Мұқағали т1

Ми кажыткан арманым! 0Mipci3ciH сен неге? Думанды едщ, жан жарым! КешлЫзсщ сен неге? Бойым балкып елж1реп! Куантасын сен неге? Алып-ушпа, шер журек! Кумартасьщ сен неге?.. 19.11.1950 ж.. Шибут. Бакытты сонау сэби шак, ЕскеруЫз етттьау! Т ф ш ш ш з кун кусап, Баянсыз жылжып кепггп-ау! Жойылып жастык бедерщ, Жок болып ушып кетедьау! Не кэрипк, не eniM, Менджсщ деп жетед1-ау!.. 19.11.1950 ж.. Шибут. КЫ СТЫЦ KYHI Кун кулмейд1 еркшше нурын шашып, Дамылсыз кек кумбезш булт басып. Отыр м1не карт анам ойга шомып, Таянып уршыгына, куты кашып. Кун шыгып, кеп кдармей кайта баткан, Туншыгып булт астында таулар жаткан. Кар жамылган кен дала, асау езен Устшде кекшш меруерт музы каткан. Тэкэппэр кыс ne6i неткен куппз, Ак кырау алыстагы орман ycTi. И иш п элс1з дене жас шыбыкгы, Улыган долы боран сота тусп. Улпа кар кеше гана жауып erri, ЮршжЫз акка орап тешректг Жуз1ндй бейне супу нурга белей, Жабысад шыткыл аяз карып 6crri. Акша кар кез уялтып, шагылысып, Алтыннын унтагындай жылт-жылт erri. 52

Ыскырып, аяз зулап кен далада, Керкше кез мюслей каккан сылан. Леблмен уын шашкан айналага, Тэр1зд1 ыскырыгы зэрл1 жылан. (Аяксыз калды). 3.III. 1950 ж:. Шибут. ЖЫЛ КУСЫ Сагынган самалындай ескек желмен, Сызылтып энш айтып 6ipre келген. Жыл кусы, аман-есен оралдын ба? Муная коштасып ен туган елмен. Ескенде тонды epiTin жаз лебй Келед деп куанышпен куткем ceHi. Кыйкулап дэл тебемнен ушып етш, Мын толгап энге салып куант менЙ Катар тузеп эн салшы, узын тырна! Шыкылыкта, шымшыгым, сен д е турма! Кара торгай, карлыгаш, байгыз, кекск, Мактан eiin e3infli сен де жырла! CyfieyiM жок, панам жок, еш туыс та, EcKepyci3 тебемнен журмш тыста. Саралаказ тебемнен каик crin ед, MefleyiM деп мун шактым ушкан куска. 14.111.1950 ж.. Шибут. кектЕ м Ыстык нурын тек и кун, Жадырады кыр мен бел. Сагынгандай аймалап, Бет желпид1 ескек жел. Сабыр болып кар cpin. Акты езенд! куалап. Доп ойнап, кешл Keiepin, Бапалар да куанад. 9скен жерге жыл кусы, Сагына кайта оралды. Ж1б1д1 жерд1н кыртысы, MeflipiMci3 тоны жогалды. 53

Жаршы боп бакыт танына, Жарк erin ертен жаз келед. Нэр алып сэби жанына, Гул жарады жас Терек. 5.111.1950 ж.. Шибут. Ойында арман, KacipeT шалган. Касиетслз мен 6ip жан. Эуре еп п боска, Жат кылып доска. Алдадьщ-ау, сум жалган. Беймаза кецш, БелпЫз OMip. Бакытсыз eTin барады. Элдене linen, Талпынган журек, Эуреге неге салады? бсекшш дос кеп, Сыйласар дос жок, Кен1лд1н KipiH ашатын. Коргалар ел жок, Корганар ем жок, Журектщ уын басатын. Кор бодцы жаным, Жогалды арым, Осы ма, тагдыр, косканын? Агыткан сырды, Жокгаскан мунды, Сагындым, кайран достарым? Коргансыз, элс1з, KopeKci3, нэрс1з, Секщд1 шыбык жалгыз тал. Кемег1н болсын, Сагынган досым, Мен rapinTi есще ал! 21.111.1950 ж.. Шибут. 54

БЕС ХАТ 1. Ж1Г1Т C 0 3 I Сэулем, саган жаздым хат, Журсщ бе есен, кещ л шат? Жас журектщ толкыны, Тек езще аманат! Сен - 6ip асыл гауьар тас, Саган гашык мен 6ip жас. Огка салсан, езщ бш. Кол артамын, колац шаш. Уландырды махаббат, Kyfiflipefli отка уксап. 0лсш, куйсш демесен, Ешретпей емш тап. Сэлем саган, кара кез, Сен - 6ip алтын, мен - 6ip жез. Кайрылмасан езщ бш, KacipeTTeH шыккан свз. 2. КЫ З ЖАУАБЫ Жаздым жауап, замандас, Tifleyi 6ip балгын жас. Аманатын журекте, Айрылганша жогалмас. Жуз1не ceHiH карайын, Дерт1це шипа болайын. Менде болса тагдырын, Отыма неге салайын? Сендей ыстык махаббат, Маган дагы емес жат. Жаным 6ipre егерде, Туйыктан етсен сен бастап. 0TKip сэулен Tycri ш ке, Танданамын бул icKe, Эуре етпепн мен сорды, Эйел жолы - жвдшке... 55

3. Ж1Г1Т C 0 3 I Айттым салем сэулеме, Салайын неге эуреге. Сагынганнан караймын, Сен1н нурлы сэулене. CepTine сенщ жетешн, Эуре eTin боска не етешн. Шынымен ерсен сен маган, Туйыктан алып етешн. Айырылган досынан, Мен де езпшей шошыган. ¥натса адал журегщ, Сез байлайык осыган. Сэлем саган, кыпша бел, Мен rapimce кен1п бел. Сипатар ем бет1мд1, Сокса сенен самал жел. 4. КЫ З ЖАУАБЫ Айттым сэлем, замандас, Айналады газиз бас. Мен 6ip кемip, сол уш'н Акка куйе жагылмас. EKiumi алдым хатынды, Жаныма жайлы, татымды. Киялым, ойым адасып, Шытырман болып шатылды. Сайратпа кецш булбулын, Айнытпа журек кургурын. Бабында сен - балапан, Байлаудагы мен - кулын. Тус1нсец, сырым ашылды, Tycipcen, отым басылды. Суйсец меж шынымен, Ноктага сукпа басынды. 56

5. Ж1Г1Т C 0 3 I Айттым сэлем, сушеттм, Айгагымен кушктщ. Жайлы жаткан жаньща, Жазыксыз бекер т и ш тн . Журепмд! шелдетш, “Махаббат” деп желдетш. Оятыппын уйкыцнан, Уйктатам деп тербетш. Дерт салдын 6ipax жаныма, Адастым, м1не, тагы да. Амалым не аллага, бтем ш де сагына. Кош бол, кош бол, сэулежан, Жогалып тушн, атсын тан. Бурылып кайда тартсан да, Ак кун шыксын аддьщнан. 22.111.1950 ж., Шибут. Ержке коймас кулд1рмей, Албырт жастык аяулы-ак, Баянсыз, 6ipaK бшдфмей, Жылысып отер баяулап. 22.111.1950 ж.. Шибут. ТУГАН ЖЕР ТУДЫРГАН ОЙ Болмады кайта тагы юннрмеске, Болмады ойга еткенд1 тус!рмеске. Анамнын аймалаган шебшдей, EcKerin ежелпш Tycipfli еске. Оскен жер ani ойымда, умытпадым, Ежелден ансаушы ед1м, жуыкгадым. Егерде жырламасам, риза смес Keuieri 6ipre ескен шыбык, талым. McHi жырла дегендей кара суын, Mcni жырла дегендей калын нуын. Metii ойьщнан калайша шыгарасьщ, Деп маган айткан да efli талай улыц. 57

бскен жер, ен бойына торсам карап, 0з1ме, ел етм е б1тер канат. Кушуга сыйдыра алман кушагыма, Сондыктан жырым кетсш ceHi аймалап. Анамнын м е т еЫрген аясындай, 0кемн!н мен1 суйген санасындай. 0скен жер, камкоршымдай карайсын сен. 0з1ммен 6ipre туган жанашырдай. Шатганам шыбыгьщды суйемш де, Балкиды imiM емес, суйепм де. EciriH дуниенщ ашкан ед1м Юшкентай езенщнщ жиелнде. ©зеннщ жагасында, тозган тамда, Туылу кандай кымбат мендей жанга. Жыртык там журу1ме суйеу болтан Таппынып, мен OMipre умтылганда. Оран ап меш шокпыт бестепне, Куана кун-кун сайын ескешме. Мен ушш менщ газиз ата-анам, 0м1рдщ тозак отын кешпед1 ме? 0TKi3in талай тунд1 газиз анам, Ак сутш аймапатып берген матан. Сол тамда тун уйкысын терт белген-д1, Beciicre даусымды ecrrin шырылдаган. 0кемд1 неге умытам кетпешмен, Жадан аяк жумыска кеткешн мен. Мен ушш, менщ алгы к у тм унпн 0ткен-д1 талай азап еткелшен. Эйелк “Маган к т м эпермедщ! - Деп жылап, - маган неге экелмедщ?” YpnHin от басында мен отырсам, Киналып курсшген-д1 экем менщ Кайгы мен капада ecin, шатганбай-ак, Сазына турмысынын баткандай-ак. Елестейд1 Карасаз кум-тасынан Экемнщ азап жолы жаткандай-ак. Карасаз мен in алтын беапмдей, Bip кундж омipiMitin бесипндей. Сенен таткан алгашкы бие емшепм 0м1рдщ тунгыш берген неаб1ндей. Бойына кара судын шыгып калын Bipre ескен бауырымдай шыбыкгарын.

Шшцд! от, miairimu корган eTin, Асыр сап аралында шыныккамын. Жаныма сусын болып бал булагын, Ки1ктей орманында каргыладым. Жершде жетзмек боп калганымда, Суына сырымды айтып зар жыладым. Эне тур соган куэ жар кабагьщ, Жагалап сонда журш зарлагамын. Межрбанды экемнен Meni айырган Gniiu еккен согысты каргагамын. Баса алмай вксйтмд1 куспап па ед1м, Шыдамай шыбыгынды кыспап па ед1м. Сшем катып 6ip сэтте жата калып, Тасьщ менен кумынды кушпап па ед1м. Туган жер, тулган xci6in сонда сенщ, Жубатып, жупар куйып, ескек желщ, 0кем нщ сакалындай кек балаусан Жасымды суртпеп пе ед1 cyfiin MeHiH- Сэбид1 жет1мекке тенеместен, Туган жер, асыраган сен емес пе ен? Кармак сап, балык аулап, бак-бак т е р т , вспеп пе ем жокшылыкты елеместен. Туган жер, тулган сенщ шыкпас естен, Болсам да ойы саран, yMiTi ешкен. Суйемш, шын суйем!Н влкенд1 мен, Себебк балапанмын сенен вскен. Анамныц мандайындай аспанына, Карасам, азык алам жас жаныма. Сендел1п сендеп вткен кундер1мд1, Тенейм1н OMipiMHiH аскарына. Жагасында жайкалып жасыл курак, Коз жасындай тес1нде кекнлл булак, 0м1рден квп екпмш кврген жандай 0KciriH токтата алмай жатыр жылап. 0 н е сонау алыста, киыр шетге, Жасыл орман жабыркап жатыр теккс. Йемене, неге каулап есе алмай тур? Шырпысын врт шалган ба ертеректс? Жатыр мулпп кен далан муц баскандай, Жапырагы д1р1лдеп ымдаскандай. Баяу соккан толассыз ескек желмен Сары селеущ сыбырлап сырласкандай Басканын бай влкес1н, ауданын да, Апмаймын сен1н кедей аумагына. 59

Дамылдап бултгар жатыр бура жалды, Кез салсам еркеш-еркеш тауларьща. Жалгыз туп таудагы ескен балашыгьщ, Аяулы-ау айналайын карашыгым. Теллген томен карай 6ypi гана 9м1рд1н уткандай-ак бар асылын. Ансаткан талай жанды, таныркаткан. Коз салшы Шалкедеге келбеп жаткан. Аркада аныз болган Бурабайды ¥тпай ма мына б1здщ Есекарткан? Кез жетпес кек TipereH шьщырау куз, Жалтырап жазы-кысы жамылган муз. 0jini мен Елбурыстан кем туспейтш MiHe тур Хан T3Hipi мен Тэншэндаз. Жакын тартпас жан калай ез елше? 0 з елin сактамай ма езепне? Жылгасын Текес пенен Байынколдьщ Тёректщ тецгермес ем езенше. Жабыркап, жалтармас ем жастыгыма, EpiKci3 енкеймес ем бастыгына. Бермес ем Берд1бектщ “Булагын” мен Тайырдын тэкэппэрл1 “Таскынына!” Япырмау, не айттым мен, шмш еотдам? Бишара-ау, неге козды кундеспгщ? Сезгенше Тайыр аган е н д т жыл, Сыртынан таласа бер, бшмес бупн! (Бул шумак уст1нен сызылган - Сарашы). Отырмын ортасында ез ел1мнщ, 1нпмнен сез!н жуптап елет'мнщ. Сурауга судын сырын ебш таппай, Шетшде карап турмын езенщнщ. 03eiiiM cyficiHaipfli, таныркатты, Наз, еркел1 сулудай сылан какты. Жагада куб1рлеген MeHi байкап, Сылкылдап, келекелеп кулш жатгы. Толкынды толкын куып буландады, Адастым тэтп ойымнан, су алдады. “Каргам-ау, неш кутш отырсын?” - деп, Енкейд1 анам менщ су алгалы... Туган жер, шаттыгын мен кушпне Ортакпын. Жырым айгак сукиме. Аралында адаскан аккуывды Тапсырсаншы ертерек ушрше! 60

Жабыркатпай, жасытпай ж1гер1мдн Егерде кабыл алсан тигепмд!, Шынымен керек десен, берер ед1м Данкоша жулып алып журепмдь 1950 ж. Ш ИБ¥ТТА Асыр сап койынында еспесем де, Шаттанып шапгынынды кешпесем де. Kepicitmi сенщ супу жыр етпекпш, Теселтш тш тушшн шешпесем де. Келгел! жылдан асты осы жерге, (Жат елде кунелткел1 мен шерменде). Дос тутып сыр ашамын, мун шагамын, Осынау келбеп жаткан кербез белге. Кеуден-кен, жотан-алып, тасьщ-найза, Аспанда тебен тиген алтын айга. Тулатып толкындарын таска согып, Таскындайд ерке езенщ терец сайда. Домалап тастан аккан элс1з булак, Сылдырап агып жатыр ол да кулап. 0зенн1н ерке ун1мен тербелед1, Жагада жапырак пен кекшс курак. Кекте кун он бойына нур себелеп, Гулден1п, 6ypmiK жарган тал мен терек. Самалмен салкын соккан карагайлар Толыксыйд жамылып ап жасыл желск. Кыркада кулпырганда кызгалдагын, Кия алмай мен де кундеп кызганамын. Кыйкулап жыл кустарыц эндеткенде, Шабыт туып журекте, кызган жаным. Балауса балдырганын гул атканда, Шанк е т т тау кыраны т1л катканда. Мен де сол тан нурынан нэр алгамын, ¥йкыдан тан шолпаны оятканда. Шынын мен, Шибут, ceHiii аскарьща, Шыныраудан коз сапам тастарына. Мумкш, сен акылымнын аркауы боп, ©MipiMHiH жазыларсын дастанына. 5.1У.1950 ж. Шибут. 61

ЛЭЗЗАТКА (Сен муны жаттап алып, эншен айт) \"Сенсщ жан Лэззаты, Сенсщ тон шарбаты. Артьщша жарапщан Алланыц рахматы \". (Абай) Кулпырса да кызгалдак, куарса да, Кайгыланган журепм куанса да. Лэззатым кецЫмнен кетпес менщ, Кайнап аккан булагым суалса да. Лэззатым! в с е алмай вшкен канатым. Мунаюмен, кеюмен кушм етп, Ж урелме сум ажал уын екп. Бакытымнын тунгышы, ен Tarrici - Лэззатым кешеп кайда кетп? Лэззатым! Хош бол, сэулем, Канатым!.. 20.IV.I950 ж.. Шибут. Жетектеп умгг, киялым, Кайда мен1 суйред1? Оку болып кумарым, Бойымды ж1гер билед!. Кумарым сол 6ip басылып, Болсам-ау ие бакытка. Бш мге гана бас урып, Отырсам нак сол уакытга. Айналып арман аныкка, Т1пекке, мумкш, жетермж. Жексурын болып халыкка, Жылаумен, мумкш, етермш. 20.IV-50 ж.. Шибут. 62

TIJ1EK (Аттанар алдында) © rri кундер, жетп куткен сагатым, Бул кунд1 ойлап журек жайсыз согатын. Kyrefli алда меш тагы ауыр сын. Не жаксылык, не жамандык табатын. (1здеймш ыцсыз-дынсыз бос орын), Кутед меш не бакытым, не сорым. Арманыма жете алмасам егерде, Сол да OMip ме, маган TipniK Heci оньщ? О, жасаган! Жара салма тагы етке, Келеке етпе достарыма желекпе. Ансап куткен арманыма жетюзпн. Доска кулю, душпаныма таба етпе! Жэрдем берпн дэрмен! жок куппме, Тиянакты нэтиже бер iciMe. LLIepfli басып, куанышты кушактап, Оралайын дос пен кастын iuiiHe! 2I.IV-50 ж., Шибрп. ЧИрюн киял, ойды жеген дертпен тен, Турлауы жок сайкал едщ неткен сен. Кур талаптын кушагында кун OTin, вш пес арман арасында калдым мен. Мыкгы болып, куцгп бойга жиямын, Алдандырад арман кутан киялым. Умптенген Kipe алмасам уяга, Айтшы, досым, кайда барып сыямын?.. 8. VII.1950 ж.. Алматы. МАХАББАТ Кумартасын жете алмай, Кайгырасын сатынып. Кыл кешрден вте алмай Киыласын табынып. Журепщц бос етт, Жудеп журш суйерсщ. б зщ е езщ кас eTin, 9 з отына куйерсщ. 63

взш е бал, баскага у, Сез1мд1ге ен кымбат: Кайгы, сую, кумарту - Ен 6ipiniui махаббат. 9.VII.1950 ж., Алматы. АЛМАТЫ Ак сакалды Алатау Бауырына алып тербеген. Kepix берген бакша-бау, Квкке кулаш сермеген. Сэулетп, эсем астана, Гулдент, ecin барады. Енкейген xapi, жас бала. Керкщнен корек алады. Астанам аспан кепнен, Орын ап, дэурен суред1. Согады 6ipre сен!мен, Казактыц ap6ip журен. Алатаудьщ бауыры, Аяулы жердщ жаннаты Осынау казак ауылы, Астанам менщ Алматы. 9.VII.I950 ж. ...Ец болмаса аяулы свз айтысып, сщыргыущыттыц ырымын ктесекий?! Жэй гана квзтаныс адамдарша, Kipnitu уйдщ бурышында турып, цыскр гана куцк еттЫ те журе бердЫ. Сол соцгы минуттыц жаманы-ай! Жаныма вте жайсыз бул жагдай... (М.Мацатаев) ...Япырмау, калай едщ сен?.. Кайгыга салдын тагы да. Бойыма елшеп тенбе-тен KacipeT бердщ жаныма. Аткандай efli алтын тан, Орнатгын кайта тунекп. Дамылдап ед1, жанадан Оянтгын кайта ж у р е н ! 64

11Лркш-ай, кымбат сол 6ip шак, Шибугган ceHi керш ем. Жалынсыз таза отка усап, Кецйпмд1 адал 6epin ем. Суйюмд1 едщ сонда сен, Аяулы менщ жанымдай. Ойласам соны, сорлы мен Шыдармын калай жарылмай? 0|унрдщ гульжастык шак, (Деп ойлап ем, жогалды). Кайгы, сую, махаббат Журекке кайта оралды. Болжай алмай жузпии, Елестетш табындым. Кайраттын кылы узшдк Кайтадан тагы сагындым... 6.VIII. 1950 ж.. Алматы. САГЫНАМ, Ш ИБ¥Т, СЕН1 ДЕ ...Жылап аккан езеш, Мунлы ма ед1, кандай ед?... Жасырын журек сезед1 Кез жасы онын балдай ед. Тунекпен тутып кешлдк Тунжьтаушы едщ сен гажап. Алые oip арман ем1рд! Кайгыртушы ед1н ойга сап. Адаскан кейде акша бупт, Конакгаушы ед1 басына. Ойымнан кайгы боп умыт, Отырушы ед1м тасьща. Толкын 6epin шалгынга, Толыксушы ед1 самал жел. Кун батардын алдында, КеплДю тартып аскар бел. Сагынам, Шибуг, с е т мен, Аяулы, жалгыз жанымдай. Сагынам адал кещиммен, 031НД| суйген жарымдай. Ауыр 6ip ойда отырып, Жазганда сэлем ел1мс. Кез(мд1 жаска толтырып, Сагынам, Шибут, ceiii де. 6. VI11.1930 ж.. Алматы. 65

вскен жер жылы журекке, Шибуттан мен де адастым. Жакын да болса алыстап, Ауыр 6ip халге жанастым. Леб1н ыстык - ез ел1м, Б тктесщ ем1р1мде. Коштасканша кез жумылып, Сакталарсын кецинмде. 1950 ж. БОЛЖАУ Айтшы, дос, айтшы маган юм ангарган Белгю з болашагын туманданган? Жумбагын алгы куннщ керсем-ау деп, Мен дагы келешекке кумарлангам. Ол кундер жетюзер-ау, 6ipax маган, Жудетш осы шагым жара салган. Бата алмай кул болуга dip-ак ceHin, Тек влмсй, ыстык откз кутп-жанам. Клм oinciii болашагым элде жарык, Келдененс1з жол шыгар айкыи, анык. Дегенде: “Kypecyci3 бакыт кайда?” Тунерем туцгиык 6ip ойга калып. II.IX.1950 ж.. Алматы. Б1РОЙ Ацсадым, амалым нс, сэулем, с е т , Ж удетт жасырын ой жанды жед1. Кайнаган KacipeTKe ем алайын, Жарк ermi кез алдымнан келсе жеш. Ойнар ед1м, кулер ем, ойда 6ipaa: “¥мытам ба сэулемд!?”, - деген сурак Кснетген арам ойды ыдыратып, Meni алып адапдыкка кетер жырак. Акталып, айрылганда ойдан бетен, Тапкандай тузу жолды, адал мекен. Сол кезде кез алдыма елестейд!, Бсйнес! алыстагы адал некем. I2.IX.I950 ж.. Алматы. Ш.Т.И. 66

Ум1ттенем ушпай жатып уяда, Кузда турып кез саламын кияга. Дэметемш болашактан, маганда (Шаттык нурын журепме куя ма?) Бакытынан жалгыз тамшы кия ма? Кумартамын, eMip, саган жалгыз-ак, Жалынды отын жас журекп жангызад. Сокпагы квп кара жолын Kayirrri, Y M irri y3in, ойыма арман салгызад. 0Mip - тешз, ол тещзде мен шабак, Тутпак болып Typni Kayin тур карап. Озбыр шортан кармагына баланын Ынбесем, маган бакыт сол гана-ак. I5.IX.I950 ж.. Алматы. Шет пплдер институты. YMITIM - 0ЛЕЦ1М Жасыма, кеш л! Жас талап, Жумбагыц сен1н шешшер. Жуз1нд> бакыт аймалап, Журектщ дертш emipep. Умггпн оты жылытад. Муз болып каткан бойымды. Кайгыны квщл умытад, влеш м тербеп ойымды. 2I.IX.1950 ж., Алматы. САГЫНЫШ САГАТТАРЫ КаЫреттен атылып кадалган ок, Сагынудан суалып кайнаган шок, Ансап журген журекп алдандырар, Асылымнан калайша хабар да жок. Кам кецинм хатьща табынса да, Fазиз журек кумартып сагынса да, Арамдыкка шын ойым атгатпайды, Адал ойдан асылым жацылса да. Зарыгу, сагынумен кун втсе де, Кер imiHe кецшмд1 тунетсе де. 67

Ауылда махаббатым шын иеа, Бегде жан журепме гул ексе де. ЕлеЫ гунде гана кушак жайып, Карсы алад... BipaK сэтте кезден гайып, 1здеп ж у р и оянсам... кенш бей-жай, Кунпрт туске екпелеп тангажайып. 3X 1950 ж. Шынымен еткен енбек еш кете ме?! Урланып есш eMip боска ете ме?! Токэппэр, улы о\\мрдщ зор толкыны Шетше лактырып шошка ете ме? Достар-ау, жандарьщ 6ip ашымай ма? Буйте берсен, жас талап жасымай ма? 0M ip-ay, езщ айтшы кенейш мен, Yм т м сенен куткен осылай ма? Коркамын, уяламын, кысыламын, Кении» енд1 кайда ушырамьга? 0сект1н бупты т е н т келед1 эне! Тагы да кандай дертке ушырадым! Beciicre жатканымда-ак, eMip, саган, Бой ура, кулаш жая кумарлангам. Жарайды, тарткан сыйын кайгы болса, Амал не, елген1мше кабыл алам. 30XU950 ж., Алматы. ЛЫКЕНГЕ! Баруга бата алмай быксык елге, бттазш eMipiMAi журм1н мен де. “Япырай, сэулем кашам оралар”, - деп, Кутумен саргайдын-ау, жаным, сен де. Эльак ертен жетерм1н сол 6ip елге, Аксак каз комар барып ылай келге. Куаныш пен кайгымды кабат алып, Сырымды жетк1зерм1н Лыкенге! 30.XU950 ж., Алматы.

ЕС1НДЕ ME? 11Лркш-ай, сол 6ip einip мунсыз ескен, Ангарсам, адастырган, i3i ешкен. Санаусыз сан гасырлар етсе даты Кызыгы балалыктын шыкпайды естен. MiHin ап “жуйрж”, “жорга” шыбык атка Барушы ек тамашалап взен жакка. Алансыз ем1рдщ еш кыймылынан, Карамай ойнаушы едж ар-уятка. Ерке езен жатушы ед1 кагып кутим, Ecryini ед!к 6i3 онын нэзнс ynin. Эуес кой бала жаны эрнемеге Таласа жупушы ед!к дала гугни. “Уйленш”, уйтшк жасап ойнамакка, Топырлап жыйналушы ек жар кабакка. Судан арак, бакбактан закуска етш Булд1рген теруин едж тойламакка. Достарым, еснщс ме сол 6ip шагын, Даурыгып окуьщнан кайткандагыц, Ест1ген сезшд! 6ip элдеюмнен Л етр е жолдасына айткандагын? Тумансыз, тунык ауа кыскы кеште, взенге ат суарган сен емес пе? Аскак ой артына 6ip жалт еткенде, ¥рланып вткен OMip келед1 еске. Айткандай, ecinne ме, курбым, сенin? Душпан мен дос аралас ескен елin? Кораздана калыпсын, курбым, кайдам!. ¥мытты ма деп сенен сескенемш. Достарым, еЫнде ме сол 6ip шагын, Канат жая eMipre жаралганын? Бойга рахат, жанга азык сол ем!рден Eip ескерткш калайша ала алмадьщ? I.XII. 19511 ж.. Алматы. 69

ДОСТАРГА Достарым, риза емен мен сендерге, Аспаннан айды алып берсендер де. Кайтейш калган кешл кабыл алмас, Айламен неше турл1 келсендер де. Дос болмай садага кет сенщ бэрщ. Сыр урлаган сумпайы еншен зэл1м, Сыртыцнан елш-ешш турганьщмен, Бшемш, быксып жатыр, iuiiH мэл1м. Эуелден сырларынды ала алмагам, Сол ушш торларына арандагам. Айламен алуга бар, беруге жок, Жанкеспе каскырсындар жаландаган. Буйымга жарамайтын жапырактар, Сендерм1сщ дос деген атын актар? Шан баскан топтарыннан енд| аулакпын, 0здер1нмен езщ бол, акымакгар. 14.11.1950 ж.. Алматы. ЖАНАЙБЕККЕ влеуреген кез1не карай берд1м, - Амансьщ ба, буп жерге калай келд1н? - Деп, жанына кол созып бара берсем, - Ой экецнщ... - дегенi Жанайбепм. Ангармаппын досымнын ел1рген1н! Bip ремке аракка ceMipreHin. - Ден таза ма, хал кандай? - деп сурасам, Коз1н кысып шертед1 кетрдепн. I4.XII.I950 ж.. Алматы. СЕ31ГУ Ангарсам, айналамнын 6api сокпак, Адасып ортасында журмш оттап. Cypin6efl бак, сур1нсен, болганы сол - Андып турган кузгындар Tyrin, оппак... Былганган сорлы журек уламай ма? Жынданган асау кец1п туламай ма? Кара тунек кайта тур оралгалы Капамен ой Ж1берсем туган айга. 70

Т м ем еп ем тунд1 мен алайын деп, Барады кун тебеден ауайын деп. Кара баста кайгынын булты тур, Кабыл алсан, канеки жауайын деп. (Кур киялга алданып, сене бшдзм), Сергелден! сол ушш мен ем1рдщ. Ауыр-жецш турмысты елен етпей, Кайсысына мен б...к кене б1лд1м. I5.X11.1950 ж.. Алматы. МАГАН ЫСТЫК Жылуы жалыннан да ет1мд|рек, Конйнмд1 керген сайын беюншред. Шыгарып махаббаттын аскарына Шындайды, cyioiMfli жетчлдфсд. Кайгырса, кам кенйн кыстан жаман, Куанса, леб1 оттай алаулаган. Кеншмнщ суйепш жалгыз-ак жан, Кед1р-будыр к е й т онын ыстык маган. Кен;лс1з кейде онын томсарганы, Kyfliperri к ен ь ге ой салганы. Еркелеп, шалкыганы кейде кулга, Мен уинн келер бакыт, 6ip зор ум1т. Журепмнщ жубайы - жалгыз-ак жан, Ол маган отган да ыстык лаулаган. 13.1.1951ж. Ж У Р Е П М НЕГЕ... Жете алмайсын, сен неге асыгасын? Соккы Kepin сен жш басыласын. Сезгендейсщ... ол туман маган 6ipaK, Сен менен не купил жасырасын? Соткар журек, соктыкпа эрнемеге! 06irepre тускенмен, ол келс ме? Кайгынын малынсан да уына сен, Кайрылып камкоршы жан нэр бере ме? Журепм неге... сонша кврсекызар? Сезе калса, селт eTin кенш бузар. Кумарлыгы неге онын басылмайды? Bip жапырак ет журек неге ынтызар? 18-19.1.1951 ж., Карает. 71

БЕТОРАМАЛ (Жабыркаймын жанымнан арылганда) Кымбатсын, беторамал, жанымнан да. Адал кеш ceHi тжкен маган арнап Сол ушш тазараксьщ арымнан да. БеДнде кестелеген гул жапырак, Аяулы алтыннан да кымбатгырак. Коргаймын, кызганамын ceHi, орамал, Етшдей журепмнщ 6ip жапырак. Кестел1 тертбурышты болатындай, Досым менен сырласым болатындай. Жел тисе, нэзж ryjn беДндеп, Калтырап журепммен согатындай. Анызбенен айта алмай сыр амалды, Сылтаулап ceHi кеп жан сураган-ды. Мун, арманын бетще сыйдыра алмай, Ерке жанды талай кыз жылаган-ды. Аяулысын алам деп еске немен, Cyioin шын дэлелдеп кестеменен. Суйгешнщ умытпас айгагы етш, Тек саган ои-киялын дестелеген. Орамал, сен кещлдщ Kip, жаманын KeTipin, бет1н жаптьщ у жараньщ. Медеу еткен кенийме гулнда мен Куартпай кез жасыммен сугарамын. 26-27.11.1951 ж.. Алматы. ЖИЫРМА Keareai жиырма жыл мен eMipre, Кызыгын жиырманын корем!н бе? KiM бшеш, жасай алмай ецщ бес жыл Жабыгып жайбаракат елемш бе? Жиырма! Куанамын келгешме! Б|рак сен айналдырма epMeriHe. Аллама тэуба етейш элде калай... Ырзамын бул eMipfli бергенще. Жиырма! Тагы меш шиырласа, Кайтемш еш куаныш буйырмаса? Тез жойып оннан еткен кател!кп, ©Mipfli бастар ма екем жиырмаша... 27.111.1951 ж. г. • -V 72

CYMEMIH, 0C K EH ОТАНЫМ! Суйемш мен жер^мнщ Топырагын, тасында. Суйемш думанды ел1мнщ, Кэрклн жэне жасын да. Бултсыз, айсыз, жылы леп, Суйемш салкын кештсрш. Беги аймалап ушдеп, Толассыз соккан ecKerin. Шандатып жота, кырларын Жылкы ойнаса б1ршдеп. Мен суйемш турганын Жылкышынын кул1мдеп. Суйемш гулге нэр берген Hecepfli жауган cipicipen. Жарк-журк eTin эр жерден С йш нсе аспан курюреп. Булт ойнаган бетшде, Суйемш кекшш аспанын. Ауылдын окшау шетшде, Асыр салган жастарын. Байкасам кейде тура кап, T erri 6ip сырды сеземш. Суйемш суды куалап Саркырап жаткан езенш. Сан алуан гул ескен Даланды суйем сулаган. Тебелестен, курестен, Баланды суйем жылаган. Суйемш, ескен Отаным, Жылысып еткен жылыцды. Карыздармын сондыктан Берермш талай жырымды. 11-12.V. 1951 ж. Талабым арыстаннын журегшдей, 0м1р1м-жет1мектщ ipewHaefi. 0лермш, к1м бшедн еш белпм жок, Бслгюз миллионный б1реушдей. блермш, ешер менin шамшырагым, Тата алмай TipuiiniicriH тамшыларын. Не к аарет ажалга деп келерш, KiM бглсш кандай болып жан шыгарын? 1951 ж. 73

EKI CE3IM Жайлы 6ip тунде жас ана Бебелн баяу тербейдт Аналык MefiipiM толгана Журепн шаттык кернейдт Ананын ойы, тшеп, Келмесе де мй еске. Сезгендей сергек журеп BeciKTe жатыр нэресте. ЮрилкЫз сэби жатса тек Жуп-жука бе-ri улб1реп. Бакытты мен in жаным деп Игскеп те ана улпред. Тан атып, баяу етп тун, Оянды ана бебеп. Карызым деп ак супн Асыга тез-тез емедт 1951 ж. МЕНЩ IHIM - Жаксы к1тап таптым, - деп, - ага, бупн! 0TKip кез1 ойнакшып ката кул1м. Кесемн1н ем1рбаян мтабын ап, Кумарта окып отыр менin iHiM. Ой тастап Оганныц жас тулепне, Карасам оттай жанган 1рецше. ¥лы адамдай елге енбек етсем деген Уялапты 6ip сез1м журепне. Ызага калай шыдарсьщ? Кернесе ашу бойынды. Амалсыз карап турарсьщ Жецщрш акыл, ойынды. Сез Tycin6ec акымак Сейлей 6epin Kenipin. Женю шыгар акыр-ак Абыйырды кепрш. 24. V.1951 ж. 74

МАЙ ГУЛ1 Атты баяу, атгы, мше, май таны, “Май келдП”, - деп элем энш айтады. Жаксы айдын жаршылары - жыл кусы Жумырткасын бауырына алып шайкады. Жадырады жан-жануар, ipenai, Жер жамылды жасыл баркыт юлемдк Ен далада, сай-салада, езенде, Жасыл жапырак, жалгыз сабак гул ендг Жыр косылды журепмнщ кушне, Шаттанамын, мактанамын суйше. Майдын ryni - жалгыз сабак кызгалдак. Шешек атып шыкты менщ утм е. Ашыктыгы м елдф, тунык кызылдай, Кызгалдагым менin сэби кызымдай. Асыраудан анац сутш аямас, Алан болма, есе берпн бузылмай. (0Mip саган жолатпасын кайгыны), Достарыц кеп: “Тудын, - десе, - кай Kyui?” “Туган кушм, 6ipiHiui май, сондыктан Менщ атым, - дерсщ, жаным - МайгулГ. Kymui, жаным, кулнп, жаным, кул енд1, Кектем ryni менщ кызым ipenfli. Дэл тер1не менщ жупыны у тм нщ . Май айынын жалгыз сабак ryai вндн 10. V.1951 ж. АНАМА! Тусшбеймш, кашан сенщ ак сутщ Акталады, менен куткен у м т н ... Аяулы анам, Kaciperri, шерл1 анам, Тул турмыстын торы ccHi шырмаган! Т1легще жетемщ деп кездеген, Тенпмеген жерщ бар ма, кезбеген? Fазиз анам, мейр1мд1 анам, мен деген, Бакыт дэмщ тэта алмай 6ip шелдеген. Жанарындай умгг erin ансаган, Жаксылыктан не керсетпм мен саган. Актай алмай сенщ теккен тернии, Аркалатгым к у т п м мен uicpiMfli. 75

Керген сайын самайыннан агынды, Жасырын ой жсй бсрсд1 жанымды. Кез1м туссе мандайынньщ сайына, \"Сорлы” деген сез келед1 ойыма... Жок, Анажан! Ceni мундай корлыкка Тастамаспын, ап шыгармын жарыкка! (Сутщменен 6ipre сщген санама...) Ак $утщнен адал каным садага! Сенпн, ана! Сенпн, ана, балана! Ак умггщ текке кетпес далага! Аяулы анам, асыл анам, мен деген, в гп -ау 0Mipin каЫретпен, шермснсп. Сенс1н, анам, бакытым да, барым да! Тастамаспын ceHi от пен жалынга! УЙШ1НЩ о й ы Уй жасаган Ж1г1тке жакын кел1п, Кимылына кызыкгым, суйс1нд1м де. - Ic wrepi бассын! - дсп сэлем 6epin, Кол усындым эдеппен ишд1м де. Шыныккан, шебер колмен колымды алып - Айтсын, iHiM, - дед1де оггы ж1пт, Кабыргага кестелеп ою салып, Таргыл тасты тактадай жатты типп. Кулана, касакана сурадым тек: - Тамаша, KiMiiin yfii, aFa, мунын? Тартынбады, ол да айтты: - Бул yfii, - деп, Болашак коммунизм адамыньщ. К0РДЩ БЕ СЕН? Кврдщ бе кектемде гул куарганын, Саркылып дариянын суалганын? Адасып суйге!Йнен тулап аккан, Кордin бе жас сулуды суга баткан? Кердщ бе rapin болган жас баланы? Кез1нен неге мелд1р жас тамады? 76

Кердщ бе кайгы баскан карт ананы? влгенш е неге uiepi таркамады? Кердщ бе жас » irirri азап шеккен, TeaMipin терезеге турмеде еткен? Кердщ бе? Тусшдщ бе барлыгына? Сендщ бе ем1рщнщ тарлыгына? 29.1.1952 ж.. Алматы. К0Щ ЛС13-АК! КещлЫз-ак туманды, аспан бултты, Денем емес, журепм де суытгы. Кайда менщ жан жолдасым кайгылы, Кайда сэулем, неге меш умытты? Алданбаймын супу керкем каланын, Керсем даты шат-шадыман адамын. Медеу болмай менщ мунпы жаныма Сагынышпен с е т еслме аламын! Жан жадырап, ryni атса да кектемнщ, КецшЫз-ак сенс13, сэулем, еткен кун. Махаббатты, журепмдк кызыкты. Куанышты саган тастап кеткенмт. Сениз еткен eMipiM тек е л тпен, Сен иемсщ, айрылганмын epiicreH. Сенс1з eMipiM куанышсыз, cepiKci3, Тагдыр ceHi ыстык erri нслжтен? 13.11.52 ж.. Алматы. ...0мшден мен1н куткен у м т м сол: 0лец1М, мен елеем де, сен Tipi бол! 1шшен жалыныцныц сонда с е т и Жабыркау журепмд1 тапсын менщ. ..Сэлем бер жас буыига, оасынды in, McHi суйген адамды мен болып суй. Ежелл эдетщнен айнымастан, Fapirrri жубата 6in кайгы баскан. Ссщнрпн болашактын жас адамын, БслгЫ болсын менщ жасаганым. ...вмфден мен1н куткен у м т м сол: 0лещм, мен елеем де, сен Tipi бол! 13.11.52 ж., Алматы. 77

АРМАН блермш, ешер талабым, Сенер де калар шамшырак. - Ce3i ед1 сол 6ip аганын, - Де дагы, муны ал, шырак! 1952 ж. Кайдасын, кайдасын, менщ ерке жан cepiriM? Жабыркау жандырсаншы жан сетм ш . Кайдасын, тэтп киял ой шумагы, Бассаншы KacipeTiH жан шершщ! Кайдасын, кайдасын сен, ерке алещм? Баламдай коз алдымда еркелепн. Сен болсан сетмда дос, улы апып куш, Артымнан миллионды ертер ед1м. 13.11.52 ж., Алматы. КЕЛ 1ШЕЛ1К! Келнн, досым, кел ш е л к , кел бупн, Умытылсын ойымыздан шерл1 кун. Кетерелж татулыкка, саулыкка. Бой жадырап, 6ip таркасын шер бупн. Кел ш е л к , ш еек, кевдл басылар, Туманды ойдан тулганы аулак жасырар. Жетюзбейтш жат дуние, i3ri арман Б1раз минут взьак к е л т бас урар. Кел ш е л к тым болмаса жуз грамм, Кедейлешп кетпесшз-ау 6i3 будан. Па нпркшнщ касиетш кердщ бе? Жута салып тамыр согып, кызды кан. Кел ш е л к , кегсш бЬден уайым, Кетере алсан, тага курмет кылайын. Кел imeMi3, умытамыз бэрш де, Кеинрмесе, e3i 6LnciH “кудайын”. 13.11.52 ж. 78

Бшесщ бе менщ муцпы жанымды, Бгпесщ бе 6ip жасырын сыр барын? Ете ме эсер саган менщ жалынды, Кайгы аралас карапайым жырларым? BineciH деп еркелесем наздана, Бейкам еткен магынасыз кушмдг “Тусшем, - деп аясаншы аз гана, - От аралас сенщ мунлы ушндГ’. Caylp, 1952 ж.. Шибут. Кецш м риза емес саган, жаным, Жарасын журепмнщ таба алмадын. 1з1н де кешеп еткен махаббатгын Жузщнен сенщ катал таба алмадым. Арымды к1м сыртымнан жерлемед1, Каныма канша жауыз шелдемед1? Койныма купил енген сур жыландай, Шагасын ыскырып кеп сен де мент 17.IV 1952 ж.. Алматы. З...ГА! Жарк е т т найзагайдай сене калган, Жастыктын тунгыш нэрш сенен алгам. Сэбшпк пердещн мен дал-дул е т т , Махаббатгын Tarrici саган тамган. Кунэс1з сэбшпкпен ойламаган, Жасырын махаббатпен кайнамаган. Жаныштап жетшмеген exi алманды, Астынан тамагыннын аймалагам. Хош, с у тк л м , eciHe ал сол 6ip хундт (Менен артык суйсец де мейл1 юмд1). Есще алсан, erinin жылагайсьщ, Жайлауды, шулы езендт айсыз тундт.. 23.1V 1952 ж., Алматы. 79

СЫДЫККА! О, бакытсыз, мунлы досым, саналы, Балгын жузщ жудеу тартып барады. Yм1т еткен тагдырынды жаныштап, Сум eMipia алдамаса жарады... Ауырады сенщ жаньщ, журегщ, Кайгырасьщ, ойланасьщ, бшемш... Алдымызда кайгы барын хабарлар Сенщ саргыш, солгын тарткан ipeaiH. /952 ж.. Алматы. ЭЛЕГИЯ Адастым, мен, адастым, Айрылдым акыл, санадан... (колжазбада устшен сызьшган - сарашы). Хош, бакытым, хош, ем1рдщ кектем1, Асыгасьщ менен аулак кеткелт Асыгасын, тунерес1н бултганып, Бакытсызга буршак ceyin еткел1. Адастым мен, айрылдым мен санадан, Айналамды сор туманы камаган. MeHi бшер душпаным да, досым да, “Акымак” - деп, 6api маган караган. 1952 ж. . Жалгыз жулдыз аспанда, Жанасын неге соншама? Жабыркау тарткан жас жанга Жайлы емесс1н оншама. Мунлы кыздай буйыгып, Молд1рейсщ, жылайсыц. Айтсаншы деп киылып Элденеш сурайсьщ?! 1952 ж.. Алматы. 80

TYC ...Кадалды uiepni журекке, Ажалдьщ алмас канжары. Туйыктан устал тунекте, Жаралады, кандады. Душпаным емес, туысым, Пышактады нел1ктен? Туншыктым, 6irin тынысым, Тен болып бейне ел1кпен. Байкадым баяу кан акты, Жабыркау жылы журектен, Оянсам, TyciM, тан атты, Сеймшм сонда тунектен. 1952 ж., Алматы. Радио. Арманта алдандырып алые кеткен. Кош, менщ жас eMipiM, бейкам еткен! Эр нэрсе шер журекке шайпау тиш, Жасырын, жабыркау кун кайгы удеткен. Жыл емес, маган кымбат 6ip сагатым, Жабыккан журепме сыр салатын. Аяулы минутгарым неткен гажап! Урланып GMipiMMeH 6ip согатын. Кош, менщ махаббатым отка салган. 3I.XII.52 ж. АПАМА ©MipiMHin елестет!п бакшасына, Караушы см улп1лдеген ак шашыца. Тынымсыз зыр айналган уршыгынмсн Отырып ойнаушы ед1м тап касына. 6-667

ЛАШЫНГА ...Деген ойым, жаным, саган бигдармен, Жел ме, кун бе жетюзш те улпрген. ...Деген ойым, жаным, саган бйцррмен, ...Солай жагдай, тусш, менщ асылым Tipi де емес, ejii де емес журмш мен. Банде ме, достасканда сешмен Жанымменен ант eTin, серт 6epin ем! Караганда карапайым жузще, Адамдыцтын касиетш Kepin ем. Содан 6epi айлар емес, жыл erri, Арман гана алдандырып журекп. Ой зарыгып, умгг купп ертещн, Айлар e rri алып кашып TineKTi. Сэлем, досым, 6ip куанып, 6ip кулген Сэлем!мд! ал п р л тм д ! биодрген. Ой зарыгып, умгг купп epreitai. Tipi де емес, шп де емес журмш мен. Мен азганмен, сен сертщнен айныма, Bi3re ортак куаныш та, кайгы да. 9.42 минут. Тун. 19.11U9S2 ж.. Алматы. Сэлем, сэулем, 6ip кайгырып, 6ip кулген Сэлем1мд1 ал, TipairiMfli бищрген. Ой зарыгып, yMiT купп ертещи Tipi де емес, eni де емес журмш мен. Саган, досым! Кайсыб1рш санаймын, ©Mipfli урлап еп п жатыр талай кун. Сен айткандай: “Бакыг деген кайда?” - деп, Туар ай мен шыгар кунге караймын. 20.1II.I9S3 ж., Алматы. Б13ДЩ Ж А КТЫ Ц Щ1Р1 Тау артына кушп-жанып кун батгы. Ауыл устш елен-елен тун жапты. Сонау eric даласында колхоздын, Кызган енбек ani дагы тынбапты. 82

Жаркырайды тунп ауылдын оггары, Адам даусы, пыскырынган атгары. Кызыл сэуле 6ip кернпп, 6ip ceHin, Белден асып машиналар кетп spi... Дуб1рлеткен кешем1здщ жан-жагын, Дыбыстары машинанын, арбанын. Калтырайды койлы ауылдын оты да. Жагасында тасып жаткан арнанын. ...Кундепден элдекайда жай TinTi, Кыр астынан эрен-эрен Ай шыкты. Жатагынан кешеу калган топ уйрек, Жана гана жайылымнан кайтыпты. Кез алдымда онын к е й т, сыр, Tyci, Сыпайы 6ip ашык-жаркын кулкнп. Ар жагында карауыткан кыратгын, Эндетед1 менщ досым жылкышы. Осекнпл жел сыбырлайды алыстан, Сырын урлап жастардын да табыскан. 0 a i карап, мен де турмын 6ip уйге, - Жумысынан келд1 ме? - деп, - таныс жан. 1954 ж. 0KEM ТУРАЛЫ С 03 0ке, эке, эке кымбат, эрине, Сол камкоршы семьяга, эр уйге, - Кеп жыл болды, ол ем1рден кеткел!, BipaK менде eaeci жур ani де. Ол жас едц Октябрьмен 6ipre оскен, Ол емес-Ti куши боска тугескен. Онын OMipi куреспенен басталып, Онын OMipi аякталды куреспен. Отан yujiH, семья уцпн, мен Yшiн, Аямады ол не OMipiH, не куннн. - Тэрбие ал, - деп, калдырыпты ол маган Коммуниста ерлж iciH, жешсш. Оркашанда карапайым Kiuii еда, Менщ экем MiHe осындай Kici едг EciMe алам... EciMe алсам, мактанам: К о м м у н и ст партияга ол муше едП 1954 ж. 83

ХАТ Саган таныс адыр, кырка, б е л е л , Жыцгыл, жусан, тобылгьшар кектедй Ракат та imi-сырты ауылдыц, Куантсаншы сен де, сэулем, кеп м ет. Сагынышым - тек езщсщ 6ip гана, ¥ш ып жетп карлыгаш та, тырна да, Саралаказ жумырткалап улпрд1, Кеше екеуинз асыр салгаи жылгага. Ен алгашкы несер де е тп себелеп, Элдекашан гулге конды кебелек. Байлык, бакыт - 6spi де бар ауылда, Эттен, сэулем, тек сен жоксын, не керек?! 1954 ж. АНАШЫМ (Оку б М р ген студент хаты) Анашым! Асыл анам, есш анам, Елж1реп ешркеймш, eciMe алам. Мен ушш сен суалткан ак cyTinfli Актамасам, боп журм1н нес1не адам. Алые жолда журсем де арып-ашып, Агат ойлап тус1рмей жаньща шык, Окытып кешеу барган хатгарымды Отырмысын урпи1п, жанын ашып? ©TKi3in талай жыпды, ай, аптаны, Окуын улын жаксы аяктады. Анашым, б1лем сен!, карсы емесс1н Кетпм мен тын даланы ояткалы. Анашым! Кайда журсем сен - куш, арым, Суйемш дидарынды, мен кушамын. Кайда барсам, езшдей карсы алады Кен байтак Отанымнын кен кушагы. Анашым! Жаратылдын багыма шын Б1лем1н кен1лс1зс!н, сагынасын- Кайда журсем, камкоршым Отаным бар. Капа болма мен уинн, негыласын— 84

ОЙЛАР Отырмын жалгыз тунде мен Окымай, жазбай мелшшп. Kipe алмай улып 1ргеде Униад турды жел сушп. Мёшмен 6ipre сур с агат Дем алмапты, тынбапты. Б1здщ уйд1 тумшалап Кап-карацгы тун жапты. Отырмын ani жата алмай, Отырдым даты курином. Дуниеде бакандай, Bip акын барын бмгсш юм? 1955 ж. Кайдасьщ, KepiicriM, гозел!м, Сен дагы ойлайсын, сеземш. Жалгызбын, бшмеймш нел1ктен Болса да ез ушм, ез ел1м. Едщ гой ак канат кегернлн, Кайтейш, eMipiH кегерсш! 03ipre мен 6ip жан б ел паз, 0йтеу1р, сонында KepepciH. 1955 ж. КОТЫР КОЙЛАРДЫН, ШАГЫМЫ* Баска койлар ж е ти ш т, жундепт1, Оны б|здщ бакташымыз бшмеггп. Кысы-жазы емдеу кермей, кышындык, Енд1, мше, есеп берер кун жегп. Bi3 сорлыньщ бакташысы Сабазбек, Естунн едж акылды дел, сабаз дел. Б1зд1 уялмай кырыктыкка тыкпакшы, Кысы бойы кышынганын тагы аз дел. Жарыктыктыц б1зде eiui болмаса, Жушкйзд куш бурын ойласа. Котыр жеген денем1зден не алар, Жалгыз кабат тер1м1зд1 соймаса?! • “Маркс\" колхозынын кабырга гаэётшен. 85

Мал дэр1герлер 6i3fli жаксы кутп ме, Kim б1ледк тусшбейм(з тукп де. Кузде жаксы шомылайык деп журсек, Тыгып-тыгып ала салды купюге. Не болмакшы 6i3 сорлынын тагдыры, Куэ болсын Курквксайдьщ адыры. Кысы бойы кышынганда жан таппай, Кайда Kerri MancapiMi, Кадыры? Бастыктарды котыр койга жок кыры, Юшкене деп менсшбейд1 токтыны. Сыртымыздан камкоршы деп еступи ек Кайда алл кой фермесц дохтыры. Б|зд1, мумк1н, арызшылар деп те ойлар, Амал канша, талай-талай кетп ойлар. Баскармага осы арызды усынган - Сабазбеков кара койлар, ак койлар! 28.К1955ж. Мулде белек 6ip жан бар осы манда Опык жеген касынан, досынан да Айтындаршы, кузгындар, нелерщ бар, Карапайым тек журген осы жанда?! Кабындырган, кеулеген жел eKnecin, Тобырлар мешн оны белектесш. Татындар, таласындар, уймелендер, Сендерге ол тастады гой елексесш. О, дэрм еназ найсаптар, пасык жандар! О, шерменде быксыктар! Кокыр-мокыр. Каламымды кезеймш шошынбандар! ©niMcipen мелимей, тузу отыр! 1955 ж. Сен акынсын демесе де MeHi епшм, Коямын ба, акындармен тецеспм. Жетпегенмен Музафар мен Сырбайга, Нурсултаннан калысатын eMecniH. Жургешммен акжаркын, ардын-курдщ, Сен мен1 ойламатын кайтысыз деп. Мен дагы, каранызшы, жудеп журмш, Мен де ез1мше 6ip жанмын кайгысы кеп.

Акынмын, мамандыгым аса кызык, Bipaicra кайгысыз 6ip толгатпаймык. Алдымен жанарымнан жас агызам, Сонан кеШн еркелеп шолжактаймын. II. VI.1955 ж. Бшесщ бе менщ отты жанымды? Ce3eMici« нелер гажап сыр барын. Ризамын flip етюзш канынды, Эсер етсе карапайым жырларым. Естдандер еркелесем наздана, Кыр астынан балу шыккан ужмдг “Кергемш, - деп аясаншы аз гана, - Шешек атып келе жаткан гушндГ. VI.1955 ж. ЖАЛГЫЗ КЭКЕК ЖелмЫреп, жем 1здеп балапанга, Жалгыз кекек журетш жага талда. Элдеюмд1 жоктайтын кун батарда, Элдек1мд1 жоктайтын тан атарда. ИеЫз калган, бузылган тамга барып, Конушы efli канатын комдап алып. Жоктаушы efli онаша отырып ап, Окшау шетте уясы, талда калып. Сункыл унд1 сурша кус, жан Отанын Ойландырып тастайтын жага талын. Онашада отырып жоктаймын деп, Оятатын уядан балапанын. Сук саусактай балапан ес бшер ме, Сурша кустын сум даусы ecTi желде. Уясында куйттай кус кобалжиды, Таныс уши шалгайдан еспгенде. Кайдан бшсш, экео жем бергешн, Жем бергенш... Каршыга енгергенш... Кайдан бшсш, шешеЫ шер 6epreiiin?.. TyHip дэндей журеп тулап жатыр, ¥ядагы тилмдеи шёрменденщ. Желмшреп жем (здеп балапанга, Жалгыз кекек журетш жага талда. Элдек|мд| жоктайтын кун батарда, длдем м ш жоктайтын тан атарда. 1955 ж. 87

М ЕН Щ Б1Р ДОСЫ М Ана 6ip жыл Алматыга келгенде, 0 з аузынан досым былай деп едг - Дуниенщ барлыгын да еленге Сыйгызатын акын болгым келедь Былтыргы жыл Алматыга келгенде, Былай деген сезш уктым батырдын: - Шалкар ойым сыймайды екен еленге, Алты актЫ пьеса жазып жатырмын. Биыл тагы Алматыга келш ем, Досым менщ барлыгын да тастапты. Акысы мол, e3i калын, жолы кец, Eai томдык романын бастапты. н-ныц монологы Sip мшез1м бар ед1кекке ерлеген, Батылдыкты, шындыкты жек кермеген. Ол эншейш жастыкгын жалыны екен, Ауыздыксыз эз1рше тек терлегем. Bip мшез1м бар efli анкылдаган. Доска да, душпанга да жаркылдаган. Ол да эншешн жастыктын жел1п екен, Hi шиш ки1здей карпылмаган. Пайда болды 6ip м!нез енд! маган, Алып кашпам басылды, 6iiri шамам. К1мдер кандай кабакпен карайды деп, Асыранды тазыдай жылман кагам. 1958 ж. МЕНЩ ОТАНЫМ Таулар, Сулар, Аралдар. Агайын-туган адамдар. Камыстар, Шилер, Бейптер.

Кажыган куйлер, кейштер. Борандар, Булттар, Жауындар. Тоналган Ж уртт ар, Ауылдар. Куарган, онган Далалар. Суатгар, нулы жагалар. Шуактар, шулы балалар. Жаздар, Кыстар, Кектемдер. Каздар... Кустар впкен жер... Жылгалар, Келдер, Булактар. Тырналар, Дендер, Лактар. Аскарлар, Кырлар, Бшктер. Аркарлар, Кн\" ЪКшктер. Кырандар, Тундер, Першер. Жыландар, Куздар, Тулюлер. Уландар, Кыздар, Кулюлер. Кайгылар, Мукдар, БЬакы1 ттар. Айрылар сырлар, Уакыттар... 1Ш'ж.

Катыгез кайсыб1р сагагга 0Mipfli келед1 тастагьщ. Сонда да ум in i жогалтпа Каралы кундерден кашпагын. Сабыр ет, токтау кыл, шеше бin, Тагдырьщ улы огын жолдаса. 0зщ -ак ойлашы, неЫ ем ip Куаныш, кайгысы болмаса. Кай жерде тзриплж eMip бар, Сол жерде куаныш, кайгы да. Болса да алдьщ - куз, артын - жар, Тезе бш, eMip сур, айныма. 1958 ж. Не айтам саган, жаным-ай, не актам саган, Кете 6epfliM жолменен шайтан салган. “Колда барда алтыннын Kaflipi жок”, Киын екен косылып, канта ансаган. ...Сен калдын KaflipiMe жетпей менщ, Шын бершсен, кара узш кетпей де ед1м. Сол сэттен кез алдымда калганы тек Устщде жeлбipeгeн кек кейлепц. ..Сонымен сен де кеттщ, мен де Kerriм, Ойран-асыр кешлд1 жендемек гам? KiMfli суйсен оны суй, бакытгы бол! BipaK мен1н суйгешм сен демекгпн. Мейл! кун, Menni айлар, жылдар етсж, 0KiHin, опык жейтш мезгш жетсш. Шынайы саган деген махаббатым ©Mipine карыз боп 6ipre кетс!н. VIII. 1958 ж. АЖАЛГА Ажал досым, болсацшы ке1шр!мд!, Сабыр етип таусайын неабемдт Басталмаган iciM кеп. Аялдашы! Какпашы тым ертерек eciriMfli. (Апам десен, пенденнщ жаны дайын), Токташы, TipmifliKTeH жалыгайын. Ракатка белшемнен батпасам да, Калтам толы сорымнан арылайын. 90

Осынау азын-аулак тэтп eMipai Кайтер efli етюзсем сап кецшдк Аялдашы, бой жазып 6ip тузешн, бк ш ш п ен узаткан сэттер1мдь Баянсыз жылдарым бар текке кеткен, Бишара жандарым бар екпелеткен. Элде MeHi Tipniicre маскаралап, вимрдщ азгыны боп от демек пе ен?! Капаста жатса даты курсшбеген, Жомарт менщ ж урелм дурсшдеген. Мше, сонын жасырмай алуан сырын, Актарайын, ел-журтым бшсш деп ем. Риза етш досым мен кастарымды, Жастанайын сонан сон тас каб1рдй Тым болмаса сенейш 6ip жарк етш, Кишы маган эз1рше жас жанымды. 1958 ж. HEMIC Ж УМ Ы СШ Ы СЫ Н А ХАТ Согыстан сотые... Сотыскан юмдер? Банде, досым, сеж мен б1здер. Болса да iciH агат тым, Амал не, маган ок атгын. Согыстан сотые... Каусаган юмдер? Банде, досым, с еж мен б1здер. Гитлер кару эперш, 0лт1рдщ менщ экемдп Согыстан сотые... Согыстын, досым, нел!ктен? Сезше ердщ фашистщ Мае болып канта желжкен! Алдады фашист с е т де, 0келд1 кайгы елine. Согыстан сотые... Сотыста б1здер шыныктык. Согыстын мэнш шын уктык. Бершмеуге ант erriK, Табымыз ушш кан текли! 91

Табымыз KiM? < Ол - жумысшы, шаруа. MeftpiMcfc катал жауына! Б1рл1Г1н жумысшы табыныц Бузбайык, конеки, бауырым! Жойылсын сотые! Болмасын ерт! Адамньщ жанын шалмасын дерт Дэстурл! курестщ туын устап, Карсы тур согыска Жумсышы тал! IV.1959ж. РОССИЯ Карыса да кеудесш, дат баспаган, Россия - ез1мнщ ак шашты анам! Мен казакпын, казакгыц баласымын, Менщ де мактан етер бар асылым. EipaK та маган кымбат Россия, Россия - Отаным, жанашырым!!! 1959 ж. ЛАШЫНГА Б ули де, кеше де, откенде 1здесен, кателж коп менде. Каугадай басыма барлыгы Cipo да сокпай 6ip откен бе... 1здесен, кател1к кеп менде, Сен 6ipaK тун1лме, жек корме! Лайсан, жауындар, дауылдар Болмай ма куншуак кектемде. 0м1рде кен, дангыл жол кайда... Дауылдар, жауындар болмай ма? Бас коргап жататын ондайда Айтшы езш, мен шымшык торгай ма? Лайсан жауындар, жауындар, Жауындар, жауындар, жауындар. 92

Лай су шаймайтын арым бар Дауылдан корыкпас жаным бар!!! 1здесен, кателж кеп менде Бупн де, кеше де, еткенде. Сен 6ipaK туншме, жек керме!!! 11.1960 ж. ОТЫЗДАН АСЫП БАРАМ ЫН Суктанып турып жанарын, Сурыма неге карадын? Солайда-солай, карагым. Отыздан асып барамын. Шашымиын санап эр агын, Таныркай берме, карагым. Санаулы баскан эр адым, Отыздан асып барамын. Белпсi тур ма аганын, Бепме неге карадын? Бакытын тшеп баланын, Отыздан асып барамын. Куанып кейде каламын, Куарып кейде каламын. Аттанган ата-ананыц Артынан куып барамын. Э з ш н кайда, карагым, Эж1мге HeciH карадын? Артымда калып аларым, Отыздан асып барамын. Солайда-солай, карагым, Кешлдш таппай калауын. Жастыктын жыкпай жалауын, Отыздан асып барамын. 1961 ж. 93

МАЙГУЛ1МЕ ЫР1НШ1 ©ЛЕН Ол eMipre келгенде кектем ед1, Жер гулш, кек те нурын токкен едк Саялатып сал-самал епкен efli, Сол eMipre несше екпелед1?! Сол eMipre несше екпелед!?! Ал eMip оны сыртка теппеп efli. Кайгырмаймын, жырым гой жазыпмаган, Куранткеш болмаса текке меж. КурЫщцрш KeTri гой текке меж... Койшы, Tafiipi, осынау ит eMipre Текке келш, адамдар текке елefli. Дей алмаймын eMipre ол екпеледь Жер астына жем керек тузден кейде, Жуздер eTin ем!рден, жуз келмей ме. Койшы, rafiipi, даланын раушаны Кектемде ecin, осыпай кузде елмей ме?! 14.X1.1962 ж. ЕК1НШ1 ©ЛЕЦ TyciMe енд1 ап-арык, кызым бупн, Кызым бупн... Жупынган кызыл гушм. Бакшамдагы балбырап nicin турган Y3in KeTri, апыр-ай, жуз!мд1 юм? ...ТуЫмде кызым меж шакырады, взеннщ ар жагында отыр, эш... Fафу, балам, гафу ет, бара алмаймын, Мен деген жер бетшщ “акымагы”. Мен деген жер бетшщ “акымагы”, Алдымда аскар асу жатыр эль Сабыр, балам, кай жакка кашар дейсщ CeHi жапкан кара жер топырагы... Дей керме 33ip маган жаныма кел, Тагдырдын дегенше багына бер. Тубшде 6ip жол 6i3fli табыстырар, Кайтешн, сагына бер, сагына бер... / 5.Х1.1962 ж. 94

ИЛЬИЧ Поэма I. ГАСЫРЛАР ПЕРЗЕНТ1 I Fасырлар - Аналар Элдилеп сэбшн тербеген. Катыгез кун туса, паналар Ер улга жерш боп швлдеген. Fасырлар - Экелер Сешмд1 мурагер кермеген. Бостандык, Бакытты эперер Перзентке зэру боп шелдеген. Fасырлар - Аналар Сан рет босанып, толгаткан. Ол туган бейбастак балалар ©M ipre камшысын ойнаткан. Сен туган кайсыб1р балалар, ©31НД1 шаштан ап сабаган. Басырлар, Fасырлар - Аналар, Ол сенщ садаган..- Ол ceHin садаган. Оларга толгатпа! Тесшде шыр еткен жанадан Волгалык* сэбид1 ардакта! II Кектемде, Бойында Волганьщ. KiM efli шыр еткен нэресте? Дуние сезд1н бе? Ол - жанын, Ол - сенщ журегщ емес пе? Дуние, сезбедщ, сезбед1ц Шыр еткен шып-ширак 6e6eicri. Дуние, бул ceHi« ез демщ ©лемге ауадай Kepeicri. 95

- Армысын, Перзентзм. Ай мавдай Ансап ем. ©Mipre келдщ бе? Апансыз ойьща кайгы алмай ©се бер, есе бер! - дедщ бе? Демедщ! Калгыдыц калпьщша карт eMip Жаладаш нэресте келrenin Самаркау кабылдап, эйтеу1р... Калгыма карт eMip Шерменде! KiM ceHi камаган бугаулап? Tecine улы Адам келгенде Орньщнан тур аунап! III Волгалык ер Ана сабырлы, Гасырлар перзентш эпердщ. Замана дерттещй, ауырды, Сен оган дэршер экeлдiн. Сен оны орама жергекке, Кунге уста. Кун одан нур алсын! Кун оны шуак кып жер-кекке Элемнщ Tepine шыгарсын. Ей, Ана! Ссзесщ сен Heni? Сен тудын гасырлар намысын. Паш еткш! Адамды жердеп! Аспаннын Ай, Куш танысын! Сен оны бос уста шуакта, Дуние туткасын танысын! Жыласа жыласын! Жубатпа! Жыласын адамзат багы ymiH. Сен оны элдилеп, тербстпе, Жер онын 6eciri, корганы. Одан да: - Te3ipeK ержет, - де, Te3ipeK ержетсе болганы. ©лдилеп бесж жыр шыркама, Халкынын мун-зарын тывдасын. 96

Жергекте шамдана, буркана, Кшкентай курескер туласын! Алып жер - адамнын 6eciri Tep6eciH сэбшн, тербесш. Адамзат бакыты, neci6i Абайла! Тепле кермесш. Адамзат мун-зары - кек теадз Сол сабыр. Кезшде селдетсш. Толкынга жем болып кетпешз. Сэл сабыр Курескер ержетсш. ...Ойрандап кек жузш, жер бетш, Дуние арпалыс жаткан 6ip. Ер Ана! Fасырлар перзентш Майданга аттандыр! Карт eMip, катыбас! Канеки, орныннан тур аунап. Кан майдан басталмак. Сен оган катынас! Бас кетер, емесс!ц Tipi эруак! LLIipireH замана ашкарак Калай тур калтырап, д)ртдеп?! Бул курес сондыктаи баскарак, влгендер кару ап пртм ек! Бул майдан, бул курес тым баска Алысар адамдар канжоса. Халыктар куресп тыймас та, Калаган арманы болмаса. Квтерш жиекке, курес, Кун, Сапырып кек-ыза арнасын. Адамзат журпзген курестщ Бастаймыз жанасын, жалгасын! IV Жумыр жер! Нслерд1 кермедщ, Жумыр жер! Hcaepfli бьпмедщ? Жумыр жер! Бусанып ер демщ Bapi6ip жасардын, гупдедщ!

Адамдар кашаннан, Кашаннан, Азатгак т>леген, ансаган Конджкен, кезше жас алган. Курескен. Амал не, каусаган Азаттык isflereH барша адам. Олар да куреске умтылган Шокпар ап, садак ап, найза алып Айыгып заманныц бултынан Кете алды кай халык? Кай халык жол тапты тунектен? Кай халык шыдады ойранга? Батырлар 6ipiHCH-6ipi еткен, Мерт болып ен сонгы майданда. Кай халык шыдады дауылга! Кай халык ешпеген урандай? Кулаган Париждык Коммуна, Аягын нык басып тура алмай. Жешсшз курестер оте кеп Кулаган, кираган, куйреген. АдамныН бакьггын жетелеп, Кай халык тарихты суйреген? Тугырда кырандай орныккан, Халыкка басымды иемш. Орысты суйемш сондыктан, Орысты суйемш! Ол - дана Ол - карп Ол жасан Онымен 6 ip эке, 6ip ана. ¥лы орыс! Егер сен болмасан Ленин жок eai, cipa да... ...Дуние дурбелен, дурбелен Басталды ен сонгы зор майдан. Kefi6 ipey TyciHin, бшмеген, Бастарын коргауга кол койган.

Ал кейб1р саяси мешелдер Курестен куйзелт, бас таргты. Боратып есектер, кеселдер, Бурышта бугып кап, тас та атты. Б1реулер сыгалап жабыктан. Аятын окиды жаттанды. Алыскан ашулы халыктан Аулада кандендей сакганды. Эзэзш диюлар, сайтандар, Халыктын imiHe от жакты. Акымак! Саяси сайкалдар! Оттапты! Кару ап жумысшы, шаруа Курест1н арнасын тасытты Ентелеп epreHri багына Жетуге асыкты. ...EcKi eMip, жыгылган палуандай, Кулады, карманды, умтылды. Жана eMip жаршысы Ай мандай Волгалык ул турды. Жагымпаз судья-сумелек EcKiHi суйейд!, демейдй “Онсыз ел жудемек?” дей ме 03i? Жецмген, куйреген данкты Лактыр! Рингтен лактыр! ...Ойланткан, толганткан халыкты Bip тана сурак тур... VI Мшбеде Konipe, шарк ура, Bip шешен лакап тастады: “Жок б!зде саяси партия Бшмейм1н басканы. Жок б1зде саяси партия, 0 юмет басында туратын. Ие боп халкына, данкына, Бил1к ап, салтанат куратын”. Ашулы, айбынды журектсн Kyaiperri ун шыкты. Жай оты жалт 6epin тунектен, Кара булт жалп етш, туншыкты. 99

“Бар ондай партия б1здерде! Мемлекет тззпнш алатын. Бар ондай партия 61здерде! МэнгЫк ие боп калатын!” Sip адам мшбеге умтылды. Ушатый кырандай комданып. Fасырлар ансаган ул турды, ¥ л турды Волгалык! Кор кешл саяси жалдаптар, Кет былай мшбеден! Kipicne! Революцияны ардактар Соз берпн Ильинке! Fасырлар - Аналар! 0Mipre экелдщ канша адам. 0 зщнщ бойына бара-бар ¥ л осы ансаган. Fасырлар - Аналар! Таппап ен таяныш, мурагер. Жупдызын - Волгалык бала бар. МэнгЫк кетер де тура бер. Талайды тауысып, гасырлар, Талайды OMipre бергесщ. ©лее де болатгар, асылдар, Волгалык перзент!н ёлмесж! Гасырлар! Ол - с е т и борышын, Ол - сенщ neci6iH. F асырлар! Кад1рлс сол ушш Волгалык перзентгщ еЫмш! Уакытын урлап ап жер-кектщ Гасырлар, алмаса жатарсын. Эр гасыр Волгалык перзентгщ Атымен аталсын!!! VH Бэлки, кун ceHyi, euiyi, Bip ем!р мэцгЫк жасамас... Ал 6 ipaK Ильичтщ eciMi бшпейтш уакытпен аталас. MyMKin-ay. МэнгЫк Кун батпас, Мумкш-ау. 100

Жер м энп кегерер... ¥ л ы eciM солармен сымбаттас, Соларга тенелер. Бэлки, ай б1здерге табынар. (Кун сайын жол тартып туратын) Онда да 6 ip акын табылар, Ильич деп бастайтын жыр атып... Сенбеймш. Кун 6 |ЗД1Н сенбейдМ Кун 61зд1мэнгпйк асырар. Уакыт... Уакыт елмейд1 Ендеше Ленин гасырлар! взгермей, булшбей келбет1, Кара Жер калпында туреа егер, 9лд1 деп гасырлар перзент1 Жумыр жер бетшде kim сенер? 2. Ж Ы Р Ж АЛГАСЫ \"Шушада, Саян тауы Сюктершде\" В.И.Лениннщ аяцталмаган елецшен. Пролог Жер тесшде керуешн шубалтып, 0 Mip кеш in барады. Сслеу жапкан ecKi журггай мунартып, Кеп нэрсе eiuin калады. Казы уакыт барлыгьш да екшейдц Барлыгын да ол болжаган. Bipi жана, 6ipi ecKini кокссйд!, Олек болып сонда адам. Уакыт кой елпрген де, ecipren, К|мд| тапап, юмд1 ап шыккан жарыкка KiMfli жазып, ммдц сызып euiiprcii, Казы уакыт - редактор тарихка. Анызы боп халыктыц, К1мдер жатыр exi е л т , Уакыт - карт кател.1пн тарихтьщ Карап отыр, ap a rw x жетелш... Он тогызыншы алтын гасыр, Азабынан арылып, Амалсыз жер жастанды Дауыл куган жалындай, Б1здш гасыр “Ленин!” деп басталды. 101