SGK Địa lý 8

nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam

Bó GIÉO D|C VÄ ßÄO TÑO NGUYŸN D¶úC (TÊng chÒ bi™n) NGUYŸN PHI HÑNH (ChÒ bi™n) ßÖNG V°N ß`C - ßÖNG V°N H¶•NG - NGUYŸN MINH PH¶•NG ßëA Lê 8 (T∏i b∂n l«n th¯ m≠Íi) NHÄ XUƒT BÅN GIÉO D|C VIåT NAM

B∂n quy“n thuÈc Nhµ xu†t b∂n Gi∏o dÙc Vi÷t Nam - BÈ Gi∏o dÙc vµ ßµo tπo. 01 - 2014/CXB/243 - 1062/GD M∑ sË : 2H816T4 2

Ph«n mÈt THI£N NHI£N, CON NG¶òI ô CÉC CH¢U L|C (ti’p theo) XI. Ch©u ∏ 3

Bµi 1 : Vfi tr› Æfia l›, Æfia h◊nh vµ kho∏ng s∂n Ch©u É lµ ch©u lÙc rÈng lÌn nh†t, c„ Æi“u ki÷n t˘ nhi™n ph¯c tπp vµ Æa dπng. T›nh ph¯c tπp, Æa dπng Æ„ Æ≠Óc th” hi÷n tr≠Ìc h’t qua c†u tπo Æfia h◊nh vµ s˘ ph©n bË kho∏ng s∂n. 1. Vfi tr› Æfia l› vµ k›ch th≠Ìc cÒa ch©u lÙc Ch©u É lµ mÈt bÈ phÀn cÒa lÙc Æfia É - ¢u. Di÷n t›ch ph«n Ɔt li“n rÈng kho∂ng 41,5 tri÷u km2, n’u t›nh c∂ di÷n t›ch c∏c Æ∂o phÙ thuÈc th◊ rÈng tÌi 44,4 tri÷u km2. D˘a vµo h◊nh 1.1, em h∑y cho bi’t : - ßi”m c˘c Bæc vµ c˘c Nam ph«n Ɔt li“n cÒa ch©u É nªm tr™n nh˜ng v‹ ÆÈ Æfia l› nµo ? - Ch©u É ti’p gi∏p vÌi c∏c Æπi d≠¨ng vµ c∏c ch©u lÙc nµo ? H◊nh 1.1. L≠Óc Æ vfi tr› Æfia l› ch©u É tr™n ßfia C«u 4

- Chi“u dµi tı Æi”m c˘c Bæc Æ’n Æi”m c˘c Nam, chi“u rÈng tı bÍ T©y sang bÍ ß´ng n¨i l∑nh thÊ mÎ rÈng nh†t lµ bao nhi™u kil´mät ? Ch©u É käo dµi tı vÔng c˘c Bæc Æ’n vÔng X›ch Æπo, ti’p gi∏p vÌi hai ch©u lÙc vµ ba Æπi d≠¨ng rÈng lÌn. ß©y lµ ch©u lÙc rÈng nh†t th’ giÌi. QĐ. Hoàng Sa ĐÔNG (Việt Nam) BIỂN Đ. Phú QĐ. Trường Sa Quốc Đ. Côn Sơn (Việt Nam) 60o 80o H◊nh 1.2. L≠Óc Æ Æfia h◊nh, kho∏ng s∂n vµ s´ng h ch©u É 5

2. ß∆c Æi”m Æfia h◊nh vµ kho∏ng s∂n a) ß∆c Æi”m Æfia h◊nh D˘a vµo h◊nh 1.2, em h∑y : - T◊m vµ Ɖc t™n c∏c d∑y nÛi ch›nh : Hi-ma-lay-a, C´n Lu©n, Thi™n S¨n, An-tai... vµ c∏c s¨n nguy™n ch›nh : Trung Xi-bia, T©y Tπng, A-r∏p, I-ran, ß™-can... - T◊m vµ Ɖc t™n c∏c ÆÂng bªng rÈng bÀc nh†t : Tu-ran, L≠Ïng Hµ, ƒn - Hªng, T©y X i-bia, Hoa Bæc, Hoa Trung v.v... - X ∏c Æfinh c∏c h≠Ìng nÛi ch›nh. D˘a vµo h◊nh 1.2, chÛng ta c„ th” th†y : - Ch©u É c„ nhi“u h÷ thËng nÛi, s¨n nguy™n cao, Æ sÈ vµ nhi“u ÆÂng bªng rÈng bÀc nh†t th’ giÌi. - C∏c d∑y nÛi chπy theo hai h≠Ìng ch›nh : Æ´ng - t©y ho∆c g«n Æ´ng - t©y vµ bæc - nam ho∆c g«n bæc - nam lµm cho Æfia h◊nh bfi chia cæt r†t ph¯c tπp. - C∏c nÛi vµ s¨n nguy™n cao tÀp trung chÒ y’u Î vÔng trung t©m. Tr™n c∏c nÛi cao c„ b®ng hµ bao phÒ quanh n®m. b) Kho∏ng s∂n D˘a vµo h◊nh 1.2, em h∑y cho bi’t : - ô ch©u É c„ nh˜ng kho∏ng s∂n chÒ y’u nµo ? - D«u m· vµ kh› ÆËt tÀp trung nhi“u nh†t Î nh˜ng khu v˘c nµo ? Ch©u É c„ nguÂn kho∏ng s∂n r†t phong phÛ vµ c„ tr˜ l≠Óng lÌn. C∏c kho∏ng s∂n quan tr‰ng nh†t lµ d«u m·, kh› ÆËt, than, sæt, cr´m vµ mÈt sË kim loπi mµu nh≠ ÆÂng, thi’c, ... Ch©u É lµ ch©u lÙc rÈng lÌn nh†t th’ giÌi, nªm käo dµi tı vÔng c˘c Bæc Æ’n vÔng X›ch Æπo. Tr™n l∑nh thÊ c„ nhi“u h÷ thËng nÛi, s¨n nguy™n cao, Æ sÈ chπy theo hai h≠Ìng ch›nh vµ nhi“u ÆÂng bªng rÈng nªm xen kœ vÌi nhau lµm cho Æfia h◊nh bfi chia cæt ph¯c tπp. Ch©u É c„ nguÂn kho∏ng s∂n phong phÛ, quan tr‰ng nh†t lµ : d«u m·, kh› ÆËt, than, sæt, cr´m vµ nhi“u kim loπi mµu. C©u h·i vµ bµi tÀp 1. H∑y n™u c∏c Æ∆c Æi”m v“ vfi tr› Æfia l›, k›ch th≠Ìc cÒa l∑nh thÊ ch©u É vµ ˝ ngh‹a cÒa chÛng ÆËi vÌi kh› hÀu. 2. H∑y n™u c∏c Æ∆c Æi”m cÒa Æfia h◊nh ch©u É. 3. D˘a vµo h◊nh 1.2, h∑y ghi t™n c∏c ÆÂng bªng lÌn vµ c∏c s´ng ch›nh ch∂y tr™n tıng ÆÂng bªng vµo vÎ h‰c theo b∂ng m…u d≠Ìi Æ©y : STT C∏c ÆÂng bªng lÌn C∏c s´ng ch›nh 1 2 3 6

Bµi 2 : Kh› hÀu ch©u ∏ Ch©u É nªm tr∂i dµi tı vÔng c˘c Bæc Æ’n vÔng X›ch Æπo, c„ k›ch th≠Ìc rÈng lÌn vµ c†u tπo Æfia h◊nh ph¯c tπp. ß„ lµ nh˜ng Æi“u ki÷n tπo ra s˘ ph©n ho∏ kh› hÀu Æa dπng vµ mang t›nh lÙc Æfia cao.   1. kh› hÀu ch©u ∏ ph©n ho∏ r†t Æa dπng Đ. Phú QĐ. Hoàng Sa Quốc (Việt Nam) QĐ. Trường Sa (Việt Nam) Đ. Côn Sơn ¤FKÅX¥X H◊nh 2.1. L≠Óc Æ c∏c ÆÌi kh› hÀu ch©u É a) Kh› hÀu ch©u É ph©n ho∏ thµnh nhi“u ÆÌi kh∏c nhau Quan s∏t h◊nh 2.1, em h∑y : - ߉c t™n c∏c ÆÌi kh› hÀu tı vÔng c˘c Bæc Æ’n vÔng X ›ch Æπo d‰c theo kinh tuy’n 80oß. - Gi∂i th›ch tπi sao kh› hÀu ch©u É lπi chia thµnh nhi“u ÆÌi nh≠ vÀy ? 7

b) C∏c ÆÌi kh› hÀu ch©u É th≠Íng ph©n ho∏ thµnh nhi“u ki”u kh› hÀu kh∏c nhau Quan s∏t h◊nh 2.1, em h∑y chÿ mÈt trong c∏c ÆÌi c„ nhi“u ki”u kh› hÀu vµ Ɖc t™n c∏c ki”u kh› hÀu thuÈc ÆÌi Æ„. Nh≠ vÀy, ch©u É c„ nhi“u ÆÌi kh› hÀu kh∏c nhau. S˘ Æa dπng nµy lµ do l∑nh thÊ tr∂i dµi tı vÔng c˘c Bæc Æ’n vÔng X›ch Æπo. M∆t kh∏c, Î mÈt sË ÆÌi lπi chia thµnh nhi“u ki”u mµ nguy™n nh©n ch›nh lµ do l∑nh thÊ r†t rÈng, c„ c∏c d∑y nÛi vµ s¨n nguy™n cao ng®n ∂nh h≠Îng cÒa bi”n x©m nhÀp s©u vµo nÈi Æfia. Ngoµi ra, tr™n c∏c nÛi vµ s¨n nguy™n cao kh› hÀu cfln thay ÆÊi theo chi“u cao. 2. kh› hÀu ch©u ∏ phÊ bi’n lµ c∏c ki”u kh› hÀu gi„ mÔa vµ c∏c ki”u kh› hÀu lÙc Æfia a) C∏c ki”u kh› hÀu gi„ mÔa Quan s∏t h◊nh 2.1, em h∑y chÿ c∏c khu v˘c thuÈc c∏c ki”u kh› hÀu gi„ mÔa. Kh› hÀu gi„ mÔa ch©u É gÂm c∏c ki”u : kh› hÀu gi„ mÔa nhi÷t ÆÌi ph©n bË Î Nam É vµ ß´ng Nam É, kh› hÀu gi„ mÔa cÀn nhi÷t vµ ´n ÆÌi ph©n bË Î ß´ng É. Trong c∏c khu v˘c kh› hÀu gi„ mÔa, mÈt n®m c„ hai mÔa r‚ r÷t : mÔa Æ´ng c„ gi„ tı nÈi Æfia thÊi ra, kh´ng kh› kh´, lπnh vµ m≠a kh´ng Æ∏ng k”. MÔa hπ c„ gi„ tı Æπi d≠¨ng thÊi vµo lÙc Æfia, thÍi ti’t n„ng »m vµ c„ m≠a nhi“u. ß∆c bi÷t, Nam É vµ ß´ng Nam É lµ hai khu v˘c c„ m≠a vµo loπi nhi“u nh†t th’ giÌi. b) C∏c ki”u kh› hÀu lÙc Æfia Quan s∏t h◊nh 2.1, em h∑y : - Chÿ nh˜ng khu v˘c thuÈc c∏c ki”u kh› hÀu lÙc Æfia. - Cho bi’t c∏c ki”u kh› hÀu lÙc Æfia c„ nh˜ng Æ∆c Æi”m chung g◊ Æ∏ng chÛ ˝ ? C∏c ki”u kh› hÀu lÙc Æfia ph©n bË chÒ y’u trong c∏c vÔng nÈi Æfia vµ khu v˘c T©y Nam É. Tπi c∏c khu v˘c nµy v“ mÔa Æ´ng kh´ vµ lπnh, mÔa hπ kh´ vµ n„ng. L≠Óng m≠a trung b◊nh n®m thay ÆÊi tı 200-500mm, ÆÈ bËc h¨i r†t lÌn n™n ÆÈ »m kh´ng kh› lu´n lu´n th†p. H«u h’t c∏c vÔng nÈi Æfia vµ T©y Nam É Æ“u ph∏t tri”n c∂nh quan b∏n hoang mπc vµ hoang mπc. T„m lπi, kh› hÀu ch©u É ph©n ho∏ r†t Æa dπng, thay ÆÊi theo c∏c ÆÌi tı bæc xuËng nam vµ theo c∏c ki”u tı duy™n h∂i vµo nÈi Æfia. C„ c∏c ki”u kh› hÀu phÊ bi’n : kh› hÀu gi„ mÔa vµ kh› hÀu lÙc Æfia. 8

C©u h·i vµ bµi tÀp 1. D˘a vµo c∏c bi”u Æ nhi÷t ÆÈ vµ l≠Óng m≠a cÒa ba Æfia Æi”m d≠Ìi Æ©y, em h∑y cho bi’t : - MÁi Æfia Æi”m nªm trong ki”u kh› hÀu nµo ? - N™u Æ∆c Æi”m v“ nhi÷t ÆÈ vµ l≠Óng m≠a cÒa mÁi Æfia Æi”m Æ„. 2750 40 220 82 Y-an-gun E Ri-∏t U-lan Ba-to (Mi-an-ma) (A-rÀp X™-Ût) (M´ng CÊ) 2. D˘a vµo b∂ng 2.1, h∑y vœ bi”u Æ nhi÷t ÆÈ vµ l≠Óng m≠a vµo vÎ h‰c vµ x∏c Æfinh Æfia Æi”m nµy thuÈc ki”u kh› hÀu nµo ? B∂ng 2.1. Nhi÷t ÆÈ vµ l≠Óng m≠a trung b◊nh th∏ng tπi Th≠Óng H∂i (Trung QuËc) Th∏ng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Y’u tË Nhi÷t ÆÈ (oC) 3,2 4,1 8,0 13,5 18,8 23,1 27,1 27,0 22,8 17,4 11,3 5,8 L≠Óng m≠a 59 59 83 93 93 76 145 142 127 71 52 37 (mm) 9

Bµi 3 : s´ng ngfli vµ c∂nh quan Ch©u ∏ Ch©u É c„ mπng l≠Ìi s´ng ngfli kh∏ ph∏t tri”n, song s˘ ph©n bË kh´ng Æ“u vµ ch’ ÆÈ n≠Ìc thay ÆÊi ph¯c tπp. C∏c c∂nh quan t˘ nhi™n ph©n ho∏ Æa dπng. Nh◊n chung, thi™n nhi™n ch©u É c„ nhi“u thuÀn lÓi nh≠ng cÚng kh´ng ›t kh„ kh®n ÆËi vÌi s˘ ph∏t tri”n kinh t’ - x∑ hÈi cÒa c∏c quËc gia Î ch©u lÙc nµy. 1. ß∆c Æi”m s´ng ngfli - S´ng ngfli Î ch©u É kh∏ ph∏t tri”n vµ c„ nhi“u h÷ thËng s´ng lÌn. D˘a vµo h◊nh 1.2, em h∑y cho bi’t : + C∏c s´ng lÌn cÒa Bæc É vµ ß´ng É bæt nguÂn tı khu v˘c nµo, ÆÊ vµo bi”n vµ Æπi d≠¨ng nµo ? + S´ng M™ C´ng (Cˆu Long) ch∂y qua n≠Ìc ta bæt nguÂn tı s¨n nguy™n nµo ? - C∏c s´ng Î ch©u É ph©n bË kh´ng Æ“u vµ c„ ch’ ÆÈ n≠Ìc kh∏ ph¯c tπp. ô Bæc É, mπng l≠Ìi s´ng dµy vµ c∏c s´ng lÌn Æ“u ch∂y theo h≠Ìng tı nam l™n bæc. V“ mÔa Æ´ng c∏c s´ng bfi Æ„ng b®ng käo dµi. MÔa xu©n, b®ng tuy’t tan, m˘c n≠Ìc s´ng l™n nhanh vµ th≠Íng g©y ra lÚ b®ng lÌn. D˘a vµo h◊nh 1.2 vµ 2.1 em h∑y cho bi’t s´ng §-bi ch∂y theo h≠Ìng nµo vµ qua c∏c ÆÌi kh› hÀu nµo. Tπi sao v“ mÔa xu©n vÔng trung vµ hπ l≠u s´ng §-bi lπi c„ lÚ b®ng lÌn ? ß´ng É, ß´ng Nam É vµ Nam É lµ nh˜ng khu v˘c c„ m≠a nhi“u n™n Î Æ©y mπng l≠Ìi s´ng dµy vµ c„ nhi“u s´ng lÌn. Do ∂nh h≠Îng cÒa ch’ ÆÈ m≠a gi„ mÔa, c∏c s´ng c„ l≠Óng n≠Ìc lÌn nh†t vµo cuËi hπ Æ«u thu vµ thÍi k◊ cπn nh†t vµo cuËi Æ´ng Æ«u xu©n. T©y Nam É vµ Trung É lµ nh˜ng khu v˘c thuÈc kh› hÀu lÙc Æfia kh´ hπn n™n s´ng ngfli käm ph∏t tri”n. Tuy nhi™n, nhÍ nguÂn n≠Ìc do tuy’t vµ b®ng tan tı c∏c nÛi cao cung c†p, Î Æ©y v…n c„ mÈt sË s´ng lÌn. ßi”n h◊nh lµ c∏c s´ng X≠a ßa-ri-a, A-mu ßa-ri-a Î Trung É, Ti-gr¨ vµ •-phr∏t Î T©y Nam É. 10

L≠u l≠Óng n≠Ìc s´ng Î c∏c khu v˘c nµy cµng v“ hπ l≠u cµng gi∂m. MÈt sË s´ng nh· bfi \"ch’t\" trong c∏c hoang mπc c∏t. - C∏c s´ng cÒa Bæc É c„ gi∏ trfi chÒ y’u v“ giao th´ng vµ thu˚ Æi÷n, cfln s´ng c∏c khu v˘c kh∏c c„ vai trfl cung c†p n≠Ìc cho s∂n xu†t, ÆÍi sËng, khai th∏c thu˚ Æi÷n, giao th´ng, du lfich, Æ∏nh bæt vµ nu´i trÂng thu˚ s∂n. 2. C∏c ÆÌi c∂nh quan t˘ nhi™n QĐ. Hoàng Sa (Việt Nam) Đ. Phú Quốc Đ. Côn Sơn QĐ. Trường Sa (Việt Nam) H◊nh 3.1. L≠Óc Æ c∏c ÆÌi c∂nh quan t˘ nhi™n ch©u É D˘a vµo h◊nh 2.1 vµ 3.1, em h∑y cho bi’t : - T™n c∏c ÆÌi c∂nh quan cÒa ch©u É theo th¯ t˘ tı bæc xuËng nam d‰c theo kinh tuy’n 80oß. - T™n c∏c c∂nh quan ph©n bË Î khu v˘c kh› hÀu gi„ mÔa vµ c∏c c∂nh quan Î khu v˘c kh› hÀu lÙc Æfia kh´ hπn. 11

C∂nh quan t˘ nhi™n Î ch©u É ph©n ho∏ r†t Æa dπng. - Rıng l∏ kim (hay rıng tai-ga) Î ch©u É c„ di÷n t›ch r†t rÈng, ph©n bË chÒ y’u Î ÆÂng bªng T©y Xi-bia, s¨n nguy™n Trung Xi-bia vµ mÈt ph«n Î ß´ng Xi-bia. - Rıng cÀn nhi÷t Î ß´ng É vµ rıng nhi÷t ÆÌi »m Î ß´ng Nam É vµ Nam É lµ c∏c loπi rıng giµu bÀc nh†t th’ giÌi. Trong rıng c„ nhi“u loπi gÁ tËt, nhi“u loπi ÆÈng vÀt qu˝ hi’m. Ngµy nay, trı rıng l∏ kim, Æa sË c∏c c∂nh quan rıng, xavan vµ th∂o nguy™n Æ∑ bfi con ng≠Íi khai ph∏, bi’n thµnh Ɔt n´ng nghi÷p, c∏c khu d©n c≠ vµ khu c´ng nghi÷p. C∏c rıng t˘ nhi™n cfln lπi r†t ›t, bÎi vÀy vi÷c b∂o v÷ rıng lµ nhi÷m vÙ r†t quan tr‰ng cÒa c∏c quËc gia Î ch©u É. H≠¨u sao G†u trÛc HÊ H◊nh 3.2. MÈt sË ÆÈng vÀt qu˝ hi’m Î ch©u É 3. Nh˜ng thuÀn lÓi vµ kh„ kh®n cÒa thi™n nhi™n ch©u ∏ - Ch©u É c„ nguÂn tµi nguy™n thi™n nhi™n r†t phong phÛ : Nhi“u loπi kho∏ng s∂n c„ tr˜ l≠Óng r†t lÌn, Æ∏ng chÛ ˝ nh†t lµ than, d«u m·, kh› ÆËt, sæt, thi’c ... C∏c tµi nguy™n kh∏c nh≠ Ɔt, kh› hÀu, nguÂn n≠Ìc, th˘c vÀt, ÆÈng vÀt vµ rıng r†t Æa dπng, c∏c nguÂn n®ng l≠Óng (thu˚ n®ng, gi„, n®ng l≠Óng m∆t trÍi, Æfia nhi÷t...) r†t dÂi dµo. T›nh Æa dπng cÒa tµi nguy™n lµ c¨ sÎ Æ” tπo ra s˘ Æa dπng c∏c s∂n ph»m. - Thi™n nhi™n ch©u É cÚng g©y nhi“u kh„ kh®n cho con ng≠Íi : C∏c vÔng nÛi cao hi”m trÎ, c∏c hoang mπc kh´ cªn rÈng lÌn, c∏c vÔng kh› hÀu gi∏ lπnh khæc nghi÷t chi’m tÿ l÷ lÌn so vÌi toµn bÈ l∑nh thÊ Æ∑ g©y trÎ ngπi lÌn cho vi÷c giao l≠u gi˜a c∏c vÔng, vi÷c mÎ rÈng di÷n t›ch trÂng tr‰t vµ ch®n nu´i cÒa c∏c d©n tÈc. C∏c thi™n tai nh≠ ÆÈng Ɔt, hoπt ÆÈng nÛi lˆa, b∑o lÙt... th≠Íng x∂y ra Î c∏c vÔng Æ∂o vµ duy™n h∂i ß´ng É, ß´ng Nam É vµ Nam É, g©y thi÷t hπi lÌn v“ ng≠Íi vµ cÒa. 12

Ch©u É c„ nhi“u h÷ thËng s´ng lÌn nh≠ng ph©n bË kh´ng Æ“u. C∂nh quan thi™n nhi™n ph©n ho∏ r†t Æa dπng. Ngµy nay ph«n lÌn c∏c c∂nh quan nguy™n sinh Æ∑ bfi con ng≠Íi khai ph∏, bi’n thµnh ÆÂng ruÈng, c∏c khu d©n c≠ vµ khu c´ng nghi÷p. Thi™n nhi™n ch©u É c„ nhi“u thuÀn lÓi nhÍ nguÂn tµi nguy™n Æa dπng, phong phÛ song cÚng nhi“u kh„ kh®n do nÛi non hi”m trÎ, kh› hÀu khæc nghi÷t vµ thi™n tai b†t th≠Íng. C©u h·i vµ bµi tÀp 1. D˘a vµo h◊nh 1.2 vµ c∏c ki’n th¯c Æ∑ h‰c, em h∑y k” t™n c∏c s´ng lÌn Î Bæc É, n™u h≠Ìng ch∂y vµ Æ∆c Æi”m thu˚ ch’ cÒa chÛng. 2. D˘a vµo h◊nh 3.1, em h∑y cho bi’t s˘ thay ÆÊi c∏c c∂nh quan t˘ nhi™n tı t©y sang Æ´ng theo v‹ tuy’n 40oB vµ gi∂i th›ch tπi sao c„ s˘ thay ÆÊi nh≠ vÀy. 3. Em h∑y s≠u t«m vµ ghi t„m tæt nh˜ng th´ng b∏o v“ mÈt sË thi™n tai th≠Íng x∂y ra Î n≠Ìc ta vµ c∏c n≠Ìc kh∏c thuÈc ch©u É. (C∏c thi™n tai gÂm : b∑o, lÙt, ÆÈng Ɔt, hoπt ÆÈng nÛi lˆa. NÈi dung t„m tæt : loπi thi™n tai, ngµy th∏ng n®m x∂y ra, n¨i x∂y ra, nh˜ng thi÷t hπi Æ∑ bi’t; nguÂn tµi li÷u : s∏ch, b∏o, truy“n thanh, truy“n h◊nh...). 13

Bµi 4 : Th˘c hµnh Ph©n t›ch hoµn l≠u gi„ mÔa Î ch©u É 1. Ph©n t›ch h≠Ìng gi„ v“ mÔa Æ´ng H◊nh 4.1. L≠Óc Æ ph©n bË kh› ∏p vµ c∏c h≠Ìng gi„ ch›nh v“ mÔa Æ´ng (th∏ng 1) Î khu v˘c kh› hÀu gi„ mÔa ch©u É D˘a vµo h◊nh 4.1, em h∑y : - X ∏c Æfinh vµ Ɖc t™n c∏c trung t©m ∏p th†p vµ ∏p cao. - X ∏c Æfinh c∏c h≠Ìng gi„ ch›nh theo tıng khu v˘c v“ mÔa Æ´ng vµ ghi vµo vÎ h‰c theo m…u b∂ng d≠Ìi Æ©y. B∂ng 4.1. Gi„ mÔa ch©u É H≠Ìng gi„ theo mÔa H≠Ìng gi„ mÔa Æ´ng H≠Ìng gi„ mÔa hπ Khu v˘c (th∏ng 1) (th∏ng 7) ß´ng É ß´ng Nam É Nam É 14

2. Ph©n t›ch h≠Ìng gi„ v“ mÔa hπ H◊nh 4.2. L≠Óc Æ ph©n bË kh› ∏p vµ h≠Ìng gi„ ch›nh v“ mÔa hπ (th∏ng 7) Î khu v˘c kh› hÀu gi„ mÔa ch©u É D˘a vµo h◊nh 4.2, em h∑y : - X ∏c Æfinh c∏c trung t©m ∏p th†p vµ ∏p cao. - X ∏c Æfinh c∏c h≠Ìng gi„ ch›nh theo tıng khu v˘c v“ mÔa hπ vµ ghi vµo vÎ h‰c theo m…u b∂ng 4.1. 3. TÊng k’t C∏c em ghi nh˜ng ki’n th¯c Æ∑ bi’t qua c∏c ph©n t›ch Î tr™n vµo vÎ h‰c theo m…u b∂ng d≠Ìi Æ©y. MÔa Khu v˘c H≠Ìng Tı ∏p cao ... MÔa Æ´ng gi„ ch›nh Æ’n ∏p th†p ... MÔa hπ ß´ng É ß´ng Nam É ............................. ............................. Nam É ß´ng É ............................. ............................. ß´ng Nam É Nam É ............................. ............................. ............................. ............................. ............................. ............................. ............................. ............................. 15

Bµi 5 : Æ∆c Æi”m d©n c≠, x∑ hÈi ch©u É Ch©u É lµ mÈt trong nh˜ng n¨i c„ ng≠Íi cÊ sinh sËng vµ lµ c∏i n´i cÒa nh˜ng n“n v®n minh l©u ÆÍi tr™n Tr∏i ߆t. Ch©u É cfln Æ≠Óc bi’t Æ’n bÎi mÈt sË Æ∆c Æi”m nÊi bÀt cÒa d©n c≠ mµ ta sœ ti’p tÙc t◊m hi”u. 1. MÈt Ch©u lÙc Æ´ng d©n nh†t th’ giÌi B∂ng 5.1. D©n sË c∏c ch©u lÙc qua mÈt sË n®m (tri÷u ng≠Íi) N®m 1950 2000 2002 Tÿ l÷ t®ng t˘ nhi™n (%) n®m 2002 Ch©u Ch©u É 1 402 3 683 3 766(1) 1,3 Ch©u ¢u 547 729 728(2) - 0,1 Ch©u ßπi D≠¨ng 13 30,4 Ch©u M‹ 339 829 32 1,0 Ch©u Phi 221 784 850 1,4(3) Toµn th’ giÌi 839 2,4 2 522 6 055,4 6 215 1,3 (1) Ch≠a t›nh sË d©n cÒa LB Nga. (2) K” c∂ sË d©n cÒa LB Nga thuÈc ch©u É. (3) Bæc M‹ c„ tÿ l÷ t®ng t˘ nhi™n lµ 0,6%. D˘a vµo b∂ng 5.1, em h∑y nhÀn xät sË d©n vµ tÿ l÷ gia t®ng d©n sË t˘ nhi™n cÒa ch©u É so vÌi c∏c ch©u kh∏c vµ so vÌi th’ giÌi. Nhi“u n≠Ìc ch©u É nh≠ Trung QuËc, Vi÷t Nam, Th∏i Lan..., Æang th˘c hi÷n ch›nh s∏ch d©n sË nhªm hπn ch’ gia t®ng nhanh d©n sË. NhÍ Æ„, tÿ l÷ gia t®ng d©n sË cÒa ch©u É Æ∑ gi∂m Æ∏ng k”, ngang vÌi m¯c trung b◊nh n®m cÒa th’ giÌi. 2. D©n c≠ thuÈc nhi“u chÒng tÈc Quan s∏t h◊nh 5.1, em h∑y cho bi’t d©n c≠ ch©u É thuÈc nh˜ng chÒng tÈc nµo ? MÁi chÒng tÈc sËng chÒ y’u Î nh˜ng khu v˘c nµo ? 16

D˘a vµo ki’n th¯c Æ∑ h‰c, em h∑y so s∏nh thµnh ph«n chÒng tÈc cÒa ch©u É vµ ch©u ¢ u. QĐ. Hoàng Sa (Việt Nam) QĐ. Trường Sa (Việt Nam) H◊nh 5.1. L≠Óc Æ ph©n bË c∏c chÒng tÈc Î ch©u É C∏c luÂng di d©n vµ vi÷c mÎ rÈng giao l≠u Æ∑ d…n Æ’n s˘ hÓp huy’t gi˜a ng≠Íi thuÈc c∏c chÒng tÈc, c∏c d©n tÈc trong mÁi quËc gia. H‰ chung sËng b™n nhau vµ cÔng g„p s¯c x©y d˘ng qu™ h≠¨ng Ɔt n≠Ìc. 3. N¨i ra ÆÍi cÒa c∏c t´n gi∏o lÌn Tr™n th’ giÌi hi÷n nay c„ bËn t´n gi∏o lÌn Æ„ng vai trfl Æ∏ng k” trong lfich sˆ v®n ho∏ nh©n loπi. ß„ lµ nh˜ng t´n gi∏o xu†t hi÷n tı thÍi xa x≠a Î ch©u É. Tπi ƒn ßÈ Æ∑ ra ÆÍi hai t´n gi∏o lÌn lµ ƒn ßÈ gi∏o vµ PhÀt gi∏o. ƒn ßÈ gi∏o ra ÆÍi vµo th’ kÿ Æ«u cÒa thi™n ni™n kÿ th¯ nh†t tr≠Ìc C´ng nguy™n, PhÀt gi∏o ra ÆÍi vµo th’ kÿ VI tr≠Ìc C´ng nguy™n. Tr™n vÔng T©y É, Ki-t´ gi∏o Æ≠Óc h◊nh thµnh tı Æ«u C´ng nguy™n (tπi Pa-le-xtin) vµ HÂi gi∏o vµo th’ kÿ VII sau C´ng nguy™n (tπi A-rÀp X™-ut). MÁi t´n gi∏o thÍ mÈt ho∆c mÈt sË vfi th«n kh∏c nhau. C∏c t´n gi∏o Æ“u khuy™n r®n t›n Æ lµm vi÷c thi÷n, tr∏nh Æi“u ∏c. 17

Nhµ thÍ HÂi gi∏o ChÔa cÒa PhÀt gi∏o Nhµ thÍ Ki-t´ gi∏o H◊nh 5.2. N¨i lµm l‘ cÒa mÈt sË t´n gi∏o D˘a vµo h◊nh 5.2 vµ hi”u bi’t cÒa b∂n th©n, em h∑y giÌi thi÷u v“ n¨i hµnh l‘ cÒa mÈt sË t´n gi∏o. M∆c dÔ tÿ l÷ gia t®ng d©n sË Æ∑ gi∂m, ch©u É v…n c„ sË d©n Æ´ng nh†t so vÌi c∏c ch©u lÙc kh∏c. D©n c≠ ch©u É chÒ y’u thuÈc c∏c chÒng tÈc M´n-g´-l´-it, •-r´-p™-´-it, vµ mÈt sË ›t thuÈc chÒng tÈc §-xtra-l´-it. C∏c chÒng tÈc tuy kh∏c nhau v“ h◊nh th∏i nh≠ng Æ“u c„ quy“n vµ kh∂ n®ng nh≠ nhau trong m‰i hoπt ÆÈng kinh t’, v®n ho∏, x∑ hÈi. Ch©u É cÚng lµ n¨i ra ÆÍi cÒa nhi“u t´n gi∏o lÌn : PhÀt gi∏o, HÂi gi∏o, Ki-t´ gi∏o, ƒn ßÈ gi∏o. C©u h·i vµ bµi tÀp 1. D˘a vµo b∂ng 5.1, em h∑y so s∏nh sË d©n, tÿ l÷ gia t®ng d©n sË t˘ nhi™n trong 50 n®m qua cÒa ch©u É vÌi ch©u ¢u, ch©u Phi vµ th’ giÌi. 2. Vœ bi”u Æ vµ nhÀn xät s˘ gia t®ng d©n sË cÒa ch©u É theo sË li÷u d≠Ìi Æ©y : N®m 1800 1900 1950 1970 1990 2002 SË d©n 880 1402 2100 3110 3766* 600 (Tri÷u ng≠Íi ) * Ch≠a t›nh sË d©n cÒa LB Nga thuÈc ch©u É. 3. Tr◊nh bµy Æfia Æi”m vµ thÍi Æi”m ra ÆÍi cÒa bËn t´n gi∏o lÌn Î ch©u É. 18

Bµi 6 : Th˘c hµnh ߉c, ph©n t›ch l≠Óc Æ ph©n bË d©n c≠ vµ c∏c thµnh phË lÌn cÒa ch©u É 1. Ph©n bË d©n c≠ ch©u É ß‰c h◊nh 6.1, nhÀn bi’t khu v˘c c„ mÀt ÆÈ d©n sË tı th†p Æ’n cao vµ Æi“n vµo b∂ng theo m…u sau : STT MÀt ÆÈ d©n sË N¨i ph©n bË Ghi chÛ trung b◊nh 1. D≠Ìi 1 ng≠Íi/km2 Bæc Li™n bang Nga... 2. 1-50 ng≠Íi/km2 3. 51-100 ng≠Íi/km2 4. Tr™n 100 ng≠Íi/km2 - K’t hÓp vÌi l≠Óc Æ t˘ nhi™n ch©u É vµ ki’n th¯c Æ∑ h‰c, gi∂i th›ch. 2. C∏c thµnh phË lÌn Î ch©u É B∂ng 6.1. SË d©n cÒa mÈt sË thµnh phË lÌn Î ch©u É - n®m 2000 Thµnh phË SË d©n Thµnh phË SË d©n Thµnh phË SË d©n (QuËc gia) (tri÷u (QuËc gia) (tri÷u (QuËc gia) (tri÷u ng≠Íi) ng≠Íi) ng≠Íi) 6. Gia-c∏c-ta 13,2 11. ßæc-ca 11,2 1. T´-ki-´ 27,0 (In-Æ´-n™-xi-a) (B®ng-la-Æät) (NhÀt B∂n) 15,0 7. Bæc Kinh 13,2 12. Ma-ni-la 11,1 2. Mum-bai 15,0 (Trung QuËc) (Phi-l›p-pin) (ƒn ßÈ) 13,6 8. Ca-ra-si 12,0 13. B∏t-Æa 10,7 3. Th≠Óng H∂i 13,2 (Pa-ki-xtan) (I-ræc) (Trung QuËc) 9. C´n-ca-ta 12,0 14. B®ng CËc 10,7 4. T™-h™-ran (ƒn ßÈ) (Th∏i Lan) (I-ran) 10. X¨-un 12,0 15. TP. H 5,2 5. Niu ß™-li (Hµn QuËc) Ch› Minh (ƒn ßÈ) (Vi÷t Nam) 19

QĐ. Hoàng Sa (Việt Nam) Đ. Phú Quốc QĐ. Trường Sa (Việt Nam) Đ. Côn Sơn H◊nh 6.1. L≠Óc Æ mÀt ÆÈ d©n sË vµ nh˜ng thµnh phË lÌn cÒa ch©u É Lµm vi÷c vÌi h◊nh 6.1 vµ sË li÷u b∂ng 6.1 : - ߉c t™n c∏c thµnh phË lÌn Î b∂ng 6.1 vµ t◊m vfi tr› cÒa chÛng tr™n h◊nh 6.1(theo ch˜ c∏i Æ«u cÒa t™n thµnh phË ghi tr™n l≠Óc ÆÂ). - X∏c Æfinh vfi tr› vµ Æi“n t™n cÒa c∏c thµnh phË trong b∂ng 6.1 vµo l≠Óc Æ t˘ in. - Cho bi’t c∏c thµnh phË lÌn cÒa ch©u É th≠Íng tÀp trung tπi khu v˘c nµo, v◊ sao lπi c„ s˘ ph©n bË Æ„ ? 20

Bµi 7 : ß∆c Æi”m ph∏t tri”n kinh t’ - x∑ hÈi c∏c n≠Ìc ch©u ∏ C∏c n≠Ìc ch©u É c„ qu∏ tr◊nh ph∏t tri”n sÌm nh≠ng trong mÈt thÍi gian dµi vi÷c x©y d˘ng n“n kinh t’ - x∑ hÈi bfi chÀm lπi. Tı cuËi th’ kÿ XX n“n kinh t’ cÒa c∏c n≠Ìc vµ vÔng l∑nh thÊ ch©u É Æ∑ c„ chuy”n bi’n mπnh mœ nh≠ng kh´ng ÆÂng Æ“u. 1. Vµi nät v“ lfich sˆ ph∏t tri”n cÒa c∏c n≠Ìc ch©u ∏ a) ThÍi CÊ Æπi vµ Trung Æπi, nhi“u d©n tÈc ch©u É Æ∑ Æπt tr◊nh ÆÈ ph∏t tri”n cao cÒa th’ giÌi. Vµo thÍi Æ„ c≠ d©n Î nhi“u n≠Ìc ch©u É Æ∑ bi’t khai th∏c, ch’ bi’n kho∏ng s∂n, ph∏t tri”n ngh“ thÒ c´ng, trÂng tr‰t, ch®n nu´i vµ ngh“ rıng. H‰ Æ∑ tπo ra nhi“u m∆t hµng nÊi ti’ng, Æ≠Óc c∏c n≠Ìc ph≠¨ng T©y ≠a chuÈng vµ nhÍ Æ„, th≠¨ng nghi÷p ph∏t tri”n. ß∑ c„ c∏c con Æ≠Íng vÀn chuy”n hµng ho∏ tı Trung QuËc, ƒn ßÈ, ß´ng Nam É vµ T©y Nam É sang c∏c n≠Ìc ch©u ¢u. B∂ng 7.1. C∏c m∆t hµng xu†t kh»u chÒ y’u cÒa ch©u É thÍi CÊ Æπi, Trung Æπi SË TT QuËc gia, khu v˘c C∏c m∆t hµng nÊi ti’ng 1 Trung QuËc 2 ƒn ßÈ ß s¯, v∂i, t¨ lÙa, gi†y vi’t, la bµn, thuËc sÛng... 3 ß´ng Nam É V∂i b´ng, Æ gËm, c´ng cÙ s∂n xu†t bªng kim loπi, Æ thu˚ tinh, Æ trang s¯c vµng bπc... 4 T©y Nam É C∏c gia vfi vµ h≠¨ng li÷u (h ti™u, hÂi, qu’, tr«m h≠¨ng), Æ gËm... Th∂m len, Æ trang s¯c vµng bπc, Æ gËm, thu˚ tinh, Æ da, vÚ kh›. b) Tı th’ kÿ XVI vµ Æ∆c bi÷t trong th’ kÿ XIX, h«u h’t c∏c n≠Ìc ch©u É trÎ thµnh thuÈc Æfia cÒa c∏c Æ’ quËc Anh, Ph∏p, Hµ Lan, T©y Ban Nha... D≠Ìi ch’ ÆÈ th˘c d©n vµ phong ki’n, nhi“u n≠Ìc trÎ thµnh n¨i cung c†p nguy™n li÷u vµ n¨i ti™u thÙ hµng ho∏ cho \"m…u quËc\", nh©n d©n chfiu c∂nh ∏p b¯c khÊ c˘c. 21

Ri™ng NhÀt B∂n, nhÍ sÌm th˘c hi÷n cuÈc c∂i c∏ch Minh Trfi vµo nˆa cuËi th’ kÿ XIX mÎ rÈng quan h÷ vÌi c∏c n≠Ìc ph≠¨ng T©y, gi∂i ph„ng Ɔt n≠Ìc tho∏t kh·i m‰i rµng buÈc lÁi thÍi cÒa ch’ ÆÈ phong ki’n, tπo Æi“u ki÷n cho n“n kinh t’ NhÀt B∂n ph∏t tri”n nhanh ch„ng. 2. ß∆c Æi”m ph∏t tri”n kinh t’ - x∑ hÈi cÒa c∏c n≠Ìc vµ l∑nh thÊ Ch©u ∏ hi÷n nay Sau Chi’n tranh th’ giÌi th¯ hai, NhÀt B∂n tho∏t kh·i cuÈc chi’n, c∏c n≠Ìc thuÈc Æfia d«n d«n giµnh ÆÈc lÀp. N“n kinh t’ c∏c n≠Ìc Æ“u bfi ki÷t qu÷, ÆÍi sËng nh©n d©n v´ cÔng c˘c khÊ. H«u h’t c∏c n≠Ìc Æ“u thi’u l≠¨ng th˘c, th˘c ph»m, thi’u hµng ho∏ ti™u dÔng, thi’u c∏c c´ng cÙ vµ ph≠¨ng ti÷n s∂n xu†t... Trong nˆa cuËi th’ kÿ XX, n“n kinh t’ c∏c n≠Ìc vµ vÔng l∑nh thÊ Æ∑ c„ nhi“u chuy”n bi’n. B∂ng 7.2. MÈt sË chÿ ti™u kinh t’ - x∑ hÈi Î mÈt sË n≠Ìc ch©u É n®m 2001 C¨ c†u GDP (%) Tÿ l÷ t®ng GDP GDP/ng≠Íi QuËc gia N´ng C´ng Dfich M¯c nghi÷p nghi÷p vÙ b◊nh qu©n (USD) thu nhÀp (1) n®m(%) NhÀt B∂n 1,5(2) 32,1(2) 66,4(2) - 0,4 33 400,0 Cao C´-oät - 58,0(3) 41,8(3) 1,7 19 040,0 Cao Hµn QuËc 4,5 41,4 54,1 3 8 861,0 Trung b◊nh tr™n Ma-lai-xi-a 8,5 49,6 41,9 0,4 3 680,0 Trung b◊nh tr™n Trung QuËc 15 52,0 33,0 7,3 911,0 Trung b◊nh d≠Ìi Xi-ri 23,8 29,7 46,5 3,5 1 081,0 Trung b◊nh d≠Ìi U-d¨-b™-ki-xtan 36 21,4 42,6 4 449,0 Th†p Lµo 53 22,7 24,3 5,7 317,0 Th†p Vi÷t Nam 23,6 37,8 38,6 6,8 415,0 Th†p NguÂn : Ni™n gi∏m thËng k™ 2002. NXB ThËng k™, Hµ NÈi, 2003. (1) Theo ph©n loπi cÒa Ng©n hµng Th’ giÌi Æ’n 1/2002. (2) sË li÷u 1996. (3) sË li÷u 1999. 22

D˘a vµo b∂ng 7.2, em h∑y cho bi’t : - N≠Ìc c„ b◊nh qu©n GDP Æ«u ng≠Íi cao nh†t so vÌi n≠Ìc th†p nh†t ch™nh nhau kho∂ng bao nhi™u l«n ? - Tÿ tr‰ng gi∏ trfi n´ng nghi÷p trong c¨ c†u GDP cÒa c∏c n≠Ìc thu nhÀp cao kh∏c vÌi n≠Ìc c„ thu nhÀp th†p Î chÁ nµo ? ß∏nh gi∏ t◊nh h◊nh ph∏t tri”n kinh t’ - x∑ hÈi cÒa c∏c n≠Ìc vµ vÔng l∑nh thÊ Î ch©u É vµo cuËi th’ kÿ XX, ng≠Íi ta nhÀn th†y : - Tr◊nh ÆÈ ph∏t tri”n gi˜a c∏c n≠Ìc vµ vÔng l∑nh thÊ r†t kh∏c nhau. C„ th” ph©n bi÷t : + NhÀt B∂n lµ n≠Ìc ph∏t tri”n cao nh†t ch©u É, Ưng hµng th¯ hai th’ giÌi, sau Hoa K◊ vµ lµ n≠Ìc c„ n“n kinh t’ - x∑ hÈi ph∏t tri”n toµn di÷n. + MÈt sË n≠Ìc vµ vÔng l∑nh thÊ c„ m¯c ÆÈ c´ng nghi÷p ho∏ kh∏ cao vµ nhanh nh≠ Xin-ga-po, Hµn QuËc, ßµi Loan... Æ≠Óc g‰i lµ nh˜ng n≠Ìc c´ng nghi÷p mÌi. + MÈt sË n≠Ìc Æang ph∏t tri”n c„ tËc ÆÈ c´ng nghi÷p ho∏ nhanh, song n´ng nghi÷p v…n Æ„ng vai trfl quan tr‰ng nh≠ Trung QuËc, ƒn ßÈ, Ma-lai-xi-a, Th∏i Lan... C∏c n≠Ìc nµy tÀp trung ph∏t tri”n dfich vÙ vµ c´ng nghi÷p ch’ bi’n Æ” xu†t kh»u, nhÍ Æ„ tËc ÆÈ t®ng tr≠Îng kinh t’ kh∏ cao. + MÈt sË n≠Ìc Æang ph∏t tri”n, n“n kinh t’ d˘a chÒ y’u vµo s∂n xu†t n´ng nghi÷p nh≠ Mi-an-ma, Lµo, B®ng-la-Æät, N™-pan, Cam-pu-chia... + Ngoµi ra, cfln mÈt sË n≠Ìc nh≠ Bru-n©y, C´-oät, A-rÀp X™-Ût... nhÍ c„ nguÂn d«u kh› phong phÛ Æ≠Óc nhi“u n≠Ìc c´ng nghi÷p Æ«u t≠ khai th∏c, ch’ bi’n, trÎ thµnh nh˜ng n≠Ìc giµu nh≠ng tr◊nh ÆÈ kinh t’ - x∑ hÈi ch≠a ph∏t tri”n cao. - MÈt sË quËc gia tuy thuÈc loπi n≠Ìc n´ng - c´ng nghi÷p nh≠ng lπi c„ c∏c ngµnh c´ng nghi÷p r†t hi÷n Æπi nh≠ c∏c ngµnh Æi÷n tˆ, nguy™n tˆ, hµng kh´ng vÚ trÙ... ß„ lµ c∏c n≠Ìc Trung QuËc, ƒn ßÈ, Pa-ki-xtan... - Hi÷n nay, Î ch©u É sË l≠Óng c∏c quËc gia c„ thu nhÀp th†p, ÆÍi sËng nh©n d©n nghÃo khÊ... cfln chi’m tÿ l÷ cao. C∏c n≠Ìc ch©u É c„ qu∏ tr◊nh ph∏t tri”n sÌm, song do ch’ ÆÈ phong ki’n vµ th˘c d©n k◊m h∑m, n“n kinh t’ r¨i vµo t◊nh trπng chÀm ph∏t tri”n käo dµi. Sau Chi’n tranh th’ giÌi th¯ hai, n“n kinh t’ c∏c n≠Ìc ch©u É c„ nhi“u chuy”n bi’n mπnh mœ, song s˘ ph∏t tri”n gi˜a c∏c n≠Ìc vµ vÔng l∑nh thÊ kh´ng Æ“u. M∆t kh∏c, sË l≠Óng c∏c quËc gia nghÃo khÊ cfln chi’m tÿ l÷ cao. 23

C©u h·i vµ bµi tÀp 1. Em h∑y cho bi’t, tπi sao NhÀt B∂n lπi trÎ thµnh n≠Ìc ph∏t tri”n sÌm nh†t cÒa ch©u É. 2. D˘a vµo b∂ng 7.2, em h∑y vœ bi”u Æ h◊nh cÈt Æ” so s∏nh m¯c thu nhÀp b◊nh qu©n Æ«u ng≠Íi (GDP/ ng≠Íi) cÒa c∏c n≠Ìc C´-oät, Hµn QuËc vµ Lµo. 3. D˘a vµo h◊nh 7.1, h∑y thËng k™ t™n c∏c n≠Ìc vµo c∏c nh„m c„ thu nhÀp nh≠ nhau vµ cho bi’t sË n≠Ìc c„ thu nhÀp cao tÀp trung nhi“u nh†t Î khu v˘c nµo ? ß. QĐ. Hoàng Sa (Việt Nam) Đ. Phú QĐ. Trường Sa Quốc Đ. Côn Sơn (Việt Nam) H◊nh 7. L≠Óc Æ ph©n loπi c∏c quËc gia vµ l∑nh thÊ ch©u É theo m¯c thu nhÀp. (NguÂn : Theo ph©n loπi cÒa Ng©n hµng Th’ giÌi - 2002). 24

Bµi 8 : T◊nh h◊nh ph∏t tri”n kinh t’ - x∑ hÈi Î c∏c n≠Ìc ch©u ∏ Trong m†y chÙc n®m cuËi th’ kÿ XX, ph«n lÌn c∏c n≠Ìc ch©u É Æ∑ Æ»y mπnh ph∏t tri”n kinh t’, v≠¨n l™n theo h≠Ìng c´ng nghi÷p ho∏, hi÷n Æπi ho∏. Nh◊n chung, s˘ ph∏t tri”n cÒa c∏c n≠Ìc kh´ng ÆÂng Æ“u, song nhi“u n≠Ìc Æ∑ Æπt Æ≠Óc mÈt sË thµnh t˘u to lÌn. 1. N´ng nghi÷p QĐ. Hoàng Sa (Việt Nam) Đ. Phú QĐ. Trường Sa Quốc Đ. Côn Sơn (Việt Nam) H◊nh 8.1. L≠Óc Æ ph©n bË c∏c c©y trÂng, vÀt nu´i Î ch©u É 25

D˘a vµo h◊nh 8.1, em h∑y cho bi’t : - C∏c n≠Ìc thuÈc khu v˘c ß´ng É, ß´ng Nam É vµ Nam É c„ c∏c loπi c©y trÂng, vÀt nu´i nµo lµ chÒ y’u ? - Khu v˘c T©y Nam É vµ c∏c vÔng nÈi Æfia c„ nh˜ng loπi c©y trÂng, vÀt nu´i nµo lµ phÊ bi’n nh†t ? ô ch©u É, lÛa gπo c„ th” xem lµ loπi c©y l≠¨ng th˘c quan tr‰ng nh†t. C©y lÛa th›ch nghi vÌi Æi“u ki÷n kh› hÀu n„ng »m, Æ≠Óc trÂng chÒ y’u tr™n c∏c ÆÂng bªng phÔ sa mµu mÏ. Tr∏i lπi, c©y lÛa m◊ vµ c©y ng´ Æ≠Óc trÂng chÒ y’u Î c∏c vÔng Ɔt cao vµ kh› hÀu kh´ h¨n. Ch©u É chi’m g«n 93% s∂n l≠Óng lÛa gπo vµ kho∂ng 39% s∂n l≠Óng lÛa m◊ cÒa toµn th’ giÌi (2003). H◊nh 8.2. Bi”u Æ tÿ l÷ s∂n l≠Óng lÛa gπo cÒa mÈt sË quËc gia ch©u É so vÌi th’ giÌi (%) n®m 2003 D˘a vµo h◊nh 8.2, em h∑y cho bi’t nh˜ng n≠Ìc nµo Î ch©u É s∂n xu†t nhi“u lÛa gπo vµ tÿ l÷ so vÌi th’ giÌi lµ bao nhi™u ? Trung QuËc vµ ƒn ßÈ lµ H◊nh 8.3. C∂nh thu hoπch lÛa Î In-Æ´-n™-xi-a hai n≠Ìc Æ´ng d©n nh†t th’ giÌi, tr≠Ìc Æ©y th≠Íng xuy™n thi’u hÙt l≠¨ng th˘c, nay Æ∑ ÆÒ vµ cfln thıa Æ” xu†t kh»u. MÈt sË n≠Ìc nh≠ Th∏i Lan, Vi÷t Nam hi÷n nay trÎ thµnh nh˜ng n≠Ìc xu†t kh»u gπo Ưng th¯ nh†t vµ th¯ hai th’ giÌi. 26

C∏c vÀt nu´i cÒa ch©u É cÚng r†t Æa dπng. ô c∏c vÔng kh› hÀu »m ≠Ìt, vÀt nu´i chÒ y’u lµ tr©u, bfl, lÓn, gµ, vfit... ô c∏c vÔng kh› hÀu t≠¨ng ÆËi kh´ hπn, vÀt nu´i chÒ y’u lµ d™, bfl, ng˘a, cıu... ß∆c bi÷t, Bæc É thuÈc vÔng kh› hÀu lπnh, vÀt nu´i quan tr‰ng nh†t lµ tu«n lÈc. 2. C´ng nghi÷p S∂n xu†t c´ng nghi÷p cÒa c∏c n≠Ìc ch©u É r†t Æa dπng, nh≠ng ph∏t tri”n ch≠a Æ“u. - C´ng nghi÷p khai kho∏ng ph∏t tri”n Î nhi“u n≠Ìc kh∏c nhau, tπo ra nguÂn nguy™n li÷u, nhi™n li÷u cho s∂n xu†t trong n≠Ìc vµ nguÂn hµng xu†t kh»u. D˘a vµo b∂ng sË li÷u d≠Ìi Æ©y, em h∑y cho bi’t : + Nh˜ng n≠Ìc nµo khai th∏c than vµ d«u m· nhi“u nh†t ? + Nh˜ng n≠Ìc nµo sˆ dÙng c∏c s∂n ph»m khai th∏c chÒ y’u Æ” xu†t kh»u ? B∂ng 8.1. S∂n l≠Óng khai th∏c than vµ d«u m· Î mÈt sË n≠Ìc ch©u É n®m 1998 Ti™u ch› S∂n l≠Óng than S∂n l≠Óng d«u m· (tri÷u t†n) (tri÷u t†n) QuËc gia Khai th∏c Ti™u dÔng Khai th∏c Ti™u dÔng Trung QuËc 1250 1228 161 173,7 NhÀt B∂n 3,6 132 0,45 214,1 In-Æ´-n™-xi-a 60,3 14 65,48 45,21 A-rÀp X™-Ût 431,12 92,4 C´-oät 297,8 312 103,93 43,6 ƒn ßÈ 32,97 71,5 NguÂn : SË li÷u kinh t’ - x∑ hÈi c∏c n≠Ìc vµ vÔng l∑nh thÊ tr™n th’ giÌi. NXB ThËng k™, Hµ NÈi, 2002. - C´ng nghi÷p luy÷n kim, c¨ kh› ch’ tπo (m∏y c´ng cÙ, ph≠¨ng ti÷n giao th´ng vÀn t∂i), Æi÷n tˆ... ph∏t tri”n mπnh Î NhÀt B∂n, Trung QuËc, ƒn ßÈ, Hµn QuËc, ßµi Loan... - C´ng nghi÷p s∂n xu†t hµng ti™u dÔng (may m∆c, d÷t, ch’ bi’n th˘c ph»m...) ph∏t tri”n Î h«u h’t c∏c n≠Ìc. 27

3. Dfich vÙ Ngµy nay, c∏c hoπt ÆÈng dfich vÙ (giao th´ng vÀn t∂i, th≠¨ng mπi, vi‘n th´ng, du lfich...) Æ≠Óc c∏c n≠Ìc r†t coi tr‰ng. NhÀt B∂n, Xin-ga-po, Hµn QuËc lµ nh˜ng n≠Ìc c„ ngµnh dfich vÙ ph∏t tri”n cao. D˘a vµo b∂ng 7.2, em h∑y cho bi’t : - Tÿ tr‰ng gi∏ trfi dfich vÙ trong c¨ c†u GDP cÒa NhÀt B∂n, Hµn QuËc lµ bao nhi™u ? - MËi quan h÷ gi˜a tÿ tr‰ng gi∏ trfi dfich vÙ trong c¨ c†u GDP vÌi GDP theo Æ«u ng≠Íi cÒa c∏c n≠Ìc n„i tr™n nh≠ th’ nµo ? Ngµy nay, t◊nh h◊nh ph∏t tri”n kinh t’ - x∑ hÈi Î c∏c n≠Ìc ch©u É Æ∑ c„ Æ≠Óc nh˜ng thµnh t˘u to lÌn. V“ n´ng nghi÷p, s∂n xu†t l≠¨ng th˘c Î nhi“u n≠Ìc nh≠ ƒn ßÈ, Trung QuËc, Th∏i Lan, Vi÷t Nam Æ∑ Æπt k’t qu∂ v≠Ót bÀc. V“ c´ng nghi÷p vµ dfich vÙ, NhÀt B∂n, Xin-ga-po, Hµn QuËc lµ nh˜ng n≠Ìc c„ tr◊nh ÆÈ ph∏t tri”n cao. ßÍi sËng cÒa nh©n d©n c∏c n≠Ìc nµy Æ≠Óc n©ng cao r‚ r÷t. C©u h·i vµ bµi tÀp 1. Nh˜ng thµnh t˘u v“ n´ng nghi÷p cÒa c∏c n≠Ìc ch©u É Æ≠Óc bi”u hi÷n nh≠ th’ nµo ? 2. D˘a vµo nguÂn tµi nguy™n nµo mµ mÈt sË n≠Ìc T©y Nam É lπi trÎ thµnh nh˜ng n≠Ìc c„ thu nhÀp cao ? 3. D˘a vµo ki’n th¯c Æ∑ h‰c, em h∑y ghi t™n c∏c n≠Ìc vµ vÔng l∑nh thÊ Æ∑ Æπt Æ≠Óc thµnh t˘u lÌn trong ph∏t tri”n n´ng nghi÷p ho∆c c´ng nghi÷p vµo vÎ h‰c theo m…u b∂ng d≠Ìi Æ©y : Ngµnh kinh t’ Nh„m n≠Ìc T™n c∏c n≠Ìc vµ vÔng l∑nh thÊ N´ng nghi÷p - C∏c n≠Ìc Æ´ng d©n s∂n xu†t ÆÒ l≠¨ng th˘c - C∏c n≠Ìc xu†t kh»u nhi“u gπo C´ng nghi÷p - C≠Íng quËc c´ng nghi÷p - C∏c n≠Ìc vµ vÔng l∑nh thÊ c´ng nghi÷p mÌi 28

Bµi 9 : Khu v˘c T©y Nam ∏ T©y Nam É nªm Î vfi tr› ng∑ ba cÒa ba ch©u lÙc É, ¢u, Phi, lµ khu v˘c nhi“u nÛi vµ cao nguy™n, c„ kh› hÀu kh´ hπn vµ c„ nguÂn tµi nguy™n d«u m· r†t phong phÛ. T©y Nam É lµ mÈt trong nh˜ng n¨i ph∏t sinh c∏c n“n v®n minh CÊ Æπi. 1. Vfi tr› Æfia lê D˘a vµo h◊nh 9.1, em h∑y cho bi’t khu v˘c T©y Nam É : - Ti’p gi∏p vÌi c∏c vfinh, bi”n, c∏c khu v˘c vµ ch©u lÙc nµo. - Nªm trong kho∂ng c∏c v‹ ÆÈ nµo ? 1 H◊nh 9.1. L≠Óc ÆÂ t˘ nhi™n T©y Nam É 29

2. ß∆c Æi”m t˘ nhi™n D˘a vµo h◊nh 9.1, em h∑y cho bi’t c∏c mi“n Æfia h◊nh tı Æ´ng bæc xuËng t©y nam cÒa khu v˘c T©y Nam É. H◊nh 9.2. Khai th∏c d«u Î I-ran T©y Nam É rÈng tr™n 7 tri÷u km2, lµ mÈt khu v˘c nhi“u nÛi vµ cao nguy™n. Ph›a Æ´ng bæc c„ c∏c d∑y nÛi cao chπy tı bÍ ßfia Trung H∂i nËi h÷ thËng An-pi vÌi h÷ thËng Hi-ma-lay-a, bao quanh s¨n nguy™n ThÊ Nh‹ K◊ vµ s¨n nguy™n I-ran. Ph›a t©y nam lµ s¨n nguy™n A-rap chi’m g«n toµn bÈ di÷n t›ch cÒa b∏n Æ∂o A-rap. ô gi˜a lµ ÆÂng bªng L≠Ïng Hµ Æ≠Óc phÔ sa cÒa hai s´ng Ti-gr¨ vµ •-phr∏t bÂi Ææp. D˘a vµo h◊nh 9.1 vµ h◊nh 2.1, em h∑y k” t™n c∏c ÆÌi vµ ki”u kh› hÀu cÒa T©y Nam É. NguÂn tµi nguy™n quan tr‰ng nh†t cÒa khu v˘c lµ d«u m·, tr˜ l≠Óng r†t lÌn vµ ph©n bË chÒ y’u Î ÆÂng bªng L≠Ïng Hµ, c∏c ÆÂng bªng cÒa b∏n Æ∂o A-rap vµ vÔng vfinh Päc-x›ch. Nh˜ng n≠Ìc c„ nhi“u d«u m· nh†t lµ A-rÀp X™-Ût, I-ran, I-ræc, C´-oät. 30

3. ß∆c Æi”m d©n c≠, kinh t’, ch›nh trfi Quan s∏t h◊nh 9.3, em h∑y cho bi’t khu v˘c T©y Nam É bao gÂm c∏c quËc gia nµo ? K” t™n quËc gia c„ di÷n t›ch lÌn nh†t vµ quËc gia c„ di÷n t›ch nh· nh†t. H◊nh 9.3. L≠Óc Æ c∏c n≠Ìc khu v˘c T©y Nam É (*) C∏c ti”u v≠¨ng quËc A-rÀp thËng nh†t T©y Nam É c„ d©n sË kho∂ng 286 tri÷u ng≠Íi, ph«n lÌn lµ ng≠Íi A-rÀp vµ theo Æπo HÂi lµ chÒ y’u, sinh sËng tÀp trung Î c∏c vÔng ven bi”n, c∏c thung lÚng c„ m≠a, c∏c n¨i c„ th” Ƶo Æ≠Óc gi’ng l†y n≠Ìc. D˘a tr™n c∏c Æi“u ki÷n t˘ nhi™n vµ tµi nguy™n thi™n nhi™n, T©y Nam É c„ th” ph∏t tri”n c∏c ngµnh kinh t’ nµo ? V◊ sao lπi ph∏t tri”n c∏c ngµnh Æ„ ? Tr≠Ìc Æ©y, Æπi bÈ phÀn d©n c≠ lµm n´ng nghi÷p : trÂng lÛa m◊, chµ lµ, ch®n nu´i du mÙc vµ d÷t th∂m. Ngµy nay, c´ng nghi÷p vµ th≠¨ng mπi ph∏t tri”n, nh†t lµ c´ng nghi÷p khai th∏c vµ ch’ bi’n d«u m·. Hªng n®m c∏c n≠Ìc khai th∏c h¨n 1 tÿ t†n d«u, chi’m kho∂ng 1/3 s∂n l≠Óng d«u th’ giÌi. D©n thµnh phË ngµy cµng Æ´ng, tÿ l÷ d©n thµnh thfi cao chi’m kho∂ng 80 - 90% d©n sË, nh†t lµ Î I-xra-en, C´-oät, Li-b®ng. D˘a vµo h◊nh 9.4, cho bi’t T©y Nam É xu†t kh»u d«u m· Æ’n c∏c khu v˘c nµo ? 31

H◊nh 9.4. L≠Óc Æ d«u m· xu†t tı T©y Nam É Æi c∏c n≠Ìc tr™n th’ giÌi VÌi nguÂn tµi nguy™n giµu c„, lπi c„ vfi tr› chi’n l≠Óc quan tr‰ng - n¨i qua lπi gi˜a ba ch©u lÙc, gi˜a c∏c vÔng bi”n, Æπi d≠¨ng, n™n tı thÍi xa x≠a tÌi nay Æ©y v…n lµ n¨i Æ∑ x∂y ra nh˜ng cuÈc tranh ch†p gay gæt gi˜a c∏c bÈ tÈc, c∏c d©n tÈc trong vµ ngoµi khu v˘c. S˘ kh´ng Ên Æfinh v“ ch›nh trfi Æ∑ ∂nh h≠Îng Æ’n s˘ ph∏t tri”n kinh t’ vµ ÆÍi sËng cÒa c∏c n≠Ìc trong khu v˘c. T©y Nam É c„ vfi tr› Æfia l› chi’n l≠Óc quan tr‰ng, nhi“u nÛi vµ cao nguy™n, kh› hÀu kh´ hπn, c„ tµi nguy™n d«u m· phong phÛ, lµ n¨i xu†t kh»u d«u m· lÌn nh†t th’ giÌi. T©y Nam É lµ mÈt trong nh˜ng c∏i n´i cÒa c∏c n“n v®n minh CÊ Æπi th’ giÌi. Hi÷n nay, t◊nh h◊nh ch›nh trfi, kinh t’ cÒa khu v˘c Æang di‘n ra r†t ph¯c tπp. C©u h·i vµ bµi tÀp 1. T©y Nam É c„ Æ∆c Æi”m vfi tr› Æfia l› nh≠ th’ nµo ? 2. C∏c dπng Æfia h◊nh chÒ y’u cÒa T©y Nam É ph©n bË nh≠ th’ nµo ? 3. N™u nh˜ng kh„ kh®n ∂nh h≠Îng Æ’n s˘ ph∏t tri”n kinh t’ - x∑ hÈi cÒa khu v˘c. 32

Bµi 10 : Æi“u ki÷n t˘ nhi™n khu v˘c Nam É ßi“u ki÷n t˘ nhi™n vµ tµi nguy™n thi™n nhi™n khu v˘c Nam É r†t phong phÛ, Æa dπng. ô Æ©y c„ h÷ thËng nÛi Hi-ma-lay-a hÔng v‹, s¨n nguy™n ß™-can vµ ÆÂng bªng ƒn - Hªng rÈng lÌn. C∂nh quan thi™n nhi™n chÒ y’u lµ rıng nhi÷t ÆÌi vµ xa van, thuÀn lÓi cho ph∏t tri”n kinh t’. 1. vfi tr› Æfia l› vµ Æfia h◊nh H◊nh 10.1. L≠Óc ÆÂ t˘ nhi™n khu v˘c Nam É 33

D˘a vµo h◊nh 10.1, em h∑y : - N™u Æ∆c Æi”m vfi tr› Æfia l› cÒa khu v˘c Nam É. - K” c∏c mi“n Æfia h◊nh ch›nh tı bæc xuËng nam. Nam É c„ ba mi“n Æfia h◊nh kh∏c nhau : Ph›a bæc lµ h÷ thËng nÛi Hi-ma-lay-a hÔng v‹ chπy theo h≠Ìng t©y bæc - Æ´ng nam dµi g«n 2600 km, b“ rÈng trung b◊nh tı 320 - 400 km. ß©y lµ ranh giÌi kh› hÀu quan tr‰ng gi˜a hai khu v˘c Trung É vµ Nam É. V“ mÔa Æ´ng, Hi-ma-lay-a c„ t∏c dÙng chæn khËi kh´ng kh› lπnh tı Trung É trµn xuËng, lµm cho Nam É †m h¨n mi“n Bæc Vi÷t Nam lµ n¨i c„ cÔng v‹ ÆÈ. V“ mÔa hπ, gi„ mÔa t©y nam tı ƒn ßÈ D≠¨ng thÊi tÌi, g©y m≠a lÌn tr™n c∏c s≠Ín nÛi ph›a nam. Ph›a nam lµ s¨n nguy™n ß™-can t≠¨ng ÆËi th†p vµ bªng phºng. Hai r◊a ph›a t©y vµ ph›a Æ´ng cÒa s¨n nguy™n lµ c∏c d∑y G∏t T©y vµ G∏t ß´ng. Nªm gi˜a ch©n nÛi Hi-ma-lay-a vµ s¨n nguy™n ß™-can lµ ÆÂng bªng ƒn-Hªng rÈng vµ bªng phºng, chπy tı bÍ bi”n A-rap Æ’n bÍ vfinh Ben-gan dµi h¨n 3000 km, b“ rÈng tı 250 km Æ’n 350 km. 2. Kh› hÀu, s´ng ngfli vµ c∂nh quan t˘ nhi™n Quan s∏t h◊nh 10.2 k’t hÓp vÌi ki’n th¯c Æ∑ h‰c, em h∑y cho bi’t khu v˘c Nam É chÒ y’u nªm trong ÆÌi kh› hÀu nµo ? ßπi bÈ phÀn Nam É nªm trong ÆÌi kh› hÀu nhi÷t ÆÌi gi„ mÔa. Tr™n c∏c vÔng ÆÂng bªng vµ s¨n nguy™n th†p, v“ mÔa Æ´ng c„ gi„ mÔa Æ´ng bæc vÌi thÍi ti’t lπnh vµ kh´. MÔa hπ tı th∏ng 4 Æ’n th∏ng 9, c„ gi„ mÔa t©y nam n„ng vµ »m tı ƒn ßÈ D≠¨ng Æ’n mang theo m≠a cho khu v˘c Nam É. Nhfip Æi÷u hoπt ÆÈng cÒa gi„ mÔa c„ ∂nh h≠Îng r†t lÌn Æ’n nhfip Æi÷u s∂n xu†t vµ sinh hoπt cÒa nh©n d©n trong khu v˘c. Tr™n c∏c vÔng nÛi cao, nh†t lµ Hi-ma-lay-a, Æi“u ki÷n kh› hÀu thay ÆÊi theo ÆÈ cao vµ ph©n ho∏ r†t ph¯c tπp. Tr™n c∏c s≠Ín ph›a nam, ph«n th†p thuÈc kh› hÀu nhi÷t ÆÌi gi„ mÔa »m, m≠a nhi“u. Cµng l™n cao kh› hÀu cµng m∏t d«n. Tı ÆÈ cao 4500m trÎ l™n lµ ÆÌi b®ng tuy’t v‹nh cˆu. ô s≠Ín ph›a bæc c„ kh› hÀu lπnh vµ kh´, l≠Óng m≠a d≠Ìi 100mm. VÔng T©y Bæc ƒn ßÈ vµ Pa-ki-xtan thuÈc ÆÌi kh› hÀu nhi÷t ÆÌi kh´, l≠Óng m≠a hªng n®m tı 200 - 500mm. ßfia h◊nh lµ nh©n tË ∂nh h≠Îng r‚ r÷t Æ’n s˘ ph©n ho∏ kh› hÀu Nam É. D˘a vµo h◊nh 10.2, em c„ nhÀn xät g◊ v“ s˘ ph©n bË m≠a Î khu v˘c Nam É ? Nam É c„ nhi“u h÷ thËng s´ng lÌn nh≠ s´ng ƒn, s´ng Hªng, s´ng Bra-ma-pÛt. 34

Nam É c„ c∏c ki”u c∂nh quan : rıng nhi÷t ÆÌi »m, xavan, hoang mπc vµ c∂nh quan nÛi cao. + H◊nh 10.2. L≠Óc ÆÂ ph©n bË m≠a Î Nam É H◊nh 10.3. Hoang mπc Tha H◊nh 10.4. NÛi Hi-ma-lay-a 35

Nam É c„ Æi“u ki÷n t˘ nhi™n r†t phong phÛ. C„ ba mi“n Æfia h◊nh ch›nh : ph›a bæc lµ d∑y Hi-ma-lay-a hÔng v‹, ph›a nam lµ s¨n nguy™n ß™-can, Î gi˜a lµ ÆÂng bªng ƒn - Hªng rÈng lÌn. Nam É c„ kh› hÀu nhi÷t ÆÌi gi„ mÔa n„ng »m vµ lµ mÈt trong nh˜ng khu v˘c c„ m≠a nhi“u nh†t th’ giÌi. Nhfip Æi÷u hoπt ÆÈng cÒa gi„ mÔa c„ ∂nh h≠Îng r†t lÌn Æ’n nhfip Æi÷u s∂n xu†t vµ sinh hoπt cÒa nh©n d©n trong khu v˘c. Nam É c„ nhi“u s´ng ngfli lÌn vµ c∏c c∂nh quan t˘ nhi™n Æa dπng. C©u h·i vµ bµi tÀp 1. Nam É c„ m†y mi“n Æfia h◊nh ? N™u r‚ Æ∆c Æi”m cÒa mÁi mi“n. 2. Gi∂i th›ch nguy™n nh©n d…n Æ’n s˘ ph©n bË m≠a kh´ng Æ“u Î khu v˘c Nam É. 3. H∑y cho bi’t c∏c s´ng vµ c∂nh quan t˘ nhi™n ch›nh cÒa Nam É. 36

Bµi 11 : d©n c≠ vµ Æ∆c Æi”m kinh t’ Khu v˘c Nam É Khu v˘c Nam É c„ tµi nguy™n thi™n nhi™n giµu c„, lµ mÈt trong nh˜ng c∏i n´i cÒa n“n v®n minh CÊ Æπi th’ giÌi. Hi÷n nay Nam É v…n lµ khu v˘c c∏c n≠Ìc Æang ph∏t tri”n, c„ d©n c≠ Æ´ng bÀc nh†t th’ giÌi. 1. D©n c≠ - Quan s∏t h◊nh 11.1, em c„ nhÀn xät g◊ v“ s˘ ph©n bË d©n c≠ cÒa Nam É ? H◊nh 11.1. L≠Óc Æ ph©n bË d©n c≠ Nam É 37

H◊nh 11.2. ß“n Tat Ma-han - mÈt trong nh˜ng c´ng tr◊nh v®n ho∏ nÊi ti’ng Î ƒn ßÈ B∂ng 11.1. Di÷n t›ch vµ d©n sË mÈt sË khu v˘c cÒa ch©u É Khu v˘c Di÷n t›ch D©n sË n®m 2001 (ngh◊n km2) (tri÷u ng≠Íi) - ß´ng É 11762 1503 - Nam É 4489 1356 - ß´ng Nam É 4495 - Trung É 4002 519 - T©y Nam É 7016 56 286 NguÂn : Ni™n gi∏m thËng k™ 2001 - NXB ThËng k™, Hµ NÈi, 2002. D˘a vµo b∂ng 11.1, em h∑y k” t™n hai khu v˘c Æ´ng d©n nh†t ch©u É. Trong hai khu v˘c Æ„, khu v˘c nµo c„ mÀt ÆÈ d©n sË cao h¨n ? D©n c≠ Nam É chÒ y’u theo ƒn ßÈ gi∏o, HÂi gi∏o, ngoµi ra cfln theo Thi™n ChÛa gi∏o, PhÀt gi∏o... T´n gi∏o c„ ∂nh h≠Îng lÌn Æ’n t◊nh h◊nh kinh t’ - x∑ hÈi Î Nam É. 2. ß∆c Æi”m kinh t’ - x∑ hÈi Tr≠Ìc Æ©y, toµn bÈ khu v˘c Nam É bfi Æ’ quËc Anh x©m chi’m lµm thuÈc Æfia. Nam É trÎ thµnh n¨i cung c†p nguy™n li÷u, n´ng s∂n nhi÷t ÆÌi vµ ti™u thÙ hµng c´ng nghi÷p cÒa c∏c c´ng ti t≠ b∂n Anh. N®m 1947, c∏c n≠Ìc Nam É Æ∑ giµnh Æ≠Óc ÆÈc lÀp vµ ti’n hµnh x©y d˘ng n“n kinh t’ t˘ chÒ. 38

Tuy nhi™n, do bfi Æ’ quËc Anh Æ´ hÈ käo dµi g«n 200 n®m (1763 - 1947), lπi lu´n x∂y ra m©u thu…n, xung ÆÈt gi˜a c∏c d©n tÈc vµ c∏c t´n gi∏o, n™n t◊nh h◊nh ch›nh trfi - x∑ hÈi trong khu v˘c thi’u Ên Æfinh. ß„ lµ nh˜ng trÎ ngπi lÌn ∂nh h≠Îng tÌi s˘ ph∏t tri”n kinh t’ cÒa c∏c n≠Ìc Nam É. TÊng s∂n ph»m trong n≠Ìc (GDP) cÒa Nam É n®m 2000 lµ 620,3 tÿ USD. H◊nh 11.3. MÈt vÔng n´ng th´n Î N™-pan H◊nh 11.4. Thu h∏i chà ΠXri Lan-ca B∂ng 11.2. C¨ c†u tÊng s∂n ph»m trong n≠Ìc (GDP) cÒa ƒn ßÈ C∏c ngµnh kinh t’ Tÿ tr‰ng trong c¨ c†u GDP (%) - N´ng - L©m- Thu˚ s∂n 1995 1999 2001 - C´ng nghi÷p-X©y d˘ng - Dfich vÙ 28,4 27,7 25,0 27,1 26,3 27,0 44,5 46,0 48,0 NguÂn : SË li÷u kinh t’ - x∑ hÈi c∏c n≠Ìc vµ vÔng l∑nh thÊ tr™n th’ giÌi. NXB ThËng k™, Hµ NÈi, 2002. Qua b∂ng 11.2, em h∑y nhÀn xät v“ s˘ chuy”n dfich c¨ c†u ngµnh kinh t’ cÒa ƒn ßÈ. S˘ chuy”n dfich Æ„ ph∂n ∏nh xu h≠Ìng ph∏t tri”n kinh t’ nh≠ th’ nµo ? ƒn ßÈ lµ quËc gia c„ n“n kinh t’ ph∏t tri”n nh†t khu v˘c Nam É. Tı sau ngµy giµnh Æ≠Óc ÆÈc lÀp, ƒn ßÈ Æ∑ x©y d˘ng Æ≠Óc mÈt n“n c´ng nghi÷p hi÷n Æπi, bao gÂm c∏c ngµnh c´ng nghi÷p n®ng l≠Óng, luy÷n kim, c¨ kh› ch’ tπo, ho∏ ch†t, vÀt li÷u x©y d˘ng... vµ c∏c ngµnh c´ng nghi÷p nhã, Æ∆c bi÷t lµ c´ng nghi÷p d÷t vËn Æ∑ nÊi ti’ng l©u ÆÍi vÌi hai trung t©m ch›nh lµ C´n-ca-ta vµ Mum-bai. ƒn ßÈ cÚng ph∏t tri”n c∏c ngµnh c´ng nghi÷p Æfli h·i c´ng ngh÷ cao, tinh vi, ch›nh x∏c nh≠ Æi÷n tˆ, m∏y t›nh v.v... 39

Ngµy nay, v“ gi∏ trfi s∂n l≠Óng c´ng nghi÷p, ƒn ßÈ Æ∑ Ưng hµng th¯ 10 tr™n th’ giÌi. S∂n xu†t n´ng nghi÷p cÚng kh´ng ngıng ph∏t tri”n, vÌi cuÈc \"c∏ch mπng xanh\" vµ \"c∏ch mπng træng\", ƒn ßÈ Æ∑ gi∂i quy’t tËt v†n Æ“ l≠¨ng th˘c, th˘c ph»m cho nh©n d©n. C∏c ngµnh dfich vÙ cÚng Æang ph∏t tri”n, chi’m tÌi 48% GDP. N®m 2001, GDP Æπt 477 tÿ USD, c„ tÿ l÷ gia t®ng 5,88% vµ GDP b◊nh qu©n Æ«u ng≠Íi lµ 460 USD. Nam É lµ mÈt trong nh˜ng khu v˘c c„ d©n c≠ tÀp trung Æ´ng nh†t ch©u É, mÈt trong nh˜ng c∏i n´i cÒa n“n v®n minh CÊ Æπi vµ t´n gi∏o lÌn tr™n th’ giÌi. C∏c n≠Ìc trong khu v˘c c„ n“n kinh t’ Æang ph∏t tri”n, hoπt ÆÈng s∂n xu†t n´ng nghi÷p v…n lµ chÒ y’u, trong Æ„ ƒn ßÈ lµ n≠Ìc c„ n“n kinh t’ ph∏t tri”n nh†t. C©u h·i vµ bµi tÀp 1. Em h∑y ghi vµo vÎ t™n c∏c n≠Ìc trong khu v˘c Nam É l«n l≠Ót theo sË k› hi÷u tr™n h◊nh 11.5. H◊nh 11.5. L≠Óc Æ c∏c n≠Ìc Nam É 2. C®n c¯ vµo h◊nh 11.1 em c„ nhÀn xät g◊ v“ Æ∆c Æi”m ph©n bË d©n c≠ cÒa Nam É. 3. H∑y gi∂i th›ch tπi sao khu v˘c Nam É lπi c„ s˘ ph©n bË d©n c≠ kh´ng Æ“u ? 4. C∏c ngµnh c´ng nghi÷p, n´ng nghi÷p vµ dfich vÙ cÒa ƒn ßÈ ph∏t tri”n nh≠ th’ nµo ? 40

Bµi 12 : ß∆c Æi”m t˘ nhi™n khu v˘c ß´ng ∏ ß´ng É lµ khu v˘c rÈng lÌn nªm ti’p gi∏p vÌi Th∏i B◊nh D≠¨ng, c„ Æi“u ki÷n t˘ nhi™n r†t Æa dπng. ß©y lµ khu v˘c Æ≠Óc con ng≠Íi khai th∏c l©u ÆÍi n™n c∂nh quan t˘ nhi™n bfi bi’n ÆÊi r†t s©u sæc. 1. Vfi tr› Æfia lê vµ phπm vi khu v˘c ß´ng ∏ B◊nh Nh≠Ïng Bi”n Hoa ß´ng H◊nh 12.1. L≠Óc Æ t˘ nhi™n khu v˘c ß´ng É D˘a vµo h◊nh 12.1, em h∑y cho bi’t : - Khu v˘c ß´ng É bao gÂm nh˜ng quËc gia vµ vÔng l∑nh thÊ nµo ? - C∏c quËc gia vµ vÔng l∑nh thÊ ß´ng É ti’p gi∏p vÌi c∏c bi”n nµo ? L∑nh thÊ ß´ng É gÂm hai bÈ phÀn kh∏c nhau : ph«n Ɔt li“n vµ ph«n h∂i Æ∂o. Ph«n Ɔt li“n bao gÂm Trung QuËc vµ b∏n Æ∂o Tri“u Ti™n. Ph«n h∂i Æ∂o gÂm qu«n Æ∂o NhÀt B∂n, Æ∂o ßµi Loan vµ Æ∂o H∂i Nam. 41

2. ß∆c Æi”m t˘ nhi™n a) ßfia h◊nh vµ s´ng ngfli D˘a vµo h◊nh 12.1, em h∑y cho bi’t ph«n Ɔt li“n cÒa ß´ng É c„ nh˜ng d∑y nÛi, s¨n nguy™n, bÂn Æfia vµ nh˜ng ÆÂng bªng lÌn nµo? - Ph«n Ɔt li“n cÒa ß´ng É chi’m tÌi 83,7% di÷n t›ch l∑nh thÊ. ß©y lµ mÈt bÈ phÀn c„ Æi“u ki÷n t˘ nhi™n r†t Æa dπng. ô Æ©y c„ c∏c h÷ thËng nÛi, s¨n nguy™n cao, hi”m trÎ vµ c∏c bÂn Æfia rÈng ph©n bË Î nˆa ph›a t©y Trung QuËc. Nhi“u nÛi cao c„ b®ng hµ bao phÒ quanh n®m, lµ n¨i bæt nguÂn cÒa nhi“u s´ng lÌn. C∏c vÔng ÆÂi, nÛi th†p vµ c∏c ÆÂng bªng rÈng, bªng phºng, ph©n bË Î ph›a Æ´ng Trung QuËc vµ b∏n Æ∂o Tri“u Ti™n. D˘a vµo h◊nh 12.1, em h∑y n™u t™n c∏c s´ng lÌn Î ß´ng É vµ n¨i bæt nguÂn cÒa chÛng. Ph«n Ɔt li“n cÒa ß´ng É c„ ba con s´ng lÌn lµ A-mua, Hoµng Hµ vµ Tr≠Íng Giang. S´ng A-mua ch∂y Î r◊a ph›a bæc khu v˘c, Æoπn trung l≠u lµm thµnh ranh giÌi t˘ nhi™n gi˜a Trung QuËc vµ Li™n bang Nga. Hoµng Hµ vµ Tr≠Íng Giang Æ“u bæt nguÂn tr™n s¨n nguy™n T©y Tπng, ch∂y v“ ph›a Æ´ng rÂi ÆÊ ra Hoµng H∂i vµ bi”n Hoa ß´ng. ô hπ l≠u, c∏c s´ng bÂi Ææp thµnh nh˜ng ÆÂng bªng rÈng, mµu mÏ. NguÂn cung c†p n≠Ìc cÒa hai s´ng Æ“u do b®ng tuy’t tan vµ m≠a gi„ mÔa vµo mÔa hπ. C∏c s´ng c„ lÚ lÌn vµo cuËi hπ, Æ«u thu vµ cπn vµo Æ´ng xu©n. Tuy nhi™n Hoµng Hµ c„ ch’ ÆÈ th†t th≠Íng, tr≠Ìc Æ©y vµo mÔa hπ hay c„ lÙt lÌn g©y thi÷t hπi cho mÔa mµng vµ ÆÍi sËng nh©n d©n. - Ph«n h∂i Æ∂o nªm trong \"vflng Æai lˆa Th∏i B◊nh D≠¨ng\". ß©y lµ mi“n nÛi trŒ th≠Íng c„ ÆÈng Ɔt vµ nÛi lˆa hoπt ÆÈng mπnh g©y tai hoπ lÌn cho nh©n d©n. ô NhÀt B∂n, c∏c nÛi cao ph«n lÌn lµ nÛi lˆa. b) Kh› hÀu vµ c∂nh quan H◊nh 12.2. N¨i bæt nguÂn cÒa Tr≠Íng Giang D˘a vµo h◊nh 4.1 vµ 4.2, em h∑y (∂nh chÙp vµo mÔa hπ), tr™n nÛi c„ nhæc lπi c∏c h≠Ìng gi„ ch›nh Î ß´ng É b®ng hµ bao phÒ quanh n®m v“ mÔa Æ´ng vµ mÔa hπ. ô ß´ng É, nˆa ph›a Æ´ng ph«n Ɔt li“n vµ ph«n h∂i Æ∂o trong mÈt n®m c„ hai mÔa gi„ kh∏c nhau. MÔa Æ´ng c„ gi„ mÔa t©y bæc, thÍi ti’t kh´ vµ lπnh. Ri™ng Î NhÀt B∂n, do gi„ t©y bæc Æi qua bi”n n™n v…n c„ m≠a. 42

V“ mÔa hπ c„ gi„ mÔa Æ´ng nam tı bi”n vµo, H◊nh 12.3. PhÛ S‹ - ng‰n nÛi lˆa cao thÍi ti’t m∏t, »m vµ m≠a nhi“u. nh†t Î NhÀt B∂n (3776m) NhÍ kh› hÀu »m, nˆa ph›a Æ´ng Trung QuËc, b∏n Æ∂o Tri“u Ti™n vµ ph«n h∂i Æ∂o c„ rıng bao phÒ. Ngµy nay ph«n lÌn rıng Æ∑ bfi con ng≠Íi khai ph∏, di÷n t›ch rıng cfln lπi r†t ›t. Nˆa ph›a t©y ph«n Ɔt li“n (t¯c T©y Trung QuËc) do vfi tr› nªm s©u trong nÈi Æfia, gi„ mÔa tı bi”n kh´ng x©m nhÀp vµo Æ≠Óc, kh› hÀu quanh n®m kh´ hπn, c∂nh quan chÒ y’u lµ th∂o nguy™n kh´, b∏n hoang mπc vµ hoang mπc. Khu v˘c ß´ng É gÂm hai bÈ phÀn : Ɔt li“n vµ h∂i Æ∂o. Nˆa ph›a t©y ph«n Ɔt li“n c„ nhi“u nÛi, s¨n nguy™n cao, hi”m trÎ vµ c∏c bÂn Æfia rÈng c„ kh› hÀu vµ c∂nh quan thuÈc mi“n kh´ hπn. Nˆa ph›a Æ´ng ph«n Ɔt li“n lµ vÔng ÆÂi, nÛi th†p xen c∏c ÆÂng bªng rÈng. Ph«n h∂i Æ∂o lµ vÔng nÛi trŒ. C∂ hai vÔng nµy thuÈc kh› hÀu gi„ mÔa »m vÌi c∂nh quan rıng lµ chÒ y’u. C©u h·i vµ bµi tÀp 1. Em h∑y n™u nh˜ng Æi”m kh∏c nhau v“ Æfia h◊nh gi˜a ph«n Ɔt li“n vµ ph«n h∂i Æ∂o cÒa khu v˘c ß´ng É. 2. H∑y n™u nh˜ng Æi”m giËng vµ kh∏c nhau cÒa hai s´ng Hoµng Hµ vµ Tr≠Íng Giang. 3. H∑y ph©n bi÷t s˘ kh∏c nhau v“ kh› hÀu gi˜a c∏c ph«n cÒa khu v˘c ß´ng É. ßi“u ki÷n kh› hÀu Æ„ c„ ∂nh h≠Îng Æ’n c∂nh quan nh≠ th’ nµo ? Bµi Ɖc th™m ßÈng Ɔt vµ nÛi lˆa Î nhÀt b∂n ô NhÀt B∂n, hoπt ÆÈng nÛi lˆa vµ ÆÈng Ɔt x∂y ra th≠Íng xuy™n. Theo c∏c thËng k™, tr™n l∑nh thÊ NhÀt B∂n c„ tÌi 100 ng‰n nÛi lˆa, nh≠ng nay cfln kho∂ng 40 ng‰n Æang hoπt ÆÈng. NÛi PhÛ S‹ cao 3 776m lµ ng‰n nÛi lˆa Æ∑ tæt. ß©y lµ ng‰n nÛi cao, hÔng v‹ vµ lµ h◊nh ∂nh Æãp t≠Óng tr≠ng cho Ɔt n≠Ìc cÒa x¯ sÎ \"M∆t TrÍi\". Nh˜ng trÀn ÆÈng Ɔt mπnh th≠Íng g©y nhi“u tai hoπ lÌn. TrÀn ÆÈng Ɔt n®m 1923 Î T´-ki-´ Æ∑ lµm g«n 10 vπn ng≠Íi ch’t vµ m†t t›ch. TrÀn ÆÈng Ɔt g«n Æ©y vµo ngµy 17-1-1995 Î thµnh phË c∂ng C´-b™ Æ∑ lµm h¨n 5 200 ng≠Íi ch’t, m†t t›ch vµ h¨n hai vπn ng≠Íi bfi th≠¨ng. 43

Bµi 13 : T◊nh h◊nh ph∏t tri”n kinh t’ - x∑ hÈi khu v˘c Æ´ng ∏ ß´ng É lµ khu v˘c Æ´ng d©n nh†t ch©u É, ÆÂng thÍi lµ khu v˘c ph∏t tri”n nhanh, n¨i c„ nhi“u n“n kinh t’ mπnh cÒa th’ giÌi. Trong t≠¨ng lai s˘ ph∏t tri”n kinh t’ cÒa c∏c n≠Ìc ß´ng É cfln nhi“u h¯a hãn. 1. Kh∏i qu∏t v“ d©n c≠ vµ Æ∆c Æi”m ph∏t tri”n kinh t’ khu v˘c ß´ng É ß´ng É lµ khu v˘c c„ d©n sË r†t Æ´ng, nhi“u h¨n d©n sË cÒa c∏c ch©u lÙc lÌn nh≠ ch©u Phi, ch©u ¢u, ch©u M‹. C∏c quËc gia vµ l∑nh thÊ cÒa ß´ng É c„ n“n v®n ho∏ r†t g«n gÚi vÌi nhau. B∂ng 13.1. D©n sË c∏c n≠Ìc vµ vÔng l∑nh thÊ ß´ng É n®m 2002 (tri÷u ng≠Íi) Trung QuËc NhÀt B∂n CHDCND Hµn QuËc ßµi Loan Tri“u Ti™n 48,4 22,5 1288,0 127,4 23,2 NguÂn : Ni™n gi∏m thËng k™ 2002. NXB ThËng k™, Hµ NÈi, 2003. Sau Chi’n tranh th’ giÌi th¯ hai, n“n kinh t’ c∏c n≠Ìc ß´ng É Æ“u ki÷t qu÷, ÆÍi sËng nh©n d©n r†t c˘c khÊ. Ngµy nay n“n kinh t’ c∏c n≠Ìc vµ vÔng l∑nh thÊ ß´ng É c„ Æ∆c Æi”m : - Ph∏t tri”n nhanh vµ duy tr◊ tËc ÆÈ t®ng tr≠Îng cao. - Qu∏ tr◊nh ph∏t tri”n Æi tı s∂n xu†t thay th’ hµng nhÀp kh»u Æ’n s∂n xu†t Æ” xu†t kh»u. Bi”u hi÷n Æi”n h◊nh lµ s˘ ph∏t tri”n cÒa NhÀt B∂n, Hµn QuËc vµ Trung QuËc. B∂ng 13.2. Xu†t, nhÀp kh»u cÒa mÈt sË quËc gia ß´ng É n®m 2001 (tÿ USD) QuËc gia NhÀt B∂n Trung QuËc Hµn QuËc Ti™u ch› 403,50 266,620 150,44 Xu†t kh»u 349,09 243,520 141,10 NhÀp kh»u NguÂn : SË li÷u kinh t’ - x∑ hÈi c∏c n≠Ìc vµ vÔng l∑nh thÊ tr™n th’ giÌi. NXB ThËng k™, Hµ NÈi, 2002. 44

D˘a vµo b∂ng 13.2, em h∑y cho bi’t t◊nh h◊nh xu†t, nhÀp kh»u cÒa mÈt sË n≠Ìc ß´ng É. N≠Ìc nµo c„ gi∏ trfi xu†t kh»u v≠Ót gi∏ trfi nhÀp kh»u cao nh†t trong sË ba n≠Ìc Æ„ ? 2. ß∆c Æi”m ph∏t tri”n cÒa mÈt sË quËc gia ß´ng É a) NhÀt B∂n Tı sau n®m 1945, NhÀt B∂n tÀp trung kh´i phÙc vµ ph∏t tri”n kinh t’. Ngµy nay, NhÀt B∂n lµ c≠Íng quËc kinh t’ th¯ hai tr™n th’ giÌi, sau Hoa K◊. Trong qu∏ tr◊nh ph∏t tri”n, NhÀt B∂n Æ∑ tÊ ch¯c lπi n“n kinh t’, ph∏t tri”n mÈt sË ngµnh c´ng nghi÷p mÚi nh‰n phÙc vÙ xu†t kh»u. C∏c ngµnh c´ng nghi÷p hµng Æ«u th’ giÌi cÒa NhÀt B∂n : - C´ng nghi÷p ch’ tπo ´ t´, tµu bi”n. - C´ng nghi÷p Æi÷n tˆ : ch’ tπo c∏c thi’t bfi Æi÷n tˆ, m∏y t›nh Æi÷n tˆ, ng≠Íi m∏y c´ng nghi÷p. - C´ng nghi÷p s∂n xu†t hµng ti™u dÔng : ÆÂng hÂ, m∏y ∂nh, xe m∏y, m∏y gi∆t, m∏y lπnh... C∏c s∂n ph»m c´ng nghi÷p n„i tr™n Æ≠Óc kh∏ch hµng ≠a chuÈng vµ c„ b∏n rÈng r∑i tr™n th’ giÌi. NhÍ nh˜ng thµnh t˘u trong s∂n xu†t H◊nh 13.1. Thµnh phË c∂ng I-´-c´-ha-ma c´ng nghi÷p, th≠¨ng mπi, du lfich, dfich - trung t©m c´ng nghi÷p vµ vÙ... thu nhÀp cÒa ng≠Íi NhÀt B∂n r†t cao. h∂i c∂ng lÌn B◊nh qu©n GDP Æ«u ng≠Íi cÒa NhÀt B∂n n®m 2001 Æπt 33 400 USD. Ch†t l≠Óng cuÈc sËng cao vµ Ên Æfinh. b) Trung QuËc Trung QuËc lµ n≠Ìc Æ´ng d©n nh†t th’ giÌi. NhÍ Æ≠Íng lËi ch›nh s∏ch c∂i c∏ch vµ mÎ cˆa, ph∏t huy Æ≠Óc nguÂn lao ÆÈng dÂi dµo, nguÂn tµi nguy™n phong phÛ n™n trong vflng 20 n®m trÎ lπi Æ©y n“n kinh t’ Trung QuËc Æ∑ c„ nh˜ng thay ÆÊi lÌn lao. 45

B∂ng 13.3. S∂n l≠Óng mÈt sË s∂n ph»m n´ng nghi÷p vµ c´ng nghi÷p cÒa Trung QuËc n®m 2001 S∂n l≠Óng (tri÷u t†n) L≠¨ng th˘c Than D«u m· Thäp 385,5 1110 165 152,6 NguÂn : Ni™n gi∏m thËng k™ 2002. NXB ThËng k™, Hµ NÈi, 2003 Thµnh t˘u quan tr‰ng nh†t cÒa n“n kinh t’ Trung QuËc trong m†y chÙc n®m qua lµ : - N“n n´ng nghi÷p ph∏t tri”n nhanh vµ t≠¨ng ÆËi toµn di÷n, nhÍ Æ„ gi∂i quy’t tËt v†n Æ“ l≠¨ng th˘c cho g«n 1,3 tÿ ng≠Íi. - Ph∏t tri”n nhanh ch„ng mÈt n“n c´ng nghi÷p hoµn chÿnh, trong Æ„ c„ mÈt sË ngµnh c´ng nghi÷p hi÷n Æπi nh≠ Æi÷n tˆ, c¨ kh› ch›nh x∏c, nguy™n tˆ, hµng kh´ng vÚ trÙ. - TËc ÆÈ t®ng tr≠Îng kinh t’ cao vµ Ên Æfinh (tı 1995 - 2001 tËc ÆÈ t®ng hªng n®m tr™n 7%), s∂n l≠Óng cÒa nhi“u ngµnh nh≠ l≠¨ng th˘c, than, Æi÷n n®ng Ưng hµng Æ«u th’ giÌi. ß´ng É lµ khu v˘c c„ d©n sË r†t Æ´ng. Hi÷n nay c∏c n≠Ìc vµ vÔng l∑nh thÊ trong khu v˘c c„ s˘ ph∏t tri”n nhanh vµ mÈt sË trÎ thµnh c∏c n“n kinh t’ mπnh cÒa th’ giÌi. NhÀt B∂n lµ n≠Ìc c´ng nghi÷p ph∏t tri”n cao. Hµn QuËc, ßµi Loan lµ n≠Ìc vµ vÔng l∑nh thÊ c´ng nghi÷p mÌi. Trung QuËc c„ n“n kinh t’ ph∏t tri”n nhanh vµ Æ«y ti“m n®ng. C©u h·i vµ bµi tÀp 1. Em h∑y n™u t™n c∏c n≠Ìc, vÔng l∑nh thÊ thuÈc ß´ng É vµ vai trfl cÒa c∏c n≠Ìc, vÔng l∑nh thÊ Æ„ trong s˘ ph∏t tri”n hi÷n nay tr™n th’ giÌi. 2. D˘a vµo b∂ng 13.1 vµ 5.1 em h∑y t›nh sË d©n ß´ng É n®m 2002, tÿ l÷ d©n sË Trung QuËc so vÌi d©n sË ch©u É vµ d©n sË khu v˘c ß´ng É. 3. Em h∑y n™u nh˜ng ngµnh s∂n xu†t c´ng nghi÷p cÒa NhÀt B∂n Ưng hµng Æ«u th’ giÌi. 46

Bµi 14 : Æ´ng nam ∏ - Ɔt li“n vµ h∂i Æ∂o Khu v˘c ß´ng Nam É c„ di÷n t›ch Ɔt Æai tuy chÿ chi’m kho∂ng 4,5 tri÷u km2, nh≠ng lπi c„ c∂ kh´ng gian gÂm Ɔt li“n vµ h∂i Æ∂o r†t rÈng lÌn. VÀy Æ∆c Æi”m t˘ nhi™n cÒa khu v˘c nµy nh≠ th’ nµo ? 1. Vfi tr› vµ giÌi hπn cÒa khu v˘c ß´ng Nam É - Quan s∏t h◊nh 1.2 vµ h◊nh 14.1, em h∑y x∏c Æfinh vfi tr› Æfia l› cÒa khu v˘c ß´ng Nam É. Ph«n Ɔt li“n cÒa ß´ng Nam É mang t™n b∏n Æ∂o Trung ƒn v◊ nªm gi˜a hai n≠Ìc Trung QuËc vµ ƒn ßÈ. Ph«n h∂i Æ∂o c„ t™n chung lµ qu«n Æ∂o M∑ Lai vÌi tr™n mÈt vπn Æ∂o lÌn nh·. Ca-li-man-tan lµ Æ∂o lÌn nh†t trong khu v˘c vµ lÌn th¯ ba tr™n th’ giÌi. Xu-ma-t¨-ra, Gia-va, Xu-la-v™-di, Lu-x´n cÚng lµ nh˜ng Æ∂o lÌn. Ngoµi ra cfln nhi“u bi”n xen kœ c∏c Æ∂o. Quan s∏t h◊nh 15.1, cho bi’t : - C∏c Æi”m c˘c Bæc, Nam, ß´ng, T©y cÒa khu v˘c thuÈc n≠Ìc nµo Î ß´ng Nam É ? - ß´ng Nam É lµ \"c«u nËi\" gi˜a hai Æπi d≠¨ng vµ hai ch©u lÙc nµo ? Vfi tr› c«u nËi cÒa khu v˘c ngµy cµng trÎ n™n quan tr‰ng h¨n khi c∏c n≠Ìc trong vÔng ch©u É - Th∏i B◊nh D≠¨ng ph∏t tri”n mπnh mœ vµ c„ nhi“u n≠Ìc tr™n th’ giÌi Æ’n khu v˘c Æ” Æ«u t≠ ph∏t tri”n s∂n xu†t vµ trao ÆÊi hµng ho∏. 2. Æ∆c Æi”m t˘ nhi™n a) ßfia h◊nh D˘a vµo h◊nh 14.1 nhÀn xät s˘ ph©n bË c∏c nÛi, cao nguy™n vµ ÆÂng bªng Î ph«n Ɔt li“n vµ Æ∂o cÒa khu v˘c ß´ng Nam É. C∏c d∂i nÛi cÒa b∏n Æ∂o Trung ƒn lµ nh˜ng d∂i nÛi nËi ti’p d∑y Hi-ma-lay-a chπy dµi theo h≠Ìng bæc - nam vµ t©y bæc - Æ´ng nam, bao quanh nh˜ng khËi cao nguy™n th†p. C∏c thung lÚng s´ng cæt xŒ s©u lµm cho Æfia h◊nh cÒa khu v˘c bfi chia cæt mπnh. ßÂng bªng phÔ sa tÀp trung Î ven bi”n vµ hπ l≠u c∏c s´ng. 47

Đ. Bạch Long Vĩ QĐ. Hoàng Sa (Việt Nam) Đ. Phú Quốc QĐ. Trường Sa (Việt Nam) Đ. Côn Sơn 120oĐ H◊nh 14.1. L≠Óc Æ Æfia h◊nh vµ h≠Ìng gi„ Î ß´ng Nam É Ph«n h∂i Æ∂o lµ n¨i th≠Íng x∂y ra ÆÈng Ɔt, nÛi lˆa do nªm trong khu v˘c kh´ng Ên Æfinh cÒa v· Tr∏i ߆t. VÔng Ɔt li“n vµ th“m lÙc Æfia cÒa khu v˘c ch¯a nhi“u tµi nguy™n quan tr‰ng nh≠ qu∆ng thi’c, kœm, ÆÂng, than Æ∏, kh› ÆËt, d«u m·... b) Kh› hÀu, s´ng ngfli vµ c∂nh quan - Quan s∏t h◊nh 14.1, n™u c∏c h≠Ìng gi„ Î ß´ng Nam É vµo mÔa hπ vµ mÔa Æ´ng. Gi„ mÔa mÔa hπ cÒa khu v˘c ß´ng Nam É xu†t ph∏t tı vÔng ∏p cao cÒa nˆa c«u Nam thÊi theo h≠Ìng Æ´ng nam, v≠Ót qua X›ch Æπo vµ ÆÊi h≠Ìng thµnh gi„ t©y nam n„ng, »m mang lπi nhi“u m≠a cho khu v˘c. Gi„ mÔa mÔa Æ´ng xu†t ph∏t tı vÔng ∏p cao Xi-bia thÊi v“ vÔng ∏p th†p X›ch Æπo, vÌi Æ∆c t›nh kh´ vµ lπnh. NhÍ c„ gi„ mÔa n™n kh› hÀu ß´ng Nam É kh´ng bfi kh´ hπn nh≠ nh˜ng vÔng cÔng v‹ ÆÈ Î ch©u Phi vµ T©y Nam É. Song khu v˘c nµy lπi bfi ∂nh h≠Îng cÒa c∏c c¨n b∑o nhi÷t ÆÌi h◊nh thµnh tı c∏c ∏p th†p tr™n bi”n, th≠Íng g©y nhi“u thi÷t hπi v“ ng≠Íi vµ cÒa. 48

H◊nh 14.2. Bi”u Æ nhi÷t ÆÈ vµ l≠Óng m≠a - NhÀn xät bi”u Æ nhi÷t ÆÈ, l≠Óng m≠a cÒa hai Æfia Æi”m tπi h◊nh 14.2, cho bi’t chÛng thuÈc ÆÌi, ki”u kh› hÀu nµo ? T◊m vfi tr› c∏c Æfia Æi”m Æ„ tr™n h◊nh 14.1. X ∏c Æfinh vfi tr› n®m s´ng lÌn tr™n h◊nh 14.1 : n¨i bæt nguÂn ; h≠Ìng ch∂y cÒa s´ng ; c∏c bi”n, vfinh n¨i n≠Ìc s´ng ÆÊ vµo. H◊nh 14.3. Rıng rÀm th≠Íng xanh 49