สุภาษิตสะกิดใจ

ฟงั บา้ ง และลกู ยงั เหลอื อกี ๔ คนกจ็ ะออ้ นในทำเดยี วกนั นี้ นย้ี กมาพอ เปน็ ตวั อยา่ ง แทจ้ รงิ ยงั มอี กี มากมาย ดว้ ยเหตตุ รงน้ี พอ่ คา้ ผชู้ าญฉลาด เขาจะหานโยบายหากนิ กบั ลูกท้ัง ๖ นี้แหละ จะเห็นได้จากร้านอาหารในปัจจุบัน ซึ่งจะมีส่วน ประกอบหลายอยา่ ง เปน็ ตน้ วา่ มนี กั รอ้ งพรอ้ มทง้ั ดนตรี เพอื่ ใหต้ าดหู ฟู งั มีอาหารเลิศรสให้กับลิ้น จัดบรรยากาศในห้องให้เย็นสบายด้วยแอร์ เพอื่ ใหก้ บั กายเขา และมสี รุ า ใหก้ บั ใจเขา ถา้ เปน็ ผหู้ ญงิ กใ็ หอ้ อ่ นลงมา หนอ่ ย คอื เปน็ เบยี ร์ เพราะฉะนั้น ทางที่ดีทุกคน ควรจะต้องมีความสำรวมใน ความอยาก ถ้ารู้ว่า จะทำให้เราตกไปอยู่ในเงื้อมมือของกิเลสตัณหา จะตอ้ งรบี ถอนออกทนั ที จงึ จะปลอดภยั ถา้ ปลอ่ ยตามใจอยาก ตาม ความตอ้ งการของลกู ทงั้ ๖ มลี กู ตา เปน็ ตน้ กจ็ ะทำใหเ้ กดิ การเดอื ด รอ้ นไมร่ จู้ บ ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. หลงลกู ทงั้ หก จะตกนรกทงั้ เปน็ ระวงั อนิ ทรยี ไ์ วไ้ ด้ จะกลาย เปน็ คนดเี ดน่ ๒. ถา้ ปลอ่ ยตามใจ จะอยากไดไ้ มร่ จู้ บ ถา้ หกั หา้ มเสยี บา้ ง จะพบ ทางสงบ R 151

๖๕ ถา้ เชอื่ สาม ก. จะพอไมเ่ ปน็ R กาเมสุ โลกมหฺ ิ น อตถฺ ิ กติ ตฺ ิ ความอมิ่ ดว้ ยกามทง้ั หลาย ไมม่ ใี นโลก ความอยากทเี่ รยี กวา่ กามนน้ั เปน็ สง่ิ ทต่ี ดิ ตวั เรามาตงั้ แตแ่ รกเกดิ ทเี่ รยี กวา่ คน ทกุ คนเกดิ อยใู่ นทา่ มกลางของความอยาก ซำ้ รา้ ยไปกวา่ นนั้ บางคนมอี ยา่ งนแี้ ลว้ พอมอี ยไู่ มน่ านกเ็ กดิ เบอ่ื อยากจะมอี ยา่ งอนื่ อกี ตอ่ ไป และเปน็ อยอู่ ยา่ งนเ้ี สมอมา ไมร่ จู้ กั จบสนิ้ พระพุทธเจ้าจึงตรัสว่า ความอ่ิมในกามไม่มี แต่น่ันเป็น ธรรมชาติของใจ หมายความว่า ถ้าใครปล่อยใจไปตามความอยาก ความอยากกจ็ ะพาไปอยา่ งนน้ั เรยี กวา่ อยภู่ ายใตอ้ ำนาจของกเิ ลส ถา้ คน มสี ตคิ อยเตอื น ใหเ้ กดิ ความรสู้ กึ วา่ อะไรดอี ะไรชวั่ และมปี ญั ญาพจิ ารณา ใหเ้ หน็ จะบนั เทาไดบ้ า้ ง อันที่จริง คนท่ียุ่งกันอยู่ในปัจจุบันน้ีก็เพราะ ยักษ์สาม ก. กลา่ วคอื ก.กนิ ก.กาม ก.เกยี รต ิ ก.กิน ตามปรกติก็จะกินกันอย่ใู นครอบครวั ซงึ่ จะมีความสนิ้ เปลอื งนอ้ ย ตอ่ มากเ็ หน็ วา่ กนิ ไมอ่ รอ่ ย ตอ้ งไปกนิ ในภตั ตาคาร ทม่ี อี าหาร แพงๆ ไดบ้ รรยากาศดี ทำใหเ้ สยี เงนิ มากโดยไมจ่ ำเปน็ ก.กาม ปรกติก็มีอยู่แล้วในครอบครัว คือสามีหรือภรรยา 152

กเ็ ชน่ เดยี วกนั นน้ั แหละ ชอบออกไปหากามนอกบา้ น จนเปน็ เหตใุ หเ้ กดิ การแตกรา้ วในครอบครวั หรอื ไมก่ อ็ าจจะไปตดิ โรคเอดสม์ าได ้ ก.เกยี รติ ตรงนก้ี ส็ ำคญั เศรษฐมี อี ะไร คนจนกม็ ไี ด้ ถงึ จะไมม่ เี งนิ กใ็ ชว้ ธิ ผี อ่ นสง่ เอากอ่ น เมอ่ื บคุ คลไมร่ จู้ กั อมิ่ ในสาม ก. หาเงนิ ไมพ่ อใช้ กจ็ ะตอ้ งหาในทางทจุ รติ อาจจะมี ก.โกงเขา้ มารว่ มดว้ ย ดว้ ยเหตตุ รงนี้ จงึ เรยี กสาม ก.นว้ี า่ ยกั ษ์ คนรจู้ กั ยกั ษใ์ นขอ้ ทว่ี า่ ชอบจบั คนกนิ เปน็ อาหาร ในทำนองเดยี วกนั น้ี ยกั ษส์ าม ก. น้ี กช็ อบ ควกั เงนิ ในกระเปา๋ ของคนกนิ เปน็ อาหาร หรอื ไมก่ จ็ บั คนทห่ี ลงผดิ ให้ ตกอยใู่ นอำนาจยองตน ทำใหต้ ายจากความดี ทเ่ี รยี กวา่ ตายทง้ั เปน็ เพราะฉะนนั้ พระพทุ ธเจา้ จงึ ตรสั สอนวา่ ความอม่ิ ดว้ ยกามไมม่ ี นกี้ ล่าวโดยธรรมชาติ ถา้ บุคคลมาพิจารณาให้เหน็ ความจรงิ ของความ อยากแลว้ พงึ กำหนดจติ ใหร้ จู้ กั สำรวมในกาม ในการบรโิ ภคและอปุ โภค จติ กจ็ ะบนั เทาความอยากลงไดบ้ า้ ง จนมองเหน็ ความจรงิ ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. เชอ่ื สาม ก. ความพอจะไมม่ ี เกยี รติ กาม กนิ ทำใหส้ น้ิ ความด ี ๒. กามตวั น้ี จะไมม่ กี ารพอ ถา้ ปลอ่ ยตามใจ ไมม่ อี ะไรเหลอื หลอ R 153

๖๖ ความพอดี จะมตี รงกลาง R น กหาปนวสเฺ สน, ตติ ตฺ ิ กาเมสุ วชิ ชฺ ต,ิ ความอมิ่ ในกามยอ่ มไมม่ ี เพราะฝนคอื กหาปนะ คนเราทกุ วนั น้ี จะตอ้ งดน้ิ รนในการประกอบอาชพี ทำมาหากนิ เพราะสง่ิ ทจี่ ะตอ้ งเสยี ไปทกุ วนั คอื การใชจ้ า่ ย ในการบรโิ ภคและอปุ โภค เพอื่ หารายไดม้ าชดเชยสงิ่ ทเ่ี สยี ไป บางคนทำงานเทา่ ไร กไ็ มย่ อมมเี งนิ เกบ็ สกั ที กลบั ตอ้ งไปกหู้ นยี้ มื สนิ เขามา ตกเปน็ ทาสของดอกเบย้ี ไมร่ จู้ บ นี้เรียกว่า กินไม่รู้จักอ่ิม บางทีทำงานวันหนึ่ง ก็ได้เงินเพียงพอที่จะ เหลือเก็บ แทนท่ีจะเก็บไว้บ้าง กลับนำเอาไปใช้จ่าย ในสิ่งท่ีไม่เป็น ประโยชน์ เช่น นำเอาไปเล่นการพนันบ้าง นำเอาไปซื้อสุราบ้าง เปน็ ตน้ คนอยา่ งนี้ จะมเี งนิ มากขนาดไหน กจ็ ะไมม่ เี งนิ เหลอื บุคคลทั่วไป จะเป็นโรคประเภทหน่ึง คือโรค ไม่พอ ได้แก่ หากนิ ไมพ่ อใช้ หาไดไ้ มพ่ อเสยี กเ็ พราะความไมร่ จู้ กั พอของตวั เอง จงึ หากนิ ไมพ่ อใช้ พอหาเงนิ มาได้ แทนทจ่ี ะแบง่ เกบ็ ไวบ้ า้ ง กลบั ไปนกึ เสยี วา่ เราจะนำเงนิ ไปใชอ้ ะไรดี พอ่ คา้ ผฉู้ ลาด เขาพยายามหาสนิ คา้ ทลี่ อ่ ตา ล่อใจหลายชนิด วางไว้ในร้าน และมีรสไสบริการ คนซื้อจะไสรถไป อยากไดอ้ ะไรกห็ ยบิ ใสร่ ถไส เหน็ อะไรกอ็ ยากไดไ้ ปเสยี หมด แลว้ นำมาให้ ทางรา้ นคดิ ราคา พอคดิ ราคาแลว้ จะตอ้ งจา่ ยเงนิ มใิ ชน่ อ้ ยเลย พอกลบั ถงึ บา้ น ตอนแรกๆ กย็ งั พอใจยนิ ดี ในสง่ิ ของทซ่ี อื้ มาใหมน่ น้ั แตพ่ อ 154

หลายวนั ตอ่ มา ชกั จะหายอยากเกดิ เบอ่ื ขน้ึ มา และอยากจะไดข้ องใหม่ อกี ตอ่ ไป กไ็ ปหาซอ้ื เหมอื นอยา่ งเดมิ อกี บางคนเฉพาะเสอื้ ผา้ อยา่ งเดยี ว มอี อกเตม็ ตู้ จนไมร่ จู้ ะใสเ่ สอ้ื ตวั ไหน อยา่ งนเี้ รยี กวา่ เกนิ พอดี ทา่ น กลา่ ววา่ ดอี ยตู่ รงกลาง หมายความวา่ ใหเ้ ปน็ มชั ฌมิ าปฏปิ ทา หรอื พอดี เชน่ พดู วา่ หญงิ คนนสี้ วย ถา้ จะถามวา่ สวยทต่ี รงไหน กต็ อ้ งตอบวา่ สวยทพ่ี อดี กลา่ วคอื สงู ตำ่ พอดี สผี วิ พรรณพอดี ดวงตาใหญห่ รอื เลก็ พอดี เปน็ ตน้ เพราะฉะนน้ั ขอใหเ้ ขา้ ใจวา่ ดอี ยทู่ ค่ี วามพอดี ถา้ หยอ่ นดหี รอื เกนิ ดี นนั่ คอื ไมด่ ี เมอ่ื เขา้ ใจอยา่ งนี้ กน็ ำมาใชก้ บั การดำเนนิ ชวี ติ เชน่ การใชจ้ า่ ยกใ็ หพ้ อดี กลา่ วคอื ไมฟ่ มุ่ เฟอื ยเกนิ ไป และไมฝ่ ดื เคอื งเกนิ ไป ทำอยา่ งไรคอื พอดี คนเราจะรอู้ ยแู่ กใ่ จ ไมจ่ ำเปน็ ตอ้ งอธบิ าย ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. ถา้ ดพี อ ตอ้ งพอดี ถา้ พอไมม่ ี ดไี มม่ า ความพอดอี ยทู่ ค่ี วาม พอใจ ถา้ พอไมไ่ ดก้ ไ็ รค้ ณุ คา่ ๒. ประหยัดสันโดษ เป็นข้อกำหนดของคนดี ถ้าไม่มีข้อน้ี สมบตั มิ กี จ็ ะหมด R 155

๖๗ ถา้ หลงกาม จะไดน้ ามวา่ หลงกล R นตถฺ ิ กามา ปรํ ทกุ ขฺ ํ ทกุ อนื่ ยงิ่ กวา่ กาม ไมม่ ี ความอยาก เปน็ ตวั บงั คบั ใหบ้ คุ คล ตอ้ งดนิ้ รนไปหามา เพอื่ ตอบสนองความตอ้ งการของใจ การดนิ้ รนไปหามานน้ั กเ็ ปน็ ทกุ ขอ์ ยแู่ ลว้ เมอื่ หามาไดต้ ามความปรารถนากด็ ไี ป ถา้ ไมไ่ ดส้ มดงั ปรารถนา กเ็ ปน็ ทกุ ขอ์ กี หรอื เมอื่ ไดม้ าแลว้ ภายหลงั เกดิ พลดั พรากจากกนั กเ็ ปน็ ทกุ ข์ ในการปกปกั รกั ษา สงิ่ ทหี่ ามาไดน้ น้ั กเ็ ปน็ ทกุ ข์ ดงั นน้ั ขน้ึ ชอ่ื วา่ กามแลว้ จะตอ้ งเปน็ ทม่ี าของความทกุ ขต์ ลอดไป ควรจะไดใ้ ชป้ ญั ญาพจิ ารณา ให้ เห็นโดยถ่องแท้ แล้วบันเทาความอยากลง อย่าไปติดแน่นอยู่ในกาม จิตจะสงบไม่ดิ้นรน แต่การทำอย่างนี้ จะต้องอาศัยการศึกษาฝึกหัด ปฏบิ ตั ดิ ว้ ย ความเป็นอยู่ในปัจจุบันน้ี คนเราจะตกอยู่ในความเครียด เพราะการดำเนนิ ชวี ติ ของทกุ คน จะตอ้ งทำงานแขง่ กบั เวลา เมอื่ เกดิ ความเครยี ดเกดิ ขนึ้ มา กม็ กั จะไปหาวธิ คี ลายความเครยี ด วธิ ดี งั กลา่ วน้ี กห็ นไี มพ่ น้ ไปจาก สรุ า นารี เพราะทงั้ สองอยา่ งนี้ คนจะคดิ วา่ เปน็ การ สรา้ งบรรยากาศ ทจี่ ะทำใหเ้ กดิ ความสขุ สดุ ยอด ซงึ่ ธรรมชาตหิ ยบิ ยน่ื มาให้ แตแ่ ทท้ จ่ี รงิ สรุ า นารี เปน็ เพยี งความสนกุ เมอ่ื หนั ไปพงึ่ สรุ า นาร ี จนไดท้ แ่ี ลว้ ความกลา้ ทจี่ ะทำความผดิ ยอ่ มมมี ากขนึ้ 156

ถึงจุดตรงน้ีแล้ว มักจะมีการทะเลาะวิวาทกัน หรือไม่ก็ไปติด เอาโรคเอดสม์ า โรคนเี้ มอื่ เปน็ แลว้ จะรกั ษาไมห่ าย มที างเดยี วคอื ตาย แตเ่ ขากไ็ มก่ ลวั ถงึ บตุ รภรรยาทอ่ี ยทู่ างบา้ นจะคดิ กนั อยา่ งไร เขากไ็ มก่ ลวั เมอ่ื ความไมก่ ลวั มขี น้ึ กจ็ ะทำความผดิ ตดิ ตอ่ กนั ไป จนเกดิ เปน็ โรคเอดส์ คอื ความทกุ ขอ์ ยา่ งสงู ทก่ี ลา่ วมานี้ เปน็ สว่ นหนง่ึ ทจ่ี ะชใี้ หเ้ หน็ วา่ เรอื่ ง ของกามยอ่ มจะนำทกุ ขม์ าให้ แตเ่ ปน็ กามนอกบา้ น สว่ นกามในบา้ นนนั้ ถงึ จะเปน็ ทกุ ข์ กใ็ นเรอื่ งของการทำมาหากนิ เลย้ี งครอบครวั เทา่ นน้ั เพราะฉะนนั้ กามราคะเปน็ อำนาจของตณั หา ถา้ ผดิ ตวั ผดิ ฝา จะมีทุกข์ไม่รู้จบ ท่านจึงกล่าวว่า ถ้าหลงกาม จะได้นามว่าหลงกล เพราะตณั หาจะลอ่ ลวงใหค้ นตดิ บว่ ง ถงึ จะมสี ามหี รอื ภรรยาแลว้ แตก่ ็ ไมว่ าย ทจี่ ะชกั ใจใหไ้ ปเปน็ ชู้ หรอื ไปหาหญงิ บรกิ ารทางเพศ ซงึ่ เปน็ เหตุ แหง่ ทกุ ขท์ งั้ นน้ั ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. ไมก่ ลวั เขา เราเปน็ ทกุ ข์ กลวั ทางถกู สขุ จะมี ถา้ รจู้ กั กลวั จะทำตวั ใหด้ ี ๒. ถา้ หลงกาม จะไดน้ ามวา่ หลงกล จะหลงวา่ สขุ ทแี่ ทก้ ท็ กุ ข์ สบั สน R 157

๖๘ รจู้ กั พอ จะกอ่ สขุ R นตถฺ ิ ตณหฺ าสมา นท ี แมน่ ำ้ เสมอดว้ ยตณั หาไมม่ ี ตณั หา แปลวา่ ความอยาก เปน็ ตวั ทเี่ ปน็ เหตใุ หเ้ กดิ ความทกุ ข์ มี ๓ อยา่ ง ไดแ้ ก่ กามตณั หา คอื ความอยากในอารมณท์ นี่ า่ ใคร ่ น่าปรารถนา แลว้ ดิน้ รนไขวค่ ว้าเพอ่ื หามา ตอบสนองความอยากนนั้ ภวตณั หา คอื ความอยากเปน็ โนน่ อยากเปน็ น่ี เชน่ อยากเปน็ กำนนั อยากเปน็ ผใู้ หญบ่ า้ น เปน็ ตน้ ถา้ เปน็ โดยเขาตงั้ หรอื เขาลงคะแนนให้ อยา่ งนไ้ี มผ่ ดิ หากไดม้ าโดยทางทจุ รติ อยา่ งนใ้ี ชไ้ มไ่ ด้ และ วภิ วตณั หา คอื ความไมอ่ ยากเปน็ โนน่ ไมอ่ ยากเปน็ น่ี ตณั หาท่ี ๓ อยา่ งน้ี ลว้ นเปน็ สงิ่ ทท่ี ำใหค้ น มคี วามตอ้ งการกนั ไมร่ จู้ กั จบสน้ิ ธรรมดาว่า ภาชนะที่มีฝาปิด เมื่อนำเอาส่ิงอะไรใส่ไว้ข้างใน หากสิ่งของนัน้ ไม่เต็ม เมือ่ ภาชนะนน้ั เคลอื่ นไหวไปมา จะทำใหม้ เี สยี ง และสง่ิ ของภายใน อาจจะแตกหกั เกดิ ความเสยี หายได้ ขอ้ นมี้ อี ปุ มา ฉนั ใด คนเรากเ็ ชน่ เดยี วกนั หากเปน็ คนรจู้ กั พอดี รจู้ กั เสยี สละในทาง ทส่ี มควรและเหมาะสม ไมเ่ หน็ แกป่ ระโยชนส์ ว่ นตวั จนเกนิ พอดี ไมเ่ บยี ดเบยี น คนอน่ื เพอ่ื ความสขุ สว่ นตวั รจู้ กั ปลอ่ ยวางในบางกรณี กจ็ ะเปน็ เหมอื น ภาชนะฝาปดิ ทเ่ี ตม็ แลว้ ฉนั นน้ั 158

หากตรงกันข้ามกับที่กล่าวมานี้ คือยังไม่รู้จักพอ ยังเห็นแก่ ประโยชนส์ ว่ นตวั ยงั ชอบในการมเี รอ่ื งทะเลาะววิ าทบาดหมางกบั คนอนื่ เปน็ ตน้ กเ็ หมอื นภาชนะมฝี าปดิ ทยี่ งั ไมเ่ ตม็ ยอ่ มจะมแี ตค่ วามเดอื ดรอ้ น ยังสงบไม่ได้ พระพุทธเจ้าทรงสอนให้มีสันโดษ คือยินดีแต่ของๆ ตน ยนิ ดเี ทา่ ทมี่ ี ยนิ ดเี ทา่ ทจ่ี ำเปน็ ไมม่ อื ใหญใ่ จเตบิ รจู้ กั สรา้ งเศรษฐกจิ พอเพยี ง อยา่ งนกี้ จ็ ะมคี วามสขุ ไมต่ อ้ งเดอื ดรอ้ น เพราะฉะนน้ั บคุ คลควรจะฝกึ หดั จติ ของตน ใหย้ นิ ดกี บั ความ พอดี แมน่ ำ้ ยงั รจู้ กั เตม็ หรอื ภาชนะทใ่ี สน่ ำ้ กย็ งั รจู้ กั เตม็ และเมอื่ เตม็ แลว้ หากนำเอานำ้ ไปใสอ่ กี กจ็ ะลน้ ออกไป แตค่ นทมี่ ตี ณั หา จะไมย่ อม เตม็ ดน้ิ รนกระเสอื กกระสนวนุ่ วาย มเี ทา่ นอี้ ยากไดเ้ ทา่ นน้ั จงึ เปน็ ทกุ ข์ ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. พอเสียบ้าง จะนั่งสบาย ถ้าพอใจในดีจะมีคุณ หากขาด พอใจ จะไรบ้ ญุ ๒. เพราะความไมพ่ อ จงึ ตอ้ ฮอ่ ไปตามอยาก ตณั หาพาชว่ั จงึ เหน็ แกต่ วั กนั มาก R 159

๖๙ มทุ ติ า จะพาสบาย R อจิ ฉฺ า โลกสมฺ ิ ทชุ ชฺ หา ความอยาก ละไดย้ ากในโลก ความอยากในทางทช่ี ว่ั เปน็ ตวั ตณั หา บคุ คลจะละไดอ้ ยา่ งยากยงิ่ เพราะว่า ตัณหาเป็นธรรมชาติท่ีติดอยู่กับใจของคนเรามาแต่กำเนิด นบั ตงั้ แตใ่ นอดตี ชาตทิ ล่ี ว่ งมาแลว้ นบั เปน็ รอ้ ยชาตพิ นั ชาติ จะตามเรา ไปทกุ ๆ ชาติ ไมว่ า่ จะไปอยทู่ ไ่ี หน หรอื ไปเกดิ เปน็ อะไร พระพุทธเจ้าทรงตรัสว่า ละได้ยาก หมายความว่า ละได้ เหมอื นกนั แตจ่ ะตอ้ งใชเ้ วลานาน โดยเรมิ่ จากทำจติ มใิ หไ้ ปยดึ มนั่ เหน็ ใครเขาได้ดีอะไร ก็ทำใจให้ยินดีไปกับเขา อย่าได้มีการอิจฉาริษยา ทำใจเปน็ นกั เสยี สละ บนั เทาความอยากลง และหาโอกาสฝกึ หดั จติ ใหม้ ี ความสงบ โดยธรรมชาติของความอิจฉา ซึ่งหมายถึงความอยากนั่นเอง แตค่ วามอยากในทน่ี ี้ หมายถงึ ความอยาก ทจี่ ะใหค้ นนน้ั คนน้ี ดอ้ ย หรอื ตำ่ กวา่ ตน ในเมอ่ื เขาผนู้ น้ั กำลงั จะเกนิ หนา้ ตน ในกรณที มี่ คี วาม เปน็ อยเู่ ทา่ เทยี มกนั ความอิจฉานี้ ตามปรกติของปุถุชน ย่อมจะมีได้เป็นเรื่อง ธรรมดา แตถ่ า้ ผใู้ ดไดฝ้ กึ จติ ใหร้ จู้ กั ยนิ ดี ในเมอ่ื คนอน่ื เขาไดด้ ี ผนู้ น้ั กจ็ ะ มจี ติ ใจสงบ ไมม่ คี วามอจิ ฉารษิ ยาเขาได้ คนโบราณไดเ้ คยปฏบิ ตั กิ นั มาวา่ 160

เมอื่ รหู้ รอื เหน็ คนอน่ื ไดด้ ี ใหย้ กมอื ขน้ึ ประนมแลว้ เปลง่ คำวา่ สาธุ แลว้ พูดต่อไปว่า ขอให้จำเริญ จำเริญเถิด นี้เรียกตามภาษาพระว่า อนโุ มทนาดว้ ย การกระทำดงั กลา่ วมาน้ี ทางพระพทุ ธศาสนาเรยี กวา่ แผม่ ทุ ติ า หากวา่ บคุ คลใดยงั ทำไมไ่ ด้ กลา่ วคอื ใจของตนยงั คอยอจิ ฉารษิ ยาเขา้ อยู่ ให้เก็บไว้ในใจก่อน อย่าแสดงออกมาภายนอกให้เขารู้ เข้าทำนองว่า นำ้ ขนุ่ ไวใ้ น นำ้ ใสไวน้ อก และตอ่ ไปกจ็ งพยายามทำนำ้ ขนุ่ นน้ั ใหค้ อ่ ยๆ ใสลง เพราะฉะน้ัน ธรรมชาติของปุถุชน ย่อมจะมีความอยากเป็น ของธรรมดา ถา้ บคุ คลมาเรมิ่ ฝกึ หดั ใจของตน ใหบ้ นั เทาความอยากลงบา้ ง กย็ อ่ มจะทำไดไ้ มเ่ หลอื วสิ ยั คดิ เสยี วา่ จะอยากหรอื โลภโมโทสนั กนั ไปถงึ ไหน ไมช่ า้ เรากต็ อ้ งตาย สมบตั นิ น้ั กน็ ำไปไมไ่ ดเ้ ลยสกั อยา่ ง ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. อจิ ฉาพาใจรา้ ย แตม่ ทุ ติ าพาสบาย ถา้ ออ่ นนอ้ มสงบ จะพบ สขุ ใจ ๒. ความอยากละไดย้ ากในโลก จงรเู้ ขา้ ไว้ อยา่ ทำใจใหส้ กปรก R 161

๗๐ คนโลภมาก จะอยากไมห่ ยดุ R อจิ ฉฺ า หิ อนนตฺ โคจรา ความอยาก มอี ารมณห์ าทสี่ ดุ มไิ ด้ ธรรมดาของคน นบั ตง้ั แตต่ น่ื นอนในตอนเชา้ จนถงึ เขา้ นอนใน ตอนกลางคนื ระหวา่ งเวลาดังกล่าวน้ี คนส่วนใหญ่ จะมีความอยาก มากกวา่ อยา่ งอน่ื เมอ่ื ตน่ื นอนแลว้ อยากลา้ งหนา้ แปลงฟนั อยากแตง่ ตวั อยากถา่ ยอจุ จาระปสั สาวะ อยากรบั ประทานอาหาร ฯลฯ จนถงึ อยากนอน อยากหลบั แตอ่ ยากบางอยา่ งไมเ่ กดิ ความเสยี หาย กลา่ วคอื ไมม่ โี ทษ เชน่ อยากอาบนำ้ อยากรบั ประทานอาหาร เปน็ ตน้ ควรระวงั แตอ่ ยากทม่ี โี ทษ เชน่ อยากเลน่ การพนนั อยากดม่ื สรุ า เปน็ ตน้ อยากอยา่ งน้ี จงหา้ มไว้ กอ่ น อยา่ ทำตาม ความอยากมมี ากอยา่ งน้ี พระพทุ ธเจา้ จงึ ตรสั วา่ มี อารมณห์ าทสี่ ดุ มไิ ด้ ธรรมดาของความอยาก ยอ่ มจะเกดิ จากใจของแตล่ ะคน และ ใจนั้นก็ย่อมจะท่องเที่ยวไปได้ทุกหนทุกแห่ง โดยไม่มีขอบเขต เพราะ เหตนุ ี้ ความอยากจงึ ไมม่ ที สี่ นิ้ สดุ อยา่ งไรข้ อบเขต เนอื่ งจากความอยาก นไ้ี ปกบั ใจ แตถ่ า้ ใจทท่ี อ่ งเทย่ี วไปนน้ั ไมพ่ กเอาความอยากไปดว้ ย ความ อยากนน้ั กจ็ ะไมม่ ี สำหรบั การฝกึ นน้ั ควรจะตอ้ งมสี ตติ ามไปกบั ความ อยากดว้ ย จงึ จะแกก้ นั ไดบ้ า้ ง 162

ความอยากดงั กลา่ วน้ี หมายถงึ ความอยากในทางไมด่ ี เชน่ แต่ เดมิ มภี รรยาอยแู่ ลว้ ทนความอยากไมไ่ หว ไปพาเอาหญงิ อนื่ มาเปน็ ภรรยาอกี หนงึ่ คน เปน็ ตน้ เมอื่ รวู้ า่ ความอยากไมด่ ี กำลงั เกดิ ขน้ึ กบั ใจตน กจ็ งบอกกบั ตวั เองวา่ หยดุ คร้ังหน่ึง สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต) เข้าไปเทศน์ในวัง พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั รชั กาลที่ ๕ ทรงรบั สง่ั วา่ “ขรวั โต วนั นี้ เทศนส์ นั้ ๆ หนอ่ ย กำลงั มรี าชกจิ อย”ู่ สมเดจ็ ฯ พอขนึ้ ธรรมาสน์ ตง้ั นโมจบแลว้ กเ็ ทศนเ์ พยี งคำเดยี ววา่ หยดุ แลว้ ตอ่ ดว้ ย เอวงั กม็ ดี ว้ ย ประการฉะนี้ เพราะฉะนนั้ หยดุ คำเดยี วเทา่ นน้ั เปน็ คำทศี่ กั ดส์ิ ทิ ธ์ิ เราเคย สั่งคนอื่นให้หยุดได้ ทดลองส่ังตัวเองบ้างก็ดีเหมือนกัน ท่านกล่าวว่า อยากคือยุ่ง หยุดอยากก็หยุดยุ่ง ความจริงก็เป็นอย่างน้ัน ความ อยากหากมพี อดี และเปน็ ไปในทางดดี ว้ ย กค็ วรอยาก เชน่ อยากทำบญุ เปน็ ตน้ ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. ถา้ หยดุ จะหมดอยาก ถา้ โลภมากอยากไมพ่ อ ถา้ อยากทางดี จะดจี รงิ หนอ ๒. อจิ ฉาพาใจใหร้ มุ่ รอ้ น จงทำใจใหส้ ขุ ความทกุ ขจ์ ะลดหยอ่ น R 163

๗๑ อำนาจเสพตดิ มพี ษิ สารพดั R อจิ ฉฺ า นรํ ปรกิ สสฺ ติ ความอยาก ยอ่ มเสอื กใสนรชน ความอยาก ในท่ีนี้ หมายถึง ความปรารถนา หรือความ ต้องการของจิต อันเป็นไปในทางทุจริต ได้แก่ กายทุจริต วจีทุจริต และมโนทุจริต และความอยากนี้ เมื่อเกิดขึ้นแก่บุคคลใดแล้ว หาก บุคคลน้ันไม่ระงับยับยั้งไว้ ก็จะถูกเขาส่ังให้ไปทำตาม ในสิ่งที่เขา ตอ้ งการนนั้ ตามปรกติ คนสว่ นใหญจ่ ะเปน็ เหมอื นหนุ่ ใหต้ ณั หาเขาเชดิ เขา จะชกั นำไปอยา่ งไร กต็ อ้ งทำตามเขาหมด เชน่ เกดิ ไมพ่ อใจใครขน้ึ มา ใจอยากจะไปดา่ หรอื ทำรา้ ยเขาผนู้ นั้ กต็ อ้ งไปดา่ หรอื ทำรา้ ยเขา ตามท่ี ตัณหาสั่งน้ัน แต่ด่าหรือทำร้ายเขาแล้ว เราเองเป็นผู้เดือดร้อน ตณั หาเขาไมร่ บั รดู้ ว้ ย ในบรรดาความอยากท้ังหลาย ยาเสพติด ไม่ว่าจะเป็นสุรา กญั หา ยาบา้ นบั วา่ เปน็ ภยั รา้ ยแรงอยา่ งมหนั ต์ เมอื่ ถงึ เวลาอยากเสพ หากไม่ได้สมความอยาก เขาจะเปล่ียนแปลงจากคน เข้าไปสวม วิญญาณของสัตว์ดุร้าย จะฆ่าได้แม้แต่ผู้มีพระคุณ มีบิดามารดา เปน็ ตน้ ดงั ทม่ี ขี า่ วทางโทรทศั นว์ า่ ลกู ชายตดิ ยาบา้ วนั นน้ั ยงั ไมไ่ ดเ้ สพ เกดิ อาการอยากขนึ้ มา จงึ ไปขอเงนิ จากพอ่ แตบ่ งั เอญิ พอ่ ไมม่ เี งนิ จงึ 164

ตอบปฏเิ สธ พรอ้ มกบั ดา่ วา่ สงั่ สอนไปในตอนนนั้ ดว้ ยอำนาจของความ อยากเสพ ลกู ควา้ ไมต้ พี อ่ จนถงึ แกค่ วามตาย พอ่ ผมู้ พี ระคณุ ยามปรกติ คนเราจะฆา่ ไมไ่ ด้ แตค่ นตดิ ยาบา้ จะฆา่ ได ้ อกี เรอื่ งหนงึ่ พอ่ เมาสรุ า เกดิ ตณั หาหนา้ มดื ไปขม่ ขนื ลกู ในไส้ ของคน ซง่ึ เปน็ เรอ่ื งทน่ี า่ ละอายมากทส่ี ดุ ยามปรกตพิ อ่ จะขม่ ขนื ลกู ไมไ่ ด้ แตค่ นเมาสรุ าทำได ้ ทง้ั สองเรอ่ื ง ซงึ่ เปน็ เรอื่ งมจี รงิ ทเี่ ปน็ ขา่ วมาแลว้ นี้ ทา่ นจะเชอื่ หรอื ยงั วา่ สง่ิ เสพตดิ สามารถเปลยี่ นจากคน ใหเ้ ปน็ ดจุ สตั วด์ ริ จั ฉานได้ เมอ่ื เปน็ เชน่ น้ี ทา่ นจะใหเ้ กยี รตเิ สพตดิ ตอ่ ไปอกี หรอื เพราะฉะนน้ั พระพทุ ธเจา้ จงึ ตรสั เนน้ ใหเ้ หน็ วา่ ความอยากจะ เสอื กไสบคุ คล ใหเ้ ปน็ ไปตามอำนาจของเขา ใชใ้ หล้ กู ไปฆา่ พอ่ กไ็ ด้ ใชใ้ ห้ พอ่ ไปขม่ ขนื ลกู กไ็ ด้ เมอื่ เปน็ อยา่ งน้ี ทำไมคนไทยเราเกอื บจะรอ้ ยเปอร เซน็ เปน็ ชาวพทุ ธแตย่ งั ผดิ ศลี ขอ้ ๕ กนั เปน็ วา่ เลน่ จะตอ้ งชว่ ยกนั แกไ้ ข ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. สง่ิ เสพตดิ ทำชวี ติ ใหส้ ลาย ถา้ เสพไมห่ ยดุ สน้ิ สดุ กค็ อื ตาย ๒. อยากทงั้ หลาย จะเสอื กไสนรชน ถา้ ไมแ่ กไ้ ข ประเทศไทย จะปปี้ น่ R 165

๗๒ ชว่ั ในใจ คอื ไฟเผาผลาญ R นตถฺ ิ ราคสโม อคคฺ ิ ไฟ เสมอดว้ ยราคะ ไมม่ ี ขึ้นชื่อว่าไฟ จะอยู่ท่ีไหนก็ร้อนท่ีนั่น และความร้อนน้ัน สามารถจะเผาผลาญสง่ิ อนื่ ใหม้ อดไหมพ้ นิ าศไป สงิ่ ทมี่ รี าคา หรอื สงิ่ ท่ี สวยงามขนาดไหน เม่ือถูกไฟไหม้แล้ว ก็จะกลายเป็นเถ้าถ่าน หมด ราคาหมดความสวยงามลงทนั ที ไฟดงั กลา่ วน้ี ถงึ จะมโี ทษมาก เมอ่ื ไฟเผาวอดวายไปแลว้ กด็ บั ไป ไมเ่ หลอื เชอ้ื ไวอ้ กี แตไ่ ฟคอื ราคะ มโี ทษมากกวา่ ไฟธรรมดา กลา่ วคอื เผาเรามาแลว้ ไมร่ วู้ า่ กชี่ าติ ขณะนกี้ ย็ งั เผาเราอยู่ และกจ็ ะเผาตอ่ ไป ใน ชาติหน้าชาติโน้นอีก ไม่รู้ว่านานสักเท่าไรจึงจะดับ ซ่ึงไม่มีไฟใดจะ เปรยี บได ้ ตามธรรมดาของคนท่ัวไป เมื่อเวลาเป็นเด็ก ไฟราคะยังไม่มี ยงั ตดิ พอ่ ตดิ แมอ่ ยู่ จะหา่ งจากพอ่ แมย่ งั มไิ ด้ พอ่ แมจ่ ะสอนอยา่ งไร ก็ เชอ่ื ฟงั และปฏบิ ตั ติ ามไมข่ ดั ขนื แตพ่ อเตบิ โตขนึ้ มาเปน็ วยั รนุ่ ไฟราคะ เรมิ่ จะมี และรนุ แรงขนึ้ ตามวยั ความรกั พอ่ รกั แมช่ กั จะเปลย่ี นแปลงไป เปลยี่ นเปน็ รกั เพศตรงขา้ ม และจะเชอ่ื ฟงั กนั ดมี าก ถา้ ทงั้ คสู่ มหวงั กจ็ ะ ไปดว้ ยกนั ไดด้ ี หากเกดิ การไมส่ มหวงั ขน้ึ มา กจ็ ะถกู ไฟราคะเผาผลาญ ถงึ ตอนนี้ ใครจะมาสอนหรอื เตอื นสติ เขาจะไมเ่ ชอ่ื ฟงั บางคนทใี่ จออ่ น 166

อาจะตดั สนิ ชวี ติ ดว้ ยการฆา่ ตวั ตายบชู าความรกั มบี างคนพดู วา่ โจรปลน้ รอ้ ยครง้ั ยงั ไมเ่ ทา่ ไฟไหมห้ นง่ึ ครง้ั ไฟ ธรรมดาไหมห้ นงึ่ ครง้ั ยงั ไมเ่ ทา่ ไฟกเิ ลสไหมห้ นงึ่ ครงั้ ไฟกเิ ลสมสี ามกอง คอื ไฟราคะ ไฟโทสะ และ ไฟโมหะ ไฟนนั้ รอ้ นจรงิ แตถ่ า้ ใครไมไ่ ปถกู ตอ้ ง กจ็ ะไมร่ อ้ น ไฟกเิ ลส เขากอ็ ยขู่ องเขาธรรมดา แตค่ นเราไปนำเอา มาเอง จงึ ทำใหค้ นตอ้ งรอ้ น ถา้ ใชป้ ญั ญาพจิ ารณาใหเ้ หน็ ความจรงิ ไฟ เขากไ็ มท่ ำอะไรใคร เพราะฉะนน้ั ถา้ กลวั ไฟวา่ รอ้ น กอ็ ยา่ ไปแตะตอ้ งไฟ เทา่ นนั้ ก็ หมดเรื่องกัน แต่ที่ยังไม่หมดเร่ืองก็เพราะ คนชอบไปนำเอาไฟทั้ง ๓ กอง เขา้ มาใสไ่ วใ้ นใจ ในการอยรู่ ว่ มกนั ถา้ ทกุ คนตา่ งกม็ ไี ฟ ไมม่ ใี คร ยอมใคร ก็จะเกิดการทะเลาะวิวาทกัน ต่างคนต่างนำเอาไฟมาใส่กัน ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. กเิ ลสในใจ คอื ไฟเผาผลาญ ถา้ ปลอ่ ยไว้ จะมภี ยั อยนู่ าน ๒. ราคะกเิ ลส เปน็ เหตเุ รา่ รอ้ น จงหมนั่ บนั เทา ความมวั เมาจะผอ่ น R 167

๗๓ โลภโรครา้ ย ทำลายโลก R โลโภ ธมมฺ านํ ปรปิ นโฺ ถ ความโลภ เปน็ อนั ตรายแกธ่ รรมทง้ั หลาย ทุกคนท่ีเกิดมาในโลก ส่วนใหญ่จะมีความโลภด้วยกันท้ังน้ัน ยกเวน้ พระอรหนั ตป์ ระเภทเดยี ว สดุ แตว่ า่ ใครจะระงบั ยบั ยงั้ ไว้ ไดม้ าก นอ้ ยแคไ่ หน หรอื ใครจะปลอ่ ยใหค้ วามโลภนนั้ พาไป ถา้ ทส่ี ดุ ของกเิ ลส ตัวนี้ก็คือ การลักขโมย โกงกัน ลักทรัพย์ ปล้น แย่งชิงวิ่งราว ชอ้ ราษฎรบ์ งั หลวง คา้ ขายของเถอ่ื น เปน็ ตน้ ทง้ั หมดนี้ มสี าเหตมุ า จากความโลภทงั้ สน้ิ เมอื่ ตนมคี วามผดิ กจ็ ะตอ้ งคอยหลบซอ่ น บางครง้ั กถ็ กู จบั ได้ จะเสยี งเงนิ ทอง เสยี ชอื่ เสยี ง หรอื ไมก่ จ็ ะตอ้ งถงึ กบั เสยี ชวี ติ ทา่ นจงึ กลา่ ววา่ ความโลภเปน็ อนั ตรายทงั้ ตนเอง และคนอนื่ ดว้ ย ยุคน้ี เรียกว่า ยุคโลกาภิวัฒน์ คือเป็นยุคท่ีชาวโลกต่ืนตัว ประชาชนทกุ คน จะตอ้ งปรบั ปรุงใหท้ นั โลก มิฉะนั้นจะเปน็ คนล้าหลงั คือว่ิงไม่ทันเขา มีหลายคนเป็นห่วงว่า ธรรมะจะวิ่งตามไม่ทันโลก เพราะวา่ คนจะสนใจแตโ่ ลก มองเหน็ ธรรมเปน็ ของลา้ สมยั มปี ระโยชนน์ อ้ ย สำหรบั ในขอ้ นี้ อาจจะพดู ไดว้ า่ ถา้ ไทยยงั คงเปน็ ไทยอยตู่ ราบใด ธรรมะจะวงิ่ ตามทนั โลกแน่ แตถ่ า้ เมอื่ ใด ไทยตกไปเปน็ ทาสของโลก เมอ่ื นนั้ โลกจะทำลายธรรม และธรรมกจ็ ะวงิ่ ไมท่ นั โลก ในทส่ี ดุ ธรรมกจ็ ะ 168

ถกู โลกเขยี่ ตกเวทไี ป หมายความวา่ เมอื งไทยเปน็ เมอื งพทุ ธ บรรพบรุ ษุ ไทย สบื เชอื้ สายมาจากพระพทุ ธศาสนา ถา้ คนไทยคดิ วา่ มวั เปน็ ชาวพทุ ธอยู่ กอ็ ดตาย หมายถงึ ชาวพทุ ธโกงใครไมไ่ ด้ มวั ซอื่ อยกู่ จ็ ะไมท่ นั สมยั เมอื่ ชาวโลกไมซ่ อื่ เรากต็ อ้ งไมซ่ อื่ ดว้ ย ความคดิ ดงั กลา่ วนี้ คอื ตวั โลภ ที่ พระพุทธเจ้าตรัสว่าเป็นอันตราย เมื่อชาวไทยคิดอย่างน้ี ย่อมเป็นท่ี แนน่ อนวา่ ความเปน็ ไทยอาจจะกลายเปน็ อยา่ งอน่ื ไป แตม่ น่ั ใจวา่ ทกุ วนั นี้ ชาวไทยเรายงั ยดึ มน่ั ในพระพทุ ธศาสนาอยู่ คงไมม่ ภี ยั แน ่ เพราะฉะนนั้ จงทำความเขา้ ใจวา่ โลภเปน็ อนั ตรายของโลก ถา้ คนมกั มากไปดว้ ยความโลภ สงั คมกจ็ ะเปน็ สงั คมทเี่ หน็ แกต่ วั เหน็ แกไ่ ด้ มคี วามเปน็ อยแู่ บบตวั ใครตวั มนั เมอื่ คนเชน่ นม้ี มี ากขนึ้ ธรรมะทง้ั หลาย กจ็ ะคอ่ ยๆ เสอื่ มสลายลง นน่ั คอื โลภเปน็ อนั ตรายแกธ่ รรมทงั้ หลาย ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. โลภมากลากประชา โลกาจะมดื มวั ชงิ ดชี งิ ได้ เปน็ อนั ตราย แกต่ วั ๒. โลภทง้ั หลาย จะทำลายยตุ ธิ รรม ใชส้ นั โดษแกไ้ ข จะสบาย เลศิ ลำ้ R 169

๗๔ ถา้ ไรน้ ำ้ ใจ จะกลายเปน็ เศษคน R อตโิ ลโภ หิ ปาปโก ความละโมภ เปน็ บาปแท ้ ความละโมภ หมายถงึ ความอยากความตอ้ งการ ทมี่ อี านภุ าพ สงู กวา่ ความโลภ ทวี่ า่ สงู กวา่ ไดแ้ ก่ มคี วามโลภทเี่ ปน็ นสิ ยั สนั ดาน แกย้ าก เหมอื นนกั โทษทม่ี คี วามผดิ ฐานลกั ทรพั ย์ เมอื่ ตดิ และพน้ โทษออกมาจาก คกุ อยมู่ าไมก่ ว่ี นั กถ็ กู จบั เขา้ ไปใหมอ่ กี ในคดเี ดยี วกนั นนั้ แหละ เรยี กวา่ ประเภทเขา้ ๆ ออกๆ คกุ อยเู่ ปน็ ประจำ จนกวา่ จะตายเสยี เมอ่ื ไร คนทม่ี คี วามละโมภนี้ กต็ า่ ยเตา้ มาจากความโลภนน่ั แหละ เมอ่ื มคี วามอยาก กป็ ลอ่ ยไปตามอารมณ์ ไมม่ กี ารระงบั ยบั ยงั้ กม้ หนา้ กม้ ตา แตจ่ ะโลภอยา่ งเดยี ว จนเขา้ ขน้ั แกไ้ มห่ าย ความละโมภ เป็นช่ือของนิสัยคนประเภทหนึ่ง จะเรียกคน ประเภทนี้ว่า เสียไม่ให้ ได้ต้องเอา เป็นบุคคลท่ีสังคมรังเกียจ เป็นการสร้างเกียรติค่านิยมให้ตกต่ำลง คนที่จะคบหาสมาคมด้วย ก็ เกดิ ความไมเ่ ชอ่ื มนั่ ขาดบคุ คลทจี่ ะเขา้ มาอปุ ถมั ภค์ ำ้ ชู เปน็ คนเสอื่ มเสยี จนกลายเปน็ เศษคน หมายถงึ ไมม่ ใี ครเหลยี วแล จะเขา้ ไปสงั คมไหน เขากใ็ ชว้ ธิ คี ดั ออก โดยไมย่ อมใหร้ ว่ มงานดว้ ย คนละโมภนน้ั เมอื่ ถงึ คราวเกดิ ความจำเปน็ ทจี่ ะตอ้ งยมื เงนิ ใคร สกั คนหนง่ึ ถา้ คนนนั้ รปู้ ระวตั ิ เขาอาจจะไมใ่ หย้ มื หรอื หากเขาใหย้ มื 170

เมอื่ ยมื แลว้ กไ็ มค่ อ่ ยใชห้ นี้ หรอื ใชเ้ หมอื นกนั แตไ่ มต่ รงเวลาทพ่ี ดู ไว้ เมอื่ เปน็ เชน่ นสี้ กั รายสองราย คนกจ็ ะพดู กนั ตอ่ ไปวา่ คนนี้ เปน็ คนหวงหน้ี กลา่ วคอื เปน็ หนแี้ ลว้ ไมค่ อ่ ยใช้ หากถงึ คราวจำเปน็ ทจี่ ะตอ้ งขอความ ชว่ ยเหลอื จากคนอน่ื จะไมม่ ใี ครใหค้ วามชว่ ยเหลอื จงึ กลายเปน็ คนหมด ทพ่ี งึ่ ในสงั คม การอยใู่ นสงั คม เราใชน้ ำ้ ใจ เปน็ เครอื่ งวดั ถา้ ยงั มนี ำ้ ใจ ตอ่ กนั ไมเ่ อาเปรยี บกนั ไมเ่ หน็ แกไ่ ด้ อยา่ งนก้ี จ็ ะไวใ้ จกนั ได้ ถา้ ขาด นำ้ ใจ จะกลายเปน็ เศษคน เพราะฉะนนั้ จงมองใหเ้ หน็ วา่ การเอาเปรยี บคน การเหน็ แกไ่ ด้ ถา้ ไปพบคนประเภทนี้ เราจะคบคา้ สมาคมกบั เขาไหม กต็ อ้ งตอบวา่ ไม่ ตอ้ งการ เมอ่ื เปน็ เชน่ นนั้ ถา้ เราเปน็ เสยี เอง คนอนื่ อยากจะคบกบั เราไหม ดว้ ยเหตนุ ี้ พระพทุ ธเจา้ จงึ ตรสั วา่ ความละโมภเปน็ บาปแท้ ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. เหน็ แกต่ วั จะลมื ตาย เหน็ แกไ่ ดจ้ ะลมื ตน เหน็ แกค่ นจะลมื คณุ ๒. คนชว่ั ทำตวั เปน็ เศษคน เกดิ มาทง้ั ที จงทำดใี หเ้ กดิ ผล R 171

๗๕ หลงเหยอื่ ตณั หา จะเหมอื นปลาตดิ เบด็ R นตถฺ ิ โมหสมํ ชาล ํ ขา่ ย เสมอดว้ ยโมหะ ไมม่ ี ข่าย เป็นเครื่องดักสัตว์ชนิดหน่ึง มีลักษณะเป็นร่างแห ขึง ลอ้ มรอบบรเิ วณ สตั วม์ ปี ลา เปน็ ตน้ เมอ่ื หลงเขา้ ไปในขา่ ย จะหมด อิสรภาพทันที จะหนีไปไหนก็ไปไม่ได้ เมื่อเป็นเช่นน้ัน คนดักข่ายนั้น กจ็ ะจบั เอาไปขาย หรอื เอาไปกนิ เองกแ็ ลว้ แตเ่ ขา ทแ่ี นน่ อนกค็ อื จะตอ้ ง ถกู ฆา่ ตายทงั้ หมด ถา้ เกดิ มสี ตั วต์ วั ใด หนรี อดออกมาได้ สตั วต์ วั นนั้ เปน็ เหมอื นตายแลว้ เกดิ ใหม ่ สำหรบั ขา่ ยโมหะนนั้ มไิ ดม้ ไี วส้ ำหรบั ดกั สตั ว์ แต่ มไี วส้ ำหรบั ดกั ใจคน คนทมี่ ใี จตดิ ขา่ ยโมหะ จะมคี วามหลงผดิ เปน็ ชอบ ใครเตอื น กไ็ มฟ่ งั ถกู ตณั หาชกั นำใหเ้ ปน็ ไปตามอำนาจของเขา หากจะมองไปรอบๆ ตวั แลว้ พจิ ารณาดใู หด้ ี จะเหน็ วา่ ทกุ คน ถกู โมหะความหลง ดกั ขา่ ยไวร้ อบตวั สตั วท์ ง้ั หลายทตี่ กไปอยใู่ นเครอ่ื งดกั เขาเรยี กวา่ ตดิ เชน่ ปลาตดิ แห นกตดิ ขา่ ย เปน็ ตน้ สาเหตทุ จ่ี ะมกี ารตดิ เกดิ ขน้ึ สง่ิ สำคญั คอื เหยอื่ เราเคยคดิ ใน ใจว่า “ปลามันโง่ ไม่มีสมอง ไม่มีความคิดเหมือนคน มันจึงติดเบ็ด ถ้าเป็นอย่างเรา จะต้องไม่ไปหลงกินเหยื่อ เพราะความโง่น่ันเอง ปลาจงึ ตอ้ งตดิ เบด็ ถา้ นำเอาเบด็ มาดกั คนบา้ ง ตอ่ ใหเ้ หยอื่ ดขี นาดไหน 172

กไ็ มม่ ใี ครจะกนิ เดด็ ขาด” ลองกลบั มามองดคู นเราบา้ ง คนทกุ คน โมหะเขาวางเหยอ่ื ลอ่ ไวห้ ลายอยา่ ง เชน่ ยาเสพตดิ ทกุ ประเภท อบายมขุ ๔ คอื ความนกั เลงหญงิ เป็นนักเลงพนัน เป็นนักเลงสุรา และคบคนชั่วเป็นมิตร เป็นต้น และยังมีอีกหลายอย่าง จะเห็นได้ว่า คนที่อวดตัวว่าเป็นผู้มีปัญญา ยงั ไมห่ ลงตดิ อยู่ เราเขา้ ใจเสยี วา่ ปลามนั โง่ จงึ ไปตดิ เบด็ เอาเขา้ จรงิ วา่ แตเ่ ขา บางทเี รากบั เขากพ็ อๆ กนั จงึ มคี ำพดู วา่ คนตดิ ยากบั ปลา ตดิ เบด็ คนกบั ปลาใครโงก่ วา่ กนั ลองนกึ ตอบเอง เพราะฉะนั้น บุคคลควรทำความเข้าใจให้ถ่องแท้ว่า ธรรมะ ของพระพทุ ธเจา้ มคี วามจำเปน็ ตอ่ เรามาก ถา้ ใครเหน็ วา่ อบายมขุ เปน็ ของดี ดงั ทม่ี คี นหลายประเภทไปมว่ั สมุ กระทำกนั คนนนั้ จะถอื วา่ ดถู กู ธรรมะ เปน็ คนทช่ี อ่ื วา่ ตดิ ขา่ ยโมหะ แลว้ จะเรยี กตวั เองวา่ ปญั ญาชน จะไดห้ รอื ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. ปลาโงต่ ดิ เหยอ่ื ฉนั ใด คนโงต่ ดิ อบายกฉ็ นั นน้ั คนกบั ปลาเลย มคี า่ เทา่ กนั ๒. ความหลงทง้ั หลาย เปน็ ขา่ ยดกั คน จงรเู้ ขา้ ไว้ แลว้ ทำใจให้ เกดิ ผล R 173

๗๖ หลงกบั ตดิ เปน็ มติ รกบั คนเมา R ภยิ โฺ ย จ กาเม อภปิ ตถฺ ยนตฺ ิ ผบู้ รโิ ภคกาม ยอ่ มปรารถนากามยง่ิ ๆ ขนึ้ ไป ผบู้ รโิ ภคกาม หมายถงึ ผทู้ มี่ จี ติ ตกอยใู่ นอำนาจของความอยาก ประเภททเี่ รยี กวา่ หลง – ตดิ เหมอื นคนทเี่ สพยาเสพตดิ เสพจนตดิ แลว้ หากถงึ เวลามไิ ดเ้ สพ จะเกดิ อาการทรุ นทรุ าย ดน้ิ รนกระวนกระวาย ถา้ ปลอ่ ย ไปอาจจะตายได้ แตเ่ มอื่ เสพเขา้ ไปแลว้ อาการดงั กลา่ วจะหายเปน็ ปรกติ และมี อารมณ์ท่ีสดช่ืนข้ึนมา ร่างกายก็กระปรี้กระเปร่าข้ึน อาการเช่นน้ี จะเป็นทกุ คร้ังเมอ่ื ถงึ เวลา จงึ จำเปน็ จะต้องเสพอยเู่ ป็นประจำ ตามที่ พระพทุ ธเจา้ ตรสั วา่ ยอ่ มจะปรารถนายงิ่ ๆ ขน้ึ ไป มคี ำพดู อยคู่ ำหนงึ่ วา่ “หลงตวั ลมื ตาย หลงกายลมื แก่ หลงเมยี ลมื แม่ หลงเหลา้ กระแชล่ มื ทกุ ประการ” ดงั นี้ ความอยากของคนเรา ถา้ ปลอ่ ยใหก้ อ่ ตวั มากขน้ึ จะกลายเปน็ หลง และเมอ่ื หลงอยสู่ กั ระยะ หนงึ่ จะเปลย่ี นเปน็ ลมื คอื ลมื ตวั เมอื่ ถงึ ขน้ั นี้ กจ็ ะเรมิ่ ตดิ ทเ่ี รยี กวา่ หลงมวั เมา ดงั นนั้ หลงจงึ ถอื วา่ ขน้ั ทหี่ นง่ึ ถา้ จะแก้ ตอ้ งแกท้ ตี่ วั น้ี ถา้ ไมร่ บี แกก้ จ็ ะเลอื่ นขนั้ ไปจนถงึ ตดิ มตี วั อยา่ งในเรอื่ งน้ี เชน่ คนทอ่ี ยใู่ นวยั รนุ่ หลงตวั ในความกลา้ หาญ เทา่ นน้ั ยงั ไมพ่ อ ไปดม่ื สรุ าเขา้ ไปอกี เปน็ กลา้ กำลงั สอง เมอื่ กลา้ 174

กไ็ มก่ ลวั ตาย ขบั รถดว้ ยความประมาท ลงทา้ ยกม็ กั จะประสพอบุ ตั เิ หตุ เกดิ การบาดเจบ็ หรอื ไมก่ ต็ ายไปเลย อยา่ งนกี้ ม็ มี ใิ ชน่ อ้ ย นคี่ อื หลงตวั ลืมตาย บางคนมีอายุมากแล้ว ถือว่ายังมีไฟอยู่ ยังไม่ยอมเลิกละ อบายมขุ นค้ี อื หลงกายลมื แก่ สว่ นหลงเมยี ลมื แม่ กม็ ใี หเ้ หน็ อยมู่ ใิ ช่ น้อย หลงเหล้ากระแช่ นี่ก็มีอยู่ทุกหย่อมหญ้า บางทีลูกขอเงินไป โรงเรียน บอกว่าไม่มี แต่เงินกินเหล้ามี หลงท่ีสี่น้ี จะลืมทั้งหมด ครอบครวั จะเปน็ อยา่ งไรกช็ า่ ง ขอใหต้ วั เองเมาเปน็ ใชไ้ ด ้ เพราะฉะนนั้ ผบู้ รโิ ภคกาม จะเปน็ กามประเภทไหนกต็ าม ถา้ ไมม่ ปี ญั ญาพจิ ารณาใหถ้ ถ่ี ว้ น จะหลงตดิ เมอ่ื หลงตดิ แลว้ มเี ทา่ ไรกไ็ มพ่ อ เชน่ คนตดิ การพนนั ถา้ เลน่ ไดเ้ ทา่ นจี้ ะเอาเทา่ นนั้ ถา้ เลน่ เสยี กต็ อ้ งเลน่ ใหไ้ ด้ จงึ เหน็ วา่ ไมม่ กี ารพอ มแี ตจ่ ะตอ้ งการยงิ่ ๆ ขน้ึ ไป ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. หลงตวั ลมื ตาย หลงกายลมื แก่ หลงเมยี ลมื แม่ หลงเหลา้ กระแชล่ มื ทกุ สง่ิ ทกุ ประการ ๒. คนมากกามา จะปรารถนาไมห่ ยดุ ถา้ หยดุ เสยี บา้ ง จะพบ ทางบรสิ ทุ ธ์ ิ R 175

๗๗ อยากพรอ่ งบญุ คณุ พรอ่ งเวร R อนู า ว หตุ วฺ า ชหนตฺ ิ เทห ํ ผบู้ รโิ ภคกาม ละรา่ งกายไป จะเปน็ ผพู้ รอ่ ง กาม แปลวา่ ความใคร่ ความปรารถนา หรอื ความตอ้ งการ คอื ตอ้ งการในตณั หา หรอื ตอ้ งการในความอยาก เชน่ อยากยาเสพตดิ อยากในเพศตรงขา้ ม อยากเลน่ การพนนั เปน็ ตน้ ความอยากดงั กลา่ ว มาน้ี มที ง้ั ความอยากประเภทธรรมดา และความอยากประเภท หลงตดิ ผบู้ รโิ ภคกาม หมายถงึ ผเู้ สวยความอยากนนั้ ถา้ เปน็ ความ อยากธรรมดา กไ็ มส่ เู้ สยี หายมากนกั แตถ่ า้ อยากประเภทหลงตดิ เชน่ ดมื่ สรุ า เสพยาบา้ เคลา้ นารี เลน่ การพนนั เปน็ ตน้ ผทู้ บี่ รโิ ภคกามเชน่ น้ี เมอ่ื ตายไปแลว้ จะเปน็ ผพู้ รอ่ งในบญุ กศุ ล มที างเดยี วคอื ไปเกดิ ในนรก เปรต อสรุ กาย เปน็ ตน้ มคี ำถามวา่ ทำไมคนเราเกดิ มาจงึ ไมเ่ หมอื นกนั หมายถงึ รปู รา่ ง นสิ ยั ใจคอ ฐานะ และอนื่ ๆ จะแตกตา่ งกนั ตอบวา่ เพราะคนที่ เกิดมามีบุญติดมาไม่เหมือนกัน หมายถึงบุญเมื่อชาติก่อน คนที่เคย ทำบญุ มามาก บญุ นนั้ จะตดิ มากบั จติ วญิ ญาณ เมอ่ื มาเกดิ ในชาตนิ ี้ จงึ อยใู่ นสถานะทดี่ ี สว่ นคนไหนทที่ ำบญุ มานอ้ ย กม็ าเกดิ สมฐานะของบญุ ถา้ กรรมชว่ั ตดิ ตามมาดว้ ย ชวี ติ กจ็ ะมแี ตค่ วามเดอื ดรอ้ น และในทำนองเดียวกันน้ี บุญหรือความดี ท่ีเราทำในชาตินี้ 176

กจ็ ะสง่ ผลไปถงึ ชาตหิ นา้ ดงั นน้ั พระพทุ ธเจา้ จงึ ตรสั วา่ ผบู้ รโิ ภคกาม ซงึ่ หมายถงึ ผทู้ ต่ี กอยใู่ นอำนาจของความอยาก จะเปน็ ผพู้ รอ่ ง คอื จะมบี ญุ ตดิ ไปนอ้ ย หรอื ตรงกนั ขา้ ม อาจจะมบี าปตดิ ไปมากกวา่ บญุ เพราะคา่ ที่ ตนมีแต่ความหลงมัวเมา จนละเว้นการทำบุญไปบ้าง ทางท่ีดีควรจะ หม่ันทำบุญจะได้ไม่พร่องบุญ และหม่ันรักษาศีล เพราะศีล ๕ เป็น คุณสมบัติของมนุษย์ เม่ือกลับมาเกิดใหม่ก็จะมาเกิดเป็นมนุษย์เป็น อยา่ งตำ่ และเมอื่ มศี ลี แลว้ กจ็ ะไมเ่ วร เนอื่ งจากผดิ ศลี ๕ แตล่ ะขอ้ เปน็ การสรา้ งเวรแตล่ ะอยา่ ง เพราะฉะนน้ั ขอใหม้ องถงึ ความจรงิ วา่ เราจะตอ้ งตายและไป เกดิ ใหมอ่ กี ถา้ ยงั หลงมวั เมาอยใู่ นกาม กจ็ ะเกดิ การพรอ่ งบญุ จะมแี ต่ บาปกรรม และการรกั ษาศีลถือว่าเป็นการสร้างบญุ ด้วยสรา้ งคุณด้วย จะเปน็ คนไมม่ เี วรทง้ั ชาตนิ แี้ ละชาตหิ นา้ และในชาตติ อ่ ๆ ไปดว้ ย ขอให้ คดิ วา่ ๑. อยากพรอ่ งบญุ คณุ พรอ่ งเวร พรอ่ งอยา่ ใหม้ ี จงสรา้ งดใี หเ้ ดน่ ๒. เกดิ มาไมเ่ หมอื นกนั เพราะบญุ ทา่ นแบง่ ไว้ จงทำบญุ ไวเ้ ถดิ จะไปเกดิ ทส่ี บาย R 177

๗๘ บญุ เปน็ ของเรา ถา้ เวน้ เมาทงั้ ส่ ี R โภคตณหฺ าย ทมุ เฺ มโธ, หนตฺ ิ อญเฺ ว อตตฺ าน ํ ผมู้ ปี ญั ญาทราม ยอ่ มฆา่ ตนเองเหมอื นฆา่ ผอู้ น่ื เพราะอยากไดโ้ ภคะ ผมู้ ปี ญั ญาทราม หมายถงึ ผโู้ งเ่ ขลา หรอื มใิ ชผ่ โู้ งเ่ ขลา คนผมู้ ี ปญั ญานนั่ แหละ แตใ่ ชป้ ญั ญาไปในทางทเี่ ลวทราม ทง้ั สองความหมายนี้ รวมแล้วก็มีนิสัยเหมือนกัน กล่าวคือ ชอบทำแต่ความช่ัว ปล่อยตัว หมกมนุ่ มวั เมา เงนิ ทองขา้ วของทม่ี อี ยกู่ ผ็ ลาญหมด เอาแต่ เทย่ี ว – กนิ – เลน่ บา้ นมนี อนกไ็ มน่ อน ไปเทยี่ วไมก่ ลบั บา้ น หรอื ๒ – ๓ วนั จะกลบั มาสกั ที เมอ่ื เงนิ หมดกต็ อ้ งพง่ึ มจิ ฉาชพี ทำอยา่ งไรกไ็ ด้ ขอใหไ้ ด้ เงนิ มากใ็ ชไ้ ด้ นค้ี อื คนท่ี ฆา่ ตวั เอง ชาตนิ จี้ ะไมม่ โี อกาสโงข่ น้ึ ไดอ้ กี แลว้ ทย่ี กมานเี้ ปน็ เพยี งตวั อยา่ ง อาจจะทำอยา่ งอน่ื ทเ่ี ปน็ ความชว่ั นอกจากน้ี ทจี่ ะทำใหต้ นกลายเปน็ คนตายทง้ั เปน็ การฆา่ คนอนื่ กบั การฆา่ ตนเอง ทงั้ สองอยา่ งนี้ การฆา่ ตนเอง งา่ ยกวา่ เพราะการฆา่ คนอนื่ นนั้ ใครเขากไ็ มย่ อมใหฆ้ า่ หรอื ถา้ ฆา่ แลว้ ตวั เองกจ็ ะตอ้ งตกเปน็ อาชญากร ผดิ กฎหมายและศลี ธรรม สว่ นการฆา่ ตัวเอง บางอย่างก็ไม่ผิดกฎหมาย เราพอใจและเราก็เป็นคนทำเอง หมายถงึ ทำความชว่ั ตวั อยา่ งเชน่ คนทเ่ี คยเปน็ คนดี มเี กยี รตยิ ศชอ่ื เสยี ง เคยมคี น ยกยอ่ งสรรเสรญิ แตพ่ อถกู ความเมา ๔ ครอบงำ หมายถงึ เมาเพศ 178

หมดราคา – เมาสรุ าหมดสำคญั – เมาพนนั หมดตวั – เมามติ รชวั่ หมดดี ความดที มี่ อี ยกู่ ห็ มดไป ทย่ี กมากลา่ วเพอื่ ใหม้ องเหน็ ถงึ การฆา่ ตนเอง คอื ความดนี นั้ เอง แต่ในพระพุทธภาษิตนี้ พระพุทธเจ้าตรัสถึง การฆ่าเพราะ อยากไดโ้ ภคะ ซง่ึ หมายถงึ ความโลภอยากไดใ้ นทรพั ย์ จนถงึ กบั ตอ้ ง ทำความชั่ว เช่นที่มีข่าวว่า เด็กหญิงวัยรุ่น อยากได้โทรศัพท์มือถือ เพื่อนเขามีกันท้ังนั้น แต่ตนเป็นคนยากจน ไม่มีเงินจะซื้อกับเขา จึงออกขายตวั กบั ผ้ชู าย พอได้เงนิ มากน็ ำมาซือ้ ตัวเองตอ้ งฆ่าตัวเอง เพอ่ื แลกกบั สง่ิ ทตี่ อ้ งการ อยา่ งนก้ี เ็ ปน็ ฆา่ ตวั เอง เพราะฉะน้ัน ธรรมดาว่าความอยาก ย่อมจะมีแก่ทุกคนที่ยัง เปน็ ปถุ ชุ น แตจ่ ะตอ้ งใหอ้ ยใู่ นขอบเขต อยา่ ใหผ้ ดิ กฎหมาย ศลี ธรรม และจารตี ประเพณี เพราะถา้ ปลอ่ ยใหค้ วามอยากอยนู่ อกขอบเขต กลบั เขา้ มาทำลายตวั เอง จนถงึ กบั เสยี คน อยา่ งนเ้ี ทา่ กบั เปน็ การฆา่ ตนเอง ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. เมาเพศหมดราคา เมาสุราหมดสำคัญ เมาพนันหมดตัว เมามติ รชว่ั หมดดี ๒. คนชอบชวั่ จะทำตวั เหมอื นเพชฌฆาต ตอ้ งทำสงิ่ อดสู ดๆู กน็ า่ อนาถ R 179

๗๙ หลงเพราะรู้ นา่ อดสยู ง่ิ นกั R อวชิ ชฺ านวิ ตุ า โปสา คนทงั้ หลาย ถกู อวชิ ชาหมุ้ หอ่ ไว้ อวชิ ชา คอื ไมร่ ู้ – รไู้ มท่ ำ – ทำไมเ่ ปน็ หมายความวา่ คนทกุ คนทเ่ี กดิ มาในโลกนี้ ยกเวน้ พระอรหนั ต์ นอกนน้ั จะถกู หมุ้ หอ่ ดว้ ย อวชิ ชา กลา่ วคอื ไมร่ ู้ ไดแ้ กไ่ มร่ วู้ า่ จะทำอยา่ งไร จงึ จะใหก้ เิ ลสทม่ี อี ยู่ ในตัวเรา หมดส้ินไปได้ ดังที่บุคคลส่วนใหญ่เป็นกันอยู่ขณะนี้ อีก ประเภทหนงึ่ คอื รวู้ า่ การทจ่ี ะทำลายกเิ ลส จะตอ้ งศกึ ษาปฏบิ ตั อิ ยใู่ นศลี สมาธิและปัญญา ด้วยการเจริญพระกรรมฐาน รู้แต่ไม่ยอมทำสักที สว่ นประเภททส่ี าม กป็ ฏบิ ตั อิ ยเู่ หมอื นกนั แต่ ทำไมไ่ ด้ ขอ้ สำคญั อยทู่ ี่ ตัวของเราเป็นส่วนใหญ่ เบื้องต้นขอให้ หม่ันให้ทาน หมั่นรักษาศีล ทง้ั สองอยา่ งจะทำใหเ้ กดิ ปญั ญา ตวั ทจี่ ะนำไปสกู้ บั อวชิ ชา ถา้ จะเปรยี บตวั เรา เหมอื นกบั เมอื งๆ หนง่ึ ใหช้ อื่ วา่ กายนคร เมอื งนี้ เปน็ เมอื งทไ่ี มค่ อ่ ยจะสงบนกั ภายนอกกำแพงเมอื งนน้ั เตม็ ไป ด้วยข้าศึกศัตรู มีความโลภ ความโกรธ ความหลง อิจฉา ริษยา พยาบาท เปน็ ตน้ รวมเรยี กวา่ กเิ ลส เมอื งนมี้ ปี ระตเู มอื งอยู่ ๕ แหง่ คอื ตา – หู – จมกู – ลนิ้ – กาย หมายถงึ ศตั รจู ะเขา้ เมอื งได้ โดย ประตทู งั้ ๕ ประตใู ดประตหู นงึ่ ตามปรกตปิ ระตเู มอื ง จะตอ้ งมที หารเปน็ ยามเฝา้ ประตู สมมตุ วิ า่ 180

เสยี งทมี่ คี นดา่ เรา เขา้ มาทางประตหู ู เมอื่ เขา้ ไปแลว้ กจ็ ะมงุ่ ไปสกู่ อง บญั ชาการคอื ใจ ซง่ึ ใจเปน็ ประตภู ายใน คอื ประตกู องบญั ชาการนนั่ เอง ใจ หมายถึงพระราชาผู้ครองนคร เมื่อเสียงด่าเข้าถึงใจ ใจก็จะเกิด ความโกรธ น่ันหมายความว่า ข้าศึกคือความโกรธเข้ายึดใจคือ พระราชาได้แล้ว ความโกรธก็ส่ังใจคือพระราชา ให้ไปทำตามอำนาจ ของเขา อาจจะสงั่ ใหไ้ ปทำรา้ ยคนดา่ หรอื ไปฆา่ คนดา่ ใจคอื พระราชาก็ จะตอ้ งทำตามเขาสง่ั ทย่ี กมาน้ี จะใหม้ องเหน็ วา่ การทค่ี นตอ้ งทะเลาะกนั กเ็ พราะเปดิ ประตใู หศ้ ตั รเู ขา้ อยา่ งเสรี เพราะฉะนน้ั คนทเี่ ขาแปลกนั วา่ ยงุ่ กเ็ พราะตวั อวชิ ชาเขา้ มา สงั่ งาน ทางทถ่ี กู ควรจะตอ้ งมสี ติ คอื รวู้ า่ อะไรดอี ะไรไมด่ ี ทไ่ี หนไมด่ กี ็ อยา่ ทำ เลอื กทำแตส่ ง่ิ ทดี่ ๆี ใชป้ ญั ญาพจิ ารณาใหเ้ หน็ ของจรงิ อยา่ เอาแต่ ใจตัวเอง โดยไม่คิดถึงเร่ืองธรรมะ ควรจะต้องสนใจในเร่ืองธรรมะให้ มากๆ ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. กายนครถกู ทำลาย เพราะใจเปน็ พาล การระวงั เปน็ หนทาง อภบิ าล ๒. หลงเพราะรู้ นา่ อดสยู งิ่ นกั ถา้ สำนกึ ขอ้ น้ี ความดจี ะประจกั ษ์ R 181

๘๐ โกรธไวเหมอื นไฟชอรต์ R น หิ สาธุ โกโธ ความโกรธ ไมด่ แี น ่ ความโกรธ หมายถงึ การทม่ี อี ารมณอ์ นั ไมพ่ อใจ มากระทบใจ ทำใหใ้ จเกดิ ความรมุ่ รอ้ น หงดุ หงดิ กระวนกระวาย เกดิ อารมณข์ นุ่ เคอื ง เกรย้ี วกราด ยอ่ มจะทำความพนิ าศใหเ้ กดิ ขนึ้ ได้ ทง้ั แกต่ น และคนอนื่ เหมอื นไฟ ถา้ อยกู่ บั ตวั เรา เรากร็ อ้ น ถา้ นำไปใสค่ นอน่ื คนอน่ื กร็ อ้ น ฉะนนั้ ความโกรธนน้ั ถา้ ปลอ่ ยใหเ้ กดิ ถงึ ทสี่ ดุ อาจจะฆา่ ไดแ้ มแ้ ตผ่ มู้ ี พระคณุ เพราะตอนโกรธนนั้ จะเกดิ การลมื ตวั ลกั ษณะของความโกรธ จะแสดงออกมาดว้ ยความเกรย้ี วกราด ดดุ นั โหดรา้ ย และขณะทถี่ กู ความโกรธครอบงำนน้ั จะไมร่ จู้ กั บาปบญุ คณุ โทษ ความโกรธจงึ จดั วา่ ไมด่ แี น่ มีคำพูดอยู่ประโยคหน่ึงว่า “โกรธไว้เหมือนไฟชอร์ต” ธรรมดาวา่ กระแสไฟฟา้ ทล่ี ดั วงจร ทำใหเ้ กดิ การชอรต์ นน้ั ถา้ ชอรต์ ใส่ คน จะทำใหค้ นตาย ถา้ ชอรต์ ใสบ่ า้ น ทำใหเ้ กดิ ไฟไหมบ้ า้ นฉนั ใด ความ โกรธกเ็ ชน่ เดยี วกนั ฉนั นนั้ ถา้ โกรธใสค่ นอาจจะทำใหค้ นตายได้ ถา้ โกรธ ใสส่ งิ่ ของ ทำใหส้ งิ่ ของถกู ทำลายได้ เชน่ คนทเ่ี ดนิ ไปเตะประตู เกดิ โทสะ ตรงไปถบี ประตเู สยี พงั ไปเลย กย็ งั เคยม ี 182

บางคน ถกู คนอน่ื ทำรา้ ยรา่ งกาย เกดิ ความโกรธแคน้ ควา้ เอา ปืนไปยิงเขาตาย พอหายโกรธจึงนึกขึ้นได้ แต่ก็สายเสียแล้ว เพราะ สง่ิ ทท่ี ำแลว้ ทำคนื ไมไ่ ด้ คนดกี ต็ อ้ งกลายเปน็ เสยี ไป ชว่ั พรบิ ตาเดยี ว บางคนอุตส่าห์สร้างความดีมาเป็นสิบๆ ปี พอโมโหพริบตาเดียว ตอ้ งกลายเปน็ คนเสยี ไป คนเรายามปรกตทิ ย่ี งั ไมม่ คี วามโกรธ จะฆา่ หรอื ทำรา้ ยใครไมไ่ ด้ แตพ่ อเกดิ ความโกรธถงึ สดุ ยอด จะลมื ตวั ดงั กลา่ วขา้ งตน้ ดงั นนั้ ทกุ คน ย่อมจะรู้ดีว่าเป็นอย่างไร ควรจะได้หัดบังคับตัวเอง ในขณะก่อนท่ีจะ เกดิ ความโกรธ เพราะถา้ ปลอ่ ยไปตามอารมณ์ กจ็ ะเกดิ เหตดุ งั กลา่ วมา ขา้ งตน้ ได ้ เพราะฉะนน้ั ความโกรธทา่ นเปรยี บเหมอื นไฟไหมฟ้ าง คอื เกดิ ไวดบั ไว คำวา่ ไวตรงนี้ ทท่ี ำใหค้ นตงั้ ตวั ไมท่ นั หรอื ตง้ั สตไิ มท่ นั พอรตู้ วั ต่อเมื่อทำไปเสียแล้ว เร่ืองของไว จะต้องแก้ด้วยช้า หมายถึงมีสต ิ ไม่ว่าจะเกิดอะไรขึ้นอย่าด่วนตกใจ รีบต้ังสติแล้วทำช้าๆ คือค่อยๆ คดิ ใหด้ ี ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. โกรธไวเหมือนไฟชอร์ต จะตาบอดมืดมัวไม่กลัวภัย ต้อง หมนั่ ตรองตริ ตง้ั สตเิ ขา้ ไว ้ ๒. คนเมาโกรธ จะมโี ทษกวา่ เมาเหลา้ จงมสี ตกิ อ่ นโกรธ โทษ จะบางเบา R 183

๘๑ สนมิ ใจ เกดิ ไดจ้ ากความโกรธ R โกโธ สตถฺ มลํ โลเก ความโกรธ เปน็ ดงั สนมิ ศสั ตราในโลก ความโกรธ เปน็ ธรรมชาตทิ เี่ กดิ กบั จติ และเมอ่ื เกดิ แลว้ กท็ ำใหจ้ ติ ดนิ้ รนกระวนกระวาย อยไู่ มเ่ ปน็ สขุ เหมอื นกบั นำ้ ทเ่ี ดอื ดพลา่ น สงิ่ ใดท่ี อยใู่ นนำ้ อนั เดอื ดนนั้ จะไมอ่ ยกู่ บั ท่ี กลา่ วคอื จะพรงุ่ ขนึ้ พรงุ่ ลง บางครง้ั กข็ นึ้ มาเหนอื นำ้ เมอ่ื ขนึ้ มาแลว้ กจ็ มลงไปอกี เปน็ อยอู่ ยา่ งนตี้ ลอดไป หากบุคคลใดปล่อยให้ความโกรธเกิดขึ้นบ่อยๆ จะทำให้จิต มดื มน บงั ดวงปญั ญา เหมอื นสนมิ ซงึ่ ตดิ ทอ่ี งคพ์ ระปฏมิ า จะทำใหอ้ งค์ พระไมส่ วยงาม และถา้ ปลอ่ ยไวน้ านๆ กจ็ ะเกดิ เปน็ สนมิ ขมุ ลกึ ลงไป เกาะกนิ เนอื้ โลหะใหผ้ พุ งั ไปในทสี่ ดุ ธรรมดาวา่ สนมิ ถา้ เรม่ิ เกาะครงั้ แรกๆ จะตอ้ งรบี ขดั ถอู อกเสยี กอ่ นทจ่ี ะทำใหเ้ สยี ของ แตถ่ า้ ปลอ่ ยไวน้ านๆ จนถงึ กบั ลงราก ทเ่ี รยี กวา่ สนิมขุมดังกล่าวมา ก็จะกำจัดยาก ส่ิงใดก็ตามถ้าแต่เดิมมองดูแล้ว สวยงาม หากมีมลทินไปแปดเป้ือน เช่นผ้าขาว เป็นต้น ก็จะทำให้ กลายเปน็ ของไมน่ า่ ดไู ป อันความโกรธ ซึ่งเป็นสนิมของใจ ก็มีนัยกันกับท่ีกล่าวมา กลา่ วคอื ถา้ บคุ คลใด ปลอ่ ยใหค้ วามโกรธเขา้ มาเปน็ เจา้ เรอื น จะมนี สิ ยั หงุดหงิด เจ้าอารมณ์ ชอบหาเรื่องทะเลาะวิวาท บาดหมาง เก็บ 184

อารมณไ์ มอ่ ยู่ ดรุ า้ ยโหดเหยี้ ม ไมม่ ใี ครอยากคบคา้ สมาคมดว้ ย ถา้ บคุ คลสะสมความโกรธนไ้ี วนานๆ กเ็ หมอื นสนมิ ทเ่ี กาะโลหะ นานๆ ไม่เคยเคาะขัดถูเลย ความโกรธก็จะมีมากขึ้นๆ ในท่ีสุดก็จะ กลายเป็นบุคคลหมดสภาพ คือเสียคนไปตลอดชาติ และตายไปแล้ว ก็จะมีนรกเป็นท่ีไปอย่างแน่นอน ท่านกล่าวว่า ก่อนตาย หากใครมี อารมณส์ ดุ ทา้ ยเจอื ดว้ ยความโกรธ คนนนั้ ตายไปแลว้ จะตอ้ งไปเกดิ ใน นรก ดงั น ้ี เพราะฉะนนั้ ทกุ คน ควรจะตอ้ งหมน่ั ทำบญุ ไว้ ทำบอ่ ยๆ เพอื่ เปน็ การปรบั เปลยี่ นสภาพจติ ใจ การรกั ษาศลี จะทำใหจ้ ติ ใจเยอื กเยน็ อนั จะเปน็ สงิ่ แกค้ วามโกรธใหบ้ นั เทาลงได้ การทำบญุ มรี กั ษาศลี เปน็ ตน้ จะเป็นการเคาะสนิมใจ ทำบุญบ่อยๆ ก็เหมือนมีการเคาะสนิมบ่อยๆ ฉะนน้ั ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. สนมิ เหลก็ กำจดั ได้ สนมิ ใจกำจดั ยาก จงฝกึ หดั หมน่ั กำจดั ใหม้ าก ๒. เกบ็ โกรธไว้ ใจจะพริ ธุ ถา้ โกรธเมอื่ ไร จะสนิ้ ลายมนษุ ย์ R 185

๘๒ จดุ ระเบดิ จะเกดิ ทโ่ี กรธ R อนตถฺ ชนโน โกโธ ความโกรธ กอ่ ความพนิ าศ ความโกรธ เป็นธรรมชาติท่ีก่อให้เกิด ความไม่สบายใจ วนุ่ วายใจ รอ้ นใจ เหมอื นกบั ไฟ ฉะนนั้ ธรรมชาตขิ องไฟ จะอยทู่ ต่ี รงไหน กต็ อ้ งมคี วามรอ้ น ถา้ รวมกนั อยใู่ นเตาไฟ จะไมม่ โี ทษ นอกเสยี จากสง่ิ อนั ใดจะตกลงไปใสเ่ ขาเอง สงิ่ สำคญั ทกี่ ลวั กค็ อื ไฟทอี่ อกนอกเตา หาก กระเด็นไปถูกส่ิงใด ก็จะเผาผลาญสิ่งนั้น ดังที่เราเคยเห็นไฟไหม้บ้าน ฉะนนั้ ความโกรธก็เช่นเดียวกัน ถ้าโกรธอยู่ในใจ ก็ไม่สู้จะเป็นอะไร มากนกั แตถ่ า้ กระเดน็ ไปถกู ครอบครวั ตน กจ็ ะเผาผลาญครอบครวั ของ ตนนนั้ คอื เกดิ การทะเลาะกนั บางครง้ั แตกแยกจากกนั การอยู่ร่วมกันในสังคม การระวังอารมณ์ของแต่ละคน เป็น เรอ่ื งสำคญั เพราะอารมณข์ องคนบางครงั้ ดี บางครง้ั รา้ ย ยงิ่ เปน็ ใน สมยั ปจั จบุ นั น้ี ซง่ึ เปน็ ยคุ แหง่ ความรวดเรว็ ทำใหค้ นเปน็ คนใจรอ้ นยงิ่ ๆ ขนึ้ ถา้ มวั เชอ่ื งชา้ จะหากนิ ไมท่ นั จา่ ย การทำอะไรด้วยใจร้อน จะเป็นจุดระเบิดของโทสะได้ง่าย เพราะแต่ละคนต่างก็มีไฟด้วยกันท้ังนั้น ถ้าคนน้ัน เป็นคนเห็นแก่ ประโยชนส์ ว่ นตวั มที ฐิ มิ านะ ไมย่ อมลงใคร ไฟนน้ั จะดบั ยาก เพราะ 186

เปน็ คนไมย่ อมคนอยแู่ ลว้ ถา้ มคี นอยสู่ องคน ตา่ งกม็ ไี ฟดงั กลา่ วเหมอื นกนั โคจรมาพบกนั แปลวา่ คนทง้ั สองตา่ งกพ็ กระเบดิ มากนั คนละลกู พอมาพบกนั และจดุ ชนวนใสก่ นั หมายถงึ มกี ารพดู จากระทบกระทงั่ กนั หรอื พดู ดถู กู ดหู มน่ิ กนั เมอื่ ถงึ จดุ สดุ ยอด คนทง้ั สองกจ็ ะลงมชี กตอ่ ยกนั นนั่ หมายถงึ ระเบดิ ก็จะแสดงออกมา ลงท้ายท้ังสองคนไม่มีใครชนะ ผู้ท่ีชนะคือตำรวจ ไดแ้ กถ่ กู จบั ไปขงั หรอื ไปปรบั ตามระเบยี บ เพราะฉะนน้ั การทที่ กุ คนจะทำอะไร ควรจะฝกึ หดั ใจใหเ้ ยอื กเยน็ สขุ มุ รอบคอบ ลดทฐิ มิ านะ ลดความใจรอ้ นลง ใหถ้ อื วา่ ควรชนะกนั ดว้ ย กำลังปัญญา ไม่ใช่ชนะกันด้วย กำลังกาย การแสดงออกหรือการ พดู จา กใ็ หเ้ ลอื กใชใ้ นสง่ิ ทเ่ี ปน็ มติ ร มใิ ชเ่ ปน็ การชงิ ดชี งิ เดน่ กนั ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. โกรธเม่ือเกิด เป็นจุดระเบิดของสังคม คนไหนมักโกรธ จะหมดคนนยิ ม ๒. โกรธไมด่ ี จะมแี ตก่ อ่ พนิ าศ จงหาทางลดโทษ อยา่ ใหโ้ กรธ ระบาด R 187

๘๓ เศษไฟกเิ ลส เปน็ เหตหุ ายนะ R โกโธ จติ ตฺ ปปฺ โกปโน ความโกรธ ทำใหจ้ ติ กำเรบิ ขนึ้ จติ กำเรบิ หมายความวา่ อาการทจ่ี ติ เกดิ ความกลา้ หาญ ไม่ เกรงกลวั ใคร ถา้ เปน็ การทะเลาะกนั จะเหน็ วา่ คนทงั้ คู่ ตา่ งคนตา่ งกม็ ี ความโกรธ อยา่ งเชน่ สามภี รรยา ยามปรกตกิ ร็ กั กนั มาก เหมอื นทเี่ ขา เปรยี บวา่ ปานจะกลนื กนิ พอเวลาเกดิ ความโกรธขนึ้ มา ความรกั หวาน ชน่ื หายไปหมด ตา่ งคนตา่ งดา่ ปราศจากความเคารพยำเกรง ฝา่ ยหญงิ ถงึ แมจ้ ะมกี ำลงั นอ้ ยกวา่ พอโกรธขนึ้ มากไ็ มก่ ลวั สไู้ ดท้ งั้ นน้ั เพราะใน ขณะทท่ี ะเลาะกนั นนั้ ความโกรธของแตล่ ะฝา่ ย จะคอ่ ยกำเรบิ ขน้ึ ๆ พอ ถงึ จดุ สดุ ยอด กเ็ ขา้ หำ้ หนั่ กนั บางครงั้ ถงึ กบั ฆา่ กนั ตายกม็ ี มคี ำทคี่ นโบราณกลา่ ววา่ เศษไฟกบั เศษบาป แมจ้ ะเปน็ เพยี ง เศษ กไ็ มค่ วรไวใ้ จ ไมค่ วรใหม้ ี ไฟทก่ี น้ บหุ รกี่ ด็ ี ไฟทจี่ ดุ ธปู บชู าพระกด็ ี เคยเผาผลาญบา้ นเรอื น กอ่ ความพนิ าศมาแลว้ มใิ ชน่ อ้ ย กเ็ พราะความ ประมาทวา่ เปน็ เพยี งเศษไฟนดิ หนอ่ ยเทา่ นนั้ ความกลมุ้ ใจ ความไมส่ บายใจ ใจคอหงดุ หงดิ เหลา่ นค้ี อื เศษ ของความโกรธ ถา้ ปลอ่ ยไว้ ไมแ่ กไ้ ข จะคอ่ ยๆ กอ่ ตวั รกุ ลามขนึ้ เปน็ ลำดบั การแกใ้ นจดุ นี้ คนเรามกั จะหนั ไปพงึ่ สรุ า หรอื ยาเสพตดิ เพราะ เชอ่ื วา่ สงิ่ เหลา่ น้ี สามารถจะปรบั เปลย่ี น บรรยากาศแหง่ จติ ใจ ใหห้ าย 188

คลายจากความทุกข์ได้ แท้ท่ีจริง เมื่อเมาแล้ว อาจจะไปก่อขยาย เรอ่ื งเดมิ ใหข้ ยายกลายเปน็ หายนะได ้ ความจริง สุราหรือยาเสพติด เป็นตัวโมหะ คือเป็นไฟแบบ เดยี วกบั โทสะ การแกด้ ว้ ยสรุ าหรอื ยาเสพตดิ กเ็ ทา่ กบั วา่ เอาไฟไปดบั ไฟ เท่ากับไปเพ่ิมให้เป็น ความร้อนกำลังสอง ท่ีถูกควรจะทำใจให้สงบ หรอื ไมก่ ห็ นไี ปทไ่ี หน ยอมไดก้ ย็ อมไปกอ่ น เมอ่ื หายโกรธแลว้ คอ่ ยปรบั ความเขา้ ใจกนั เพราะฉะนนั้ เศษโกรธกค็ อื เศษไฟ ลมปากของคนทที่ ะเลาะกนั เทา่ กบั เปน็ ลมทพ่ี ดั กระพอื เศษไฟเพยี งนอ้ ยนดิ นนั้ ใหต้ ดิ เชอื้ กลายเปน็ เหตเุ ผาผลาญ เศษโกรธไมค่ วรจะใหม้ ใี นจติ ใจ จะตอ้ งฝกึ ใหม้ ี การละ การปรงไดก้ จ็ ะเปน็ การดี นำเอาความใจเยน็ มาดบั ไฟโกรธบา้ ง จงึ จะถกู ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. เศษไฟเศษกิเลส คือต้นเหตุหายนะ ถ้าจะกำจัด ต้องฝึก การละ ๒. โกรธไม่กลัว จะทำตัวให้ถึงตาย เม่ือโกรธทุกที อย่าให้มี ทา้ ทาย R 189

๘๔ ยกั ษส์ ามหนา้ ผฆู้ า่ ตวั เรา R อนธฺ ตมํ ตทา โหต,ิ ยํ โกโธ สหเต นรํ ความโกรธครอบงำคนเมอ่ื ใด ความมดื มนยอ่ มมเี มอ่ื นนั้ สภาพแหง่ จติ ของคนเรา ถา้ จะเปรยี บกเ็ หมอื น นำ้ ใสทม่ี ตี ะกอน อยู่ข้างล่าง ความใสของน้ำน้ัน ทำให้เรามองเห็นตะกอนท่ีนอนก้นได้ อยา่ งชดั เจน เปรยี บไดก้ บั จติ ของเรา ในยามทไี่ มม่ กี เิ ลส มคี วามโกรธ เปน็ ตน้ มาบดบงั ทำใหม้ องเหน็ อรรถเหน็ ธรรม รจู้ กั บาปบญุ คณุ โทษ มองเหน็ วา่ อยา่ งไรผดิ อยา่ งไรถกู ไดเ้ ปน็ อยา่ งดี แตพ่ อถกู ความโกรธ ครอบงำ ก็เหมือนกับนำเอาสิ่งของ ไปคนน้ำท่ีใสนั้น น้ำที่เคยใส ครน้ั เมือ่ ถกู คนก็จะกลายเปน็ นำ้ ข่นุ ทนั ที ทำให้มดื มน มองไมเ่ หน็ บาป บญุ คณุ โทษ รแู้ ตว่ า่ จะตอ้ งแกแ้ คน้ ดว้ ยความโหดเหยี้ มดรุ า้ ย อาจจะถงึ กบั ลมื ตวั ฆา่ กนั ได้ คนโบราณสอนวา่ ใหร้ ะวงั ยกั ษส์ ามหนา้ ซง่ึ หมายถงึ ความ โกรธจะเปลยี่ นหนา้ คนใหเ้ ปน็ หนา้ ยกั ษ์ และมี ๓ หนา้ อยา่ งนคี้ อื หนา้ ที่ ๑ โกรธเกรยี้ วกราด ไดแ้ ก่ คนทมี่ อี ารมณไ์ มด่ ี พอพบ หน้าใคร ก็จะด่ากราดไปหมด ถ้าขณะน้ัน ดื่มสุราเข้าไปด้วย ยิ่ง ผสมโรงกนั ใหญ่ ทเ่ี รยี กวา่ เมาอาละวาด หนา้ ท่ี ๒ โกรธไมก่ ลวั ไดแ้ ก่ คนทเ่ี กดิ ความโกรธ จะไปฆา่ หรอื ทำรา้ ยเขาใหไ้ ด้ ไมก่ ลวั วา่ เขาจะใหญข่ นาดไหน ไมก่ ลวั เสยี ชอื่ เสยี ง 190

เกยี รตยิ ศ ไมก่ ลวั ตดิ คกุ ไมก่ ลวั เสยี เงนิ เสยี ทอง เปน็ ตน้ หน้าท่ี ๓ โกรธกลับกลาย ได้แก่ พอเกิดความโกรธข้ึนมา เปน็ เหมอื นคนเสยี สติ เอะอะโวยวาย ทำอะไรปราศจากความอาย บางคน เมื่อตอนไม่เมา มีนิสัยเรียบร้อยเหมือนผ้าพับไว้ แต่พอเมาแล้วกลับ เปลย่ี นแปลงไปแบบตรงกนั ขา้ ม ทย่ี กมานี้ เพยี งสามหนา้ แตค่ วามจรงิ คนโกรธนั้นจะมีหน้ามากกว่านี้ คนโกรธก็คือคนเมา คือเมาโกรธ ถา้ ขณะนนั้ ไปดม่ื สรุ าดว้ ย กก็ ลายเปน็ เมากำลงั สอง เพราะฉะนนั้ ทกุ คนจะตอ้ งเคยเหน็ คนโกรธ วา่ มลี กั ษณะเปน็ อยา่ งไร ตลอดจนถงึ มโี ทษรา้ ยแรงขนาดไหน ควรตอ้ งมสี ตริ ไู้ ว้ หาก เกดิ ความโกรธขนึ้ มาครง้ั ใด กใ็ หค้ ดิ วา่ เรากำลงั จะเปลย่ี นจากคนเปน็ ยกั ษแ์ ลว้ เราจะเรยี กคนทโี่ หดรา้ ยวา่ ยกั ษ์ ขอใหม้ สี ตแิ ลว้ กลบั มาเปน็ คนอยา่ งเดมิ ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. โกรธสามหน้า ท่าสามแหล่ง ถ้ามีในตน จะเป็นคน เปลย่ี นแปลง ๒. โกรธเมอ่ื ไร จะทำใจใหม้ ดื บอด ถา้ โกรธยงั มี จะทำดไี มต่ ลอด R 191

๘๕ จะหมดเหตรุ า้ ย ดว้ ยโซใ่ จขนั ตี R อปโฺ ป หตุ วฺ า พหุ โหต,ิ วฑฒฺ เต โส อขนตฺ โิ ช ความโกรธนอ้ ยแลว้ มาก เกดิ จากความไมอ่ ดทน จงึ ทวขี น้ึ ความโกรธ เป็นธรรมชาติท่ีทำให้ร้อนใจ ดุจถูกไฟเผาผลาญ จะเกดิ ขน้ึ จากนอ้ ยไปหามาก ไฟทกี่ น้ บหุ รี่ หรอื ไฟทธ่ี ปู บชู าพระ แมจ้ ะ เปน็ ไฟทม่ี ปี รมิ าณนอ้ ยนดิ เคยเผาผลาญปา่ หรอื เผาบา้ นเรอื นมามากตอ่ มากแลว้ ตามทเ่ี คยเหน็ กนั มา ไฟคือความโกรธ บางครั้งก็เกิดจากเร่ืองเล็กๆ น้อยๆ และ ขยายตวั ขนึ้ ๆ เปน็ เรอื่ งใหญโ่ ตมหาศาล ดงั มตี วั อยา่ งสามภี รรยาคหู่ นง่ึ แตเ่ ดมิ กห็ ยอกลอ้ เลน่ กนั ธรรมดา ในฐานะขา้ วใหมป่ ลามนั การหยอกลอ้ นนั้ ไดแ้ รงขนึ้ จนถงึ ขน้ั ทะเลาะกนั เมอ่ื ทะเลาะกเ็ กดิ ทำรา้ ยกนั ภรรยาสไู้ มไ่ หว จงึ วงิ่ ไปควา้ เอาปนื มายงิ สามี จนถงึ แกค่ วามตาย เพราะคา่ ทไ่ี มร่ จู้ กั ใช้ ความอดทน อนั ธรรมดาวา่ สตั วท์ ด่ี รุ า้ ยมสี นุ ขั เปน็ ตน้ เจา้ ของจะใชโ้ ซล่ า่ มไว้ หรอื ไมก่ ท็ ำกรงใหอ้ ยู่ เพอื่ ปอ้ งกนั มใิ หอ้ อกไปกดั คนอน่ื สำหรบั คนทเี่ กดิ ความโกรธ กจ็ ะเกดิ การดรุ า้ ยไดเ้ หมอื นกนั พระพทุ ธเจา้ จงึ ทรงแนะให้ ใชโ้ ซค่ อื ขนั ติ คอยลา่ มใจคนดรุ า้ ยไว้ คนเราท่ีเกิดการทะเลาะวิวาทกัน จนถึงมีเรื่องฟ้องร้องขึ้นโรงขึ้นศาล เสยี เงนิ เสยี ทอง เสอ่ื มยศหมดราคา ในปจั จบุ นั นกี้ ม็ ไี มน่ อ้ ย ทเี่ ปน็ เชน่ นี้ 192

ก็เพราะไม่ได้ล่ามโซ่ใจ คือความอดทนไว้ ปล่อยไปตามอารมณ์ของ ความโกรธ ความโกรธนั้น เป็นธรรมท่ีตรงกันข้ามกับเมตตา ความโกรธ เปรียบด้วยไฟ เมตตาเปรียบด้วยน้ำ เม่ือไฟเกิดขึ้นก็จะต้องใช้น้ำดับ แต่ถ้าน้ำน้อยก็ต้องแพ้ไฟ หมายความว่า จะต้องเตรียมน้ำเข้าไว้ให้ มากๆ กอ่ น คอื ฝกึ หดั ใหม้ จี ติ เมตตาอยเู่ สมอ ดว้ ยการทำวตั รสวดมนต์ แผ่เมตตาอยู่ทุกวัน พร้อมกันน้ี ก็จะต้องมีขันติคือความอดทน ใช้ สำหรบั เปน็ ตวั สรา้ งเมตตา เมอื่ เปน็ เชน่ น้ี ความโกรธกจ็ ะเบาบาง เพราะฉะนน้ั ความโกรธเปน็ ไฟ ทเี่ รยี กวา่ โทสคั คิ แปลวา่ ไฟ คอื โทสะ จะเกดิ จากนอ้ ยไปหามาก เหมอื นไฟทไี่ หมป้ า่ เปน็ ตน้ แตแ่ รก อาจจะเกดิ จากไฟทก่ี น้ บหุ รี่ แลว้ รกุ ลามมากขน้ึ จนดบั ไมไ่ หว ควรจะตดั ไฟ เสยี ตน้ ลม ไดแ้ กก่ ารสรา้ งจติ เมตตาและขนั ตอิ ยเู่ สมอ จะมที างบนั เทาได้ ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. จะหมดเหตรุ า้ ย เพราะโซใ่ จขนั ตี หากลา่ มไวไ้ ด้ อนั ตรายจะ ไมม่ ี ๒. ความโกรธมมี าก เพราะเกดิ จากไมอ่ ดทน จงขม่ ใจไว้ อยา่ หา่ งไกลฝกึ ฝน R 193

๘๖ ปญั ญาพาคนใหพ้ น้ ทกุ ข ์ R โกโธ ทมุ เฺ มธโคจโร ความโกรธ เปน็ อารมณข์ องคนมปี ญั ญาทราม คนปญั ญาทราม หมายถงึ คนทม่ี ปี ญั ญานนั่ แหละ แตน่ ำไปใช้ ในทางท่ีเลวทราม แท้จริง คนมีปัญญามิใช่คนโง่ จะต้องได้ผ่านการ ศกึ ษาอบรมมาเปน็ อยา่ งดแี ลว้ อยา่ งนกั เรยี นทกี่ ำลงั ศกึ ษาเลา่ เรยี นอยู่ กเ็ รยี กวา่ ปญั ญาชนไดแ้ ลว้ ความโกรธย่อมจะมีแก่คนทุกช้ัน เมื่อยามปรกติ จะเป็นคนดี คนทีช่ อบสรา้ งความเจริญให้เกดิ ข้นึ แกค่ รอบครัววงศต์ ระกูล ตลอด จนถงึ ประเทศชาตบิ า้ นเมอื ง ใชส้ ตปิ ญั ญามองเหน็ คณุ และโทษ แตเ่ วลา ทถ่ี กู ความโกรธครอบงำ ความดหี ายไปหมด ปญั ญาทมี่ อี ยถู่ กู นำมาใช้ ในทางเลวทราม นกั เรยี นบางพวก ถงึ กบั ยกพวกตกี นั นนั่ เปน็ เพราะถกู ความโกรธพาไป จงึ ใชป้ ญั ญาไปในทางทผ่ี ดิ บรรพบรุ ษุ แตค่ รง้ั โบราณ มกั จะพดู กนั วา่ จงมปี ญั ญาพาตนให้ พ้นทุกข์ แสดงให้เห็นว่า ปัญญาเป็นคุณสมบัติของนักปราชญ์ แต่ ปญั ญาทนี่ ำมาใชใ้ นปจั จบุ นั นี้ จะมคี วามหมายเปน็ ๒ อยา่ งคอื ปญั ญาแท้ ไดแ้ ก่ ความคดิ นกึ ความรสู้ กึ ทน่ี ำมาใชใ้ นกจิ การใด กิจการนั้นสำเร็จลง อย่างสุจริตยุติธรรม ซ่ึงไม่ก่อให้เกิดความทุกข์ ความเดอื นรอ้ น ทง้ั แกต่ นและคนอน่ื จดั เปน็ ปญั ญาแท้ 194

ปญั ญาทราม ไดค้ วามคดิ นกึ ความรสู้ กึ ทมี่ ลี กั ษณะเดยี วกนั แตน่ ำไปใชใ้ นทางทเี่ สอ่ื มเสยี ในการทำลาย กอ่ ใหเ้ กดิ ความทกุ ขเ์ ดอื ดรอ้ น เปน็ การทจุ รติ ผดิ ศลี ธรรม อยา่ งนจี้ ดั เปน็ ปญั ญาทราม ปญั ญาทงั้ สองนน้ั อาจจะมไี ดใ้ นคนๆ เดยี วกนั กลา่ วคอื ยาม ปรกติคนเราทุกคนจะมีปัญญาแท้ แต่พอถูกกิเลสมีความโกรธเป็นต้น ครอบงำ ตรงนี้เป็นจุดสำคัญ ถ้าคนท่ีสามารถจะข่มโทสะได้ หรือไม่ แสดงออกมาเปน็ ความชว่ั จะเปน็ คนดอี ยา่ งเดมิ หากไมร่ จู้ กั ขม่ กเ็ ปน็ คนปญั ญาทรามไป เพราะฉะนน้ั คนทมี่ ปี ญั ญาทราม จะเปน็ คนทเ่ี อาแตใ่ จตนเอง เห็นแก่ประโยชน์ส่วนตัว เม่ือไม่ได้ตามที่ปรารถนา ก็จะมีความโกรธ หรือไม่ก็มีความพยาบาทต่อบุคคลท่ีเป็นต้นเรื่องน้ัน และใช้ปัญญาใน ทางทแี่ กแ้ คน้ นบั วา่ เปน็ การกอ่ ความทกุ ข์ ถา้ เปน็ คนมปี ญั ญาแทจ้ ะมี แตค่ วามสขุ ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. ปญั ญาพาตนใหพ้ น้ ทกุ ข์ ถา้ มสี ขุ กอ่ นปญั ญา จะพาเขว ๒. โกรธเมอื่ ไร จะทำใหป้ ญั ญาทราม จงขม่ ความโกรธ อยา่ ให้ มโี ทษรกุ ลาม R 195

๘๗ ทะเลาะววิ าท คอื ประกาศความชว่ั R โทโส โกธสมฎุ €ฺ าโน โทสะ มคี วามโกรธเปน็ สมฏุ ฐาน คนทกุ คน กอ่ นทจ่ี ะบนั ดาลโทสะ บางครง้ั กม็ สี าเหตมุ าจากเรอ่ื ง อารมณไ์ มด่ ี ไมค่ อ่ ยสบายใจ พอสะสมอารมณอ์ ยา่ งนเี้ ขา้ ไวโ้ ดยไมย่ อมแกไ้ ข กจ็ ะขยายออก ไปเปน็ ความกลดั กลมุ้ ใจ ตอ่ จากกลดั กลมุ้ กห็ งดุ หงดิ ใจ ถา้ ถงึ ตอนน้ี ยงั ไมย่ อมแกอ้ กี จะเรมิ่ ออกมาทางวาจากอ่ น คำพดู อาจจะเปน็ คำทพ่ี าลหาเรอื่ ง หากไมช่ อบใจใคร กจ็ ะพาลหาเรอ่ื งคนนนั้ ถา้ คนนน้ั ยน่ื เรอ่ื งมาให้ กจ็ ะเกดิ บนั ดาลโทสะ เมอ่ื มารวู้ า่ โทสะมขี นั้ ตอน อยา่ งนี้ ควรจะหาเรอ่ื งเปลย่ี นอารมณเ์ สยี แตเ่ มอ่ื ยงั ออ่ น ถา้ รอใหแ้ กจ่ ะ แกไ้ มไ่ หว ความเปน็ จรงิ ความโกรธกบั โทสะ กเ็ ปน็ พวกเดยี วกนั อยใู่ น กองทพั เดยี วกนั นนั่ แหละ แตค่ วามโกรธเปน็ ทพั หนา้ โทสะเปน็ ทพั หลวง ถา้ เปรยี บความโกรธเปน็ ไมข้ ดี โทสะกเ็ ปน็ ไฟ ถา้ เปรยี บความโกรธเปน็ ไฟฟา้ ทรี่ ดั วงจร โทสะกค็ อื ไฟทไ่ี หมเ้ ผาผลาญ บา้ นเรอื นเปน็ ตน้ กอ่ ให้ เกดิ ความเดอื ดรอ้ นเสยี หาย พระพทุ ธเจา้ จงึ ตรสั ใหเ้ หน็ วา่ ความโกรธ เปน็ ตน้ เหตขุ องโทสะ 196

อกี อยา่ งหนงึ่ ความโกรธเกดิ จาก ความไว ความรบี รอ้ น ที่ ขาดสตยิ บั ยง้ั ขาดปญั ญาพจิ ารณาใหพ้ บความจรงิ บางคนทำลงไปดว้ ย ความลมื ตวั แตพ่ อหายโกรธจงึ นกึ ได้ มกั จะบน่ กบั ตวั เองวา่ เราไมน่ า่ ทำเลย ถงึ คดิ ไดก้ ส็ ายไปแลว้ เสยี หายไปแลว้ เพราะสงิ่ ทท่ี ำแลว้ จะทำคนื ไมไ่ ด้ แทท้ จี่ รงิ ความโกรธกอ็ ยใู่ นตวั เรา และเรานน่ั แหละยอ่ มจะรดู้ ี กวา่ ใครๆ วา่ จะแกอ้ ยา่ งไร จะแกท้ ต่ี รงไหน ถา้ ทา่ นทกี่ ำลงั แกอ้ ยู่ กจ็ ง ใชค้ วามอดทนทำตอ่ ไป ทา่ นทยี่ งั มไิ ดแ้ ก้ กค็ วรจะเรม่ิ ตน้ ไดแ้ ลว้ แกไ้ ด้ มากนอ้ ยแคไ่ หน กย็ งั ดกี วา่ ไมท่ ำเลย อยา่ ปลอ่ ยความโกรธครองใจเรา อยตู่ ลอดไปเลย เพราะฉะนนั้ ทกุ คนยอ่ มจะรจู้ กั อปุ นสิ ยั ของตนเองไดด้ ี ถา้ ใคร คดิ วา่ ทเ่ี ราทำอยนู่ ก้ี ด็ แี ลว้ ถา้ ดจี รงิ กไ็ มเ่ ปน็ ไร แตห่ ากไมด่ ี ตอ้ งยอมรบั วา่ ไมด่ ี อยา่ เขา้ ขา้ งตวั เอง อยา่ งความโกรธทที่ ำใหม้ กี ารทะเลาะววิ าท กนั นนั้ ถา้ คดิ ใหด้ จี ะรวู้ า่ ทะเลาะววิ าทคอื การประกาศความชวั่ ของตวั ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. แกโ้ กรธหมดทกุ ข์ แกท้ กุ ขห์ มดภยั มคี นไมน่ อ้ ย ชอบปลอ่ ย ไปตามใจ ๒. ทะเลาะวิวาท เพราะอำนาจความโกรธ ถ้าบันเทาตรงนี้ ความดจี ะปรากฏ R 197

๘๘ ยกั ษย์ มิ้ เมอ่ื คนยอม R นตถฺ ิ โทสสโม คโห ผจู้ บั เสมอดว้ ยโทสะไมม่ ี ตำรวจ มหี นา้ ทใี่ นการพทิ กั ษร์ กั ษา ความสงบสขุ ของประชาชน มหี นา้ ทจ่ี บั ผทู้ ำความผดิ สง่ ฟอ้ งศาล ศาลมหี นา้ ทพ่ี จิ ารณาลงโทษ ใหเ้ ขา้ ไป อยใู่ นเรอื นจำ นเ้ี ปน็ หนา้ ทขี่ องตำรวจ โทสะ เปน็ ตวั สรา้ งความทกุ ขเ์ ดอื ดรอ้ น ใหแ้ กป่ ระชาชนผหู้ ลงผดิ มีหน้าที่ จับคนดี บังคับให้เป็นคนช่ัว คอยจับส่งให้ตำรวจอีกทีหน่ึง และตำรวจกจ็ ะทำหนา้ ทดี่ งั กลา่ ว ทงั้ สองคดีนี้ นักโทษในคุก ยงั มกี ำหนดวันพ้นโทษ แตค่ นที่มี โทสะ และชอบบันดาลโทสะ ไม่มีกำหนด จะมีโทษคือเสียช่ือเสียง เสยี คนไปตลอดชาติ และเมอื่ ตายไปแลว้ กจ็ ะตอ้ งไปตกนรก ในสมยั โบราณ ผใู้ หญม่ กั จะหลอกเดก็ วา่ อยา่ ไปไหนคนเดยี ว ประเดี๋ยวจะถูกยักษ์จับกิน บางแห่งก็ป้ันเป็นรูปยักษ์ ตัวใหญ่กว่าคน ธรรมดา มเี ขยี้ วโงง้ มหี นา้ ตานา่ เกลยี ดนา่ กลวั เดก็ เหน็ แลว้ ไมก่ ลา้ เขา้ ใกล้ กลวั จะถกู ยกั ษจ์ บั กนิ มาถงึ ปจั จบุ นั นี้ กย็ งั ไมไ่ ดข้ า่ ว หรอื หนงั สอื พมิ พล์ งขา่ ว วา่ มคี น ถกู ยกั ษจ์ บั กนิ ทนี่ นั่ ทน่ี ี่ แสดงวา่ ยกั ษน์ ้ี ถา้ มจี รงิ มนั คงจะชอบกนิ คน 198

เปน็ อาหาร พอไมม่ ขี า่ วอยา่ งน้ี เดก็ กเ็ ลยไมก่ ลวั ยกั ษ์ ลงทา้ ยกเ็ ชอ่ื วา่ ยกั ษไ์ มม่ จี รงิ เขาสรา้ งสถานการณเ์ พอื่ หลอกเดก็ ยกั ษม์ นั กเ็ ลยดใี จ กระหยมิ่ ยมิ้ ยอ่ ง เพราะคนคดิ วา่ ยกั ษไ์ มม่ ี ก็ ไมต่ อ้ งระวงั ตวั มนั จงึ ไลจ่ บั คนกนิ เปน็ วา่ เลน่ จนทอ้ งของมนั คอื เรอื น จำไมพ่ อจะใส่ บางจงั หวดั ตอ้ งมเี รอื นจำถงึ สองแหง่ และทนี่ อกเรอื นจำ กม็ อี กี มใิ ชน่ อ้ ย แทท้ จี่ รงิ ยกั ษก์ ค็ อื ความโกรธนน้ั เอง เพราะสว่ นใหญ่ คนจะไม่ค่อยระวังกัน พอมีความโกรธจากคนดี ก็กลายเป็นคนดุร้าย คอื จะเปลยี่ นจากคนมาเปน็ ยกั ษ์ เพราะฉะนน้ั ทกุ ครงั้ ทเี่ กดิ ความโกรธ เราจะรไู้ ดด้ วี า่ มอี าการ เป็นอย่างไร ความโกรธเปรียบได้เหมือนกับยักษ์ท่ีคอยจับคนกินเป็น อาหาร และก็มีสิทธิ์ท่ีจะจับได้ทุกคนเว้นพระอรหันต์เท่านั้น เพราะ แต่ละคน ส่วนใหญ่จะไม่ค่อยระวังตัวในความโกรธ ทางท่ีดีควรจะ ระวงั ไวบ้ า้ ง ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. โกรธเหมอื นยกั ษ์ รกั เหมอื นไฟ ถา้ มอี ยกู่ บั ตวั จะเมามวั วนุ่ วาย ๒. คนเกอื บหมด จะถกู โกรธจบั กนิ จงมสี ตเิ ขา้ ไว้ จะหา่ งไกล มลทนิ R 199

๘๙ รถู้ กู รผู้ ดิ แตต่ ดิ ทพ่ี ดู ไมไ่ ด ้ R นตถฺ ิ โทสสโม กล ิ ความผดิ เสมอดว้ ยโทสะไมม่ ี ความชั่วความผิดต่างๆ รวมแล้วมี ๓ พวก คือ พวกของ ความโลภ พวกของโกรธ และพวกของความหลง พวกของความโกรธ นบั วา่ รา้ ยแรง เกดิ บอ่ ยกวา่ เขา ถา้ เปน็ คดกี เ็ หมอื นคดอี าญา โทสะนี้ เกดิ งา่ ยและไว แตด่ บั งา่ ย แตก่ วา่ จะดบั คนโกรธกเ็ สยี คนไปแลว้ ความโลภกบั ความหลงนน้ั กอ่ นเกดิ จะรตู้ วั กอ่ น แตต่ อ้ งหมาย ถงึ เรามสี ติ เวลาดบั กด็ บั ยาก โดยเฉพาะความหลง ทา่ นเปรยี บดว้ ยไฟ สมุ ขอน คอื ดบั ยาก จนกวา่ ขอนจะถกู ไหมห้ มดเมอื่ ไร เมอ่ื เปน็ เชน่ นน้ั กค็ วรจะระวงั ไวว้ า่ โทสะเกดิ งา่ ยดบั งา่ ย ถา้ ไมม่ คี วามอดทน ขาดสติ จะกลายเปน็ คนเสยี คนโดยมไิ ดต้ ง้ั ใจ เปน็ เรอื่ งทนี่ า่ เสยี ดายอยา่ งยงิ่ ความผดิ ของคนเรามอี ยู่ ๒ อยา่ ง คอื ความผดิ ทไี่ รห้ ลกั ฐาน กบั ความผดิ ทมี่ หี ลกั ฐาน ซง่ึ ความผดิ ทง้ั สองอยา่ ง จะมอี ยใู่ นสงั คมทว่ั ไป อยา่ งมากมาย ความผิดไร้หลักฐาน คือความผิดที่รู้กันด้วยใจ ถามใครก็รู้ แตไ่ มม่ หี ลกั ฐาน คดนี ด้ี บั ยาก บางทเี รยี กวา่ คดไี มม่ ใี บเสรจ็ ซงึ่ สรา้ ง ความสบั สนวนุ่ วาย ใหเ้ กดิ กบั เจา้ หนา้ ทพี่ นกั งานสอบสวนมใิ ชน้ อ้ ย บางคน เรากเ็ หน็ วา่ เขาเปน็ คนดี รปู รา่ ง ทา่ ทาง มไิ ดบ้ ง่ บอกวา่ จะเปน็ คนเสยี 200