Тұрманжанов

Ай кагаз, тещ з сьгя болса дагы Дастанын б т р е алмас ешшм жазып. Сол тавда таннан туган гул ед1м мен, Талаппен еркш джД тьлед1м мен. Ж уректе шаттык yHi шакпак шагып, Ж ст ш п ж ас тулектей тулед1м мен. Ескен желдей еркшдел ескен дала 0 з тагдырын ершмен шешкен дала. Ж анарып жайнай тускен курылыспен,— Байлыгы мен эр турл1 сала-сала. Табанга сап тепстеп тау мен кузды Тескешннен Турксиб жолын сызды. Тудай Tirin TyTiniH, кустай самгап К,ара ж ер дщ бетшен кеме ж уздь Жымиып epniH, ерке дала кулдк Ана — шат, даладагы бала кулдй Колхозшьг кыр мен сырга кушак жайып Ецбепнщ жем1сш ала кулдк Риддер, Караганды, Эмбьнефтч Ж езказган, Балкаш анау данкы Kerri... Карсакпай Ащысаймен катар шыгып Kemeri койшы, батырак соган ж етп. Ауыл устк кой, козы, сиыр, ёи ш Жылкьи, туйе — терт тулж тугел ость «Бакытты QMip бул килы кермедж» деп Д ен басында карьер эц пм е ecTi. М эдениет канатын ж айдык Kepin, Суды, желд1 ойнаттык атша жегш. 50

Машинаны сайратып тш 6m p in , Ж ер шарына улпрдш хабар 6epin. Санай берсем таусылмас табысынды Танкалмадьг юм керш шабысывды! Эдьлегпк заманын элемге айкын KiM куанбас мактан рып дабысынды. Кандай кызык, эдем1 турмыс, туркын.! Ж арасады бойыма жапкан кулпын. Акын балан алдына бас иед1 — Тэрбиелеп ей р ген ел1м-журтым. Сан кубылтып сайрар ма булбул гулаз?! ГулЫз кунс1з мылкау ол — т ш а з унс1з. ©MipiMHin жазына жыр арнайын Ж урепм нщ тубшен таза Kipci3. 1935

к А Й PAT (Пилот жыры) AcnaHFa! AftFa! Арсыра! Канат как, Кайрат кекке ерлеп! Кек дауыл кумю каршьжа Шыркай 6ip шыкшы кен сермеп! Бижке! Шьщра! Шыганра! Шарыктап, caMFa, сал уран! Тас тулек талмас кыранра MiHin уш бшк ж ас улан! Сайранда, CaMFa, Бижте! Тавдандыр кушке тасыран! Бижтен биж бижке! брлесш , ер куш асылдан. Таскында! Талма, талыкпа! Табынсын тары тау мен куз! Б ас исш алрыр алыпка! Мухыйтты тенлз, мешреу муз. 52

Жаркыра! Жайна! Ж айлау ет! Kerumip кектщ олкесш. Буршттей бурш — турыр ет О к ж етпес шьщньщ еркешш . Аспанра! Айра! ApcbiFa! Аскактап ассын алмас кус! Шыркаран шынрэ, шыранра Ж ол тартсын б!здщ алып куш! 1935

ШУАШ ЖЫРЫ (Шуаш халык, ацыны Шелефиден еркш аударылды) Патша, молда зор кез1нде, 0Mip корлы к— тор кез1нде. Кара кустан кашып бугып, Кальвд нуга жасырынып, М олда сумнан тары шошып, Атар танньщ жолын тосып, Шуаштардын орманында — Калын дулей зор барында, Жасады 6ip ж аз булбулы. Ж ан суйгеш ж аздьщ гул!, Калын дулей б 1'зд1'н орман Сактады оны ж аудан торган. Корралы оны тылсым туннен, Тун жамылган козден, тоден . Бшед! оны бук1л аймак, Ж урД1 булбул тынбай сайрап, UlapuiaFaHFa берд1' кайрат. Сайрады ол жырын T©KTi, Егшнн’лер егш септ1 Жолаушылар жолдан еткен Куаттанып тындап еткен. Оракшылар кунге куйген Булбул унш сондай суйген. К уз куншдей болса eMip, Кайры-шерге толса кешл, 54

Келпи, шешен! Келпи, акын! — деп Булбулын шакыратын. Булбул келш жыр тегетш Сырласатын сыр тегетш. К ейде ауыр кайры басып Кейде шат боп кешл тасып. Жалыкпайтын ел тьщдайтын Ж ел буйырып ж ер тындайтын. Б1лед1 оны бук1л аймак, ЖурД1 булбул тынбай сайрап. Ж ас балалар орман барып, ЭдеШ !здеп тауып алып, Сайрататын унш cyflin. Кулак салып, суттей уйып. Кулак куршын кандыратын, YmIt отын жандыратын. TycipeM деп тем1р торга Тузак курды баксы, молда. К аре алмастан кум1С унд1 Ы заланды, сэры сынды. Булбул кала бара алмады, Олай канат кара алмады. К алага оны Ж1’бермед1, Жолын бегеп miдерлед!. Ол жырлады сокыр жандай Ш ерл1 OMipiH шертш зарлай... Атты 6ip кез бакыт таны, Жайнатты нур айналаны. Ж айнады ©Mip — Бакыт жазы! Эн шыркады, Акку, казьг. 55

Карагай басы кекке ж егп. Кайын гулдеп елен erri. Сен согылып дария тасты, Гул байшешек ж упар шашты. Куткен санап мын-мын жылды Октябрьдщ жазы кулдь Булбул ушып кала барды, ©лен жырын ала барды. Сонан 6epi еркш халык Осы жырды жаттап алып, Квтер1л1п кекке ерлеп, Он шыркайды кумарланып. Шаттан булбул! Сайра булбул! Д уние элем жайнаган гул! Еркш елге K03iitai сал! Ерк1н жырды тег1лд1р — ал! Айнала. гул, жайнаган нур! Сайра булбул! Сайра булбул! 1536

ШОФЕР 1 6(Бул влецн ц желШ батыстыц ip 1ясязушысыныц Ленин елген кезде жазган цысцаша эцг месшен алынды) ¥зын жолдын ушында, Келед1 сыргып 6ip кара, Уйткыган ж ел ме, куйын ба?! Элде мырза, элде бай, Мшген аты легковой, Барама тыгыз жиынга? Атылган октай зыркырап, 0р жердей шаны буркырап, Барады бул кай жакка? Мшген аты легковой, Элде асыгыс, элде жай? Шыккан жан ба ойнакка? Тврде отырган анау бай, Элде неге тезе алмай Билеп отыр 6ip кайгы. Айдаушысы малайы, Жупыны шофер жабайы, . Рульден колын алмайды. Сагатка шофер ущлдь.. Машина юлт кш рдй Д эл сагат терт сокканда Айкай салды: — Ж урш1-жур! 57

Ей, сатылран шунак, кул! Сатылыпсьщ душпанра... Сагатка карап шофер тур. Мен бклем бе бул не сыр?.. Тым куйзелд! кожайын, Ашты алтыннын какпасын, Шашты уыстап акшасын, «Жетшз! Жетюз! Ал бэрш!..» Ш офер алтын алмады Байда акыл' калмады. Eci шыкты жалынды: «Ж етю з-ж етю з! Ертерек!.. Ал аямай не керек!.. Бар дуние малымды...» Шофер кулак салмады Байдьщ жаны калмады. 1 1Куйдк жанды, ертендь — «Сындым, 6irriM, жен ДД М Мен мазагы ем|'рдш! Орындалмас серт енд1...» Дед1 03iHe сыбырлап. (Аузы-басы жыбырлап.) Кимылдамай шофер тур. ©Hi солып сурланып, Калын oftFa шырмалып Тусшбед1 бул не сыр?.. Mep3iMfli кез толранда, Д эл сарат терт болранда, Ш офер байга т1л катты: — Ей, алтыншыл, капитал! Ал, тенгещй жиып ал! Ар алтыннан кымбатты. 58

Ж ерленбек бугш Ленин ер. А за тутпак кулл1 ел. Барлык кимыл тиылмак. Жаральг журек жай сорып, Кайрылы кезден ж ас Terin, Азара кешл уйымак. Ей, алтыншыл, бака бас! Алтынра ар сатылмас. Birri cepiri сол минут — Дед1 дары сол шофер А к т а кабы, ал отыр!..— Ж урш Kerri тез мшш. 1936

ПУШКИН (Пушкиннщ жуз жылдыгына арнап) Шынайы тулпар шаршамас Канша узак шапканмен. Кезд1 дария таусылмас Канша узак акканмен. Т ещ зде терен ел1м ж ок, М уз басып 6eri каткаимен. Шын гениде ел!м ж ок «0лд1» деп атак такканмен. Халык суйгенге ел1м жок, Кара жер бетш жапканмен Халык улына ел1м ж ок Канды окпен атканмен. Шын жаксыны ж урт таныр, Жасыртанмен, жапканмен Асылы rayhap айнымас, Mauri OMipre такканмен: К ешлден шыккан кумю соз, Шрленбес куйе жакканмен Акылдан шыккан алтын сез LLIipiMec мын жыл жатканмен. Кемшген кен ашылар, Тау уст1не шеккенмен. 60

Асыл меруерт алынар Тещзге терец теккенмен. Теренде жаткан маржандай Тауылмас кымбат асыл-зер. Саркылмас улы дариядай Акылы дана кеменгер. Музанын шалкар мухиты Айдынды суат тунык ен. Элемге тускен сэулеа Арайлы айкын кушм ен. Акындардын акыны Сездщ жуйрж дулдш . Бар халыктын жакыны Танражайып булбулы. Алташ казак аулына Epin келдщ Абаймен. Сеш тартпай баурыма Ж ат керем1н калай мен?1 Жалынды жырын гажайып, Жанымды жаста тербеткен. Мунлансам егер мунайып, KeiyiiMAi кенет серпткен. Ж урепм мен сейлесш, Жырыннан лэззат табамын. ©зщмен кунде кездесш Сан рет сабак аламын. 1936

АДАМ (Туркпен халык, эцг1мес1не ел(ктеп) Отты кун алаканын сура басты. Су коркып, куррак ж аткан кумра кашты. Kipin ап к,ум койнына кезш жумып ..Салкында саз TeceHin уйктап жаттьк Оятты сулу суды ерке булак, Эперд1 келш кылып елге сурап. KerepTin кесегесш келген жердщ Кумю су шр!мденш акты узак. Ел керд1 и г ш п н мырза келш, Суарьш бакш а орнатты сусыз шелш. Той кылып неше турл! к ием тосеп, Бэйпге жарыстырды куйын-желш. Гул кыздар сауык курып, сайран салып Алкызыл алка тагып, жупар жааып. Эннп кус нешетурл1 yHiH косып Билед! сылан кэрып суда балык. С у мен ж ер, кун мен адам, косты квндл, Саралап бул твртеуш алды'-eMip. Бэршщ юлтш тапкан адам куштк Су, ж ер, кунд1 билеу! окай, ж ен и . 1936 62

К Y3 ( Тоцайдан) Куз мынау, келд1, достар, суррылт, суык. Артынан ак. тонды кыс келер куып. Кустар да кете бастар жылы жакка Олар б1зден кыстайды тым узакта. Мысалы запырандай саргайды орман. Е пш ш лер eriHiH орып болран. Такыр татар басындай тулед1 кыр, Тамак 1здеп уш ады торрай пыр-пыр Кун жарырын к е м т п тарта бастар. Кайры мен шер журекте арта бастар. Кулак,™ шынылдатып ызрарлы жел, Д е н е т miMipKeHTin муздай тиер. Канша айтсан, д а к еш л аз, куз к ен ш аз, Ш еш еказ куз, ел е ц а з , eMip гу л т з. Мазарыстан1 сеюлд! болды кырлар Отсыз, inenci3, тып-тыкыр ой, шукырлар. ©ле турсам мен дары алты айдай, Балкып epin уйыктасам сарымайдай 1 М а з а р ы с т а н — мола, бейт, корым. 63

К ектемп тунрыш гул мен 6ipre турсам, Гул кушып жасыл ж ерде тары отырсам. Бакытты, сол уакытта мен бакытты, Бакытты болар ед1м тэж-такытты. К а т а н болар сорлы ултым сенщ жазын! Кашан кетер кара тун, атып танын. Келер ме элде мен керге мрген кезде. Кияметте TipLain журген кезде?

Ж YР Е Г IМ ДI БЕ РГЕ Н М 1Н Ленинмен алгаш таныстым, Бай уйш де, ecircre. Экеп берген танысым: «Окы! — дед1 — кеиикпе». KiTanTbiH 6eiiH аштым да Карай берд1м Ленинге! Куандым ба, састым ба?! Д ей 6epinniH «К елдщ бе?!» Ж аркырап Kerri ж азран сез (К азакш а бэрш айтып тур ). Кадалды хатка ею кез Ж уректе ж ары к жанды нур. Тулабойым елж1реп Кез1мнен ыстык ж ас тамды. Куана кешйм елб1реп Булкындырды ж ас жанды. Окыдым, ¥ктым, 0рлед1м! 0М1рд1н, сырын анрарып. Ленищц алраш кергешм Квп карадым танданып. Окыдым, туйд!м ойыма — ¥лы Ленин ернегш. KeceMHiH сонда колына Ж уреплод бергенмш. 1937 5 ©. Турманжанов. 65

ЖАР ЫНА Ж I Г I Т АНТ ЕТТ1 К,ывык 6ip ем ip тойынан, Майданга Kerri ж ас ж1пт. К,ызы 6ip шыкпай ойынан, Кыздырдьи бойын ж ас умгг. Ж ау женуге жар ушш Жарына жйтг ант erri; Елшщ арын, намысын — Ок етпес сауыт — калка erri. Булбулы кет1п мунданып, Бак.ша ш ш д е гул калды. Ж ас жары кетш сурланып Гул касында кыз калды. Сагына Kyrri сол 6ip гул, Сахара кеткен булбулын. Сарган Kyrri сулу кыз, Сайыска кеткен жулдызын. 1941

Г УЛ Э й I м (Отан сорысы Ke3indezi 6ip елее) Гул едщ кеше юрнпказ, Жаны да таза, мулэшм. Ары да таза, мултгказ Баспаган бойын уайым. Кенет 6ip булт баскандай Ап-ашык. кун-шн шырайын. Саркайып, солып жасыгандай Не болды жаным, Гулэшм?! Алаудай ж узщ албырткан, Усайды ойлы айга нак, К,умарлы к езщ кан жуткан Карайды неге тым узак.?! Кабарын каткан, кайры мол, KyftiKTi неге жас жанын?! Катерл! сапар, узак, ж ол Kerri ме суйген ж ас жарыц? Ж ас басьщмен жабырып, Ойнама жаным кайгымен. Ж арын д а кайтар сарынып • Саргая кутил сабырмен. Ж ау жецш кайткан жарынды, Ж урт болып 6ipre ардакдар. Ю рилказ с е т и арынды Ж ары ца айтып ел мактар. 1942 67

ТУFАН ЖЕР Кымбат ек кандай туран жер?! Ж ай кунде оны бкдшм бе? Батканда жанра кайры-шер, Жыладым да... Кулд1м де... Алысып ж аумен сен ушш, Каннан кейлек кщим де. Ту nin туран ж ер ушш, Топырарыднан сущим де. Бермеске жаура ант eTTiM, Жарты суйем жер!мдь Найзарайдай жарк, еттгм Жер1м де керкем кершдй Кызрана сущим кыздайын, Kipin те KerriM кыррынра. Мундайда неге кызбайын?! BepiKTi жерге урдым да. Тун жамылраи урылар, Удере берд! тунменен, Шамасы жок, бурылар Куып келем кунменен. 68

Ж апырла бер д 1 ж а у букып, Тасыдым тею з суындай. Кекке ерлей берд! кун шыкып Ж ещ стщ Кызыл туындай. Кымбат ен кандай тукан жер?! Ж ай кунде оны бодйм бе?.. Ж енгенде жауын тукан ел Ж аркырай сонда кулд1м де. 1942

БАТЫР ТУРАЛЫ БАЛЛАДА (Араб елдертц оянуына) Курап калган ку баска Конактап отыр ак сункар. Оралып басьи 6ip таска, Ойнактап тур жас тулпар. Ш ылбырындай тулпардын, Жылан жатыр жирылып. Канатындай сункардын Кайгы тенген уйрш п. Батырын KyTin басында Конып отыр ак сункар. Оралып тылсым тасына Ойнактап тур ж ас тулпар. Сикырлы куш серш п , Ашылды 6ip кез сур туман. Ж аны ceprin Te6iHin Батыр турды «уйкыдан». Астында ойнап жас тулпар, Колында жайнап зулфукар,1 Санкылдап кекте ак сункар Жауьрна батыр умтылар. Тылсым тас калды талкан боп, Жаншылды жылан сыйкырлы. Ашылып аспан ж ер мен кек Дуние жайнап кулпырды. 1 З у л ф у к а р — арабша кылыш деге» свз. 70

«К А й Р А Т» А Т Т Ы К О Л Х О З ЫМ Турмыстын e3i толгатып, Колхоз деген ул туды. Сонан 6epi кол батып, ¥лы icKe журт умтылды. Ж урт жиналып баланын,, Атын койды «Кайрат» деп; «©згертш калпын даланын Ел турмысын жайнат!» деп. «Ж аксы бетке жаксы ниет» — Деп куанды кеп ш ш к ,— Жокшылыкты баска теп, Келсш, келсш токдпылык! Тоз-тоз турмыс турмыс па?! Мын, кайраттан 6ip кайрат! BipiKKeH куш жумыска ©MipiMAi гул жайнат! Жаксы ниетке ау дескен Ж урт куанып барады. Кейб1реулер сеябестен Артына коп карады... 71

Кептесш кешр салынды, Ж олдагы ж артас алынды. Ж алынды кушпен жалындьт, Ж ас «Кайрат» журтка танылды. Кептесш мектеп салынды, Кеп сайман сатып алынды. К озгалды 6ip куш дарынды. Д ал ада дабыл карылды. Ж урт жумыска жабылды, 1эдеген ж ок табылды. Таудан булак арылды Д ал ада нур жарылды. Кеп жыл erri арада «Кайрат» ecin ер жетть Сондэры ж ас бала да Кайратпенен 6ip ж егп. Byrin 6ipi инженер, Уйлер салган манерлеп. Byrin 6ipi землямер, Жер елшеген енерлеп. Bipi 1здеп ж ер коймасын, Ж ерге бур fы салып жур. Bipi ecipin мал басын Кен ж айлауда барып жур. Ойда eriH, кырда мал Молшылыкка Kipinti. 72

^•XSSTJSSr 1946 y/cLi/Kee € J lu .iZ H j& M • П с ч ^ и и ~ с ^ JQ^ejLO /<J< <Л*К<иа+ itL fu -jc £ -t-< c ^ K tr ^ jt^ jy r T 't y p iA W . ■ 3. &. Ъ*и-<и&Я<*риг(Лр ы 1г, у (M tc u Z % 1 -Ш Р

Ж А3 F Ы ДАЛА Жымиып кулд1 жазры 6ip дала — Гулдер1мен кызыл-ала. Жырлады TopFafl, жуг1рд1 бала'\" Жангыртып тауды эндерш сала. Ж ас ж упар жанбыр TeryiH кара! Гулдерге маржам себуш кара! Балкыды жаны бал жиган ара, Ж ас гулд1 cyftin шын кумарлана.. Осыны туран табигат ана, Десейнй e3i кандай 6ip дана! Сан ундер сайрап сабырмен рана Сан eMip жайнап салтанат жаца!... Саятшы, сэулем сарынсан сарын! Ж айдары ж аздьщ осы 6ip шарын! Ж аз бейнел] менш де жарым Ж аз нурымен суйейш жаным! 1946

HYP Т У Р А Л Ы Ж ЫР 1920 жылдын 14 ноябрш де Кашино дерев- нясында улы Л ениннщ ел1м1зд1 электрлещ иру планын icKe асыруыныц туцрыш адымы бо- лып, ел шаруалары электр станциясын сал- ды. Станция салынып б1ткен соц, онын ашы- луына арнап — Ленинд1 конакка шакырды. Ленин мен Крупская Кашино шаруаларынын тойына барды. Кашино алгаш электр жак.ты! Карангылык серп1ле тустН ' Сымдарды бойлап сэулелер акты! Сэулелер акты, Tim-i 6ip куштП Ленинд1 арнап, шакырды халык, ©з тойына куаныш еткен. Электрден жарыкты жарып, Арман еткен — арманра жеткен. Кашинога Ленин д е келд1, Лампаларда жарык та жанды. Каранрылык мэцг1л1к сенд1! Ленин экелд1 ез1мен танды! Квоемд1 халык конак erri Жанын жайып, кушарын ашып. 75

Бар жаксылык, i3ri ниетл Жолына тесеп, Ж улдыздай шашып. К ею регш де Kipuiiri калмай, Карсы алды халык кесемш cyftin. Ел ллегш шекер мен балдай Кесем де алды кенш не туйш. Халы к, батыры — бакытка тугаи, Ел тагдырын ксхлына алды. Ж ана 6ip Facbip жараты-п тыннан, Бакытка жарык улы ж ол салды! Сонан 6epi сан жылдар ет л , Электр нуры езен боп акты. Жулдызды журт жерге де екл Ленин арманы epiciH тапты. Куштерш косып б!рлесл халык Кедейлпсп кеудеге тепл. Арыктар казып, алыптар салып, Табигатты кул кылып жектк Ж омарттана ж ер 6epin астык 0тед1 ердщ енбегш-терш. Алыптар MiHin асудан астык С ез болмады ылдиьщ-epiit. Квсем жолымен кесш п жаткан, Келем!з ерлеп eMip шыцына. Кврюлнз (мздщ достарга мактан, Куанар олар ж уреп жылына. 76

Ел1м1з 6i3fliH ерлйс уясы, Умтылар алра алыпша басып. Алыста ем ес, бакыт кыясы, Жетем13 оган тешздей тасып. Ж олымда жарык. Ильич нуры! Кешемде жанран сэулел! гулдер. Электрдщ гасыры улы — Б1здщ осы данкты кундер. 1947

ЭРДАИЫМ АДАМ ЕЦБЕК С AF ЫНАД Ы Ж алкаулык жаман ауру, жазылады. 1здесе, онын eMi табылады. Бой куйезш калмаура акыл merin, Эрдайым адам ецбек сарынады. Бойда дан тыным таппай арылады, Bapi д е 6ip енбекке барынадьк Кан кызып ойнакшиды ж урек суйсе Суюден бар жаксылык табылады. Корее егер, е з бойынан казынасын, Сол сэтте жалкау ауру жазылатын. Адаекан элде калай оз жолынан Адам Foft о д а енбекке багынатын. К ейде адамга жаксы улг1 кемек керек Адасып журсе окшау елден ерек. Осындай жалкаулардын бэрш е д е .. Ж аксы енбек— жанра шипа дэр1 дер ек. ' 1947 78

БАЛАМА Сыртыцды рана тузетш, Сыртта калма, карарым! Опык суын — у е т т , ¥рттап калма, карагым! Кур сыртынмен жаркырап Алма журтты кезшмен. Ж уректщ нурьг тамшылап Т егш п турсын жузщнен. Арык айтып, ceMi3 шык! Эр адамра улг1 сол, Туралыкка тчзе бук! ¥лы к болсан, KimiK бол! Ен,бек етсен елщ е, Алрысы ж ауар басына. Болмай жатып керьлме, Бекер боска тасыма! Жупарын болса жанында Ж урт бйшейд1 демегш; Жаркылдама, жарылма, Уайым боска ж емепн. 1947 79

Ж АС ШЫБЫК Ж ас шьгбыкты ж ерге кадап, « 0 с!» деп эж е т1ледй Ж ас улына сонда карап OftFa алганы бул едк — «Анау TypFaH Kapi кайын, Ертен курап солады. Ж ас шыбык та не уайым?! ©сед1 д е толады. Мен д е сондай i« p i кайын, Ертен мен де соламын. К вн ш н де ж ок уайым Ж ас шыбыктай баланын...» Кайын солды, эж е елдк.. Орман болды ж ас шыбык. Ж ас ерж егп, есш-ендк Ж ас ормандай кулпырып. Ж ас орманньщ саясьшда Ж астар журд! гул алып. Ожесшщ аясында, Ж ургендей-ак. куанып. 1947 80

АУЛЫМ ОСЫ А К КАЛА Кептен 6epi кермеген, Келемш ансап ауылра. Дидарласып елменен, Аунап-кунап алура. Алые жолды аз журд1м, Ж ол жетпес жуйрж ерешм. Квзге ыстык, жастык тукшрш, К©з1ммен енд1 керемш. К ещ ймде жатыр келбетп, Kemeri куназ ауылдын. Зейне-ri жок, бейнет1 — Коррасындай ауыр кун. Бытыранкы ел, буран жол, Б елгш коные ж ок еде Мекиен дала, бетпак шел, Корлыры кандай кеп ед1?! Дамыл бермей дауылы, Т1ккен yfmi жыратын. Ж ауыр болып сауыры Ж ер кепелер буратын... EcKi журтта ауыл жок, Октай тузу жол жатыр. 6—в TypMai 81

Keineri боран, дауыл жок, Кекала орман жап-жасыл. Булбулы сайрап бутакта, Б едене салып бытпылдык. Береке келш бул жакка Жоралыпты жарлылык. E cki кыстау орнына Орнапты ж ас кала. Жалауын устап колы«а Ж упрш жур жас бала. Алты катар ак уй тур, Б алал ардык мектебк А к уйде жанрам жарык нур — Ел1мнщ осы коктемь Кез1ммен керш бул сыйды, Жайланды жаным шаттана. Кок тобел1, коп уйл1 — Ауылым осы А к кала! 1947

TO P FA И Л А Р С'урша булт, суык ж ел, Солтустжтен сорады. KniMi ж ок Ky3ri ж ер, Д1р каккандай болады. Топтана ушып торрайлар, Тал басына конады. Жылы ж аз жок, ж ерде ойнар Аяктары тонады. Сур шекпенш с ш б н т Карып-кагып алады. Кайгыланып, курсшш Кузге кезш салады. Б1рде жанбыр, б1рде кар, Дурюн-дуркш жауады. Тоназыран торрайлар Куннщ кезгн сауады. Кешке деш н TiMicKin, Тамактарын табады. Ш аршаган сон ж умыс кып, Тунде дамыл алады. Куннщ K©3i жылт етсе, Кылмьщ-кылмын етедк 83

Тоцрандарын умытып TaFbi ойнап кетедК Теплгеш и Tepin жеп, Тумсыктарын суртедй «Тондым MeHi енг1з!» деп Терезен! туртедк Уйде отырран балалар Терезен i ашады. «Жесшип деп торрайлар» Нан к.ик.ымын шашады. Ауыр кыста элар еп Анлагандай талайды. Келер жазра кез ririn, Куанышпен карайды. 1947

Б ЕС I К ЖЫРЫ (Ел сарынымен) Элди, элди ак бепем, Ак бесжке жат бепем. Жылама бепем, жылама! Ж ш к шагып берейга. Байкасканын куйрыгын Ж ш ке тарып берейш. Теспей сойып TepiciH, 1шж кылып 6epefiiH. К улагин Kecin колына К уш ж кылып берейш. Бас TepiciH Kemripin, Т убек кылып берешн. А к та асык ж ш г и Ш умек кылып берейш. Жылама бепем, жылама! Жыларанын бола ма?! Тауда гулдер долана. Бауда гулдер кек алма. Алмадай болып nicepciH. Ж урт K©3iHe тусерсш. Кыз алам деп таласар, Таласканы жарасар. ¥л алам деп таласар, Таласар да, тарасар. Анан суйер алмам деп, 85

HiciHL тэтп балдан деп. Колына берер сылдырмак Сылдырлат та алдан деп, Атак суйер алмам деп, Экец суйер балжан деп. Сен турганда балдай боп Балды аузыма салман деп. Эжен суйер каргам деп, Осы емес пе ед арман деп Бетщ Кызыл алмадай, Етщ аппак кардан деп... Элди-элди аппарым, Коян ж уш жумсарым Козы жуш калпарым. Жанымдары жупарым. Кенунмдеп гул багым. Тебем деп жулдызым, Жарамдары кундызьгм, Ж ан канатым, жаи жырым. Ж ары к кун!м, кэз нурым. С эулесш TOKTi жарык ай, ^ Уйыктай койшы жаным-ай! 1947

СА Р Ы СУ Ей, Сарысу, Сарысу! К айда кеткен cap масан? Дарытпакка денеме у Талай маган жармаскан. Ж ас кез1мде жаланаш, Ж агана Keymi ем мал жайып. Кайры мен суын, аралас Ж атушы ен сен д е саррайып. Ж ел шакырып бетчиде Ж уретш жалрыз желкайык; Желшнш желдщ етшде Турушы ем те сл кен жайып... Жакындай жылы дидарын, Ж аранда енд1 жасыл кек; Курыран екен куларын Канымды сорран масыл боп. 1949 87

Д А Р И F А, С О Л Ж А С Т Ы К Т Ы СAFЫ НАМЫН М ахаббат шскен кезде гулш жарып, Ж астык ж упар Hid бойга дарып. KiM езгне адал жар 1здемейд1?! Оттай ыстык ж урепн колына алып. К,ыз кызыл гул сеюлд1 бакшадагы, Керш мен тартпас па жаксы аганы?! Гул мен булбул сьнякты Mauri ьинтык, Бар роман осыдан басталады. Булбул бар ма бакшада гул суймеген?! Жастык. бар ма жалынды жыр суймеген?! Оралыньщ барында ойнап-кулш ©Mip зая демей ме 6ip суймеген?! ©Mip кызык от жалыи жастыгымен. Теьиз кызык тулаган таскынымен. Л^ер д е жайнап жаньщды жадыратар Балбы'раган балауса ж ас гул1мен. Аласурып аспандап албырт жастык, Абайламай аякты шалые бастык. Алкызыл гул жупарды арзан сатып Асыл жастык маржанын тект1к-шаштык. KiM ©лшеген жастыктыц осы шагын? Ж инап алган езш е дуние багын. Киген кезде сол жастык, жастык, тэжш, Байдын малый не кылсын патша тагын?! ©TKi3in капияда MeflpiM канбай Д арига сол жэстыкты сагынамын. 1949

БАЛ А ПА Н Балапан отыр уяда, TeMip канат, К езш салып кияра, бойын балап. Бшк шында керет те 6ip нокатты К еш л К031Н салады сотан кадап. Кумарлана талпынад кун кезш е, Кен дуние керектей 6ip езш е. Жыбырларан жердег1 куртты керш Ж ирешшпен карайды' мш езш е. Бала кещй нак 6ip сол балапандай, О да шыннан 6ip л эззат алатьиндай. «Берни маран жарыкты, кен дуниенИ Сыймадым — дер — уйщ е алакандай.» Так-так сейлеп аярын тапыл басып, Ыдыс-аяк сындырып, Terin-шашып... «Жолын болсын далара шыра foA!» деп, Ана турар жымиып eciK ашып. 1950

ит кеилЕк. Келд! маран 6ip ак, ж элпк алыстан. Э лде тугаи, элде достан — таныстан. Алып келд1м ашуга жан ынтырып — Асау аттай ж урек тулап алыскан. Ж арым маран ж!бершт1 май мен курт. 9 у е с ас к,ой деген шьшар жес1н журт. «Мынау саган балац шешкен «ит кейлек!» — Д е г т ырым рып тэб1рек ет, кезщ сурт! Жапырак. гул, ж ас Hie бул «ит кейлек» Кеп нэрсеш кез1ме айтып тур сейлеп. Бала nici балбыратып жанымды Жылап алдым журттан кезд1 куркелеп Кергендей боп нэрестемд1 кез1ммен Белшгендей 6ipey тары ез1мнен. Апрельдщ аяры ед1 кектеме, Кектем лебш кекш м сонда сезшген. 1950

Ж У Л Д Ы З Д Ы TYH, А Й Л Ы А С Л А Н TayFa тегш алтын нур, Кызара барып кун батты. Жанынды жайлап салкын 6ip Ж ер бетшде тун жатты. Ику-кику басыпып. Тына калды табират. Сулу сырын жасырып, Сыбырласты рак,ат. Аулакта ауыл шетшде, 0 з е н акты саркьирап. Тунп аспаннын бетшде, Ж улдыз жанды жаркырап. Ал каракек кулпырды, Ж улдызды тун, айлы аспан. Ж асыррандай 6ip сырды, Жатыр жартас ой баскам. Сэулесга T©rin акдма ай, Карайды тошп теменге. Ж улдыздар алтын акшадай, Шомылып жатыр ©зенге. Жапырарын жамылып, Ke3iH жумган гулд1 бак. 91

Шацга оранып шанытып... Ж олда уйыктаган бул уак... Ж олаушы д а тынырып Ж ол шетше жатыпты... Ж ер куйгстеп, ж ел тынып, О д а уйкыга батыпты. Элеммен жалрыз сейлесш, Отырмын езгм онаша. Ой ерлеп, шалкып кецш ecin, Куанам сэби балаша. Кондырып айды жарык кып, Алатаудыц басына. Ж улды збен ж азам анык. кып, Жырымды такта тасына. Ж улдызды тун, айлы аспан Ой бшк, ез1м аласа. Картаймас мэнг1 сыр — дастан Дуние кандай тамаша! 1951

Бв ГЕН Бар ед1 туган жер1м Беген деген, Ж ас кезде жаланаяк дедендегем. Жастыктын, балдыргандай бала шагын, Кайгынын кегенше кегендеген. Бойыма бугалык сап, ecipMereH, Ойыма ерелж сап, кесшмеген. Капы e n i кайран жастык кара кунде, Тар тусау аярымнан шепйлмеген. Саргайып ш влдеп ескен бала гулдей, Ж айнатып жапырагын ж аза бклмей. Талпындым тар турмыстын таптауында Еркшдеп канатымды кага бшмей. Еркелеп е з анамды суй е бклмей, Елж1реп ж ас балаш а куле б камей. 0тк1зд1м сол вк ш ш жастык так ты , Жазылып ж ас курбымен ж уре бклмей. Ж урупп ем мал сонында жаланаяк, Жалгыз-ак жан жолдасым колда таяк. Кей кезде кыса жецш энге салсам Карайтын кен д ала д а меш аяп. К еп н д е шырылдайтын бозш а торгай, CecKenin кырги кустан ж ерге конбай. Торгайдай тозгындаган еш р улап, Ж ас жаным аласурган ойга тоймай... 93

Талпындым, талаптандым, талыкпадым, Ойлаудан кунццз, туш жалыкпадым, YMirri уядары балапандай К,ыялдьщ кыясында калыктадым. Кимадым сонда несш сол даланын,?! Он ойлап, теб1ренем1н, толганамын. Алыстап ауылымнан бара жатып Артыма жалтак-жалтак кеп карадым. Кайрылмай сол кеткеннен кала бардым. Даланьщ кайры-зарын ала бардым. Калада кайта туып кайраттаньип Окыдым, eMip керд1м, шын жанардым. Ел1мнщ ©pici кен ж ерш кврд1м, Аскар тау, ылдиы мен epiH керд1'м. Келемш сарынышты кушак жайып, Аунаура топырарына туран жердш. Туларан туран жер1м тын квтерген, Ту Tirin тескейше кун квтерген. Болмаса б1рлж кушак берекел! ЕлГмнщ врге eMipiH и м квтерген?! Швл1мнен аркыраран взен аккан, Ж аркылдап электрик шамын жаккан. 0р1мнен орын Teyin жайлы коныс К,ала сап байсалдьи eMip бабын тапкан. О, нпркш, туран жер1м Бвген деген! ©Mipi врнектелген внерменен. Ж асымда ж ан куйзелш жылап кетсем, Келемш буггн шаттык вленменен. 1954

ЖЫЛАНША АРБАП Комагай кулкын нэпсще epin, Уяттан, а-pдан аттасан азып; Typinirin жаны, журт карар жерш Ж уреп муздап, к ен ш калып. Аямай жасты жыланша арбап, Солдырдын кещлш нэзж 6ip гулдей. Ыщц буркеп, тулюше шарлап, Дедщ -ау, cipa адасар бшмей? Ж айнап турган ж ас гулд1 жулып, Кандырсан кен ш н кумарын. Сенщ керген рак.атьщнан кулш Бйш едщ б е гулдщ жыларын?.. 19S4 95

КY Н МЕН ГYЛ Терезеден кун келш, Сыралады, карады. Уйде турран гул кулш, Шашьш сэндеп тарады. Гулден кезш ала алмай Кул1мареп кун турды. Гул д е уялып бара алмай, Кызарды да, кулпырды. Гул устше тастап i3, Кун сэулеа ойнады. Кесте т1ккен сулу кыз, Б ip киялра бойладьг. 1954

АРЫС ТУРАЛЫ ЖЫР (Арыс-Туркстан каналына арнап) Ак. жаркыи, мен1н анамдай, Ж акынсыц кандай Арысым! Жаркырап жана замандай, Кул1мдеп кабак, кагасын!.. Ж аган да ж аста отырьш, Шертунп ем саган сырымдьг, Суынды жаспен толтырып, Жырлаушы ем жастык муцымды. Кетерш е кун шырып, Ж убатып MeHi суйетш. Толкынын тулап булкынып, К ец ш м е 6ip ой туйетш. Арысыннан 6ip сырды, Уратын жаным жылынып. Э кетт ауы р-зи мунды Кокейге куйып 6ip yMiT... Суында сенщ калдыррам, Суыада MeHiu жастырым. Ж аганда ескен балдырран, Ж айнаган менщ ж ас гул1м. в Турмг 97

Ж аганда журш жаз жайлап, Ж ары нда козы кайтардым. Сыбызгы тартып сырнайлап, Сырымды KiMre айта алдым?! Жарлылык кандай ж аман ец! Жаныма батып байкадым. Жандары таппай жарага ем, Басымды талай шайкадым. Балалыкты бай алып... Ж ана кунге ж еги м мен. Ж анадан кайта жаралып, Алыска узап кетпм мен. ¥ядан ушкан балапан Кететш бшк кияра, Кетсе де узап уядан Сонда д а кенл! кия ма? Айнальш келд1м тары да Ансап ceHi Арысым, Кврд1м колхоз барында Арнанда ем ес агысын. Арыктармен аралап, Ауылра KenciH асаудай. Жаганнын жаткан 6spi абат, Асыл казына жасаудай. Отырсам араш туб1нде, Ж апырактан арасын. Ж емкт1 aFam гулшде Аузыма бал боп тамасын. 98

Макта терсем колыма Макпалдай майда тиесш, Нурынды Terin жолыма, Сэулен.мен ыстык суйесщ . Эр уйде жанган сенбес нур, Недеген жарык, ражайып. Ж ан а ©Mip осы ж ана e.Mip! Кушарын келед кен жайып. Арнана сыймай эуелде, Ж атушы ед толкын ж ар атып. Болмастан енд1 тэуелде, Алыпты эр уй таратып. Уй алдында гул жайнап, Уй артында бак. ескен. Барында булбул кус сайрап, Т е а н д е торрын ж ел ескен. Терт тулж малый 6ip белек, Ынырсып жатыр жазыкта. Суында ойнап каз, уйрек, Байланран ырыс казыкда. Тенгел! терек, буйра тал, Ойпанда ескен жас орман. Ойда епн орай кек арал, Жер тулеп, елде жасарран. Карасан кез1н тоймаран, Недеген керкем бул enip! Жастары анау ойнаган Ашылран бейне ж ана гул. 99