Тілепбергенов Қ. Көкек әке

1 Канат Т1ЛЕПБЕРГЕН0В кекек же ' •1,:0: 1«орган^аласын:.!;-; «Жапын ба|п£сЙ8ь' ол 20131 V

УДК 821.512.122 ББК 84 (5Каз) -4 Т 93 Казахстан Республикасыныц Мэдениет жэне аппарат министрлт Аппарат жэне мура,’am комитетi <Эдебиеттщ элеуметтЫмацызды турлерт басып шыгаруп багдарламасы бойынша шыгарылды Тшепбергенов К^наг. Т 93 Кекек эке: Проза/ Канат Тшепбергенов. Алматы: «Жалын баспасы» ЖШС, 2013. - 192 бет. ISBN 978-601-7286-77-4 Жас жазушы Тшепбергенов Канатгын новеллалар жинагына -rypni такырыптар енгсн. 0cipece, турмыстын кезге Repine бермейтш алуан турл1 киыншылыкгары OTKipсуреттеледк Тшепбергенов Канаттын кейшп жылы жазылган новеллаларын окыган кезде тынтакырыптардысезщесщ. Окырманга шыгарма кыска, тез окылатын болганымен ол шыгармадан керкемдж лэззат алуга кедерпеш типзбещп. Кыска жазу бул жазушынын тандаган стиль Кггап кепшшж окырманга арналган. ISBN 978-601-7286-77-4 УДК 821.512.122 ББК 84 (5 Каз) -4 © Тшепбергенов Канат., 2013 © «Жалын баспасы» ЖШС, 2013

ЭС&кек #ке &ЫЛМЫСКЕР Кеше жумыстан шык,тым. Бухгалтермен есеп- кдсаптастым. О л бастык, элдеб1р к,ужаттарга кол Коюы керек, ецбек ютапшацды ертец алып кет дегещй айтты. Уйге к ец ш зз кайттым. Ешгаммен свйлесуге заукым тартпады. Кеш ю асты iiimefi жатып калдым. Були уйкым канганша жатгым. Жумыстан к,алатын болтан сон, эйел1м б1рнеше рет оятгы. Жумыс жок- Аштыктан арам кататынымды ойлаганнан ба азанда ыстыгым кетерАде Уйкылы ояу жатк,анда эйел1м Колтыгыма градусник салтанын бАемш. Кез1мдд 6ip ашк,анда: «M ac^apa. Крюуыц катты. Ж ата бер. Жумы- сыца крцырау шалып бармайтыныцды ескертемш!» Телефон жакка кеткеш еам де. Жумыстатылар не дегенш бАмеймш. Эйел1Мде кайтып келмеде Кез1м ш нш KeTirrri. Он б1рден аса ояндым. Перде ысырылтан. Ж ары кка квз1м шагылысып, алдагы кундер1мд1 ойлап жаттым. Аргы бвлмеден ысылдатан шэйнектщ дауысы естАдс Газды emipin, ка&пагын ашканда бАепм ыстык бута куйдс Ш ыдамым жетпей ка^пакты тастай салдым. Ш эйнекл суга толтырып, газга к°йып астын жак,тым. Устелге дастарк,ан жартылай жазылган. Тоцазытк,ыштын, аузы ашык,- Кранныц асты жуылмаган, ыдыс-аякка тола. Мунысы Heci? Душтан шык,тым. Ж ынды адам сияк,ты басымды сулпмен сурткАеп пэтер1мшн,белмелерш аралап шы^тым. Менен баска Tipi жан жок- 0йел1м кайда? Ж атын белмеде шкафтыц алка-салкасы шыккан. 1иннде мешн, тана кшмдер1м калган секА де А нау бурышта жататын дэу семке кершбейде «Енд1 ол б1зде жумыс АтемейдА

ЭС/шат U li.ie tw ев ч т о i ) ______________________________ дегенд1 ecTin, кашып кетигп, бейшара. М еш тастап кетп. Амалдыц жоцтыгынан тастап Kerri. Y йде д е т тузу жиЬаз да жоц. Тусшуге тырысам ceHi... Балконга жеткенше царцылдап кулд1м. Неге балконга шыгуым керек? Енд1темекЫ диванда шалцайып жатып шексем де болады. Кул салгышты алып солай етпм. Эйел1мшц релш сомдаган эр т к кетш калганы былай турсын, колкусырып цалганым цатты ойландырды. Туске д е й т ацпаратты цайдан тапсын. Телеарналар кешеп куннщ цорытынды жацалыцтарын кайталап бердь Тартпада жатцан уйдщ цужаттары сарт eciMe тусть Алып кетп, бглем. Yficis цалудан цорцпаймын. О л цужаттар бар болтаны кенирме. М ен де ацымац емеспш. Туп нусцаны басца жакка жасырганмын. Эйел1мшц кандай екешн б1лмей ит согып па меш. Рас, 6ipre ацша жинап алдыц уйдк Демек, ортак,. З ац д ы ажырассак,, сатып жарты ацшасын беремш. Ецбек штапшамды алып кету керек болган соц амалдыц жоцтыгынан уйден шыцтым. YcTiMe классика емес, еркш джинсы, футболка кид1м. Ш ынымды айтсам, кешел16epi жумысты цайдан табамын дегеннен езгеш ойлай алмадым. Жолдыц жагасындагы дунпршектен газет алдым. Кдйда асыгамын. 1емек1мд1 шепп, аялдамага карай журд1м. Аялдамада эрюм эрцалай турып автобус кутедк Крлым цалтамда. Кеудемд1 т а устап турмын. Bip келшшек мен жакка царай бердк А нау еркек эйелшщ цолынан устап ажырамайды, теп. KeMnip келш цатарымызга цосылды. «Тоцта» дегенд1 есигенде 6apiMi3 мына жакка жалт царадыц. Yfi кшм1мен басын салбыратып 6ip кел1ншек жаяу келедк Ж ацагы дауысы шыккан ж к т сияцты, оны куып ж етп. Жеткен бойда иыгынан жулцып тартты. Келшшек те царап турмады. Крлын цагып ж1бердк Ж араспай цалгандары аныц. Bi3 царап турмыз. «Bopi6ip алдырамын» келшшекиц осы ce3i жацсы есплдь Кдлган сездер1 еснлмедь А втобус келгенде мен жацца царай берген эдем1 келшшек мшдь Жумыс жакка барады. MiHin кетсем болатын ед1. Бос автобуста цасына отыратын ед1м. Bipaij анау екеушщ не ктейпш маган цызыц.

j Кекек вке Аялдамадагылар кез алмай царап турдыц. Эдеттеп ерльзайыптыныц арасындагы KepiHic. Сонда да цызык. Келшшектщтумсыгынан жудырыгымен урды. Жулцылап итердь А нау жерге жыгылды. Артына кдрамай устш Кагып 61зге к,арай жацындады. Ы залы. Ж т т те ашулы екенш таяп %алганда бвдак. Кешедем13, бетен кю лер тур-ау деп ойламады. Y йлершде жургендей емен-жарк,ын урысты. Жагасынан алып жулцылаган келшшепне цол кетермеда. Кеудесшен тоцпацтап итерш ж1бергенде, ж т т е з салмагымен артындагы арык&а шалцасынан кулады. Тумсыгынан к,ан аккан келшшек соцгы сетге жасын тия алмай то^таган таксиге MiHin Kerri. Кез1 кутырган иттей ш а т ы н а га н ж 1 п тц а й д а к е тсе ц д е,б а л а м д ы а л д м р т п а й м ы н , туасын дегенд1 айтып цалды. Сэлден соц аялдамада мен, цасында эйел1 турган еркек жэне кемшр тертеу1м1з кдлдыц. Ж т т п «цаш шер» дед1 eKeyi. А л жарыкка келмеген першггешц eMipiH цигысы келген, тусж жасамак, болган келшшекп «цылмыскер» деда кемп1р. Ж ас отбасылардыц цылыгын езара сез цылып ymeyi кдлды. Кудай сактасын оларга бага беретш мен емес. Автобусца мшдам. Жолда жумыс 1здеп газеттеп жарнамаларды оцыдым. Ертерек жумыс таппасам келен аптада нан турмац, темею алып шегетш кок тиын цалмайды. АСЬЩТЫРМАШЫ МЕН1 Ж ацбыр басылды. Орындыцтардын, агаштары су. YcTi шылцылдаган цацгыбас иттер кеше кезш жур. Кешеге ш нген жарнамалардыц су тиген бурыштарынан бояу аккан. Крлшатырлар жиналды. Таза ауада серуендепа келгендер аялдамадан тарады. Ж агасы арыц, царапайым кешеде жаяу жургендер кдптады. Ауа тунык,. Жастар аллеясына к,арама-к,арсы полиция учаскеа орналасцан. Онда гстейтш аула сыпырушы шал уцыпты. Келупнлер кебше тете жол апаратын улкен талдыц

ЭСаншп ^TU.ienSeoieiioli астындагы орындыкда жайгасады. Олар орындык, айналасына турл1 цоцыстар тастайды. Полиция учаскесше сол орындыц жацын орналасцан. Учаске бастыгы терезеден цараганда кез1 жеткен жердац бэрш таза устау аула сыпырушыныц жумысы. Улкен талдыц астындагы орындыц аула сыпырушыныц raicri шекарасынан елу цадам арыда. Бастыцтыц кез1 жеткендактен, ондагы б1реулердац шашцан цоцысын сыпыру шалдыц мойнында. Кенеди Ж асы елуден асцан. Кенбесе, жумыстан шыгады. Сосын анандай жасыцмен жумыс 1здеп кер. М азакка цаласыц. ©ткен жолы. Bip топ тентектер орындыкка аягымен шыгып отырды. Кдцырынды, туюр1нда. Бос цутыны жэшж- ке жетюзбей лацтырды. Жендер1мен кетп. Терезеден 6epi кершда. Учаске бастыгы соларды андып отырды. Ш ал тез барып сыпырмады. Тапталган жерда суртпеда, цацырынган жерге шелекпен су текпеда. Жайбасар шалга ашуланып жылы жерден цуйрыгынан Teyin жумсады. — Тазалыцты суйеаз. О л жацсы. Bipan, адамды асыцтырасыз. О л жаман. Кдусаган цайдагы б1реуд1 тыцдаушы ма еда. ©inip унщдй Ацынды е з цалтамнан телеймш, — дед1 басеке. Расында, орындыцтыц айналасын сыпырганы ушш шал айлыгынан белек ацша алады. Телейтш бастыц. Ертеде болган оцига. Учаске бастыгы ол кезде жас- тугын. Аллеяга ж ш келетш. Талай цыздыц белшен цушацтап отырды, орындыцта. Мэселе басцада. Ол кезде тазалыц цатты сацталатын. Н епзш де, басекешц Terri естелжтер1 анау талдыц астына цараса eciHe тусетш. Кдндай естелж ешшм бйшейда. К^шметте ескен соцосы учаскен1ц бастыгы болуы уш1н кандидаттармен таласты. Ойткеш кабинет терезесшен тже царасац, кезге б1рден тал кершеда. EKeyi жай журш келда. Тоцтады. К ^идыц денеи турнпгш кун шуацца баргысы келда. 6

ЗСвкек вке — Б1здщ жургешм1зге цанша уацыт болды? — Ту-у, цайта бастамашы. — Уйленпм келедь ертерек. —Ж айган цамырым уш бурышты болады. К еп нэрсеш уйрену1м керек эль С у т цатцан шайды да цуя алмаймын. Асыцтырмашы мень — Уйренесщ. Т у к етпейдь — Саган айтуга оцай. Керек болса, сен жацсы керетш тагамды эз1рлей алмаймын. — Онда турган не бар? — Уйленгщ келедь Дайынсыц ба? Eneyi унс1з цалды. Сыпыртцы устаган шал мен терезешц ар жагындагы ацдып отырганын цайдан 6iAciH. —©ткенде цурбымныцузатутойында болдым. А телье- ден цымбатца жалга кейлек алыпты. Белемнщ де узату тойы болды. О л да жалга кейлек алган. М ен узатылган тойдыц болганын цалаймын. Сэукеле мен бурмел1 кейлек кигенге не жетсш. TyciHmi. Отбасымныц Meni узатуга шамасы жетпейд1 ез1рге. Асыцтырмашы мень Кдозга муны айту оцайьа сокдады. Ж нтг цыздыц иыгынан цысып цатты цушагына алды. Eneyi кулацтары уйкесш орындыцтан узады. Арттан «тоцтацдар» деген дауысжетть Сыпыртцысын суйретш куып жеткен шал. — Басекем тазалацты сацтагандарыцыз ушш размет айтты. KeAeci келгендерщзде анау талдыц астында алацсыз асыцпай отыруларыцды етшдь Екеу1 i3eT бьлд'фш, размет айтты. Басекец юм, езщ цайдансыцдеп сурамады. Танымайтын б1реуде шаруалары жок, едь Ш ал айтцанды орындады. Bip апта еткен соц б1реулер талдыц астындагы орындыцты ауыстырды. Айналасына эдемыеп тас цалады. Талдыц дщгепн эктедь Аула сыпырып журген шал царап турды. Терезешц ар жагындагы естелюнщ ордасын жендетуге кеп шыгын жумсамады.

Л j u t ant ’rfiji.ie iifie p ie iio li_______________________________ OKOHTOBKA Г улмира эпке жумыстан шаршап цайтады. Жасы елуде. Емханада еден жуады. Кэд1мпдей сепз сагатын жумыста етюзедй Бес кун крлынан шелек туспейдй Айлыгы уысын толтырмайды. Сенбй жексенб1де уйдщ шац-тозацын к,агады. Кдлтан кундер1 ештецеге улгермейдь Энеб1р жолы с щ ш а ауруханада жатты. Ь1стыц тамац апаруга ацыры к,олы тимедй Жумыстан шыга алмады. У лтлдек — мугал1м. А лты кун мектепке барып келедй Жумыс пен уйдщ арасындагы жолды жатгап алган. KeuiKiciH ертенп сабакка дайындалады. Одан тесекке cypiHin кулайды. Улшлдект1 айтам да, жексенб1 куш ушнен шыкдайды. Дукенге барып нан алып цайтцанын кермейсш. Ж асы жиырма бестеп сол цыз, кудай 6L\\e/ii, 6ip кел1 ун турмац, нанныцда багасын бй\\мейдй цателеспесем. Эрштес цурбысыныцтуган кунше барса, азанда уйцысы кднбайды. Сол куш цара юбка, ац кофтасымен жумыста шыгады. Кешке уйге кртамдыц келиспен цайтады. Сыгылыскднда юм кершген аягын таптайды. Директордыц цас-цабагын багады. О рташ а айлыгына цанагаттанады. А дам сияцты тусте уйше цызметпк келшпен келетш квкем — Ескенд1р. О л облыстык, мурагатта директор. А занда жумыста шыкканда немерелерш балабацшага жетюзш салады. К еш ш ан журпзуцй директор оныц немерелерш балабацшадан алып ушне тасиды. Тусте кемшршщ буцтырган картопына тойган директор сагат т ш у н т сокканша кабинеттен табылуга асыгады. Квартал сайын THicTi мекемеге есеп бередй Ж ылына уш- терт марте iccanapFa шыгып, жумыстан бой сергггедй Ецбек демалысында аяк,-к,олын созып жатады. B ip -ею марте жумыстагылар мазалап барып цайтуга тура келедй Ж ылда ецбек демалысца шыкцанда орныма юке икемд1 жас маманды отыргыза ма деп ойлайды. Буйыртса, зейнетке шыцпац. О ган дешн шыдау цолынан келедй Айльшы жогары.

ЭСокеп же М ешц eciMiM Cayip. BipHeuie жыл бурын диплом алганмын. Кдйтешн, 6ip жылдай жумыссыз отырдым. Крлымнан терезеден &арап, iui пыс&анда есж алдында серуендеу келедь С ейтш жургенде таныстарымнан &олынан ic келетш жастарды бизнес-жоспар &уруга, кэсткерлж тщ элшпесш тепн ок,ытатын курстыц барын есвдм . Соган жазылдым. А з уа^ыттыц ш ш де базалы^ б ш м алдым. Кеп к^ялдадым. Ойластырганымды icne асыруга, айналымга царжы табылмады. О ларды умытуга тура келдь Кун шуак,та отырганмын. Кдрсы алдымда ею белмел1 сарай бос тур. Бэлюм, сарайды б1реулерге жалга берсем, ^иялымды icne асыруга &аржы табылар. С ол куннен бастап ею белменщ ш ш е кджет жондеу жумыстарын ж урпзд1М. Ecin, терезесш сырлап, электр куатын унемдеп жагатын лампалар салдым. Кеш е ж арам сы з болган сарай 6ip аптаныц ш ш д е эп-эдем1 ж умыс орнына айналды. Неге кез келген шагын к а с т бастауга ыцгайлы орынды элде 6ipeyre болмашы акдшга жалга беремш? О л ойымнан айныдым. Ж арты жылдыц ш ш д е турл! жумыс^а жалданып журш, айналымга aiyua жидым. Арманым — макарон цехын ашу. Раламторды ак,тарудын, шебер1мш. Т э у л т н е куаттылыгы сексен кел1 макарон еш мш шыгаратын аппаратты таптым. Ж аца кэсш тщ кржайыны, ягни меж пайдага кецелтетш аппаратгыц жумысы кдрапайым. Анык,тамасында кдзандыгына жиырма кел1 унды саласыц, е з 1 илейдк К^изуын ережеде жазылгандай куат^а крясын. Ym турл> макарон OHiMi шыгаратыны, 03i кепт1ретш1 кврсетмген. Керек аппаратты тапкднда ез1ме сешмдшк пайда болды. П оездга билет алып кешшсш жолга шык,тым. Эрине, электронды саудамен де тапсырыс 6epin, есж алдына жетюздорш алсам болады. Кез1ммен керпм келдй О ныцустш е жолга кететш шыгын Калтамды жу^арта крймас. Матрастын, астында калган соцгы акднага бес к,ап ун, макарон курамына кджет турл1 ^оспаларды алдым. Цехтын, бастыгы, бухгалтер!, жумысшысы жэне

JC ja n a m 3?И .1епйецгенд-& еденш жуатын да ез1м. А л сауда орындарына барып тауарды усынатын ю м? Жумыстыц циыны — осы. Юмге жуктеймш? Ж умысца адам алсам, айлыгын у а ^ т ы л ы телей алам ба? Тауарды еткеру ici е з жауапкершшпме цалды. Bip жылдыц ш ш д е бастаган iciM аягына турды. О ган цаншама энергия жумсадым. KacinTi бастаганнан тауарды еткеру циынга соцты. Ipi сауда орындарына барып, азыц-тулжке жауапты менеджерге макаронымды усындым. А узы буылган цапшыцтагы макаронымды кергенде ол йнеколеа цатып кулдь Ёцбепме кулгеш ушш намыстандым. Менеджер Ж1птпен к,атар болып шыцтыц. А зыц-тулж цатарын аралатып, кап нэрсеш тусшдцрдк С ередеп ipi Kacinopbin енд1рген макаронды Kepcerri. Е ц б1ршцпден, ол ешм терт-бес кел1 болып оралган. Тауардыц нарыцтагы маркалык, атауы бар. Сыртында тауардыц жарамдылыц Mep3iMi, цурамы, сонымен цоса, енд1рунп кэсиюрыннын мекен-жайы жазылган. Телеарналарда турацты жарна- маланатынын айтты. М енщ макароным нарыцтагы макарондармен бэсекелес бола алмайтынына кез1м ж етп. Менеджер кабинетше журу1мд1 етш дь Айтуынша халыц 6ip болганымен, эл-ауцатына карай топтарга белшедь Турмысы жацсы, орташа, томен. Сезш е сенсем, макаронымды орташа жэне томен жагдайдагылар тутынуы мумкш. Базардагы саудагерлерге усынып кор дедк Айтцан ацылы цулагыма цонды. Уйге келд1м. Бухгалтерлж дэптерге 6ipiHiui клиент1мшц eciMiMeH оныц маган берешепн жазып цоймац дэмем болган. KepiciHiiie. Ескермеген кемшшктер1мд1 Ti3in жаздым. Б1ршцвден, макаронымныц маркалыц атауын «А с болсын» деп цойдым. Екшпнден, тутынушыга ыцгайлы болу уш ш тауарды жендл, эр салмакда орайтын полиэтилен аппаратын алу керек дед1м. Ушшэпден, мен саналы кэсшкер ретшде прокурордан немесе финполициядан сескенбеймш. Сондыцтан цехымныц цужаттарын зацдастыруды жоспарладым. Салык, телеу борышым болган соц одан жалтармаймын деп уэде бердйм. Дэптер1ме солай жаздым. Е р те а базарга барганда тауарым етп. Bip саудагер 10 '

ЭСвкек вке сексен келкш цолдан жулып алды. Келкжен багага сатылды. Тэум пне куаттылыгы сексен кел1 аппараттан жуз жиырма келке дейш енд1руге тура келдь А узы буылган цапшыцпен ж е т ю з т журд1м. Жет1 айдыц ш ш д е бухгалтерлж дэптердщ 6ipiHLui бетш деп кемшшктерд1 жойдым. «А с болсын» деген атпен ешмд! орайтын полиэтилен аппаратына к,ол жетк1зд1м. Крсымша тэумпне куаттылыгы eni ж у з кел1 макарон еншретш аппаратты сатып алдым. Бул уацытта жалацыларын турацты алатын уш жумысшыны цехца юрпзгенмш. «А с болсын» 6ip жасца толганда жумыс орнын к ец ейтт, цосымша торт жумыс орнын аштым. Ш агы н ужым болып жеткппм1зд1 этап erriK. Крлы бос, цит етсе, теледидардан к ез узбейтш мен, а з уацыттыц ш ш де ж еп жумыс орнын ашцанымды ойласам ез1ме ризамын. Жумыс белмемде ез1ме 6ip жылдыц есеп берд1м. Кррыта келе жаца бизнес жобаны к к е асырудыц жолына туст1м. Эдеттепдей ерте турдым. Элденш, ж ергш кп банк бел1мшесше шыцтым. Келккешм1здей банк цызметкер1 к,арсы алды. Ш агын баспахана ашу идеясымен белкгпм. Т ер т жаца жумыс орнын ашам деп сенд1рд1м. Кешлджке «А с болсын» макарон цехын тйгпм. М ейш нш е а з уацытта к,ажет царжыны бердь Банк 6ipiHmi болып алдагы уацытта бизнес сер1ктес болуды усынды. Куана келкпм. Мен Kecinnep болгалы бес жыл уацыт e n i. Салыцты уацытылы етеймш. Уюметтж емес уйым жетекш1лер1 цайырымдылыц шараларга цатысуга шацырганда цолымнан келгенше кемектесемш, аянбаймын. Бшк-п к эстк ер болган соц маман тапшылыгымен бетпе-бет келесщ. Аякка тусау болган мундай циындыцты жецесш. Eni жыл бурын тем!ржол бекет1 мацынан жер теДмш алып, ею цабатты гимарат цурылысын бастаганмын. Bipmuji цабаты — дукен. Жогары цабаты — асхана. Асхана бизнеан игерш кету — еюшц-б1ршщ цолынан келмейтш шаруа. О сы саланыц бгмкп Mejyepyiuici, тэж1рибиел1 аспазшыларга кушм царап цалды. Ондай маман менде жоц. Дукеннен тускен пайда гимараттыц

Xjtu tam lilL te n S e p ie n o i) коммуналды& твлемдер1 мен сатушы, ^арауылдардын, айлыгын телеуге ж етп. О дан артылмады. Соныц 6apiH уйымдастырып журген ез1ме сок,ыр тиын д а буйырмады. Ш ыгынга ушырамау уш ш не ктеу керек? К езш де бизнес oAinneci курсында 6ipre ок,ыган жнтт болган. Мейрамхана ашу арманы болатын. EciMe &алай туспеген. Соны 1здеп таптым. Асханага мецгеруmi болуга ол келктн Аптадан сон, мецгеруни досым а^ылдасуга ша&ырды. Айтуынша, бекеттщ мацы халыцтыцаягы оцайшылыцпен саябырсыйтын емес. А схана улпсшен repi т ез жэне дэмд1 эз1рленет1н, ж енм, журен жалгайтын орын ашу керек дедк Е ю цыз тауыпты. BipiH — TypiK, кешнпсш Еуропа асханасы курсына окуга ж1бермек. О лар нагыз аспазшы болып келгенше, асхана жумысын тоцтатып, жондеу жумыстарын журпзуд1 усынды. Перде, орындыцтар, ыдыс-аяцтарды жацартпац. Кызыгы осы ойын жузеге асыруга менен царжы талап erri. Ол-ол ма? Еимаратты толыцтай жалга беру1мд1 етсндн Оган мешмен бизнес cepiKTec болуды усындым. Н еп зш де, жолы болгыш жкптерд1 icKe тартцанга не ж етсш ?! Ж ацаш а ойлайтын мецгерупп таптым. О л кеп мэселеш шештн М аман тапшылыгын женд1м. Айтпацшы, уш керш1м бар. О лар жайлы айтып цойган екем. Ес1мнен шыгып кетштн — Coyip, т1л цатпадыц гой? — Ойланып KeiinniH, оке. — Айнага царап к,ой. — Кекшмд! жуцартасыз ба? —Устараны жалгап ж1бер. Желкецд1 цырамын. Сосын жуцартамын. Э кем шаш цысцартуды эскерден уйренген. Анау жылдары наннан цысылганда тарац пен цайшы отбасымызды асырады. Э кем пэкетше цайшы, таран,, устара, жамылгы жэне юшкене айнасын салып азанда кететш. Э р уйдщ eciriH цагып, ашцандарга «Ш аш алдырасыз ба?» дейдь Ш аш таразга баруга уацыт таппайтындар баршылыц. 12 '

ЭСокек вке Экем оконтовканы «елт1редЬ>. Ертец бизнес форум. MeHini соган дайынды&. Жылдыц уздш KacinKepi деп марапаттамак,. @ткен жолы шашымды экем к,ыс£артады деп араласатын кэсшкер ж1пттерге айт^анмын. О лар, орталык,тагы деш тузу шаш тараз курып &алды ма, элде а^шанды аядын ба деп ceKTi. Олардын, да эк е а шаш кдос^арта алатын шыгар. Bipai$aKe мен бала болып бастары тспейтш соларга жаным ашиды. Ф орум да оконтовкам саз бола &алса, орталы^тагы ^ымбат ш аш таразга Kipin шык,тым дей саламын. Сенедь Е сесш е экем ешммнен кем емес. Кешеден элдену эдет1ме сщбеген. Ce6e6iH бммедом, сырттан аузыма б1рдеце туссе болды ушынып &аламын. Сонды^тан тусте анамныц крлынан тоямыз. Кеше кэсшкер жшггтермен 6ipreтустенд1м. Кешке анам келмедщ деп екпеледк Жумысты сылтауратып ак,талдым. Б1рде жйтггердщ ортасында эцпмеден эндме шыгып кетп. Мен: оздерщ бглесщдер. Кдланыц адамы индуст- риалды психологиямен ем1рсуредь С е п з сагатын жумыста етюзедк Уа^ыт^а тэуелдь Айлы& алганда тон,азытк,ыш- тарын азы&-тулжке толтырады. Ж умыстагы бастыгыныц йас-^абагын багып жургенде ауысып кетсе, жаца бастыкка жагымпазданып еледь Осындай eMipre е-ri уйренгендер 6ip мекемеде &ырык, жыл бойы жумыс гстейдь А л аграрлык, психологиямен ом1р суретшдер — ауыл тургындары. О лар уак,ытк,а тэуелд1 емес. Сондык,тан кейде кдладан ауылга безш кеткщ келедь.. СЫНЫК КЕСЕ Кектем. Cayip айыныц бел ортасы. Биыл isyprajsmhwbiis болмайды дегенге умптенем1з. Осы уа&ыт&а дешн 6ip тамшы тамбады. Ж ер кепть Кегеретш мезпл болганы &айтсш, жапыракдар аптаган ыстык,тан 6ypicin кдлган. Крла лас. Крк,ыстар эр бурыш^а уйиген. Ары&тардыц бетондары м уж ш п, топыра^тары опырылган. Арык, емес, к,ок,ыс жэппп десе де болады. 13

X x u ta m . Ш И . tent)e p i t n o t ___________________________ 0cip ece коктемде к,ала тазаланбаса, жадырап та журе алмайсыц. К,алай журесш айналац лас. Ластаган ез1м1з. Ая% жолда буты 6ip &арыс баласын жетектеген келшшек алып-ушып келедь Иыгына асынган семкеан ^олтыгына &ыс£ан. Ж етегш депш ц бауы агытылып кеткенджтен, к1\\т то^тады. —Мухит, жолдыцш етш е тур, бауыцды байлап берешн. Келшшек етегш жинап эдеппен отырды. — М ам а, жел неге турады ? К,айда барам ы з? — Бала аспанга фарады. — Алатаудан булт кеигп. Ж ауын жауатыннан бурын же. ады. зл шатырыц бар ма, мама? Эйтпесе су боламыз. элмаймыз. Дукенге т ез nipin шы^сак,, одан кейш &урбымныц ушне nipin шыгамыз. — С у боламыз, — дед! буты 6ip к,арыс тагы да. Дукен. М ухит электронды автоматтарга отырып ойынга мешрш &андырды. Мамасымен келген сайын отыратыны — 6ip автомат, ойнайтыны — 6ip ойын. Онысы — уйрек ату. Келшшек ^албырдагы ешм, шаруа тауарлары кдтарын сузш етш кассага жак,ындады. К р1згылт эмияннан шытырлаган акдшны суырып кассирге устатты. К,айтарым aiyuara ^органыш &апшыгынын, ею &орабын алып семкесше с у ц г т п яйбердк Далацдаган балагымен жупрш, Мухит та мамасына кдтарласты. — Келдщ бе, жур шыгамыз. — «Аслан ^ызыныц» ушне барамыз, ала^ай! М ухиттьщ «А слан к,ызы» дегеш мамасыныц курбысы Кэмшат. О л — халы^аралык, азаматтык, авиацияда стюардесса. Кеп кдбатты уйдщ ауласы. Х а т жэиип тозган. П од ъезд щ тазалыгы нашар. М ухит 6ipiHmi кдбаттагы eciKTi натуга асык,ты. Бутан дешн келген, бьлед1 пэтерш. Кэмшат&а курбысы конакка nipin шыгатынын ескерткен. Гулдщ жапырагыныц шацы суртиген. Диван жабындыларыныц&ыры шыккан. Ж умыс устел1 реттеулк Балконга шыгар есж алдында суйретпенщб1р1 перденщар жагында, 6ipi бер жагында жатыр. Перденщ тол^ындары о^таумен тузегендей, бурмелер1 б1рдей. Ш ай imin отырганда: 14

____________________________________ Э С в ке к а к е — Сервиздерщ эдеий екен. — Kececi цанша?, — дед1 Мухиттыц мамасы. — Мынаны айтасыц 6а? ©ткен жылы ецбек демалысымда Ундктанга барганда алганмын. Саздан жасалган ыдыс. С е п з кесе, тэрелкеа, цант салгыш, сут куйгыш, цумганды саз me6epi кез1м1зше цуйды. П еш ш е салып цыздырды. О дан суыган соц оюларын салды. Bip сагаттан аса уацыт етп. А са цымбат емес. —К ерш птур. Эдеме «Кез1м1зше» дедщбе, шмдермен бардыц? — Жолдасыц кдлай? Мухитжан сабакка барыпты. Ата-енец жацсы ма, т и табысып ж урацдер ме? Соны айтшы. — Bapi жаксы. Ананы айтам. А гаш буйымынан жасалган ожау, цасыцтарыц да эдеме — Оны жацында Тайландтан экелгенмш. Екшнп классца турацты мшетш саудагер айелмен таныспын. Сол гой жэрмецкеге барамын, анау-мынау керек болса, акша бер цажет1цд1 ж е т ю з т беремш деп кенд1рген. Адамды сен дю тт сейлейде Кдлтамды цагып алды. Кдлай, унайма саган? Сол Kicire размет. —Yнайды. Студент кезде патер жалдап турдыц. Е ац д е шыгар. Бас-басымызда 6ip кесе мен 6ip тэрелкеден гана болды. Кдз1р баймыз. УйлБбаранды болдыц. В1дыс- аягым тугел, керпе-тесепм бутш. Елу к,онацты кутетш сервисам, отыз цонацтыц астына тесейтш, устше жабатын карпем бар. — Ой-й-бой! Уй болып, дуниецоцыз болып кетшсщ. Курбынды сагынып келген сицын. Мацтануга келшсщ. Баск,а тупц жоц. Кэмшаттыц кецш босады. Махровый халаты казге адем1 кершде С а з цылгысы келдр ыцгайсызданды. &онак балмеден Мухит жупрш юрде — Мама, к,арашы. Диванныц астынан алдым. Тура экемджшдей. Кэмшат эпке, а з цандай темею тартасыз?.. Мухиттыц цолынан кулсалгышты алып залга цайтарып ж1берде Кэмшаттыц жуз1 тамен царап отыр. — Шегуд1 цойганыц дурыс. Ескертемш, цурсагыцды улайсын. Тусшемш... Э й, цайдам. Ж умысыц цашацгы жанына серж болмак,. Айлык, жацсы, жумысыц абыройлы 15

ЗС/ишт 'Titi.imfitp leuofi____________________________ болганымен, ол — 6i3 ушш уа^ытша 6ajy>iT. — Болды, &ойшы1 Ундютанга барганда &асымда 6ipiHiui классты ушк,ыш болган^Тыцдасац, бэрш айтамын. 1ш1ме сыймайды. О л — « Б О И Н Г » - т щ борт командир!. Ажыраскан. Е ю жыл журдж. Кдй жагым унамай кдлганын б1лмед1м. Тастады. K eiri. — Кэмшат, к,01у51стагы сынык кесе мына сервистщ кесесшен аумайды. — Кеш е ^олымнан Tycin Kerri. Айтамда... Сен азанда турганда куйеущнщ квйлепн утжтейсщ. Ш ай ^айнаганша твсепцгй жинайсын. М ухитжанды сабакка ж1бересш. Bipre отырып тустенеандер. Жексенб1де Kip жуасын. А л мен жалык,тым. О з кшм1мд1 жуганнан, жалгыз басыма шай жасаганнан шаршап бггпм. К,ара бас ушш вм1р сурген курысын. — Аитпа. Тентепмнщ жагасы мен жен,1 ею кунде кер1мдей болады. Жолдасым заводтан келгенде ycTi тер сасиды. Е ю квйлепн ауыстырып киедь Унта^тын, болса, сапасы темен. Соцгы кезде Kip ашпайды. — Студент кунде 6ip курс жогары о&ыган Мак,сат&а турмыс^а шыкканымда кдлай болар ед1?!. — Кайдагыны айтасыц. Отырмын уйде. Бала багып. Юшкентайым бар. Дипломмен жумыс icTeyre к,ол тимейдь CeHiKi ра^ат к,ой. Е л аралап, жер кересщ. К е з а д е стюардессалардын, касстинпне 6ipre бардык,. Аудармашы болганды^тан — агылшынымыз б1рдей. Бойыц узын, менен эдем1 болган соц жумыска ceHi алды. Содан 6epi жумыска келгенде 6ip жолым болмай &ойды. Кудай KecipiHeH са^тасын. А рага жыл салып босанып келемш. Енд1 жумыска шыгамын. Уйде отырып ез1лд1м. — Сол кезде 6api бас^аша болганда. Сен стюардесса, мен суйгенш жолы^тырган к^>13. К эм ш ат бетш салк,ын сумей жууга ваннага юрдь Айнадан мойнындагы 1$ызарган жернпц ашылып калганын Kepin шошынды. Креммен бетш &айта бояды. Yiueyi отырып алма тосабы ^осылган т э т а тоцашпен йулпынай шайын iurri. Эдем1 кесенщ сынып &алганына iurrefi обалсынды. К эм ш ат крем тагы да жагама жук,пасын деп халатын ауыстырган. 16

Л и к ек iже CbiHbijs кесенщ эц п м еа белек. Кеш е жергийкп эуежайдыц «Я к -4 0 » ушагыныц командир! крнакка келген. Уй и еа ас белмеде ыдыс-аяк, жуып турган. Крна& белмеде ели командир жатуга дайындалып журд1. К эм ш ат ас белмеде журш-ак,, бел!н шешкенде белдж ттстершщ сыцгырын ecTireH. Крбалжыганнан кесе крлынан тайып тускен сол кезде. Курбылар коштасты. ГПарген тети то^аштыц I жартысы к,алып койганды. Мухиткд унагандык,тан, орап I курбысыныц семкесше салды. Аспан кыздыц мойнындагы кызарганды курбысы кергешмен не болганын сурамады. Кеш е к,онак куткенш &айдан флеш. Тунде маса шагып алган, касыганнан к,ызарган шыгар. Ж а^сы жагын ойлады. СТРУПЦИНА О уып к,алган шай iuiin шы&тым. _ Сагат тацгы бес. Y йдеплер уй^ыда. Крйда? Н е ушш? К,анша кунге? Е иш м ге айт^ым келмедь Y шм/й шыгармай жиналдым да кет-пм. Орталык, кеше кец. Е м жолактын, уст1мен келемш. Эуежайга бес отызда жетемш. Командирдщ тэрт1б! Катал. Келккен уак,ытта, айтылган жерден табылмасац, ешммд! юнэлама. С еп зде К^дзылордага ушамыз. О , такси!.. Эуежай. К руш аздж к,ызмет! кузетнпсше уш^ыш к уэлтм д! керсегпм. К ^1зметш 1 меш ушу алацына шыгарып салды. Bipimiii турак,тагы ушакдъщ жанына экипаж толы к, жиналды. Борт командир! Кенжебек Эл!мкул. Еюнцп ушк,ыш мен — С ерж Ахатулы. Авиатехник Усен Ергеш. дозылордага ер!ккеннен ушпаймыз. Kypiin алкдп- тарына арам шепке кдрсы дэр1, сосын тыцайткыш шашамыз. Салонга косал^ы белшектерд! тиеп журм!н. Упиудш екешмд1 ойласам, \" \" тусед1. Т е р т жь иг 6 К1ТАПХАНА qJ

JCiinatn Я1а,мп<)еагено{> сыныпты б тр ген д е Алматыдагы А заматты ц авиация колледжше тусуге дайындалдым. Кдзак, баласына ондай мамандыцты тандау —жатцубылыс. Эйтеу1р царсылыцты ешк1м б1лд1рмед1. Медкомиссия аныцтамасы тек вздершде вткенде гана жарайды. Сондыцтан жолга шыцтым. Денсаулыгым мыцты. Уйге келгенде авиаколледжге жартылай цабылданганымды, аптадан соцбарып емтихан тапсыратынымды айтып мацтандым. — Ш ынымен, ушцыш болгыц келе ме? — дед1 шешем шай устшде. Э кем шешеме т есш п царады. — Улкен OMipre цадам бастым. Бала арманым орындалды, — дед1м. Ундей алмай цалды. Эке-шешем epTeci цалта шыгыныммен жолшремдд 6epin, шыгарып салды. Емтихан тапсырган куннщ кешшде окуга тускен курсантгардыц т1з1м1н коллидорга мдк Элшби бойынша « Б » дан басталатын цатарда 6ipiHini менщ аты-жеш м жазылыпты. Ертесш де оку эю мш ш пн е к1рд1м. Жатацханадан орын алганда шаруа тынды. Алматыдан Таразга автобус ceri3 сагат журедь Ж олга шыгар алдын царындасыма хабар- ласып Terri тоцаш алып, KimiripiM дастарцан эз1рлецдер, окуга тускешмд1 жануямызбен этап етейж дед1м. Уйге KipceM тым-тырыс. А ргы болмеден теледидардын, дауысы шыгады. С ы рт кшмд1 ауыстырып жатын белмеге юрД1м. Ш еш ем Tepic царап ж аты р. Карындасымнын, квз1 жылаганнан icKeH. — Саган не болды? Неге жыладын? Теледидардан к ез алмайды. Жауап та бермедь Ш ешем асханага царай ет-ri. Устелдщ басына жайгасып эцпмеш согып отырганмын. Дайын турган цызылшаныц салатына нанды цосып опырдым. Ыдысын шайып турган шсшемнен ун шыцпайды. Уйге юргенде бе-пмнен суйш, цалай болса солай шешкен аяк, к и т д 1 6ip шетке жинап цоятын. Бугщ ейтпедё Ешектей м е т еркелетуге цойганына куандым, 1штей. К^тып цалмайды гой енд1. Кдрады 6epi. Ш е к е а icneH. Бет1 кегерген. — Мынаусы Heci? — Э кец екеу1м1з араздасып цалдыц. 18

Ш еш ем жауап 6epin шыгып Kerri. Белмеде жалгыз ^алдым. Кдрындасым жацын келш бел1мнен цушацтады. Кез1ме т1ке царагысы келмейдь — Мен жок,та не болды? — Екеу1 урысты. — Сенщ кез алдында ма? — Залда отцанбыз. Мен диванда. Сосын ceHi сез цылды. Сосын урысып к,алды. — Мен ушш урысты ма? — Сен уинн урысты. Бет1 кегерген шешем Kipin келдь Карындасым жым болып белмесше жупрдь — Араларыцда не болды, айтыцыз? Н еге мен ушш урыстыцдар? — Алматыга окуга тускешц жацсы. Bipan, ушцыш болатыныца царсымын. — Н еге? Тусшд1р1ц1з. — Ертец ушагын жерге куласа не болады? K,ayinTi мамандыц! — Айналайын!.. Тамныц тебесшен цанша ушац етедп Кулаган цайсысын кердщ. А пат — жазмыш. — Сонда д а царсымын. Tine айталмай жургешм сенщ кецшце царадым. Медкомиссияга барганда денсаулыгыц жарамай цалама деп умптенгенмш. Денсаулыгыц сурйшрмедь Экеце айттым, балацныц бетш цайтар деп. Эрекет етпедк Сосын емтиханнан ете алмай цалсац екен деп ть\\ед1м. О дан да еттщ. — Ш еш е? Сондагы ойыцыз цандай? — Алысца ж1берпм келмейдь Авиаколледжден бас тартсац, самсыган колледждщ 6ipiHe экономист, зацгер- лжке туармекпш. —MiHe, цызыц. Келюпеймш. Жатацханага жайгастым. Ертец кешке кетемш. Жыным устаганнан ундемед1м. Шешемн1ц бетшдеп кок — мен жоцта болган урыс-керютщ керсетшшь Шынымды айтсам, уйдеплердщ соцгы рет цашан урысцандары еам де сацталмапты. Бала кез1мде, бола цалса м е т бвлмеден шыгарып ж!беретш. — Ерке жылаган ба, к ез1 icin кетпгп? 19

JCjunum IT lL ieu tie in i'iioii______________________________ — О ньщ ойнап отырганы есте жо&. Екеу1м1з ашуга жендлдж. Свздер1цщ ecTin, icTepiije куэ болды десей. — Э кец урганда ушып тускем. Ш екемд1 ^абырга бурышына coFbin алдым. 1сжтщ 6api содан. Экецнщ KiHoci жок. гандарыцды керсе жеттскен екенс1цдер. жыгылганда шыцгырып кеп жылап ж 1берд1. О ны ц алдында да булыгып отырган сияк,ты. Содан кешке дейш ы&ылы£тады. Шошынган. — Э кемнщ ойы кдндай? — О л кдрсы емес. EpTeci бунып-туйшш уйден кетпм. Кдрындасымныц к ез алдында шешеме &ол кетерген экемд1, мешмен а^ылдаспай сыртымнан мамандыгымды тандап &ойган шешемд1 6ipa3 уа;уят сагынуга ниет1м болмады. YmiHiiii айдан ас^анда уйге £он,ырау шалдым. Э кем кетердк — Еркенщ сабагы к,алай, улгерт жур ме? — Бммеймш. — Бммегеш ^алай? Эндмешн, к,ыск,асы, сол кездеп урыстан кешн eneyi 6ipa3 уак,ыт белек турганымыз дурыс деп шешнгп. О тбасымныц жагдайын момын окемнен ест1генде тамагым Хургады. Эйтеу1р зацды турде ажыраспапты. О л кезде He6api он алтыдапя баламын. Ажыраспак, болган эке-шешемд1 татуластырудьщ айла-амалын б1лмеймш. Солай ею жыл e iri. Bip KyHi, «Ж азда келшдерщмен таныстырамын» деп хатты екеуше б1рдей жазып ж1берд1м. Аптадан кешн «Айналайын, балам. Bi3fli кепир. Бурыцгыдай б1ргем1з. Ештемеш уайымдама. Х аты нды ОК.ЫДЫК,. Келшшырайты экелсец, экел!» деген жауап келдг О л айла-тугын. Бупн сол жагдай кдйталанбасын деп у н а з кегпм. Борт командир! ортальщ диспетчерден ушуга рук,сат алды. Багыт Тараз-Турюстан-Жаца^орган. Тогыз цилинд1рл! А Н - 2 ушаты гур1лдеп кеп асфальтган квтеридй 20

Х в к е к оке Авиатехник иллюминатордан тау жак&а пр ай ды . А ртта халыцаралык, эуежайдыц узындыгы у111 ша^ырым, еш цырыц бес метр бетон жолы узаган сайын сызыц болып цалды. Еыжылдаган лорингофоннан борт командир! I Кенжебек Эл1мкул элдене сыбырлагандай. М Е Т Е О ! станция ауа-райды жацсы деп 6epinTi. Авиакомпас | К^13ылорданыц Жацацорган ауданына багыттайды. Градустан айнымаймын. Y шацтыц жылдамдыгы крейсер- лж режим. Сагатына 180 шацырым. Понельдеп бижтж керсетшш т ш ш п 1800 метрдщ шкаласында д1р1лдейдй Жолдас командир винттщ градусын 03repTin штурвалды босатты. Былтыр авиаколледжд1 бтргенд е Кенжебек аганыц цол астында он алты сагат тэж1рибиеден етп м . О ты з бес шэюрт тэрбиелеген командирден кепт1 уйренд1м. Тэж1рибие кундел1г1мд1 алып, тертннш классты ушцыш KyaAiriH алуга кужаттарды етюздам. ©ткен жылы дэптер1ме жазып алган цызыц мэл1метгерд1 эрдайым iurrefi цайталаймын. Ушац, бул —жылдамдыцпен комфорт. Бул —мемлекет пен цурлыц арасындагы ец цысца жол. А заматты ц авиация д егап ш з — жолаушы, туристтерд1 тасымалдайтын цурал гана болып цоймайды. О л — ел экономикасын кетеретш транспорттык, индустрия. Ойлап царасац, жер шарын жаяу, шайтан арба, кемемен ж узш вткен ж анкеитлер цаншама. О лар алты цурлыц, терт мухиттан асты. BipaK, бестий мухит болып саналатын аспанды багындыра алмады. Адамнан амал артылган ба? Конструкторлар цанатты машина ойлап тапты. Сонда tic батпай журген бесший мухитты адамдар емш-еркш шарлады. К,анатты машиналар жылдамды^ты цосцан сайын, жол цысцарды. Кэд!мп географиялыц картада адам аягы тимеген белплердщ штрихтары сызылды. Автобус пен такси он сагат ж уретш жолды ушац 6ip- 21

JCjutam JIli.ienS eQ itiio fi__________________________ ак, сагатта ушады. Жолаушылар саны автобустан кем болмайды. Астана, Алматы... Рейсп езщтацдайсын. Эуежайдыц цагидасы бойынша жолга шыгар алдын 6ip минут тыныштыцта отыр. E d g e ештеме умытцан жоцсын ба соны Tycip. (© йткеш ушакка отырган соц умыткдныцды алуга кеш .) Енд1 шыгуына руцсат. «К ус цанатымен ушады, куйрыгымен конады», —дейд1. Сонымен, цайда уш сац да ерж ез1ндс. Е ц бастысы, билет цалтанда. 1лтипатты касса цызметипа жолаушыга ушатын уацыт пен дггтеген жерге цашан жетет1шцд1 айтады. Б ие- бь\\сец, эуежай — бе аш ш мухиттыц аялдамасы. Тем1ржол бекетшде поезд цай платформага тоцтай- тынын бм есщ . Бес минут ерте келесщбе, 6ipсагат па взще байланысты. Тацсык, болган соц езщ е сешмдо боласын. Еш ш м ш ц к ем епн аз-ац билеттеп вагон HOMipme карап м1нес1н. Багажыцды купеге болмаса паласкарт астына цоясын. Эуежай — тэртш. Мунда бурын-сонды болмаган жолаушы абдырап цалады. Тэртш бойынша жолаушы эуежайга exi сагат бурын келедк Багажын тапсырып, билетш рэамдейдй Сосын ушатын уацытын залда отырып тосады. Ушацтыц авиакомпасы элемшц кез келген тукшрш керсетедй Крнатын жерш щ географиясын керсетсец болганы. Bipey батысца, ендо 6ipey шыгысца жумыс бабымен болмаса конакка ушады. Э р жолаушыныц жеке мацсаты, арманы бар. Э цпм енщ ашыгы эуежай цызметкерлер1 билет1 барларды жолаушылар цатарына цосцаннан Kefiin цонацжайлы болуга тырысады. Крнганша бар жайлылыцты жасайды. Жолаушылар тэулжтщ цайсы 6ip уацытында болсын эуежайга eKi сагат бурын жетедк Кун демей, тун демей кезекпнлер билетщ1зд1 рэамдеп, багажыцызды цабылдайды. К,ажет болса, цайтар рейске билетке тапсырыс 6epeci3 бе деп усыныс та жасайды. Егер диспетчердщ хабарлаган дауысын есткец, онда мшетш ушацтыц техникалыц Texcepyi аяцталды, 22

жолаушыларды цабылдауга эз1р деген свз. Б1лгщ келсе айтайын. Ж олаушы ушнен шыкцанда дэл ез1 мшетш ушасты техниктер тексере бастаган едь У ш ац кестеде керсетчлген уацыттан Keminneyi тшс. Медбикелер ушцыштардыц к,ан цысымын тексеруде. Синоптиктер рейс багытыныц ауа-райын болжап дайындады. Борт командир! жеке ез!не ушуга дайында- лыцыз деген буйрыц алды. Куанышты сэт. Куту залында диспетчердщ «Жолаушылар ушу алацына шыгыцыздар» деген цорытынды свз! ест!лд1. К еп азды кутпейт!н! белгш . Билет алып кенлпп келгендер ездер1 кшэлк Маторын к,оск,ан ушасты кей1н цайтару тэрт!пке жат. Bi3 ap6ip адам, турист болуга цумартцан ж ер шарында кун кешем13. Шыны керек, ушакка алгаш м!нгенде а з уацыт шпнде турл1 кереметп кергенде бутш 6ip к1тап жазып тастайтындай сезшесш вз!нд!. Кдсцагым сэтте Бетпакдала, Ж етку, Сарыарк,адан асып тусесщ. Сосын бурын ушакка MiHin кермеген достарыца ал кеп мацтан. Мойындау керек. Bia эрдайым жолаушыларга осындай Куанышты coiri сыйлаган, ушцыштарды умытып кетем1з. Егер мыцб1р курал жабдыцтар б ектл ген панельд! кореец гой. Борт экипажы фонарьдан тек алга царап отырмайды. О лар сол цурылгылар керсеткен багыт-багдар бойынша ушады. О л ушш 61л1м керек. Кдмцор стюардессалар кай цаланыц, цандай тегуздщ успмен вткендерш муд1рмей хабарлайды. Жендл тацгы ас, минералды сусын усынады. Аздаган уацыттан кешн: «Темею шекпещздер. Ремень тагыцыздар!», — деп ескертедк Иллюминатордан Караганда булттардыц арасындагы сонгы correpiiyu цимайсыц. 0 , дегенде эуежай квзге кершгешмен ушацтыцтумсыгы жерге багытталганда зоре Кутыц цашады. Е ш саспа. Ушацты эуежайда локатрмен бацылап отырган жауапты мамандар бар. К онаРДа матордыц куаттылыгы бэсендеп, щосселер ашылады... Ушу аяцталды. А ртта мындаган шацырым жол цалды. Жолаушы

Э (,а н а т ’jf d .ie i i S e u r e n o i i цаншама уацыт унемдедг Сол уацытты туган-туыстарына, жумысца болмаса к,ала аралауга жумсауга болады. Бастаган екем аягына дешн айтайын. Жолаушы траптан тусш, стюардессалармен цоштасып жатцанда оныцбагажы эуежайга ж етю зш пте улгер1лдь Эуежайдыц Kipe берганде цалага ж е т ю зт салатын такси юмди болсын тосуда. Эуежайда 6api цайталанады. Ш амалы демалган борт командирлер1, орталыцтан жаца рейске тапсырма алып, цайтадан эуеге кетериуедь Стюардессалар элпнде гана мшген жолаушыларга эдеттепдей дудзметтерш корсетедд... Кдзацстан аграрлы мемлекет болгандыцтан, ауыл шаруашылыгында авиацияны турацты цолданады. Кектем мен куз, ж а з жэне цыста eric алцаптары устшен цаншама ушацтар етедь Ауыл шаруашылыгына арнайы курастырылган А Н -2 ушагы Kypim алцабына дэр1 шашарда таптырмайтын техника. 0ткен жылдыц взшде Kimi авиация ушацтары миллиондаган гектар жерге арам шепке царсы дэр1 шашты, тыцайтцыштар ceirri. Керек болса аграномдардыц e3i А Н - 2 ушагын экономикалыц жагынан ттм д1 техникага балайды. ©йткеш ар гектардан 6ipHeiue есе центнер артык, еш м алады. Kimi авиация — пошта, азыц-тулж, транспорт техникасын, жумыс куштерш тасмалдауга ыцгайлы. Kimi авиация — жол тацдамайтын, кел1ктер жете алмайтын Бетпакдала мен музарт шыцдарга адам цолын жетюзедь Эуежай тацырыбын мыцтап тусшдцрген Кенжебек агама рацмет! Сырдарияга жацын жердей Тупскен ауылындамыз. Ауылда асылтуцымды Kypim лабораториясы орналасцан. Ж ерплжй жастардыц деш ауыл шаруашылыгы мамандыгын игерген. Б1здщ экипаж цырманныц басындагы сарайга турацталган. Ушак, алцаптагы шагын аэродромда. О ны кузетуге арнайы адам болшген. Кенжебек ага мен авиатехникйц жумыс ауыртпалыгын аграном ж т т т е р багалайды. 24

Л о к ек вке Тацгы терт жарымда уйцыдан тура салып жуынып- I шайынып аэродромга шыгамыз. Бес пен алтыныц арасы дайындыц. Алты мен тогыздыц арасы епске дэр1 себу | уацыты. Тогызда тацгы ас экеледь О дан соц он еюге д ети кеше дэр1 сепкен гектарга бупн тыцайтцыш шашамыз. О н ею мен кешю алты арасы демалыс. Эйтпесе шыжыган кунге ушац тумсыгындагы тогыз цилинддрден шыккан v жалын цосылып урганда ондай ыстыкда адам тезе ' алмайды. Сосын кешю салцынмен алтыдан кешю тогызга I дешн жумыс. ! Bip кунде ушацты жиырма-отыз рет ушырып, цон- 1 дыру — тэж1рибиел1 командирдщ гана цолынан келетш Алдыцгы кун1тустенш болган соц командирдщ уйцысы цашты. Екеу1м1з цырман базыныц келецкесше барып жайгастыц. Кеп созбады. Айтцысы келген эцпмесш ацтарып тастады. М ен айтцандарын тунде ай жарыгымен кундел!пме туарД1М. Бул — сексеншпл жылдары болган оцига. Кенжебек агамыз азаматтыц авиацияда жургенше он жылдыц жуз1 толган. Желтоцсанныцжиырма eKici. Т ушмен жапалацтап цар жауды. Ёртецпсш эдетгегщей жумысца шыкцан экипаж командирше шугыл орындайтын тапсырма жуктелдй О л Жамбыл облысынан Ресейдщ Х арьков цаласына А Н -2 М ушагын курдел1 жендеуден етю зу ушш кешжтармей жетюзу. Кдкаган цыстыц алмагайып кезь Ауа-райыныц тосын сыйын сес кермеген агамыз кел1ам беред1.Ж амбыл-Ж езцазган -Ацтебе -С аратов -Воронеж - Харьков багытын бетке алып, «Э улие-А та» эуежайынан цустай самгайды. О сы жолы ж умбацтабигат езш е кандай сын дайындап цойганынан бейхабар. Ацтебе эуежайына жетш цонганда д ам з жолынан басца жердщ бэрше дерлж муз цатыпты. К ек тайгац. Техниктер ушацца жанар-жагармайды цуйып болды. А Н -2 М ушагыныц командир! 6ipiHmi жолга тусш, кекке котериуше орталыц диспетчерден руцсат алды. Тогыз цилинд1рл1 матор гур-р е т т оталганда фонарьга циыршыцтап цар ушцындары цона бастады. Элсш- элс'н туман бара-бара цалыц ацшандац бултца айналды. 25

Л .и н а т rJTd.teitfiepTeitofi Жерден ^араганга уш ж уз метр бшктжте кезге 6ip кершш, 6ip жогалган уш а^ сагатына ж у з сексен ша^ырым жылдамдыкпен самгады. А^тебе эуежайынан уш жуз ша^ырым узаганда кенет жылдамды^ курт бэсецдедй Кдлыц булттыц арасына юргендйсген, к,ыран &анатын жайган уша^тыцкрс ^анатына ^алындыгы бес, узындыгы жиырма сантиметр муз к,атк,анын командир ацгармапты. Э лпнде сагатына ж уз сексен шак,ырым жылдамды^- пен зуылдаган ушан, бижтшн ею ж уз метрге д ей т темендетш, сагатына ж у з отыз ша^ырым жылдамдыкден жан сак,тап келедй (¥шак,ты бул турше тэртш бойынша %алын, булт^а Kipyre кдтан, тыйым салынады. ©йткеш &анаттарында муз ерггетш система жок,.) Кдлыптаскдн жагдай е з eMiprne K,ayinтенд1ргенш мойындаган командир Х ар ьк ов ^аласыныц эуежай диспетчерше хабар бередй Ондагылар « Б1зде ауа-райы мулде крлайсыз. С1зд1 цабылдай алмаймыз. Б1здщ аймакка юрсендз, апат^а ушырауыцыз мумюн. Kepi кдйтыцыз!» деп ушак,ты жарты жолдан ас^анда Kepi &айтарады. Жанар-жагармайдыц куш м эз емес. Kepi %айтк,анга жете ме, жетпей ме белгю з. А гам ыздыц он жыл бойы жиган тэж1рибиеа, тагдырына араша тусе ала ма? Тэуекел... Жылдамды^ты арттырудыц камына KipicneK. Bipag кдлай? Ак,тебеге уш ж у з ша&ырым эуе жолы бар. Ж елаз, тунык, кунде штурвалды юлттеп крятын струпцинага ой Kerri. Баты л командир струпцинаны &олга алып, ысырмалы терезеш ашып сырт&а шык,ты. 10—15 селце градус суы£. Гуилдеген жел ецменшен етедй шыдау керек. Командир 6ip крлымен штурвалды, еюннп крлымен оц, сол &анаттагы SSaT*saH муздарды ^агып туардй Салман, к е т т жылдамдык, арт^андай болды. К рс фанатка &айта муз к,атты. Ысырмалы терезеден командир тагы шыгып, музды &агып тастады. А я з бет кдриды. Bip сэтке сонау алыстагы Тараздагы жануясы, бес баласы, api суйген жары Сэуле жецгем1зд1 ойлады. Кдымбатты жандарга £имасты& сездь Сындарлы уа^ытпен алысып, А ^твбе эуежайына жеткенше Кенжебек ага ашык, кецютжке терт марте ШЫ£ТЫ. 26

Э С »к е к А&ыры « А Н -2 М уш ай командир!. C isre 6ipiHiui жолга конУга PYKcaT- Аман-сау ж еткенщ зге эуежай |у>1зметкерлер1 куаныштымыз», — деген кезекпн диспетчердщ дауысын еспдг Узындыгы 6ip &улаш струпцина жанын са^тап &алганын Кенжебек ага мектеп окушыларымен кездесу етюзгенде айтып бермек... БЕС ЖЫЛ К узп стиль. Бурк,ыраган шац-тозац. Ж ол жиепнде желдщ айдауына ыры& берген жапырак,тар ауада &ал&ыйды. Жолда жалгыз журш келед1. Bip кундж сакдлы оскен. Ш аш ы буйра, к,асы кдра. Журил кдуырт. Иыгына ас&ан ceMKeci бушрш уйкейдь Ьшиде: «Э ке, анашы.м екеулер1ц1з тускен cyperri керд!м. Cyperri маган берген. О л MeniKi. Анам с1зд1 сагынды. М ен де. Крнакка кеткен дейдь Тез кдйтыцыз. Кутемш! Озд1 жак,сы деп естш м . Егер &асымда болсацыз, жатарда маган ертеп айтып беретш ед1ц1з. Кдндай ертеп бж еаз? 0A i турйрзд! керген жо;у1ын, эке. Ci3 к,андайсыз? Kepmi Элияныц эк еа &асында журедь ©ткенде ойнап отырганбыз. Маган сешц экец жо& деп айтты. Ж ауап берген жо£пын. Уйге %айтып кетпм. Тез кайтыцызшы! Сагындым...», — деп жазылган хат бар. Тал жапырагын жерге твккен. Бута&тарга 6ip топ торгайлар &онак,тады. Жалацаш калган тал сойыл тырнак,тардан ттркенд1 ме, ал м ш п ж1бердь Шы^ылдаган торгайлар мазасын алайык,, жабылындар дегендей тырнак,тарынын, ушын гана типзш ушып конып жур. Кдз к,алпы. Т у к езгермеген. Бес жыл бурын... Эке-шешеме бала болып жарытпадым. Сотталдым. Эиел1ме куйеу болып ондырмадым. Твбелест1м. Туган балаларыма оке си^ым &алса, ипркш. Жумыскд ала ма? Турмысым кдндай болмак?, — дед1 Арслан. 27

У.янжи 1i l i . i t п^ ерлен о b_________________________ О тырган кездеп вдеть ©скен сакдлын тыр-тыр ^аск,ылады. Ш екесш терлететш jjoio ^ызыл шай 6ip сэтке eciHe тусть Айналага жалта& &арайды. К езш де дос кеп, уайым бш нбейтш . Солар бекетте кутш алганын кдлады. Кдйсы, 6ipeyi жо&. © зш эскерден &айт{$ан жйтгпен шатастырып журдь П этер1 орналаск,ан бес к,абатты уйге ж етп. Ауладагы орындыкка жайгасты. Баланыц KHiMi жаюлы турган балконга фарады. Тамып кетер жасты ipnin &алды. тише асыгыс Kiprici-ак, келдь Кенет буындары был^-сылк, етш орнынан тура алмады. Ж ацадан уйленген кез. А нау дукеннен келшшеп нан мен сут алып шыгатын. Арслан балконда гантельмен тацгы жаттыгуды орындаганда 6api кершетш. Kepnii подъезде Бекнур турады. Олар да жас- жубайлар. Eneyi осы орындыкда отырып, „эцпме айтатын. Темею шегетш. Bip кезде Бекнур ГАИ-дагы агасына айтып А рсланга жол журу к у э л т н эпермек болып келккен. О л есю эцпме. Б ес ж ы л бурын тапатал тусте eciKTi 6ipey &а&ты. Ею туп талдыц шыбыгын устаган Бекнур екен. Келген шаруасы — бэстесу. Eneyi аулага сэн беретш декаратитч талды подъездершщ алдына отыргызды. Kepuii достар ж ас талды кунде сугарып, жарысып Kyrin баптады. А рслан icTi болып Kerri. Талы &араусыз ^алды. Тал эдем1 ocinTi. Ж апырагы conaij, тукт1 бута^тары ирелек. О л Бекнурдыц eciK алдында. 0 з талы мынау. Курап калган. Бойы быртык,. TeMeKi тупнш соцгы рет сорып тастады. Досынын, балконында кржайынныц мойны бар жемтр1 жаюлы. Уэдесшде турып талды ocipreHiHe оган iiirrefi риза. Kipin- шыгып журген квршмердщ сэлем бермегенше Арслан мэн бермедь Bip-eneyi таныстарына у^сат^андай турше j^apan етп , амандаспады. То{уз1лдатиан eciKTi ешюм ашпады. KepuiiHiKiH к,ак,ты. С ол баягы эдет бойынша кемшрдщ yfiiHe юлт &алдырылган. Уйге юргенде эйел1 мен бес жастагы иызыныц HiciH сездь Дэл1здеп юшкентай кыздыц аю тумсык,ты cyfipemeci ыстык, Kepinoi. Енкешп ^олына алды. 28 •

Хокек оке Кираса, бала белмесшде куыршак,тар тесекте шашылып жатгы. Шашылган ойыншык,тарды жинамады. К ^1зыныц керпесшщ устш ала^анымен сипады. Жастыгынан шскедь А я^ жак,тагы жатар к ш м т алып оц к,аратты. К ^вгы лт пижама, шалбарына gapan к,ызыныцбойын кезше елестетп. Кеудесше KHcrinine &арап шешесше тарт^ан жщщже екен деп ойлады. Саба& о^итыи устелшен альбомды алып, салган суреттерше фарады. Дэптерш парак,тап &ызыныц к,олы езш е тарт^анын корде Жатын бвлме. Трюмоныц алдындагы тарак, тютершщ арасында эйелшщ шаштары &алыпты. Ш каф ты ашты. Тойга киген костюм, астына каробканыц устше туфли крйган, орнынан крзгалмапты. Тесекте эйел1 терезе жа% бетте жататын. Сол орынга сулк, рулады, аунады. Бай^аганы, эйел1 е з орнына жатпаган сыцайлы. М атрасы к,атты. © з жагын басып керсе, матрастыц cepinneAepi отырган. Бас жа^тагы устелден тойда ^уша^тасып тускен cyperri &олына алды. Kypraij жутынганда тамагы Keyin Keriirri. Ваннадан ею ала^ан су жутып, бетш шайды. Е сю устарамен &ырынды. К ш м т ауыстырып, ecKiciH балконга шыгарып тастады. А с белмеге Kipin ез дастаркднынан нан ауы з тиде Суырмадан пыша&ты алып жузш корде К е ц ш то^болган соц аск,а тэбетт тартпады. К она^ белмешн, ортасына керпе тесеп жатпа& болды. Кейшге ^алдырмай ^айра^ты алып пышак,ты ^айрады. Келш жатты. Кайта турды. Шкафтан отбасы мушелершщ бар кшмш кушагына алып бас жагына экеп уйде © зш е жак,ын адамдардыц т а н мешрлене искеп уй^ыга шомды. Тусшде. Б1реулер ты^ырлап жургендей. Кдозым, кел мунда!, — дейд1 6ipey. Неге меш ша^ырмайды. ©кпелепа келгешмен шыдап тура алмай ж упрш ш ы р ы , Олар басын KOTepin ^арамады. О ты р ^асымызга деп те айтпады. Жуз1 кеткен пышакрен нанды &о£ымдап турап отыр. К^1зы бет бурып &арамай крйды. Саба& окитын устелшен дэптерш экелш, кызым сенщ &олыц маган тартдан деп ед1,£ызы бай^аусызда крлын ^агып ж1берде Келшшегшщ саусагында неке жузнт жо^. Арслан шошып оянды. Ар^асына 6ipey MiHin алыпты. 29

Л & н а т ’jiU .t e n S t fit e H o ft ____________________________ «Э кем келдк М ешц экем!..» б1реудщ кулагыныц тубшен сыбырлап жат^анын еспдк А нау жак,та жаткднда кунара керетш т э т а туе болар деп жан-жагына фарады. Жацылмапты, yfii езшнб. Орнынан турганда кызы аркдсынан ауып туей. Кдбыргасыныц астынан анашым, экем оянды дегыад еспгенде цызын бас салып кушагына алды. К езш де сот залынан шыгарып жат^анда неке ж у з т н эйелшщ уысына салып улгерген. Тусю де коре алмаганымен, ещнде сол саусагында крс сакдюа тагулы болып шыкды. K,bI3FAHbILU М ейрамхана «Дулыга». Сахнада сулу бикештщ суйрж саусак,тары скрипканыц струнасында арлы-берл1 сырганайды. Э уеннщ ыргагына карай жиектелген nipniKTepi жи1 cyfiicxi. Сулу к,абагындагы шидщ бойындай жщипке териген Касы залда отырган ш олак кеюлд1лерге -пл к,атады. Узын кейлектщ т ш гш ен кейде Tiseci агарандайды. Сусымалы Кызыл кейлектщ астында ж умсак дене, шекенд1 Кыздыратын л эзза т бетен кезден жасырынып, туншыгып жатк,андай. Кейде козгалысына ^арай балтыры ж щ ш ке екенш квресш. Б ш к екш есш щ шпилькасы 6ip шетке Кисандайды. Kipnix еттерш нэзж жумады. Крнак, кутетш кец залда екьуш устел бос. Бос тур дегешм — к,ур соз. У стел уетшде «тапсырыс бер1лген» деген корер кезге хабарлама койылган. Алжапк,ыштары муцтаздай таза, ак биялай киген ренд1 к,ызмет корсетупп жнтгтердщ бакалга шарапты ^уйганын керудщ ез1 ганибет. Келген ^она^тарды жылы ж уз, майда йлмен Карсыаларлык ^асиетке 6api к о л е т а . О^ыс жагдай «Дулыга» мейрамханасында болмаган. Болганын айтсак, айтайык,. Сонда не д е й а з гой? Х русталь бакалды жуганда 6ip тамшы судыц суртьшей калганы, к°нак алдына экелш генд т. 0 л п Kici KecipAi болмаганы абырой болды. Жаймен гана бакалды ауыстырып экелуш 30

Х в к ек вне етшген. Олцылыц ж>берген элп ж1пт соныц ертесшде мейрамханада екшесш жалтыратып журуш цойган. 1ш сезш отыргандай бул нагыз маргасцалардыц «бастырмасы». О лар тек цызыл кггапта кездесетш жыртцыштардыц былгарысынан тешлей киед1. Кутты цонацтарга «мазмунды» цызмет керсететш peiyu жжггтер, 6ip-6ipiHeH аумай цалган. Азацгысын жумысца шыгарда беттерше макияж жасайтын арнайы белмелер1 царастырылган. Даяшыларды бояндырудыц цаж еггш п — шенщлердщ ерке тотайларын жжптердщ сымбаттылыгына цызыцтырып турацты клиент ету. Сахнадагы тынысы нэзж скрипкашы еркек кшджтерге асырылып отырган кулыц. Э ю м ш ш ктщ ойлап тапцаны. Суцгац бойлы даяшылар — шеттершен Ф ранция, Италия елшдеп даяшыларды оцытатын мектепиц узджтерь Мунда царнынды аштыртпайтын iiuKi тэртш тастай цатцан. О л — мемлекеттж т1лдо бишейтшдердщ жумысца цабылданбауы. Мейманныц кецшне цызмет керсеткен даяшы жацса, олар «чиевыйды» ак, царын тэрелкеге салады. Эуел1 «чиевыйды» тецге 1\\уден ажыратып алайыц. «Чиевый» дегешм копке угымды бол] 17 дэстур «Дулыга» мейрамханасыида аталады. Тусшбей цалсацыз... Сонда цалай д е й а з гой? Айтцанымдай, даяшыныц кендлден шыгып жатцанын сырттай бацылап отырган мейрамхана э ш м ш ш п конакка «тецге иуд!» тамашалауды усынады. Кабыл болса, узыннан узац шнген шымылдыцтар турш п, терезенщ аргы бетшдеп ат шабатын алац кезге кершедь О сы сэтте жалы таралганды ойцастатып, ат цулагында ойнайтын элп даяшы жптг ез1 шыгады. Тацгалмай-ац цой. Мунда ат спортыиан хабары жок, жйтгтердо жумысца алмайды. Мейманныц патша к ец ш цум устшде жатцан дорбашаныц 1шшде. А л, шап. 0 з щ yiuiii и е а ц . 1лмесен дорбаша мейрамхана цорында цалады. 1лсец, олжада ешюмшц шаруасы жоц. Енд1 муны цоя турайыц... Сонымен. Эцпмеш оцып отырып эцпменщ кешпкер1 анау скрипкашы бикеш, болмаса мына келбетп ж1пттер деп ойлап цалсац цателесесщ. О лар жай гана нагыз 31

JC jm a m 'T ili.itn fiep tm oi> _____________________ кеш пкерлер м ей рам хан ага келгенш е &аламга туртю б о л ган д ар. З ал д ы ц ортасы ндагы ж етш ип устел, ец мэртебел1 Кона^тар оты раты н оры н. С ол оры нга эне тапсы ры с берген ю ал е р ж ай гасты . — Н е ^ал ай сы н ,?, — дед1 Е р з а т . Е р за т &арапайым кэсш кер. 1скерлш не ж ум ы стагы apinTecTepi т е н т ! . Ж и н а л ы с т ы ш е ш е н т1л , п ы с ы & м !н е з1 м ен е т ю з е д ь Т ы н , о й л а р ы & а ш а н д а к,ол ас т ы н д а г ы л а р д а н & олдау таб ад ы . 0 з т ю р щ ай тп ас буры н эрш тестердщ ж а с е р е к ш е л ж т е р ш е к д р а м а й о л а р д ы ц ninipiH т ы ц д а й д ы , с а н а с а д ы . 1с ^ а г а з д а р д ы м е м л е к е т т щ т1лде ж у р п з у г е ж астард ы уйретедй талап етедй Т эр тш к е талабы куш ть Э уел1 e3i улп болы п ж ум ы с^а тастай катран уа^ьпта келедй С е н б ш к к е ш ы к кан д а & олынан ты р м а туспейдд. Э рш тестер1м ен ондайда емен-ж ар& ы н эзьлдесш , балм уздак, эпередй Е р за т ю керлж м ш езге бай. — С у й й т м , не & алай сы ц?, — дед1 тагы д а. М арзи я сэл ецкейсе сусы лдаган ж умсак, ш аш ы сулу ж у з ш Е р з а т к д к ер сетп ей м ш д еген сы ц ай м ен ж ау ы п &ала беретш дй О н д айд а Е р за т ерш бей турегеп М арзияны ц ш а ш ы н бал у ан сау сак,тары м ен enire ж ар ы п ш етке кдйы рады . «М ы н а ш аш улгщ нен ж алы ккан ж оксы н ба? Б э л ю м , сэл ecipin , ар ты н а буы п ал сац к ай тед Ь , — деп ескерткен. Ж а с ж у б ай л а р д ы ц «Д у л ы г а » м е й р ам х ан асы н а келу1 тегш ем есть Б у п н н екелескендерш е ту ра 6ip ж ы л. А лгаш ^ы кддамдарын баягы да ж асаганы м ен турмы ста эр &адамдары ездерш е сол алгаш ^ы ^адамдай сези едй К е ш ю с ш 6 ip м е зп л т ш ш и м е н ш ай iuiin, гал ам тор а^ т ар ад ы . К ей д е уй ки1мдер1мен дукенге ш ы ^ са к ,ы с ы л м а й д ы . Bip-6ipiHiij с у й р е т п е а н к и ш к р й с а , м е ш к ш неге к и есщ деп ю ш кентай баладай таласы п кдлады . Е р за т ж ум ы стан &айт&анда уйге ^оцы рау ш алы п, не ж огы н сурап , ж олай дукенге согу эд еть Ш ай га ж убай ы унат&ан, 32

Л ок ек вке кдз1р одан ш ы гы п кетк ен ш о к о л ад ты эк е л ед к К ен д л д ерш 1£и м ай с о н ы м е н с о р а п т а п ш а й iiu e fli. М а р з и я ж у б а й ы н ы н , ж асты к, ты сы н а эттрш ceyin кряды . К р н а к за л д а ж ары к, сенд1р1лген. У с те л д е п б а л а у ы з ш ам н ы ц ^ ы п ы л ы ^ таган б а сы epA i-за й ы п т ы л ар д ы ц о р т ас ы н д а ^ ал ы п к,ой ган ы н а 03iH ю нэл1 сан ай т ы н д ай . С э у л е с ш ш а ш ^ а н ш л т е а д1рдек к,агады . O k^ ic сез1м ге куэ болган шлтешн, басы ондайды буры н кермегендей К ы сы лы п , к,ы згы л ты м ал аул ай ды . — Раж ап эуен, — дед1 М арзи я кек ш ш ц арасы нан сы галап. — С аган д а ун аган сеш лдо, — деп ж ау ап & айы рды ж асты к,тасы н а. — С аган унаса, эуен ш ц м азм у н д ы тари хы н мен б1лем. — Б1лсец, калай ш ы д ап о ты рсы ц . Б аян д а. Т ы н дау га мен дайы н. — К остю м п п ц ту й м ес ш агы тты . Y стел ге ш ы н так,тап оты рды . Енд1 бастады . Дейд1, баягы да бай болы пты . 0 3 i патш а. К азы н асы Кырдан б ш к . С е к с е н г е к е л ш с е л ю л д е с е д е о р ы н д а л м а й - а к к,ойган а р м а н ы б о л г а н . А р м а н д е с е , а р м а н д а й 6ip п е р з е н т к е ж а р ы м а п т ы . EceciHe, к о л ж е т ю з г е н м а к ,с а т ы ж е т к ш к - п . Н е к е р е к с а у а п т ы , HriAiKTi, к а й ы р ы м д ы i c T ig т а л а й ы н а т к д р г а н п а т ш а 6aft6iuieciHig к ,у р с а г ы н а е з д ш ш е н н у р бп ж ен . Ж ак ,сы л ап т ы н д а . Э ц г1м е т у р а е р т е п сияк,ты , кы зы к. С од ан не керек дуниеге сэб и келедк У а^ы т erri. П е р з е н т е р ж е т ш ж ю т б о л г а н д а 6ip к ,ы зг а гашык, болады . С о л сэттен бастап ж ан баласы н а т и К атпайды . О н ы ест1ген п а тш а ж ал г ы зы н ем деп ж а зу д ы буйырады. Э лбетте патш а мурагерш щ м ахаббат дертш е ш ал д ы к к ан ы н , ас к ы н ы п к е тк ен ш к ей ш б1ледь Е нд1 к,арап ж атсы н ба? Ж ер ж аЬ анга елш1лер ж 1берш , эл п кы зд ы т а у ы п э к е л м е к к е э м 1 р е т е д к А р а д а 6ip ж ы л о т к е н д е елиплер д е ж ан -ж ак,тан с ар ай га о р а л а д ы . О к й п и т а , ешб1р1 та п п а га н . М у н ы естш ен г а ш ы к ж н т г е н д 1 м у л д е д э м н е н к а л ы п , б а к т ы с е р у е н д е у д 1 к о я д ы . TinTi б е л м е д е н д е а т т а п б а с п а й д ы . Myparepmig а с к ы н г а н д ер т1 п а т ш а г а К а т т ы б а т а д ы . У э з1 р л е р 1 н 1 ц Kegeci б о й ы н ш а а л ы с - ж а к ы н 3-1351 33

: <ЛИ.1епйедгено$ ж ерд ей б ар сулуды ж и ы п хан задан ы ц к ец ш н аулайды. Т е к о л eLu6ipine м о й н ы н б у р ы п ц а р а м а г а н . Так,та отырган хан алдына yo3ipi жагы байланган уш жуз жасаган шалды щрпзедй Х а н н ем , — дед1 yoeipi. — С ар ай цацп асы нан мы на у ш ж у з ж ы л ж асаган цари ян ы кез1кйрд1м. Х а н за д ан ы ц д е р й н ж аз а м ы н д е й д ь Р у ц с а т б о л са ж агы н ш е ш еш н ... — д е й б е р г е н д е х а н т а ц т а н Tycin, ц а р и я н ы ц б а й л а н г а н ж а г ы н ез1 ш еш едй — М е н б и е м ш , — дед1 ц ария. С у й ге н ц ы зы н ан х аб ар б и е р 6 ip ey келд1 дегенд1 е сй ген хан зада сарайга енй гш жетедк — А лы е патш алы цта хан задан ы ц ж ан ы н а ем болар бойж еткен бар екеш рас. Тецселш турган царияны хан зад а келш суйедп — Т ек куйеуге ти м ей м ш деп ш ар т цойган уагдасы бар. О н ы цайтем1з? — К е п ж асаган ц ари я. Н е ш ар ты б ар, куйеуге неге т и м е с ? С е р т е к е н м ы н а у ©3i п е н д е с у й м е с . К у й е у г е т и м е й - тугы н ce6e6i не? К ^яз ерге тимей мекен, еркек емес, — дейд1 хан зад а. У зы н -ц ы сц асы ертеп н щ м азм ун ы бы лай болтан. К > я зы ym iH п а т ш а ал т ы н с ар ай сал д ы р ы п т ы . А й н а л а сы н кер ем еттей м и у ал ы ш а р б а к ц ор ш аган . K ipceH дейд1 ш ар бак ка цай та ш ы гуд ы ум ы тасы н . С о л бац та 6ip тоты цус уя салы пты . Балапан уш ар м езп л болган ш ацта, бацтан орт ш ы гы п, ш ы ргалан басталы пты . © р тй ц жалы ны на бой ж еткен терезеден карам ай м а. Б алап ан дары цалган уяга о рт тигенде еркек тоты тобеде сам гап ж олам ай кей п й . М у н ы хан ш ай ы м б а л а у ш ш ан а ropin н еге б о л са д а эз1р, еркектен к ец ш м цалды деп туйедй уйленбеуге серт етедь Б е л п а з патш алы цты ц ж олы н сурап би ген ханзада экесш щ алды нан вй п , цы ры ц туйе керуен ж олга ш ы гады . У за ц ж олда хан зада ханш ага арнап сурет салы пты . П а т ш а л ы ц ц а к е л ш й р г е н д е у э з 1 р л е р д щ ecTin б и г е н й ж эрм ецке куш цолвнер, зергер, суретш и ер е з ецбектерш epKiH с ау д ал ай д ы . С о л к у ш х а н ш а ж э р м е ц к е ш ар а л а й д ы екен . Х а н з а д а м уны е сй ген с о ц уэз1р1не сау д агер д щ 34

DCoKtK вне кш мш ки п злред ъ С алтан суретш ж эрм ецкеге сатуга ш ытарады. Ж эрмецкеш ханш айым, ш ьш ы нда, аралапты -мы с. Ж а^ ьш келгенде сау дагердщ суретш онды -солды ^ карап кдйран к,алады . К д р а с а ал ты н так,тын, у с п н д е б е й тан ы с ханзада, квсе ж агы н таянтан. А лд ы н а £ы ры & енерпаз ж н тг т1з1лген. Б о я у ы к,аны& c y p e rr i к в р ге н б о й д а х а н ш а д а ес кдлмайды. К ен е п те п п атш алы к,ты ц м у р агер ш е к е ц ш ау ы п туртаны н сезген саудагер ханш ата сы рлы сур еттщ м азмуны н уты нды рады . Ханзаданы н, жайкдлтан гаж айы п баты болган. 1шш де сы лд ы рл ап а к л ан б у л а £ б а р. С о л булак,тан эр д ай ы м л агы н ерткен ж а с ки ж тер су гар ы л ад ы . А г ы н ы к,атты булак, с у iiuyre кел ген ж аг ад а гы eni лак,ты L\\in эк е т п г п . Т е л ш суд ан ш ы г а р ы п а л а м д е п а т а ки п е cyFa с е ю р е д й А н а с ы м у н ы Kepin, ypnin б о й ы н ж а г а д а н т а с а кд о л ад ы . К о з а л д ы н д а болтан ж ай ды керген хан зада: «T iirri ^аты н алм аймы н, бас^а пэле салмайм ы н» деп серт еткен деп саудагер сезш дотарды . Б ояу ды ц сы ры н уккан хан ш а саудагерге куйген о т т ы Kepin м е н д е е р г е т и м е й м ш д е п в з 1 м е у а г д а (у я л т а н ем. Б узды м бупн уагдамды . Е герде хан задац ы з меш ж у п ты л ы к к а к,абы л е т с е д ей б е р ге ш с ол , ар т ы н д а ту р тан хан зад а «к ,абы л » дедй Ш арап ^а бойы э л а з Е р зат куш атындагы ж убайына epci керш бейш дегендей е зш сергек ycrayFa ты ры сты . Элг1 хи каян ы &айдан б м ес щ ? П о д ъ езд & арацты . Б асп ал дак ,тар, басп ал дак ,тар... « Б й ш ей тш бе едщ . К езш д е кггаптан бас алм ай о^ы ганм ы н. {^аласац, кунде кеш ш сщ ^айталанбайты н хикаяларды ай там ы н , сатан . Ж ок,, — дед1 е зш е . Б о л м ай д ы . М ы л ж ы н , свз. М асайтаны мды сезш рш ^оямын. К урасты рган свздер1 ш ш д е &алды. — С аган , ш ынымен де, унады м а? — У н аганда кдндай. — Ренж1ме ж арай м а? 35

DCjunum fi/lLien fiem eiiof) — Ренж гге алмайсы ц. — О л хикаяны ойдан ш ы гарды м . — С олай м а?! — Бйлмеймш. — М ае боп цалыпсын! Ес1ктен ю ргенде Е р за т ж убайы н суйуге цум ары ш апты . М а р з и я н ы т а р т ы п , к,атты ц у ш агы н а а л д ы . Т у н о ртасы . У й де ж ары к, ж агы л у сы з цалды . П о д ъ езд е суйген кезде е р н ш е ш а ш ж а б ы с ы п , а у з ы н а TycTi. У й г е ю р г е н д е ш а ш улп цд о а у ы с т ы р са н , су л у л ан а TyceciH д е п а келдй К дз1р м у н ы ай т а т ы н у а ц ы т п а ? К е ш к е ки ген ке й л ек те р ш m em in уй кш м д ер ш устер ш е и м ей б1рден ж аты н кш м дерш е о р а н а сал д ы . К е зе к т е п д у ш ц а ю р д к B ip in -6ip i Kepmi б е л м е д е к у т п е й , д у ш т ы ц ecii< а у ы з ы н д а ц ар ау ы л д ап Йг р д ы . Э д е -rrep i с о н д а й . Д а л а д а ш м д е ш ц ы с т ы к , т у н е о л м е ш с а л ц ы н д а т у y m in б а л к о н н ы ц eciriH а й м а р а а ш т ы . Iiui ал ы н ган к е р п е ш ц ж е н и ты сы н ж ам ы л ы сты . 6Т а ц а т ц а н д а с о з г а н к ,о л ы ж у б а й ы н ы ц т е с ш е т е с е л е т ш М а р з и я н ы ц 6 iA er i yriH с а л ц ы н ц у с ж а с т ы к ц а т и д й А с белмеей балконды ф арады . К ун де тацгы сы н 03i демдеген ш айдан урттамай ж ум ы сца ш ы гуга асы кдайты н Е рзаты , б э л ю м , ж у ы н аты н б ел м ед е ш ы гар . К ,арап ед! 6ipey ту р ган д ай , Ж ап ц а н eciriH ц ай та а ш т ы . К ,ар сы ц аб ы р гад а iAyAi т у р г а н а й н а е з б е й н е с ш к е р с е т т й Т у а л е т т щ eciriH сы рты нан цацты . У йцы лы ояу тарагы н алы п ж аты н бел м есш е ю рдй А й н а алды н дагы 6ip ж ап ы р ац цагазд ы ц ол ы н а а л д ы . BipH em e м эр те ц ай талан ы п ж азы л ган «кегш рий» деген сездерд1 оцы ды . — М ы н ау сы неей Т у сш б ед 1 м ... — Т аран ты сам ай ш аш ы н а ап ар д ы , тар ак к а еш тем е йлшбедй Ж азы л ган сезд1 ок,ы п о т ы р ы п 6 ip n e iu e р е т т а р а д ы . Т а гы 6 ip т а р а н г а н ы н д а М арзи я н ы ц ц олы нан тарагы тустй — Б ул цалай болтаны ? У рейл1 сабы рм ен те сек те п ж ам ы лгы н ы ы сы рган да цицаланган кекидер1 ш аш ы лы п ж атты . 36

ЭСвкек вне АРАЙЫНДАР I — То&ылдатпай неге ю рдщ ? — Мен1 сагы нбады н, б а? — Ж усш басы н &агаздан кетерм едк — 111ык т а , т о ^ ы л д ат ы п nip. 2 — Ж у сш , мен сен щ анацм ы н гой. — Н егы л д ей ац . Болсан, бол. К е ц ш н е к,аяу тускен ана лээдщ жогынан сырлы eciKTi кайта то^ылдатып мрдй « Т ы ^ - т ы к » . -K ip! Ала&аны ыстык, байгус ана юрдь ; — Х эл ш жа&сы ма, Ж усш ? — Б агана маган ан а екенцуи айты п кдлдыц. О н д а : н е г е ?.. А л а й т ш ы , н еге 61з д 1 т а с т а д ы ц ? Ак, ж аулы & тагы ан а ундемедй — Ж ауап бере алм айсы ц. — © к п ец б ар екенш бьлемш, Ж усш . — Б е л м е сез1мд1. — То(у>1л д а т п а й ш р г е ш ц н е с е н щ ? — С агы нды м гой сеш , ^улыным менщ! Ананын, & озгала£таганы мун екен. — Б е й ш а р а , ж ак ,ы н д ам а м аган , — д еп сал д ы . Ж усш тщ ж азы п оты рган парагы на к е з ж асы там ган ж ерл ер б ы л ж ы р ад ы . Ж а с ы р гы с ы кел ед ь BipaK . eni и ы гы к ей де сел ю л д еп к,ояды . Н еп зш ен , окрганы ц болганы бы лай. С е п з ж ы л буры н то й д ан £айтк,ан Е р ж т щ а н а с ы м ен э к е а ж о л ап а т ы н а у ш ы р а п , о к р г а о р н ы н д а ж а н т а п с ы р г а н . EpiK Ж у с ш т щ е з ж е н т е р т ж а с niuii iHici. С о л к е з д е н 6 e p i а г а й ы н д а р ы н ы н , крлында. А лд ьщ гы куш асы рап оты рган агасы . — 1шцнщ ж урген ортасы маган унам ады . М ен сейлессем, саган да, оган д а ж а& сы атты болм айм м н. © э щ а ^ ы л д ы ж т т с щ . 1ш ц м ен с ей л е с . О л о р т а д а н крл узс1н, — деген болаты н . Р асы н д а, солай болы п ш ы & ты . Э й ткен м ен &ам&ор а г а й ы н д а р ы н ы н , ж ы л ы к,абак, т а н ы т & а и ы н а э б д е н ecipreH 37

DCjanam UfU.ieiiSepieiwii_______________________________ EpiK агасыньщ кецесше кулак аспады. Бара-бара туздеп ш ганщ 1уз1лык,тарына кань,К болган Ж у с т оны кеп кезшен оцашалап, сойганы. Сойганда к,андай. Аш у устшде жумсаган жудырыгы шгсшщбетш кекалдандырып ж1берген.К,амк,оршы агалары болган жагдайды еспгенде, агайындардыц арасына байкдусызда ж ж салдык деп текке ездерш кшэлап журген. А ш у устшде артык кеткенш кешн тусшген Жусш nipepre жер таппай Е рж тщ Te6eci кершсе бугып калуга тырысып, ыцгайсыз куй кешть Агайынныц Typi анау. Ж арытып а^ыл айта алмады. Ж у с т же-пм калгандарына ш те й болсын эке-шешесш юнэ.м санайтын. Алда- жалда анаммен жолыгып калсам: «Bip курсанта иленген бауырыцды неге соккыладын. MefiipiMci3 Ж у с т » , десе Калай ак,таларын бглмей, эбден басы катк,ан. — Ш ы н ы н да, сагы нбады ц ба? — Э к е м к ай д а? Екеу1нд1 кдлай сагы нбакды н. — Э к е ц н щ KiHaci ж ок, м у н д а. Э л 1 д е т у сш б е п с ш , кулыным. — К р р а , к ,арап к,ал. С е н д е р а з е р ж е т т ж . 0 з г е л е р э к е - ш еш есш щ касы н д а ойн аган да 6i3 неге олай ете алмадык- О л а р б е л ен ген бак,ы т£а, ш а т т ы к к а б1зге бел ен у ге ты й ы м с ал ы н г ан б а ? К ,ай ж ер1м 1з к е м ?! — А ж а л г о й , а ж а л 61з д 1 а л ы п к е т к е н . Э й т п е с е ... — Н е эйтпесе? А н а тгсзеге ж ы г ы л ы п е ц ю л д е п ж ы л а д ы . Ш а р а н а с ы н д а ш ай к,ал ган б а л а с ы , с у р ед е н н ен к е т е р т , к у ш а|Ъ 1на алм ады . — К еипрм ейм ш екеущ дь Е н д 1 кет. Е р ж т щ белмесш е Kipyiui б о л м а ц д а р . Ж у с т т щ ж у р е н с у ы п Kerri. Е р ж т щ ан ад ай тур1н к а р е е ан ас ы н р е н ж т п ал а р ы н im i сезд й — Э й тп есе сендерд1 калай ган а тастап кетед1 д ей сщ ?! Ж у с т к а л ш ы л Да с а д а TYIC б о л м а г а н д а й ш у к ш и ы п о т ы р . 1ш ш ен « А н а ш ы м , б а с к а 6 ip ж о л ы кели й . Д э л i^asip 0 3 1ц е н е б е - п м м е н к а р а й м ы н . K e u i i p i u i , а н а ш ы м » д е д к А к ж аулы гы к о з ж асы н а малы нган ананын, ж уреп н 38

ЭСокек вне « Б е й ш а р а , эл1 о т ы р с ы ц б а к е т п е й » д е ге н с е з т ы р н а п e r r i. Ж усш кезерген ерппмен цайтадан цайталам ац ниетте. — Б олд ы . E pin балам а ю рм е д ей сщ . К е ш . Ы н е керсеткен цуйтырцы м ш езвд й б1лемш, к ер д м . «Бслем ш , керд1м» анасы осы ны айтар-айтпас, орны нан ту р ы п K,a6bipFara ж а ц ы н д а п б а р ы п « М е й р 1 м а з Ж у с ш » , — дед1 д е c iijin Kerri. — К е ш ... А п атай , кеш пп м еш . E pirn i ж ац сы ж олга салгы м келдп О з д е р ц ай д асы зд ар ... Ж у с ш а н а с ы ciggjn к е т к е н ц а б ы р г а н ы ц а п с ы р а ц у ш а г ы н а алы п, ж ы гы лды . К ущ ренген агайы ндарды ц белм есш е кун ш уагы , арш ы лмаган перденщ сандауы нан гана сы галайды . «K em ipm i, ан аш ы м , к е ш ...» д еп суык, тер ге тускен , сан д ы р ац тап ж аткд н а гасы н ы ц е т е п н д е Е р ж e ijip en о ты р . Ы цырсыганнан дауы сы ш ы кдайды . Ж у с ш ш о ш ы п о ян д ы . А як , ж ак ,та кез1 ц ы за р ган Е рж тщ : «Рацм ет, агатай. Таягы на разм ет. К егерген бетаммен далага ш ы гуга уялы п ж атцан ы м д а, д о стар ы м icTi б о л ы п , к е л м е с к е к е п г т » д еген д 1 e crifli. ШАЙТАН Шатцал. О ц ж ац тагы к у зга ш н ген кесек тастар ш ы цга ерМ елеген элпи ни сттерге уцсайды . К ррцы ны ш ты , осы кузды ц уш ы н а козш тусе цалса: С ен тэ у е к е л ге б а р а а л с а ц ш ы ^ . Т о б ы г ы ц н ы ц к у ш in сы н ай ы н деп ау ы р с е з ай таты н тэр1здк B ip ц араганнан-ак, -пзец д1р|лдеп, о , ц удай с ац та й г е р д е п м щ п р л е п к е те с ш . Б е т к е й . И е к а с т ы н д а г ы к,ырк,а м ен ц ы р а т т а н ылдиласац, сары лдап акдан тау суы н а кез боласы н. Т е р е ц б о л м а г а н ы м е н , б е л д е н к е л е д 1‘ . А г ы с ы а ш у л ы . Т олцы ндары бу зы ц . Б у зы ц толцы н дей-пш м цай толцы н улкен, цай толцы н ж а с екен1н ац гары п болм ай сы н . B ip - б1рппц иыгынан басы п , буш рш ен согы п, ау ы зд ары н ан ац Ke6iriii ш а ш ы п ш а л д ы р - г у л д |р б о ц а у ы з с е з у й ц а с т ы р ы п 39

Л j i n a m J’ ll L t e i t f i e p i e ii o ji ж ат ^ ан га у^сай д ы . К р лы ц д ы c jr a сал сац суы ^ миыцнан етед ь Ж агасы н да к ш р се ц к д у ттг Ж арш ак, куласа ж ары сы п аккан gap суына ж ьиы луы н мумкш . — Т а с к е з , ей , Т а с к е з , м у н д а ш ы к,... — Кеш и. — Ш э л - п р е ц д е г е н g o p g a g н е м е . Т а у г а 6ipiHmi м а р т е к е л т турганы цды б и ем ш . С аган , бэлю м , мен турган тебе басы н а o g ж етю зе алмайтын ш ы ц болы п керш ер. Тау б а л а сы н а бу л б а р болтан ы тебеи п к. К р р ы к д а. К д н е, uibig. — К е й ш дед1м гой. — Е й , Т аскез. — Ау. — « Ш е ш е ц н щ 6ip Tici к е м » с е н щ . — К д п , б эл ем ... Т аск ез тауга тура ум ты лды . Ж огары дагы мен етектеп- Hiji э ц п м е с ш т ы н д а у г а klat т о к ,т а г а н д а р Х а л и л м е н М а н а т . М ан ат ж ергш к т! ж йтг. © зд ерш е бейтаны с Т аск ездщ досы о н ы ш е ш е с ш е н е м е с , о н ы ц -rid ж а й ы н д а а й т ^ а н ы н б и е д к Б ы с е д е ун деме/у. К дладан келген д о стар ы тауга ш ы гуга бата алм ай турган да бш ктен туры п элгш дей айкайлау д о с т а р ы н ж 1герленд1ред!. К у э д с п сон д ай . Т е с к е й . Т е с к е й д щ т е т е ж о л ы ш а ц ы н б у р (у > 1р а т ы п тау баурай ы н а ж акдш дап кдлган келжт1 ку ж 1пт тауга ерм елеп бара ж ат^ан д а керген. Д осы н а ай^айлам астан б у р ы н с о л а р д ы ц к е л ж т е н Tycin, а з ь ^ - т у л ж к е т о л т ы р г а н к ,о р ж ы н д а р ы н а р ^ а л а п , TacTag т а р ж о л м е н б о й т у з е п , к ,а й ы ц а р а с ы н а ю р г е н д е р ш д е е з у Taprgan. А н а ж т т п ц 6 ip жер1 м ай ы п бол м аса е тп . — Х а л и л , тауга ш ы ^ а н д а езщ е сенсец болтаны. М ы н ау тон кан д ап бш кке ж еткен ш е екш есч ^аж алы п , балты ры талады . Ж огары дагы ж1пт А пачи. Ж ергш ктг Т асты н , к ,асы н да ту р ган д а о н ы к е з 1здеп та п п а й д ы . У с т а у TinTi м у м к ш е м е с . М анат жабайы табигат жабыр^аган кегулдщ ^ыртыс- фэфтысын тарк,ататын ^асиетке ие болмаса, енд1п адамзат ем1рден безш кететш бе едь Халил, непзшен, жаратылысынан езгеше жан. 40

РСвкек вке К еш ш лж тщ ортасы нда болганды унатпайды . Ж ацы н аралас-куралас достары на талгам мен &арайды. К ейде уйып оты рган ортадан туры п кететйп б ар. Д о стар ы тусЫ стж пен кдрайды. Эр1ректе екеу1мен 6ip re келген ж о л д а ст ар кураган агаш тарды от ж агуга ы цгайлауда. О л ар М а н а т у сен неменеге о ты р сы н д еп т1л ц атп ай д ы . C e 6 e 6 i Х а л и л д ы ж алгы з цалдырмау керек. Х али л ан ау айтцандай тарты м ды ж нпт болм аганы мен, буйыртса ж ары ны ц м еш рш цанагаттанды раты н сы м батты ж тт. Т ауда болсац ез1цде 61лесш . Т ауд ы ц мш ез1 ^ ы зы ^ . К е л ец к ел 1 ж а р т а с т ы ц Tyci ж а с ы л ы н к ы р а у к е к б о л д ы делж . С ол ж ар га кунш ц кез1 ту ссе э л п ж асы л ы н к ы рау кек тастар лезде ц ы згы лттау туске оцы п кетедь С он да 6 ip e p с э т б у р ы н м ы н а т а с т ы ц Tyci о н д а й е м е с , м у н д а й болды десец туган бауы ры ц да иланбайды . К еш ке ш е? К у н к £ 1з а м ы к ,т а н ы п б а т м а н с э т т е , ц ы з г ы л т т а с т а р к у л г ш туске боялады . К дсы ндагы ларга табигатты ц сицы ры н а й т ц ы ц к е л е д ь BipaK, ж а м а н а т т ы б о л ы п ц а й т е с ш . Х а л и л майда толцы ндарга царап оты ры п ойы ндагы сы н еш ю мге айтуды каж етсш бедг Ж а г а г а с ап ту зеге н к,айы ндарды н, та б ан ы н д а к е к к,алы ц. Ж у ан белдер1 6 ip к е л ю ж а с ц ай ы н д ар д ы ц табандары тапталган. Тапталган мамы ц кекке царасан ж а с Kici д е н е а ш ц ш а л ц а с ы н а н ж а т ц а н ы н а ц г а р а с ы н . Т ем ен д е царлы кцан дауы сы м ен «Х а л и л ... Х ал и л кдйдасы ц?» деген М ан атгы ц айцайы м ауж ы раган тауды ц у й ц ы с ы н ц а ш ы р ы п , ceprnri. Ш о к ,ы , ш а т ц а л , ш ы ц д а р д ы ц да досы нан аж ы рап калган М анатц а ж ан дары аш ы гандай ж уца булт ж апцан кун б е ги арш ы п, баурайлары на ж ары к Tycipin м т и п а т г а р ы н Kepcerri. Bip ж а г ы н а н 1 л т и п а т , 6ip ж агы н ан мазак,. М а з а к дей тйй м « Х а л и л ц ай д а сы ц ?» д е г е н с а у а л д ы ecTip к у л а ц ц а ц о й д ы . Т а б и г а т с и ц ы р ы сауалды ж етектеп тау-тасты аралап кетп . А цы ры ж ауап 41

Л .а н а т 'JilL ie n fie p in t o h____________________________ б е р е т щ п е н д е сш т а п п а й ж а р т а с ^ а т1л 6ixipin , е з ш е « Х а л и л к д й д а с ы ц ? » дегенд1 к д й та к,ойды . Ж а ц г ы р ы ^ . B ip re келген ж т т т е р д щ б э р ш щ м азал ары &ашты. Э у р е -с ар с ац болд ы . Х ал и л д ы ц аягы ж етед1-ау деген ^ы р л ар д ы н , б а р л ы гы н а ш ы к,ты . Ж о& . K ic i бой ы нан а с а т ы н ^ ы л ^ ан д ы ж ап ы р ак ,, к,алы ц ш ы р ш а , & ай ы ц дар ды ц а р т ы н а б а с т а р ы н сук,ты . К е з г е с у л б ас ы ш н б е д к Е с т е р ш сум ой ж аулады . «Ж ардан ж ы гы лы п ж ат^ан ш ы гар», 6 ip ag б у лай деуге е ш б 1 р тщ дэт1 ш ы д ам ады . Э л п н д е гана тау бектер1 тасалары нда майсага теселген к,урак, к е р п е л е р ш д е ж а й б а р а ^ а т д е м а л г ан ж а с т а р д ы ш айтан турткендей улап-ш улады . Т е б е н щ б а с ы н д а ак, с ан ы ку н ге ш а гы л ы с ^ ан , аяк,тары ту п -ту зу, ж щ ш к е бой ж еткен мацайды дурб1мен сузш етп. — K j5i3... А й , кдоз, е ш ш м к е р ш б ей м е ? — Ж о К. — К ,ай ы рган ж а у а б ы — о сы . Т а у г а б у л т у ш р гл д ь © 3 e r i и ре л е ц д еге н к у й ы н , к,айы ц ж ап ы р ак ,тар ы н ы ц ку л агы н а элд ен е сы бы рлай ты нд ай сы н ай м ен ж ак ,ы н д ап , э л а з ж ап ы р ак ,тар д ы бутак,тары н ан ж улы п эк етп . Ж абай ы табигат кдЬарына мшдй К р р а у ы т 1$ан а с п а н а с т ы . А й н а л а ц б ш к ж а р т а с . Ж ы н б а , ш ай тан б а ? .. Ж ан тури пкт1ретш су ы ^ , у1лдеген-гуглдеген дауы стар азы нады . К ,ар ау ы тк ,ан а с п ан к е м е ш g a p e а й ы р ы л га н ш а гурс е т ю з ш TeijipeKTi к у р ш р е т т й Д у р б ш б о й ж е т к е н ы л д и д а г ы К ур б ы л ар ы м у н д ал ап ай ^ ай л аган ж а к к а jjapafi ш алы н ы п - cypiHin а с ы к ,т ы . Ж а у ы н а р ш р е д й Ж а р & а б а к ,т а р д ы ц к е л е ц к е л 1 т у н е к т е р ш д е к у р б ы л а р ы н е к ш е л >п к е л г е н бойж еткен олардан к о з ж азд ы . Н ай загай ж ар& еткенде с а й г а ж ы г ы л д ы . Т у р е г е л у г е а р т ы н а н 6ipey д е м е п ж 1 б е р г е н д е й . К а й т а т у р ы п к у р б ы л а р ы н ы ц 1з ш е т у с т й Т а у г а к е л ге н ш ц 6 a p i д е д э л &аз1р у ц п р д е н ес е р д щ басы лганы н кутуде. С ы р тга бойж еткен, А пачи ж эне Х а л и л кдлган. 42

__________________________ Х в к е к ffne — Э н е, цурбы лары ц , — дед1 6ipeyi. Y н п р д щ ау ы зы н а ш ашы ж ацбы рга малмацдай су болтан, бастан аяц тугел л а й , Ti3eci ж а р а ц а т т а н г а н б о й ж е т к е н ю р д к K y p F a g к ш м киген ц ур бы л ар д ы ц 6ipi д ер еу с о н ы ц у с т ш е ж ап ты . — С ы р тта ю м цалып крйды . Э р ю м е з достары н тугендесш . — Ж ан -ж ацтары на царацдар, цалы п цойган еш ю м жоц па? Тугелм1з деген эр ж ерден ундер ш ы цты . К драц дар 6 ip e y Kipin к е л е д а д ед 1 т а г ы 6 ip д а у ы с . I p i ж а п ы р а ц п е н тоцы лган бой ж ап ц ы ш киген А п ач и д ы ц ез1. О т цасы н а келгенде М ан ат оны тан ы ды . К уан а цой м ады . К рлы н да бойж еткеннщ к и т ж урген тоцы ма кеудеш еа бар. — М ы н ау а з д ш бо л а р . Y gripfliH . ау ы зы н а ю р ер ж олдан алды м . И ы г ы н а т ы р н ак , б а т ц а н i3,oi к е р г е н д е А п а ч и ж у т ы н д ы . Буры ш ца ш еш кен ж апы рацтан тоцылган бой ж апцы ш ца б арл ы гы т а ц д ан а ц ар ас ты . А п а ч и д щ д е н е а цургак,. Д алада болса ж ацбы р басы лм атан. Е ш ю м ге ты цатпады . Бойы н ж ы лы ты п ты сца ш ы цты . К оп уацы т отпей цургац агаш тар терш экелдь О ган 6opi ри за. Ш о кк а бутацтар с ал ы н ган д а y g rip iuii ж ар ы к , б о л д ы . А з д а п т е р ш кел ген тау ж идектерш цы здарга бердь М анатты ц ойынан кудж ары лм ады . М ы н ан ы ц цолында цы зды ц кеудеш еа цайдан ж ур. Ж олдан алды м дегеш не басцалар сенгеш мен оган илану циын. B api де ц ы зд ы ц и ы гы н дагы ты рн ак, батм ан i3 су р ш ген д е алган ж арацат деп ж оры ды . Ботен ой ж оц еш цайсысында. Р асы н да, солай м а?.. Ж ацбы р сеш лдй Ж арцы н-ж арцы н куцпрлеген ж астарды ц уш уцпрден алы стады . К дра тунек уцпр. Н осерден тасалангандардан цоцы рсы ган ш оцтар цалды . М ан ат Х алилд1 1здеспруге л езде жнтгтерд1 т о п та ст ы р д ы . Ж а н -ж а г ы н а ц ар ап ед1 А п а ч и к е р ш б е д г Т oyipeK-ri ц ы р аг ы кез1м ен т а г ы ш о л д ы . Д а у ы с ж е т е цоймайтын ж ерде бойж еткендер су болган тесеш ш терш ж и ы сты ры п элек. К ок , acipece сол м ан д а оте цалы ц. 43

Tf.auam 'jili. tenfirptriw/i_______________________________ Э л п н д е кдлын, к е к тщ кы лтан ак б астар ы & ы лтыц е тп . А расы нда ш ибер1 ж ортп аса ип. Е ю ж у з кадам алыста турган М ан ат оны квре коймады. — М ан ат! — дед1, досы . О л сел т ете калды . — О , Х а л и л ceH6iciH. К а й д а б о л д ы ц ? 0 з1 ц д 1 1здеп эуреге ту сп к. Тастан ж ы гы лы п еш ж ерш жара^аттанган жок, па? Х а л и л ж ау ап к д тпады . P e jji ш ар ш аган ад ам га уксайды . К вз1 к ы зар га н . Т ы р н аг ы н ы ц ас ты б а т п а к , nip. — О у, Халил. — Х а л и л т аб ы л д ы до стар ... —03i келд1 м е? — Табылды! Б а г а н а д е п б а с т а д ы Х а л и л . К е н е т , к е м е к т е с щ з . KiM б ар, кем ек тесщ здери н деген аяны ш ты ун естш м . К рлы н ш ош айты п, мы на ж арды цар ж агы н ы мдап кврсетп . С ендер д е ес-пген б о л а р д еп т у р а ж уп рддм . С о н ы м н ан 1лескен ш ы гар дед1м сендердк К арасам ж о^сы ндар. Ш ы н ы н да, есп м едщ дер м е? О л & ы зды ц ж ан дауы сы н еспм ей калу мумю н емес. М ан ат ты м куры са сенде есп м едщ бе? © з д е р щ б 1 л е ан д ер гой б а т ы р ем есш н , 6ipaK, ан ау к ы зга ж аны м аш ы п кетп . Тагы да колын ш ош айты п, ане ана арба тас тур, тура соны ц арты нда. Барган бойда кы зды ц турш к е р е ш н д еп едом ал д ы м д а ж ап ы р агы к а л ы ц 6 ip та л кесе- квлденец туры п алды . C ipa, к ы з сол ж ап ы ра^ты талдан к о р ы ^ с а к е р е к . Б а г а н а ж е л т у р ы п е д 1, с о л к е з д е т а л д ы ц бутактары албасты ны ц ш аш ы ндай ж елбец-ж елбец етш , крркы ны ш ты болтан ш ы гар. B ip кы зы гы , «Е й , кы з, Корьиута, мунда кел. М ы н ау бар болтаны ж апы рагы К алы ц тал . Ш о ш и ты н дэнен ес!де ж о £ . К рлы н д ы эк ел » д еп ж ан ы н а ж а^ ы н барай ы н д есем , та л м е т ypefii уш ^ан к,ы зга ж ак ,ы н д атар е м ес. С о л с эт те К у д а й с ал м асы н кун гуты лгандай кдрацгы лы к,ту ей . «Э й , к ы з, коры ^па д ейм ш . {^ол ы н ды б е р » д егеш м сол ... А й тгы м гой кун карацгы б о л ы п к е т п . Э п - с э т г е кун к а й та аш ы л д ы . Kj>i3 кай д а, тал кай да? О , К удай ды ц ку/йреп. 1 з-т у с а з квзд ен гайып б олд ы ...

ЗС&кек аке Ж йтгтер тацы рцай фарады. У ц п рге ж еткен ш е ж аца себелей бастаган ж ац бы р устерш м алм ацдай су кы лган болаты н. Д ал ад а калган Х а л и л д щ кш м ш е 6ip там ш ы су тимеген. М у н ы сы калай ? Б эл ю м ж ап ы р агы к ал ы ц тал д ы ц асты н д а о ты р ган б о л а р д е п ж о р ы д ы . К ей б1реул ер... А рнасы тар. Терец болмаганымен сая з емес. М ай д а толцы ндары суду. Т аза агы нга ц арасац, м ш еш тастай суы ц екенш ен хабар бередк Ж арш ацтан ш уцшиып цараган Х али лге достары ж ш к ез с а л ы п ц о я д ы . А р н а н ы ц б о й ы м е н ж о г а р ы к а р а й к е т е р 1л с е ц , кек майсада сылцы м бойж еткендердщ сы цгы рлаган gA K w epi е с т 1 л е д ь У л т а р а ц т а й ж е р г е к е к ш а л г ы н е с к е н . >л ш а л г ы н д а ц а л а н ы ц е р к е ц ы з д а р ы а у н а п - к у н а у ы , айналасында ж орты п ж урген ш айтандардан урейленбей ш атты кка белену1 эдемк Х а л и л 6ip с э т о ц аш а кале а ой га кету о д ет ь К ей д е езш ен-ез1 ш ош ы п, айцайлап ж1бередь К^асындагы ж олдастары н бы лай цойганда, э к е -ш еш еа де туган баласы ны ц цандай циял ж етепн де кететпннен бейхабар. TyciHe а л м а й - а ц ц о й д ы . 0 g i с у р . С а у с а ц т а р ы д 1 р д е к ц а г а д ы . Bip н у к т е г е ц а д а л ы п к а л г а н , к е з д е р ь KipniKTepiH ц а ц п а г а н ы н а д а 6ip ш а м а у а ц ы т . ©Ai м е , Tipi м е а ж ы р а т ы п б о л м а й с ы н . — Ж арайды , ж ттте р . А цталагандары нды цойыцдар. 1^33ip ез1не к ел се, уя л ы п ц ал м ан д ар , — дед1 М а н а т . — М а н а т сон да Х а л и л дел цаз1р ееп м ей м е? — С ей леп кер. Т ек туртп е. Э й тп есе экенд1 тан ы тады . Т ал. Ж апы рац. Е й , К а раталти м е дед1м саган . — Х а л и л д а у ы с т а п с е й л е д ь EciH ж и г а н ы — с о л , ц ы з ы ц т а п ц а р а п т у р г а н д о с т а р ы ц а с ы н а н ц а ш ы п Kerri. С у р л а н г а н ж у з 1 цалпына келе бастады . К ^ты п калган к езш щ кар аш ы гы н а д а ж а н б 1 т к ен д е й . BipTe-6ipTe KipniKTepiHe д е . С уды ц ж огаргы сагасы на мойнын бурды . Е ш ю м жок- К ен ет 6 ip топ то р гай л ар пы р етш у ш ты . Ш е п т е р д щ к ы л- танак бастары самал сокса бастары н иш , кайта калпына келедь Тыныш тык- Э р ж ерден сы ты рлап ты ны ш ты к 45

JCjiuunt 'J ili.ten i)ep ie iioli_______________________________ б ер м е й тш ш е п р тк е л е р д щ д е у ш еш к ен . К ^ш ы лы к,тап зо р га у ш аты н a g -с ар ы к в б е л ек те р гулге кон ган . К д н аты н а турл1 туст1 монш а^т13ген инелж тер м ойны кы лтиган пилен басы на КОнак,таган. К а п т а г а н б а л а р а л а р ы э л д ен е ш с езген д ей гулдщ кауы зы на бауы рлары н тесеп ть Кунбрейген квк ж елкем д! кер ш крймасы н дегендей ты ш ^ан дар буккан. М азасы н а тим ейш дегендей су д а ш уы н бас^ан. Буларга н е б о л д ы , нен1 cee in т у р б у л а р . К у д 1к т 1 е ш т е ц е к е з г е к е р ш б е г е н с о ц ж т т т е р б о с а ц с ы п Калганы бар м а. С о л сэтге эл п ж ерден ж ал гы з квк кептер К анаты н сабалап уш ты . Ж уректер1 вкп елерш щ артынан сы гал ап ту р ган д ар д ы ц 6ipi бул ^ай м азагы дегендей, К алы ц квкт1 бары п тап тай бастад ы . «К д н е, тагы кайсы ц барсы ц . Ш ы & б ер ь М ой ны н ды колканмен косы п суырып ал ай ы н . О с ы д а н {^олы ма 6 ip ту се р сщ к в к кеп тер . С о н д а в з м а й ы н а к у р ы п , б а с ы ц д ы и тк е б е р м е с ем б е. К ,ар ад а т у р . А й т& а н ы м , айтк,ан. О с ы а й т^ а н ы м д ы ю тем есем ат ы м в ш с ш , н а л е т !!». А ш у м е н к е к т щ у с т ш д е о^алак,тап, ж урген янп т, анадай такы р ж ерд еп достары на кулкш бо л ган ы н , uiepi тарк ,аган д а бглдк У я т-ай . B ip ey т а у га ерм елей д к B ip ey твм ен ту се д ь B ipag, тауга ерм елей тш д е, тауд ан тусп ей тш де 6ipey бар. — Э н е. А н ау агы п барады . — О й , к ы зд ар . Енд1 не гстеймш . C y F a т у с к е н д о п т а р ы н к у а л а п ж о г а р ы д а н 6 ip то п к,ы з ж агалап келедь Х ал и л тагы мойнын бурды . © зш е таяп ^алган кы здар бегелдь — С ан и я крлы цды бер. Э н е, б1здщ доп там ы рга ш н ш тур- . — К ер е к ем ес. 0 т е jjay im i. — К р р ы к п а , ш ы б ы к,тан у с та д а екш ии к о л ы н д ы м аган бер. Б а ж -ж ете ^алган ^ы здарды ц дауы сы тау басы ндагы ijap курты н ы н , д а ку л агы н а ж етт!. — К е м е к т е а ц д е р , к у р б ы м ы з cyFa K erri. 0 т ш е м 1 3 к е м е к т е с 1ц д е р . . , — Х а л и л е с т ц Ц . Е с - п г е ш б ы л а й т у р с ы н , ж нтпллз эрекетке квш кен. Ш ы ны нда, ол суда ж узе а л м ай д ы . С у д а ж у з е ал м ай ты н ы н Х а л и л вз1 б1ле м е? Б г м и е й д ь а у ш а м а сы . Б 1лм еседе ка т а Рь,н ан о зы п б а р а 46

ЭСокек. ж атдон судагы бойж еткенге сеш рдс Б а р болтаны белден келетш су. Х а л и л е зш ам ан алы п к ал у га ш ам асы зо р га келдь А р гы ж агад агы 6ip та м ы р га ж аб ы сы п ^ал ган . А ркасы н а 6ipey б и е п н орап ж аб ы сы п ты . Э л гш д е суга сею рген бой да, г^ыздыц осы ган &олы ж е тш оралы п Калган. А л д ы н д агы к а р а т а л д ы ц ж ал б ы р аган т а м ы р ы к е з алды нда. Х ал и л кай та взгере б астад ы . А р ты н а буры лы п Караганы бар м а, к ы зд ы ц у стш д е сау сак,тары к у с , б е т елпет1 т ш м - т ш м , n ip ш а ш т а р ы н ы ц а р а с ы н а н KYPT ' кумырска, бэле-баты рлар там ы п турган ш айтанды кердь З э р е -к у т ы каш к,ан Х а л и л э б д е н ж ул к ,ы н ды . Б а с ы н с у га ты гы п алган. К ар д ан ж у п р ш тускен достары кезекпе- к е зе к cen ipin к ы зд ы , д о сы н д а к у т& ар д ы . М а н а т э л п н щ у ц п р д е п к е у д еш е сш ж о га л т к а н к,ы з е к е н ш т а н ы д ы . Т у н .— Ж апы рак,- Т а л . Т и м е д е й м ш . — Х а л и л ш о ш ы п оянды. Аяк, ж акта бэсецдеген отта су бутактар ш ала ж анган. B ep i ш ы рт у й кы да. Б а сы куйген ш ы бы кп ен , кул ар асы н ш у к ы л ап ш ок,тарды б е тш е ш ы г ар д ы . С ал ы н б аг ан кургак бутактарды устш е тастады . К ец ты ны с алы п, ауы рган басы н кетерщ ю реп ж ан -ж агы н а парады . Т ау уй к ы да. Ж апал ак,тар т ы ш ^ ан аулап э л ек . М а н а т ар к асы н 6К а с ы п , ы ц ы р с ы п а л д ы д а б у к Tycin ж а т т ы . О т к ,а с а л а т ы н К ург ак а г а ш т а hri. К р л д а к а л г а н б а с ы к у й е аг а ш п е н отты буш рш ен ш укы лап оны да тастады . М ан атты ц кась,н а ж ак ы н ы рак б ары п ш алк асы н ан туст1. А сп ан туны к- А й ж ары к- К у р т-к у м ы р ск а, ш ы б ы н - ийркейлердщ куйкылжытып салган сим ф ониялы кэуеш кез ш щ й р м е д с А к ы р ы Х а л и л д щ KipniKTepi а й к а с ы п Kerri. Т у с.Т ам ы рл ар ы н ж ерд ен ж ул ы п , топ ы р ак тар ы н Кагып белдерш е орап улгерген кай ы цдар таудан босы п барады . Т ура тамы рлары на балта салгалы тургандай ондер1 каш к ан . К д у ы р сы н д ар ы урп иген ук1, ж ап ал ак т ар к е з ж а с т а р ы м е л т а л д е п , eKneci к а б ы н г а н з ы м ы р а у ы к торгайларды ц соцы на w ece алм ай, дел-сал. С ары -к ара дэндерш теп п ж иде талдар д а сойы лдай тж ендерщ 47

m . tent)tpleiw ii жаландатып к,айындардын, жапырактарын жаралауда. «Кдбыгы а&, езеп к,ара ак^айыц. Сенгешм сен едщ. Топырагыцды копарып, ордамды бузып кашып барасыц» деп киыршык тас астында бастырылып калган кумырска зар илейдь «Кдратал. Ж апырагы калыц каратал» деп Кыпша бел кумырска жан тапсырды. Кеудесшен 6ipey кытык,тап жаткандай. Уй^ыда жатып TeciH касыды. 1шшен, бутынан майда шымшы, тютелеген жыбырлактар акыры оятты. Тыр-тыр касынып ытып Й 'рган Х алил кумыРсКань|Ц илеушде жатканын кердь нд1 уйкысы 6ip жола ашылды. О т жакпак болып кургак, агаш бутактарын т е р т , узакка Kerri. Х алил кайта езгерд!. Алдында турган жартаска бурын келген сиякты. 0Kineci тиш турган тегррек таныс. Кенет кунд1з кемекке шакырган дауыс кайта емю-емю есплдь 0 з ш е таныс жолмен аттап-путтап кулаК жетектеген ж акка каРай ж упрдь Бойжеткенн1ц бьлепне шыбыгын орап, суйреп бара жаткан каРаталДЬ1 кердь Жерден жумыр тас алып б1рден арпалыска TycTi. Тамырына соккы бердь Ш ам асы жеткенше бутагын кайыстырып, жапырагын жулды. Дэрмен1 жеткенше куш керсегп. ЦПркшге еш соккы дарымады. «Сен юмсщ жолыма кесе колденец туратын» деп Халилды ойын баласы Курлы кермей шетке лактырып тастады. З о р соккыдан есецпреп барып ес жиган Х алил караталдыц бойжеткен успне шырматылып бара жатканына шыдай алмады. Кеудесшен бутактары айырылмайды. Е тепн каль|Ц жапырактарымен жауып калуга тырысуда. 1ргеде жаткан жуан б у т а н а колы жеткен бойда, кек желкеден келш nepin ж1бердь Кдкайырылган каратал кез1н жапырактары жауып, шыбыктары аягына оралып жардан кулады. Бул бш ктжте 6ip кылтык шеп жок- Соган карамастан, достары мен курбыларын тапкан жерде кабыгы ашылган бутактар, жаралы жапырактарды кергендер тац болды. — Гендер шайтанмен алыскансындар ма? — дедд 6ipeyi. Ж ардан уцш п караган М анат бас суйеп таска ™in жарылган Апачид1 таныды.

_______________________________ ЭСокек оке Сытны дегетмЫ — сауатты оцырман. Автор АВТОГРАФ е ю мыц он екшпл жылдыц кузь Сайран автобекетк Себелеген майда жацбыр. Алматылык, журтшылык,тыц кеше кеш ю ан басталган жауын тамшылары мазасын кдшырганга ук,сайды. Сэндент Iкинген жаяу журпниилер ж олда гулеген келжтердщ лай суды шаптырып кететшше ж уйкеа тозган. ©з1мше сак,тангансып, жол жиегшдеп айдары бужыр-бужыр келжке отырдым. А ры кетсе, жылына ею-уш марте келемш бе, келмеймш бе?.. Эйтеу1р Алатау шынар басына, бултты жияды да турады. «{^ызганшак, Алатау». Негашен, алган бет1м — Ж азушылар yfli. Халык, жазушысы Ш ерхан М уртазаныц сексен жылдыц мерейтойына орай, мшбеге шыгып куттык,тауга арнайы Жамбыл ензршен Meni лайык санап жйерген. Содан алг1 бужырдан барар жер1ме 6ip аялдама жетпей Tycin кдлдым. Жи1 келмегендш. Ан&иып аягымды ежелеп баса бергешмде, «Ж азуш ы агай», «М ахаббат пен талант» деген сездер ем с-ем с еспле бердь М еш мунда юм тани койсын, артыма царайламай журш келемш. Соцымнан emirin- eurririn 6ip топ кыздар куып ж етп. Жеткен бойда: — Ж азуш ы... Ci3 жазуш ы ... — деп жаттаган жаттау- ларын умытып калган окушылардай турды да к,алды. — И э, кыздар, д ал ез1мш. — «К ^ зд а р » демей, кдрындастарым демейсщ бе? - Асыкпа! Ш етш ен юлен, сулу кыздар. Жарайды, Карындастар. Ескерту. Жет1 ай бурын бойдак, болатын- мын. Сонымен. — «М ахаббат пен талант» деген ютабыцызды окыдык,. — Бэр1м1з десек те болады. — Белмем1зде жататын Айсулу — Таразды^. О ку жылыныц басында 6ip данасын аз1мен 6ipre экелген. — Алгашкы кундер1 жумыс устел1 устшде туратын. -1351 49