Жарқылдап өткен жайсаңым

ôepirrri. Ол кезде экемгпц бэйб1шеден ею баласы, жен- гедей алгаи о й ел тсн 6ip баласы бар, окем шонемд) он жст![с толганша осы балаларымен б)рдей устап ecipimi. Шешем Сейдшдага окем туралы не 6ip кызык oari- мелерд! айтып, ол tdcire жан тецгермейпн. Сонда Сейдтда: \"Осы KicmiKi не деген махаббат, к ан та уакыт отсе де, чналын аузынан тастам айды \",— дейччн. С оны м ен , ш еш ем ш ам ам ен, )9 !9 -t9 2 0 жылдарч^ч Кдлимаш деген 6ip к.ыз гуыпты, ол цызы жетч жасында кдйтыс болган. Одан кейш бул Kici курсам котермеген. Кдлган OMipinin барлыгчз] океммен 6ipre кугын-сурпндс откен. Экем ¡928 жылы бай-кулак ден усталыгч, сеччз жыл Ш ымкентте турмеде отырган. Осы жылдары Ш ымкент пен ею ортаны кызьш жол цылып Koprett киындыкгарын, кор.чьисгарын жазса, сонын 03¡ 6ip Kiran! Одан кейш экем 1937 жылы \"халы кж ауы \" ден усталып, Í943 жылга д е т и СНб^рдщ К анск деген жс- р т д е айдауда болган. Mine, осы жылдарда 03i oKeMnin, балаларынан 7-8 жас капа улкен болса да, б о р те кам к,орш ы -теш е болган. Кечпн мен туганда, ^teni алты айлыгымда бауырч^на басып, оке-шечнем^н еншчсчн берчп, баска жаккд tcomipin Ж1бер1птч. Он уш жаска келгенше, мен бул кiciдeн тумаганымды б4лген жокпын, кей{н Мецд!аяк, экем олгенде, баласыч кайтадан колына Keimpin алды. Табигач^тыц зандылы- гына дауа бар ма? Cir^mepiMe imiM ел ж iреп турса да, б1лд1рмеуге тырысам. Ce6e6i, эжем Men¡ олардан сум- ды к кы зганады . Ал, ш еш ем Амантай бетчме тура карап, цушацтап 6 ip с у й м ей -а к ^ н р д ен erri. Bip Kyni онашада: \"Амантай, шынында MeHi сен тудьщ 6а?\", — дегечпм ес1мде. \"Ет-бауырым eлжipeп турса да, ceni мен тудым деп, К,удайга кунэЬар болатын жагдайым жок, ceni кемпчрд4ц TmeyiHe берген гой\", — дед4. A i, шын M o n i n - де !\\ten Амантайдын м е н т алдымда учи баласы тур;\\[ай, зар1)Чгьп] корген тунгчлип^мч^чн гой. EneciMeH кырыкжьчл 6ipre чурган eKeyinitt, 6ip-6ipit4e карым-катынасы KiMtT болса да улп боларлык. Амантай - - TeKTi жерден шыккачч Kici едг У.чкеи O K e c i Ордабай ¡82

Меккеге MemiT салуга барып, сол жерде кайтыс бо.и^ичы. Экес1 Сагымбай да доулетп Kici болган. Экем Мсщнаяк Амантайды оз) l^yaa Tycin алыгггы, келшд1 алып келген сои агайып-туыстарыиа \"Мен Сагы.мбайдь[ц 6epet<ejti дастарханьчныц 6ip titctitt осы уйге алып кел;цм, ен;ц осы oyjtctiin. улкеп шапырагы шайкалмайды\", — дегеп екен. Десе дегендей, Амантай атасынын ка]1а шаныра- гынын кад!р-цасиепн кет1рмей 6 nÍK устады. Men шешемнщ аркасында институт 6 it¡p,4 ÍM, жумыс ¡етед!М, кандидапы кгы лы ми енбек коргадым. 9cipece, yjiKeifixiii Л оззапы CK¡ айлыгыида алып Kerin, еш кш щ cyiiMcn асырганын, айтсанызшы?! T im i, сол neMepeci Лоззаттан тугаи шеберес! Алтынайдь] да багута шамасы Keaai. Ол кезде жасы сексеннен аскан, суйеч мыкты, кайратты Kici ед1. Б4зд1н оулечте туган-туыс, агайын-жекжатгьщ жара- сымды кдлыптаскан карым-катынасы болд)^. Мысалы, окемчнн туган-туыстары, Амантайдыц жопе анамнып озчуыстары т.с.с. Mine, осыншама кы ры кру ел/п егер жжтсп айтсац, OKeMHin туыстарына да улкен ана болды. Экемнчц бойб1шесч ерте кайты с болы пты , ал сол 6oii6itneciHin туыстары шешеме торкчп болды, шешем Амантайдын, торюндерше en жак.ы][ апалары болды. Бугаи енд{ 03inin агасы, inici, олардыц балаларын косы- пыз! Mitte, осындай 6ip кауым елге ортак ana елч. Мен Ka3ip сол кездеп адамдардын табиги тазалыгьпча, 6ip- 6ipine деген кайырымдылыгыиа, MCttipiM/nJiitine тан каламын. M enin тугаи окемнен ожем он жас кана ул­ кен, ал мен окемнщ ол к icire карым-катынасынан огей rneujeci eKenin ешкашан сезген де ем е сп т. Эрипе, мен бул Kici туралы арнайы Kiian жазсам да OMip тарихын тауыса алмаган болар едчм, ал бул естелжке шешемн]ц KicmiriH, даналыгын, акыл-парасатын жазып сыйгыза да алмаймын. Енд1, Сейдшда CKeyinin. карым-катынасьч туган ше- ше мен баладай ед1, ылги 6 ip in -6 ip i коргап, макулдап отыратын. \"KiM neH коргайды\" лейсчз гой. Эрине, менен. Баланы тым еркелечт o c ip re n n in зиян екен т Mett озгмнен кор;пм. Экем елге танымал сыйлы адам 183

болды. 03ÍM де бес жасымда \"Меьцнаякгын шеж4ре баласы\" атандым. Экем м е т 6ipey \"кыз\" десе ренжид! екен. Сонымен, куйеуге шыгып, турмыс курганда, 6i- реуге ойел болудыц не екенш б!р-акбшд1м гой. 0 \\пр;ин таусылмайтын усак-туйек, карбалас т1рл!Г[нде мен ашуымдьгкуйеу1м мен шешемнен алагынмын. Сондай кездерде, шешем ыстык KecneciH Жасап,' Сейдшданы кут1П, Сейдщда шешеме жак.сы шай окел1н 6epin т.с.с. exèyi 6ip ж ак болып мен1 женс'лн. Шешем макалдап сойлсйтш: \"Уйде анау жок, мынау жок\", —ден ренж!- сем, маган \"алшандаганыц ацдамбалдын аркасы\", — осы дорежец Сейдшданьщ аркасы д е й т t. Мен Сейдш- дага репж)п М1нез корсетсем: \"Куйеущ тунде ку!иактап 6ip суйген сон, ойелде ашу калушы ма ед1\", — ден 03ÍM;n сипай к.амп[ылайтын. Мына 6ip кы зык OHriMeciH айтайын: Ерльзайыпты бол га ч сон, 6 ip -6 ip iitn кызганасыц дегендей, куйеучмд; кезект1 \"сшкшеуден\" огюз1Палган- мын. Сондагы маган айтканы гой: \"Сен !<,удайга myxip, демейс!щ бе, сенс13 еш жакка бармайды, 6ipeyqÍH угнне цонбайды. CeHÍH. o x en n in цойнына цыздарды 03ÍM салып 6 e p e iin M Ín \",— ден карап отыр. \"Экец ontiti, акын, астында кок жоргасы, колында домбырасы мен сырна- йы, той-тойлап кетед1, коз1 lycin унаган кыз болса, сол ауылга мен i жчберед}. Ана бэленш ен1ц кызын, болен жерге тунде алып шык, деп. Содан сол кызды алып, шид1ц арасында оке щи Kyrin отырамыз. Болен уакытта кел дейдг сосын кел1П кызды уйше апарып тастай- мы н\",— дейд1. \"М ен сен сиякты бейшара eM ecnin, Ka3ip ол заман емес\",— деп шешеме урсамын гой. Сондагы memeMHÍH co3i: \"К,ай заманда да еркек е р к е к т т н ¡стейд1, ойел б4лмеген болып коя салуы керек кой\". С ейдтда eKeyi 6ip-6ipiH e кабакш ы ты п корген емес. А лдьщ гы о ц г1м елер4мде айты п отт1м, екеум1зд4ц гурмыста корген киындыгымыз коп болды, Ka3ip ойла- сам, кайран шешем, сол киындыктарды екеум1зден де бурын сол Kici KOit котерген екен гой. O K iH iurrici, Kort 184

н о р с е т к е й т тус1нем1з, шын багасын к е й т 6epeM¡3, сонымыз жаман! IX Ал, бауырмалшылдылыгы... Кдрлыгашты озчлйздчц цолымыздан узаггык, ол кайда Koujin барса, аркаланып сонда жYpeмiз. 1<ф1здыц артынан дуние 6epeT¡H казакгыц салыт бар гой, он алты з<ылдан кейш \"кыздыц дуниес:н\" берген!м1зде агасьшыц Toôeci кокке 6ip жетпей кßлды-ay?! Ал, мына 6ip хатты окьш шыгайыкшы! EÍ3 онда ол! уйленген жокпыз. АУдЯА/й/А/Л/.' /1,77^7)/Л7С//, 6 3 Ж 0 М У 7 0 /?Ь /Ж //7у/77СО )/.' Д О З//7<?/ /С С З ^ е & /Я /7 ) / \"/7/70/777С /С 0/77)//{ \" Д е 2 е / 7 / м е / / 07/M 7t7 0 /7 7 )///д 0 т7 0 /7 7 Ь //7 .. /7 p O /7 M C K O F O 0/777)//77)/С7)/Л/С// ОуМ У7ГО & //№ 0 7 , ОЙОНС' 0 0 /Y ///77/ 7/ /суоеу//ое/77/'/7 д о / ^ о ж о / и <мь//7 д о ///л у ь м 7 /се/?е/с. /\\7///гА /7/ ж у л / м с д о /и у /7 с о л /, / и е з д е /и е ж о з о ж ж а о е И 0///е/7ее /??уру /CC/7CK. Z)у/О /7 ЖОСОО/МО/7. А ^О О М О М Ь /Ж , Су м /'//7///', А/7/7т77)/ГО/7/МЯ о л у г о /7?ус/??/'. О d o /о ел/е/с/' /сс7/?оо/№ /оо /c e w w /, .t/yw /c/O , 0//7 oo,/o/7C7)///r)7//7. /W c// \"V-(c//70f)//Y/7/7 о д у ^ о /?7yC777/'\" J e æ / / J e СО/77МОЛЬ/Д/ЯЬ/ A y o o jb /A /, Ж О ЗО а,70/777)/// еЛ/СС/77/7. \"Á/7/7.77)//07//7)/7/ \" deCCZ/eC о о ь /о ^ о л /о с с м //, ce^ ed / /с/о //сео /и о о д о о ^ о л о о ы // o //c/fo OjO//Oy7FO/7 .t/O X O f/& ///77)//7 & /7 ¿ e Ж 0 Д /7 7 0 С Д 0 /7 Л/СО// СЛ/СС //С . M e /O 0 Я / 1 ) / / / 0 // //7 //Í /77y/77)//7, С03/Ж С)/' C/C/ C/77/ZC/'/ С7)/7Л'7077С<7)/ /0 7 7 . C o/7 d 7 )//\\/7 7 0 /7 d o 7<JY7/77i/77/ ССЗМ //' d0777)/,wj7)/ 07/.7CCC/7 Ó O ./y /CC/7C/C. 0 3 / ' / / /<;у//7/77 7)//</77 00<7)/Л7 Л/СЭ7/ F C / / / 0 , 793L I / /7 7/ ( 7^0/77/777)/ A y 0 //F 0 /7 7 )M /d b / & 7 d / '/ M / c d ¿ l/ . A /y t7 /í'//7 Д7///7С,7/'/С 77/7)//0/7 7 E?C/7. AjY7//7)/77/7)/.l/, 0//7 dOv7CO//dc//7 W O O b /W /'OCC//Z/'/7C/7- C7//. O /О // / C 0 / / 0 / 0 / / d 0 y7/CC/7C/'/7 F077, C7)//170C7)//7 07/-C7/7/CÓ/ d o o 7 (o /? c b /F í. У я л л / о , о л c c/7/ o ^ d e /7 d/y?eJ/. A fc o /'/^ *7C.4/oJ o - //ы л /Jb / c y o o o e d / \"cc/7c)c \" d e o ж о у о о C eo e// Cy/7Y//7M,17, Ж О Л /О /7 ЖОА;/7777/77)/// /СО/7СС//, /7 e J o e O ¿ C M 7 f F 0 0 , С/7/7;e/7 7/77/777)7/7 ДОМ. AVc// 0 / 0 / / /77/С' Л/СС//77)//? Са//,7СЛ7С77Л//'// F07/, 0 /./C C //F Á¡0/7y?A/F07// /77)'/70,77)/ 077,77//7dó/ О//77/'/77^/7 С.1/ССО/0, ce// /tez/ce// с о // ж 0т7Г 0с/иь//7ь/0 ///е н /е ж о / и о ^ ь / з . 15-305 1Я5

Кдзак баласы кай заманда да цызды к,ад1р туткачг гой. Жырда айтылган \"К^чздын аты — Кдрлыгаш, К,обы- ландыга карындас\" деген осындайдан шыгады гой. Былтыр Сацып тотем цайтыс болды, еркелечап. бауырына басатын улкендерЫ з де азайып бара жатыр. Енд^гч калган улкен1м4з Телеген ага. \"айналайчлн\" деген агальщ сезч ^з б1здщ жанымызга — азык! !\\у,аач) жарьчлкап, алдымызда журе бернцзни?! Сейдитда С акцн тотесше адам тецгермейтчн: \"Тотем окыганда, ел баскаратын юс4 го й \",— деч'пан. Десе дсгенде¡к тотес1 — оге байсалды, акылдьч, букич ауч^члы- мызга сыйлы к1с1 ела. Ал, \"Алпысым, Мураты м, Сейш!м, Розам\",— ден ет-бауыры ел ж ¡реп, \"осы лар катарынан калмай, ешюмнен кем болмаса екен\" деп мазасызданатын. Сейд1лда екеу.\\пз,'нн бауырларымыз да оте тату бол­ ды, оларды ешуакытга \"анау сегнцчуысчлн., мынау м онн туысым\" деп б о л т кормен;[¡з. Екеум1здчц де бауырла­ рымыз б1р-б{р4мен жарасып, жарысып Сейдпчданы жаксы кереллн. Сол бауырларыныц чппнде бауыры Мурат туралы жеке токтайын деп отырмын. Эричче, Ш ом иа бастага-н Алныс, Сеч'пл, !<,арлыгаш, Розаныц Сейдщданыц омчрчнде оркайеысыныц алатын орны белек-белек. Эркайсысы акитрына деген аксез!мдерчн, сый-курмснн немесе ре}[4чпн ездерчнчме керсечепн. X Сейдшдага б!р кун! Мурат: \"Ага, мен де Коп бае и болайын да, айырмашылыгы бчр гана ор!п кой\",—деген- де, агасыныц соз!: \"Муратжан, с е т и адал журечацнен айналайы н, сен де б1р оулеттен калган тукымсыц, Келбаев болып журе бер\",— дегччч. Муратты Кудай бчзге адал кып бердч. \"Юшкентайы- нан елгезек, ти1 алгыш, ¡с!не чиянакчьч. касчл\\чнан калмач'ч колканатым болды\", — деп атам айтып отыратчлчч. Мурат атамызга колканат болса, есе ксле туган- туыстарына камкоршы, колчлнан келчен жаксылч^чгчлн еш ю мнен аямайтын, копш 1л, дастарч<,аны берекел1, 186

адамгернплж орес) жогары азамат болды. Мурачтыц пейипне Алтындай ацылды, мей1р!мд! ойел бердг Алтын екеу) тек ез отбасы емес, б1рнеше ]нацырактыц акылшысы болып отыр. Б1р ку!чч жарык дуниен! койсацызшы, \"кайтсем, жаным калады\" деп агасы щ^налганда касында болган — Мурат. Кунбе-тунбе цымыздыцсаумалын, бодененщ о г1н, ж ы л ан н ы ц е п ч . Т1ПГ1 ауы лдан атам ы зды ц булагыныц суын ¡шем4н деген соц, оны да тасып турды- ау?! Агасыныц басын суйеп, жастыгын жендеп, ак.тык дс\\пн алганда да Мурат касында болды. Агасы бул дуниеден кеткен сон да. колынан келген жаксылыгын аяган емес. Мен1ц кас-кабагыма карап, балаларымнын жагдайын жасап, айналайын Мурагым, Кудай туганнан сала ма, тумаганнан сала ма, \"баланы адал кылсын\" деген осы. Остл естел!кке Мурат жайлы арнай!.] жазын отырган сс6с6г\\1. ксч!ч балаларымныц балалары бар, осы естел1кп оцыганда Сей;цлда][ыц, Алпыстыц, Мураттыц, Сегплд1ц балалары б1р ун/чч баласындай арасы ажырамауы керек екенд1п н , ос1ресе, \"мен!ц балаларым уплч Сейдшданынтуган бауыры, Доулетбац- тыц б)р баласы — Мурат екен;цг1 сстср1нен шь[кпау керек\" деген окелершщ аманатын тапсырын отырмын. X! С о к о ч ч ч оз1чс гана емес, жолдасгарына да ага бол­ ган, жаны жомартасыл, кайнагам - Бобекбай Шолпан- Кулов. С ейдм даньщ зиратын тургызганда \"кандай комек керек\" деп, менен де ор! мазасызданып шапкы- лап жургеннцзд! калай умычармыч. Кунде телефон согып, балаларымныц жагдайын сурайтын дауысыцыз- ды сагынамын. К,удай б1зд!ц мандайымызга С1зд) де сидырмады, 1нук1ршш{к стсмн, орныцызды Асанбай балацыз басады деп, ойлаймыз, ом{р жасы уза^болсын. XII Сейдшдага бауырындай болган, замандасы — Екеу!н1ц сь[йластыгы оз1сч!е болды, Сейдшданыц адамды гап басып танитыны бар ед1, Куаныш тыц 187

бойындагы б т к адамдык, касиечт, кайрачлылыгын, терец бш1мдш1п н кере бiлд^. Озгелердч тез ушрш, кез- келген ортаны жандандырып окететчн шебер оцпм е- шшд1пне риза болатын. Ж аны жомарт, кечцл] таза, журеп кец Куаныштьщ жубайы Бейбгг екеуч де жетчм- д 4кт1Ц ауыр жолынан откен, бул кунде бейнеттщ зей- нетчн, тарш ылыцтьщ баршылыгын, циындыктыц кызыгын кер1П отыр. XIII Ал, ендч Ш эм ш а мен екеу!нщ карым-катынасы т1птен айрыцша. Ш эм ш аны ц бойында адамда сирек кездесет1н касиеттер кеп, соньщ б1р! — одан коп адамдар тайсалады, олде, оныц ете терен касиеттерше бойлауга анау-мынаудыц ерес1 жетпей ме?! Эйтеу1р, е ш т м Ш эм ш аны ц бетше келчп корген емес. Айтса, о з т щ ойын Сейдшда тана айтатын, сосын жалтактап, р е н ж т п алдым ба деп ,— уайымдап журеччн. Шомша — халкына каншама рухани азык берген, ултжандылыцтыц, парасачтьшьщтыц, адсшдыкгыц мол- д<р булагындай, казацтын мандайына бггкен санаулы кыздарыньщ б1р1 гой. Ш омша туралы ол4 талай-талай оцпмелер, том-том ютаптар жазылар, акындар елец шыгарар, бчрак Сейдшда eкeyiн^ц рухани б1р-б1р!не деген жацындыгы, б[р1П-б)р! жаксы к()руипц ерекше сыры мен т е р ен д тн е кчм бойлай алар?! \"Ш омкен\" деген б1рауыз соз1нде кдйталанбайтын кдншама бауыр- маш ылдык сез^м бар десещзгш?! Сейдшда менчц бауырларым Рыскул, Турсын, Бер1кке де туган агасындай камкоршы, жанашь[ры болды. Бауырларымыздь[ц бор4 жогары бипмд!, уйл!- жайлы болды. \"Сейдшда озш щ агалык м4ндет1н абы- роймен аткарды\", — деп мен де шын ризашылык коцшде боламын. Сейдшданыц гамаша, ¡р! адамгершш4к касиетч ол — достыкка бер1к болатын. Ерге кайтыс болган досы Есжанныц артында калган балаларыныц жагдайьш бинп, кем ектес1п туратын. Ол кезде оз1м!з де б4р айлыктан б1р айлыкка зорга жеччп отырамыз, мен рении )88

GùmipccM, \"Куантай, мен1ц балаларымныц OKeci бар гой, сен оны мен барда тусшбейсщ гой\", — дейт[н. Эй, Сейдщда-ай, сен MeHi осындай тусгнбесппм ym in артыца тастап кеткен сияктысыц. Досьщ Ж анар \"жаман аурумен\" ауырганда аурухананы жагалап, жылап журд1ц- ау. Жар кулагыц жастыкка тимей, Жапарга керек дор1- дормек Ьдеп жургетцщ айтсацшы. Сейткен Жапар Toyip болын, саган рахм етт жаудырып, ырза болып ед!-ау... Аласапыран дуние-ай, сен к етт, Жапар артында цалды, сенщ артьщнан анырап жоктау айтып, естел1к жазып, акыры ол да етт! ем{рден... XIV Адам еткен кундерт еске алса, алдымен куанышты correpi кез алдына келе/п. Сейдмда чацсртец балаларын \"дети солнца\" деп оятатын, аймалап суймей-пк., жуз]нен балалпрына деген суШспеншпнк нуры rori.iiH туратын. Туцгышымыз Лоззатты 03iMÎ3 \"бага алмадык,\" деп циналатын. Ол нагашы ожес1Н1Ц торбиес!Нде болып, бЬге бес жасында келд4. Сол Л оззаттыц ез4цнен Typi де, ici де, кьмыгь! да аумаган. MiHe3i — алгыр да, ожег. Е кн н т баламыз Рани туганда облыстык комсомол комитетнпц кыздары мен Æii i'iHepi Сейдщданы оргага алып, мен1ц терезем тц алдында гурып ед1-ау! Не деген кайталанбас соттер! \"Ул тудым\" деп мен моз, \"улды болдым\" деп Сейдшда моз. Мынау Сейдшданыц Туркменияда оскери дайын- дыкта жургенде жазган хаты (каз калпында): /салом ? /!y/7y-cb//7^ayJa// CM/y&z/; ? Ь}с-/7/ .7/сур^м/ <г/л&//7//7/?/я- //ь/77, о/'р азщже/v жолмга/77ь///б)ам ooadb/.i/. Сс//<?/7 ХО/77 А Га?С /77/'///7/С Д & )<?/7 C C Z /J /.l/, / / 0 '7 / ? ? а /tC,7<?e/7 /С С З ^ С -17С/7 ЖЯуЯ/7 de/7/77 / 7 7 edùl/, &J/Cjy/7b/7/ .Ж/'g/W 7776/7^- & '/ ? Ж Й Г О /V Ж 7/77/770/ АГГ7^С<?/77/777. А * а ? ^ М 7 & , /7 0 7 7 а /7 7 Я Г Я Л /С Я Л Г Ь /З 0 3 М 7 , XO/77/77Ô/ Я Н /6 //7 , С6//7Д;0/77/77Я/7Ь//7 К а .7 Г а //0 //7 о /< м а , ж е///' о/Д /'/7, <?/7/лт73 / с е з м / е ж а с а,7 г)ь /.м . С с / / ¡89

л/умь/л/я лгу^е/и/м /ммгмрсьщ? Ауам/мям, л/cw сем/ ждмь/л/да// жядсь/ лгорсл/, мл №//мыл/&/ жамыл/ммм do жмдсь/ А'с/рсл/. Л/СМСМ ЖММЬ/^Jb/ ОС/7, dc//7MCCCF(, Язмм&/ &// &СС, л/с// м./м/(с/)/з аз/л/J/ №//Mdh//j жол/)/мм л:;'/;&/// с/мср cd/'л/. №мм — л/см. А/см аз/л/t)/' ^м/с жмдсь/ /с^сл//'м. /t?, №//мьм/ — мул/MFMM ез/л/, ^фбс/77/<гсм, ммгыз ер мг)мл/ оолг/^ь/. ¡6*¡:/ М!М&/,/Л/МММ//)/// ДМСМСМ7. МуМ^ММДМС//СМ7М7/ ///É^6í/Cv7Cy/tc/;c/v... fZ)p/ XMM/ О// &////МС// /М}^М&/, жа^/гмсь/ сксул//'з //n//r//hj Ж К 0</.М. Сейдщда кереген екен. Рани — акылды, табачды, жацсы азамат больнч осн. Мснщ'преншпм, Бауыржанга оке орнына оке болды. Ал, Бауыржан туганда: \"Раниы м жал ил з бола ма ден цоркушы ед1М, ещц олар — екеу, тагдырыма риза- мын!\", — деп куанганын айтсацызшы. ÜJipKin, бакьплы сотгер сол калпынла кайталанып келсе гой! Табигаттын, сулулыгына куичар ед), колы- мыз босаганда екеум1з балаларды алып, Алматыньщ Т01црег1ндег1 демалатын жсрлср;н аралап кетунн c,4ÍK. Ия, оке-шешем13 — алдымызда, балаларымыз — касымызда, туган-туыс, жора-жолдастыц ортасьнша шалкып журген кез1м1здеп 6ipey цызганып, 6ipey суй- cinep бакытым да сеи екенсщ гой, Сейдшда! Алгаш суйген немерец Доулег гуганда cettin куанганыц-ай! Ио, Доулетке дсйш Л оззачы ц балалары —Аял, Алтынай бар, оларга кдзакуын жолымен \"жиен\" деп к.арадык,па, олде куда-кудагиымыз ne\\iepejteptniit \"усччне Tycin\" отырган соц эдеп са клады к, па? Ал, Д оулет туганда... ш ш дехана, бес1ккс салу, цырцынан шыгару, тусау кесу т.с.с. б^прдщ [нуакгы жащарын унататын Сейдшда уипн ец улкен мереке 03¡nin тугаи кучи болатып. 03it[i[[. куанышын олармен болюуге асыгагынын 6nieTÍn доста- ры оныц туган кучпне келмей калмайтын. Жиырма сегчз жыл 6ipre o M ip cypinni3, ceuin тугаи Kyniti жыл сайын 9-маргга мерейгой болып отупп ед!-ау?! Одан балалардын туган кундер!, езтуыстарымызды айтпа- ганда, кейде агайындардьщ да куаныштары 6i3;ut[ уйде то

тойланып жатагын. Очдайда дастаркднды typacnjupin, шалцып-тасып мен журем!н, дос та кеп, туыс та кеп. Келген конак кеб1несе, мен! кошаметтеп, мацтап жататын. Осьнщай соттерде мен ез!мд} сенен \"артыгы- рак\" санайтынмын. Сойтсем, оныц 6 opi cenin аркан екен, бацыт кусы ез ошагымда, ез огбасымда ушып жур1пт) гой. Таты да кеш тусйццм, олардын, мьш, коше- мет! ceHin 6 ip урысканыца татымайды екен-ау! XV \"KÍ3 урпагымызды ешюмгс юуел;и етнсй. табанды crin торбнслсуапз керек\" ден отыратын, Лоззат ча, Faun да оку бпзрген соц ез 6 errepiMCH енбек жолын бастады. Б1здщ жолымызды куып, устаздыц жо.ш^ча тускен Лоззатты \"ауылдыц жагдайын KopciH, OMip жолын ауылдан бастасын\" деп, Ц осезен дегсн жерге мектенке ж1берд{. Ешкандай жагдай жок: 6 ip болме, nein жагады, оныц ycTine eMÍ3yjH баласы бар. К,ызым жылап-сыкга<[, 6 i3 re })еиж\\сп. Сол yrnin нанасы екеумгз каш нама созге Keain, \"жузшайысканымызд)н\" кайдан 6 iacin?! \"K¿)3ipri кезде, 6¡peya,¡n 6ip норсеге колы жетсе, букш ypi\\t-6yraFHMeH сол жср;ц жаулап алып\" жагканда, оулне деген Сейд!лдадай-ак болатын шыгар, деп ойлаймын. Мен жиырма сепз жасымда капы ауырдым, емдеупн /lopiicp 03ÍH шакырып, \"Meni адам болмайды\" деген болу керек. Сонда Кудайдан колын жайып: \"Мына ею балам мен)Ц коргегнмд1 Kop\\tecin. одан да мен i ал\", — деп жылаганы дол каз1ргщей K03i.\\tmn алдында тур. Кос буршагын мойнына салып, К,удайдан шын-ак тшеген екен дейм1н, узамай аман-есен жазылып кетпм. Б13Д1Ц от-басы TÍpj[inMÍ3 ете карапайым болды. Келденец пайда габуга икемсп, бар жинайтьш ;tynneci ютап, оган карамай кунд!3-тун! ecir¡MÍ3 6ip жабылмай, конак KyreMÍ3. Tinri, конакта отырган жер{\\пздс, аяк астынан уйге 6opin eprin келу Сейдшдага тукке турмайды. K^)3ip ойласам, MeHi эдемшеп пактам кояды екен: \"Bi3Ain Ку'аптай, Ka3ip 6opiH дай;^ндап ж1беред{, немесе мегнц ойел!!\\щей ойел жок\" т.с.с. Кдндай жагдайда болса да,

екеушз акцпдаспай шечнпеймчз. Бчр-бчрчмчзсчз белек журепн ксз)\\йз сирек. Эрине, мунда да Сейдищаньщ жетекшшччч басым-тын. Мысалы, курорттарга озчц кете берш{! — деп жалынамьт. Сондайда: \"Эй, акьчмагьчм-ай, м е т жеке жбермесей, эйелдер кагьчп окетедч гой\", —дейтчн озшдеп. Бчз жой гана ортакуй1мчз, баламыз, тугаи-гуьчс, жора- жолдастары бар ерлч-зайьчптьч болтан жокпыз. Екеум1зд4ц рухани уксастыгымыз, терец тусчнтмчз бчздщ о\\пр!,\\[{з;и к^13Ь!кта кцын еткен шьчгар. Счз ойлан калмацыз, ойпырм- ай, екеуч б1р-б]'р1н}ц бепнс карай очырчан \"Лойл4 мен Можнундей\" болган екен деп. Керчс!нше, бчздщ омчр4мчз — кчсшчк мащаньшыц курса, агайын-туыс, жора-жолдас- тардыц карым-катынас куресч. Бул деген!ц}з — бiздiц арамьчзда б4р-б{рчмчзге суйчспеншчл{гчм{зд4 жогалтпаудычч бчтпейтчн жырьч. Ио, бчз де басч<алар сиякты ерлч-зайьчп- тылардьччч, шимай-шатпакжольчна, ч-цмьч-кцтьч сокцакта- рына т у с т !К , адастьчк, Т1птч кцналдчякта, бчракб4р-бчрчмчзге клянач жасаган жокцьчз. Мчне, осы жолда да ол езшщ катарьчччан бичкте, ор1 кеччч шчирч екенд1гчн долелдеп отгч. М аган деген кол-косчр одем1 сезчм1, журек жч^члуы коцшчн4н, бар шуагьчн аялай т е г т , еркелетш: 1<уантай — ч<уатьчм, Ш елдесем суатьчм. Шаршагч б1р келгенде Кецчлчмдч жубаткьчн?! - - деп елендететччч едч. Ал, мен болсам, нагыз \"бейшара\" скснм!н. ол еркелет- кен сайьчн, жер бетчнде менен баска ойел жоктай сезч- пс11ччм!н. Керчсчнше, талайлардыц кольч жетпейтчн бичк шьчцньчц саясьчнда жургетмдч сезбеппчн сол кезде... Кдрызбын саган шаттьчгьчм ушчн, Бакьчтьчм учшн баяндьч. К,арьчзбьччч саган сорым учти де — Пешенемдегч бес ел1, — деп акьчн жырлагандай, мен саган ом1р бойы карьчз- дармын! 192

2 E¡3 екеум!з.. Мен: Екеум13 к,осылмауымыз керек ед1, сонда бчздчц махаббатымыз моцгш 1к болар ед1. Ол: Екеумгзге м э ц г т 1К 6ipre memeTin махаббаттан баск.а да жумбац жетед1 гой. Мен: Адам журегш суыту онай, оган цайта жылу беру циын, неге мегн орынсыз ренж!те 6epecin? Ол: Суытатын да, жылытатын да 03ÍM ¡ой, оган сен неге циналасыц? Ол: \"Ж ацсы KopeMiH\" деген сез а у з ь щ н а н шыга ма? Мен: Мен ундемей жацсы KopeM in гой. Ол: Ж ек кергенде аузьчннан шыцпайтын сез жо к. к,ой? Ол: М ен1ц бойыма к.арап, — К,алай байцама- ганмын, аяц-к.олын, 6ip тутам, бойьщ ныскд екен гой, \" дед1. Мен: Ол — сенщ талгамыц, ал мен \"бойы болса, ойы журе жетшер\" деп тацдадым. Ол: Мен алганда кезчн мен бел)цн1н, pa3M epi бчрдей болатын. Мен: Кезд1 жок, к.ып, бел;й ток цылган озщ гой. Жумыстан шаршап, набагы катыцкы келгенде... Мен: Ио, хор к^чзындай пернлтелердщ ортасынан кел­ генде, мына маймыл цайдан шыцты деп турсыц ба? Ол: Е[айдасыз пер{штелерден, маган жагдайымды жасайгын маймыл арчык кой. Улкен баламыз уйленгенде, к.олымызда турды. Оларды \"Коршшер\" дейтш. Маган: \"корийлердщ\" ¡93

жагдайын жаса, кеинп кетсе, нагыз корнилерден уят бол ар дейнн. Отырыстарда одем! кел[ншектерге коз гастап, арасыыда маган жалтактап, щлнылыктан цалагын. Мен: Коэний ойып алайьщ ба? Ол: К езд1 оярсыц ау, ал KOKtperiMe су куйма?! Ол: Куантай, мен с е т ж а к с ы корем!н, ондай сез!м менде коп. Мен: Онда екеум1зге де жетед1 екен юй. Ол: А т у успндс саган катты создер айтамын. Ол — Men¡H жене алмай журген осалдыгым. Ty6i женем. Oran K03ÍM жетед1. Мен: Тек коз1д айналып, баска жактан шыцпаса болганы гой. Ол: Айтканга кенбейт!н, арналысьн[ отыратын ойслд1 цайдан алдым. Мен уйленгенде ондай емес сияк.ты ед1ц? Мен: \"Устазынан moKipii озды\" деген осы да. Ол: К,ым6аттым м онц! Есн-ще ме, мен ец oipumti сен екеум1з он кунге д о н н коркп ей , жылан косылга- нымыз? Мен: Енд1 куанып ажырасамыз... Ол: Мегнн 6 ip к ем ш 4л 1г1м — саган кундел1кч[ о м 1рде отбасы нда болы спайты нды гы м . К^уантай, eKÎHmi бес жылдьщтьщ басында берер уодем, будан былай ceHÍH жаксы комекш!н болам. Мен: Сен маган \"Аргымактан есек жасама\" деп едщ гой. К ел1сп м . Тек аргымагым баска б!реуд1ц босагасында байлаулы турмаса болганы гой. )94

Ол: Бала торбиесше сен жауап бересщ- Tinri, мен де Kenin сенщ улкен балац боламын. Мен: Сонда cení де уйленд!р1П, уй цылып шыгара- мын ба? Мен: К,онакка барм айм ы н, ж уртты ц о й е л 1Н)ц такканы — \"бриллиант\", i<nreni — норка... Ол: Акымагым, сен ез!ц \"бриллиант\" емессщ бе? Ал, норканы кайтес4н,, касында одан да кь[мбат мен жургенде. Мен: Санаторийге oiiir бара бер, мен балалардын касында калайын. Ол: Балалар ожемнщ касында калады, ал сен KÍMHÍH касында каласыц? Ол: Б1рде ic сапармен Тур к¡стат а барганымда 6Í3.TÍ KeiuKicin 6ip уйге конакка шакырды. !<,асымда 6ipa3 К1С1лер бар, ш эй куйып огыргап кызга карасам, ere ренд!, одем1 [д.)з екен. IÍ03ÍHe K03ÍM тускенде, 6ip гурл! жылы шырай бы д1р1и, маган жаутандап карай берд). Содан сыртка шыкканша гагагым таусылын, ojui кызга жете алмай оть[рмын. Ол да маган карай беред1. Сонымен олп кмзга жак.ындадым-ау. Ол маган жете бере: \"А гай, мен !<уанышкул М ец д 1аяккь!зы ны н ruoKipTi ед4м, ол Kici — м енщ кураторым болган, анайдыц жагдайын сурайын ден, ci3re жете алмай отырмын\", — деген!. К,айда барсам да какпан курып койгансы ц гой. Ол: Телефонмен сейлес1и жатыр. \"Yinrin iti-ii кауын сасып K erri\". Жолдасы: К,ауыннан 6i3re 6 ep M e n cin бе? Ол: Уй толган кауын емес, кайын журтым гой.

Ол: Мен Куантайдан баск.а эйелге бармаймын, барган да enecniH, керген1м де, бшгежм де жалгыз Куантай, — деп цоймады. Мен: Тепсе TeMip узет1н, api KepiKTi ж4птс!н. \"К ер ге т м де, 6ijnentM де жалгыз Куантай\", — деп айта бермесей, жург ойлап к.алар, \"бейш ара, ауру шыгар, жалгыз onejtinen артылмай журген\" деп. Ол ойлапып к,а.чды. Ол: Bipa3 уащ^т еткен сон, \"Ой, б4здщ ойел!\\нз кен гой, кдйда барамыз, мммен журе\\пз, шаруасы жох., буйырганын Kopin жур\\пз гой\", — деп сайрап отыр. Мен: Bipece олай дейсщ, 6ipece былай дейсщ? Тып- тыныш отыра алмайсын ба? Ол: Озщ айттын, гой, \"ауру\" деп кдлар деп, к.орык.к.анымнан кушейген1м гой. Мен: Б алаларьщ н ы ц пай мектепте оцитыны н 6mecin бе? Ол: Букш 6ip облыстыц балаларыныц тагдырына жауат]кершпнкпен царау меьнн \\нндет!м, ал сен уйдеп eKi балан;].ы баптай алмасан, несше анасын. Ауырып жатк.анда KonúiiH сурап Куаныш ( К- С) жи4 келепн. Bip келгетнде: — Агасы-ау, турмайсыц ба? Ж енеш емнен рук.сат алдьш, цыздарга бармаймыз ба? — дед! к.алжындап. Ол болса: — Р у ц сат ы н сен алдын, ал урысын маган к.алдырдыц ба? — деп жатыр. Ол: эйелдщ KopiKiici де, акьшдысы да IHopiuyn гой, Вайк.ау цандай бацы пы ? Мен: сенщ \"бакытьщ а\" да талайлар кызыгатын шыгар. Мен: Ойпырмай, одем) ойелдерге ат к.ойгышсыц- ау, Нес1пкулге калай тауып \"П еризат\" деп ат к.ойдьщ? Розаны \"Ак.бшек\" дейс4н... )96

Ол: Эй, кызганш агым-ай, KiMre кандай ат койсам да, заты \"Куантайга\" жетпейд! гой. ¡-(¡шкентайымнан 6ipre ескен жолдасым Роза тулкщен бас KHÎM, тулю жагасы бар пальто Knin кслнтп. Розан ыц жолдасына: — Майдан, мына ойелд1 б13Д1Ц Турарга Ж1берме, ауылдьщ барлык ит1 \"тулк1 устаймыз\" деп, ойслйип жеп коймасын, — дед1 озмдеп. Ш омш о екеум !3 кейде ю т е ге н д е р т е коц!л!м!з толмай, рен!Ш бЙ1Д1рсек: — Мен сендсрдin мойындарына тагатын бойтумар eMecniH гой, eKi аякгы, жумыр басты пенде\\пн гой, — дейтш. Маган риза болган кездерде: — С е т К,ызылордадан epTin келген Ш ам кетнен айналды, — деп моз болады. Жактырмаганда: — Ceni маган кай Кудай кездес^ре к.ойды, осы Ш омша гой epTin окел1п журген, — деп к у й т niceriH. P.S. Æ /йд л/сы/? 197

МАЗМУНЫ Алгы сез о р н ы н а .................................................................3 Б ойтерекпц кос бутать[ ед1К........................................... 7 Дархан журект! дара тул та........................................... 13 Д аланы ц тацы болып атк,андай е д ) ............................ 21 Эз орнын таба бш ген ...................................................... 25 Б т к т е н караган алыстатыны коред1..........................28 Лучистый свет его звезды ..............................................33 Жалгыздыцты умы гтырган ары сы м ...........................38 К,ош, Сейдшда бауырым!...............................................44 Ушк,ыр ойдыц, ¡зп м аксапарды ц иес! ед1............... 47 Б 1р сырлы азам ат.............................................................. 53 Тел1мп мол шок!рт1м ед1................................................. 56 Бауырымдай болтан досы м ........................................... 61 С екецнщ б1р куьн............................................................63 Ацылшы ата ед1.................................................................69 Сейдильда — брат мой .................................................. 73 Ом1рдщ ащы-тущ ысын б1рге кор!п ед1к...................75 Асыл азамат ед1.................................................................78 Кдйсар да, цажырлы а д а м ..............................................80 Ж т т т щ с у л т а н ы .............................................................. 82 Еске а л у ...............................................................................87 Он любил свою землю, и н ар о д ..................................89 Порядочный, бескорыстный ч е л о в е к ....................... 92 Памятное в р е м я ............................................................... 94 И стинны й п росвещ ен ец ................................................ 96 Ел кдмын ерте ойлаган.................................................. 98 Кереген, юкер, к а м к о р ш ы ......................................... ЮО Ш еберуйы м дасты руш ы .............................................. 104 р а с и с т тулта.................................................................. 107 Ардактым!......................................................................... 110 Э зм 1мгз жараскан жан д о сы м .................................... 112 Оюл о к е ............................................................................. 117 Орнында бар о ц а л а р ..................................................... 119 Кднатсыз кустай уямызда конактап калдык......... 122

Нарцаска рухпен сы рласу............................................125 Сейдшдамен к о ш та с у ................................................... 128 Сейдшда мен Куаныш кулгс....................................... !29 Нагыз д о с ......................................................................... 13! Ж урепмнщ д о с ы ............................................................ 137 Сейдшда б1зд1ц елуде!................................................... 138 А ры сы м сы ц...................................................................... 140 Окпеге де цимайтын ед1к............................................ 142 Ортамыз уц1рейед1 де турады ..................................... 144 А цсейлеп, эдш ай таты н .............................................. 146 Анасынын аманагын ак.тады ..................................... 151 Бет1м1зге жел болып т и м е ге н ..................................... 153 Мопелеген ак, ниет, т ш еп м е н ................................... 156 Аяулы жан агам ............................................................. 158 Мерген .............................................................................. 160 Мне его очень не хватает............................................ 162 Куаньшжулдщ ж оцтауы .............................................. 165 Улкен оулет жоне б1з екеум1з................................... 167

Цогамдыц керкем-публицистикалык басылым ЖЛРКЫЛДАП ОТКЕН ЖАЙСАЦЫМ Сейдшда Кепбаев туралы естел4ктер Курастырган Баспа директоры С. Баспанып. экономика жэне ондфк ж ен {н д еп ж ет е к ш 1С! А*. Редакторы О. /(ул<у;оие/ну./7ы Керкемдеуш1 редакторы /V. Техникалык, редакторы /[. Кдттаушы У/. ИБ № 3 Басуга 20.03.04 цол цонылды. 84х!08 ¡/32. Офеетпк ц а г т . Ш а р ч ы басг[а табагы Ю,5. Е сеи'пк ба^иа ) ),0 таб а1 Ы. Таралымы 2000 дана. Тапсырыс №305. Багасы келк4мд4. К.азак.стач Республикасы А ппарат м и ч и сгрл и т. Ж Ш С \"С анат\" баспасы, 4800[2, Алматы к.аласы, А.Байтурсынулы кеш ес!, 65 \"А \". К]тан Ж Ш С \"С ач а!\" баспасы чы ч ком пы отерлж ортальчы чда терЬ4ч, цагталды. Т апсы руи1ы ч ы ц диапозитивтер{м ен К,а1 ац сгач Ресчубликасы \"Атамура\" корчорациясычыц полиграфия комбииатында басылды. 480016, Алматы к.аласы, М. М ацатаев ке)чес! 4]-уй .



Уцьштылыц, жанынын да, теншщ де тазалыгы, бауырмалдылыгы, ел1м деп сокдан улкен журеп, карапайымдылыгы м ен к1ш1пей1ЛД1Л1Г1, п е н д е ш 1 Л1к усац-туйектен биж турган парасаттылыгы, цамцор кецы1, 6úiÍMÍ мен ôùiiKTÙiiri Сейдщцаньщ ез цатарынан елдецайда ок, бойы озыц жургенднлн керсететш.