У. Қалижанов Шеңбер

техник те малда. Олар 6 ipep сараттан кейш келедт Енд1, MiHe... — ¥ялм а, жык,— дед1 ол колына пышак алып. Айналасы жарты сараттыц ш ш де койды жаймалап тастады. — Ой, Бэке! Мына енершдзге кайран калып турмын. Б1здщ аулымызда 6 ip-aK адам бар мал сойып беретш. Акысына он тенге 6 epeMi3 . Ci3 кас пен кездщ арасында ipen те, жаймалап та тастадьщыз. Кайдан yflpeHin жур- ci3? — Кайдан дейм^щ . Мен каланы н как, ортасында турганмен, онда туран жокпын. Ауылда ест1м рой. Bapi уйге гардк Шай шИлдЕ Сонан сон машинага MiHin, ауыл сыртына шырып, Кумколге сура туст1. Сой- Tin 6ipep сарат айналып уйге келгенде, ауылдын бетке устар мамандары жиналып калган екен. Ж иырма 6 ip адам столга журын да болган жок. Эл1 6 ip он бес шакты адам кен-молынан сыяды. Ерс1мбек кошеметтеп Бекенд1 торге отыррызды. — Кымбатты достар!— дед1 EpciM6eK.— Бупн 6i3- дщ уйге халкымыздын аса кад1рл1 азаматы, аты шулы композитор, api дирижер, СССР халык apTnci, Казак ССР Мемлекеттж сыйлырынын лауреаты Бекен Бек- баев ага конакка келш отыр. Е й жыл бойы шакырып келт)'ре алмап ед1м. ЕндЕ мше, жол Tycin, тор!м1зде отыр. Аганьщ творчествосынын орлей беруше 6i3 тшек- Tecni3. Кымыз алайык. Тост айтылды. Кеселер орнына койылды. Ерамбек орнынан кайта котершдЕ — Ал, Беке, ещп ауыл азаматтарымен таныстырайын Касынызда отырран Нурлан Нуралин—партия уйымынын секретары, Москвадагы Тимирязев академиясынын ту- леп, сол жагынызда отырран Кэк!мбек Кожабеков — бас ветврач, Нурдэулет Хамзин — бас агроном... Bipi дэ- pirep, eKiHUiici агроном, ymiHiuici мурал1м. Эйтеу1р, сайдын тасындай. Осындай жас ж 1п'ттердщ 1ргел1 ша- 200

руашылык туткасын устап отырранына Бекен катты куанды. К ецш ecin, маркайды. Сонау Алматыдан максатсыз сапар шеккешне ешнбей отыр. Мундай жас- тармен дастаркандас болу ранибет кой. Кезек пе кезек сез сейлеп, 6ip-6ipiHe кошемет керсеткенше eKi сагат децгеленш тустк У зш с жария- ланды. — Ал ещц конак белмеге )к!рел1к,— дед1 Ерам бек. Bapi баранагы ©3i дем алран белмеге ю рдк— Ал енд! не icTeceK екен? — 0ткен жолы елу сомды карып экетш ен. Соны кайтаруым керек. Преферанс ойналык. Картанды экел. — ¥та алсан аларсын..— Е рам бек тартпадан бас-, талмаган терт карта корабын шырарды.— Беке отыры- ныз. Нурланныц кен ш н басып тасталык. Екшни топ та шушркелесш жиырма 6 ip ойнауга KipiCTi. — Света, мына сгенканы кайдан алгансын. Дэу де болса жет1-сег1з мынныц ар ж ак, бер жары Foft. Муны айткан Сэуле, Кэюмбектщ жубайы. — «Циммерман» пианиносын колга туаргенщ кан- дай жаксы болтан. Енд1 Сэлиманьщ бойына ас батпас. Сэлимасы к1м болды екен? Дуние жарыстырып, бз- секеге тускен неткен жандар... — Сэлима муны ертен естид1 де, калага сапар шеге- ДК Осыдан TayipiH экелмесе кара да турындао. Бтн еш е жыл бойы сауда саласында басшы кызмет ютеген апайымыз десе каладагылар Tin турады. — Oho, парсы юлем! кайдан келген. Анада ж ок едь Света осы жаналык iuiiHe калай сыйып жур. — Ерс1мбек Москвадан экелген. Ж иналыска барран- да. Саган айтура таре еамнен шырып кетштк Эйелдердщ айтар ce3i таусылып калгандай. Bopi сырт- ка шыкты. Бекен шарт-шурт болран Е рам бек пен Нур- ланга танданып отыр. — Сен жана дурыс журмедщ,— дед! Е рам бек.— Егер мэткенщ тузын тартып алып, сепзд1гш жургенде 8-3216 201

Кэю мбекп yinci3 калдырура болатын едь Сен оны эдеШ шырарып ж 1бере ж аздадыц. — Сонда мен онымен Kenicin ойнады деймк1д. К,а- телесш кегл и те? Не сейлеп отырсын? Ш иелешстщ эяры не боларын KiM бйкнн. Осы кезде Света аска шакырды. Бекеннщ алдына бас койды. Эншейшде бас куйка- сын белш, жанында отырран жолдастарына жол-жолы- на карай атап-атап беретш Бекен ырымын жасап, ауыз тид1 де, Kepi кайтарды. Ж анагы 6ip эцг1мелерден кешн кецил пэс болып калды. Келес! узШ сте ж 1г1ттер жуп- тарын жазбастан тары да карта столына отырды. — Ау, бауырларым, карта ойыны кайда кашар дей- ciu. Одан да эц айтып, кеш л кетерелж. Opi келшдер жарын да ескерелш. — Ж арайды, Бекен айтдан сон болды да. Эн тында- сак, эн тындальщ,— деп Ерс1мбек кернй белмеге кеттк Сэлден кешн келшшектер де жиналып, диванга жай- расты. Е рам бек жапон магнитофонын ток жел1сше косып, туймесш басты. Шет елдщ музыкасы кулак ж ара айрайлай женелдк Бекен не дерш бйшедк Bip касета айналып б1ткенше жарты сагат erri. Арасында кираландап билегендер! де бар. — Е рам бек, мунынды койсан. Одан да 63iMi3 эн айталык. Bapi антарылып Бекенге карады. Ол жайлап басып пианинонын какпарын кетердк Клавиштерд1 ба- сып-басып Ж1берд1, кэне, кандай эн айтамыз? Мен дайынмын. — Бекеннщ энш айталык,— дед! келшдердщ 6 ipi. — Дурыс, дурыс. Bapi шуылдасып осыган келкть — Сэулем, сэулем, сэулемсщ. Басымдары дэуренсщ—— деп Нурдэулет бастай же- нелдк Оны барлыры: Ж аксы болсан сэулемсщ, Ж аман болсан эуремсщ,— деп костай бердк 202

Бекен кып-кызыл болып Kerri. «Менщ эшм емес кой» деп, журт кезшше Н урдэулегп уялткысы келмедк Артынан ескерту жасамакка бекшдт — Ал 6 i3 шздщ еледмен ауылдыд алты аузын айт- тык. Енд1 ез енер1щзд1 ортага салыдыз. EcTin далайыд. Бекен пианинода 6 ipa3 эннщ басын кайырды. Сонан сод Ершмбекке: — Домбырадды экелшь Келшдерге куй тартып берейш,— дедк Уназдш. EpciM6 eK жубайына карады. — Bip домбыра жатушы едь K,a3 ip оныд кайда екенш де бшмеймш. Айбек ш вдздщ гитарасын экелсем кайтедь Енд1 Бекен назары Нурланга ауды. — Шзде де 6 ipeyi бар едт Тентек баладыз сындырып койган. — Bip болса Мукаштыд уйшде бар,— дед} Кэшм- бек.— Эн-куйден сабак бередь Шофер ж т т тун датып мурал1м уйше Kerri. Б!разда аузын ду шеппен cyprin кайта оралды. ¥стаз уйшде де домбыра болмай шыкты. Бекеннщ суеты жузш керш уялды ма, ЕрЫмбек шоферше «домбыра таппай орал- ма» деп буйрык бердь MiHe, шай да ш илш 6 iTTi. Арам- терге Tycin Есбол тары да кур кол оралды. — Домбырасы бар 6 ip уй табылмады,— дед1 ол.— Мына керпи совхоздыд Ералы бел!мшесшде туратын сиыршы жшггте домбыра бар !деп eciTTiM. Apbi-6 epi кырык, шакырым деген немене машинара. Соран тар­ тып кетсем бе екен. — Мен шофер жшггпен 6 ipre ceprin кайтамын. Сен- дер аладдамай дем ала бер1ддер. Енз тадертед 6 ip-aK орал ымыз. «Буныд не» деп Ерамбек айта алмады, «Калсадыз- шы» деп мамандар коштай алмады. «Волга» макпал тунге сщш узай бердг Суттей жа- рык аспан астында журген кандай жаксы. Ж арты сакат- 203

тын imiHHe Ералы бел1мшесше де жеттт Шарын ауыл сыртындары Ж ылкыбек yfli кершдт Айдаладагы ай астындары уй Бекенге сондай ыстык сезьпдк Шам ж арк ете TycTi. Сыртка мурты тебшдей бастаран жас ж1г1т шыкты. Машина жарырынан кезш келегейлей бердк Терлетедздер,— дедт ©3i бастап уйге Kipfli. Киуы келмеген еден сыкыр-сыкыр етедт Ж ас келшшеп жен сурамастан жез самаурынды сыртка ала ж упрдк Бекен кабыррада шул! турран домбыраны кердь Керд1 де жа- дырап сала бердт Уйдщ тарлыгы да естен шыкты. — Карактарым, мен Бекен Бекбаев деген агаларын- мын. Дуй ауылдан 6 ip домбыра табылмай, ездер1нд1 1здеп келд!м. Мен енд1 сендерге тан атканша домбыра та ртам ын. — Ага,— дед! Ж ылкыбек.— Мен азд1 сыртьщыздач ете ж аксы бшемш. Кеплд1р экраннан бертген твор- честволык кеилшзд! де кергенмш. Слзбен кездесу арман рой. Асыкпай жатып конак болыныз. Бекен домбыраны алып кулак куйш келДрдк 031 де сейлегел1 тур. Домбыра колдан шабылран. Сарары мен ш енепнщ ортасы 6iTey агаш емес, жука Tepi. Бе­ кен мундай домбыраны 6ipiHiui рет KQpyi. Кобыз icneT- тес. ч<Кеплд1р» кушн тартып 6epciH. Кептен 6epi булай ойнап кермеген шырар. BipiHeH сон 6ipiH Terin жатыр, тепп жатыр. Шай да iuimreH жок, казан да кетершген жок. Тан кы лан бергенше домбыра рана сейледт Сол эуен, сол куй Ж ылкыбектщ юшкентай магнитофонына жазылып жатты. — Домбыраны юм жасады, айналайын? — «Кызыл ту» жарындагы Балташы Балтабек дегея —^Балташ ы Балтабек деймшщ. Ол KiciHi бьлетш — AFa, а з г е тулпар мшпзсем де, сункар байласам i®tapacap едт BipaK онын рет! келмей тур. УШмдеп 204

бар байлырым домбыраны алыцыз. Халык кэдесше жа- раса болтаны. — Ракмет, айналдым. Сыйга сый — ез домбырамды ж1беремш. М ш дегп турде. Сау бол! 0 ц мен тустей. Ж ылкыбек жуйткш бара ж аткан ма- шинанын шады басылранша содынан карап турды. Куй uie6epi Бекен 1здеп келш, домбыра тартты дегенге KiM сенедк Мейл1 ceHciH, мейл1 сенбеЫн. «Волга» ЕрЫмбек ушне карай жуйткш келедк Шо­ фер ж ш ттщ уйдтамаганы сезшер емес. Ke3i кул1м-ку- л1м етедй Д эл осы сэт Бекен домбыра туралы поэма жазу KepeKTiriH укты. Енд1 бул ауылда кала алмайды. Домбыраныд сикырлы ундер1 ж урепнщ эр жершен мен мундалап этой салады. ЕрЫмбек eciK алдында жур екен. BipaK Бекен сулык амандасты. Калага тез!рек жетюзуш етшдь Keuieri мамандар тары да жиналды. Шай шшдг; Bapi сыртка шыкты. — Беке! Келгенйшге ракмет. Журепм1зге от жарып барасыз. Жер шукып калранымызды езщ 1з де Kepiii отырсыз. Мына жуйржтщ Ti3riHiH устадыз. Таза кедР л 1м1збен усынамыз. — Ерс1мбек, пейш де, сыйыда ракмет. Д ала адамы- сыд. Едбепде ку{^мет. ТуЫнсед, уксад болтаны. Мына жорраны енер1мен езгеден биж болып калып бара ж ат­ кан бакташы Жылкыбекке байладым. Апарып бергей- Ыд... ...Бекен домбыра саздарына е л т п отыр. Bip сэт к©з1н жумып ЕрЫмбек аулыныд келбетш еске ry cip in керд|. BipaK канша тырысса да домбырасыз ауыл суре- Ын кез алдына экеле алмады... 205

ЖАТ БАУЫР Мейрамнын, ауруханада жатканына алты айдан асып барады. Кезшде толыкдиа келген денеш енд1 нэршен айрылран бэйтеректей катып, семе бастаган. Бар к.ай- гысын акыл-ойга жещирш, агайын-туыс кешл сурай келгенде eTipiK кулген болады, езш сергек устаура ты- рысады. 9 cip e ce балаларына экелш мешр1мен уназ карайды. Риза кещлмен эркайсысын мандайларынан nicKen, узап бара ж аткан келенкелерш кез1мен шырарып салады. Ол езш щ енд1 айыкпасын, 6yriH бе, ертен бе «кош беу, жалган» деп иек карып, м эцгш к карангылыкка ж урш кетет1н1н \"Жаксы бшедь Сондыктан да ол тал кар- маган адамдай аласурмайды. Ещи оны ел1м тырнарынан д эр1 де, рылымнын сонры жeтicтiктepi де алып кала ал- майды. Бул кеселдщ сырын эл1 ешюм шеше алран жок. Ендеше, e3 itmi де, езгеш де эбшерге салып не керек. Оны кутедь Ал куткен нэрсенщ эркаш ан азап екеш эм- беге аян. IIIipKiH, журек! BepicneftTiH де, 6 epiflrici келмейтш де осы 6 ip жудырыктай журек! Б ум л еимрдщ ащысы мен тущысын сыйрызрэн журек деген алыпка тандан- баска да, тавдай какпаска да болмайды. Жан дуниеа м энплш тыныштык т1леп ж атканда, сонын бэрше бой бермей, жары к дуние минуттарын созып жаткан журек куресше калай бас имессщ. Кун тунге, тун кунге ауысып жатканда адам ойына не келмейдь.. Мейрам елуш кеше рана тойларан. Bip жылга жетпей мынау расыр кеселшщ тырнагына шндТ ©кшбеймш дегешмен, журек тукшршдеп аласапыран да нэрселер езше рана аян. Оны жиырма жыл жолдас болран жарына да, бала кезден 6 ipre ескен бауыры Жу- машка да айта алмайды. Кун сэулелер1 терезе пердесшщ арасынан тусе бас­ т а ^ . 0Mip нуры. Тары да 6ip тан атты. Торрайлардын 206

ШЫКЫЛЫРЫ, терезе сыртындары кулшлер, желмен сыб- дыр каккан жасыл жапырактар... Бул — тчршшк белп- ci. Ол орнынан турып, арен, деп терезе жактауына суйе- Hin тур. Мына сыртта болып жаткан беймаза TipuiLiiK- ке кызыра карап кояды. Эне, асырыс баскан ана KeTin барады. Ж ас сэбшн кеудесше кысып алыпты. Балалар бакшасына асырулы. Ал мына жас ж М т жан-жарына жалтан-жалтан карайды. Таныс бейнеш (здейтш секыдк К,андай ражайып eMip! Онын. кезше кос тамшы 1ркшп келдк Бул не? Боса- раны ма? Неге? Ж ок, бул ел 1мнен корыкканынан шык- кан урей жасы емес. Ол ещц ез!мен, ойымен, киялымен, асыл армандарымен коштасып тур. ©з жардайын 63i бьтмейд1 flefiMicin. Ещи мына жарык дуниедеп дэм-ту- зы 6iTTi. Дэр1герлерге ракмет. KypecTi. ©Mipfli ел1м жендь Буран карап 6api 6irri деп айтура бола ма? ©Л1М- мен 6 ipre езш щ денес1 рана кетедк Ал ем5рде icTereH жаксылыктары, енегел1 сездерк артында калган бала- ларынын тыныс-т1ршйпп онын, eMipimn жалрасын та- нытпай ма? Ендеше, езш щ елмегеш де. ByriH неге ел1м туралы ойлап кеттк Элде журек кур- Fyp 6ip нэрсеш сезе ме? Солай. BipaK уй im iH o6irepre туЫрмей тып-тыныш бейкунэ сэби уйкысына бершген- дей журш кету керек. Киналу, жан азабын сезд1рш алу жакындарыныц журепн жаралау деген сез. Эр адам вз азабын 63i аркалаганы жен. Ол тесегже арен келш жеттк Д ен еа суып бар жат- кандай, тамырлары 6 ip тарылып, 6 ip кенейедк Жарты сараттан астам ол ез-езше келе алмай жатты. Белмеге жубайы юрдь — К.алайсын, Мейраш! Тыныш уйктай алдын ба?— дед1 ол жумсак алакандарымен мандайын сипап. ByriH ете жаксымын. Аландама. Жумысьщнан каларсын. Бара рой. — ^лгерем рой. Айтпакшы, уйд1 жендеуден етюзем1з деп eKi Kici келш кегп. Blpeyi курылыс тресшдеп езщнщ 207

мектептес досын Ермек. Нс icTepiMAi бйшей турганым. — Оран неге абыржисьщ. Ермек солай десе колы- нан какпа. Азамат деп соны айт. Жасатып алындар. Bip апта деген немене. Б алалар бар, кемектеседк Сара артына жалтак-жалтак карап шырып кегп. Жу- байынын кас-кабагына карап ©3i де босандык танытпа- ды. Аурухана какпасынан шыга бере кос ж анарга epiK бердк Ол Мейрамнын балаларыныц эл1 аяктанбаганын кеп ойлайтынын, соган киналатынын жаксы бметш. Мейрам жубайын кезщ ен узагып салды. Из... Касын- да анасы бар бала тарыкпайды. Дегенмен к©нш алан- дай береди Балаларыньщ тойын кермейДш болмаса емК piHe ©Kneci жок. Жумысы абыройсыз болтан жок. ¥зак ж ылдар облыстык газеттщ ©ширю бел1М1Н баскарды, бастауыш партия уйымынын хатшысы болды. Алдынан енд1рдей-енд1рдей ж ас журналистер канаттанып шыкты. C©3 i жерде калып керген емес. Ел кердк жер кердй Таг- дыры сан алуан адамдармен кездестк Казакш а айтк.ан- да жаксыны да. жаманды да бастан кеипрдй Кеш уйлендк университет бтрген н ен кешн бшек сыбанып кызмет штедй Сейтш жургенде алты жылы апты сагаттай бол май зу ете тусшть Сэбши болды. Олар ер жетть Мейрам енд1 гана эке-шешесшщ баягыда «уйлен, немерем1зд1- K©pin ©леек арманымыз жок» деген сездерш щ мэнш угып отыр. Сонда ата-анасы кушкмз ©Tin бара жатыр деп налитын. Сейтсе ©Mip кызыгынын барлыгы да балага келш т1релед1 екен-ау. Туцгыш неме- релерш кегенде Kapi 3Keci Досжан бврк!н аспанга атып, ат шаптырып той ж асаганын eciHe Tycipin, жымиып койды. Сол тунгыштары Гулжанды нагашылары бауыр- лары на салды. Онан сон 1нгэлап Нургул1, Канаты, Ажа- ры келдй Базарлы ш ак басталды. Сэбилершщ тэй-тэй басканы, элшпеш устаганы, кулгеш, жылаганы мектеп бш ргеш , институтка студент боп кабылдангандары кан- дай бакытты кундер едй Ол осындай куаныштарды тау- сылмайтын дзурен санаган. Дуние емес, дос жиды. Эр 208

кунш мереке рып етюзуге тырысты. Сол достар, Miне, арылып келш жатыр. Солардын й и тде Ермекке к ец ш ала бетен. Ш араналары 6 ipre жуылган, 6 ip топыракта ескен, 6 ip партада он жыл окып кана коймай, армияда 6 ip взводта болван жан досына деген еез1мшде кылау жок. Онсыз ез шанырарынын 6 ip кызыры еткен_емес, етпейд! де. Мейрам сол жан досы eKeyiHiH арасында болран кеше- ri экг1меш eciHe туардк Сэл K©3i ш н ш кеткен екен. Туе Kepirrri. Ермек тур шакырып. Ж айлап кез!н ашты. 0 n i ме, Tyci ме? К,асына келш, ToceriHiH ж непне отырды. — К,алай, Мейраш! К©шл -куй кандай? — Tayip. BipaK куннен кунге тынысым тарылып бара жатыр. Бэрш де сеземш. Кеп уз'ай коймас. Камсыз калма. Сара да ез т1риил1пн жасап жаткан болар. Де- генмен, кез кырынды сал. — Сен не деп кеттщ. К,ай-кайдарыны бастамай отыр- шы. Ертен-ак жазылып шыгасын. — Жок, Ермек. Енд1 алдамшы ум кке сене алмай- мын. Жэне OFan бола KyfipiKTikKe салынбаймын. ©Mip бар жерде ел1м бар. Одан корыкпауымыз керек. Саган 6ip eTiHimiM бар едь Соны айтайын. K,a3ip дэршерлер келедк Сейлесш улгере алмай калармыз. Yfuu актап, сырлап дегендей... Рет1 келсе жылу жуйелерш ауысты- рып берсен. ILIipKiH, арен тур. Баланыц эл! бел1 катпа- ранын e3 iH бшесщ. Bip аптадан асырма. Тиын-тебешн. дайын. Енд1 менен баска еш нэрсе сурама! Шаршадым. ByriH уйге барып, жендеу жайын CapaFa айт. Тездет. Сен де, мен де OFaH улгеру1м1з керек. Бар, бар ендк . Мейрам кезш жумды. Канша уйктагысы келгешмен декбекши бередк Дэл осы кундер1 ол Гулжанды катты онлаптын. Сонау Семейден кайыи агасы кец ш и сурап терт рет келш кеттк Б 1рде-б1р рот Гулжанды касына ерткен емес. Осыншама катты болмаса неттк «Карында- сыц да келш тур» десе кайтедк BipaK ренжш калар деп ештене сурамайды. Ол тула бойы тунгышын сирек ке- 209

редь Кайын агасы да элденеш ойлай ма, булардан бе­ лек, алш ак устайды. Tinxi Карагандыга кыдырып кел- ген куннщ езш де бул уйге Kipin шыкпайды, алыстау жа- магайынньщ ушне туседк Бала зары киын екенш Мейрам туанбейд1 дейм1сщ. Кайын арасы тшД политехникалык институтка тускен Гулжанды уйге емес, жатакханага жаткызганын кайтер- cin. Мейрам езш баласы алдында юнэл1 сезшдк Рас, ол тэрбиел! болып ecTi, жогары б ш м алды. Дегенмен KiM б1лед1? Ертен улкендер м эн гш к уйккга кеткенде Гул- жан ез1н1н туган бауырларымен табыса ала ма! Бауыр- лык сез1мдер1 оянар ма екен? Элде ж ат бауыр болып кала бере ме? Арада апта еттЕ Ермек кун-тун журш пэтсрш тап- туйнактай курдел1 жендеуден етюздЕ 0 м1ршде дэл осы- лай жумыс icTen кермеген шыгар. Ол e3iiiin дос алдын- дагы сонгы парызын етеп жургендей сезшдЕ Бар ша- р.уасы 6iTin, ауруханага келдь Мейрам бурынгыдай басын кетере алмады. Уш-терт жастыкка суйенш отыр. Ерш- Hepi кезерген, кезш щ асты кек тецб)'л. Даусы бурынгы­ дай емес, бэсец шыгады. — Ризамын. Бэрш Сара айтты. Балалар да жамы- рап келш, сеш мактап жатыр. Б1з доспыз. Ылги етш ш - Ti мен айтушы, сен орындаушы болып журсщ. Оган айыптама! М ендеп жалгыз ул Канат пен сенщ Алман жакын дос сеюлдЕ Институттарын да енд1 ею жылда б т р е д Е Exeyi уй боламыз десе карсы болып журме? Карабай мен Сарыбайдын ксбш кимелш. — О не дегенщ? Олар уй боламыз десе ак туйенщ карны жарылмай ма? Дос едж, енд1 куда болсак Heci айып. — Ермек, ертен меш ауруханадан шыгарып альщдар. Уйге апар. Сол дурыс болар. Ертес1не Мейрамды агайын-туыс болып ауруханадан уйге экелдЕ Ол ез ушнде кеудесш керш дем алды. Тус- ке дешн жаны жадырап, касында отырган балаларынын 210

колын кезек-кезек сипай бердЕ Тунге карай сезден ка- лып, тыншыды. Танертен кун саулеа бетше тускенде кезш ашты. Колын шошайтып Гулжаннын сэби суретш нускады. Сонан сон колы сылк етш тесекке кулады. Са- раньщ ащы айганы встищЕ Ермек досынын кабагын жапты. Ермек досынын сонпл кимылыныц сырын yFa алмай отыр. Ойлана-ойлана осы сурактын жауабын тапкандай болды. «Гулжанды шакырындар, топырак салсын»,— деге!П шыгар. Осы ойын агайындарга жетюзш, арнайы хабар беруд! усынды. — Экесше хабар салсак ©3 i де ерте келмес деймК cin Гулжанды,— дед! 6 ipi. — Д1мкзс адам буны калай тусшер екен,— дед! екш- mici. — Калай болганда да, арнайы хабар беру керек,—• дед! Ермек ныгарлап. Акыры телеграмма женелт!лд!. Зират басына журт кеп жиналды. Гулжан да кел!п топырак, салды. Суп-сур. Квз!нен 6 ip тамшы ж ас шык- са-шы... — Ойпырмай, не деген жат бауыр едП — Тым курыса, K03iHe жас та алмады-ау! Баска адамньщ бауырында ескен баланын жайы осы Fort,— дест! эйелдер жаты. Журт таркай бастады. Кенет: «Папатайым-ай!» деген ащы дауыс ест!лд1. Bapi жас топыракты кушактап жаткан Гулжанды корд!. Журт кайтадан Kepi сершлдк Бурылмай ж у р т кеткен 6ip-ai<, адам, ол Гулжаннын папасы Жомарт едк.. ТYС Уйлену тойы етш, Ержан мен Сэуле онаша калып, TipiuifliK отын жара бастаранына да коп болран жок. Bapi кызык екен. Eiceyi кезектесш от тутатады. Ержан 211

агаш жарып, отка тамызык жасайды. Bipjiece nicipreH тамактарынын дэм! кандай! Болашак. туралы курган киялдарына канат 6iTipin, талай тунд1 киял жетепнде етюзген. Сэуле Ержанньщ мшезше риза. Кашан болса да арынан жарылып, шмге де кол ушын беруге 33ip. Кей­ де еш-уш жолдасын алып кел1п' , тан атканша эн айтып, кешл кетеретж. Муньщ 6ipiHe ол ренжш керген емес. Самат пен Сержтщ келгенше куанбаса, налымайды. ©3i де сол эн сазына косылып, шыркап беретш. Ж адырап май келдк Ержан диплом жумысын ерте- рек жазып 6iTipin, аулына аунап-кунауга кеткен. Сэуле болса касына курстас кызы Майраны алып, камсыз т!р- ш ш к тщ к у н д е л п т eMipiH жалгастырып жатты. Онын ойы да, ниет! де сондай таза едь Сонау журепн жара- лаган кундердщ елесш ойламаура тырысатын. Ол 6ip еткшпи жанбыр сешлд1 себелеп ете шыкты. Менлк Ен- д1 OFaH екш удщ neperi не? Кайта осылай ара-катынас- тары келте узжгеш жаксы болды. Ka3ip ойлап отырса 6api керген туе сещлдк Ержан eneyi осыдан алты ай бурын рана таныекан. Ол куш Сэуленщ ж уреп элем-жэлем-Tin. ©Mip деген- Hin мэн1 кеткендей болтан. Сол кешке Майраныц кец ш ymiH барды. Барды да 6ip бурышка отырып, жан-жарын- да болып ж аткан думанды шактан калып, ой шр1мдерше бержген. — К е л ш з, алып коялык,— дед1 касында отырран жас Ж1пт. Сэуле ундеген жок. Шараптан ун аз урттады. Ж М т аыда-санда биге шакырып кояды. Алдына тамак салып «ал-алдын» астына алып, бэйек болып жатыр. — Саган не болран? Кендлшд! кетерсещш, би билеп, эн айтайык. Ж анары касыннан шыкпай журген ж1п'т м е н т ауылдасым. Ержан дес.е Ержан! Б1здщ кластын кыздарынын бэр! OFaH рашык едк Амал не? BipeyiHe ке­ шл ж салмады? 212

— Сен ше Майра? Сен де OFan рашык па едщ? — Жок, Сеуле! Ол менщ жакын туысым. Осы сэт Сеуле ой туманынан арылгандай едк Bip ауылдын бумл кызы рашык болган хйптке назар ау- дарды. К,арапайым, кара ж1г1т. Ke3i улкен екен. Содан ба, 6ip караранда адамды езше тартатын жылылык ац- рарылгандай. Орта бойлы, кен иыкты. Кулгеш ерекше, 6ipey кытыктарандай узак, epi сьщрырлай жонеледь Мундай ж1гптерд1 eKeci «кыз мшездЬ деп жактырмай- тыны еске тусть Кезшщ алды тары да туманданып барады. Ж уреп жарылып кетердей, дурс-дурс сорады. «Енд1'г1 -пршшк- TiH мэш не? Азамат дегенщ алаяк болып шыкса, арым деп алдына тосканын таптап кететш касиетшз зат бол- са, бакытым деп кол созраньщ сур жылан болып езшд1 та к с а не кайыр, не yMiT. Enniri ем1рдщ кызыры да 6ip тиын». Кенет онын куларына тамаша 6ip ен сазы жетть «Жылжиды акку, айдында жылжымайды...» Домбыра да, айтушы ж1г1т те, 03iHiH шерл1 журег1 де жылап отыр. Сауленш KipniKTepi ез-031'нен ашыла бас- тады. Ол домбырамен ен салып отырран Ержан екенш бмдк Журег1 шым ете тустк Ол жан-жарына карады. Bepi ен салран ж1г1тке кар ап калыпты. Сауле тары да Ержанды 6ip кырынан танырандай. 0нерл1 ж1г1т екен рой деп ойлады. Осы кезде узш с жарияланды. Енд1 магнитофонра epiK берйци. Шарын устел 6ip шетке ысырылды. Жинал- ран журт билей бастады. Бойдары ж1герд1, журектег1 отты шыраратын, естен тандыратын журдек би. Ой да, дене де 6ip рана нарсеге — музыка ыррарына бер!ледк Мундайдан сон адам жещлденш калады. Оны Сеуле жаксы б1ледь — Саулеш, кел1шз, билешк. Eneyi ортара шыкты. Сауле есуас музыканын еркше бер1лд1'. Бойындары бушл була ашуды шыраррысы кел- 213

гендей жулкына билейдь Айналанын бэр! денгеленш барады. Дец-ге-ле-Hin. Айгвлек-ау, айгелек, Айдын жуз1 денгелек. Сонау Бурымушз, Бесмойнак, аулындары балалык дэу- peHi денгелеп, кез алдынан ©Tin жатыр, ©Tin жатыр. Му­ ны 6api бипп болады деп ойлайтын. Ауылда Сэуле де­ ген аты умытылып, «биии кыз» атанран. Кенет Сэуленщ басы айналып кетть Кулап бара жат- канында Ержанды кушактай алганы есшде. Калганы ©н мен тустей. Б1разда квзш ашканда ол твсек жиегш- де отырран Ержанды кердЕ — KemipiHi3, -басым айналып кеттЕ — Окасы жок. Ондай-ондай бола бередЕ Тамак ал- мадьщыз... Ш арап scepi деп ойлады-ау Ержан. МейлЕ ол не ой- ласа соны ойласын. Акталатын жай жок. 0 зш щ шш- кентай журегшде болып жаткан аласапыран айкасты ол кайдан б!лсш. Сэуле орнынан турып, дэл1зге шыкты. Майра ыстык тамак салып жатыр екен, Сэулеге кушак жая умтылды. — Эбден коркыттын Foft, Сэулеш! Ержан касында отырран сон конактар ж акк а шыруыма тура келдЕ Рен- ж ш журме. Ж ан а рана кеткем касыцнан. Канша деген- мен Ержан бес минутсыз дэр1гер foA. Ол Ержан туралы ещ» мэл1мет алгандай. Май- ранын туысы, болаш ак Aapirep, туран жер1 Ж анарка жары. ЭншЕ куйцп ауылдын азаматы болып шыкты. — Мен кегпм . Реюшме. CeHin туран кунщнщ шыр- кын бузамын деп ойлараным жок. 03iH б э р т де бЕле- cin рой. Айыптама. — М айра, ендеше, мен Сэулеш шыгарып салып ке- лешн. Канша дегенмен тун рой. — Эрине. Ужмзд1к. EKeyi ж апы рак жауран кешенщ ортасында 214

келедк Сэуле мына ж т т т щ езш унатып калранын сез- бейд1 емес, б ш п отыр. BipaK ол кандай ce3iM. Мумкш ол аяныштан да оянуы мумкш. Элде жеш лтек 6ipey деп ойлады ма? Енд1 неде болса ретш тауып коштаскан аб- зал. Онын да peri келе калгандай. Кеше бурылысынан 6ip машина шыра калды. — Ракмет, Ержан. Майра екпелеп калар. Бара бе- piHi3. 03iM журе беремш... — С1зд1 бейтаныс машинара отыррызып калай ж1бе- peMiH. 8pi Майра да ренж1р. 0з1м шырарып салуды мойныма алган сон, оны кайтсем де орындауым керек. Машина орталык парк жанындары кикы-жикы ке- шелердщ 6ipiHe бурылды. Сэлден кеГпн кек какпалы уйдщ жанына токтады. Ержан 6ipiHiui болып сыртка шыкты. Сэуле кысыла бастады. Уйге Kip, шай iin дей- TiH ата дэстурмен шакырса оны Ержан калай тусшедк Бузылран, кергенс1з кыздардын катарына косса не бол- раны. 0pi уйде ез1 жалрыз. Салима сенбЫ пайдаланып, Жамбылра кеткен. Ал e3i болса 6eTi куйген адамдай, сол окирадан 6epi у'йше бара алмай жур. Ата-анасы бар жардайды б ш п койгандай кершед1 де турады. Сабактын киындырын сылтау eTin, ушмен тек хат аркылы хабар- ласы п жур. «Шакырамын. Кайта менщ бул ниеимд! тэртшшз- джке жорып, жшркенш кетер. Анда-мунда шакырып мазамды алмасына KiM кешл? Одан да ат куйрыгын 6ip-aK KecicKeH жен». — Жур, шай ш елш ,— дед1 Сэуле кек какпаны ашып жатып. Ержан eripiK болса да «кеш кой, уй иелер1 урсатын шырар, тары да кездесем1з рой» деп сылтау айтатын болар деп ойларан. Ол ундеген жок. Артынан yHci3 epin келедк Шарын белме. EKi тесек, стол, ыдыс-аяк койылран сере. Еден жалтырап жатыр. Сэуле шайнекке су куйып, токка косты. Одан сон Ержаннын алдына студенттш 215

альбомын койды. 0 3 i шай камына K ipidi. Сарат т ш тун жарымнан ауып барады. Ержан суреттерд1 тез керш шыкты. Ол баска сурет- терге назар салран жок. Тек Сэуленщ жеке немесе кур- быларымен тускен суреттерше узак карап отырды. Ол Сэуленщ сулу cypeTTepiH керген сайын eci кете баста- ды. Мше, бейтаныс ж1г1тпен бас туш епрш тускен суре- TiH кердЕ Тула бойын кызраныш ce3iMi биледЕ Туп-тура шакыру билетше арнап тускендей. 03 i де келбетл жЕ riT сиякты. Орындыкта нык, отыр. Басы айналып кет- кендей. Альбомды сарт етюзш ж аба салды. Тосынды- быстан Сэуле селт ете тустЕ Ержан эдепаздш iciHeyH- лып темен карады. Кызарып кеттЕ Сэуле онын BfepiK екеушщ суретш кергенш айтпай-ак тусшдЕ Онын бар суретш отка жакканымен, осы сурет- Ti жыртура да, жарура да кимап ед1-. Сэуле шай экелдЕ Устел устше нан мен кант койды. Ержан 6ip кесе шайды эрен iiuin 6iTipAi. — Сэуле, 6ip Kepin ce3iMiH актарып жатканы Heci деп танданба? MafipaFa таныстар деп жалынраныма жылдан асып барады. Эйтеу1р, кездесНруден кашкак- тай бердЕ ByriH рана сонын peTi келгендей. Кептен уна- тамын. Рас, гул сыйлап кездесуге шакырмадым, 6ipre театрларда отыра алмадык. Оны да тусшемш. Арман- дап журген махаббатымсын. Одан артык не дейш! УнЫздш. Сэуле к е н ш астан-кестен. Не ютемек! Мы- на усынран колра не демек. Бьпмей, кермей жатып тар- дырын 6ipeyre калай тапсыра салмак. Элде ашынран ж урекке 6api6ip деп, кен ш н е жакындау сезшген осы ж1гИпен кез кермес, кулак есНмес ж акка кеткеш жен бе? Ержан орнынан турды. Сэуленщ суйрштей саусак- тарынан алма кезек суйдЕ — Кеш болды. Мен кайтайын. Ж аксы ойымды жа- манра жорып журмегейсщ. Танертен келейш. Айып етпе. Сэуле «келме, боска эуре болма!» деп Ержанра айта 216

алмады. Осы 6ip ж!гптщ бойындагы биязылык, сезш- деп салмактылык жанына жайлы сеюлдк Оньщ есшде калганы сыкыр етш ашылран eciK, кер- lui уйдщ «эуп» e iin урген итшщ даусы. 0 н мен тустей бул не? Кандай тунриыкка кулап барады. Бары ма, со- ры ма? Сэуле тушмен кез шмедй Танертен орнынан шаршап турды. Жуынып, тараниаи сон штап окып кердк Ke3i алдында эрштер T i3 6 eri рана, терендеп оки алмайды. Элденеге дегб!разденедк Шынымен-ак Ержан келсе не не ютемек? CaFaT т ш зымырап оннан асып барады. Сэуле он ту- рып, он отырды. «EciKTi жауып 6ip ж акка кетш калсам ба екен»,— деп те ойлады. Ержан келсе 63i туралы кан­ дай шшрде калмак. Мумкж келмейтж де uibiFap. Туе элетк Еши Ержаннын келмейтжш анык сездк Мойнынан ауыр 6ip ж ук тускендей. Ауыр куреждь Осы- лай болганынын 63i жаксы. Тып-тыныш жаткан кешлд1 толкытканнын Heci жаксы. Ютаптарын жинастырып, са- гат уш шамасында немере агасынын ушне кегп. Содан ертес1не уйге 6ip-aK келдк EciKTe кыстырулы турран ка- разды кердй Журег1 катты-катты cOFbin Kerri. KiM екен? «Сэуле! Уйге тез жет. Ержанды машина карып кетш- Ti. Ауыр жардайда. Майра!» Оньщ кез1 карауытып KeTTi. Bip сезд1 ж1г1т сешлд! кержш едк алданбаган екен. Асырып келе жатып окыс окирара ушыраган болды. Осы бакытсыздык езжен бас- талды. Жолынын 6 a p i ауыр. Тардыр аярын осылай шала бере ме? Не жазды? ...Ержан пэтерже KeaiciMeH досы Саматты оятып ал- ды. Ол мен-зен. Досыньщ алаулап кеткен жузк езуж- fleri кулкшш кердк B ip куаныш болранын айтпай-ак ту- ciHfli. Шынымен-ак Сэулемен таныеканы ма? Майра- ньщ туран кунжде eKeyi 6 ip re болран рой. — Жеттщ бе арманына. Куттыктаймын,— дед! ол орнынан ушып турып. 217

— Канд-ай тамаша 0Mip! Самат бмсен, рой. Сэуле екеулпз канша биледш. Шырарып та салдым. Арымнан жарылып, журепмд1 усындым. — Тацертен ерте турамыз. Гул базарына барып ра- жайып роза гулдерш аламыз. Сэулеге барамыз. Кыды- рамыз, кайыкка мшем1з. Т1лепмд1 кабыл алса улкен- дердщ алдынан eTin, той жасаймыз. — Уй болсан, маран жаман болмас. Дайын аска 83ip болып келемш де отырамын. Ол сондай ракат сез1мге б ел ен т уйктады. Сэуле баскаша жауап 6epyi мумкш рой деген ой санасына ю- pin те шыкпады. Ол ез бакытына, ез жулдызына сендк Сыртынан сырына канык. Майрадан уэделескен ж ш т бар деп ecTireH. Сондыктан да Майра екеу1н таныстыр- мады. Онда тур'ран не бар? Атам казак «K ,bi3Fa KiMсез айтпайды, кымызды KiM imneftAi» деген жок па? Буйыр- ран адам алады. Сарат торыз шамасында бар жаналарын KHiHin eni дос сыртка шыкты. Барыттары «Алматы» конак yfti жа- нындары гул базары. Аслан шайдай ашык. Уылжып турран алтын куз. Тандап жур{п эдем1 гул десте жаса- тып алды. Eneyi Коммуниста npocneKTiHi бойлап томен Tycin келе жаткан. Алдарында уш баласын жетектеген орта жастары эйел келед!. Ол балаларына алма-кезек суй- ciHe коз салады. Бес-алты жастардагы кыз баласынын колында добы бар. Анда-санда токтай калып жерге ура- ды да колымен карып алранына мэз. Анасы ескерту жа- сап кояды. Баланын, аты бала емес пе! Оран онша мэн 6epin келе ж аткан жок. Тары да добын жерге урып кал- ды. Ойылган асфальт жиегше тиген доп TiK ушпай жол- ра карай ыршып, домалай женелдь Сэби соцынан ум- тылды. Ержан кеше бойында зулап келе жаткан ма- шинаны, кызыл жасыл допты, кейлег! желб1реген сэби- д1 керд1. Ойланура мурсат жок. Тура умтылды. Кызды колынан с1лке тартып, жол шет1не ысырып улгерд1. 03i- HiH eciHAe калганы машина донгалакынын жер сызган 218

шикылы, устше твнген ак халатты адамнын кв31ЛД1р1Г1, Сэуленщ алыстан келген келецке icneTTi бейнеск ...Майра eneyi аурухана жанында квп журдк Б1рак. ш ке xipyre руксат ала алмады. Yin кун, уш тун Ержан вл]м аузында жатты. — Енд1 корыкпандар,— дед1 сыртка шыккан козья- flipiKTi хирург,— Ж ас организм бэрш де жендь ©3i де 6ip келбетп ж тгг екен. Эттен... Бетшде дак калатын болды. Оган киналудын кажет1 жок. Канта ол хиптке жарасымды. 0 р мшездк ер тулралы ж тгг. 1штершде калындыры бар ма?— дед! ол жымня кулш.— Кэне, кай- сьщ? — Мен карындасымын,— дед1 Майра. — Ендеше, тусшжть Ержанга кут1м, кунбе-кун уй- д щ сорпа-суы кажет. Ен бастысы кобалжытпау керек. Ол Сэулеге карады. Сэуле кызарып Kerri. Ержанды дэртерлер ак дэкемен шандып орап тас- тапты. Eni K03i рана жылтырайды. Ершдер1 тобарсып, жарылып KeTinTi. Кезш жумып ашты, epinaepi э л а з жыбырлайды. Сэуле Ержаннын ершдерше кайнаган су тамызды. Кун сайын касынан шыкпай, сорпа-су iiniu3fli. EKi ай жатып Ержан орнынан эрен турды. Аярын сэл сылтып басады. Сол ж ак бетшде улкен тыртык i3i бар. Ол шаштарын айнара карап тараура корыкты. Арада aiiFa жуык уакыт erri. Ауруханадан шыгатын мезпл де жетть Bip кушак гулш алып апаттан аман калган Све- танын, мамасы мен папасы да келдь Ержанга тамаша жарасатын костюм экелштк — Туи-тура неке сарайына 6apyFa эз1рсщ,— деп ку- Jiin жатыр eKeyi. Ержан Сэулеге карады. Оньщ иырына колын салып, взше тартты. Сэуле кырсыласкан жок. — Сэуле,— дед1 Ержан.— Уш ай бурынры сауалым- нын жауабын кашан аламын. Маган жар бол. Кеи кеинкпей Ержаннын туран-туыскандары Сэуле- Hin эке-шешеамен куйрык-бауыр асасып, куда-жекжат 219

болып оралды. Дурюретш той еттЕ Ж убайлык ем1рле- рiнiц алрашкы кундершен-ак Сэуле шуакты кундерш еткердк Ержан ешкашан жанын жаралап еткен кунде- piH еске салран емес. Б1рде eKeyi онаша отырганда Сэуле: — Ержан, мен сеш суйемш,— деп жылап яибердЕ Бул Сэуленщ K©3iHeH тамран бакыт жасы едк ...Шуакты кундер жалгасып жатты. Ержан калада- fbi ауруханара балалар дэр!гер1 болып калдырылды, Сэуле ютапханара жумыска турды. ©Mipre щгэлап Ба­ кыт келдЕ BepiK Сэуленщ турмыска шыкканын Майрадан есть ген. Аздап журег1 сыздарандай болганымен, тез-ак ба- сылды. Ол езщ щ упайы тугел екенщ ойлаи, мэз болып калды. Муны кезект! жешстерщщ 1шшдеп’ ен 6niri са- наран. Ол езш е балалы к махаббатын киды. Будан артык не бар? Ол ете сымбатты едЕ Созге де уста. Эзщ-оспакта алдына жан салмайды. Отырран журттын назары оран epiKci3 ауатын. К,ыздардыц коз киырында журуд1 уна- татын. Олардын рашыктык хаттарын жинап, жолдас- тарына керсетщ мактану ерекше ракат сез!мге белей- TiH. — Кыздар дегенщ не? Олар ер-Ж1г- ктщ колындагы жанды куыршак. Ойнап-ойнап, жалыктырган сон лак- тырып ж!беру керек. «Оралыннын барында ойна да кул» деп айтып кеткен жок па бабаларымыз,— деп, ез орта- сында фэлсэпа сорэтын. Осы фэлсэпара ол ез басындагы бакытсыз махаббат хикаясынан кешн келщ прелген. Армияда жургенщде уэделескен кызы Сара керил ауылдары совхоз директо­ ры Нурбектщ баласы Ж араска турмыска шыкты да кет- 220

Ti. Содан кешн-ак, ол «кыздардын 6api опасыз, олардын. махаббаттарын таптау керек» деген ой туманынан ары- ла алмады. Акыры Сэуленш бала махаббатын урынбай нэпсшщ гана кулы болды. Онын журепне орнаран зу- лымдык оты басылудын орнына ерши туей. Алайда жалрыздык шырмауынан шыра алмай жур. Кеп жыл дос болран курстастары — Ерболат иен Касымхан те- pic айналып Kerri. Акыры ол жатакханадан пэтерге шырура мэжбур болды. Енд1 ол жолдасты сыраханалардан 1здей баста- ды. «Сендераз доссыз калмаспын» дегендей, cepiKTepiH артына epiin, жатакханадагы бидщ шыркын алды. Сондай кундердщ 6ipi едк Уакытын етм зе алмай сенделш кинотеатрра келген. Ke3i Сэулеге туст1. К,а- сында бейтаные ж ш т бар. Eneyi жарасып тур. Саусак- тарындары некелесу ж у з т н кердь Ж урепн мысык тыр- нарандай болды. Сэуледей сулудын жанында ана xciriT емес, 63i журмес пе едк «Неге? Mefifli. Bopi6ip олар ба- кытсыз. Сырт кезге 6api де жаксы керш едЬ. Колдан шырарып алган бак кусын баска б|‘реудщ мэпелеп ус- тап жургенш кызранды. BepiK ретш тауып Ержанныц досы Саматка жол тап- ты. Акыры арманына жетть Ол Ержанмен таныстыр- ды. Б1рде ол Самат пен BepiKTi «ет жеп, сорпа imin, аунап-кунап кайтура» шакырды. BepiKTin кептен 1зде- reni осы емес пе? Жымын erri. «Ереке, мшдегп турде келем1з. Bip еркш отырып энпмелесешк. Нарыз сут каткан шайды шпегел! не заман»,— деп жж-жапар бол­ ды да калды. Куткен кун де келш жеттк BepiK Саматты e3 i (здеп келд1. Шырттай кт н ш алыпты. Бейне 6ip калындырына бара жаткан бозбала семлдь Мундай жМттер кыз-кыр- кыннын кез курты. Онын жанында Самат ауылдан жана келген бала icnerrec. Амал жок. Барын утжтеп KHinTi. Адамнын KepKi кшмде емес, езшде. Ол осылай туешедк — ©зщ тойга барардай жиналыпсыц рой,— дед1Са- 221

мат.— Ержаннын пэтершде устел жок. Ж ерге отырамыз. Кшмщд1 былгап алмасан негп? — Ештене емес. Ш албар деген табылар, ал дос ке- н ш одан да кымбат. Eneyi ж еттер шамасында Ержан уйшщ какпасы алдында турды. — Неге келмей кеттщ?— деп Саматты кушактай ал- ган Сэуленщ кез1 BepiKKe тустк Тула бойы ттр к ен ш KeTTi. Уйден куып mbiFyFa Ержан мен Саматтан уялды. — С элем етаз бе?— дед1 кыска кайырып. — С элем етаз бе?— дед1 BepiK те. — Сзулеш, бул BepiK. Саматтьщ жана досы. Bi3re сирек бас суратыны осыдан болса керек. Ал онын досы 6i3re де жат емес. Сэуле ас уйде катты толкыды. BepiKTiH мына келЕ ciHin ар жарында 6ip сумдык жатпасын. К,асиет деген улкен урымнан макурым калган жанныц ойында не бар? Ержанды шакырып алып, бэрш айткан жен бе? Элде жабулы казан куйшде калдырран дурыс па? Ас экелшдк шарап ш ы щ . Кенет BepiK: — Сэулештш куларына алтын сырра. Кеше ражайып 6ip туе керд1м. Соны айтып берешн бе?— дедк — Айт, айт,— десш жатыр Самат пен Ержан. ...Алматыра ж ана келген кез1м екен деймш. УсДмде эскери KHiM. Аярымда eTiK. Д эр тер л ж институтка ем- тихан тапсырып журсем керек. К ен ш м келдей. Барлык сабакты ушке тапсырып, студент атаныппын. Паркте журмш. Жан-жарым гул, бас айналдырар жупар Hie. Дуниеде менен баска ешшм жок сею'лдк Ке­ нет кез!м шашы кос opiM болып ершген, K©3i туп-тура Сэуленщ кезшдей, бота кез, талдырмаш жас кызга тус- Ti. Ол жылап отырран сеюлдк Сэуле бэрш укты. «Жшгг емес MiriT екешщй кеш б!лд!м. Калай рана жер басып жур е к е н е щ » д е п ой- лады. Тостаран кездерш Вершке аударды. «Койсаншы. 222

Мешн шанырагымды шайкайтындай не 1стед1м?» деген жалыныш бар. «Солай ма екен. Кызыгын, эл1 алда; Бакытынды ой' ран етш, кешеге куыласын. Содан сон меш паналама- ганда шмгс барасын. Bip махаббат маусымын етшзе- Mi3. Одан KeftiH... Одан кешн эрюм ез жолымен кетпек. Сен менщ тузагымда тыпырлап жатасын. Олай болма- ган жагдайда TycTiH енге айнала салуы онай». — Ия, содан кешн не болды? — Не болушы едк Касына отырып: «Карындасым, не болды? Bipey жэб1рлед1 ме?»— деп сурайын. Ол басын шайкайды. Сзлден кешн ол езш щ инсти­ тутка тусе алмай калганын баяндайды. — Биыл болмаса келеш жылы TyceciH. Оган неге таусыласын,— деп иыгына колымды салып, мандайы- нан сушим. Ж ас кыз мойнымнан кушактай алды. — Ага, рас па? Шынында да, неменеге жылаймын. К елеа жылы-ак тусермш окуга. Жумыска турамын,— дейд! жымиып. Парктен кеш кайткан екенб1з. Онын жатакханасына он ешден аса келдж. Ж енПИ-ау деймш. Eciri ашыл- мады. — Жур, б1здщ уйге. Шай imeMi3,— дед!м. Ол у н аз артымнан epin журе бердк Шиедей кызыл ершдерш кергенде, жаным шыгып кете жаздады. ¥ за к суйд1м. Ту- н!мен 6ipre болдык... Сэуле ершдерш тютеп отыр. Енд1 болмаса далага ата женелмек. Кезше 1ршлген жасты BepiK те кврдй Аш- карак кенш арс-арс куледй ©зше эбден риза. Ещи жум- сам жудырыгымда, ашсам алаканымда деген сешм бар. «Кешлше кылау туармей танертен шыгарып салып- пын. Кешке ол e3i 1здеп келштк Ертесше де, онын аргы KyHi де... «Еашыкпын, ceHi суйемш»,— дейд1 жанымда жатып. Ояна кетсем TyciM. Муны калай TyciHyre бола- ды. Элде бойдактык кундер1мнщ кызыгын 6ip бикеш 223

тусайы н деп ж ур ме? О нда кеп кеипкпей той дастар- каны нда отырып та калармы з. Ерж ан ас белмеге шыкты. Сэуленщ кезш деп тарам- т а р а м ж асты к ер д к K epfli д е б эр ш тусш дЕ Ш ай тез пш лдЕ К онактар кош тасы п сы ртка шыкты. «Енд1 не болар екенсщ . Е рж ан бэрш тусш дЕ М ен ба- кы тсы з б о лган да сен неге бакы тты болуга тш ссщ »,— д е п TicTeHfli imTeft BepiK. Е р ж а н 'о л а р д ы а я л д а м а га деш н ш ы гары п салуга к е т т Е С э у л е ы д ы с - а я к т а р ы н а р е н ж и н а д ы . K,a3ip Е р ­ ж ан шргенде не демек? Не icTen, не к о й г а н ы н 63i д е б т м е й д Е Т е с е к с а л у г а KipicTi. BipiHmi р е т е з TeceriH ж е р г е б е л е к с а л д ы . Т а г - д ы р а я г ы н 6ip р е т ш а л ы п ед Е е ш и eKiHmi с о к к ы с ы н д а й ы н д а п т ы . А х т а л ы п т а , а н т irnin т е ж а т п а й д ы . М а- хаббаты на сенсе ардактап етер, сенбесе, амал жок, елге кетуден арты к ж ол ж ок. Енд1 б1разда Е рж ан келдЕ EciKTiH т г е г ш с а л д ы . А к ы р ы н б а с ы п ж а н ы н а ж а к ы н - д а д ы . С э у л е н щ м у р н ы н ж у п а р Hie к ы т ы к т а д ы . Ж а й л а п KipniKTepiH к е т е р д Е Г у л е к е н . К ,ы п -к ы зы л . 03iHiH ж а н ы п ж а т к а н 6eTi с е ш л д Е .. Т1ЛС13 П р о ф е с с о р Н у р т а й Э л 1‘м ж а н о в с е к с е н г е к е л г е н то р - к а л ы т о й ы н eTKi3iciMeH, т е с е к т а р т ы п ж а т ы п к а л д ы . К анш а дегенм ен кэри ик койм айды екен, акыры алып урды . 0 з беН мен оты рып-тура алм аган сон, сары ж ам- б а с т а н ы п б а р а д ы . О н ы e 3i с е з г е н м е н , к ел ш 1 м ен б а л а - с ы н а Tic ж а р ы п е ш т е н е д е г е н ж о к . TeceriH е з ш щ е л у ж ы л г ы л ы м и ж у м ы с ш т е ге н к а б и - н е т 1н е а у ы с т ы р т ы п а л д ы . Е н д 1 м ш е , 6ip к а б ы р г а н ы а л ы п ж а т к а н б а с ы л ы м д а р Ti36eriHe с л !т е к а р а й д ы . 9ci- р е с е а н а у к а з - к а т а р п з Е п г е н ез т т а п т а р ы н а Ke3i т у с - 224

кендс маркайып калады . П ай-пай, нпркш ! Осы ю тап- т а р у ш ш к а н ш а м а т у н д е р ш с а р п е т т к T im i м ы н а 6ip «Ecni дэу1рдег1 к а з а к э д е б и е т Ь атты ш т а б ы у ш ш к а н ­ ш ама эуре-сарсанга тустк «К азак халкы улт болып XV расырда рана калы пта- са бастады. Ал профессор Н уртай Зл1мж анов оны сонау V—VI расырларра апарып Прейди М ундай дакбы рт шм- ге керек? T im i бунымен ш ектелмей, Орхон-Енисей ж аз- баларынын езш казак эдебиетш щ улгьлерше ж аткы - зу ы н н е д е п б !л е м !з ? М у н ы 6ip с е з б е н а й т к а н д а а с ы р а багалауш ы лы к деген жен». 0з1мен тустас профессор Е а м ж а н К арабаевты н осы 6ip се зд е р ! с о н д а ж а н ы н а к а т т ы б а т ы п е д ц К е з ш щ ас - тындарыдан басканы бардарламайтын галымнын кол ш окпарлары аз болмай шыкты. Ж анын кинайтыны со- л а р д ы н ш ш д е к е ш е р а н а е з ж е т е к ш ш г 1м е н к а н д и д а т - тык диссертация корраран Асылхан Беркайы ровтыц болуы кандай ек ш ш т ь Ш ынды ктыц аты ш ындык. Со- нын бэр! здеби м ураны пайд ал ан у ж е н ш д е п ры лы м и к о н ф е р е н ц и я д а б а с т а л г а н б о л а т ы н . С о н д а e 3i e c n i м у ­ раны лениндш кезкараспен пайдалану женш де батыл у с ы н ы с т а р а й т к а н . К 1т а б и , д ш ш ь л а к ы н д а р д е п ж у р г е н Ш эдц М акыш , Эбубэю р, А кмолла, Н урж ан, М айлыко- ж а, М эделж ож а, М эшЬур сынды акындар творчествосы- н а сы н к е з 1м ен к а р а й о т ы р ы п , о л а р д ы н т а р и х и ор н ы н аны ктау ж енш де усыныс айткан. Бул улкен д ау турыз- ды. Кейб1реулер езш е ecniH i ац сап ж урген Kici деп айы п такпак болранын кайтерсщ . — М ен 63iMHin у с та зы м н а н б а с та р т а м ы н ,— д е п е д | сонда А сы лхан.— О ны ц айты п туррандары нан ултш ы л- ды к сарыны еседц М ен калган румырымда профессор Н уртай Эл1мжановтыц идеялары мен 6iT icnec куреске шырамын. Н уртай 9л1мжанов ж олдас эдебиет тарихы- на барып турран дш ипл, к азак даласы нда болып ж ат- кан элеум еттж езгер!стерге карсы болган акы нсы м ак- тарды дэрш тейдй 225

С о л к у ш Н у р т а й т у н г ы ш р е т ш а ш ы н а а к KipreHiH б а й к а д ы . С о н д а й е п л ш , к а п а л а н д ы . EcKi э д е б и е т н у с к а - лары н ж инасы п, онын калы птасу кезендерш зерттеуд1 усынбакш ы болып ж урген ш эш ртш щ осындай сездер1 ж урек™ ж ы л а тп а й кай тсш . Э ттен... эдеби ет деген гы- лы м и болж ам ды каж ет етедг. Соны тусш бедк Элдеш м- д ер д щ ж етеп н д е K erri. К аб ьл етаз емес, тек куш ш эде­ биет теш зш щ ен терен кезш е салмады . Б уп н п эдебиет бары сы н зерттеуннлер эл! табы лады . М эселе, анау каткан томдарга, архив материалдарына ушлуде. Акыры не болды? Эдебиет агымынын арасында кал- ды. Сол кандидатты к ж умы стан api аса алмады . Содан 6epi кы ры к ж ы л ете ш ы гы пты . У акы т ипрю н бэрш ез орны на койды. Еасыр басы ндагы акы ндар творчество- сы зерттелш кана коймай, жогары оку орындарынын п рогр ам м асы н а 'е н д к Ж еке-ж ек е гы лы м и диссертация- лар коргады , монографиялар ж ары к кердк О л колы н созы п, кб ай ты алды. Ж урек тусы на койып у з а к ж а т т ы . 0 з ш щ б у л е м 1р д е н е ю н б е й е т е т ш а й д а н аны к. Ал Ж ам бы л туралы , Абай туралы ж азгандары ше? К азак баспасезш щ тарихы туралы алгаш калам т е р б е г е н д е е з к Б у л е з х а л к ы н а , e 3iH in э д е б и е т ш е д е ­ ген м ахаббаты емей немене. А ртында узыныргасы алты томды к гылы ми жумысы калы п барады . Керкем аудар- м алар, повестер, естелж тер канш ам а? Ендеш е бул ж ал- г а н г а eKneci б а р м а ? Э р и н е , ж о к . Н у р т а й р а к а т c e 3iMiHe б е л е н ш ж а т ы р . Т а р а м ы с к о л - дары ньщ саусактары кггабын кы са туседк Сол, жуз! н у р л а н г а н Kyfti сол м э н г ш к у й к ы га K e rri. К ан ш ам а ж ы л дар e rri. B yriH 63i де алпысты алкым- дап тастапты . Устазы Н уртай Эл1мжановтьщ кайты с бол- ганы н еепгенде, А сы лхан селт етпедй К айта еткен кун- д ер ш щ куэсш ен ары лганы на куанган. Ол езш щ гылым-

д а ж о л ы б о л м а р а н ы н с о л 6ip к и к а р ш а л д а н к е р е т ш . Докторлы к жумысын коррам ак ниепмен рылыми зерт- теу ж асап ж урген. BipaK сол а р а д а ж а р к етш профес- сорынын, рылыми м о н о гр аф и я сы ж а р ы к к а ш ы ксы н . Е н д 1 амалы курып, «Айкап» журналы нын эдебиетп калып- тастырудары рол1не ауысты. Б акандай уш жы лын сарп e iin , енд1 6iTTi-ay д еген д е тар ы д а Н у р та й Э л 1м ж ан ов алды нан ш ыкты. «Казак. баспасезш щ калы птасу кезец- дерЬ> атты ры лы м и е н б е к ж а р и я л а н д ы . А сы л хан «ал - д ы м н ан шырып к о й м а д ы -а у » д еп , к о л ж а з б а с ы н д а р -д а р жыртты да, отка ж акты . Кеп узам ай педагогтык ж у- м ы с к а ау ы с ы п , р ы л ы м и ж у м ы с т ы б 1р ж о л а к о й г а н . Ш арын белме. Асылхан ш амды да ж акпастан ка- ранры да ойланып отыр. © лгендердщ арты нан райбат сез айтпас болар. Ешй не ютемек? Н уртайды н табалды - рырын аттам аралы да кыры к ж ы л болыпты. К алай бар- мак? С амсаран ж урт не дем ек? Э лде неде болса ж урт коз1не туспей к а л а бере ме? Э д еби ет институты нда кош - тасу болады , сол ж ерге де бас cyFa салура болар едк 0 3 iH in р ы л ы м д а ж о л ы б о л м а р а н ы ym iH 6ipeyfli н еге ай ы п та й д ы ? Б а я р ы 6ip к е з е н д е т а р а з ы б а с ы н д а у с т а з ы ж а л р ы з к а л р а н д а , к о р р а н ш а к т а п к а л р а н ы н д э л к а з 1р сезе ме?.. Н уртай д ы н ел1м1мен оран д еген б а р к е п ж уы - лып-ш айылып кеткендей. Ж анылыс баскан жылдарынын зауалы н Асылхан б а я р ы д а -а к с е зг е н . Ж о р ы к с ы з iciHe к у ш н г е н д е й д е б о л - ран. У стазынын алпыс ж ы лды рына да, одан кеш нп той- л а р ы к е з ш д е д е а т i3iH с а л м а д ы . Т о й ы н а к у т т ы б о л с ы н айтура да ж араран ж ок. О л не? Кызраны ш па, злде б а я ­ ры 6ip ж у р е к т е к а л г а н ж а р а н ы н у ы т ы м а ? С о н д а неры п бармаган? Кикар шалдын кеш л! келдей екеш аян. Том- сырайып барып, балаш а куш ак ж аяты н мш ез1 бар. Со­ ны б 1л е т у р а ш и к п е д к У акы т бэрш де тезш е салды . ЕкШ не ш темек? Ti- piciiifle барм аран у стазр а елгенде бар у ы к а л а й бо л ар екен? Устазынын ж арасы нан алып, аяры нан ш алганы н 227

6ipeH -capaH р а л ы м д а р б 1 л м есе, Ke6ici е с т е н ш ы р ар р ан . Т алан т пен кереген дж бар ж ерде рылы м ербидь Оны Н у р т а й e n 6e ri д э л е л д е д й А т а к т а , к у р м е т те к е л д к Р ы ­ л ы м а к а д е м и я с ы н ы ц к о р р е с п о н д е н т Myiueci, п р о ф е с с о р , омырауы толы орден. Оны койшы, бэрш ен де профессор Н уртай Э л!м ж ан овты ц мектеб1 деген курм еттен арты к адам ра не керек. Ш эю рттерш щ алды Рылым академия- сыньщ вице-президент!, арты улкен-улкен басылы мдар- ды ц басш ы лары . Будан арты к кандай бакы т керек? Н еге? С ол ки кар ш алга атак пен дан д неге уйш п -те- п л е салды ? Ж олы болды да. Эйтпесе менщ таланты м кем б е ед1?! Е г е р ш а л д е р к е з ш д е к о л у ш ы н б е р г е н д е ©3i д е рылым д о к то р ы б о л ы п ж у р м е с ш е ш м к еш л . Э ттец , сон- д а к е н б е д Р а у ... И я , с о н д а к е н г е н д е рой... «А йкап» жуфналыныц эдебиегп калыптастырудары рол1 т у р а л ы 3e p r r e y i б 1 ту ге т а я у - т ы н . О н д а рылыми ж у м ы с т а р т а к ы р ы б ы н 6 ip о р т а л ы к т а н екш еп , ipiK Ten о т ы р а т ы н рылыми со в ет деген б о л м ай ты н . С о н д ы к т ан дл у с т а з ы eKeyi 6 i p т а к ы р ы п т а ж у м ы с ш т е п ж у р г е в д п п е - рш кеш бьпдк Н уртай Эл1мжановтыц «К азак баспасезР HiH к а л ы п т а с у к е з е н д е р Ь 3ep T T ey iH iii б а с п а д а н ш ы райы н д е п ж а т к а н ы н e c rin , apaFa Kici с а л р а н . Д о к т о р л ы к дис- сертациясы н коррап алранш а кггабын ш ы гармай туру- ды етш ген. Ж оспары ж узеге аспады: «Р ы лы м кеш еу!лд1кт1 кутпейдк Б ул зерттеу-каф едра- ныц ж оспары нда турран енбек. Студенттерге арналган о к у к у р а л ы б о л р а н д ы к т а н б а с п а ж у з ш KepyiH т о к т а т а алм айм ы н. Д окторлы к ж умы с ж асары сы келсе, кггаби акы ндар туралы зерттеу жасасын. Ол кафедра жоспа­ ры н да ту р . Р ы лы м и K eneciuici болура эз!рм ш ». П рофессор Н уртай Эл1мжановты н осы ж ауабы оран ш анш удай тидк Н амы стан ж ары лы п кете ж аздады . Кап- к а р а б о л ы п TyTirin к е т п . «К ггаб и а к ы н д а р д ы зертте» деу1 б а я р ы ж а р а н ы е с к е Tycipy д е п о й л а д ы . « B a p i6ip ал д ы м а келуге м эж бурсщ »,— деп табаларандаи. Содан 228

талагы таре айрылып, кею репнде устазра деген ешпен д ш п ерш и тускен. Н у р т а й д ы н eKi к г г а б ы н а д а сы н niKip ж а з д ы . Ж е р д е н алып, ж ерге салды. О дан устазына келген титтей де зал ал болса ше? B ipH euie ж ы лдан сон окулы к кай та ба- сылды . А сы лхан: «А кы м ак басы м-ай»,— д еп барм ары н тш теген. С о д а н 6e p i о л к а л а й д а у с т а з ы н к е м ш т у д ! о й л а й т ы н . К а л а й д а 6ip р е т ш т а у ы п к е ш ш л й с а л д ы н д а м а с к а р а с ы н ш ы рарсам деп арм ан дай ты н . К ,ырык ж ы л бойы ты р н ак а с т ы н а н Kip 1здеп к е л д ь Т а л а й р е т т ы р н а д ы д а . А н н а куйе ж ага алмады. Енд1 не 1стемек? © лер ж ау ы ел дБ О сы мен ж уректе ш ем ен боп аткан ку н п п л д ж оты сене ме? B ip сэт уста- з ы н ы н м у р д е с ш е б а р ы п : « С ен е л д щ , м ен эл1 TipiMiH. Енд1 мен1н ж олы м аш ы к» ,— flerici келдк Б арды деген KemipiM с у р а у м е н б !р д ей . T ipiciH fle д е б ш к ж у р д к е л г е н - д е д е б а с и е т ш ж а й ы жок,- Профессор Н уртай Эл1мжановтыц ж алры з улы бар­ д ы . О н ы ц Q3i е л у д ! ж э у к е м д е п к а л г а н Ж1пт а т а с ы . К ,ал а- д э р ы р ы л ы м и з е р т т е у и н с т и т у т т а р ы н ь щ б 1р ш д е б е л 1м б а с - тыры. Техника рылымынын кандидаты. Д э у л е т Э л !м ж а н о в т ы к ы з м е т т е с т е р ! ж а к с ы KepeTiH. Б о й ж етк ен eni к ы з ы б ар . Eneyi д е студ ен т. С о л а р д ы н « д еф и ц и тн ы й » к ш м д е р ш 1з д е у м е н т а б а н ы т а у с ы л а т ы н . Енд1 ж а н а к а с т тауы п алды . О л — кггап ж и н ау . B api Kepmici И в а н В а с и л ь е в и ч е й к ы з ы н ы ц т у р м ы с к а ш ы руы - нан басталды . О лар кы здары ньщ тойы на элем дж эде- би ет ю т а п х а н а с ы н ы н 200 том ы н с ы й лар ан . С о д ан 6epi Галина эке-ш еш есш ен ез тойына дуние емес, ю тапхана ■сыйлауын сурап, м азалары н алган. К внбеске ш ар а ж ок. © з б а л а с ы н KiM ж ы л а т а д ы . Д э у л е т э к е с ш е н к а л г а н 6ipa3 айтаптарды ыцрайластырып койды. Енд! м акулатура 229

ж и н а п , ж а к с ы к г г а п т а р а л ы п ж у р . 5 ip ie -6 ip T e KiTan ж и н а у д ь щ « к е с е л ш е » ш а л д ы к ты . О л KiTan ж и н а у л эз- заты на кум артуы сондай, ж ексенб! кундер1 алып-сатар- лар ш ыкпайтын ю тап базары ньщ ез адамы болып алды. О ны к е р ге н д е 6 ap i ж ы м ы н д а с ы п к а л а д ы . B ipi колтыры- н а н , 6ip i к о н ы ш ы н а н с а н а л у а н к г г а п т а р д ы ш ы р ар ы п , алды на ж айы п салады . Ym-терт сомны н к1табы кейде елу со м га шырып к етед ь 0 те си р ек к езд есетш болган - дыктан алмаура д э л шыдамайды. Ол езш щ ана тш н д е сейлей алмайтынына кейде куйш етш . Эке-ш еш ем неге казакдиа окытпады екен деп к а п ал ан аты н . B ipaK ез т ш н уйренуге ум ты лран ж ок. Л енинградта окыды, одан аспирантура тауысты. Сол ж е р д е В е р а г а у й лен д1 д е , с ы р т т а 6ip a 3 ж ы л к ы з м е т erTi. С е й т ш е л в е о р а л г а н ы н а о н ш а к т ы -а к ж ы л болран. Эрине, экесш щ толып ж аткан ш таптарын оки алм ага- нына кезш де екш ген де. Ещ ц елуге келгенде одан не кайы р. Ол ж умы стан кейш кггап магазинш е м ш дегп турде 6ip соруды зд е т к ы лы п ал ган . Келд1 де, кез1 ш арасы нан шыра куаны п к еги . «М осква ж эне москвалы ктар» деген KiTan K0 3 iHe о т т а й б а с ы л д ы . К е п т е н к о л г а Tycipe а л м а й ж урген. Е щ й не !стемек? У йде дайы н турран караз к ал - дыры д а ж о к . Bip а м а л ы н т а п п а с а б о л м а й д ы . Уйге келкпм ен ш айра да карам астан , ш каф ты аш ы п, a p i-6e p i а у д а р ы с т ы р ы п к е р д к B ip aK к о л ы н а е ш т ен е ш н - б е д к Е нд 1 н е к т е й м ш д е п т у р р а н д а , K63i 3KeciHiH к а т а р - к а т а р т у р р а н ю т а п т а р ы н а TycTi. « B a p i6ip ок и ты н а д ам ж ок. КУР турранш а кэдеге ассын». О л профессор Н уртай 9л1мж ановтьщ кггаптарын алып, каттап буып койды. Д эу де болса ж иы рма килограмнан асып жырылады. Танертен. кабы лдау пунктш е ала ж енелмек. А с ы л х а н д а ю т а п к у м а р л а р д ы н 6ip i. Ж и н а г а н KiTan- т а р ы eKi б е л м е н щ к а б ы р р а с ы н а сы й м ай тур. Б у гш д е о л 230

тендсп алган кагаз калды ктары н кетерш , кабы лдау пу н к тш е к ел дк К взд егеш М . Д р ю о н н ы ц «TeM ip король» ш табы . С араты на кар ап едк тэнры жет1 екен. П ункт се- п з д е аш ы л ады . «BipiHiui кезекпен е тш зе тш б олды м ». BipaK пункт ж аны нд а к а р а н -к у р а н ад а м д а р д ы к е р д 1 де, куаныш ы су сепкендей басылды. Кезек алып, ш ылымын тутатты. Сонан сон ж ан-ж ары на бардарлап карай бас- тады. Ш етте состиып турран Д эулет 9л1мж ановты кердк О с ы д а н а л т ы ж ы л б у р ы н e K e y i С а р ы а р а ш т а 6ip r e д е м а - лы п , ж а к ы н таны ск,ан-ды . — Д эулет, амансын ба? «К еш л керген ж ерде» деген, экецнщ арты ж аксы болсын. А уру-сыркаумен уйге бара алмай калдым. — Рахмет. — Иэ, кандай штап алмаксьщ ? — Данилевский. — Т ам аш а. М енде бар. М ы науы н не? K iTan етш зб ек- ci« бе? Онын кезш е устазы Н уртай Эл1мжановтын ш таптары о т т а й б а с ы л д ы . С о н д а й к у а н р а н ы Heci? Зауал деген осы. А ртында ш табы н окитын, оны кас- т е р л е й т ш Myparepi ж о к б о л с а , о д а н а р т ы к б а к ы т с ы з д ы к - бола м а? 0л1м foA бул. П роф ессор Н уртай Э л!м ж ан ов- т ы н е л г е ш б у л . О н ы ц с а к - с а к к у л ш а к е л д к BipaK е з ш а р е н т е ж е д к « Ш о к -ш о к » д е п к а р а к е ц ш к е л г 1р с 1д 1. — М ынау, Н урекеннщ ш табы екен рой. © тш збеш з! М ен алайы н . MiHe, Д а н и л е в с к и й д щ ш табы н ы н тал он ы , ал мына караз калды ктарына М орис Дрю онды алыныз. Д эрш алып ед!м. М аран киьщ ы з,— дед1 осы кезде кезек- т е ту р р а н ж а с ж 1ггг с о з г е а р а л а с ы п . О л Д эулеттщ колы на талоны н устатты д а, енд1 ай- нып кал ар дегендей, буылран ш таптарды алып, жуг!ре женелдк Асылхан да, Д эулет те унш з. EKeyi де тш Ы з ж андай eKi ж ак к а карап турып калды .

M A 3 M V НЫ ШЕН.БЕР (повесть) .......................................... 3 КАИДАСЫЦ, ГУЛ1М............................................... 157 ЭКЕ Э Л Д И 1 ............................................................166 ЕАЖАИЫП Б Е Й Н Е .............................................181 ДОМ БЫ РАСЫЗ А У Ы Л ......................................193 Ж АТ Б А У Ы Р ..........................................................206 TYC .........................................................................211 Т1ЛС13 .................................................................. 224 Уалихан Калижанов КРУГ Повесть и рассказы (На казахском языке) Редакторы Ж . Э6diranapoea C ypeim ici К. Н. Тврецулов. Керкемдеуш! редакторы Р. Койшыгу ловя. Техникалык редакторы Н. Кушнарева. Корректоры К. Ж умагу И Б № 3258 Теруге 21.10.85 нибершдь Басуга 7.07.86 кол койылды. УГ17119. Фор маты 70Х108‘/И. Кагазы 1. Kapin Typi «едеби». Шыгынкы басылыс Шартты баспа табагы 10,15. Есептш басылу табагы 10,54. Шартты бону келем1 10,8. Тиражы 20 000 дана. Заказ .MS3216. Багасы 80 тиын Казак ССР Баспа, полиграфия жане штап саудасы icTepi женшдег мемлекетт!к комитетш!к «Жалын» Оаспасы, 480124, Алматы кала сы. Абай проспекту 143-уй. К азак ССР Баспа, полиграфия жане Штап саудасы 1стер1 ж енш д.т мемлекегпк комитет1не карасты «Штап» полиграфиялык gacin орындары OHAipiCTiK 6ipnecTiriHiH Полиграфия комбинаты. 480U02 Алматы каласы, Пастер к^шес!, 41-уй.