มากๆๆ

87ขอบเขตของอํานาจหนาท่ี และความรับผดิ ชอบตาง ๆ ระหวางกนั ตามหนาท่ีที่ไดรับมอบหมายตางกันออกไป บทบาทหนาที่ของงาน การตัดสินใจในการทํางานในองคการจะตองมีการรวมกันคิดและตัดสินใจ โครงสรางองคการควรเปนไปตามความจําเปนของส่ิงท่ีตองทํา (from follow function) เพื่อประสิทธิผลขององคการและใหเหมาะสมกับบทบาท และหนาที่ของผูปฏิบัติงานและงานท่ีทําอยูในองคการ (ธงชัย สนั ติวงษ, 2538; เสาวนี ตรพี ุทธรัตน, 2547) Owens (1976) ไดใหทัศนะเกี่ยวกับโครงสรางในองคการวา จุดมุงหมายขององคการก็เพ่ือความสําเร็จในเปาหมายขององคการ ซึ่งในการที่จะทําใหบรรลุผลสําเร็จขององคการน้ันจะตองประกอบไปดวยภาระงาน ตองมีโครงสราง ในองคการ มีวัสดุอุปกรณและเครื่องมือตางๆ มีบุคลากรที่เหมาะสมในการท่ีจะทาํ ใหบรรลุถงึ พันธกจิ (mission) ขององคก ารได สมคิด สรอยนํ้า (2547) กลาวถึงระบบท่ีดีในการปฏิบัติงานในโรงเรียน ไดแก การลดข้ันตอนการปฏิบัติงานเพ่ือความสะดวกและคลองตัว การมอบหมายงานอยางเปนระบบ การติดตอประสานงานทง้ั แนวนอนและแนวตัง้ การปรบั ลดกฎ ระเบยี บ แนวปฏบิ ัติ การสง เสรมิ การมีสว นรว มการมอบหมายงานใหตรงกับความรูความสามารถของบุคลากร การธํารงรักษา พัฒนาบุคลากร และการจัดระบบพิจารณาความดคี วามชอบใหเหมาะสม ดังนั้น การจดั โครงสรา งท่เี หมาะสมจงึ เปนเร่ืองของการจัดโครงสรางการบริหารเอือ้ ใหมีความรวมมือในหมูส มาชกิ มีขนั้ ตอนการปฏบิ ัตงิ านไมซํา้ ซอน สะดวกและคลองตัว มีการมอบหมายงานไดตรงกับความรคู วามสามารถของบุคลากร และมีกฎ ระเบยี บ และแนวปฏบิ ตั ติ างๆ ที่เอื้อตอการปฏิบตั งิ าน 2) วสิ ยั ทัศน พนั ธกจิ และยุทธศาสตร การวางแผนเปนกระบวนการกําหนดองคประกอบตางๆ ท่ีสําคัญ เร่ิมจากวิสัยทัศน(vision) พันธกิจ (mission) จุดหมาย (goal) และแผน (plan) ที่จะใหบรรลุจุดหมาย (goal attainment)โดยมีความสัมพันธกันในแงของความสอดคลอง และในแงของการสงผลตอความสําเร็จ ซ่ึงในการกําหนดวิสัยทัศนและพันธกิจน้ันถือเปนขั้นตอนการจัดทําแผนระดับยุทธศาสตรหรือระดับกลยุทธ(strategic plan) เปนแผนระยะยาวประมาณ 3-5 ป ซึ่งโดยหลักการแลวเปนข้ันตอนท่ีเก่ียวของกับผูบริหารระดับสูงขององคการที่ตองอาศัยทักษะเชิงมโนทัศน (conceptual skill) ท่ีมองเห็นความมีประสิทธิผลขององคการโดยภาพรวม ซึ่งลักษณะของวิสัยทัศนนั้นจะตองเปนวิสัยทัศนรวม (sharevision) ถูกทิศทาง (do the right) มีผลตอการชี้นําทิศทางของโรงเรียน และจะตองมีการส่ือสารวิสัยทัศนใหผูเกี่ยวของรับรู ตระหนักและเขาใจ (วิโรจน สารรัตนะ, 2548) สอดคลองกับแนวคิดของ School District of Hillsborough County, Florida (2005) ท่ีไดเสนอตัวแบบโรงเรียนท่ีมีประสิทธิผลโดยรวม (The Whole School Effectiveness Model) วามิติดานความชัดเจนของวิสัยทัศนและพนั ธกจิ (clearly stated vision and mission) เปน อกี มิติหนึ่งที่มีอิทธิพลตอความมีประสิทธิผลของโรงเรียน

88 นอกจากน้ี จากผลการวิจัยเก่ียวกับโรงเรียนท่ีมีประสิทธิผลของ องคการความรวมมือทางเศรษฐกิจและการพัฒนา (Organization for Economic Co-operation and Development – OECD)ไดข อสรุปวา สาเหตุที่ทําใหโรงเรียนมีประสิทธิผลจากการวิเคราะหกรณีศึกษา พบวา สาเหตุหน่ึงเกิดจากการมี วิสัยทัศนและพันธกิจชัดเจน (a clear school mission) Ornstien & Levine (2000 อางถึงในLunenburg & Ornstine, 2000) ซึ่งสอดคลองกับแนวคิดของ สมคิด สรอยนํ้า (2547) ที่ไดสังเคราะหแนวคิดสําคัญในการอธิบายลักษณะปจจัยเก่ียวกับวิสัยทัศน พันธกิจและยุทธศาสตรซ่ึงเปนปจจัยสาเหตุหรอื สงผลตอ ความเปนองคก ารแหง การเรยี นรวู า ประกอบดวยคณุ ลกั ษณะที่เปนตัวบงชี้ตอไปน้ีคือ การมีสวนรวมในการกําหนดวิสัยทัศน พันธกิจและยุทธศาสตร การเผยแพรประชาสัมพันธ การจัดสรรงบประมาณและสิ่งอํานวยความสะดวกเพ่ือการปฏิบัติ การติดตามความกาวหนา การประเมินผลสําเร็จ และการนาํ ผลมาปรับปรงุ การปฏบิ ตั งิ าน ดังนั้น จะเห็นวาวิสัยทัศน พันธกิจ และยุทธศาสตร เปนเปาหมายและวิธีการดําเนินงานที่สําคัญขององคการท่ีจะทําใหหนวยงานบรรลุเปาหมายตามกําหนด ซ่ึงประกอบดวย การมีสวนรวมในการกําหนดวิสยั ทัศน พันธกิจและยุทธศาสตร มคี วามสอดคลอ งกัน มีความเปน ไปได ตลอดจนมีการตดิ ตามความกาวหนาและประเมนิ ผลสาํ เรจ็ อยางตอ เน่อื ง 3) ความรคู วามสามารถของบุคลากร ทรัพยากรบุคคลถือเปน สนิ ทรพั ยทีท่ รงคุณคาขององคการ ครูและบุคลากรทางการศึกษาจงึ เปนปจ จัยสําคัญตอผลสําเร็จของการเปนโรงเรียนแหงการเรียนรู ดังน้ัน บุคคลเหลาน้ีจึงจําเปนตองไดรบั การพัฒนาทักษะ ความรูความสามารถ และการปรบั เปล่ียนกระบวนทัศนใ นการจัดการเรียนรูวิธีใหมแกผูเรียน โดยเฉพาะอยางย่ิงการพัฒนาบุคลากรตามลักษณะการปฏิบัติงานที่ดําเนินอยูในโรงเรียน (school – based professional development) ซึ่งผูบริหารโรงเรียนมีบทบาทท่ีจะทําไดตลอดเวลา (สุเทพ พงศศรีวัฒน, 2549) จากการศึกษาวิเคราะหเอกสารและงานวิจัยท่ีเกี่ยวของกับโรงเรียนคุณภาพของ อํารุง จันทวานิช (2545) สรุปวา ปจจัยที่เปนองคกําหนดความเปนโรงเรียนคุณภาพท่ีสําคัญปจจัยหนึ่งคือ ปจจัยดานทรัพยากรบุคคล คือ ครู ผูบริหารและบุคลากรทางการศึกษามืออาชีพและจํานวนเพียงพอ โดยมีปจจัยหลักความสําเร็จดังนี้ (1) ครูมีความสามารถจัดการเรียนการสอนตามเกณฑมาตรฐานวิชาชีพครู (2) ครูประพฤติ ปฏิบัติตามจรรยาบรรณวิชาชีพครู (3) ครูไดรับการพัฒนาตรงตามความตองการและสอดคลองกับภาระหนาที่ความรับผิดชอบ (4) ครูครบตามเกณฑที่กําหนดและมีภาระงานเหมาะสม ซึ่งสอดคลองกับมาตรฐานและตัวบงช้ีเกี่ยวกับครูและผูบริหารโรงเรียน เพื่อการประเมินคุณภาพการศึกษาระดับการศึกษาข้ันพื้นฐานของกระทรวงศึกษาธิการ ดังน้ี(สาํ นักงานรบั รองมาตรฐานและประเมนิ คณุ ภาพการศึกษา องคการมหาชน, 2549) (1) ครูมวี ุฒิ / ความรูความสามารถตรงกับงานที่รับผิดชอบ หมั่นพัฒนาตนเอง เขากับชุมชนไดดี และมคี รูพอเพยี ง มตี วั ช้ีวัด ดงั น้ี - มีคุณธรรม จรยิ ธรรม และปฏิบตั ิตนตามจรรยาบรรณของวิชาชีพ

89 - มมี นษุ ยสมั พันธทดี่ กี ับเด็ก ผปู กครอง และชุมชน - มคี วามมงุ มนั่ และอทุ ศิ ตนในการสอนและพฒั นาผเู ด็ก - มีการแสวงหาความรูและเทคนิควิธีการใหมๆรับฟงความคิดเห็น ใจกวางและยอมรับการเปล่ียนแปลง - จบการศึกษาระดบั ปรญิ ญาตรีทางการศึกษา หรอื เทยี บเทาขน้ึ ไป - สอนตรงตามวิชาเอก - โท หรอื ตรงตามความถนัด - มีครูจาํ นวนเพียงพอ (หมายรวมทงั้ ครูและบคุ ลากรสนบั สนนุ ) - ไดร ับการพฒั นาในวิชาท่ีสอนตามทค่ี ุรสุ ภากาํ หนด (2) ครมู คี วามสามารถในการจัดการเรียนการสอนอยา งมีประสิทธิภาพ และเนน เดก็เปนสําคัญ มีตัวช้วี ดั ดังนี้ - มคี วามรูค วามเขาใจเปา หมายการจัดการศกึ ษาและหลักสตู รการศกึ ษาขนั้ พื้นฐาน - มกี ารวเิ คราะหเดก็ เปนรายบุคคล - มคี วามสามารถในการจัดประสบการณทเ่ี นน เดก็ เปนสําคัญ - มคี วามสามารถในการใชส ือ่ ทเี่ หมาะสมและสอดคลอ งกับการเรยี นรูของเดก็ - มีการประเมนิ พฒั นาการของเดก็ ตามสภาพจริงโดยคาํ นงึ ถงึ พฒั นาการตามวัย - มีการนําผลการประเมินพัฒนาการมาปรับเปล่ียนการจัดประสบการณเพ่ือพฒั นาเด็กใหเ ตม็ ตามศกั ยภาพ - มีการวิจยั เพอ่ื พฒั นาการเรยี นรูข องเด็กและนาํ ผลไปใชพ ฒั นาเด็ก (3) ผูบริหารมีคุณธรรม จริยธรรม มีภาวะผูนํา และมีความสามารถในการบริหารจัดการศกึ ษา มีตวั ชีว้ ดั ดงั นี้ - มีคุณธรรม จริยธรรม และปฏิบัติตนตามจรรยาบรรณของวชิ าชพี - มคี วามคิดริเรม่ิ มีวสิ ยั ทัศน และเปนผนู าํ ทางวิชาการ - มีความสามารถในการบริหารงานวชิ าการและการจัดการ - มกี ารบรหิ ารทมี่ ีประสทิ ธิภาพและประสทิ ธผิ ล ผูเ กีย่ วขอ งพึงพอใจ นอกจากน้ี จากการศึกษากรอบแนวคิดการปรับปรุงคุณภาพการศึกษาของสถาบันนานาชาติเพื่อการวางแผนการศึกษาขององคการยูเนสโก หรือ International Institute for EducationalPlanning: IIEP (IIEP, 1992) ไดกําหนดปจจัยหลักที่เปนทรัพยากรบุคคล ไดแก ครู บุคลากรทางการศึกษา บุคลากร/ผูทรงคุณวุฒิในชุมชน โดยเสนอปจจัยที่เกี่ยวกับตัวครู (presage variables) ไว 3 ดังนี้คือ (1) ประสบการณการฝกอบรม เชน การรับการฝกอบรมจากมหาวิทยาลัย การฝกอบรมตามโครงการ ฯลฯ (2) การฝกปฏิบัติ เชน การสอน และ (3) คุณสมบัติความเปนครู เชน ทักษะการสอนสตปิ ญญา แรงจูงใจ บุคลกิ ภาพ เปน ตน

90 จากแนวคิดดังกลาว จะเห็นวา ความรูความสามารถของบุคลากรมีความสัมพันธกับสมรรถนะองคการ โดยมีองคประกอบสําคัญ ไดแก ทักษะของครู ภาระงาน ประสบการณ และการพัฒนาวิชาชีพ ซ่ึงสอดคลองกับตัวบงช้ีของการกํากับติดตามดานครูท่ี U.S. Department of Education(2000) กําหนดไว 4 ตวั บง ชี้ ไดแก (1) ทักษะดานวิชาการของครู (teacher academic skill) จากงานวิจัยจํานวนมากชี้ใหเห็นวา นักเรียนเรียนรูไดมากจากครูที่มีทักษะดานความรูทางวิชาการที่ดี (strong academic skill)และในทํานองเดียวกันมีงานวิจัยทมี่ ขี อคน พบสอดคลองกันวา ทักษะดานความรูทางวิชาการเช่ือมโยงหรือสัมพันธกับการเรียนรูของนักเรียน แตอยางไรก็ดีไมไดหมายความวาทักษะดานความรูจะเปนตัวทาํ นายวา บุคคลนัน้ จะสอนดี (2) หนาที่ท่ีไดรับมอบหมายของครู (teacher assignment) ในความเปนจริงครูจํานวนมากไมไดรับการฝกอบรมใหสอนในวิชาท่ีรับผิดชอบ นักวิจัยหลายคนพบวา การเตรียมเนื้อหาที่จะสอนมีความสัมพันธกับผลสัมฤทธิ์ของนักเรียน เชน มีขอคนพบวาครูท่ีมีวุฒิปริญญาตรีและปริญญาโททางคณติ ศาสตรมผี ลทาํ ใหคะแนนวชิ านขี้ องนักเรยี นสงู (3) ประสบการณของครู (teacher experience) มีการศึกษาวิจัยหลายเรื่องที่มีขอเสนอแนะวานักเรียนสามารถเรียนรูไดดีจากครูท่ีมีประสบการณ แตในความเปนจริงในโรงเรียนหรือสถานศึกษานั้นจะมีท้ังครูท่ีมีประสบการณและครูใหมท่ียังไมมีประสบการณซ่ึงจําเปนตองมีการชว ยเหลือครใู หมเหลานี้ (4) การพฒั นาวิชาชพี ครู (professional development) คณุ ภาพของการสอนอาจขน้ึ อยกู บัโอกาสท่ีครูไดรับการพัฒนาและแมวาผูทรงคุณวุฒิมีความเห็นพองกันวาการพัฒนาวิชาชีพครูจะทําใหการเรยี นของนักเรียนดีได แตย งั ไมมีขอ มูลทางสถติ ิทีส่ นับสนุนความเห็นดังกลา วทีช่ ัดเจน จากแนวคิดดังกลาวขางตน จะเห็นวา ความรูความสามารถของบุคลากรเปนปจจัยสําคัญประการหน่ึงที่จะทําใหการดําเนินงานของโรงเรียนมีประสิทธิผล ซึ่งเปนความรูความสามารถของครูในการปฏิบัติงานที่ไดรับการพัฒนาท้ังทักษะดานวิชาการท่ีเพียงพอตอการทําหนาท่ีการสอน การไดปฏิบัติงานตรงกับความรูความสามารถ การเสริมสรางประสบการณอยางตอเน่ือง และการสงเสริมใหมีความกาวหนา ในวิชาชพี 4) การจดั ทรัพยากรการเรียนรู การจดั ทรัพยากรการเรียนรูเปนการดําเนินงานของโรงเรียนในการแสวงหาความรวมมือจากผูเก่ียวของในการพัฒนาโรงเรียน ซ่ึงหัวใจของการปฏิรูปการศึกษาคือการปฏิรูปการเรียนรูแตความสําเร็จในการจัดการศึกษาตามเจตนารมณที่กําหนดไวในพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ.2542 จําเปนอยางย่ิงตองมีปจจัยสําคัญๆ หลายประการ เพื่อสนับสนุนใหการปฏิรูปการศึกษาบรรลุถึงความมุงหมายทีต่ ง้ั ไว ปจ จยั สาํ คัญประการหนึ่งที่เอื้อตอการจัดการศึกษาตามแนวทางปฏิรูปการศึกษาไดแก ทรัพยากรและการลงทุนเพอ่ื การศกึ ษา (สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาแหงชาติ, 2545) และ

91จากหลักการในบทบัญญัติในกฎหมายดังกลาวที่มีความมุงหมายใหมีการระดมทรัพยากรจากแหลงตางๆ มาใชเพ่ือการศึกษาและใหทุกสวนของสังคมไดเขามามีสวนรวมกับการศึกษาท้ังในฐานะผูจดั การศกึ ษา หรือผูม สี วนรว มในการจดั การศกึ ษาจงึ ไดมีบทบญั ญัติเกี่ยวกับทรัพยากรและการลงทุนเพ่ือการศึกษาไวในหมวด 8 ซึ่งเปนสาระเก่ียวกับปจจัยสนับสนุนที่สําคัญปจจัยหน่ึงที่จะทําใหการปฏิรูปการเรียนรูสําเร็จได โดยเฉพาะในมาตรา 58 ท่ีกําหนดใหมีการระดมทรัพยากรและการลงทุนดานงบประมาณ การเงินและทรัพยสิน ทั้งจากรัฐ องคกรปกครองสวนทองถิ่น บุคคล ครอบครัวชมุ ชน องคกรชุมชน เอกชน องคก รเอกชน องคกรวิชาชพี สถาบันศาสนา สถานประกอบการ สถาบันสังคมอื่นและตางประเทศมาใชในการศึกษา (สํานักงานคณะกรรมการการประถมศึกษาแหงชาติ,2542) เนื่องจากโรงเรียนมีบทบาทหนาทห่ี ลกั ในการจัดการเรียนการสอน ดังน้ัน ทรัพยากรการเรียนรูจึงมีความสําคัญและจําเปนที่จะทําใหการจัดกระบวนการเรียนรูใหเปนไปอยางมีประสิทธิภาพโดยเฉพาะในยุคแหงขอมูลขาวสารดังเชนปจจุบัน อุปกรณ เคร่ืองมือ เคร่ืองใชตางๆ มีความเจริญกาวหนาไปมาก ทรัพยากรที่ใชจ ะตองกอใหเกิดประโยชนทั้งตอครูผูสอน ผูเรียน และบุคลากรที่เกี่ยวของ นอกจากน้ี การจัดหองปฏิบัติการตางๆ สําหรับการศึกษาคนควาจากแหลงขอมูลอื่นๆตลอดจนแหลงเรียนรูทั้งภายในและภายนอกโรงเรียนพอเพียง เหมาะสม และเอ้ือประโยชนตอการเรียนรูยอมทําใหการดําเนินงานของโรงเรียนบรรลุผลตามเปาหมายที่กําหนด (วรเดช จันทรศร, 2539;ธงชัย สันติวงษ, 2539; อํารุง จันทวานิช, 2545) สอดคลองกับแนวคิดของวิโรจน สารรัตนะ (2548)ท่ีสรุปวา โรงเรียนที่มีประสิทธิผลน้ันมิไดเปนโรงเรียนที่เกิดข้ึนในลักษณะที่จะทําอยางไรก็ไดแตโรงเรียนที่มีประสิทธิผลหรือโรงเรียนที่ประสบความสําเร็จนั้นตองมีการแสวงหางบประมาณ และความรวมมือ มีการจัดสิ่งอํานวยความสะดวกท้ังเพื่อการบริหารและเพื่อการเรียนการสอน มีการจัดสภาพแวดลอมเพ่ือการเรียนรู มีการจัดเทคโนโลยีที่เหมาะสม เปนตน ในทํานองเดียวกัน สวัสด์ิโพธวิ ัฒน (2547) ไดส รปุ มโนทัศนค วามสัมพันธเก่ียวกับการจัดทรัพยากรการเรียนรูวาเปนโรงเรียนมีทรัพยากรเพ่ือการเรียนรูท้ังภายในและภายนอกโรงเรียนพอเพียง เหมาะสม และอํานวยประโยชนตอการเรียนรู ซึ่งปจจัยน้ีจะสงผลโดยตรงตอประสิทธิผล การนํานโยบายการปฏิรูปการเรียนรู และสงผลโดยออมผานไปยังการกําหนดมาตรฐานการปฏิบัติงาน การจัดหาเทคโนโลยีที่เหมาะสม และการพัฒนาเปน องคการวิชาชีพ โดยกําหนดตวั บง ชี/้ สาระหลกั เพื่อการวัดไว ดงั นี้ (1) มกี ารจดั สรรงบประมาณสนบั สนุนการปฏิรูปการเรยี นรเู ปน อนั ดบั สําคัญสูง (2) มีการจัดหาวสั ดุอุปกรณท ่จี าํ เปนตอการจดั การเรียนรู (3) ใชแ หลงเรยี นรู และภูมปิ ญ ญาทอ งถ่ิน (4) มีหองปฏบิ ัตกิ ารตามมาตรฐานทีก่ ําหนด (5) สภาพแวดลอ มภายในโรงเรียนเออื้ อํานวยตอ การเรยี นรู (6) พัฒนาแหลง เรียนรูใหเกดิ ประโยชนสงู สุด

92 (7) ชุมชนรวมมอื ชว ยเหลอื ในการระดมทรัพยากรการเรยี นรู สรุปไดวา การจัดทรัพยากรการเรียนรูน้ันเปนการดําเนินงานของโรงเรียนในการแสวงหาความรวมมือจากผูเก่ียวของในการพัฒนาโรงเรียนทั้งในดานการจัดหางบประมาณเพ่ือพัฒนาการเรียนการสอน การจัดหาสื่อและวัสดุอุปกรณการเรียนการสอน การใชแหลงเรียนรูและภูมิปญ หาทอ งถน่ิ และชมุ ชนบริจาคทรพั ยสนิ และอุปกรณก ารเรียนการสอน 5) การใชเทคโนโลยีสารสนเทศและการสอ่ื สารในการบรหิ าร การใชเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารในการบริหารเปนกระบวนการดําเนินงานของสถานศึกษาที่สงเสริมใหมีการนําเทคโนโลยีมาใชในการบริหารจัดการ ซ่ึงเทคโนโลยี(technology) ถือเปนตัวช้ีวัดหน่ึงท่ีมีอิทธิพลอยางมากตอประสิทธิผลขององคการ เน่ืองจากเปน การปรับกระบวนการทํางาน วิธีการทํางาน และวัสดุอุปกรณตาง ๆ ในการทํางาน (Bartol & other,1998; Hoy & Miskel, 2005; อํารุง จันทวานิช, 2544) สอดคลองกับผลการศึกษาของประเสริฐบัณฑิศักดิ์ (2540) ท่ีไดวิเคราะหปจจัยท่ีสงผลตอประสิทธิผลองคการของหนวยศึกษานิเทศกกรมสามญั ศึกษา ผลการวจิ ยั พบวา ปจ จยั ท่ีมอี ิทธพิ ลตอ ประสิทธิผลองคการที่สําคัญประการหนึ่ง คือสภาพการใชเทคโนโลยีใน ทั้งน้ี เนื่องจากในปจจุบันเทคโนโลยีสารสนเทศและระบบงานเขามามีบทบาทสําคัญตอบุคคล ตอสังคมซ่ึงเปนสังคมแหงความรู (knowledge-based society) มีการเรียนรูผานส่ือเทคโนโลยี โรงเรียนก็เชนเดียวกัน ปจจุบันทุกโรงเรียนไดจัดเทคโนโลยีเพื่อใชในการบริหารการบริการ และการเรียนการสอน เพ่ือพัฒนาคุณภาพของผูเรียน ซ่ึงการเรียนรูขององคการตองอาศัยเทคโนโลยีที่ทันสมัยเพ่ือใหทันกับยุคขอมูลขาวสารที่มีการเปล่ียนแปลงอยูตลอดเวลา (Bennett & O’Brien, 1994) หลังจากมีแผนแมบทการพัฒนาเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารของประเทศไทยพ.ศ. 2545-2549 และนโยบายเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร ระยะ พ.ศ. 2544-2553 หรือนโยบาย IT 2010 ข้ึนเพ่ือพัฒนางานดานเทคโนโลยีและการสื่อสารของประเทศใหเปนไปอยางตอเน่ืองและมีประสิทธิภาพ โดยมีเปาหมายและพันธกิจในการดําเนินงานท่ีชัดเจนภายใตยุทธศาสตรสําคัญ 5 ดาน คือ เทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อการพัฒนาดานภาครัฐ (e – Government) เทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อการพัฒนาดานพาณิชย (e – Commerce) เทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อการพัฒนาดานอุตสาหกรรม (e – Industry) เทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อการพัฒนาดานการศึกษา (e – Education) และเทคโนโลยีสารสนเทศเพ่ือการพัฒนาดานสังคม (e – Society) (สํานักงานเลขานุการคณะกรรมการเทคโนโลยีสารสนเทศแหงชาติ, 2545) สงผลใหหนวยงานตางๆ นําเทคโนโลยีดานตางๆมาใชในการดําเนินงานมากขึ้น ซ่ึงเทคโนโลยีที่ใชมากก็คือ เทคโนโลยีสารสนเทศและการส่ือสาร (Informationand Communications Technology หรือ ICT) เทคโนโลยีเหลาน้ีเปนทรัพยากรที่สําคัญและจําเปนตองไดรับการจัดการอยางถูกตองและเหมาะสม มิฉะนั้นแทนท่ีเทคโนโลยีจะเปนประโยชนกลับจะเปนภาระหรือตัวถวงทําใหหนวยงานไมสามารถปฏิบัติงานตามพันธกิจได ซ่ึงจุดมุงหมายท่ีนําเทคโนโลยี

93สารสนเทศและการส่ือสารมาใชในหนวยงานเพื่อเพ่ิมประสิทธิภาพและประสิทธิผลของหนวยงานการลดทรัพยากรที่ไมจําเปน รวมท้ังการใชเปนกลยุทธสําคัญในการปรับปรุงการดําเนินงานของหนวยงานใหมีความสามารถในการแขงขันสูงขึ้น หรืออาจกลาวอีกนัยหน่ึงคือเปนการเพ่ิมสมรรถนะใหหนวยงาน ทําใหการปฏิบัติงานสะดวกรวดเร็วข้ึน (expedite) เชน การทํางานตางๆ สําเร็จเร็วข้ึนยอมนําไปสูการทําใหลูกคาพอใจขึ้นเพราะไมตองเสียเวลารอนาน และทําใหการปฏิบัติงานมีประสิทธิภาพมากข้ึน (efficiency) เชน การทํางานของหนวยงานใชทรัพยากรนอยลง ไดผลงานมากขึ้น นอกจากนี้ ยังทําใหการปฏิบัติงานมีประสิทธิผล (effective) สามารถผลิตสินคาไดตรงกับความตองการของลูกคามากข้ึน ใหบริการลูกคาไดมากข้ึน ทํางานไดถูกตองตรงกับที่ไดรับคําส่ังใหปฏิบัติไดดีขึ้น ตัดสินใจแกปญหาไดถ ูกจดุ และไดผ ลจริง (ครรชิต มาลัยวงศ, 2548) เทคโนโลยีสารสนเทศเกิดจากความเจริญกาวหนาของเทคโนโลยีที่สําคัญไดแกคอมพิวเตอร สารสนเทศ และการสื่อสาร (มธุรส จงชัยกิจ, 2546) โดยคอมพิวเตอรถือเปนอุปกรณท่ีสําคัญในการใชเปนเคร่ืองมือชวยในการบริหารจัดการและกิจกรรมทางการศึกษาตาง ๆ ซึ่งครรชิตมาลยั วงศ (2540) ไดเสนอแนวทางในการประยุกตใชเทคโนโลยีสารสนเทศในการศกึ ษาไว 6 ประเภทไดแก การใชคอมพิวเตอรชวยสอน การศึกษาทางไกล เครือขายการศึกษา การใชงานหองสมุด การใชงานหองปฏิบัติการ และการใชงานประจําและงานบริหาร สวนสารสนเทศนั้นคือ ขอมูลที่ไดผานกระบวนการประมวลผลแลว อาจใชวิธีงายๆ เชน หาคาเฉลี่ย หรือใชเทคนิคข้ันสูง เชน การวิจัยดําเนินงาน เปนตน เพื่อเปลี่ยนแปลงสภาพขอมูลทั่วไปที่อยูในตัวแบบท่ีมีความสัมพันธหรือมีความเกี่ยวของกันเพื่อไปใชประโยชนในการตัดสินใจหรือตอบปญหาตางๆ ได สารสนเทศประกอบดวยขอมูลเอกสาร เสียง หรือรูปภาพตางๆ แตจัดเนื้อเรื่องใหอยูในรูปที่มีความหมาย สารสนเทศไมจํากัดเฉพาะเพียงตัวเลขอยางเดียวเทาน้ัน และสารสนเทศก็เปนผลสืบเนื่องมาจากขอมูล (data) ซ่ึงเปนขอเท็จจริงหรือสาระตางๆ ที่เกี่ยวของกับการปฏิบัติงานอาจเปนตัวเลข หรือขอความท่ีเกิดจากการดาํ เนินงานหรือทไ่ี ดจ ากหนว ยงานอ่นื ๆ ขอ มลู เหลานีย้ งั ไมส ามารถนาํ ไปใชประโยชนในการตัดสินใจไดทันที จะนําไปใชไดก็ตอเมื่อผานกระบวนการประมวลผลแลว และสําหรับการส่ือสารนั้นถือเปนองคประกอบท่ีมีความสําคัญอีกประการหนึ่งที่เก่ียวของและเปนสวนสนับสนุนการใชเทคโนโลยีสารสนเทศ การสื่อสารสามารถมองไดสองตัวแบบคือ วิธีการในการติดตอสื่อสาร และเทคโนโลยีที่เกี่ยวของในการสื่อสาร โดยวิธีการติดตอสื่อสารนั้นจะเนนเกี่ยวกับทฤษฎีและหลักการในการติดตอสื่อสาร การออกแบบวางแผนในการติดตอสื่อสาร ซ่ึงเปนเร่ืองของวิธีการหรือยุทธวิธีท่ีชวยใหการส่ือสารมีประสิทธิภาพย่ิงข้ึน ในดานของเทคโนโลยีที่เกี่ยวของในการส่ือสารน้ัน จะมุงเนนในลักษณะของเทคโนโลยีทางการส่ือสารที่มาชวยสนับสนุนใหการสื่อสารขอมูลในแบบตางๆ ดังแสดงในภาพที่ 18

94 ภาพที่ 18 องคป ระกอบหลกั ของเทคโนโลยสี ารสนเทศและการส่ือสาร จากแนวคิดดังกลาวขางตน สรุปไดวา การใชเทคโนโลยีสารสนเทศและการส่ือสารในการบริหารเปนการนําเอาเทคโนโลยีที่ทันสมัยและเหมาะสมมาใชในโรงเรียน ไดแก เทคโนโลยีดานคอมพิวเตอรและสารสนเทศ กับเทคโนโลยีดานการส่ือสารเขามาใชงานรวมกันโดยคอมพิวเตอรจะทาํ หนาที่เก่ียวกับงานสารสนเทศนับต้ังแตการรวบรวมขอมูล การจัดเก็บขอมูล การประมวลผลขอมูลรวมท้ังการเผยแพรและนําเสนอขอมูล สวนดานการสื่อสารมีการใชระบบโทรคมนาคมหรือระบบการติดตอสื่อสารระยะไกลมาเปนตัวเช่ือมโยงการรับสงขอมูลจากแหลงตางๆ เขาดวยกัน โดยไมจํากัดวาเปนขอมูลแบบใด ไมวาจะเปนตัวอักษร ภาพ เสียงภาพเคลื่อนไหว หรือหลายอยางรวมกันในรูปของมลั ตมิ ีเดยี (multimedia) โดยยึดหลกั การท่สี ําคัญ ดงั น้ี (ครรชิต มาลยั วงศ, 2548) (1) มีนโยบายในการจัดการเทคโนโลยี หนวยงานจําเปนตองประกาศนโยบายดานการจัดการเทคโนโลยีใหชัดเจน การประกาศนโยบายน้ันหมายความถึงการเขียนนโยบายข้ึนเปนลายลกั ษณอักษร (2) มีผูรับผิดชอบในการจัดการเทคโนโลยี การปฏิบัติงานใดๆ จะบรรลุเปาหมายๆไดตอเม่ือมีการมอบหมายความรบั ผดิ ชอบแกผ ูท่ีมีความสามารถ นอกจากน้ันบุคคลผูน้ันควรเปนผูที่มีความรูและทักษะอยางแทจริง ถาหากไมมีความรูและทักษะก็จําเปนตองสงบุคคลผูน้ันไปฝกอบรมทางดานน้ี (3) มีการวางแผนงาน การปฏิบัติงานใดๆ สมควรมีการวางแผนไวลวงหนาเพื่อใชเปนแนวทางใหผูบริหารระดับสูงและผูปฏิบัติงานทราบวางานน้ันๆ จะตองทําอะไรบาง ใชทรัพยากรมากนอยเพียงใด และคาดหวังไดวาจะเกิดอะไรขนึ้ (4) มีการจัดสรรทรัพยากรสําหรับการปฏิบัติงาน ในการปฏิบัติงานจําเปนตองใชทรพั ยากรเพื่อสนับสนุนใหการดําเนนิ งานบรรลุผล เชน งบประมาณ ทรัพยากรบุคคล เคร่ืองมือตางๆซึ่งผบู ริหารตอ งสนบั สนุนใหไ ดรบั ทรพั ยากรอยางเพียงพอ

95 (5) มีการจัดฝกอบรมผูปฏิบัติงาน การฝกอบรมนั้นตองตรงกับความตองการจําเปนของหนว ยงาน และตอ งทาํ ใหบ ุคลากรสามารถปฏิบัติงานตางๆ ไดอ ยา งมปี ระสิทธิภาพ (6) มีการกําหนดผูมีสวนไดสวนเสีย เปนการพิจารณาวาการดําเนินงานน้ันมีผูใดเก่ยี วขอ งหรอื มสี ว นไดสว นเสยี บา ง การกําหนดนีก้ เ็ พอ่ื ใหท กุ คนท่เี ก่ียวของไดเ ขามามสี วนรวมในการดาํ เนินงานตงั้ แตตนและเพอื่ ใหแนใจวา การดําเนินงานน้นั จะไดผ ลดีทส่ี ุด (7) มีการดําเนินงานตามกิจกรรมที่กําหนดไวในแผนงานอยางเหมาะสม แผนงานที่จัดทําข้ึนนั้นระบุกิจกรรมตางๆ เอาไว กิจกรรมที่อยูในแผนตองเหมาะสมกับสภาพการณ ไมมีกิจกรรมท่ีมากเกินไปหรือนอยเกินไป และการดําเนินงานตามกิจกรรมนั้นจะตองไดรับการกํากับตดิ ตามใหทําไปอยา งถกู ตอ ง (8) มีการวัดผลการดําเนินงานตามกิจกรรม การดําเนินงานกิจกรรมตางๆ ตองมีการวัดผลตามแนวทางท่ีกําหนดไวเพ่ือใหแนใจวาผลการดําเนินงานทั้งสวนที่เปนผลผลิต (output) และผลลพั ธ (outcome) ไดผ ลดี (9) มีการจัดเก็บบันทึกรายละเอียดการดําเนินงานเอาไวอยางครบถวน โดยจัดทําดชั นีสาํ หรบั ใหคนเรื่องท่ตี องการไดอยางถูกตอ ง (10) มีการรายงานผลตอผูบริหารระดับสูง การรายงานผลเปนเคร่ืองมือใหผูบริหารรับทราบผลลัพธที่เกิดข้ึนจาการดําเนินงาน และเพื่อใหผูบริหารสามารถเสนอแนะแนวทางการดําเนินงานหากเกดิ ปญ หาใดๆ ขึน้ ระหวา งการดาํ เนนิ งานตามแผน จากแนวคิดดังกลาวขางตน จะเห็นวาการใชเทคโนโลยีสารสนเทศและการส่ือสารในการบริหาร หมายถึง กระบวนการดําเนินงานของโรงเรียนเกี่ยวกับการใชเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร ซ่ึงประกอบดวย การมีแผนการใชเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพ่ือการบริหาร การมีผรู ับผดิ ชอบในการจดั การเทคโนโลยีสารสนเทศและการส่ือสาร การสนับสนุนใหครูใชเทคโนโลยีสารสนเทศและการส่ือสารในการจัดกระบวนการเรียนรู และจะตองมีการประเมินผลการใชเทคโนโลยสี ารสนเทศและการสอื่ สารอยางตอเน่ือง จากที่กลาวมาขางตนสามารถเขียนเปน ตวั แบบการวัดสมรรถนะขององคการท่ีใชในการวิจัยไดด ังภาพที่ 19

96 การจัดโครงสรางที่เหมาะสม สมรรถนะ วิสยั ทัศน พันธกิจ และเปาหมาย ขององคก าร ความรูความสามารถของบุคลากร การจัดทรัพยากรการเรียนรู การใชเ ทคโนโลยีสารสนเทศและการสอื่ สารในการบริหาร ภาพที่ 19 ตวั แบบการวัดสมรรถนะขององคก าร ปจจัยท่ี 2 ภาวะผูนาํ ทางวชิ าการ บทบาทหลักของผูบริหารโรงเรียนที่ตองใหความสําคัญตอการเปนผูนําทางวิชาการ(instructional leadership) น้ันไดรับความสนใจมากข้ึน ตั้งแตชวงทศวรรษ 1980 เปนตนมา โดยไดระบุหนาท่ีสําคัญประการแรกของผูบริหารโรงเรียนคือ ตองรับผิดชอบดูแลการเรียนรูของนักเรียนอยางไรก็ตามนักวิชาการก็ยังหาคํานิยามท่ีชัดเจนรวมกันของคําวา “instructional leadership” ไมไดซง่ึ ในระยะแรกเปนการระบุตรง ๆ วา ผูนาํ ทางวิชาการ (instructional leadership) หมายถึง ผูบริหารที่มีหนา ที่กําหนดความคาดหวังทางวชิ าการไวใ นระดับสูง เปนผูด ูแลตรวจสอบแผนการเรยี นการสอน ทาํการนเิ ทศช้นั เรยี น และเปน ผกู ํากับดูแลการใชห ลกั สตู รของโรงเรยี น เปน ตน (Lashway, 2003) ตอ มาในชวงทศวรรษ 1990 สังคมเร่ิมใหความสําคัญเก่ียวกับมาตรฐานของความรับผิดชอบท่ีสามารถตรวจสอบได (standards-based accountability) โดยสถาบันผูนําทางการศึกษาของสหรัฐอเมริกา หรือ The Institute for Educational Leadership (2000) ไดระบุบทบาทความรับผิดชอบของผูบริหารโรงเรียนท่ีเพิ่มเติมจากการบริหารงานประจําท่ีเคยทําปกติอยูแลว เชน จะตองเปนผูนําการเรียนรูของนักเรียน จึงตองมีความรอบรูทั้งเนื้อหาสาระทางวิชาการและเทคนิควิธีสอน จะตองทํางานรวมกับครูในการเสริมสรางทักษะท่ีเขมแข็งใหแกครู รวมกันเก็บขอมูล วิเคราะหและใชขอมูลเพื่อเสริมสรางความเปนเลิศทางวิชาการ มีความสามารถในการประสานความรวมมือจากทุกฝายตง้ั แตนกั เรียน ครู ผปู กครอง หนว ยงานภาครัฐและธุรกิจเอกชน ฯลฯ เปนตน และเขามามีสวนรวมในการยกระดับผลสัมฤทธ์ิของนักเรียน หรือกลาวอีกนัยหนึ่งก็คือ จะตองมีทักษะดานภาวะผูนําสูงมีความรูความเขาใจตอการใชอํานาจหนาท่ีในการกําหนดยุทธศาสตรในประเด็นดังกลาวอยางชาญฉลาดและเกิดผลสาํ เร็จนน่ั เอง

97 นอกจากนี้ นิยามดังกลาวยังไดถูกขยายความเพิ่มเติมโดย King (2002) ที่สรุปวา อะไรก็ตามที่ผูนําตองทําเพ่ือนําไปสูการปรับปรุงดานการเรียนการสอน อยางไรก็ดี แมทุกฝายตางเห็นพองตองกันถึงความสําคัญของความเปนผูนําทางวิชาการก็ตาม แตกระบวนทัศนในเร่ืองน้ียังขาดความชัดเจนในแงไ มมีทฤษฎีรองรบั เพียงพอ นอกจากระบุถึงปจจัยท่ีเปนองคประกอบของการเปนผูนําทางวิชาการ เชน การมีวิสัยทัศนท่ีดีดานการเรียนการสอน การมีเกณฑมาตรฐานที่เขมงวด การใชขอมูลประกอบการตัดสินใจ การใหความสําคัญตอการพัฒนาทางวิชาชีพ การสรางชุมชนแหงการเรียนรู(learning communities) เปนตน ท้ังนี้ผูบริหารจะตองแสดงออกดวยพฤติกรรมตอประเด็นดังกลาวอยางชัดเจน น่ันคือ ตองรับผิดชอบตอผลของการเรียนการสอนในชั้นเรียนอยางเต็มท่ี (Supovitz &Poglinco, 2001; NAESP, 2001; King, 2002) และ Alig-Mielcarek (2003) สรุปวาภาวะผูนําทางวิชาการจะเกี่ยวของกับจิตลักษณะ(traits) พฤติกรรม (behaviors) และกระบวนการ (processes) ตาง ๆที่บุคคลตองการ และผูบริหารโรงเรียนใชเพื่อใหมีอิทธิพลตอประสิทธิผลของโรงเรียน ในเรื่องเดียวกันน้ี Du Four (2002) ระบุวา เมื่อมีการนําเกณฑมาตรฐานของการประกันคุณภาพการศึกษามาประเมินสงผลใหบ ทบาทของผนู าํ ทางวชิ าการทีเ่ คยนิเทศการสอนของครูตอ งปรับเปล่ียนไปเปนเอาใจใสดูแลการเรียนรูของนักเรียน (student learning) มากยิ่งขึ้น ดวยเหตุน้ีจึงมีคําที่ใชคลายคลึงกันอยูหลายคํา เชน ภาวะผูนําทางวิชาการหรือภาวะผูนําดานการเรียนการสอน (instructional leadership)ภาวะผูนําทางการศึกษา (educational leadership) ภาวะผูนําการเรียนรู (learning leader) หรือ ภาวะผูน าํ โรงเรยี น (school leadership) จากคํานิยามดังกลาวขางตน จะเห็นวาภาวะผูนําทางวิชาการ มีองคประกอบท่ีเก่ียวของกับ จิตลักษณะ(traits) พฤติกรรม (behaviors) และกระบวนการ (processes) ตาง ๆ ท่ีผูนําใชเพื่อมีอิทธิพลหรือสง ผลตอ ประสทิ ธิผลของโรงเรียน ซง่ึ มตี ัวแบบและกรอบแนวคดิ ภาวะผูนําทางวิชาการท่ีผูวิจัยใชในการสังเคราะหเพอื่ กาํ หนดองคป ระกอบและตวั ชว้ี ัดของภาวะผูนําทางวชิ าการในการวจิ ัย ดงั ตอ ไปน้ี Hallinger & Murphy (1985) ไดพัฒนาตัวแบบของการจัดการดานการเรียนการสอน โดยการศึกษาพฤติกรรมภาวะผูนําทางวิชาการ ของผูบริหารสถานศึกษาระดับประถมศึกษา 10 คน ในเขตกรศึกษาแหงหนึ่ง และศึกษาปจจัยท่ีเกี่ยวของเกี่ยวกับความมีประสิทธิผลของโรงเรียน โดยการรวบรวมขอมูลจาก ผูบริหารสถานศึกษา บุคลากรโรงเรียน และที่ปรึกษาดานการบริหารจากสวนกลาง ใชแบบสอบถามเกี่ยวกับพฤติกรรมภาวะผูนําทางวิชาการ โดยศึกษาขอมูลเพ่ิมเติมจากเอกสารตาง ๆ ของโรงเรียน เชน การสังเกตผูบริหารสถานศึกษาในชวงการประเมินทางคลินิก รายงานกิจกรรมตาง ๆ ท่ีผูบริหารสถานศึกษามีสวนรวม สงเสริมหลักสูตรและการสอนในโรงเรียน และชวงเวลาในการประชุมครู ตลอดจนวาระการประชุมตางๆ และไดพัฒนากรอบแนวคิดของการจัดการดานการเรียนการสอนท่ีมีองคประกอบและคํานยิ ามเกย่ี วกบั งาน 11 ขอ จาก 3 องคประกอบของการจดั การดานการเรยี นการสอน ดงั นี้ (1) การนิยามพันธกิจ (defines the mission) เปนการจัดทํากรอบแนวคิด เปาหมายโรงเรียนและส่ือสารเปาหมายโรงเรียนใหผูเก่ียวของทราบโดยวิธีการตาง ๆ ที่ผูบริหารโรงเรียนใช

98เพ่ือใหบุคลากรในโรงเรียน บิดามารดา และนักเรียนทราบเพื่อความสําเร็จของการดําเนินงานโดยใชการติดตอสื่อสารท้ังแบบท่ีเปนทางการหรือไมเปนทางการ (เชน คูมือ, การประชุมบุคลากร, การสนทนากับผรู ว มงานหรือนักเรยี น, ปา ยประกาศ, และการประชุมครแู ละผปู กครอง เปน ตน) (2) การจัดโปรแกรมดานการเรียนการสอน (manages instructional program)ประกอบดวย การทาํ งานโดยตรงกบั ครูในดา นทเี่ กี่ยวขอ งกับหลักสตู รและการสอน หนาที่ของงานในดานนี้คือ การใหคําแนะนําและการประเมินการเรียนการสอน การติดตอประสานงานหลักสูตร และการกํากับติดตามความกาวหนาของนักเรียน การใหคําปรึกษาและการประเมินการเรียนการสอน ประกอบดวยกิจกรรมตาง ๆ ท่ีสนับสนุนการเรียนการสอน แกครู การกํากับติดตามการเรียนการสอนในชั้นเรียน จากการเย่ียมชมหองเรียนอยางไมเปนทางการ และการเชื่อมโยงการปฏิบัติการในช้ันเรียนกับเปาหมายโรงเรยี น การตดิ ตอประสานงานหลกั สูตร หมายถึง กิจกรรมของผูบริหารสถานศึกษา ใหโอกาสบุคลากรในการรว มมอื กัน ในการพฒั นาหลักสูตรใหไ ดมาตรฐาน และแบบทดสอบผลสมั ฤทธิ์ การจัดการดานการเรียนการสอนในหนาที่ของงาน ในการกํากับติดตามความกาวหนาของนักเรียน หมายถึง การที่ผูบริหารสถานศึกษาใชผลการทดสอบในการตงั้ เปาหมาย การประเมนิ หลักสตู ร การประเมนิ การเรียนการสอน และการวัดความกาวหนา ทมี่ งุ ไปทเี่ ปา หมายของโรงเรยี น (3) การสงเสริมองคบรรยากาศโรงเรียน (promotes school climate) ประกอบดวยพฤติกรรมของผูบริหารสถานศึกษาในการใชเวลาในการเรียนการสอน การสงเสริมกรพัฒนาวิชาชีพการบํารุงรักษา การจัดหาสิ่งจูงใจใหครูผูสอน การพัฒนาและควบคุมมาตรฐานทางวิชาการ และการจัดกาสงิ่ จงู ใจในการเรียนรู ดังกรอบแนวคิดแสดงในตารางตอ ไปน้ีตารางท่ี 8 กรอบแนวคดิ ภาวะผนู ําทางวชิ าการของ Hallinger & Murphy การนิยามพนั ธกิจ การจัดโปรแกรมดา นการเรยี นการสอน การสงเสรมิ บรรยากาศโรงเรียน- การจัดกรอบแนวคดิ เปาหมาย - การใหคําปรึกษาและการประเมิน - การใชเ วลาในการเรียนการสอน ของโรงเรียน การเรียนการสอน - การสง เสริมการพัฒนาวิชาชีพ - การบํารงุ รักษา- การสอ่ื สารเปาหมายของโรงเรียน - การประสานงานเกยี่ วกับหลักสตู ร - การจดั สิ่งจูงใจใหครผู ูสอน - การกํากับติดตามความกาวหนาของ - การควบคมุ มาตรฐานของวิชาการ - การจัดส่ิงจงู ใจใหนกั เรียน นักเรยี น หลังจากน้ัน Murphy (1990) ไดศึกษาเกี่ยวกับภาวะผูนําทางวิชาการโดยการสังเคราะหผลงานวิจัยท่ีเกี่ยวของจากโรงเรียนที่มีประสิทธิผล ความกาวหนาของโรงเรียน การพัฒนาบุคลากรและการเปลี่ยนแปลงดานองคการ เพ่ือสรางกรอบแนวคิดภาวะผูนําทางวิชาการ พบวา ประกอบดวยภาวะผูน าํ ทางวชิ าการ 4 องคประกอบ แบงเปนบทบาทและพฤตกิ รรมตา ง ๆ 16 ขอ ดงั น้ี

99 (1) การพัฒนาพันธกิจและเปาหมาย (developing mission & goals) เปนพื้นฐานในการพัฒนาวัตถุประสงครวมกัน และการเช่ือมโยงความพยายามภายในโรงเรียน เก่ียวกับวิสัยทัศนรวมกัน Murphy แบงองคประกอบนี้ออกเปนบทบทหรือพฤติกรรมสําคัญ 2 ประการของผูบริหารสถานศึกษา การจัดทํากรอบแนวคิดเปาหมายโรงเรียน และการส่ือสารเปาหมายโรงเรียน การจัดทํากรอบแนวคิดเปาหมายโรงเรียน ประกอบดวย การตั้งเปาหมายท่ีเนนผลสัมฤทธิ์ของผูเรียนสําหรับผูเรียนทุกคน ประกอบดวย ขอมูลของผลงานในอดีตและปจจุบัน และรวมทั้งความรับผิดชอบของผรู ว มงานในการบรรลุเปาหมาย การส่อื สารเปาหมายอยางตอ เนอื่ งและสม่ําเสมอท้ังที่เปนทางการและไมเปนทางการกับนักเรียน บิดามารดา และครูใหเห็นความสําคัญของเปาหมายโรงเรียนเพื่อใชเปนกรอบแนวคดิ ในการดาํ เนนิ กจิ กรรมตา ง ๆ ของโรงเรยี น (2) การบริหารจัดการผลิตดานการศึกษา(managing the educational productionfunction) องคประกอบน้ีมุงเนนการจัดการพฤติกรรมของผูนําทางวิชาการ สงเสริมคุณภาพการสอนโดยการประชุมและการประเมินครู การเยี่ยมชั้นเรียน การใหขอเสนอแนะ การใหขอมูลยอนกลับในดา นกระบวนการเรียนการสอน และการกําหนดกรอบงาน การมอบหมายงานใหแกครู จัดสรรเวลาในการเรียนการสอน การเช่ือมโยงหลักสูตรกับการเรียนการสอน ตลอดจนการกํากับติดตามความกาวหนา ของนักเรียนอยา งตอ เน่อื งและสม่ําเสมอ (3) การสงเสริมบรรยากาศการเรียนรูทางวิชาการ (promoting an academic leaningclimate) หมายถึง พฤติกรมของผูบริหารสถานศึกษา ท่ีมีอิทธิพลตอบรรทัดฐาน ความเช่ือและเจตคติของครู นักเรียน และผูปกครอง โดยการตั้งความคาดหวังและมาตรฐานทางบวก การใหความสําคัญกับวิสัยทัศนสูง การจัดหาส่ิงจูงใจใหแกครูและนักเรียน และการสงเสริมการพัฒนาวิชาชีพ ซ่ึงองคประกอบเหลาน้ี สมั พันธโดยตรงกบั กระบวนการสอนและการเรียนรูในชั้นเรยี น (4) การพัฒนาส่ิงแวดลอมที่สนับสนุนงาน (developing a supportive workenvironment) แสดงใหเห็นวิธีที่ผูนําทางวิชาการในการสรางโครงสรางและกระบวนการตาง ๆ ท่ีสนบั สนุนกระบวนการสอนและการเรียนรู ผูบริหารสถานศึกษา ไดแก การจัดสิ่งแวดลอมที่ปลอดภัยและเอ้อื ตอ การเรยี นรู การใหโอกาสนักเรยี นมีสว นรวมอยางมคี วามหมาย การพฒั นาความรวมมือและความสามัคคี การคงไวซ่ึงทรัพยากรภายนอกท่ีม่ันคงในการสงเสริมเปาหมายของโรงเรียน และสรางความสัมพันธท ดี่ ีระหวา งบานและโรงเรียน ดังแสดงในตารางตอ ไปนี้

100ตารางท่ี 9 กรอบแนวคดิ ภาวะผูน ําทางวิชาการของ Murphyการพัฒนาวิสยั ทัศนแ ละ การบริหารจัดการผลิต การสงเสริมบรรยากาศการ การพัฒนาส่ิงแวดลอมงาน เปา หมาย ดา นการศึกษา เรียนรูทางวิชาการ ทสี่ นับสนุน- การสรางกรอบแนวคดิ - การสงเสริมคณุ ภาพการ - การตั้งความคาดหวงั และ - การจดั ส่ิงแวดลอ มทป่ี ลอดภยั เปาหมายโรงเรียน เรียนการสอน- การสอ่ื สาร เปาหมายของ มาตรฐานทางบวก และเออื้ ตอ การเรยี นรู - การใหค ําปรึกษาและการ โรงเรียน ประเมินการเรียนการสอน - การใหความสําคัญกับ - การใหโ อกาสสาํ หรับการมี - การจัดสรรเวลาในการเรียน วสิ ัยทัศนส ูง สวนรว มอยา งมคี วามหมาย การสอน - การจัดหาส่ิงจูงใจใหแกครู ตอ นักเรียน - การประสานงานหลกั สตู ร - การกํากบั ติดตาม และนกั เรียน - การพัฒนาความรว มมอื ความกา วหนา ของผูเรียน - การสงเสรมิ การพัฒนา และความสามคั คขี อง วชิ าชพี บคุ ลากร - การรกั ษาทรัพยากร ภายนอกเพื่อสนบั สนุน เปา หมายโรงเรียน - สรา งความสมั พนั ธท่ีดี ระหวางบา นและโรงเรยี น ตอมา Weber (1996) ไดส รปุ องคป ระกอบสําคัญ ๆ ของภาวะผูน ําทางวิชาการไวดังนี้ คอื (1) การใหค ํานยิ ามพันธกจิ ของโรงเรยี น (defining the school’s mission) เปนกระบวนการความรวมมือและการสะทอนผลตอการพัฒนาพันธกิจที่มีความชัดเจนและตรงไปตรงมาของผูมีสวนเกี่ยวของ ดังนั้น พันธกิจของโรงเรียนควรจะเกิดจากการมีสวนรวมของผูมีสวนไดสวนเสีย ไดแก ครูนักเรียน และผูปกครอง โดยเปดโอกาสใหไดมีสวนในการอภิปรายแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับภารกิจและความคาดหวังของโรงเรียนเพื่อนาํ ไปสกู ารกําหนดเปนพันธกจิ รว มของโรงเรียนตอไป (2) การจัดการหลักสูตรและการสอน (managing curriculum & instruction) การจัดหลักสูตรและการสอนนั้นจะตองมีความสอดคลองกับพันธกิจของโรงเรียน โดยการใหคําปรึกษา การนิเทศในชั้นเรียน มีการกํากับติดตามการเรียนการสอนใหเปนไปตามพันธกิจของโรงเรียน การจัดหาและสนับสนุนใหมีการนํานวัตกรรมและวิธีการหรือกระบวนการปฏิบัติที่ดีที่สุด (best practices) ในการเรียนการสอน ตลอดจนการจดั หาและสนับสนุนใหม ีการนาํ ขอ มูลสถติ ิมาใชเ พือ่ พฒั นา การเรียนการสอนดว ย (3) การสงเสริมบรรยากาศทางบวกในการเรียนรู (promoting a positive learningclimate) สาํ หรับการสงเสรมิ บรรยากาศทางบวกในการเรยี นรูน น้ั ประกอบดวยความคาดหวังและเจตคติของโรงเรียนในภาพรวมซึ่งถือวาเปนปจจัยสําคัญท่ีมีอิทธิพลตอการเรียนรูของผูเรียน ซึ่งมีองคประกอบยอยตางๆ ไดแก การสง เสรมิ บรรยากาศที่ดใี นการเรียนรูโดยการสื่อสารใหทราบถึงเปาหมายของโรงเรียนการต้งั ความคาดหวังตอ โรงเรยี นไวส ูง และการจัดสงิ่ แวดลอมใหเออื้ ตอ การเรียนรขู องผเู รยี นนัน่ เอง















































124ได และสง ผลตอ ประสิทธิผลของโรงเรยี นในที่สดุ ทัง้ นี้ เนื่องจากองคการแหงการเรียนรูเปนองคประกอบสําคัญองคประกอบหนึ่งท่ีแสดงถึงประสิทธิผลของโรงเรียน (วิโรจน สารรัตนะ, 2548 ; Hoy & Miskel,2005) เชน บรรยากาศท่ีเปนอยูระหวางฝายบริหาร คณะครู นักเรียนและผูปกครองเปนไปอยางไววางใจ การสรางความตระหนักและยอมรับในความแตกตางระหวางบุคคล รวมถึงการเนนความเปนเพ่ือนรวมงานไมเนนสายการบังคับบัญชา (Lunenburg & Ornstein, 2000; Jatuporn, 2005;วิโรจน สารรัตนะ, 2548) จากแนวคิดดังกลาวขางตน จะเห็นวาการใหความเปนกันเองและไววางใจซ่ึงกันและกันเปนบรรยากาศของความไววางใจและยอมรับซึ่งกันและกันของบุคลากรในองคการ ไดแกบรรยากาศที่เปนอยูระหวางฝายบริหาร คณะครู นักเรียนและผูปกครองเปนไปอยางไววางใจ การสรางความตระหนักและยอมรับในความแตกตางระหวางบุคคล และการเนนความเปนเพื่อนรวมงานไมเ นน สายการบังคับบัญชา 4) การสงเสริมใหมกี ารตัดสนิ ใจรว ม (shared control and decision making) การตัดสินใจรวมนําไปสูการกําหนดวิสัยทัศนรวม เปนหลักการสําคัญของการบริหารแบบมีสวนรวม เปนหลักการท่ีจะทําใหผูมีสวนรวมเกิดความภาคภูมิใจในการเปนท่ียอมรับ และการเปนสวนหนึ่งของโรงเรียน อันจะนําไปสูความรูสึกผูกพันตอการนําไปปฏิบัติใหบรรลุผล (วิโรจน สารรัตนะ,2548) ดังน้ัน บรรยากาศที่บุคคลมีสวนรวมในการตัดสินใจทั้งการวางแผน การปฏิบัติตามแผน การประเมินผลงาน และการปรับปรุงงานยอมจะนําไปสูการบรรลุผลตามเปาหมายอยางมีประสิทธิภาพ ซ่ึงผูบริหารตองใหเวลาและความสําคัญในการส่ือสารกับบุคลากรอยางเต็มที่ และตองกระตุนใหบุคลากรมีโอกาสในการปฏิบัติงานอยางเต็มที่ ไดแก การประชุมปรึกษาหารือกับคณะครูอยางสมํ่าเสมอ และการเปดโอกาสใหผูเก่ียวของไดมีสวนรวมในการรวมคิด รวมทํา รวมประเมิน และรวมตัดสินใจในองคการนอกจากนี้ผูบริหารจะตองทราบถึงวิธีการที่จะทําใหบุคลากรปฏิบัติงานไดอยางเต็มประสิทธิภาพดวย(Smith & Tomlinson, 1989; Caldwell & Spinks, 1990; Woods & Orlik, 1994; Lunenburg & Ornstein,2000; Sergiovanni , 2001; Shannon & Bylsma, 2003) ดังนั้น การสงเสริมใหมีการตัดสินใจรวมจึงเปนบรรยากาศของความรวมมือการของผูเก่ยี วขอ งต้งั แตก ารประชุมปรกึ ษาหารือกับคณะครอู ยา งสม่าํ เสมอ การใหผูม ีสวนไดสวนเสียรวมคิดวางแผนงาน การใหผูมีสวนไดสวนเสียรวมปฏิบัติงาน การใหผูมีสวนไดสวนเสียรวมประเมินผลงาน และการใหผ มู สี วนไดสวนเสียรว มปรับปรุงงาน 5) การจัดระบบการจูงใจ (motivation) การจัดระบบการจูงใจเปนการจัดกิจกรรมสงเสริมสนับสนุนใหบุคลากรเกิดความกระตือรือรนในการปฏิบัติงาน การจูงใจจึงกอใหเกิดความริเร่ิมสรางสรรค ทาทายตอการเกิดข้ึนของส่ิงใหม ๆ ในองคก ารอันจะนําไปสกู ารบรรลุเปา หมายขององคการในท่ีสุด การใหรางวัลหรือผลตอบแทนในองคการเปนส่ิงทสี่ ําคญั อีกอยางหน่งึ ถา ผบู ริหารใหรางวัลอยางยุติธรรมจะทําใหบุคลากรเกิดความม่ันใจใน

125การปฏิบัติงานมากข้ึน (Lunenburg & Ornstein, 2000) นอกจากน้ี ยังมีปจจัยอ่ืนๆ สงผลตอความพึงพอใจในการทํางานของครูอันจะนําไปสูการบรรลุเปาหมายขององคการในท่ีสุด ไดแก การจายคาตอบแทน และผลประโยชนอ น่ื ๆ การสงเสริมความกา วหนาและตําแหนง การจัดส่ิงอํานวยความสะดวกในการปฏิบัติงานการใหอิสระกระตุนใหครูริเริ่มสรางสรรค การพิจารณาความดีความชอบดวยความเปนธรรม และการกระตุนใหครูกําหนดเปาหมายหรือทิศทางการทํางานที่ชัดเจน (วิโรจน สารรัตนะ, 2548; Hoy & Miskel,2001) กลาวโดยสรุป การจัดระบบการจูงใจเปนการจัดกิจกรรมสงเสริมสนับสนุนใหบุคลากรเกิดความกระตือรือรนในการปฏิบัติงาน เชน การจัดสวัสดิการ คาตอบแทนที่เหมาะสมแกครู การสงเสริมใหครูมี/เลื่อนวิทยฐานะที่สูงข้ึน การกระตุนใหครูริเร่ิมสรางสรรค มีความเปนธรรมในการพิจารณาความดีความชอบ และการ กระตนุ ใหค รูกําหนดเปา หมายการทํางานทช่ี ดั เจน จากท่กี ลาวมาขางตนสามารถเขียนเปน ตวั แบบการวัดบรรยากาศของโรงเรียนดงั ภาพท่ี 24 ความคาดหวังสูง บรรยากาศ บรรยากาศเชิงบวก ของโรงเรียนการใหค วามเปน กนั เองไววางใจซึ่งกนั และกัน การสง เสรมิ ใหมีการตัดสนิ ใจรว ม การจัดระบบการจงู ใจ ภาพที่ 24 ตัวแบบการวดั บรรยากาศของโรงเรยี น3. ตัวบงช/ี้ สาระหลกั เพอื่ การวดั ปจจัยทางการบริหารท่ีนาํ มาศกึ ษา จากปจจัยท่ีกาํ หนดเปน กรอบแนวคิดเพื่อการวิจัยดงั กลา วขา งตน ผูวจิ ยั ไดส ังเคราะหแนวคิดสําคัญในการอธิบายลักษณะของปจจัยแตละดานจากแนวคิดของนักวิชาการ และผลงานวิจัยที่เก่ียวของทไี่ ดนาํ มาวิเคราะหในตอนตน เพื่อกําหนดเปนนิยามเชิงปฏิบัติการของปจจัยที่ใชในการวิจัยและตวั บงช้/ี สาระหลักเพ่อื การวัด ดงั แสดงในตารางท่ี 14