สุภาษิตสะกิดใจ

หายตรงไหน แตภ่ ายในเขามคี วามผดิ โดยทเี่ ขาปกปดิ หลกั ฐานไว้ ไมม่ ี ใครร้ ู ความผดิ มหี ลกั ฐาน ความผดิ น้ี จะเปน็ ความโกรธเสยี สว่ นใหญ่ เปน็ ความผดิ เปดิ เผย ปดิ ไมม่ ดิ เพราะเรอ่ื งของโทสะ เปน็ เรอื่ งทจี่ ะตอ้ ง แสดงทา่ ทาง แสดงกริ ยิ าวาจา ถา้ เขาเปน็ คนอดทนสกั หนอ่ ยกจ็ ะไมม่ ี หลกั ฐานเหมอื นกนั เพราะฉะนน้ั ความโกรธ จะมไี ดแ้ กค่ นทกุ ชนั้ และทกุ วยั เมอ่ื เกดิ ความผดิ นอ้ ยนกั ทค่ี วามโกรธไมเ่ ขา้ ผสมโรง เหมอื นคนทท่ี ะเลาะกนั จะต้องมีสุราเข้าไปผสมด้วยเป็นส่วนมาก แต่คนไหนช่ัว คนไหนผิด คนเขาจะไมพ่ ดู กนั เพราะไมม่ หี ลกั ฐาน ถา้ พดู ไปเกรงภยั มดื ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. รถู้ กู รผู้ ดิ แตต่ ดิ ทพ่ี ดู ไมไ่ ด้ ลบู หนา้ ปะจมกู จงึ เกดิ ทกุ ขว์ นุ่ วาย ๒. ความโกรธ จะปดิ โทษไมม่ ดิ เมอื่ เกดิ ความโกรธ จะเผยโทษ ความผดิ R 201

๙๐ ครอบครวั ดเี ดน่ จะเปน็ วมิ าน R โกธํ ฆตวฺ า สขุ ํ เสติ ฆา่ ความโกรธได้ ยอ่ มอยเู่ ปน็ สขุ การฆ่ากัน ถือว่าเป็นบาปอย่างร้ายแรง แต่ถ้าฆ่าความช่ัวมี ความโกรธเปน็ ตน้ กลบั ถอื วา่ เปน็ การสรา้ งบญุ กศุ ลมหาศาล ผทู้ จี่ ะฆา่ ความโกรธใหต้ ายไดน้ นั้ จะตอ้ งเปน็ พระอรหนั ตเ์ ทา่ นนั้ หมายความวา่ พระอรหนั ตน์ น้ั เลกิ ระวงั ความโกรธไดแ้ ลว้ แตถ่ า้ เปน็ ปถุ ชุ นอยา่ งเรา ตอ้ งใชว้ ธิ รี ะวงั คอื พยายามรกั ษา เหตกุ ารณ์ ในอารมณป์ จั จบุ นั อยา่ ใหเ้ ขา้ ใกลค้ วามโกรธ หรอื ถา้ ระวงั ไม่อยู่ มีการเผลอเกิดขึ้นในระยะแรก ให้ใช้ขันติความอดทนข่มไว ้ อยา่ ให้ออกมาทางกายและวาจา ต่อจากนนั้ จงึ ใช้ปัญญา พจิ ารณาให้ เห็นความจริงว่าโกรธไม่ดีจะมีเรื่อง จะเสียคนและเสียช่ือเสียง เปน็ การประกาศบอกใหร้ ถู้ งึ ธาตแุ ทข้ องคน บา้ นทอี่ ยอู่ าศยั จะถอื วา่ เปน็ วมิ านของเรา ตอ้ งจดั หาสงิ่ อำนวย ความสุขไว้พร้อมสรรพ เมื่อออกไปนอกบ้านนานๆ ก็จะคิดถึงบ้าน อยากกลบั บา้ น อยากอยใู่ กลก้ บั บตุ รภรรยา อยากทานอาหารกนั พรอ้ มหนา้ ฝา่ ยบตุ รภรรยา กม็ คี วามหว่ งใย เอาอกเอาใจเชอ่ื ฟงั ไมน่ อกรดี นอกรอย สรา้ งความสขุ ใหเ้ กดิ ขน้ึ เหมอื นอยใู่ นสรวงสวรรค์ แตค่ วามสขุ จะมไี ด้ กเ็ พราะคนทงั้ หมดบนบา้ นหลงั นน้ั มเี มตตา 202

รกั ใครป่ รองดองกนั มคี วามเคารพเชอื่ ฟงั ตอ่ กนั มคี วามอดทน อดกลน้ั อดออม มคี วามสขุ มุ รอบคอบ รบู้ าปบญุ คณุ โทษ ถ้าคนใดในครอบครัวนี้ เอาแต่อารมณ์ มีความโกรธจนถึง บนั ดาลโทสะออกมา เกดิ การทะเลาะแตกแยก วมิ านกต็ อ้ งกลายเปน็ ขุมนรก เพียงชั่วความโกรธวูบเดียว ความโกรธมีโทษถึงเปล่ียนจาก สวรรคม์ าเปน็ นรก พระพทุ ธเจา้ จงึ ตรสั ใหค้ นฆา่ ความโกรธ เพอื่ ความ อยสู่ ขุ สบายในวมิ าน เพราะฉะน้ัน ความโกรธมีโทษมหันต์ สามารถจะเปล่ียน สวรรค์เป็นนรก ในเวลาช่ัวพริบตาเดียว จึงควรจะต้องหาหนทาง ปอ้ งกนั หมนั่ หกั หา้ มความหนุ หนั เมอ่ื รวู้ า่ กำลงั จะโกรธ จะตอ้ งมสี ติ ทำชา้ ๆ เพราะ ความโกรธจะมากบั ความไว ถา้ สโู้ กรธไมไ่ หวจะตอ้ งรบี หนเี สยี กอ่ น ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. ครอบครัวดีเด่น จะเป็นเหมือนวิมาน ครอบครัวร้าวฉาน จะเปน็ ฐานนรก ๒. บา้ นคอื วมิ านของครอบครวั ถา้ โกรธเมอื่ ไร จะวนุ่ วายกนั ทวั่ R 203

๙๑ อารมณเ์ กบ็ กด จะมกี ำหนดระเบดิ R โกธํ ฆตวฺ า น โสจต ิ ฆา่ ความโกรธไดแ้ ลว้ ยอ่ มไมเ่ ศรา้ โศก ความโกรธ ถือว่าเป็นตัวกระตุ้นจิตของคน ให้เกิดการต่อส ู้ ไม่ยอมแพ้ ไม่ยอมกลัว ถึงแม้จะสู้ไม่ได้ ก็ยังไม่ยอมแพ้อยู่น่ันเอง จะเหน็ ไดจ้ ากทสี่ ามภี รรยาทะเลาะกนั สามใี ชก้ ำลงั เขา้ ทำรา้ ย ฝา่ ยภรรยาสู้ ไมไ่ หว แตก่ ก็ ดั ฟนั สู้ ถงึ สไู้ มไ่ หว ใชป้ ากดา่ เอากย็ งั ได ้ บางคน ไปเกดิ เรอ่ื งทะเลาะกบั คนอนื่ สเู้ ขาไมไ่ หว กเ็ กบ็ ความ แคน้ ไว้ เรยี กวา่ ผกู พยาบาท คดิ วา่ สกั วนั หนง่ึ จะตอ้ งไปคดิ บญั ชใี หไ้ ด้ ถา้ เกบ็ ความแคน้ ไว้ ๕ ปี กจ็ ะตอ้ งเปน็ ทกุ ขอ์ ยู่ ๕ ปี จติ ใจไมค่ อ่ ยจะสบาย เมอื่ นกึ ถงึ เรอ่ื งเกา่ กเ็ กดิ ความแคน้ พระพทุ ธเจา้ จงึ ตรสั วา่ ฆา่ โกรธได้ จะไมเ่ ศรา้ โศก ในปัจจุบันน้ี เรามีเคร่ืองอำนวยความสะดวก ความสบาย มากมายหลายอยา่ ง ผดิ กบั ในสมยั โบราณ เชน่ โทรทศั น์ วดี โิ อ สเตรโิ อ เปน็ ตน้ สว่ นใหญจ่ ะเปน็ เครอื่ งปลกุ ใจ ใหเ้ กดิ ความบนั เทงิ เรงิ รมย์ บนั เทา ความทกุ ข์ ความเศรา้ โศกลงได้ ถึงอย่างน้ัน ก็ยังแก้อารมณ์โกรธ ให้หายไปไม่ได้ สิ่งต่างๆ เหล่านั้น เป็นเครื่องล่อให้เกิดความอยาก ถ้าได้มาสมอยาก ก็ดีใจ สบายใจ ถ้าไม่ได้มาตามที่ปรารถนาก็เกิดความทุกข์ใจ หงุดหงิดใจ 204

หรอื ถา้ ไดม้ าโดยผอ่ นสง่ คอื เปน็ หนเี้ ขา โดยวธิ สี ง่ ดอกเบยี้ กเ็ ปน็ ทกุ ข์ อกี เชน่ กนั ทยี่ กมาเปน็ ตวั อยา่ งน้ี เรยี กวา่ ทกุ ขส์ ะสม ทกุ ขเ์ ปน็ ทม่ี าของโทสะ ถ้าเก็บไว้นานขึ้น เขาจะเรียกว่า อารมณ์เก็บกด จะออกมาในรูป ไมส่ บายใจ หงดุ หงดิ ใจ มอี ารมณฟ์ งุ้ ซา่ น ถา้ ลมื เรอื่ งนไี้ ป กลบั ไปคดิ ใน เร่ืองอ่ืนก็ไม่เป็นไร แต่พอหลับมาคิดถึงเรื่องอยากเรื่องหน้ี ก็เกิด อารมณไ์ มด่ อี กี ถกู สะสมอยอู่ ยา่ งนม้ี ากขนึ้ อารมณเ์ กบ็ กดน้ี เหมอื นกบั ระเบดิ คอื รอเวลาทจี่ ะระเบดิ ออกมา เพราะฉะนน้ั ความโกรธ เปน็ ทม่ี าของความเศรา้ โศก ถา้ สะสม ไวม้ ากอยา่ ง และมากวนั เวลา กน็ บั วา่ เปน็ การปลกู โกรธไวใ้ นใจตวั เอง ถา้ ไมร่ บี แกไ้ ข กจ็ ะเตบิ โตใหญข่ น้ึ เหมอื นตน้ ไมฉ้ ะนน้ั ยงิ่ สะสมไวม้ าก กย็ งิ่ เปน็ การสรา้ งความทกุ ขโ์ ศกไวม้ าก อาจจะเสยี คนไดเ้ พยี งวบู เดยี ว ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. มที กุ ขส์ ะสม จะเปน็ อารมณเ์ กบ็ กด เมอื่ อดทนหมด เหมอื น กดระเบดิ ทำลาย ๒. เมตตาสขุ ใจ จะสบายทง้ั โลก ถา้ โกรธเมอื่ ไร จะกลบั กลาย เปน็ โศก R 205

๙๒ โกรธมี ความดหี มด R โกธาภภิ โู ต กสุ ลํ ชหาต ิ ผถู้ กู ความโกรธครอบงำ ยอ่ มจะละความดเี สยี ผถู้ กู ความโกรธครอบงำนน้ั จะมใี จเหยี้ มโหด ดรุ า้ ย เกรยี้ วกราด แต่ยังไม่ได้แสดงออกมา คงจะมีแต่อารมณ์ไม่ดี ไม่สบายใจ ใจคอ หงดุ หงดิ ใครพดู ขวางหไู มไ่ ด้ รอการบนั ดาลโทสะ ขณะนน้ั ถา้ คนท่ี ทำใหโ้ กรธ เขา้ มาพดู ในลกั ษณะกวนโทสะ กจ็ ะบนั ดาลโทสะออกมาทนั ท ี ในตอนทเี่ กดิ โทสะนน้ั จะไมน่ กึ ถงึ บาปบญุ คณุ โทษอะไร เพราะโกรธ บงั ใจทำใหไ้ กลความคดิ นกึ แตเ่ พยี งวา่ จะตอ้ งเอาชนะไหไ้ ด้ ดว้ ยเหตนุ ี้ จงึ ไมส่ ามารถจะรกั ษาความดไี วไ้ ด้ นอกเสยี จาก คนทไ่ี ดเ้ คยอบรมจติ มาแลว้ เขาจะใชค้ วามอดทนคอยขม่ ไว้ ไมใ่ หแ้ สดงออกมา ทกุ คน จะตอ้ งเคยเหน็ คนทะเลาะกนั คนทง้ั คทู่ ท่ี ะเลาะกนั นน้ั คอื คนทถี่ กู ความโกรธครอบงำ จงึ เกดิ การทะเลาะกนั และทะเลาะกนั นน้ั กม็ อี ยู่ ๒ ประเภท คอื ทะเลาะเงียบ หมายถึง คนที่มีผลประโยชน์ขัดกัน ต่อหน้า อาจจะดีต่อกัน หรืออาจจะพูดกันในเชิงเหลี่ยม แต่ความรู้สึกภายใน บง่ บอกวา่ มกี ารขดั กนั อยา่ งนเ้ี รยี กวา่ คนไมถ่ กู กนั ทะเลาะเปิดเผย หมายถึง เกิดอารมณ์โกรธ พูดกระทบ 206

กระเทยี บ พดู เสยี ดสี หรอื ดา่ กนั เปน็ ควู่ วิ าทกนั อาจจะทะเลาะดว้ ยปาก หรอื ดว้ ยกำลงั กาย โดยทง้ั สองฝา่ ย กค็ ดิ วา่ ตนเปน็ ฝา่ ยถกู กอ่ นทจ่ี ะทะเลาะกนั ยงั เปน็ คนดกี นั อยู่ แตใ่ นขณะทท่ี ะเลาะกนั นน้ั ใครมคี วามดอี ยา่ งไร จะไมย่ กมาพดู จะเลอื กคดั จดั สรรมาพดู แตค่ วาม ไมด่ ขี องแตล่ ะฝา่ ย จรงิ บา้ งไมจ่ รงิ บา้ ง คนทไี่ มเ่ คยดา่ ใครกด็ า่ เปน็ คนท่ี ไมค่ อ่ ยชงั่ พดู กพ็ ดู เกง่ คนทไ่ี มเ่ คยทำรา้ ยหรอื ฆา่ ใคร กท็ ำรา้ ยเปน็ ฆา่ ได้ พอหายโกรธกน็ กึ เสยี ใจตวั เอง ทไ่ี มน่ า่ จะไปแสดงตวั เองในทางเลวรา้ ย คนบนั ดาลโทสะเปน็ อยา่ งน ี้ เพราะฉะนั้น บุคคลเมื่อมารู้อย่างน้ี ก็ควรใช้ความอดทน ฝกึ หดั เอาชนะความโกรธใหไ้ ด้ จะไดส้ กั เทา่ ไรกย็ งั ดี ดกี วา่ ตกไปเปน็ ทาส ของโทสะ โดยไมต่ ง้ั ใจ หลกี เลย่ี งการทะเลาะหรอื การไมถ่ กู กนั เสยี บา้ ง กจ็ ะมคี วามสบายใจดี สว่ นคนอน่ื เขาจะไมช่ อบใจเรา กอ็ ยา่ ไปสนใจเขา ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. ทะเลาะเกบ็ ใน รา้ ยกวา่ ทะเลาะเปดิ เผย ทางทเ่ี หมาะ ไมค่ วร ทะเลาะเสยี เลย ๒. ถา้ โกรธมี ความดจี ะหมด คนชอบละเมดิ จงึ ไดเ้ กดิ ความโกรธ R 207

๙๓ จน ทกุ ข์ โทษ ลดคนใหห้ มน่ หมอง R โกธโน ทพุ พฺ ณโฺ ณ โหต ิ คนมกั โกรธ ยอ่ มมผี วิ พรรณเศรา้ หมอง คนมักโกรธ ได้แก่ คนชอบโกรธ มีนิสัยเป็นคนเจ้าอารมณ ์ ทำอะไรจะเอาแตใ่ จตวั เอง ไมช่ อบใหม้ ใี ครมาขดั ใจ หากมใี ครมาขดั ใจขน้ึ กจ็ ะเถยี งไมล่ ดละ พดู จาชอบหาเรอื่ งคนอน่ื ในใจชอบผกู พยาบาทคน พดู จาไมค่ อ่ ยไพเราะ หรอื พดู ไพเราะ แตช่ อบถากถางคน ลกั ษณะเชน่ น้ี ถา้ ปลอ่ ยไวโ้ ดยไมม่ กี ารแกไ้ ข เปน็ คนชอบเกบ็ มี อารมณเ์ กบ็ กด จะทำใหม้ ผี วิ พรรณหมน่ หมอง แกเ่ กนิ วยั เพราะมโี ทสะ เปน็ ไฟอยภู่ ายในจติ ใจ สงั เกตดคู นทกี่ ำลงั โกรธ รา่ งกายจะเกดิ การเกรง็ ตวั ขณะโกรธจะมีกำลังมาก คือใช้กำลังใจออกไปมาก จะเห็นว่าคนที่มี ความโกรธความกลวั จะมกี ำลงั มาก ของหนกั ๆ กส็ ามารถจะยกไหว พอหายโกรธแลว้ จะออ่ นกำลงั ลง มคี ำพดู อยปู่ ระโยคหนงึ่ วา่ จนทกุ ขโ์ ทษ ลดคนใหห้ มน่ หมอง ซง่ึ หมายความวา่ สภาวะ ๓ ประการคอื ความจน – ความทกุ ข์ – ความโกรธ หากมกี บั ผใู้ ด จะทำใหผ้ นู้ น้ั ตอ้ งลดตนใหต้ ำ่ ลง เพราะทง้ั ๓ อยา่ งน้ี เปน็ พวกเดยี วกนั กลา่ วคอื ความโกรธ เปน็ เหตใุ หเ้ กดิ ความทกุ ข์ ความทกุ ขซ์ ง่ึ หมายความ ทกุ ขใ์ จ เปน็ เหตใุ หเ้ กดิ ความจน และใน ๓ อยา่ งนี้ เพยี งในใจของคนมี 208

ความโกรธอยา่ งเดยี ว หากสงั่ สมไวน้ านๆ หรอื ปลอ่ ยใหเ้ กดิ จนเปน็ นสิ ยั จะกลายเปน็ คนหงดุ หงดิ เจา้ อารมณ์ โกรธงา่ ย ไรเ้ หตผุ ล กลายเปน็ คนเจา้ ทกุ ข ์ คนมักโกรธ จะสังเกตดูได้ว่า คนประเภทนี้ ผิวพรรณจะ หมน่ หมองหมดราศรี กลา่ วคอื ผวิ พรรณจะซบู ซดี เศรา้ หมอง บางครงั้ กลายเป็นคนโรคประสาทไปได้ ความโกรธ ถึงแม้จะมีได้แก่คนทุกคน แตต่ อ้ งเขา้ ใจวา่ เขามหี นา้ ทเี่ กดิ เรามหี นา้ ทขี่ ม่ มใิ ชจ่ ะปลอ่ ยไปตาม โกรธสงั่ เพราะฉะน้ัน ความโกรธเป็นกิเลสตัวทำลาย นอกจะทำลาย จติ ใจแลว้ กย็ งั มกี ารทำลายรา่ งกาย ทำลายผวิ พรรณ เรยี กวา่ ทำลาย ท้ังนอกและภายใน จึงเป็นส่ิงที่ทุกคนจะต้อง ฝึกหัดในการข่ม ฝึกให้ เปน็ คนใจเยน็ ฝกึ ใหม้ ศี ลี ๕ อนั จะทำใหห้ า่ งไกลจากเวรภยั ไรค้ วาม ทกุ ขก์ งั วล ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. จนทกุ ขโ์ ทษ ลดคนใหห้ มน่ หมอง สงิ่ สามนี้ อยา่ ไดม้ หี มายปอง ๒. โกรธกิเลส เป็นเหตุเศร้าหมอง จะแก่เกินไว ความตาย จะเขา้ จอง R 209

๙๔ ทกุ ขด์ หี มดภยั ทกุ ขร์ า้ ยเสยี คน R ทกุ ขฺ ํ สยติ โกธโน คนมกั โกรธ ยอ่ มอยเู่ ปน็ ทกุ ข์ คนมักโกรธ เป็นคนที่ชอบสะสมอารมณ์เสีย หมายความว่า ชอบเกบ็ เอาเรอื่ งเลก็ ๆ นอ้ ยๆ มาคดิ บางทเี รอื่ งไมเ่ ปน็ เรอ่ื ง กม็ าเกบ็ ใหเ้ ปน็ เรอื่ ง บางที คนเขาพดู หรอื ตำหนคิ นอน่ื กเ็ กบ็ มาคดิ วา่ เขาพดู เปรยี บปรอยเรา ดงั นี้ คนทช่ี อบเกบ็ เรอื่ งตา่ งๆ มาเปน็ ทกุ ข์ จะเปน็ คนทช่ี อบระแวง เปน็ คนคดิ มาก ในวนั หนงึ่ ๆ จะมแี ตค่ วามไมส่ บายใจ ตรงนจ้ี ะตอ้ งแกไ้ ข ดว้ ยการละการวาง หดั แผเ่ มตตา ทำใจใหส้ บาย ไมย่ นิ ดใี นเรอื่ งรา้ ย ไมเ่ กบ็ เรอ่ื งของใครมาคดิ ในเรอื่ งการนนิ ทาสรรเสรญิ ใหถ้ อื เปน็ เรอ่ื ง ธรรมดาของโลก ธรรมดาของคนทั่วไป ย่อมจะรักสุขเกลียดทุกข์ จะเรียกว่า ทกุ ขไ์ มด่ เี สยี เลยกใ็ ชท่ ่ี ความทกุ ขท์ ดี่ กี ม็ เี หมอื นกนั และทกุ ขช์ นดิ นี้ เปน็ ทกุ ขท์ เ่ี ปน็ บนั ใดแหง่ ความสำเรจ็ กลา่ วคอื ทกุ ขท์ มี่ สี มฏุ ฐานเปน็ ความดี เชน่ ทกุ ขเ์ กดิ จากความอดทน อดกลนั้ อดออม หรอื ทกุ ขท์ เ่ี กดิ จาก ความเหน่ือยยาก ลำบากในการเรียนหนังสือ ลำบากในการทำงาน เป็นต้น แต่พอถึงขั้นความสำเร็จมาถึง ก็จะได้รับความสุข เป็นผล ตอบแทน ทกุ ขอ์ ยา่ งนี้ เปน็ ทกุ ขด์ ี ควรใหม้ ใี นสนั ดาน 210

สำหรับความทุกข์ ที่มีสมุฏฐานมาจากความชั่ว มีความโกรธ เป็นต้น ทุกข์ชนิดนี้ให้ผลเป็นความเดือดร้อน ถึงจะเป็นคนร่ำรวยมา ฐานะดี มตี ำแหนง่ หนา้ ทกี่ ารงานดี มคี นนบั หนา้ ถอื ตา กจ็ ะหาความสขุ มไิ ดเ้ ลย ทกุ ขอ์ ยา่ งนไี้ มด่ ี ไมค่ วรจะใหม้ ใี นสนั ดาน อีกอย่างหนึ่ง ความจนก็เป็นตัวการที่จะทำให้เกิดความทุกข์ เม่ือถูกทุกข์คือไม่มีเงินใช้เข้าครอบงำ ก็จะตัดสินใจหากินในทางทุจริต ทา้ ยสดุ กจ็ ะไดร้ บั โทษคอื ตดิ คกุ ทกุ ขน์ ก้ี ต็ อ้ งควรระวงั เพราะฉะนน้ั ความสขุ ทแี่ ทจ้ รงิ เปน็ สงิ่ ทท่ี กุ คนจะคน้ ควา้ หามา ใหไ้ ด้ จงพยายามออกหา่ งความโกรธ หมนั่ เจรญิ เมตตาอยเู่ สมอ เพราะ ความโกรธเปน็ ตน้ เหตขุ องความทกุ ข์ แตเ่ มตตาเปน็ ตน้ เหตขุ องความสขุ แตจ่ ะสขุ อยา่ งไรนน้ั ตอ้ งฝกึ หดั กระทำ แลว้ จะรไู้ ดด้ ว้ ยตนเอง ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. ทุกข์ร้ายเสียคน ทุกข์อดทนเสียคร้าน ทุกข์เพราะขันตี ควรใหม้ ใี นสนั ดาน ๒. โกรธเมอื่ ไร จะเรง่ ใจใหเ้ ปน็ ทกุ ข์ จะแกไ่ วตายไว จติ ใจจะไมส่ ขุ R 211

๙๕ คนใจไวนสิ ยั เสยี R อโถ อตถฺ ํ คเหตวฺ าน, อนตถฺ ํ ปฎปิ ชชฺ ต,ิ คนมกั โกรธ ถอื เอาประโยชนแ์ ลว้ กลบั ปฏบิ ตั ไิ มเ่ ปน็ ประโยชน์ คนมักโกรธ เป็นคนประเภทโทสจริต กลา่ วคอื เปน็ คนใจไว ทำอะไรชอบมกั งา่ ย ทำอะไรเอาเสรจ็ เขา้ วา่ จะดหี รอื ไมด่ กี แ็ ลว้ แต่ ไม่ ชอบงานละเอียด ขาดความสุขุมรอบคอบ เม่ือได้ส่ิงที่เป็นประโยชน์ หมายถงึ ไดล้ าภ ยศศกั ดช์ิ อ่ื เสยี ง คำสรรเสรญิ ความสขุ กไ็ มป่ ฏบิ ตั ิ รกั ษาใหด้ ี สง่ิ ทเี่ ปน็ ประโยชน์ ทตี่ นไดม้ านน้ั แทนทจี่ ะนำไปใช้ ในทางท่ี เปน็ ประโยชน์ แกต่ นหรอื แกส่ งั คม แตก่ ลบั นำไปใชใ้ นทางทผ่ี ดิ หรอื รกั ษาไวไ้ มค่ งทน เพราะคา่ ทตี่ นมใี จประกอบดว้ ยโทสะ ลอุ ำนาจแหง่ โทสะ ทำใหเ้ งนิ ทองสงิ่ ของ รวมทงั้ ชอื่ เสยี ง ตอ้ งสญู หายไป คนโบราณมักจะสอนลูกหลานว่า ค่อยคิดค่อยทำ บางคร้ัง กส็ อนวา่ จงพจิ ารณาใหร้ อบคอบกอ่ นจงึ ทำ คนในสมยั นี้ อาจจะคดิ วา่ ใชไ้ มไ่ ด้ เพราะในยคุ น้ี คนเรามงี านรดั ตวั จะตอ้ งรบี ทำ มฉิ ะนนั้ จะหากนิ ไมท่ นั เขา ทคี่ นโบราณสอนอยา่ งน้ี กเ็ นอื่ งมาจากวา่ คนทท่ี ำอะไรไวๆ นน้ั จะกลายเป็นคนใจร้อน เม่ือเป็นคนใจร้อนแล้ว ก็จะกลายเป็นคนเจ้า โทสะ นสิ ยั ของคนเจา้ โทสะ เปน็ คนรกั งา่ ยหนา่ ยเรว็ ไมพ่ อใจอยา่ งนี้ 212

จะเปลยี่ นแปลงเปน็ อยา่ งโนน้ พอมคี นมาพดู ยว่ั ยวนกวนโทสะเขา้ สกั หนอ่ ย กจ็ ะทำไปโดยไรค้ วามคดิ ใหถ้ อื หลกั วา่ ออ่ นแอถกู ขม่ เหง นกั เลงถกู ทำรา้ ย แตต่ อ้ งหลกี เลย่ี งโทสะ คนโบราณยงั บอกอกี วา่ ถา้ เปน็ คนเจา้ โทสะ จะรกั ษาของไวไ้ มอ่ ยู่ สง่ิ ทไ่ี ดม้ านน้ั ไมช่ า้ กจ็ ะหายสญู ไป คนสมยั กอ่ น จะเรยี กคนประเภทนว้ี า่ คนมอื หา่ งตนี หา่ ง นำเอาสง่ิ อะไรออกไปใช้ ถงึ เวลาเสรจ็ งานแลว้ กไ็ ม่ นำไปเกบ็ ทเี่ ดมิ ในทสี่ ดุ สงิ่ ของกจ็ ะหายไปทอี ยา่ งสองอยา่ ง เพราะฉะนน้ั พระพทุ ธเจา้ จงึ ตรสั วา่ คนเจา้ โทสะ ไดข้ องทเ่ี ปน็ ประโยชนม์ าแลว้ กลบั ปฏบิ ตั ติ อ่ ของนน้ั ไมเ่ ปน็ ประโยชน์ เชน่ ไดเ้ งนิ มา แลว้ กลบั นำเอาไปเลน่ การพนนั เปน็ ตน้ อยา่ งนเี้ รยี กวา่ นำไปใชใ้ นทาง ทไี่ มเ่ ปน็ ประโยชน์ ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. ออ่ นแอถกู ขม่ เหง นกั เลงถกู ทำรา้ ย ออ่ นเขง็ ทด่ี ี ตอ้ งมวี ธิ ี การใช ้ ๒. คนโกรธ จะทำประโยชนไ์ มไ่ ด้ งานทตี่ ง้ั จะพงั ทะลาย R 213

๙๖ โกรธพาหลง โกงพาโลภ R โกธาภภิ โู ต ปรุ โิ ส, ธนชานึ นคิ จฉฺ ต ิ ผถู้ กู ความโลภครอบงำ ยอ่ มถงึ ความเสอื่ มทรพั ย ์ ความโกรธท่ีครอบงำคน ย่อมมีอำนาจสามารถบังคับบุคคล ให้เป็นไปตามความต้องการของเขา ลักษณะจิตใจในตอนนั้น คนที่มี ปญั ญา กก็ ลายเปน็ คนมปี ญั ญาทราม กลา่ วคอื ใชป้ ญั ญา หรอื ความคดิ ไปในทางทเ่ี ลวทราม เชน่ คนทมี่ ที รพั ย์ กลบั นำเอาทรพั ยไ์ ปเลน่ การ พนนั เปน็ ตน้ คร้ันเม่ือเสียการพนัน ก็เกิดความโกรธย่ิงๆ ข้ึนไป ในที่สุด ทรพั ยน์ น้ั อาจจะหมดไป หรอื ไมก่ ็ คนโกรธจะมอี ารมณท์ ขี่ นุ่ เคอื งอยแู่ ลว้ บางคร้ัง อาจจะไปกอ่ เรอ่ื งววิ าท ทำใหเ้ สียเงินทอง ย่อมถงึ ซึง่ ความ เสอ่ื มทรพั ย์ จงึ เหน็ วา่ ความโกรธ จะมแี ตค่ วามเสอ่ื มอยา่ งเดยี ว มคี ำพดู ทช่ี วนใหค้ ดิ อยคู่ ำหนง่ึ คอื เวลาทคี่ นโกรธ จะเรยี กวา่ โมโห หรอื มะโห เชน่ คำวา่ “ตาคนนี้ ชอบพดู กวนโมโห” หรอื บางครง้ั กพ็ ดู รวมกนั วา่ โมโหโกรธา หรอื โมโหโทโส ซง่ึ คำเหลา่ นี้ จะไดย้ นิ อยู่ เสมอ แทนจะเรยี กคนมคี วามโกรธวา่ โกรธา แท้จริง โมโห ก็คือโมหะ ซ่ึงเป็นกิเลสคนละกองกันกับโทสะ โมหะคอื ความหลงผดิ ทถี่ กู นน้ั แตเ่ ดมิ นา่ จะเรยี กวา่ โมโหโทโส แตค่ น ไทยชอบพูดคำส้ันๆ คำไหนยาวก็จะตัดออก พูดแล้วเป็นอันรู้กัน จึง 214

เรยี กสน้ั ๆ วา่ โมโห ที่เรียกว่า โมโหโทโส ก็หมายถึง ความโกรธมีสาเหตุมาจาก ความหลงผดิ ไดแ้ กค่ วามหลงผดิ จงึ ทำใหโ้ กรธ ถา้ ถามวา่ ความโกรธดไี หม กจ็ ะตอบวา่ ไมด่ ี และถามตอ่ ไปวา่ เมอื่ รวู้ า่ ไมด่ แี ลว้ จะโกรธทำไม กต็ อ้ ง ตอบวา่ เพราะความหลงผดิ จงึ โมโห ทำใหม้ องเหน็ ถงึ ศลิ ปะในการพดู ของคนโบราณ ซึ่งเป็นคำพูดท่ีแฝงไว้ด้วยธรรมะ เพ่ือให้คนไปคิด เมอื่ คดิ แลว้ จะไดแ้ กต้ น้ ตอใหถ้ กู เพราะฉะนน้ั พระพทุ ธเจา้ จงึ ตรสั วา่ คนทถี่ กู ความโกรธครอบงำ ถงึ มสี มบตั กิ เ็ กบ็ ไมอ่ ยู่ เพราะตนเองเปน็ คนเจา้ อารมณ์ มคี วามหลงผดิ ตดิ อยใู่ นความโกรธ เมอ่ื โกรธบวกกบั ความหลง กพ็ าตนไปในทางทจุ รติ ใชอ้ ทิ ธพิ ลขม่ ขมู่ าในแนวของความโลภอกี กไ็ ด้ ดงั น้ี ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. โกรธเพราะหลง โกงเพราะโลภ ถา้ ยงั มอี ยู่ กไ็ มร่ จู้ กั จบ ๒. โกรธเมอ่ื ไร จะทำใหเ้ สยี ทรพั ย์ เกดิ ทะเลาะววิ าท ทำอำนาจ ใหย้ อ่ ยยบั R 215

๙๗ เมาโกรธ ยศพนิ าศ R โกธสมมฺ ทสมมฺ ตโฺ ต อายสกขฺ ํ นคิ จฉฺ ติ ผเู้ มาดว้ ยความโกรธ ยอ่ มถงึ ความพนิ าศ คนเมาโกรธ หมายความว่า คนที่ถูกความโกรธครอบงำ จนทำให้หลงมึนเมา เป็นลักษณะเหมือนคนเมาเหล้า แต่เมาโกรธน้ัน ชอบอาละวาดหาเรอื่ งคนอนื่ เพราะลกั ษณะจติ ในตอนนน้ั เตม็ ไปดว้ ย ความรมุ่ รอ้ น กระวนกระวาย ใครกระทบกระทง่ั นดิ หนอ่ ยไมไ่ ด้ คนทเ่ี มาโกรธ ในขณะเมาโกรธ กจิ การงานทที่ ำจะไมป่ ระสพผล สำเรจ็ ถงึ จะมปี ญั ญา กถ็ กู ความโกรธเขา้ ไปยอ้ มใจ ทำใหม้ องไมเ่ หน็ บาปบญุ คณุ โทษ รงั แตจ่ ะทำความพนิ าศ ใหเ้ กดิ แกต่ นและผอู้ น่ื ทำให้ เสอ่ื มยศศกั ดช์ิ อื่ เสยี ง ถา้ เปน็ ขา้ ราชการ อาจจะถกู ถอดยศลดตำแหนง่ เมอ่ื พดู ถงึ ความเมา เราจะนกึ ถงึ เพยี งเมาสรุ า เมากญั ชา เมา ยาบา้ เปน็ ตน้ แทท้ จี่ รงิ การเมาสง่ิ เสพตดิ เปน็ การเมาชนั้ ที่ ๒ เมาชน้ั ท่ี ๑ นนั้ คอื เมากเิ ลส หรอื เมาความชวั่ หมายความวา่ เอากเิ ลสเขา้ ไปตดิ กบั อะไร กเ็ รยี กชอ่ื เมาอยา่ งนน้ั เอากเิ ลสเขา้ ตดิ กบั ยศ กเ็ รยี กวา่ เมายศ เอากเิ ลสเขา้ ไปตดิ กบั ราคะ กเ็ รยี กวา่ เมาเพศ เปน็ ตน้ เมาหากมมี ากขน้ึ กจ็ ะเกดิ การตดิ เชน่ คนทช่ี อบไปเทย่ี วอบาย มขุ บอ่ ยๆ กจ็ ะตดิ อบายมขุ 216

ตามธรรมดาของปุถุชน ก็มักจะเมากิเลสอยู่แล้ว ถ้าดื่มสุรา เขา้ ไป กจ็ ะเกดิ เมาสรุ าอกี เปน็ การซำ้ สอง จงึ เรยี กตรงน้ี เมากำลงั สอง สมมตุ วิ า่ คนทผ่ี ดิ หวงั ในความรกั นเ้ี รยี กวา่ กำลงั เมารกั เสยี ใจมากเลย ไปดมื่ สรุ า เพอ่ื จะหกั หา้ มใจมใิ หค้ ดิ ถงึ คนรกั นค้ี อื เมาสรุ า เมาสรุ าจะ เขา้ ไปกระตนุ้ เมารกั เมอ่ื เกดิ ขน้ึ มาถงึ สองเมา อาจจะไปฆา่ คนรกั เสยี ก็ได้ หรือไม่ก็อาจจะไปฆ่าคนที่มาแย่งรักไปจากตนก็ได้ หรือแม้แต ่ จะตัดสินใจฆ่าตัวเองก็ได้ คือจะเป็นได้หลายอย่าง น้ีแหละท่ีเรียกว่า เมากำลงั สอง เพราะฉะนนั้ คนเราลงไดเ้ ปน็ คนมกั โกรธแลว้ จะมแี ตท่ างเสอื่ ม อย่างเดียว สักวันหนึ่งอาจจะไปสร้างความเสื่อมเสีย หรือตกเป็น อาชญากร เพราะเมอ่ื โกรธแลว้ ไปทำรา้ ยคนอน่ื ขนึ้ ยศศกั ดชิ์ อ่ื เสยี งที่ เคยมอี ยู่ กจ็ ะกลบั กลายเปน็ ชอ่ื เสยี ถกู สงั คมดหู มน่ิ หรอื ถกู ถอดยศลด อำนาจไปในทสี่ ดุ ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. เมากเิ ลสแลว้ เมาเหลา้ ทำใหเ้ มากำลงั สอง จะเสยี คน ถา้ ทำตนคะนอง ๒. จะเส่ือมยศ เมื่อโกรธเกิด จะเสียทรัพย์ช่ือเสียง ควรจะ เลย่ี งเสยี เถดิ R 217

๙๘ จนกบั โกรธ ระวงั โทษจะเกดิ มี R าตมิ ติ ตฺ า สหุ ชชฺ า จ, ปรวิ ชเฺ ชนตฺ ิ โกธน ํ ญาตมิ ติ รและสหาย ยอ่ มจะหลกี เลย่ี ง คนมกั โกรธ เป็นธรรมดาของคนและสัตว์ เม่ืออยู่ในวงศ์ญาติมิตรสหาย ยอ่ มจะเกดิ ความอบอนุ่ เพราะกระแสแหง่ ความรกั ใครเ่ ยอ่ื ใย ทไ่ี ดม้ ตี อ่ กนั เมอ่ื เกดิ ความทกุ ขร์ อ้ น กจ็ ะเขา้ ไปอาศยั ขอความชว่ ยเหลอื ซง่ึ กนั แลกนั แตถ่ า้ เวลาใด ทฝ่ี า่ ยใดฝา่ ยหนง่ึ เกดิ บนั ดาลโทสะขนึ้ มา ความรกั ความห่วงใย ในบุคคลผู้โกรธจะไม่มีเลย คนโกรธจะเอาแต่ใจตนเอง ใครห้ามก็ไม่เชื่อฟัง ควบคุมความดีไว้ไม่อยู่ ชอบแต่จะชวนวิวาท ทา้ ทายตา่ งๆ นาๆ ในทสี่ ดุ กจ็ ะเกดิ การแตกญาตขิ าดมติ ร มแี ตค่ นกลวั คนโกรธ ถา้ ยงิ่ คนโกรธนน้ั เมาสรุ าดว้ ย ทกุ คนจะรบี ออกหา่ ง เพราะเกรง จะถกู ทำรา้ ย โรคทส่ี งั คมชน้ั กรรมกร จะพงึ ประสพอยเู่ สมอ ในทกุ ยคุ ทกุ สมยั คอื โรคความจน เมอ่ื โรคนเี้ กดิ ขน้ึ ในครอบครวั ใด บคุ คลในครอบครวั นนั้ จะเกดิ ความทกุ ข์ เมอื่ มคี วามทกุ ข์ จติ ใจกจ็ ะมแี ตค่ วามหงดุ หงดิ กลาย เป็นคนโกรธง่าย พูดไม่เพราะ ก่อให้เกิดการทะเลาะกันในครอบครัว บา้ งครงั้ เมอ่ื ความจนครบงำเขา้ มากขนึ้ กถ็ งึ กบั หากนิ ทางทจุ รติ เพยี ง เพอื่ ความอยรู่ อดไปวนั ๆ บางครอบครัวก็มีการหย่าร้าง สร้างปัญหาให้แก่ลูกที่เกิดมา 218

ภายหลงั เมอ่ื คนจนมนี สิ ยั เปน็ อยา่ งนแ้ี ลว้ จะหนั ไปพงึ่ ญาตมิ ติ รทไ่ี หน ก็มีแต่เขาจะออกห่าง ไม่มีคนที่จะให้การช่วยเหลือ เม่ือเป็นเช่นน ี้ กท็ ำใหค้ วามกลดั กลมุ้ ทเ่ี คยมอี ยแู่ ลว้ มปี รมิ าณสงู ขนึ้ ๆ ขอ้ ทค่ี วรแกก้ ค็ อื จะตอ้ งรกั ษาอารมณ์ อยา่ ใหเ้ กดิ อารมณเ์ สยี หรอื ถา้ จะเกดิ บา้ งกใ็ หค้ ดิ เสยี วา่ ทกุ คนยอ่ มเปน็ ไปตามกรรม หากเรามี ความพยายาม สกั วนั หนงึ่ จะตอ้ งพบความสำเรจ็ เพราะฉะน้ัน เม่ือบุคคลมาเห็นโทษของความโกรธ ท่ีจะเป็น ทางเสอ่ื มจากญาตมิ ติ รสหาย กจ็ ะตอ้ งหดั บนั เทาความมกั โกรธลงเสยี บา้ ง โดยคดิ ถงึ อกเขาอกเรา ตวั เราเองกไ็ มช่ อบคนมกั โกรธฉนั ใด คนอน่ื เขา ไม่ชอบเชน่ เดียวกนั ควรจะมาผกู มิตร อย่าเอาแต่อารมณ์ตวั เองเป็น ใหญ่ ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. พดู ไมเ่ พราะ เปน็ นสิ ยั ทำลายมติ ร ทางทด่ี ี ควรจะมกี ารฝกึ จติ ๒. คนโกรธเปน็ นสิ ยั จะทำลายมติ รภาพ ผคู้ นหลกี หนี จะมแี ต่ อาภพั R 219

๙๙ รใู้ จเขา้ ใจ คอื สายใยครอบครวั R กทุ โฺ ธ อตถฺ ํ น ชานาติ คนโกรธ ยอ่ มไมร่ อู้ รรถ ในยามปรกตขิ องคน เมอื่ ยงั ไมม่ คี วามโกรธ จะรวู้ า่ ทำอยา่ งไร ดที ำอยา่ งไรไมด่ ี ทกุ คนจะเหน็ คนทเ่ี ขาทะเลาะกนั และบางครง้ั เราอาจ จะเคยไปห้ามคนเขาทะเลาะกัน เคยชี้แจงให้เขาฟังว่า การทะเลาะ เปน็ การไมด่ ี อบั อายขายหนา้ เขา ขอใหใ้ จเยน็ ๆ คอ่ ยพดู คอ่ ยจากนั กไ็ ด้ อยา่ เอาแตอ่ ารมณว์ วู่ าม จะเปน็ ศตั รคู พู่ ยาบาทกนั นนั้ คอื คำทเี่ ราเคย หา้ มเขา ท่ีต้องมีการห้ามคนทะเลาะก็เพราะว่า ความโกรธนั้นเม่ือ ครอบงำใครแลว้ จะถกู บดบงั ปญั ญา มองไมเ่ หน็ อรรถ คอื มองไมเ่ หน็ บาปบญุ คณุ โทษ ประโยชนห์ รอื มใิ ชป่ ระโยชน์ กลา่ วคอื มองไมเ่ หน็ ผลที่ จะเกดิ วา่ ตนเองจะมคี วามเสยี อยา่ งไร จงึ จำเปน็ จะตอ้ งใหค้ นอน่ื มองให้ ธรรมดาของการอยรู่ ่วมกนั ตงั้ แตส่ องคนขน้ึ ไป จะตอ้ งมหี วั ใจ ๔ ต่อกัน จึงจะอย่ดู ว้ ยกันยดื หวั ใจ ๔ นนั้ คือ รใู้ จ – เอาใจ – พรอ้ มใจ – เขา้ ใจ การอยรู่ ว่ มกนั จำเปน็ จะตอ้ งอา่ นใจเขาใหอ้ อกเสยี กอ่ น เมอ่ื อา่ นออกแลว้ กจ็ ะไดป้ ฏบิ ตั ติ อ่ กนั ไดถ้ กู การปฏบิ ตั ติ อ่ กนั นนั้ สง่ิ ไหนดกี ็ เอาอกเอาใจกนั ใหก้ ำลงั ใจกนั การเอาใจนนั้ มใิ ชม่ ายกยอเสยี เกนิ พอดี 220

เพยี งไมข่ ดั ใจกนั ในเมอ่ื เหน็ วา่ จะไมเ่ ปน็ การเสยี หาย ในทำนองวา่ เหน็ ใจ กอ่ นจะทำอะไรควรจะถาม หรอื ปรกึ ษาหารอื กนั ในเชงิ ใหค้ วามสำคญั แกเ่ ขา และขอ้ สำคญั สดุ ทา้ ยคอื จะตอ้ งเขา้ ใจกนั การเขา้ ใจกนั นนั้ จะ เปน็ ความรสู้ กึ สว่ นทอ่ี อกมาจากใจของเรา หวั ใจ ๔ ดงั กลา่ วน้ี ถา้ ใครเปน็ คนมกั โกรธ จะไมเ่ หน็ ประโยชน์ ในเร่ืองน้ีเลย เพราะคนมักโกรธชอบแต่จะเอาใจตัวเอง ถ้าถูกก็ดีไป แตถ่ า้ ผดิ กต็ อ้ งฟงั คนอนื่ เขาบา้ ง เพราะฉะนน้ั สามภี รรยาคใู่ ด ถา้ ฝา่ ยใดฝา่ ยหนงึ่ หรอื ทงั้ สอง ฝา่ ย เปน็ คนมกั โกรธ จะอยดู่ ว้ ยกนั ไมย่ ดื เพราะไมม่ หี วั ใจ ๔ ตอ่ กนั หรือถ้าอยู่ยึด ก็ต้องอยู่ด้วยทุกข์ทรมาน ด้วยการทะเลาะตบตีกัน หาความสขุ มไิ ดเ้ ลย ทางทด่ี คี วรจะหาทางเอาใจและเขา้ ใจกนั บา้ ง ขอให้ คดิ วา่ ๑. รใู้ จเขา้ ใจ คอื สายใยของครอบครวั ศตั รทู รี่ า้ ย คอื เอาแตใ่ จตวั ๒. โกรธมา ปญั ญาหนี ปราศจากเหตผุ ล ใหต้ นชนะเปน็ ดี R 221

๑๐๐ กเิ ลสเขา้ สงิ ของจรงิ จะไมเ่ หน็ R กทุ โฺ ธ ธมมฺ ํ น ปสสฺ ติ ผโู้ กรธ ยอ่ มไมเ่ หน็ ธรรม ธรรมะ ในท่ีนี้ หมายถึง ตัวเหตุที่จะก่อให้เกิดความดีหรือ ความชวั่ ธรรมะทเี่ ปน็ คปู่ รบั ความความโกรธ ไดแ้ ก่ เมตตาธรรม โกรธ เป็นของร้อนท่ีเปรียบด้วยไฟ แต่เมตตาเป็นของเย็นที่เปรียบด้วยน้ำ เวลาไฟติดจะต้องใช้น้ำดับ แต่ถ้าน้ำมีน้อยก็จะสู้ไฟไม่ได้ ที่เรียกว่า นำ้ นอ้ ยยอ่ มแพไ้ ฟ ฉะนน้ั โลหะเปน็ ของแขง็ หากบคุ คลมคี วามประสงคจ์ ะทำใหเ้ ปน็ รปู ตา่ งๆ เชน่ การหลอ่ พระพทุ ธรปู เปน็ ตน้ จะตอ้ งทำของแขง็ นน้ั ใหอ้ อ่ นเสยี กอ่ น แลว้ จงึ ไปเทใสเ่ บา้ ทท่ี ำเปน็ รปู จำลองไวน้ นั้ แลว้ รอใหโ้ ลหะเยน็ ลง กจ็ ะ ไดร้ ปู ตามทต่ี อ้ งการ ความโกรธเปน็ ของแขง็ จะตอ้ งใชเ้ มตตาทำใหอ้ อ่ น เสยี กอ่ น แลว้ จากนนั้ จงึ ทำความดตี อ่ ไป แตเ่ มตตานน้ั จะตอ้ งหมน่ั สะสมอยเู่ สมอ จงึ จะเกดิ ผลประโยชน ์ มกี ระทาชายนายหนงึ่ ไดไ้ ปเรยี นศลิ ปวทิ ยา ทมี่ หาวทิ ยาลยั ตกั ศลิ า เม่ือเรียนจบแล้วจึงเข้าไปลาอาจารย์ เพ่ือจะกลับสู่บ้านของตน อาจารยไ์ ดใ้ หโ้ อวาทตอนหนงึ่ วา่ “สบิ ปากวา่ ไมเ่ ทา่ ตาเหน็ สบิ ตาเหน็ ไมเ่ ทา่ มอื คลำ สบิ มอื คลำไมเ่ ทา่ ทำใหใ้ นใจ” จากนนั้ เขาไดล้ าอาจารยไ์ ป ในระหว่างทางได้พบกับเพ่ือนเก่าคนหน่ึง เพ่ือนได้บอกว่า 222

“ภรรยาของทา่ นมชี ใู้ หมแ่ ลว้ ” เขาจงึ เกดิ ความโกรธขนึ้ มา คดิ ในใจวา่ “จะต้องฆ่าชายชแู้ ละเมียให้ตายท้งั ค่”ู พอเดนิ ไปถึงบา้ นกเ็ ป็นเวลาดึก มากคนเขานอนหลบั กนั แลว้ มองเหน็ จากแสงไฟกร็ วู้ า่ ในมงุ้ ของภรรยา มคี นนอนอยู่ ๒ คน ในขณะทจ่ี ะลงมอื ฆา่ จงึ คดิ ถงึ คำสอนของอาจารยว์ า่ สบิ ตาเหน็ ไม่เท่ามือคลำ จึงเอามือคลำเข้าไปในมุ้ง ก็รู้ได้ว่า คนสองคนน้ันคือ ภรรยากบั บตุ รของตนเองนนั่ เอง จากเรอื่ งตรงนี้ ทำใหเ้ หน็ วา่ ถา้ ชาย คนนน้ั เชอื่ ความโกรธ กจ็ ะตอ้ งฆา่ ภรรยาและลกู ของตนไปแลว้ เพราะฉะนนั้ บคุ คลควรจะมาฝกึ หดั บนั เทาความโกรธ อยา่ ถอื ความโกรธว่าจำเป็นต้องทำ หรือลุอำนาจความโกรธ จะต้องรู้ว่า เมอ่ื โกรธจะหมดปญั ญา หรอื โกรธบดบงั ตา จะตอ้ งใชป้ ญั ญานำเอา เมตตาเขา้ ไปแก้ แตก่ อ่ นจะแกไ้ ด้ กจ็ ะตอ้ งสง่ั สมเมตตาไวม้ ากๆ จงึ จะสู้ กนั ได้ ขอใหค้ ดิ วา่ ๑. โกรธเมื่อเข้าสิง ของจริงจะมองไม่เห็น จะทำชั่วมากม ี แตท่ ำดไี มเ่ ปน็ ๒. ธรรมะทง้ั หลาย ตอ้ งหา่ งไกลความโกรธ จงทำใหด้ ี จะไมม่ ี ทางโทษ R 223

224