คำอธิบายจารึกตำรายาวัดราชโอรสารามราชวรวิหาร

338  ค�ำ อธิบายจารกึ ต�ำ รายาวัดราชโอรสารามราชวรวิหาร ล�ำดบั ตวั ยา/สมนุ ไพร ส่วนที่ใช้ ชื่อวทิ ยาศาสตร์ ชอื่ วงศ์ ปรมิ าณทใี่ ช้ ๑๓ ไพล *เหงา้ Zingiber montanum (J. Zingiberaceae ๑ สว่ น Köenig) Link ex A. Dietr. ๑๔ น้�ำประสารทอง *ผงนำ้� Sodium borate (borax) ๑ สว่ น *นำ้� ประสานทอง ประสานทอง ๑๕ ว่านน้ำ� *เหงา้ Acorus calamus L. Acoraceae ๑ ส่วน ๑๖ ตรีกฏุก อย่างละ -*ขิงแหง้ *เหง้า Zingiber ligulatum Roxb. ๑ สว่ น -*พรกิ ไทย หรือ Zingiber Zingiberaceae -*ดปี ลี longiligulatum S.Q.Tong *ผล Piper nigrum L. *ช่อผล Piper retrofractum Vahl Piperaceae ๑๗ ขมิ้น *เหงา้ ๑ ส่วน *ขมิ้นอ้อย Curcuma zedoaria Zingiberaceae (Christm.) Roscoe ๑๘ รากมะตูม ราก Aegle marmelos (L.) Rutaceae ๑ สว่ น Corrêa ๑๙ ชะมด *ไขจาก Viverricula indica Viverridae ๑ ส่วน (สตั ว์ตระกลู อเี หน็ ) ต่อมกล่นิ (Desmarest, 1804) ๒๐ พิมเสน *สิ่งสกัดจาก Dryobalanops aromatic Dipterocarpaceae ๑ ส่วน เปลอื กต้น C. F. Gaertn. ล�ำดบั ที่ของต�ำรับในต�ำรา: ๑๏๙๖ ชือ่ โรค: มุตฆาต อาการ: ปัสสาวะบอ่ ย ๆ เบาขาว เบาแดง เบาเหลือง เบาดำ� แต่ไมไ่ ดเ้ ป็นทรุ าวสา สรรพคุณของตำ� รบั : แก้มตุ ฆาต สว่ นประกอบของตำ� รบั : รากพนั งแู ดง รากมะตมู ขงิ แหง้ ขกี้ าแดง เกลอื สนิ เธาว์ สมอหา้ เหลย่ี ม กานพลู โกฐสอ รากมะรมุ วิธปี รงุ ยา: ทำ� เป็นผงละเอยี ด ละลายน�้ำมะนาว หมายเหตุ * ตัวยา/สมุนไพร ส่วนท่ีใช้และช่ือวิทยาศาสตร์เป็นความเห็นร่วมของคณะผู้ทรงคุณวุฒิ ทสี่ รปุ มาจากสว่ นของสมุนไพรชนดิ นน้ั  ๆ ทน่ี �ำมาใชเ้ ป็นยากันโดยท่วั ไป Book-7.indd 338 3/10/20 15:04

การวเิ คราะหต์ ำ�รบั ยาสมุนไพรในจารกึ ตำ�รายาวดั ราชโอรสารามราชวรวหิ าร  339 รปู แบบยา: ยาผง กระสายยา: นำ้� มะนาว วิธีใช:้ กนิ รายละเอยี ดของตัวยา/สมนุ ไพรในตำ� รบั ๒๓ ขงิ แห้ง ชือ่ วทิ ยาศาสตร์ ลำ� ดบั ตวั ยา/สมนุ ไพร ส่วนท่ีใช้ ชอื่ วงศ์ ปริมาณทใ่ี ช้ ๑ รากพนั งแู ดง ราก Cyathula prostrata (L.) Blume Amaranthaceae ๑ สว่ น บทท่ี ๒ รากมะตมู ราก Aegle marmelos (L.) Corrêa Rutaceae ๑ สว่ น *เหง้า Zingiber ligulatum Roxb. หรอื ๑ ส่วน Zingiber longiligulatum Zingiberaceae S.Q.Tong ๔ ขีก้ าแดง *ท้งั เถา Trichosanthes tricuspidata Cucurbitaceae ๑ ส่วน Lour. ๕ เกลอื สนิ เธาว์ *ผลึกเกลือ Rock salt ๑ สว่ น ๖ สมอห้าเหลยี่ ม *ผล Terminalia chebula Retz. Combretaceae ๑ ส่วน *สมอมุตกี หรือ สมอไทย ๗ กานพลู *ดอกตมู Syzygium aromaticum (L.) Merr. Myrtaceae ๑ สว่ น & L. M. Perry ๘ โกฐสอ *ราก Angelica dahurica (Hoffm.) Apiaceae ๑ ส่วน Benth. & Hook. f. ex Franch. & (Umbelliferae) Sav. var. dahurica ๙ รากมะรมุ ราก Moringa oleifera Lam. Moringaceae ๑ ส่วน ลำ� ดบั ทขี่ องตำ� รบั ในตำ� รา: ๑๏๙๗ ชือ่ โรค: มตุ ฆาต อาการ: ปสั สาวะบอ่ ย ๆ เบาขาว เบาแดง เบาเหลอื ง เบาดำ� แต่ไม่ไดเ้ ป็นทรุ าวสา สรรพคุณของตำ� รับ: แกม้ ุตฆาต หมายเหต ุ * ตัวยา/สมุนไพร ส่วนที่ใช้และช่ือวิทยาศาสตร์เป็นความเห็นร่วมของคณะผู้ทรงคุณวุฒิ ทส่ี รุปมาจากส่วนของสมุนไพรชนิดนัน้  ๆ ท่นี �ำมาใช้เป็นยากนั โดยท่วั ไป Book-7.indd 339 2/11/20 15:59

340  คำ�อธิบายจารกึ ตำ�รายาวัดราชโอรสารามราชวรวหิ าร ส่วนประกอบของต�ำรับ: โกฐทั้งห้า พิมเสน ชะมด ดอกจันทน์ แห้วหมู ขิงแห้ง ข้ีกาแดง การบูร รากขดั มอน สมอทัง้ สาม เทียนดำ� น้�ำประสารทอง วิธปี รงุ ยา: ท�ำเปน็ ผงละเอยี ด ละลายน้�ำสมอหรอื น้�ำผง้ึ กไ็ ด้ รูปแบบยา: ยาผง กระสายยา: น�้ำสมอหรือนำ้� ผ้ึง วธิ ใี ช:้ กิน รายละเอยี ดของตวั ยา/สมนุ ไพรในตำ� รบั ลำ� ดบั ตัวยา/สมนุ ไพร ส่วนทใ่ี ช้ ชอ่ื วิทยาศาสตร์ ชอ่ื วงศ์ ปริมาณท่ใี ช้ ๑ โกฐทง้ั ห้า Angelica dahurica Apiaceae อยา่ งละ -*โกฐสอ (Hoffm.) Benth. & Hook. f. (Umbelliferae) ๑ ส่วน -*โกฐเขมา ex Franch. & Sav. var. -*โกฐหวั บัว dahurica -*โกฐเชียง *ราก Atractylodes lancea Asteraceae -*โกฐจฬุ าลัมพา *ส่วนเหนือดนิ (Thunb.) DC. (Compositae) Ligusticum sinense Oliv. cv. chuanxiong Apiaceae Angelica sinensis (Oliv.) (Umbelliferae) Diels Artemisia annua L. Asteraceae (Compositae) ๒ พมิ เสน *ส่ิงสกัดจาก Dryobalanops aromatic Dipterocarpaceae ๑ ส่วน เปลอื กตน้ C. F. Gaertn. ๓ ชะมด *ไขจากตอ่ มกลน่ิ Viverricula indica Viverridae ๑ สว่ น (สตั ว์ตระกูลอเี หน็ ) (Desmarest, 1804) ๔ ดอกจนั ทน์ *เยอ่ื หุ้มเมลด็ Myristica fragrans Houtt. Myristicaceae ๑ สว่ น ๕ แหว้ หมู *หัวใตด้ นิ Cyperus rotundus L. Cyperaceae ๑ สว่ น หมายเหต ุ * ตัวยา/สมุนไพร ส่วนที่ใช้และชื่อวิทยาศาสตร์เป็นความเห็นร่วมของคณะผู้ทรงคุณวุฒิ ท่สี รปุ มาจากส่วนของสมนุ ไพรชนิดนัน้  ๆ ท่ีนำ� มาใชเ้ ป็นยากันโดยท่วั ไป Book-7.indd 340 3/26/20 13:55

การวเิ คราะห์ต�ำ รบั ยาสมุนไพรในจารกึ ต�ำ รายาวดั ราชโอรสารามราชวรวิหาร  341 ลำ� ดับ ตวั ยา/สมนุ ไพร ส่วนท่ีใช้ ช่ือวิทยาศาสตร์ ชือ่ วงศ์ ปริมาณท่ใี ช้ ๖ ขิงแห้ง *เหง้า Zingiber ligulatum Roxb. ๑ ส่วน หรอื Zingiber Zingiberaceae longiligulatum S.Q.Tong ๗ ข้กี าแดง *เถา Trichosanthes Cucurbitaceae ๑ สว่ น tricuspidata Lour. ๒๑ ส่วน ๘ การบรู *สงิ่ สกัดจาก Cinnamomum camphora Lauraceae บทท่ี เปลือกตน้ (L.) J. Presl ๙ รากขัดมอน เน้อื ไม้และใบ ๑ สว่ น ๑๐ สมอทั้งสาม ราก Sida rhombifolia L. Malvaceae -*สมอไทย *ผล Terminalia chebula Retz. อย่างละ -*สมอพเิ ภก Terminalia bellirica ๑ สว่ น -*สมอเทศ (Gaertn.) Roxb. Terminalia arjuna (Roxb. Combretaceae ex DC.) Wight & Arn. ๑๑ เทยี นดำ� *เมลด็ Nigella sativa L. Ranunculaceae ๑ สว่ น ๑๒ น้�ำประสารทอง *ผงน้ำ� Sodium borate (borax) ๑ สว่ น *น้�ำประสานทอง ประสานทอง ล�ำดับท่ีของต�ำรบั ในต�ำรา: ๑๏๙๘ ช่อื โรค: มุตฆาต อาการ: ปัสสาวะบอ่ ย ๆ เบาขาว เบาแดง เบาเหลือง เบาด�ำ แต่ไมไ่ ดเ้ ปน็ ทรุ าวสา สรรพคณุ ของต�ำรบั : แก้มตุ ฆาต ส่วนประกอบของต�ำรับ: โกฐสอ อบเชย ประค�ำดีควาย เจตมูล บอระเพ็ด โมกมัน ลูกผักชี มหาหงิ คุ์ โกฐก้านพร้าว จกุ โรหนิ ี กานพลู ดปี ลี วธิ ีปรงุ ยา: ทำ� เปน็ ผงละเอยี ด ละลายน�ำ้ ผ้ึง รปู แบบยา: ยาผง กระสายยา: น้ำ� ผึ้ง หมายเหตุ * ตัวยา/สมุนไพร ส่วนที่ใช้และช่ือวิทยาศาสตร์เป็นความเห็นร่วมของคณะผู้ทรงคุณวุฒิ ท่ีสรปุ มาจากส่วนของสมนุ ไพรชนิดน้นั  ๆ ท่นี ำ� มาใชเ้ ปน็ ยากนั โดยทว่ั ไป Book-7.indd 341 2/11/20 15:59

342  ค�ำ อธบิ ายจารึกตำ�รายาวัดราชโอรสารามราชวรวิหาร วิธีใช:้ กิน รายละเอยี ดของตัวยา/สมนุ ไพรในต�ำรับ ล�ำดบั ตัวยา/สมุนไพร ส่วนทใี่ ช้ ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ ชือ่ วงศ์ ปริมาณทีใ่ ช้ ๑ โกฐสอ *ราก Angelica dahurica Apiaceae ๑ สว่ น (Hoffm.) Benth. & Hook. f. (Umbelliferae) ex Franch. & Sav. var. dahurica ๒ อบเชย *เปลอื กช้นั ใน Cinnamomum verum J. Lauraceae ๑ ส่วน *อบเชยเทศ Presl หรือ Cinnamomum burmanni (Nees & T. Nees) Blume ๓ ประค�ำดคี วาย *ผล Sapindus rarak DC. Sapindaceae ๑ ส่วน ๔ เจตมลู Plumbago indica L. ๑ ส่วน *เจตมลู เพลิงแดง *ราก Plumbaginaceae ๕ บอระเพด็ *เถา Tinospora crispa (L.) Menispermaceae ๑ สว่ น Hook. f. & Thomson ๖ โมกมัน *เปลือกต้น Wrightia pubescens R. Br. Apocynaceae ๑ สว่ น ๗ ลูกผกั ชี ผล Coriandrum sativum L. Apiaceae ๑ สว่ น (Umbelliferae) ๘ มหาหงิ ค์ุ *ยาง ชันน้�ำมัน Ferula assa-foetida L. Apiaceae ๑ สว่ น (oleogumresin) (Umbelliferae) จากรากและ ลำ� ต้นใต้ดนิ ๙ โกฐก้านพรา้ ว *ราก Neopicrorhiza Plantaginaceae ๑ ส่วน scrophulariiflora Pennell ๑๐ จกุ โรหนิ ี *ราก Dischidia major (Vahl) Asclepiadaceae ๑ ส่วน Merr. ๑๑ กานพลู *ดอกตูม Syzygium aromaticum (L.) Myrtaceae ๑ สว่ น Merr. & L. M. Perry ๑๒ ดปี ลี *ชอ่ ผล Piper retrofractum Vahl Piperaceae ๑ สว่ น หมายเหตุ * ตัวยา/สมุนไพร ส่วนท่ีใช้และช่ือวิทยาศาสตร์เป็นความเห็นร่วมของคณะผู้ทรงคุณวุฒิ ท่ีสรุปมาจากสว่ นของสมนุ ไพรชนิดนั้น ๆ ทน่ี �ำมาใช้เป็นยากนั โดยทั่วไป Book-7.indd 342 3/25/20 22:19

ชุดตำราภูมิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนุรกั ษ ภาพจารึกแผน ท่ี 54 คำจารึกแผนท่ี 54 กองคมุ้ ครองภูมปิ ัญญาการแพทย์แผนไทยและพ้ืนบ้านไทย ๑. ๏ สทิ ธกิ าริยะ ๒. อยาแกกลอนแหง ซ่ึง ๓. กระทำใหจ กุ เสยี ดแลเปนพรดกึ ๔. ใหเปนกอ นในทอ ง ใหเจบท่ัวสระพาง ใหม อื กระดาง ย๕. ใหเ มือ่ ยขบขัด เขาแลนองคู ใหต ามดื หหู นกั ใหเ สยี งแหบแหง ้านไท๖. ใหฃ ัดอก ใหท อ งขึ้นกนิ อาหารมไิ ด เปนเหตุทงั นเี้ พราะเสมห160ะแหง บังเกิด ะพ้นื บ๗. แตบรุ ษุ ษตรีกด็ ุจกนั ทา นจึ่งประกอปอยาน้ีไวใหแ ก เอาสคา น พัดแพวแดง ดองดึง ยแล๘. มหาหิง วานน้ำ โกดสอ โกดจุลาลำภา โกดพงุ ปลา การชา ศศี ะอดุ พิต ชเอม ดีปลี แกน แสมทะเล แ์ ผนไท๙. ยาดำ เอาเสมอภาค พริกไทเทาอยาทังหลาย ทำเปนจุลลายน้ำผ้ึงรวงกินหนัก 1 แกดั่งกลาว ทยมาแตหลังวิเศศแล ๚ะ าการแพ๑๐. ๏ อยาแกสรรพกลอนทังปวง เอาใบมะตูม ๑ ใบสเดา ๑ ใบคนทีสอ ๑ หวานน้ำ ๑ บรเพช ๑ ขมน้ิ ออ ย ๑ ทงั นีเ้ อาสงิ่ ละ 1 ิปญั ญ๑๑. พริกเทาอยาทังหลายตำเ นผงลายน้ำผ้ึงกินทีละ 1 แกลมกลอนจุกเสียดทังปวงเปนมหา รองภูมวิเศศแล ๚ะ ค๑๒. ๏ อยาแกล มกลอนสนั ดาน เอาหศั คนุ หนัก 1 2 หิง 3 วา นน้ำ 2 ดีปลี 21 กองคุ้มกระเทียม 1 ๑๓. ใบมกรูด 21 แกน แสมชะเล 1 แกนขเี้ หลก 1 แกน ปูนทีเ่ ผาไม ๑๔. สุก 1 รากพญามอื เหลก 1 หอยขม 1 หอย ๑๕. แครง 1 ดินประสวิ ขาว 2 สานสม 12 ตำ ๑๖. เปนผงลายน้ำมกรูดซมสากนิ ๑๗. ผายสองหน ๚ะ Book-7.indd 343 2/11/20 15:59

344  ค�ำ อธบิ ายจารกึ ต�ำ รายาวัดราชโอรสารามราชวรวิหาร ค�ำอ่านจารึกแผ่นท่ี ๕๔ ชอ่ื ตน้ ฉบบั : จารึกแผ่นที่ ๕๔ ล�ำดับที่ของต�ำรับในตำ� รา: ๑๏๙๙ ชอ่ื โรค: กลอ่ นแห้ง อาการ: ให้จุกเสียด เป็นพรรดึก เป็นก้อนในท้อง เจ็บทั่วตัว มือกระด้างแข็ง เม่ือยขบ ขัดเข่า ตามืด หูอื้อ เสียงแหบแห้ง หายใจขัด ท้องข้ึน กินอาหารไม่ได้ เป็นได้ท้ังหญิง และชาย สรรพคุณของต�ำรับ: แก้กลอ่ นแหง้ สว่ นประกอบของตำ� รบั : สะคา้ น ผกั แพวแดง ดองดงึ มหาหงิ ค์ุ วา่ นนำ�้ โกฐสอ โกฐจฬุ าลมั พา โกฐพุงปลา กัญชา หัวอุตพิด ชะเอม ดีปลี แก่นแสมทะเล ยาด�ำ เอาเสมอภาค พริกไทย เทา่ ยาทัง้ หลาย วธิ ีปรุงยา: บดเปน็ ผงละเอยี ด ละลายกับน้�ำผงึ้ รูปแบบยา: ยาผง กระสายยา: น้ำ� ผึ้ง วธิ ีใช:้ กนิ ครัง้ ละ ๑ สลงึ รายละเอียดของตวั ยา/สมนุ ไพรในตำ� รบั ล�ำดับ ตวั ยา/สมนุ ไพร ส่วนทใ่ี ช้ ชื่อวิทยาศาสตร์ ชอ่ื วงศ์ ปรมิ าณทใ่ี ช้ Piperaceae ๑ ส่วน ๑ สะค้าน *เถา Piper wallichii (Miq.) Hand. -Mazz. ๒ ผกั แพวแดง *ราก Iresine herbstii Hook. Amaranthaceae ๑ ส่วน Colchicaceae ๑ สว่ น ๓ ดองดึง *หวั Gloriosa superba L. Apiaceae ๑ สว่ น (Umbelliferae) ๔ มหาหงิ ค์ุ *ยาง ชนั นำ�้ มัน Ferula assa-foetida L. (oleogumresin) จากรากและลำ� ต้น ใต้ดิน ๕ ว่านน้ำ� *เหง้า Acorus calamus L. Acoraceae ๑ ส่วน หมายเหต ุ * ตัวยา/สมุนไพร ส่วนท่ีใช้และชื่อวิทยาศาสตร์เป็นความเห็นร่วมของคณะผู้ทรงคุณวุฒิ ทสี่ รปุ มาจากส่วนของสมุนไพรชนิดนั้น ๆ ท่นี �ำมาใช้เปน็ ยากนั โดยท่วั ไป Book-7.indd 344 3/25/20 22:20

การวิเคราะห์ตำ�รบั ยาสมนุ ไพรในจารึกต�ำ รายาวดั ราชโอรสารามราชวรวิหาร  345 ล�ำดบั ตวั ยา/สมุนไพร สว่ นที่ใช้ ชอื่ วทิ ยาศาสตร์ ชอื่ วงศ์ ปรมิ าณทีใ่ ช้ ๖ โกฐสอ *ราก Angelica dahurica (Hoffm.) Apiaceae ๑ ส่วน Benth. & Hook. f. ex Franch. (Umbelliferae) & Sav. var. dahurica ๗ โกฐจุฬาลัมพา *ส่วนเหนือดนิ Artemisia annua L. Asteraceae ๑ สว่ น (Compositae) ๘ โกฐพงุ ปลา ปมุ่ หูด (gall) จาก Terminalia chebula Retz. Combretaceae ๒๑ สว่ น ใบหรือกิง่ ออ่ น บทท่ี ๙ กัญชา *ใบ, ช่อดอก Cannabis sativa L. Cannabaceae ๑ สว่ น ๑๐ อุตพดิ *หัว Typhonium trilobatum (L.) Araceae ๑ สว่ น Schott ๑๑ ชะเอม Glycyrrhiza glabra L. Fabaceae ๑ ส่วน *ชะเอมเทศ *ราก ๑๒ ดีปลี *ชอ่ ผล Piper retrofractum Vahl Piperaceae ๑ ส่วน ๑๓ แกน่ แสมทะเล แกน่ Avicennia marina (Forssk.) Acanthaceae ๑ ส่วน Vierh. ๑๔ ยาดำ� *ยางท่แี ข็งเปน็ Aloe vera (L.) Burm. f. Aloeaceae ๑ ส่วน ก้อนจากใบวา่ น หางจระเข้ ๑๕ พรกิ ไทย *ผล Piper nigrum L. Piperaceae เท่ายา ท้งั หลาย ล�ำดบั ที่ของต�ำรับในต�ำรา: ๒๏๐๐ ช่ือโรค: กลอ่ นแหง้ อาการ: ให้จุกเสียด เป็นพรรดึก เป็นก้อนในท้อง เจ็บทั่วตัว มือกระด้างแข็ง เมื่อยขบ ขัดเข่า ตามืด หูอ้ือ เสียงแหบแห้ง หายใจขัด ท้องข้ึน กินอาหารไม่ได้ เป็นได้ท้ังหญิง และชาย สรรพคุณของตำ� รบั : แก้ลมกล่อน แก้จกุ เสยี ดท้ังปวง ชอื่ ต�ำรบั : แก้สรรพกลอ่ นทงั้ ปวง หมายเหต ุ * ตัวยา/สมุนไพร ส่วนท่ีใช้และช่ือวิทยาศาสตร์เป็นความเห็นร่วมของคณะผู้ทรงคุณวุฒิ ท่ีสรุปมาจากส่วนของสมุนไพรชนดิ นั้น ๆ ท่นี �ำมาใช้เป็นยากนั โดยท่วั ไป Book-7.indd 345 3/10/20 15:05

346  ค�ำ อธิบายจารึกตำ�รายาวดั ราชโอรสารามราชวรวหิ าร สว่ นประกอบของต�ำรับ: ใบมะตมู ๑ ใบสะเดา ๑ ใบคนทีสอ ๑ ว่านน�ำ้ ๑ บอระเพด็ ๑ ขมิน้ อ้อย ๑ ทง้ั น้ีเอาสงิ่ ละ ๑ บาท พรกิ ไทยเทา่ ยาทัง้ หลาย วิธปี รงุ ยา: บดเป็นผง ละลายน�้ำผึ้ง รูปแบบยา: ยาผง กระสายยา: น�้ำผง้ึ วธิ ีใช:้ กนิ ครง้ั ละ ๑ สลงึ รายละเอียดของตัวยา/สมนุ ไพรในตำ� รับ ล�ำดบั ตวั ยา/สมนุ ไพร สว่ นที่ใช้ ช่อื วิทยาศาสตร์ ชือ่ วงศ์ ปริมาณทใ่ี ช้ ๑ ใบมะตูม ใบ Aegle marmelos (L.) Corrêa Rutaceae ๑ บาท ๒ ใบสะเดา ใบ Azadirachta indica A. Juss. Meliaceae ๑ บาท ๓ ใบคนทสี อ ใบ Vitex trifolia L. Lamiaceae ๑ บาท ๔ ว่านน้ำ� *เหงา้ Acorus calamus L. Acoraceae ๑ บาท ๕ บอระเพด็ *เถา Tinospora crispa (L.) Hook. f. & Menispermaceae ๑ บาท Thomson ๖ ขมน้ิ ออ้ ย *เหง้า Curcuma zedoaria (Christm.) Zingiberaceae ๑ บาท Roscoe ๗ พรกิ ไทย *ผล Piper nigrum L. Piperaceae เท่ายา ท้ังหลาย ล�ำดับท่ขี องต�ำรบั ในต�ำรา: ๒๏๐๑ ชื่อโรค: กลอ่ นแห้ง อาการ: ให้จุกเสียด เป็นพรรดึก เป็นก้อนในท้อง เจ็บทั่วตัว มือกระด้างแข็ง เมื่อยขบ ขัดเข่า ตามืด หูอื้อ เสียงแหบแห้ง หายใจขัด ท้องขึ้น กินอาหารไม่ได้ เป็นได้ทั้งหญิง และชาย สรรพคณุ ของตำ� รบั : แก้ลมกล่อนสนั ดาน ช่อื ตำ� รบั : แก้ลมกลอ่ นสนั ดาน หมายเหตุ * ตัวยา/สมุนไพร ส่วนท่ีใช้และชื่อวิทยาศาสตร์เป็นความเห็นร่วมของคณะผู้ทรงคุณวุฒิ ทสี่ รปุ มาจากสว่ นของสมนุ ไพรชนิดนน้ั  ๆ ที่นำ� มาใชเ้ ปน็ ยากนั โดยท่วั ไป Book-7.indd 346 3/10/20 15:05

การวิเคราะห์ต�ำ รบั ยาสมุนไพรในจารึกต�ำ รายาวัดราชโอรสารามราชวรวิหาร  347 ส่วนประกอบของต�ำรับ: หสั คุณหนัก ๑ ตำ� ลงึ ๒ บาท หงิ คุ์ ๓ บาท วา่ นนำ�้ ๒ บาท ดีปลี ๒บทท่ี ๒ บาท ๑ สลึง กระเทียม ๑ ต�ำลงึ ใบมะกรูด ๑ บาท ๒ สลงึ แก่นแสมทะเล ๑ บาท แก่นขเ้ี หลก็ ๑ บาท แกน่ ปนู ทีเ่ ผาไมส่ ุก ๑ บาท รากพญามือเหล็ก ๑ บาท หอยขม ๑ บาท หอยแครง ๑ บาท ดินประสวิ ขาว ๒ บาท สารสม้ ๑ บาท ๒ สลึง วธิ ปี รุงยา: บดเปน็ ผง ละลายน้�ำมะกรดู หรอื น้ำ� สม้ ซ่า รปู แบบยา: ยาผง กระสายยา: น้�ำมะกรดู หรือนำ�้ สม้ ซ่า วิธีใช:้ กนิ คร้งั ละ ๑ สลงึ รายละเอียดของตวั ยา/สมุนไพรในต�ำรับ ล�ำดบั ตวั ยา/สมนุ ไพร ส่วนทใ่ี ช้ ชื่อวทิ ยาศาสตร์ ชือ่ วงศ์ ปริมาณท่ีใช้ ๑ หสั คณุ Micromelum minutum ๑ ต�ำลึง *หัสคณุ ไทย ๒ บาท *เนอ้ื ไม้ (Forst. f.) Wright & Arn. *หสั คณุ เทศ Clausena excavata Rutaceae Burm. f. ๒ หงิ คุ์ ชนั น้ำ� มนั Ferula assa-foetida L. Apiaceae ๓ บาท (oleogumresin) (Umbelliferae) จากรากและ ล�ำต้นใตด้ นิ ๓ วา่ นน�ำ้ *เหง้า Acorus calamus L. Acoraceae ๒ บาท ๔ ดปี ลี *ช่อผล Piper retrofractum Vahl Piperaceae ๒ บาท ๑ สลึง ๕ กระเทียม *หวั Allium sativum L. Amaryllidaceae ๑ ต�ำลงึ ๖ ใบมะกรดู ใบ Citrus hystrix DC. Rutaceae ๑ บาท ๒ สลึง ๗ แก่นแสมทะเล แกน่ Avicennia marina (Forssk.) Acanthaceae ๑ บาท Vierh. ๘ แก่นขีเ้ หลก็ แกน่ Senna siamea (Lam.) H. Fabaceae ๑ บาท S. Irwin & Barneby หมายเหตุ * ตัวยา/สมุนไพร ส่วนที่ใช้และชื่อวิทยาศาสตร์เป็นความเห็นร่วมของคณะผู้ทรงคุณวุฒิ ท่ีสรุปมาจากส่วนของสมุนไพรชนิดน้ัน ๆ ทีน่ ำ� มาใชเ้ ปน็ ยากนั โดยทวั่ ไป Book-7.indd 347 2/11/20 15:59

348  คำ�อธบิ ายจารกึ ตำ�รายาวดั ราชโอรสารามราชวรวิหาร ล�ำดับ ตัวยา/สมนุ ไพร ส่วนทใ่ี ช้ ชอื่ วทิ ยาศาสตร์ ชอ่ื วงศ์ ปรมิ าณท่ีใช้ ๑ บาท ๙ แกน่ ปูนทีเ่ ผาไม่สกุ แกน่ ยงั ไม่สามารถระบไุ ด้ ๑ บาท ๑ บาท ๑๐ รากพญามือเหล็ก ราก Strychnos lucida R. Br. Strychnaceae ๑ บาท ๑๑ หอยขม *เปลอื กหอย Filopaludina spp. Viviparidae ๒ บาท ๑ บาท ๑๒ หอยแครง *เปลือกหอย Tegillarca granosa Arcidae ๒ สลึง (Linnaeus, 1758) ๑๓ ดินประสวิ ขาว *ผลึกดินประสิว Potassium nitrate processed ๑๔ สารสม้ *ผลกึ สารส้ม (สะตุ) Hydrated potassium aluminium sulphate หมายเหต ุ * ตัวยา/สมุนไพร ส่วนที่ใช้และชื่อวิทยาศาสตร์เป็นความเห็นร่วมของคณะผู้ทรงคุณวุฒิ ทีส่ รุปมาจากส่วนของสมุนไพรชนิดน้ัน ๆ ทน่ี �ำมาใช้เป็นยากันโดยทวั่ ไป Book-7.indd 348 3/25/20 22:20

จารึกตำรายาวัดราชโอรสารามราชวรวิหาร ภาพจารึกแผนที่ 55 คำจารึกแผน ท่ี 55 กองคุ้มครองภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทยและพ้นื บ้านไทย ๑. ๏ สิทธิการิยะ ๒. รัตตะปตตะโรคนน้ั คือโลหติ ๓. รคนกบั ดว ยดี แลว แผทรา นไปในปรเทษทงั ๔. สองคือเบอื ง บน แหงสริรรกายพรอ มกนั ดงั นี้แลว ทังเกิดเพื่อดิ ไทยต่ำ 163 นื้ บ้าน๕. กำเรบิ มศี รีดำเหลืองแดงดง่ั นเี ปนอะลาทิยะ คอื แพทยจะรักษาเปนอนั ยาก และพ๖. นัก ฯ ถา จะแกเ อา แฝกหอม รากบวั รากสามสิบ กระวาน บรเพช เสมอภาคตม ๓ เอา ๑ ให ไทย๗. กินแกรัตตปตตะเพ่ือดีหาย ฯ ขนานหน่ึงเอา จันขาว รากสามสิบ การบูน เปลือกกะทุมเหลือง ์แผนรากชาพลู เกษร าการแพทย๘. บัวขาว เกษรบัวแดง เกษรสัตบุต ชเอม ดอกมทราง ขัดมอน มกล่ำเครือ ชมด พิมเสน เอา เสมอภาค ญ๙. ทำเปนจุนบดลลายน้ำเขาขั้วกิน แกรัตตปดตะเพือดีหาย ฯ ขนานหนึ่งเอา เมดชมดตน ลูกจัน มู ปิ ัญเปลอื กอบเชย รองภ๑๐. ใบพมิ เสน หัวกลว ยตะนี แฝกหอม ชมด พิมเสน เอาเสมอภาค ทำเปนจนุ บดลลายนำ้ มวกเขา กนิ มุ้ คแก กองค๑๑. รัตตปด ตะเพือดหี าย ฯ ขนานหนง่ึ เอา กฤษนา กลำภัก เกษรบุนนาก เกษรสาระภี ๑๒. กจับบก ดอกสัตตะบนั จันฃาว กระวาน โกฏกะดก หยาฝรัน ชะ ๑๓. มดเชยี ง พิมเสน เอาเสมอภาค ทำเปนจุน บดใหละ ๑๔. เอียด ลลายนำ้ ดอกไมก ไ็ ด น้ำมวกเขา กไ็ ด ปน ๑๕. เปนลกู กอนกิน แกรัตตะปด ตะกำ ๑๖. เริบเพือ่ ปต ตสมุถานโรคนั้น ๑๗. หายดีแล ๚ะ Book-7.indd 349 2/11/20 15:59

350  คำ�อธบิ ายจารกึ ต�ำ รายาวัดราชโอรสารามราชวรวหิ าร คำ� อา่ นจารึกแผน่ ท่ี ๕๕ ชอ่ื ตน้ ฉบบั : จารึกแผน่ ที่ ๕๔ ลำ� ดับทีข่ องตำ� รับในต�ำรา: ๒๏๐๒ ชื่อโรค: รัตตะปติ ตะโรค อาการ: โลหิตระคนกับดี แลว้ กระจายไปทัว่ รา่ งกายทั้งสว่ นบนและสว่ นลา่ ง เกิดเพอื่ ดกี �ำเริบ (เลือด) มสี ดี �ำ เหลอื ง แดง เปน็ โรคที่รักษายาก สรรพคุณของต�ำรับ: แก้รัตตะปิตตะโรคเพ่อื ดี ส่วนประกอบของต�ำรบั : แฝกหอม รากบัว รากสามสิบ กระวาน บอระเพด็ เสมอภาค วธิ ปี รงุ ยา: ต้มกบั นำ้� ๓ สว่ น เคีย่ วใหเ้ หลือ ๑ สว่ น รูปแบบยา: ยาต้ม วิธใี ช:้ กิน รายละเอียดของตวั ยา/สมนุ ไพรในตำ� รบั ล�ำดับ ตวั ยา/สมุนไพร สว่ นที่ใช้ ชื่อวิทยาศาสตร์ ชือ่ วงศ์ ปริมาณท่ใี ช้ ๑ รากแฝกหอม ราก Chrysopogon zizanioides (L.) Poaceae ๑ สว่ น Roberty ๒ รากบวั ราก Nelumbo nucifera Gaertn. Nelumbonaceae ๑ ส่วน *บวั หลวง ๓ สามสบิ ราก Asparagus racemosus Willd. Asparagaceae ๑ สว่ น ๔ กระวาน *ผล Amomum testaceum Ridl. Zingiberaceae ๑ ส่วน ๕ บอระเพด็ *เถา Tinospora crispa (L.) Hook. f. & Menispermaceae ๑ ส่วน Thomson หมายเหต ุ * ตัวยา/สมุนไพร ส่วนที่ใช้และช่ือวิทยาศาสตร์เป็นความเห็นร่วมของคณะผู้ทรงคุณวุฒิ ทสี่ รปุ มาจากส่วนของสมนุ ไพรชนดิ น้นั  ๆ ท่นี �ำมาใช้เปน็ ยากนั โดยทั่วไป Book-7.indd 350 2/11/20 15:59

การวเิ คราะหต์ ำ�รบั ยาสมุนไพรในจารกึ ตำ�รายาวัดราชโอรสารามราชวรวหิ าร  351 ล�ำดับที่ของตำ� รบั ในต�ำรา: ๒๏๐๓ ๒บทที่ ชือ่ โรค: รตั ตะปติ ตะโรค อาการ: โลหิตระคนกับดี แลว้ กระจายไปทว่ั รา่ งกายทัง้ ส่วนบนและสว่ นล่าง เกดิ เพือ่ ดกี ำ� เริบ (เลือด) มีสีด�ำ เหลือง แดง เป็นโรคท่รี กั ษายาก สรรพคุณของต�ำรบั : แกร้ ตั ตะปติ ตะโรคเพ่อื ดี ส่วนประกอบของต�ำรบั : จนั ทน์ขาว รากสามสบิ การบูร เปลอื กกระทมุ่ เหลือง รากช้าพลู เกสรบวั ขาว เกสรบวั แดง เกสรสัตตบุษย์ ชะเอม ดอกมะทราง ขัดมอน มะกลำ�่ เครือ ชะมด พิมเสน เอาเสมอภาค วธิ ปี รุงยา: บดใหเ้ ปน็ ผงละเอยี ด ละลายน�ำ้ ขา้ วคว่ั รปู แบบยา: ยาผง กระสายยา: น้ำ� ขา้ วควั่ วิธีใช:้ กิน รายละเอียดของตวั ยา/สมุนไพรในตำ� รบั ลำ� ดับ ตวั ยา/สมนุ ไพร ส่วนทีใ่ ช้ ชอ่ื วิทยาศาสตร์ ชอื่ วงศ์ ปริมาณท่ใี ช้ ๑ จนั ทน์ขาว ๑ ส่วน ๒ รากสามสิบ *แก่น Santalum album L. Santalaceae ๑ สว่ น ๓ การบูร ราก Asparagus racemosus Asparagaceae ๑ ส่วน Willd. ๔ เปลือกกระทมุ่ ๑ ส่วน เหลอื ง *ส่ิงสกดั จาก Cinnamomum camphora Lauraceae เปลือกต้น (L.) J. Presl ๑ สว่ น ๕ รากช้าพลู เนื้อไม้และใบ ๑ ส่วน ๖ เกสรบัวขาว เปลอื กตน้ Breonia chinensis (Lam.) Rubiaceae ๑ สว่ น *บวั สาย Capuron ๗ เกสรบัวแดง *รากและไหล Piper sarmentosum Roxb. Piperaceae *บัวสาย เกสร Nymphaea lotus L. Nymphaeaceae เกสร Nymphaea rubra Roxb. Nymphaeaceae ex Andrews หมายเหตุ * ตัวยา/สมุนไพร ส่วนที่ใช้และช่ือวิทยาศาสตร์เป็นความเห็นร่วมของคณะผู้ทรงคุณวุฒิ ทส่ี รปุ มาจากส่วนของสมุนไพรชนดิ นั้น ๆ ทีน่ �ำมาใช้เปน็ ยากนั โดยทวั่ ไป Book-7.indd 351 2/11/20 15:59

352  คำ�อธิบายจารึกตำ�รายาวัดราชโอรสารามราชวรวิหาร ล�ำดบั ตัวยา/สมนุ ไพร สว่ นท่ีใช้ ชื่อวทิ ยาศาสตร์ ชอื่ วงศ์ ปริมาณทใ่ี ช้ ๘ เกสรสัตตบษุ ย์ เกสร Nelumbo nucifera Gaertn. Nelumbonaceae ๑ สว่ น ๙ ชะเอม *ราก Glycyrrhiza glabra L. Fabaceae ๑ สว่ น *ชะเอมเทศ ๑๐ ดอกมะทราง ดอก Madhuca pierrei (F. N. Sapotaceae ๑ สว่ น *มะซาง Williams) H. J. Lam ๑๑ ขัดมอน *ราก Sida rhombifolia L. Malvaceae ๑ สว่ น ๑๒ มะกล่�ำเครอื *ราก Abrus precatorius L. Fabaceae ๑ สว่ น ๑๓ ชะมด *ไขจาก Viverricula indica Viverridae ๑ ส่วน (สัตว์ตระกูลอเี หน็ ) ตอ่ มกลน่ิ (Desmarest, 1804) ๑๔ พิมเสน *สง่ิ สกดั จาก Dryobalanops aromatic C. Dipterocarpaceae ๑ ส่วน เปลือกต้น F. Gaertn. ลำ� ดับทข่ี องตำ� รบั ในตำ� รา: ๒๏๐๔ ชอื่ โรค: รตั ตะปิตตะโรค อาการ: โลหติ ระคนกบั ดี แลว้ กระจายไปท่วั ร่างกายท้งั ส่วนบนและสว่ นลา่ ง เกดิ เพ่อื ดกี ำ� เรบิ (เลือด) มีสีด�ำ เหลอื ง แดง เปน็ โรคท่รี กั ษายาก สรรพคณุ ของตำ� รับ: แก้รตั ตะปิตตะเพอ่ื ดี ส่วนประกอบของต�ำรับ: เม็ดชะมดต้น ลูกจันทน์ เปลือกอบเชย ใบพิมเสน หัวกล้วยตานี แฝกหอม ชะมด พมิ เสน เอาเสมอภาค วิธีปรงุ ยา: บดให้เปน็ ผงละเอียด ละลายน้ำ� มวกขา้ ว รูปแบบยา: ยาผง กระสายยา: น้�ำมวกข้าว (น้ำ� ซาวขา้ วท่ที ้งิ ไว้ ๑ - ๒ คืน) วธิ ีใช:้ กิน รายละเอียดของตวั ยา/สมนุ ไพรในตำ� รบั หมายเหตุ * ตัวยา/สมุนไพร ส่วนที่ใช้และชื่อวิทยาศาสตร์เป็นความเห็นร่วมของคณะผู้ทรงคุณวุฒิ ท่สี รุปมาจากส่วนของสมนุ ไพรชนดิ น้นั  ๆ ที่นำ� มาใชเ้ ปน็ ยากนั โดยท่ัวไป Book-7.indd 352 3/10/20 15:06

การวิเคราะหต์ �ำ รับยาสมุนไพรในจารกึ ตำ�รายาวดั ราชโอรสารามราชวรวิหาร  353 ลำ� ดบั ตัวยา/สมนุ ไพร สว่ นทีใ่ ช้ ชื่อวทิ ยาศาสตร์ ชื่อวงศ์ ปริมาณท่ใี ช้ ๑ เม็ดชะมดต้น เมลด็ Abelmoschus moschatus Malvaceae ๑ ส่วน Medik. ๒ ลกู จนั ทน์ *เมลด็ Myristica fragrans Houtt. Myristicaceae ๑ สว่ น ๓ เปลือกอบเชย เปลอื ก Cinnamomum verum J. Presl ๑ ส่วน *อบเชยเทศ ชน้ั ใน หรอื Cinnamomum burmanni Lauraceae (Nees & T. Nees) Blume ๒๑ ส่วน บทที่ ๔ ใบพมิ เสน ใบ Pogostemon cablin (Blanco) Lamiaceae ๕ หวั กล้วยตานี หัว Benth. ๑ ส่วน Musa balbisiana Colla Musaceae ๖ รากแฝกหอม ราก Chrysopogon zizanioides (L.) Poaceae ๑ ส่วน Roberty ๗ ชะมด *ไขจาก Viverricula indica Viverridae ๑ สว่ น (สตั วต์ ระกูลอีเห็น) ตอ่ มกลน่ิ (Desmarest, 1804) ๘ พิมเสน *สงิ่ สกดั จาก Dryobalanops aromatic C. F. Dipterocarpaceae ๑ ส่วน เปลอื กตน้ Gaertn. ล�ำดบั ที่ของตำ� รบั ในต�ำรา: ๒๏๐๕ ช่ือโรค: รัตตะปติ ตะโรค อาการ: โลหติ ระคนกบั ดี แลว้ กระจายไปทว่ั รา่ งกายทัง้ ส่วนบนและสว่ นลา่ ง เกดิ เพอื่ ดีกำ� เรบิ (เลือด) มสี ดี ำ� เหลอื ง แดง เป็นโรคทร่ี กั ษายาก สรรพคุณของตำ� รับ: แกร้ ัตตะปิตตะก�ำเริบ เพอ่ื ปิตตะสมฏุ ฐานโรค ส่วนประกอบของต�ำรับ: กฤษณา กะล�ำพัก เกสรบุนนาค เกสรสารภี กระจับบก ดอก สัตตบรรณ จนั ทนข์ าว กระวาน โกฐกระดูก หญ้าฝร่ัน ชะมดเชียง พิมเสน เอาเสมอภาค วธิ ีปรงุ ยา: บดใหเ้ ปน็ ผงละเอยี ด ละลายน�้ำดอกไม้ หรอื น้�ำมวกขา้ ว ปน้ั เปน็ ลกู กลอน รูปแบบยา: ยาลูกกลอน กระสายยา: น�ำ้ ดอกไม้ นิยมใช้ดอกมะลิ หรอื ดอกกระดังงา หรอื น้�ำมวกข้าว หมายเหต ุ * ตัวยา/สมุนไพร ส่วนที่ใช้และช่ือวิทยาศาสตร์เป็นความเห็นร่วมของคณะผู้ทรงคุณวุฒิ ทสี่ รปุ มาจากส่วนของสมุนไพรชนดิ น้ัน ๆ ทนี่ ำ� มาใช้เป็นยากันโดยท่ัวไป Book-7.indd 353 3/25/20 22:21

354  ค�ำ อธิบายจารกึ ตำ�รายาวัดราชโอรสารามราชวรวหิ าร วิธใี ช้: กิน รายละเอียดของตวั ยา/สมุนไพรในต�ำรบั ล�ำดับ ตัวยา/สมุนไพร ส่วนท่ใี ช้ ชอื่ วทิ ยาศาสตร์ ชือ่ วงศ์ ปริมาณทใ่ี ช้ ๑ กฤษณา *เนอื้ ไมท้ ีม่ ีชัน Aquilaria crassna Pierre ex ๑ สว่ น สีด�ำและมีกลน่ิ Lecomte หรือ หอม Aquilaria malaccensis Thymelaeaceae Lam. ๒ กะลำ� พัก *เน้อื ไม้ Euphorbia antiquorum L. ๑ ส่วน *สลัดได ทมี่ ีราลง Excoecaria agallocha L. *ตาตุ่มทะเล Euphorbiaceae ๓ เกสรบุนนาค เกสร Mesua ferrea L. Clusiaceae ๑ สว่ น *ปจั จบุ ันใช้ ทั้งดอก ๔ เกสรสารภี เกสร Mammea siamensis T. Calophyllaceae ๑ ส่วน *ปจั จบุ ันใช้ Anderson ทั้งดอก ๕ กระจบั บก *เถา Euonymus cochinchinensis Celastraceae ๑ สว่ น Pierre ๖ ดอกสตั ตบรรณ ดอก Nymphaea lotus L. Nymphaeaceae ๑ สว่ น *ดอกบัวสาย ๗ จนั ทนข์ าว *แกน่ Santalum album L. Santalaceae ๑ สว่ น ๘ กระวาน *ผล Amomum testaceum Ridl. Zingiberaceae ๑ ส่วน ๙ โกฐกระดูก *ราก Saussurea lappa Decne Asteraceae ๑ ส่วน (Compositae) ๑๐ หญ้าฝรน่ั *เกสร Crocus sativus L. Iridaceae ๑ ส่วน ๑๑ ชะมดเชียง *ไขมนั ในต่อม Moschus moschiferus Moschidae ๑ สว่ น (สตั ว์ตระกูลกวาง) กลนิ่ ของชะมด (Linnaeus, 1758) มีเฉพาะในตวั ผู้ ๑๒ พิมเสน *ส่ิงสกดั จาก Dryobalanops aromatic C. Dipterocarpaceae ๑ ส่วน เปลอื กตน้ F. Gaertn. หมายเหต ุ * ตัวยา/สมุนไพร ส่วนท่ีใช้และชื่อวิทยาศาสตร์เป็นความเห็นร่วมของคณะผู้ทรงคุณวุฒิ ท่สี รุปมาจากส่วนของสมุนไพรชนิดน้ัน ๆ ทน่ี ำ� มาใช้เปน็ ยากนั โดยทัว่ ไป Book-7.indd 354 3/25/20 22:22

เอกสารอ้างองิ   355 เอกสารอ้างองิ ๑. กลุ่มงานวิชาการและคลังความรู้ กองวิชาการและแผนงาน กรมการแพทย์แผนไทย และการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ . คำ� อธบิ ายตำ� ราพระโอสถ ครงั้ รชั กาลท่ี ๒ บืมโรงอัฐศก พ.ศ. ๒๔๕๙. กรงุ เทพฯ: ห้างหนุ้ ส่วนจ�ำกัด สินทวกี จิ พร้ินต้ิง, ๒๕๖๒. ๓๒๘ หนา้ . ๒. กลุ่มงานวิชาการและคลังความรู้ กองวิชาการและแผนงาน กรมการแพทย์แผนไทย และการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ . คำ� อธบิ ายตำ� รายาพระองคเ์ จา้ สายสนทิ วงษ์ บืมโรงอัฐศก พ.ศ. ๒๔๕๙. กรงุ เทพฯ: หา้ งหุ้นสว่ นจำ� กัด สินทวกี จิ พร้นิ ต้งิ , ๒๕๖๒. ๒๑๖ หนา้ . ๓. คณะอนุกรรมการจัดท�ำต�ำราอ้างอิงยาสมุนไพร ในคณะกรรมการคุ้มครองและส่งเสริม ภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทย. ต�ำราอ้างอิงยาสมุนไพรไทย เล่ม ๑. กรุงเทพฯ: อมรินทร์พริ้นติง้ แอนดพ์ บั ลิชชิง่ จำ� กดั , ๒๕๕๒. ๓๒๖ หนา้ . ๔. คณะอนุกรรมการจัดท�ำต�ำราอ้างอิงยาสมุนไพร ในคณะกรรมการคุ้มครองและส่งเสริม ภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทย. ต�ำราอ้างอิงยาสมุนไพรไทย เล่ม ๒. กรุงเทพฯ: อมรนิ ทรพ์ ริน้ ตงิ้ แอนด์พับลิชชิ่ง จำ� กัด, ๒๕๕๘. ๓๖๐ หนา้ . ๕. คณะอนุกรรมการจัดท�ำต�ำราอ้างอิงยาสมุนไพร ในคณะกรรมการคุ้มครองและส่งเสริม ภูมปิ ญั ญาการแพทย์แผนไทย. ตำ� ราอา้ งองิ ยาสมนุ ไพรไทย เล่ม ๓. กรงุ เทพฯ: โรงพมิ พ์ แห่งจฬุ าลงกรณม์ หาวิทยาลยั , ๒๕๖๐. ๔๐๘ หนา้ . ๖. นนั ทวนั บุณยะประภัศร, อรนชุ โชคชยั เจรญิ พร. สมุนไพรไมพ้ ้ืนบา้ น ๑. กรุงเทพฯ: บรษิ ทั ประชาชน จำ� กดั , ๒๕๓๙. ๘๙๕ หน้า. ๗. นนั ทวัน บุณยะประภศั ร, อรนุช โชคชยั เจริญพร. สมนุ ไพรไม้พน้ื บ้าน ๒. กรุงเทพฯ: บรษิ ทั ประชาชน จ�ำกดั , ๒๕๓๙. ๖๔๐ หน้า. ๘. นันทวนั บุณยะประภศั ร, อรนชุ โชคชยั เจรญิ พร. สมุนไพรไม้พนื้ บ้าน ๓. กรงุ เทพฯ: บรษิ ทั ประชาชน จ�ำกัด, ๒๕๓๙. ๘๒๓ หน้า. ๙. นันทวัน บณุ ยะประภัศร, อรนุช โชคชยั เจริญพร. สมุนไพรไม้พื้นบา้ น ๔. กรงุ เทพฯ: บรษิ ทั ประชาชน จำ� กัด, ๒๕๔๓. ๗๔๐ หน้า. Book-7.indd 355 2/11/20 15:59

356  คำ�อธิบายจารกึ ตำ�รายาวัดราชโอรสารามราชวรวหิ าร ๑๐. นนั ทวนั บณุ ยะประภัศร, อรนชุ โชคชัยเจรญิ พร. สมนุ ไพรไมพ้ ื้นบา้ น ๕. กรุงเทพฯ: บรษิ ัทประชาชน จ�ำกัด, ๒๕๓๙. ๕๐๘ หนา้ . ๑๑. ภาควิชาเภสัชพฤกศาสตร์ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล. สมุนไพรและ เครือ่ งยาไทยในยาสามัญประจ�ำบ้าน. พิมพ์คร้ังท่ี ๑. กรงุ เทพฯ: หจก.สามลดา, ๒๕๕๗. ๓๖๙ หนา้ . ๑๒. พระครสู งั ฆรักษ์ อนรุ กั ษ์ โสตฺถิโก. วัดราชโอรสาราม ราชวรวหิ าร. นครปฐม: รงุ่ ศลิ ป์ การพิมพ์ (๑๙๗๗) จ�ำกดั . ๙๐ หนา้ . ๑๓. สำ� นักงานขอ้ มูลและคลงั ความรู้ กรมพฒั นาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ . การจดั หมวดหมแู่ ละรหสั มาตรฐานภมู ปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทย เลม่ ๑ (Thai Traditional Knowledge Classification, Volume 1). กรงุ เทพฯ: บริษทั โอ-วิทย์; ๒๕๕๙. ๑๖๔ หน้า. ๑๔. ส�ำนักคุ้มครองภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการ แพทย์ทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข. ชุดต�ำราภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทยฉบับ อนุรักษ์ จารึกต�ำรายาวัดราชโอรสารามราชวรวิหาร. กรุงเทพฯ: องค์การสงเคราะห์ ทหารผา่ นศึก; ๒๕๕๘. ๓๑๐ หนา้ . ๑๕. ส�ำนักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืช กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช. ความหลากหลายทางชีวภาพพืชสมุนไพรในประเทศไทย เล่ม ๑. พิมพ์คร้ังที่ ๒. กรงุ เทพฯ: หา้ งสว่ นจ�ำกดั งานพิมพ์, ๒๕๕๙. ๓๒๔ หน้า. ๑๖. รัชนี จันทร์เกษ, อุษา กลนิ่ หอม, ยงศกั ด์ิ ตันตปิ ิฏก, ปารณัฐ สขุ สุทธ,ิ ศรัณยา จนั ษร และวนดิ า คำ� หงษา. การพฒั นาการจดั หมวดหมแู่ ละรหสั มาตรฐานภมู ปิ ญั ญาการแพทย์ แผนไทยของประเทศไทย. วารสารการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก. ๒๕๖๐;๑๕(๒): ๑๗๕-๑๙๑. Book-7.indd 356 2/11/20 15:59

ภาคผนวก ๑. ดัชนพี ิกัดสมนุ ไพร ๒. ค�ำส่ังกรมการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื กท่ี ๑๔๙๒/๒๕๖๑ เรอ่ื ง แตง่ ตั้งคณะท�ำงานวิเคราะห์องค์ประกอบต�ำรบั ยาสมุนไพร ในต�ำราการแพทย์แผนไทยของชาตแิ ละตำ� รบั ยาแผนไทยแห่งชาติ ๓. หนงั สอื กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ที่ สธ ๐๕๐๘/๕๒๖๑ ลงวันที่ ๒๘ ตุลาคม ๒๕๖๒ เร่อื ง ขอความอนเุ คราะห์ใช้เอกสาร “หนังสอื ประวตั วิ ดั ราชโอรสารามราชวรวหิ าร” เพื่อการอา้ งอิงประกอบการจดั ท�ำ “หนงั สอื ค�ำอธบิ ายจารึกวดั ราชโอรสารามราชวรวหิ าร” Book-7.indd 357 2/11/20 15:59

358  ค�ำ อธิบายจารึกต�ำ รายาวดั ราชโอรสารามราชวรวิหาร ดัชนพี ิกดั สมนุ ไพร กระดาดทัง้ สอง ๘๗ ๘๘ ๓๑๕ ๓๑๖ ๓๑๘ ๓๑๙ กระพงั โหมท้งั สอง ๕๖ กา้ งปลาท้งั สอง ๑๒๐ กำ� มะถนั ทัง้ สอง ๑๘๐ กุ่มทัง้ สอง ๕๖ ๑๑๔ ๑๑๖ ๓๑๘ ๓๒๑ ๓๓๓ ๓๓๔ เกลอื ทั้งหา้ ๑๓๕ โกฐทั้งเก้า ๑๑๔ ๑๑๖ โกฐท้ังหา้ ๗๖ ๗๗ ๒๐๔ ๒๔๖ ๒๔๗ ๒๕๘ ๒๕๙ ๓๒๓ ๒๒๔ ๓๓๖ ๓๓๗ ๓๔๐ ขมิ้นท้งั สอง ๑๗๖ ขอบชะนางทั้งสอง ๙๐ ๙๑ ๒๑๐ จันทนท์ งั้ สอง ๓๘ ๕๐ ๗๑ ๗๒ ๗๖ ๗๗ ๒๐๑ ๒๔๕ ๒๔๖ ๒๔๘ ๒๕๘ ๒๖๑ ๒๖๔ ๓๒๓ ๓๒๔ จงิ จอ้ ทงั้ สาม ๒๙ ชบาทงั้ สอง ๓๗ ชะเอมทง้ั สอง ๑๑๔ ๑๑๗ ๑๗๐ ๑๗๑ ชงิ ชที่ ั้งสอง ๓๗ ตรกี ฏกุ ๔๖ ๗๓ ๗๕ ๗๖ ๙๓ ๙๔ ๙๕ ๙๖ ๙๗ ๑๐๒ ๑๑๐ ๑๑๑ ๑๒๙ ๑๓๐ ๑๖๔ ๒๑๓ ๒๑๔ ๒๘๑ ๒๘๒ ๒๘๓ ๒๘๔ ๒๘๕ ๓๓๖ ๓๓๘ ตรผี ลา ๗๐ ๗๑ ๗๒ ๗๖ ๗๘ ๙๘ ๑๐๒ ๑๓๓ ๑๓๔ ๑๓๕ ๑๖๗ ๑๖๘ ๒๒๘ ๒๓๐ ๓๒๒ ๓๒๓ ๓๒๔ ตบั เตา่ ทงั้ สอง ๒๒๓ ๒๒๔ ตำ� ลงึ ท้งั สอง ๓๗ ตุมกาทัง้ สอง ๒๒๓ ๒๒๔ เทียนทั้งเจ็ด ๗๖ ๗๗ ๑๑๔ ๑๑๗ เทยี นทง้ั หา้ ๒๓ ๒๙ ๕๖ ๕๘ ๖๔ ๖๕ ๑๒๗ ๑๒๘ ๒๐๔ ๒๐๕ ๒๑๖ ๒๔๕ ๒๔๖ ๒๔๗ ๒๔๘ ๒๕๐ ๒๕๔ ๒๕๕ ๒๕๘ ๒๕๙ ๓๑๘ ๓๒๓ ๓๒๔ ๓๓๖ นมแมวท้งั สอง ๙๐ ๙๑ Book-7.indd 358 2/11/20 15:59

ภาคผนวก  359 เบญจกลู ๗๐ ๗๑ ๗๒ ๗๖ ๗๘ ๒๕๗ ๒๕๘ ๒๕๙ ๒๘๑ ๒๘๒ ๒๘๔ ๒๘๕ เปลา้ ท้ังสอง ๓๑๘ ๓๒๐ ผกั ชที ั้งสอง ยาขา้ วเยน็ ทง้ั สอง ๕๖ ๒๑๒ ๓๑๘ ลกู จันทน์ทงั้ สอง ๓๑ ๑๘๐ ๑๘๑ ส้มกงุ้ ทงั้ สอง สมอท้ังสาม ๓๘ ๓๑ ๓๒ ๙๐ ๙๑ ๑๑๔ ๑๑๗ สีเสยี ดทั้งสอง ๑๒๗ ๑๒๘ ๑๓๕ ๑๓๖ ๑๗๐ ๑๗๑ ๒๓๖ ๒๓๗ ๒๔๑ ๒๔๖ ๒๔๘ แสมทงั้ สอง หัศคุณทัง้ สอง ๒๕๐ ๓๔๐ ๓๔๑ อบเชยทง้ั สอง ๑๗ ๒๐ ๒๑ ๒๒ ๓๙ ๑๙๑ ๓๑ ๓๒ ๑๑๕ ๑๑๘ ๑๒๙ ๑๓๐ ๒๑๖ ๒๑๗ ๓๑๘ ๓๒๐ ๑๒๙ ๑๓๐ ๑๗๐ ๑๗๑ Book-7.indd 359 2/11/20 15:59

Book-7.indd 360 2/11/20 15:59

Book-7.indd 361 2/11/20 15:59

Book-7.indd 362 2/11/20 15:59

Book-7.indd 363 2/11/20 15:59

Book-7.indd 364 2/11/20 15:59