышкул —улагатгы устаз, ача, галым, студентгерге nopic бере )Kypin Сейдшданын сушки жары, Tipen болды. Орчында бар оцалар дегендей, тутчччччч гура будакдатыч, шам-шырагын жаркырачыг] отырган адам. Сол жанга балалары!{ч[ьчч куачышына тойма дегчм кследч. ЧП9

АРДАЦТЫМ! Мен Сейдшда Доулетбакулымен ¡969 жылдын кыркуйек айынан бастап таныс болдым. Ол кезде Сей,йлда Доулетбакулы Алматы облыстык комсомол комитет! бол{м1н1н мсцгерунпс! болып кызмет атка- ратын. Ал мен жацадан комсомол кызмеяие келген жас маман (лектор) речнде жумыска орналасгым. Ол кезде Обком комсомолдыц б!р!ний хатшысы Кецес Мустаханулы Аухадиев болатын. Сей;цлда Даулебакулы жоне сол уакытчд обком комсомол кы змечпде бол ган Монура Ахметова, Карл Айталнев (маркум болып кечи). Галиаскар Дунаев, Шоми!а Берю мбаева, Софья Ж умагазиева, Роза Саурамбаева, Петр Олейник. Еркебулан Бакеев таг[з[ баска азаматтар маган ом!рде улкен о н о е болды. Жу- мыска деген козк^чрасыма, достык сез4м]ме, бо.тш акка ум!ттене карауыма, кары м-каты насы ма осы аты аталган К[с4лер/й][, типзген осер! зор. Б1р!н]п4 кучщерден бастап мен Сейдшда аганы оте ерекше сыйладым. Жас маманньщ коп м эселет жоне оныц кей жагдайда шеиймдер кабылдау жолын 6i.it\\teyi белгип жой. Осындайда акы л-кенес бер4п, керскг4 кездерде сынап та ж4берет!н. Казактыц ,\\!акаль[ бар гой: \"Д уш пан кулд1р4п айтады , ал дос жь[латьп[ айтады\", — деген. Комсомолдан кeйiн партия жо)[е кецес органда- рында басичы кыз^]етгерде болганда да Сей;нлда ага акылшы болды, табысыма куапып мащан еч т. \"борекелдГ' дейт4)г Кемш1л4пме pe^tжiп, оз1н{)! пн-йрш бшд1речн. Meнi[^ ес)мнен кетпейчн аганын б!р создер! бар. Мысалы: \"Сендер адамды дурыс танып, б4ле алмай-

сьншар. Bipey yin гул усынса, соны жак.сы дейсчгщер. Ол дурыс емес\", — деп б1рде маган катты айтканы бар. Мен аганын, бул айткдн сездер 1н бауырлы к камкорлык деп цабылдаушы ед1м. Жануямызбен де жаксы араласчык, ор куаныштар- да, киын жагдайларда да 6ipre болдык.. Ол кюййн жаксы керетт карындасы Ш эмшамен апалы-сщльчен катар келе жатырмыз. Сейдшда ага жолдастарын керемет сыйлай быетж, жаксы K e p cT ÍH . Ж астайынан 6ipre келе жаткан Роза деген курбысын \"А кбмек\" деп еркелепп айтушы е;п. Ор жолдасына осындай керемет, коцнйн кетеретпк олардыц м4нез-кулк.ь[иа сай аттар коятын. Ал 03inin жарын \" К у а н т а й \" — деп оте 6ip жы лы ce3ÍMMen айтатын. OtcÍHiinKe орай, акж аркы н , когнл! кен агамы з ортам ы здан ерте KeTTi. Б алалары Л оззат, Б ан и, Бауыржан жаксы азам аттар болып ест). OKCJtepinin. OCHCTÍH жаксы мй{ездер!мен, icTcpíMen актап келед!. Эттен оны Ссч'[;йлл.а агамыз кормей ксгп... \"Ж аксыныц атгы ошпейд!\" — депй гой. Сейд!лда Доулетбакулы Копбаев 03ÍH¡H есте каланап icTcpiMen, адамгерш!л1г!мен, елш е, журтына деген адал ецбег!мен, шын акп ей М м ен б13Д1н журег!м!зде мэгпт сакгалады. Ол шын мэн1нде 6Í3 сиякты карындаста- рына акжаркын да ардакты, абзал ага е;й.

Э31Л1М13 ЖАРАСКДН ЖАН ДОСЫМ Сейдшдамен )964 жыддары Алматы медицина институтында окып журген кез1мде, б!зд1ц жерлес4м4з кыздар педагогикалык институтын óiiiprejii журген М ецд{аяцона К,уаны[икулге уйлену карсацы нда таныскан ед1м. K e n in , ¡HÍM Амангел;ц мен Мырзай ([<уаны!1!кул;цц жан досы) уйленген тойынан бастап, Ссйдьчда б!здермен етеие тыгыз араласып к с т ч . Ол отс о з м к е т , KiciMen гез пл табысьн{, араласып K eierin кончил, достыкка 6 e p ix , адал жп п болатын. Б!здер (Жолгазы, Элихан, Турсынбай, Амангел;и, М ырзай, Алтынбай) институтты 6ÍTipin, К^13ылордада кызмет ¡степ журсек те, Сейдшдамен байланысымыз узшген емес. Ойткегн Куанышкулд{ц OKeci акын М ецщаяктыц урнагы Сарменбай Teri Э бдiгaп п ap керемет ацкылдаган ак печпл, озшкеш, куйма кулак., копакжай Kici ед4. Сейдшда мен Куаныткулд!ц op6ip келген1нде б!здерд4 тауын алын: \"KniM iM en тугаи 03ÍMHÍH балалары м \"— деп улкен 6 ip озшмен мощц оцг1мелерге толы ко1пл;_н отырыс жасайтын едк Куанышкул К,ызылордада т у ь т -ocin, осындагы К,ыздар педагогикалык уяилищесчн Кдзакстанныц TyKriip-TyKnipiHeH келген 90 кызбен 6ipre )96t жылы узд4к óiTipin, Алматыдагы К,ыздар педагогикалык ииститутын да узд iк ónipin, сол инсштутта мугал!м болып калды. Б4здерд1ц балауса кез4м!зде басталган, ocipece олармен педагогикалык училищедеп окыгап к ездол М ория Ж уйр1ктаева (Ka3ipri Парламент депутаты), Шомша Берк!мбаева (ректор), Надежда Лушникова (акын), Кенжегул Эбуова (Жолгазынын зайыбы), Тулбарам Kenmi6aeBa (мегпц зайыбым), Мырзай Отегенова (Амангелд4н{ц зайыбы) сиякты

тагы 6аск,а азаматтармен досгармеп достыгымыз олч куч te дечпн y3ÍJt.\\icH келе жагканына мактана аламыз. Сейлчлда осыларды ц ортасында оз4лд1Ц майьп) тамызып, 1)]чек-с4ле\\йзд1 кдтырып, \\ю з-мейрам етепн. Bcipece, ол М ориямен кездессе, e x e y i де оз4лге \"бел шечйп K ipicerin\". Ko6ÍHe Сейдшда озьпден жегнл{п, \"туу, саган дауа жок екен\" деп бугып к^чып, cori туе кс иде оз!Л1Н кайтадан жалгасчз^рып, М орияны шымшылам, онан сайын optitire lycin, отырган журггы ко!чл;й дем алдырушы ед1. BÍ3 сондай точчч кездесу- лерлч ojti кунге дегйн сагынып отырамыз. Сейдшда Кызылордага 6 ip келгенш де екеум13 балаларымызды eprin, Men¡n машинаммен кармак алып, балык, аулауга шыктык. Жолда 6ip машинаны басып озып с;чм, солден кеччт жанагы м ачтчап ы оздырып ж!бер!п, Сейдмдага былай дед)м: \"М ына машинада отырган кыпш актын шашть) деген атадан тарайтын Байсары деген тукымыпан. Олар ore 6ip6eTKeit, намыс]ныл, батыр болып келед1. [\\aiip тагы да мен одан озамын, cortan соц ол кегннде калып койган ауылына да бур),!лмасган. 6¡3;ti кашан куып озганша куа береги. Кашан озады, сол кезде барып ауылына Kepi бурылып кайтады\". Дол осылай куын оздым да, оны озд:лрмай отырып, сол K¡cinin ауылына жакындаганда олардын жолы Kepi бурылып. )t<ypeTÍHÍtt 6 LÍ]CTÍHMÍH, сол себепп мен жылдамдыкты азайтын, оны оздырып жiбepдiм де: \"ал сч;н карап очыр, мына батырын енд4 бурылып, кегпн кайтады \"— дс/йм. Ол дол солай жасадьг Сейдшда болса ац-гац: \"Шынымен де деген намыскер, нагыз батыр екен. Mett де бупнпен бастап \"Байсары болам ы н\"— де]) \\]CHi^tcH туыс болын шыга келд4. Сол уннн деп кешкийк уйде 6 ip топ достардыц алдында сойылган ipi каран ы н басы С ейдЬщ ага тарты лды , курмст жасалд]^. Сейдчлда болган окиганы ж{птгерге айтып, Байсарынын \"кайсар, намыскерл4]чне\" риза болып. тандайын кагумен болды. Сол окигадан кернн Алматыга ¡ссапармен бара калсам, Ссйдчлда купп алып, досчарын да шакыркн) tO-305

екен, жогарыда айтылган окнганы ненче чур.'й кубыл- тып айтын, \"туысым келдг'— деп. мен)ц де алды\\)а малдыц басын тарчцаны бар. Тагы да б4р есте калган кулк1л! жагдай. Бчздер жумыста журген кез1м4зде Сейдшда уйге телефон согьич, (телефон кетерген эйел)мнщ С!ЦЛ1С1 Гулбаршын екен), дауысын озгерт!п шал бодын: \"Айналайын, ауылдан к е л т едм , Базарбайга бчр малым бар едч. Угйнщ адрес!н айтсац алып барайы н\",— деген сон уйдщ адрес!н айтады. Туею чамакка келеек, Гулбаршын жанагы ощ'мегн айгты. Мен уйдегчлерге: \"Жацсы болдь[ гой, Сейдшда келген екен, ерген бпдш унде болад!)!. соячч^н малга оуре болмайтын болдык\",— дечч бачишарга \"уйде болындар, ауылдан б!р оке мал алын келе;н, куччп алындар\",— деп таччсырма берчн кечл4м. Ол мал ол куш де, ерченчне де келген жок. Кешкпнк доетар болын Аманхашчын уйчнде конак болып отырсак. Сейд!лда орн ы н ан турыгч: \"М ы н а Ж олгазы мен Базарбай о н б ай ты н д ар, бузы лган екен. Екеу4 де нараны коры кпай ала беречтн снякты . Екеу1н!н де уййче ауылдан келген туыетары болып, мал окел;йм, сочП)! кайда алын барайын десем, ексуч де \"уйге окел\" деп ОЛ1 куч1п оты р\",— дегенде журт кулкщен моз больш жатыр. Жо.пгазьчмен екеум!3 алгашкчида кулер!¡[ кулсек те, еонынан уялып томен карадык. Ойткегп, Жолгазы да жумыста отырганында телефонмен дауыс[^н озгерпн, шал болып \"Жолгазы- мысыц? Айналайын, ауылдан саган бцэ мал окел!п ед!м, у)йцд! бшмеген сон кайда алып барарымд)л бшмей турмы н\",— десе. Ж олгазы— \"Рахмег ага, Дарнга ана]^чныц уй)не алып барыныз\"— деп адрес{н айтьшччл. Шал ча{чч да \"айналайын, азсын ба, мал арык., лакедк аксак. журхчендГ'— десе, Жолгазы \"Аксакал, конин- н4зге рахмет! Дариганын угнне алып бара берйнз\",— деген кез]нде Сейд4лда оз{н4ц дауысы мен: \"О й, онбага)). паракор, кайдагы мал саган, оз) ары клак. оз! аксак, ала гой, мо'?— деп Сейдшда кулкщен моз болып жатса, Жолгазы турып-турып: \"М енщ кулюм кел4<[ турган жок\" — депч!. I¡4

Bip Kyui май айыныц inti едч жумыста отырсам Алматыдан Сей;нлда телефон сокты. Жагдай сурасып бол ган соц: \"Ертец жума Kyui кыдырып клйтсайчпж самолеттен кут1п алайын, алда eKi кун демалы с, Ш амалганда Ким деген ним шакырып жур е;ц, ауылды да сагь[нып журм!н, 6ipre кыдырып кайтайык, тагы eKi-уш Toyip жпггтер болады\",— деген соц жума Kyui тустен Kcifint i самолетпен ушып барсам, Сейдшда трапта кут1 п тур екен. Кутнактасын кауышып, ^[ачтнамен Боралдай жактыц 6ip KopiKTi жер4нде турьпц 6ip сагаттай дем алдык. Сонан соц Кимнщ ytiine келеек, дайындалып отыр екен, келйинеп де еауда кычметкер! екен, бойек болып оте жаксы купи. et<i кун бойы 4-5 ж4пгп конак. e n i. Саунасы да жаксы, даяр екен. Bipneiue партия преферанс та сызылды. EKi-уш уйге барып улкен xic^ ep re солем 6epin те ычыктык. Ж ек сен б4 Kyni т а ц е р г е ц ер те турьш ¡\\аекелец, Шамалганныц айналасына тауга, тобеге шыгарып KopceTin турып, маган: \"Базеке, осы сулу, керсмет табигаты жараекан жерд4ц 6ipeyine Komin келсейчй, кызмет саган табылады, /mpirepcin гой, жиi араласын турайык, когцл4ц каласа, 6ip жылдан кейш Алмачтлныц 03iHe ауысуыца да к о м ек т есей ш \" ,— деген4нде \"Ой, Соке, KOHLiine рахмет, 6ip облыстыц денеаулык сактау саласыныц дурдей 6ip бастыгьша \\)ына айткан колкац, магаи киянат емес tie? Cafan 03i)mi сонау К,ызылорда да журЙ1 кудайындай KyTin алатын жолдас та керек емес не?\" деп екеум4з 6ip- 6ipiMi3re адал коцш1М13д1 б1ЛД1р4п eдiк. Ш )рюн, дуние- ай, сол кезде кнмас адал досымныц OMipinin кыска екен in KiM бы ген. Тол ниц басы — туцгышы турмыс куркшда улан-асыр той жасап, достар бас косып 6ip маркайып калып eдiк! Улкен улы Еани уйленерде Meni Кызылордадан шакыртып, кудалыкка ал ьт барып, тойдыц асабасы eTin, той баскаргканы да KOnmiMi3^un 6ip-6ipiMi3re деген адалдыгы eдi. Сейдшда кайтыс боларында мен Алматыга Дуние- жуз4 казактары ны ц 6ipiHtni курылтайына катысуга барган е.йм. Ол сол уакьчла дуние салды. Коцш айтуга

келген кюшерден жер кайысып, кайгысы да азалы болды. Сонгы сапарга шыгарып салуга республика- мыздыц басшылары мен зиялы азаматтары тугелдей катысты. Ш ы гары п салган маш иналарды н лег) Алматыдан К И З-ге дсйчн созылып жатты. Кай ран, досым! Эм4рд1ц ю^зьчыпа тоймаупчл е;пн. Озйцйц улкен парасатгылыгын мен би:к адамгерший- гiцнiц аркаеында ел4не, доетарына, туыстарыца, улкен-к!ч[!ге. журген жер4нде ете сыйлы да сыйымды, суйк1мд4 ед4н. Дунпеге алтын асыктай ул-кыз келнр/н)}. Олар да жаксы когамшыл азаматтар болып е с т жатыр. Суйген жарыц Куанышкул де саган адал екен!н мына жарык дуниеде долелдеп, урпак торбиелеп, ул-кыз, немерелер1нд1 ес4р1п, сен!ц атынды шыгарып жагыр. Б!з соган да куанамыз, мактанамыз. Сен}ц оруагын б1зд! де колдагай!

екш экЕ Б13 Гулнэр ексу\\лз жннуя курганнан кей^н Ш амал- ганда жумыс 1стед)к. Мен ГПТУ — 92- де, Гулнор Фурманов атындагы орта мектеггге ф изика-матсма- тика пэгпнен сабан берд1к. Онда б4з экпем!з Роза Кюкбанкызы мен жездем1з Майдан Эхйржанульть[ц у}Й!1де гурды к,. Бор1м13 б1р отбасынын му)нелер4ндей тату-тэтт1, НЫЗЫК.ТЫ уакыттар отк{з,'нк. Сол кездерд!н б4р1нде Сейдшда кокем)з бен Куаньпчкул тэтем{з;й к о р т , таныстык. Сейдыда кекем13 ашык, жаркын, адамды жатсынбайтын, аккегцл, отыркан жернг орайын тапкан эзшмен, кыбын тапкан калжь[цымен [улде1[,'И}и!н отыратындыгымен б!зге улкен эсер стенн. 1<уанышкул тэтемгздг \"Куантай\" ден еркедепп, б!р- б4р4не жарасымды карым-катынастаргл б!здер ушгн улкен сабак, ед4. Осындай енегел! М1нездерг, ем!рге деген козкарастары, ецбекке деген ынталылыктары б1здерге у н аган д ы ктан , езгм1зге ек1л оке, ш еш е болулары н 0Т1НД1К. А лташ кы да: \"О к ш оке мен шешен[ц жуп ауыр, ойланып кереЙ1н \" ,— дед1. \"Бгздерге екм оке, шеше бол деушмер баршылык, б!рак б1зд!ц кецш 1М1з ездер1не ауып отыр\", — деп, б1раз уакыт откеннен кеЙ1н кел1с!мдер1н берд1. Сол уакыттан бастап бгздер езгм{зд1н, эк е -ш еш ем 1зд!ц барлыгына карамай туган эке-шешем!здей араласын кеттгк. \"Сендерд1ц жолдарыц белек к о й \",— деп б1здщ барлыкжагдайымызды бш1п, акьшдарын айтып, жол керсепп отырды. Б п де ол К1сшерд1ц кегнлдер!нен шыгуга тырысатынбыз. \"Оз балаларым кап балам, ал сендер жан балалары м сьтдар\" немесе б1здгц экеле- р!М1зге \"Сендер кан экелер{с1ндер, мен жан окесы м ш \" ,— деуш! ед4. О блы сты к халы кка бШ м беру

баскармасынын бастыгы болып туруанда \"Жанкебае, колыц тисе кс;ни Ketiiti!\"— деуин ед1. Айткан уаюл- тыида улкен кабинетше баратынмын. \"Отыра тур\",— деп 03Í ^(умысын 1стей берепн. Eipi Kipin, 6ipi ш ы уьт жататын юсшердщ барлыгынын шаруасын дурыс, урыспай-таласпай шеинп беруш! ед1. Сойтсем мен! улкен ужымды калай устауымды уйрен1п, туйс1п болса енеге алсын, Kopcin деп шакырады екен гой. Таудыр да киын. Жаксы ада^щы онче калап окетед1 гой. Кун i буг)нге д е й т ес)ме туссе, казауымыздыц еалгы бойынша: \"Алланын, ракымы, пайуамбардын пзапауаты жауып, орныныз жумакта 6ojrcbtn!\"— де- [сн;н сан кайтара айтып коюдан жанылмаймын. Жаксыдан керген шапагат адамнын бойынан узак уакыт кетпейд] екен гой. Казак халкынын мактан тутар улы, азаматы деп ойлаймын. Айта берсек, кокемЬдсн алган аз да болса торбие^пз бен ocepÍMÍ3 коп, Kaiícbi6ipin айтып тауысарсыц?!

ОРНЫНДА БАР ОЦАЛАР )987 жылдыц шщце-тамыз айларында Кекшетауда, K,aiipri Ацмола облы сы ны ц \"Ш ортанды \" демалыс yitinin. аумаылнда орналаскдн атамызды ц кызмет саяжайында eKi улыммен демалып жатканмын. Тамыз айында агамыз полковник HriciHOB !<,ази баласымен санаторийга келд1. Eip-6ipÍMÍ3^u конакка в^акырып, колге барып, тогайда кыдырып журд]к. Кшй балам Сардар мектепке баратын жаста, мегг Казн агайга ерте KeTyiM керек, баламды мектепке орналастыруым керек дед1м, ofan ага: — Сейдшда бар гой, Алматынын 6ip мектебшен орын табьшар, ауа-райы жаксы болып тур, жаксылап тыныгып ал, — дед!. Ж астык шыгар, тамыз айынын аягына дей1н журе берд1м. Ал маты га к е л т асыкнай Сейдшда агага бардым, ол Kici облыстыкбм!м баекарм асы ны н бастыгы, кабинечзне Kipin: \"Ага, мен!ц баламды №105 агы лш ы нм ектебш еорналасты - р ы ц ы з\", — дед1м, ага м енщ 6eT¡Me карап: \"О сы уакытка деЙ1н кайда журс1ц, мектептер/нн б о р т е окушылар алын!лп 6irri гой\", — дедг С)зге cenin журе бер/пм, 6ip орын табылатын шыгар дед!м. Агамтлн, Typi бузылып Kerri, маган ашулань[п: \"O ciin жур1п, мегйн партбилет1мд1 алдыртайын деп журс1цде]) гой, ештене ойламайсындар,караш ы турысын\", — дед1. Мен де жулып алгандай:\" Йемене, ага, м е н т баламды институтка Tycipin бергендей боп отырсыз гой\"— деп, бажырая карады м. \"К,арашь[ 03¡n, батылдыгьш к а р а т ы \"—деп, телефон cora басгады, мектеп директо- рыпа, аудандык бинм баскармасынын бастыгына телефонмен: \" MeHin карындасым барады, Konirin айтып турганыма KCiuipiM сураймы н\", — деп Meni ж1берд1. Балам мектепке барды, агамыздын жаксылы-

гын айтып журе берд)к. Содач б ¡раз жылдар o u i, агайдын, басынан 1986 жылгы Желтоксан окигасынан кегйн к.иыншылык.тар, желтоксанньщ ызгары orii. Балалык. па, ак,ымак,тык. па, агай мыц жасайтындай журе 6ерд)м. С ойпч жургенде агамыз ауруга шал- дьн<.гы, оган да мон бсрмед!к. 1992 жылдын кт-1ркуйе- пнде агамыздан айырыльн[ налдын, сопда гана басыма m in , мен неге сонш а акымак. болдым деп, к.атты ой- л ан д ы м , голга)щ ы м . С ондагы ойы.\\[ Л оззат пен Ранидын oijiepinin жануялары, балачиагалары бар. Бау)<]ржан болеа OKecinen ] ! жаеында к.алды, не болса да, кандай жагдай болса да, ж ецгейдщ к.ась[нда болайын. Бауыржан ер жетш, жетшгешие женгейд1 тастам ай, ж аны м да epT¡4 журегнн де<1, 03¡Me ант бер;нм. Куда ¡на шуюр, орчычда бар опал ар дсгсч, биыл Бауы рж ачы м ы з у н иверситет^ 6ÍTÍpein)t деп отыр, агамыздын орнын басып, когамнан улкен орын алады деп centM артамыз. Откен жылдарга коз жупрт- сем осы 10 жыл арасында жецгей талай к.иындыцты бастан Ke4tip;ti, оньщ ¡4tin;re Keineri yitin;te журен tt агайдын ж олдастары ны н к о п т ¡л iri кдрамай Kcryi. к.атгы жаныма батты, он жыл уащлт ю мнщ Ki\\t екетнн корсетт1. EipaK. копшийкке шуак болатын 6ip жагдай, найы нж урты буры нгы дай TÍK турып к.ареы а л ь т , ж ещ ей дщ 6 i p c o 3 i n жерге тастамайды. Ka sip балалар e c e n i n , 0 3 m ¡ 3 ак.ыл ток.татк.ан кезде, ойлаймын, агам к.анда^[ жумсак., идеяга 6 e p i . i r e n карапайым адам ед1. Сол агай мектенке орналастырган eKitnni баламыз Сардар, цаз1р шетелдщ 6ip унннсрситечччле окын жур, окыганда АК,Ш-тыщ мемлекетик грантын утып алып, сол мемлекеп1н кдражатымен дор)с алып жатыр. Биыл П ариж деп Сорбонна университетш е туст1. Балама к1гчкентайынан сен осы агайдын арк.асында осындай My\\tKÍiit4Í.iÍKKC ж етпн ден нулагына куйып келем!н. Ш ы нды гы нда, маган бер жагымен ренж1п сойле- r e n ¡ M e n , iruKi жан дуниес1ндег) букш Meiiipi.\\íÍH, ык.ы- ласын, 03ÍHÍH бар ойындагы к,асиет1Н Сардарга берген снякды . С оларды ц o p 6 i p жет1ст1)т M e n it t ойымда, санамда, агага деген моцгш1к ескерткпчтщ белые i деп )2()

6ьче\\нн. Ардак.ты асыл агам— С1зд1ц бсйненгз мопи ум ы ты лм айды , балама т!леген ак, ж о л ы ц ы з, ак батаныз, кабыл болады! Ардак.ты агам, балаларыцыз жеч {л{ч, кзмнщ баласы дегпзн децгейге жетт1, оркдйсысыныц ез саласында орны бар, женгей кдсымызда, немерелер)н.4з о с т жатыр. Б1рак. Алланыц ¡С1не шара жоц гой. Сдздщ бсй- нец{з, мэцгпйк ес!М!зде. Бауь[ржанды коргенде, с4зд4 коргендей боламыз, улкен ум1т артамыз. Бауыржан с1здщ жолынызды куып улкен азамат болады деп сенем, белгип б{р децгейге жетед! дег[ ойлаймын. Иншалла, соган жазсын!

КДНАТСЫЗ КУСТАЙ УЯМЫЗДА Е,ОНАК,ТАП КДЛДЬ1Ц Адам 03Í егде тарчкач сон 6а, олде oMÍpiin заны осычдай ма? Откен кучдерге ой тастау дагдыга айналгалы кашач. Сочыц ¡иччде жачыца жакьч! жачашырлар жон!нде сез баска. Олардыч орчы белек, ык,ыласы biстык,- Буг1нде жарты гумырга айналгач Куачыш кул екеум13Д1ц айны мас достыгымыз ол1 де мазмуныч жогалтка)] жок. Tim i, сол кормесек сагычыш маздач, 1ле гздейтйнм1з бар. Сол тагатсы зды к 6opi4e4 де кымбат, CYÍ4Ícne4mijtÍKTÍn TyHKi 'ry)'ii4i. Эл1 ес1мде, М.Момегова агычдагы (!^зы лорда) педагогика учили- fп есте туекен Ke3ÍM¡3. Бул 1957 жыл болачыч. Сабактач шыгып, жатакданага карай бет алганмын, кенет сырг ж агы м нан \"М ы рзатай, токташ ы !\" — дeгe^^ дауыс шыкты. Тосыч естшегч бейтаныстыц бчязы ynine карауыч карасам да, байсалдылыкка салдым. Ce6e6i мен ауылдан келген\\чн, ата-анам калала жургенде абай бол деуш! едк Сол соз;ч жачыма жаксы сактагач ceKmAÍM¡4. Ж аныма жакыч келген ол: \"Жатакхана Kom¡4 кетчейд1, бой с е р г т ч , серуечдей1к\" — дед! кул1мдеп. Мен 6!рдсн кдрсылыкжасап, cpiKKeH eK enc¡4 дегендей сынай чаныгкачымды сезбегендей жымчыч алды да: — Сен, магач унайсын, жоне сырттан келген конакка калачы таныстыру маган Minier. Ал, мечщ eciM ÍM Куачышкул, — деп саусакгары суйрштей колыч созды. Колыч алыч, жуз!че коз салдь[м. К^'ачышкул десе — Куанышкул, агыча KopKi сай, ажарыча акыл)^ сай дегеч осы шыгар. Содач бастач екеум1зд{ц досты­ гымыз арта басгады, MCHi угчче ертш анарды. Айым 122

эжей: \"Ой, цыздарым кел1п кадды гой\", — деп ас 03ip- леп бэй ек болатын. Б1рде курбы м ны ц ага-ан асы Эб/йганпар кокс мен Амантай апаны, оз!мен коса Сарысу жайлауына конаккд шакырдым. Окем конак- гарды жаксы кареы а л ь т , сый курмет корсстп. Эбд1гаппар коке осыдаи сон, окем)йн окы ¡¡¡ici болып катыеты. Осылайша 6Í3 тек дос емес, туыс болып кетпк. Экем кайтые бол ганда басына коктасын Обд1гаппар кокем койды. Kyni бупнге дегпп екеум1з;йн туган- туыстарымыз агайындыктын калыптаскан жолын жоталтпай устап отыргандыктарына куанамын. Осылай)па жь[лжып жылдар orín ж аны . [<уаньпнкул педучилищен1 кызыл дипломмен öiripin, Алмагыга 6ijiiM)n одан opi уилау yruiH К^лздар педагогнкалык инстптутына оку¡а туст1. Онын зе р е к т т мен алгыр- лыгына 03ÍMÍ3 танкалатынбыз. Bopine де ул repit i журе;й. Б1рде ол болаш акж ары К,азМУ-дын (])изнка-матема- тика (])акультетнпц студент! Сейдыдамен танысып, cKimni курста ж\\р]п coran турмыска шык.п.1. Мен кыз жолдас болдым. ÈKeyi де студен г, жануялы болган соц ottatí ма, Сейдшда кундгз окын, кешке жумыс icreinri. Отау курган жылдары eKi бол мел i потер жалдап турын журд). Кейде уйлергне юлец кызылордалыкстуденп'ер демалыс кундер! барын каламыз. С о щ ай да CcKetn \"кдйынжуртгарым келд]\" деп куканын, непгс турл1 эз!л онпмелер айтып, бор[М13д4 кулд1р4п отыратьш. 03Í болым/П^ келген ж!пт ед1, opi ку Т1л;п тапкыр болатын. 5Í3 оны неге акгер болмадь[ екен деп ойлайгьпчбыз. KeMHip-т а л д ы н , кыз-ж1птч1)к мусэш рдщ дауысын айнытпай сала берепн. Бес балам бар, алтыншысына аягым ауыр кез1М, жазда Алматыга кыдырып Сейдшданыц угйне бар- ганымыз eci\\[.TC. Крнырау ш алганнан кегйн eciKTi Ceйдiлдaнын, 03i ашты. Э бекец куш актасы п тос ly n icT ip in амандасты да ititKC бастадь:, топырлап 6Í3 де уйге KipítiK. Сонда ойелше дауыстап: \"Куанышкул, мынаны кара, К'жлллордадан \"сыгандар тобы\" кeлдi, Kytieyi, бес баласы бар соцында, урленген шарында n em ey i барын бп)мейм1н, енд1 дайыпдала бер\", — деп )23

1шек-сшем1зд1 катырып ед1. Аманкелдг eкeyi откен;й козгай отырып: \"Эбеке, ойел1НД1 613 жакка емделуге ж!бергенде колына б!р ж аны раккагаз жаздырып бер- ссн. к,айтедй колында устаган юнд)п бар, кагазы жок\". — дейт1н ракачлана кулш. Ия, К^'анышкул курбым. Буныц бэр4 б!р ку)П1 дей болмай ете шыкты. Ею арьгстыц екеуг де бакилыкка сапар ш екп. Б4зде тек оларга куран багыштаганнан баска ештеце калмады. Ардактыларымыздыц топы- рагы торка болсын! Кенжелер1М13 Бауыржзан мен бер4к б4р жылты тол гой. Осылар карым-кдтынасты жалгастырса куба-куп болар ед1. Орьбер! аттай шауып журген1м1з азаматгары- мыздьщ аркасы екен. Жасыратыны жок, ойелдердщ коб1 ерлер1н багалай бшмейд4 гой. Тоубэ, 613 ондай болмадык. Канатсыз кустай уямызда конактап калга- нымыз да сол шыгар. Оларсыз сапарлап журу 613 уш!н тас аркалагандай ауь!р салмак кой. Кейде й р жакын жерге журе калсац да, журт жанырлай саган карайтын сиякты: \"Сорлы-ау, сер11тн кайда\" дейт4ндей. Б1рак азаматтарымыздын туягы калды. Соларды жубаньнл кыламыз. Олар барда жалгыздыктарчлым деу де асы- лы к болар. Асылдарымыздыц оты ошкен ж ок кой, кур- бым. Осыган сабыр кылып, ецсем{зд1 чзктеп ел катарлы кун кеш ем!3-дагы. С ейды да сен!Ц, Э бекец м ен 1ц журепм4здел моцп ошнес от табы емес пе, олардыц жылуы мен жарыгы балалары, курбым. Мына КОль^!ыздагы ютанша Сокене койылган б!р шок. гул болеа, менщ кол танбал-щы дос махаббаты деп бшгейс1н жан досьгм, Куанышкул! 6Э.7СЛМЯУ/, ^ 7/:/ А///(А/ У/)/. 124

НАРКДСКД РУХПЕН СЫРЛАСУ Козд1 а ш ь т жумганша талай жь}л ете шыгыпты. Арамызда сен жок.сыц, 6 i p a n c e H i n рухыц 6i36en 6ipre. Осы жылдардыц ¡пннде жалгыз мен гана емес, барлык сенщ достарын, ccui жете быепн азаматтар кандай дастаркан басында болмасын, сен туралы огизмеге басын премей кетпегегнне сен1мд)м)н. А.ч, 6Î3 Абдуэлн досыц екеум1з болсак, бос уакы зта кездесш калган кездер1м4зде, баска дос-жара!1дарда ушыраспантын сегйн ерекше касиеттср)гци еске алып, коз алдымыз туманданып, ке[нлгмгзд4ц кулазыган уакытгары каншама! К,анша айтсакта, сенщ адамгерш ийк келбетгн, достар арасьгндапл акжаркын когшпц, копззц уйыткысы бола алагын талантын, утымды оз!л-оспагыц, оркайсы мы зга косы м ш а аз* тауып койгыштыгъ[ц, кысылган кездершде достарыца берген кол ушы жордемщ жумыста талап койгьшзтыгьщ, улт моселе- cine келгенде табанды принципш1лд!пн- слщс сннргеп енбектер4ц туралы, ж етес1не ж етю зш айта алмай, K iô ip T iK T e n жаткдн сиякты кер1недг де турады бгзге. Осы касиетгергщп коз алдымыздан нзбектей OTKijin отырып, ата казактын олгеннен сон артында \"Ралымныц хазы, жаксынь[ц аты\" калады деген макалына танданбаска изаран жок. Сен букы саналы ом1р!НД1 жас урпакты торбнелеуге арнадыд. Мектеп мугал1мг, Оку MHHUcrpinin комек- rüiei, Алматы облыстык партия комитепнгн мектеп бол4мшщ нускаушысы, бол]м M eHrepynrici, осы облыс­ тык оку 6ел1мпзщ ондаган жыл басгыгы... Осы жьмдар 1Ш1нде жас урпакты горбиелеу багдар- ламасы ушш каншама тер токззн, каншама бюрократ- [25

шовинист шенеушктермен алысып-жулысып, курес- т1цдесен.ш4! Сол айтыстардан кей1н кел1п б1зге шагын- гап мундарыц да ес1м1зде... 1986 жылгы казак халкыньщ басына, онын шйнде ел,;йн намын ойлаган басшы кызметтерде очтлрган [¡аркас ка азаматтардьщ басына келген ноубет с о н дс айналын отпед1, етугс тгпс те емес е;п. Себеб1 х м к ы т н н басына кара тунек тош енде, сси{ц найзагайда)! жарк ечпеу1ц мумк1н емес-чч. Сойччн, сен де текс4здер;й]( тепер1ш1н керд1Ц, жазыксыздан жазала))дыц. Ом1р)пн1н соцгы жылдарын сен П резидент аппараты жанындагы д1ни баскарманы баскардыц. Жетп1С жылгы кызыл саясат нотижес1нде д1ннен б]ржолата кол узш кеткен урпактьщ бечтн д1нге бурып, оццы шеш1мдер кабылдату саган оцайга тускен жок. Эрб1р ойлаган ойынды ¡ске асыру уш{н каншама куш- кайрат жумсалды, жуйке тамьгрларыц тозды. Осыныц бор1 сенщ денсаулыгьща осер етпей тура алмады. Енл! гана омщччн, бала-нчаганньщ кызь[гын кор)п, егемен/й ел1ме аянбай кызмет егем4н деген максатынды сум ажал пьппакпен кескенл.ей киып чусчч. Б1ччп турган диссерчтнцгяц коргалмай ка7щы. Б{рак онсызда сен терец бгпмлд жан-жакты жеччлгеп галым едчц. Э с1ресе халкынпьн; тарихы, одет-гу^рны, чин дш, математика, саясаггану моселелер! туралы ¡¡¡юр-талас кез1нде ш октыгыц озгелерден бгнк турып, мерейчн талай !\\чен-мен деген галымдардан усте^!)рек болушы ед). Жакында букш достарыц болып, оз1цн4ц сушкчч кенже улын Бауыржаннын мектепт1 бпчрнч, жогаргы оку орнына тусу курмсччнс сен1н. шанырагында бас костык, жолына ж аксы льгкплеп, а к бачам ычлч-! берпч, алыстагы Венгрияга шыгарьпч салдык. Сенщ суретщчч ортамызга ала отырып, калжындарынды еске алд!)Щ, унататын ондернип айтгык, кыскасы, оз1Н бардагыдай ез)м1зше с е т жоктатпауга тырьютык. Студентт1к ку<гдерден бастап акыргы ,че\\пц бчткен- ше арамыздан к^лл уз1лмеген досьщ реччнде айтарым: бала-ш агац, озгнгйц сурпкчч 1<уаны}пкул1ц (Куанта- йын) !нацырагь[щил ¡иайкалтпай уста)] отыр, байыргы ¡26

достарыцмен арасын узбей к.арым-к.атынас жаеауда. Лоззатыц мен Раниын ез к.атарлары арасында oil уялмайтындай K n ^teiicp itt агк.аруда, о з щ н щ аузыц- нан тускендей немерец Дэулет те жае кураKt[¡а тез ocin келед{. Cet t жетпеген 6niKKe балаларыц жетее екен деген TÍJieK'reMÍ3. Егемегцц ел1ц cénit], en6eritmi умыткан жоц, cett оркашанда niioeit 6iprecin, eri3ÍM!

СЕЙД1ЛДАМЕН ЦОШТАСУ Бак,ул бол досым, бауырым, Отт4ч, де кегг4)^, Найзагайдай жарц еткен 0 \\йр/и!1 кеш1п ауырын, Коре ал май оньщ гэу1р4н. Таетадыц арттагыларга, К,айгынын ен ауырын. Ецсес4 тусш кеничч-ау, Эз4цн1ц тугаи ауыльщ. Сулдес4 калын озер тур, Агайын, доста р. кауым[.щ. Адамзат к,алай шыдасын. Аямаганда кок аспан Коз)п4ц жасы — жауынын. Ерекше ед!ц, зерделг едщ ортада, Сондайларды нудай да езше тарта ма? Неге асылдар ерте кегп омчрдеч, Керекс!здер к.аптап журсе ортада. Амал к.анша, Пешенеце жазылганы сол ]пьчар Енд1 саган тапсырылар аманат: Рухыцмен урпагынды нолдагыч, Полскеттеч, жалакеттен коргагын. Б!з барганда кдрсы аущагы касцайыч, Ол жантагы тппч;н де к,олга алгын!

СЕЙДЫДА МЕН ЦУАНЫШКУЛГЕ Ею жарты 6 ip 6yT¡H, Болган кунщ осы кун! Отауынды оцаша, KypfaH KyHiH осы кун! Достарыцньщ шапкылап, Журген кун! осы кун! Бакыт тшеп таусылмас, Эзш айтып оспактай Кулген кун i осы кун! Содан 6epi, мшеки Талай сыннан етпндер. Суй1нд1рер достарды, KyiHHjupcp кастарды Дорежете жетпндер. EreriHe жармаскан душпандардын Кунинлджпен коздер) карауытып, К,ан тамыры шекесш кыскандардыц, К,олы жетпес би1кке Самгап ушып кетт1ндер. Осы бактан таймандар! Бауырларым, достарым, К,ызыгын кор улыцнын, Сауыгын кор КЫЗЫЦНЬ!Н. Ал, елгенше ом1рде, Таусылмасын кызыгьщ. 25 жыл AereHiH )29 Торгген 6ipi гасырдын. П-305