Нұрмағамбетов Т. Қарлығаштың ұясы

pin, 63iM сондагы шешшлерге coFa келемш. 0 3щ куте турарсын ендк Ферма менгеруниЫ асыга басып жакындап кеде жаткан машинага карай карсы журдк Жалрыз e3i кора iiuiH аралады. Таза астаулар. ¥зып- ша науадары тунык су, ашык, белек корада балауса ку'ракты бырт-бырт куйсеген бузаулар... Осыныц 6api де 3ayipre бул ферманын жай-кушн, мунда енбек ететш ж андардын болмысын анык ангарт- кандай едк Анда-санда блокнотына элденелерд1 туртш кояды. Кора iiuiH аралап болып, сыртка шырып 3ayip зершкен куйде олай-булай журген болатын. Туеке така- FaH шакта к ор ага ж асы егделеу эйел Kici К1рд1. 3ayip сэ- лемдесш, хал-жайын сурады. Бузауларды cyFapy ушш келшть 3ayip эйелге езш таныстырды. Сонан сон iaece журш кудыктан су тартып бердь Отыз жылдан 6epi осы кол- хозда сауыншы болранын, уш жылдан 6epi пенсияга шырып ез к э аб ш кызына мура еткенш бш дь — Кызыныз Ka3ip осында ктеп ж ур ме? — Иэ, осында, карарым. — Аты к1м? Эйелдщ элпнде рана ж айбаракат, MeftipiMfli жуз! кубылып кеткендей болды. Д ауы сы д а д!ршмен шыкты. — Ралия... — Ралия д ей а з бе? Мен сол карындасты ж азу ушш келш отырмыи рой. Кандай жаксы болды. Кызыныз ту- ралы жаксы бшемш. Ол каз1р облыс мактанышы. E ki жылдан 6epi алдына жан салмай келедь 0зш улкен жи- налыстарда Kepin журмш foA. Эйел Зэу1рд1Н айткандарын yHci3 тындап, бас изеп кана отырды да, сэлден сон солкылдап жылап ж1берге- ni. 3ayip недерш бшмей абдырап калды. — Апай-ау, ci3re не болды. Ж ылайтындай жайды энпмелеп отырсыз ба? — Ж о-ж ок, карарым, мен тек-к. — Сонда да айтсаныз erri. Неге жыладыныз. — Карагым-ау, Ралия карындасын маскара болды рой. Б уп н MiHe он кун болды. Уйде босанып отыр. Бул не деген бакытсыздык- Кандай соракылык жай. Мен осыны тшеп пе ед1м, карарым-ау. Эйел бурынрыдан да бетер дауы с ете жылады. 3ayip eHfli мына кутпеген ж айга e3i де iun-ей катты куйзел- 152

генджтен, эйелд1 калай ж убатуды н женш де таппай калды. — А пай-ау, eHfli койынызшы. Б ул калай болганы . Колхоз басшыларына айттыныз ба? — Айтканда не десш. Баскармамыз бул маскараны б1зден езге ешшм ес^м ей -ак койсын. Ж орарьж а шарым да жасама уят болады,— дедь 3ayip yHCi3 калды. — Ана ушш будан вткен к а а р е т болмас. Же™ кыз ecipin босагамнан узаты п ед1м. К арагы м -ау, Еалия осындай халге тап болды. Эйел узак жылады. Енд! ж убату былай турсын Зэу- 1рд1'н 93i де козiне ж ас алды. Канша отыррандарын б 1лмейд1-. Э й теу1р, жылап- сы ктап болран сон эйел «уйге ж ур, карагым. Э лгш де шай койып шырып ед1м. К айнаган болар» деп yciiH как - кыштай орнынан турды. 3ayip де соныиан ердь Онын бармаймын деуге де амалы жок сиякты едь Eiteyi су агарынан камыстары салбы раган ал аса уй- Д1Н жанына келдй Самауы р кыжылдап кайнап тур екен. — YftiMi3 осы, карагым. 1шке Kip. Ш алымыз дуние- ден ертерек кайтты да, ж аналап там салуды н ж еш кел- мей жур,— дед| эйел. 3ayip iiuxe шрдй Ауы з бэлме аркылы белш ген есжте- pi карама-карсы уш белм ел1 там екен. К арацрылау ау- ызры бвлмеге KipreH сон эйел 3ayipfli он ж актагы кшз- бен капталган есжке карай бастады. Уйде Еалия жалрыз 03i шырылдай ж ы лаган нэрестеш бесж ке белей жатыр екен. 3ayip шрген сон ол TinTi кым- сынып калды. EKeyi 6ip-6ipiHe б а с изеп капа сэлемдесть Бурын топ-толык мусшд1 кыз каз'1р арып ж уд еу тарткап. Жуз\\ д е солрын. Еалиянын анасы шай эз1рлеуге уйге 6ip Kipin, 6ip шырып жур. 3ayip тер алдында у н а з , буктеул1 жаткан есю газеттерд1 карап отырды. Еалияга б1рдене деп пл катуды н рет1н де таппады. Д астар кан жайылып уйге exi ишшен дем ала сам ау­ ыр д а Kipfli. Еалиянын апасынын ыкыласы ерекше. Bip сэл болса да мунына ортактаскаи сон ба, элде табира- тында колы берекел! ж омарт Kici ме Зэу1рдщ алдына ба- рын салып жатыр. Курт, май, ба ук р сак сиякты ауыл та- гамдары д астаркан га тугел келдй Онын устш е «К ара­ гым, майдан ал. Э уес ас кой курт жесейнл, шайын суып 153

калмасын»— д еп бэйек болып жур. Дастарканра 6ip ко- лымен 6eciK тербеткен Ралия да жакындай отырды. Шай устж де ортак энпме бола кой Faн жод. Сэлден кешн ба- рып апасы Ралияга карап: «Ралияжан, мына аганды та- нып отырсын ба? Кэзиттен келшт1»,— дедк Ралия акырын FaHa басын изедк — С е ж жазура келш тк Мынадай куйге ушыраранын- ды кайдан бш сж . К айтесж ешй, мандайына жазылран ic шырар. Ол Kici тары да кезже ж ас алды. Оран Ралия Ьпестй Бесж ке асылран Kyfii денес! д1р!лдеп, солдылдай е к с т Ралия узак жылады. 3ayip екеуж б1рдей калай ж убатудын да ж енж таппады. «Койыныздар ендк Апай- ау, с1зге не болтан. Ралияжан, жетер»— деген болады. Айтарын айтса да ез дауысы да д1ршдеп, кезж е ж ас там- шылары ушршдк Ш ай iiuyci3 калды. Осылай 6ipa3 отырган сон 3oyip сиыр корара барып, ферма менгеруннсже жолыга- тынын айтып, шыгуга бет алды. Ралиямен коштасты. О л 6eciKKe асыла солкылдай жылаган Kyfli кала бердк Ралиянын анасы 3ayipfli уйден б!раз жерге дейж уза* тып салды. К езж е ж ас алып турып, осы макайра келсе сорып туруын етшдк Ралия тардыры сол куннен бастап-ак Зэртрдш маза- сын алумен болды. Ол бакытсыздыктын сан алуан TypiH езжше бшетш-дк BipaK ез кез1мен керш, куэ болтан жас кыздын аяпышты хал1, карт ананын коз жасы оран езге- ше эсер e rri. Командировкадан кел1амен-ак ез1 болтан ферманын сут еш и рудеп к -т э ж 1рибесж насихаттайтын келемд1 материалды эз1рлеп бердь Онысы жарык Kepin, редакциялык м эж ш сте макталды. А л, Ралия Элиева туралы очерк жазу ойы мулдем езгердк 3ayip Ралиямен 6ipre Москвара, Алматыга эртурл! жиындарра 6ipre 6apFan 6ip жумысшы эйелмен кездестк Ол Ралиянын жардайымен 6ipa3 хабардар екен. Сырын буккен жок. Аудандагы басшы ж сш ердж 6ipiHin унем! Ралияны икемдеп, 6ipre ж ургенж айтты. TinTi олардыц 6ipre тускен суретж де тауып бердк Сурет бактын ш ж д е TyciptoinTi. Ралия жазры женш квйлепмен кайын бута- гынан 6ip колымен устай кымсына карап тур. BipaK жу- з iиде сол кымсынура аралас кулм табы, болмашы, 6ip. cottik бакыттын б е л п а де ангарылды. IS4

Э л п Kici кызды он колы мен opafi куш актап Т¥Р- Онын жузшен пандык пен арсыз кулшнш, ж алтан кол- пр судш пасык «ci анкып тур. Редакцияда штейтш ж И ттер арасында ел еуаз сэз козгай журш . онын зинакорлык icTepre бер м геш й п мен куштарлык жайларын 6uiin алды. 3ayip енд1 ашы шындыктын б ел н ашар келекш ма- каланы ж азуга Kipicxi. ...Кыздын уйшде болтан KepiHicTep. К ар т ана мен ба- кытсыз кыздын коз жасы. Басшымен 6ipre болтан сапар- лар. Осынын 6opi де айрыкша шабытпен катаз бетше тусп. Кыз тагдырына кещл болмей отыртан ж ерплш п басшы орындарта да сындар айтылды. Макала жазылып болтан сон да кайта-кайта окып, вндеумен болды. Редакторта апарып беруге батылы да жетпейтш сешлдь Bip кун1 редактордын 03i шакыртып: «элп сауыншы кыз туралы очерк не болды. KemiKTipin ж ургеш н ка- лай?— Тапсырманы уакытысында орындаута тыры су ке- рек»— деп кейктжпен сейлей женелдк 3ayip унс1з тана колына устай барган макаланы ре­ дактордын алдына коя салды. Редактор кум(лжш калды. — 9 , дайын екен той. Д урыс. Дегенмен кеш теу тап- сырдын. Ол 3ayip берген материалта назар салып та улпрген жок. Сол кезде шыр ете калган телефонный трубкасына умтыла 6epin 3ayipre «бара бер ендЬ дегендей ишарат бишрдь Апта аягына дешн редактордан хабар болтан жок. 3ayip эл! онын материалды оки коймаганын окытан куш редактордын булайша сабырлылык жасай алмайтынын ж аксы бклдь Дуйсенбще редакциялык м эж ш с болатындыктан журт бул куш жумыска уактылы келенн. Бул датдыта 3ayip де бей1мделш кеткен едь Сол эдепм ен дуйсенб! KyHi 3ayip ертелеу келдь Эуел1 белменщ терезеан ашты, сиясы кебе бастатан стол устш деп сауы тка сия куйды! Сонан сон машинкадан жана шыккан 6ip автордын ма- териалын окута KipicTi. Осы кезде асыгыс ашылган есш сыкырымен uiece секретарша кыздын «3ayip, редактор шакырып жатыр»

Деген асыгыс yni ecTwytf. 3ayip коп кШрген жок. Секре­ тарша кызра i36e-!3 Ыесе журш келш, редактордын бел- Mecine Kipfli. Редактордын жуз1 ашудан туДгш кетштн Жайшы- лыкта тупк! ойын сезд1р.мей ж ум сак кулю рана уш р ш п туратын, ж ука ак куба oni Keric тарткан. 3ayipflin «Са- ламатсыз ба» деген i3eTTi сэлемш де жартылай кабылда- ды. К эдум гш ндей «отыра foA» деп келг!рс!гш де жок. — Сем не жазрансын?— дед! б1рден. — Не жазайып. — Мен саран мораль такырыбына ж аз деп тапсырма 6epin пе ед!м?— Редактордын emire, внмендей караган жанары 3ayipfli жеп барады. — Элеке, материалдын бэр! де редактор тапсырма- сымен рана жазылуы тшс емес кой. — Сонда немене эршм беДмен кету! т т с пе? Ойына келгешп жазуы керек пе? — Солай болмаганда да... Ж урналист не жазуиа да epiKTi деп ойлаймып. TinTi мен езш толгаидырраи жайды жазбаран, жазура тайсактаран жанды журналист деп есептемеген болар ед1м. Элеке, ci3 ол материалды эуел1 тексер!н!з... А нырын бш ш з... Егер мен еД р ж жазсам, 6i- реуге ж ала ж апсам сонда рана айыптаура акыныз бар. Осы сэтте Зэу!рд! элдекалан 6ip кызулык билеп алды. Редакторра карсы караган куш ыкпастан сейледй — Мен бул жайды ж азбас бурын ойланранмын. Тол- FaHFauMbiH. Ендеше бул iciMAi взгелер к!нэласа да ез!м сокет дей алмаймын. — Дур-рыс-с...— дед!, редактор алаканымен стол ус-1 Tin сарт етюзш. Д ауы сы кекесшд! api 3uw i есДлдь Вул багытынмен абыройлы бола алмайсын. вспейсщ..., Осыны бйнп кой. Кайдагы жокты казбалау ешуд!н бел- — Элеке, мен всудш жолын карастырып еш уакытта да материал жазбаймын. — Дурыс-с...— Редактор алаканымен столын тары 6ip у[тып койды. Осыдан кейш eKeyi де уншз калды. Редактор секре­ тарша кызды шакырып алып цызметкерлерд! редакция- лык м эж ш ск е шакыруды тапсырды. Кыз шырып кеткен сон Зэу!р: «Элеке, бул сезщ !з ка- лай болды. Кеше Fana 03iMi3 аспандата мактап, суреДн. номерден туар м ей журген бакытын енбектен тапкан 156

ж ас кыздын тагдыры тэлкек болып, кааретке белшес!- пен батып жатса... Bi3fliK енд! одан сырт 6epyiMi3 жен болар ма екен. Ж урн али стж борышымыз, адам ды к ары- мыз кайда»— деп, ш т е п бар сырын жайып салрысы кел- ai де, тары да редактордын катулы ж узш андап, api сол калпынан езгермесш бшген сон YHC<3 отыра бердй Редакция кызметкерлер1 жинала бастады. Сэлден сон редакциялык м э ж ш с басталып KeTTi. Эуел1 апталык номерлерге шолу жасап, одан кейш редакция цызметкер- лер! б1р-б1рлеп сейлей бастады. Ш аиш ар турып, соцры кезде газетке фельетонный сирек басылатынын, кейб1р фельетоидардын редактор суырмасында узак жатып, факт1лерннц ecKipin кеткещигш айтты. Редактор опын сезш у н а з тындады. Сонан сон 6ip бел1м Menrepyuiici «хат бел!мж щ жумысы наш арлап кет- Ti» деп ед|. Тагабек орнынан асыгыс тура бере, ж агадан алгаидай е т т , «Сен ха т бел!мшде ж ургенде icTereii icre- pinai де KepreH6i3. Бшелйз»,— дедь Редактордын 6ipiHuii орынбасары оларга б а су айтцан болды. Екшип орынбасар саусактарымен столды шерте, ж аратпаган niuiiHMeH сырт бурылып отырды. Ж уртты ц сонын ала редактордын 63i сейледь «Элгш- де сейлеген ж олдастар nefl6ip мэселелерге орынды тон- талды»— деп, кэдуш п дардысымен бастады, газет но- мерлершде болран техникалык кателерш е тоцталды. Ю мдердщ жумыска Keuiirin келетнпн айтты. Шаншарра «фельетонды жен-жосыксыз ж аза бермеу керек. Оныц e3i газегпн беделш TycipeTin нэрсе екен. Обкомнан за­ мечание алдык»,— дедц Ш аншар шыдай алмай орнынан тура берейш деп копандап едц жанында отырран enaipic 6eaiMimn Menrepyuiici взвеш ен басып калды. Редактор сезш жалрап экегп . «Мал кырылып, ша- руашылыктыц жайы киындап ж аткан кезде тер т номер- ге повестен у з п ш 6epreHiMi3 yiuiH обком замечание жа- сады. Расы нда да 6i3fliKi ж еи азд еу болран екен,— дей 6epin eai, мэдениет бел!мппн Menrepyuiici сулу ендц ак- сары жшгг «мал б1здщ повестен ysiHfli б е р ген д ^ й з д е н кырылмаран болар»,— деп отырран орындырын сыкыр етюзе козралып койды. — Дегенмен де ж урт замечание жасаган сон ойла- нуымыз керек. Bip-eui afiFa дейш эдеби материалдарды кййрте турамыз foA деймш. Ансары ж т т тары да устаса кегп. 157

— Одам да мэдениет бел1мш ж апсак кайтедй— BipiH- mi орынбасар тары да басу айткан болды. Еюшш орын- басар Элменге карал элделе айтура окталды да, езш эзер сабырра жецг1згендей квз!лд1р1гш олай-булай козгап койып, козралактаран Kyiii отыра бердк Редактор ез сезш корыткан сон абыр-дабыр куйде кызметкерлер редактор белмесшен тараса бастады. А рада жаз бен куз e rri. Созылмалы ауыр кыстын да жартысы ауып калды. Бул аралыкта редакцияда ептеген 0згер1стер болды. Анда-санда iir.eTnmiri мен кезекип болтан кезжде номерден Ж1берген катеп yuiiii Тарабек жумыстан б1ржола босатылды. Орнына редактор ау- дандык газеттен ауысып келген ©зйпн жиенш орналас- тырды. Сонан сон КазГУ-д1 жанадан б т р ген Жайлау- бек деген ж1г!т келдь 3oyip оны бурында университетте сыртынан Kopin журетш. EKi-уш рет республикалык жас- тар газетше очерктер1 басылран, талантты журналист, 0 3 i эл1 уйленбеген ж!ггг. Eneyi 6ip-6ipiHe б!рден уйрешсш достасып алды. 0з1 уян, сыпайылырымен коса, ©те бауырмал екен. Болмашы жайларра «3oyip aFa, мынаны кайтсек екен»,— деп келт турраны. Кызметтен тыс кездер1 де кебше eneyi 6ip бо- лады. Ол 3oyipre TyFan iniciHfleft болып Kerri. Б иылры кыста 3oyipflin ©кпе ауруы кайта козды. Кур- юлдеп жвтелш жатып алатын кездер1 де бар. Бурынгы пэтерлершде тары да кыстап шырура тура келдк Одан TayipipeK потер онайлыкпен табыла койран жок. Bipai- жарым табылганы ©те шет болды. Редактор келшш ж умыска орналастырран сон ею ай- дан кешн-ак, уш б©лмел1 уй алып бердк Редакциядагы- лар ©зара кунюлдесш сез е т т ж урдь Шаншар да 3oyip- ге сезбен болыскан болды. «Мше, осындай 1стерден аяк алып ж уре алмайсьщ. Мына сен аурусын. Кезегщ де одан бурын. CoFaH мзн 6epin тындайтын жан бар ма?. Ж ок... Mine жок... А л ешй каланш а фельетон жазбай- сын. Калайша журтты сынамайсын.» Тар бэлмеге симарандай ол ею колын шалбарынын калтасына салган куш opi-6epi сенделш кезш кетед1. Ал TinTi KyiftiHin ашына свйлегенде онын сез|не ешюм де ту- ciH6ec едк 3oyip тары да калалык coBerriH председателР не Kipyre беюндк Кабы лдау белмесше телефон сопаи

едй TopTi6i бурыпгыша, дуйсенбщеь баска куш кабыл- дамайды екен. Дуйсенб! куш ол Бергеновтын кабылдау белмесшде турды. TaFbi да топырлаган халык. 1шшен еткен жылдан жуз1 таныстарды да ушыратты. 3ayipfliH сонын ала бая- гы таиыс дэрнер Ж1ггг те келдь Ол бул жолы тым кещл- fli екеи. «Бергенов уй беруге уэде еттЬ> дейдн Exeyi 6ipa3 энпмелестн 3ayip e3iniH екпе ауруынын мендеп журген- д И н айтып едн Ол тездетш Kepinyi тшс е к е н д тн жэне e3inin ыкыласпеи кабылдайтындыгын айтты. Бергеновтын кабылдауы TaFbi да сагат он 6ipre дешн бастала кокмады. Бул жолы ол кабылдаудын баска 6ip эд1сж колданды. Тулюдей буландаган секретарша кыз ш к е Kipin шыкты да «Бэрйиз imKe б1рден ш рМ здер. Б1реулеп ка- былдаура председательдщ уакьггы жок- Он ешде мэжЬ л1с» дедк Ж урт ayeni 6ip-6ipiHe карасып ацтарылып калды. Со- иан сок HTepice топырласып iun<e Kipin жатты. Бергенов журт збден жайгасып болтан сон барып се- 3in бастады. — Ал не айтасыздар! Ешшм ун каткан жок. Сэлден сон барып еткен жылы сем1з эйелмен кезекке таласатын муртты Kici турып: «шырагым, осы айдан сон деп е д т » ,— дед'1. Оган iaece аласа бойлы арык зйел шщшлдеген дауысымен «yfliMi3 кулауга айналды. Д алада калатын TypiMi3 бар»,— дед!. — Ж аке, мен де...— деп, дэржер ж т т те копандай козгалып б1рденеш бастап келе жатыр едн Бергенов: «сен бала, кел еа сэрсенбще сокшы»,— дед! сук саусагы- мем столын тыкылдата ургыштап отырып. Д эриер ж ш т оный. сол сезше eKi e3yi кулагына жете ыржиып «согайын, Ж аке, ракмет» деп, есжтен mbiFa бе- ре «жэне сау болыныз, сэрсенб1де келемш рой»,— деде Бергенов онысына ыкылассыздау бас изед1 де орнынаи турды. Дэржер ж т г п н эл п 6ip кылыктарын epci.iey кергенджтен «калайша буландайды-ай. BipaK мына кал- пымызбен ал! 6apiMi3 де булакдаудын элденешс Typin уйрешп шыгармыз»,— деп, 3ayip озшше dip ой жетепне ере бастап едк Бергеновтын эуел1 ei<i-ym рет жетелш алып барып бастаган C03i б о л т ж!бердн — Жолдастар, аздерге уй керек кой. — Сол FOII. 159

— Баска жумысымыз жок Ызде. — Epirin журген к!м бар. — Тусшемш. TyciHin журмш. Bipinis картсыз. Bioi- Н'з аурусыз. К еш ш лтщ зде семья улкен. Bapin де 6ijie- мш. Б ф ак улест!р!п берер уй жок. Тойст жетпейдг BipaK ренжшешздер. Кудер узбевддер. Бэрнизге де болады. К е л т турьщыздар. Bipiiti3re жазда, 6ipini3re кузде тнер. Асыкпау керек. Солай болсын. Председательдщ бет жуз!нде пайда болтан жасанды Ky.niMcipey мен ушндеп арсыз мешр1мдшкп 3oyip жаз- бан таныды. Сондыктан да ол Бергеновтыц куладузге атылтан окша боратан курган сездерш сеш маз куйде тындады. — Жаксы, сау болыныздар. Келш турыкыздар,— де­ ген уш е с т л д ! Бергеновтыц. Сонан сон «енд1 кете бер- сендер де болады» дегендей элдеб!р кагаздарды алдына ала 6epin, сонысымен эурелене бастады. Топырласа сыртка uibiFa бастаган журтка меспей 3oyip кейшге ысырылып калды. — Жаке, мен редакниядан ед1м. — Б мемш Fofl. Элпнде журтка айтылганды еспдщ гой. — Е стш м. MeHiH денсаулык жагдайыма орай ар- найы кезекке eiiin ед!м. — Кай кезекте болганыцда 6api6ip. Кутеан. Тусшдщ бе? «Осында кезеказ де алып жургендер бар гой»— деп, «ол ю'м» десе редактордын жиенш атауга да онтай- ланып ед1. BipaK председательдщ сыздана астамси кара- ган калпын Kepin одан api сез таластыруды жен кермедь Арада жарты айдай мерз1м еткенде 3ayip дэр1гер Ж1- rirri кешеде кердг Ж анында эйель Кэшешн екнпш б е д ­ ней 3ayipre ыржия карап, сэлем берген болып калпагын KeTepin койды. 03inin кы зулау калпы да ангарылды. Аяктары эр жерден 6ip тиедь Сондыктан элдене айтпак болып езше карай умтыла бергеннен-ак 3ayip дауыстап «куттыктаймын!»— дедк Ол тагы да ыржын ете кулш, калпагын кайта кетерш койды. Сол калпынан «осы гой енд! буган каланша iui- necciH»,— деген сыцай танылады. 3ayip онымен кол булгай коштасып ез жешне кеттн

Созаланкы ауыр кыстыц шаруашылыкка зардабы кеп болды. Сондыктан да облыс орталыгында жш -жш жиналыстар етш турады. Редактор Эл мен Э лкеев сол жималыстардын б1ршен шырып, 6ipiHe Kipin ж уп р ш ж у- редг Сонан сон кызметкерлерге жиналыста болтан жай- ларды баяндап, басшылар кай совхозды жаксы атады, кайсысын жамандады, coFaH токталып басшылардык ,к е н ш толран шаруашылыктарга ж урналистер команди- ровкара ж уруге THic болады. Болмаса асырыс турде теле­ фон сорып, аудандардары MeHuiiKTi тмшплерге мэн-жай- ды ежжтеп жатады. Осындай аяк астынан шыккан командировканын peTi 3ayipre де келд!. «К,айран» совхозынын шопаны Ашбай ве е р о в отарынан елген малдын орнына жеке малый ет- Ki3inTi. Б ул жай обкомнын пленумында свз болып «Мун- дай ж андарды баспасвзде корсету1м1з керек»,— деген п ш р л ер айтылган екен. Редактор «6i3fliH 6ip ж урналисг Mia бупн аттанады»,— деп уэдесш 6epin те келштк 3ayip эуелгщ е бул тапсырмата селсок карады. ©йт- кен1 очерк етш жазып кел, тез!рек басуымыз керек деп отырган сол шопаны дауры кпа, атаккум ар 6ipey ме деп те ойлады. BipaK редакторра карсы келер де жардайы жок. Онын устш е баяры Ралия туралы жазран материа- лынан кейш езш унатпай жургешн д е бихедк Сонымен жолра шыкты. Совхоз орталырына самолетпен келд! де, басшылар- мен кездесе алмай 6ip кун Kiflipin калды. О тарлар кенп- piaeTiH орындарына жаппай жылжып жатыр екен. Бас- шыларда сол ieriH сонында керш едг Ертенше совхоз директорымен ушырасты. Мэн-жай- ды айтты. Кшппейьл Kici екен. 3ayipfli тындап болтан сон, эуел1 «еткен жылы б1здщ кошкар багатын шопан- дарымыз биыл 150-ден козы алралы отыр» деп ж ум сак кана эз1лдеп к у л т алды. Сонан сон «взрм ол ж акка coFa алмаймын»,— деп, 3ayipfli Ашабайдын ж ана конысына Каран водовозра мш пзш ж1бердь Ашабай карттын yfli жылда мал телдететш тау ете- гш деп конысына сол куш FaHa кешш келin жатыр екен. 6 — 1252 161

Ашабайдыц eai жэрдемнпшмен ылдидан койын айдап енд| шыгатын кершеди Зэу1рд1 алып келген «Водовоз- лын» шофер1 Kepi кайтып Kerri. Ашабайдьщ 6ofl6iiueci Кумшкулмш деп таныстырран жасы егде тарткан толык сэры эйелмен 6ipre калды. 0 3 flepi келгенде уыктары га­ га шаншылып, жалацаш турран каруйдщ 3ayip баула- рьш байласып, кшздерш жабысты. Te6eHiH баурайынан eoFbmFan жер кепе тар болып, жуктер1 сыймайтындай болган coil, Кумшкул каруйд! де Tirin алуды жен KepinTi. Ашабайдын 6afl6imeci эгшмедлл Kici екен. Зэу!рдщ бау байласып, кшз жабысканын байкап, «каланын ша- лаказары ма десем, ауылдын-ак баласы е к ен ст foh»,— деп риза болып калды. — Б иылры кыс ызрары катты болды рой. «Жер алые. Кун ызрары ал! сынган жок. 93ip кешпейм!н. Ы.пдида отырып-ак телдетемж» деп шалым кенбей ж урж еди Басшылар кенбед1 6i.neM. Кайдач, аман-есен жетсе бол- раны рой. — Канша кундж жол efli? — Каншасын мм бйпген. Машина дегенж 6ip ет nici- piM уакытта экелж салды. BipaK мал айдау баскаша гой. 0 3 i телдейтж мал. Оны езж ш ауанымен айдап, жол- жеиекей азыктандырмаса болмайды. Ем жарым кунде жетш калса канеки. Сез ыирайынан 3 ayip бэйб1шенш шаруакор Kici еке- niii анрарды. 0 3 ii!in ле эке-шешеа шаруа м ал ер бола- тын. Соны eciHe алып, KyMicKyn бэйбшеге «Меш'и де экем кой баккан»— дед!. — Борекелде, кшз уйдж бау-шуын андауыинан-ак байкап eniM. — Бныл кыста уш бас койымыз шырын болган,— де- fli К ум ккул 3 ayipflin келген шаруасын eciiie ала. Сонан басшылар кеу-кеулеп, Ашеке, бзеканы койып, азден ле мал e.ifli дегсш м1з уят-ты. Ертен Сеп’збай келсе, кекен- hi'h малы кырылып жатыр деп калай айтамыз деп кои- мады. Шалымыз алкенил Kici. С ег1збайдын аты аталган con-ак аяпары ж ок болды. К ум ккул бэйб1шемен eKeyi !лсзде уйрешеш алды. Tan 6ip ет жакын туыстарындай меГпрлене сурап, 3 ayip- дш уй iiui жай-жардайын тугел сурап алды. Сонан сон ездерж ж сорыстан Kefliiiri кезде узд ж аз кой сонында екешн айтты. Шалынын 6ip шанырактан жалгыздырын api мугедекпгж , соган коса ез етепнен 162

перзент болмарандырын айтып, камырып алды. Бар -п- peKTepi жасынан асырап алран улдары С еп збай екен. Ол биыл Алматыдагы зоотехникалык институтты 6iTipeTin керш едг Ж акында уйлешптй Бэйбине 3 ayipre Сепзбай- дан келген шакыру билетш керсетш, енд1 келш ш квруге ынтызар екенш айта отырып, куаныштан арыл-тегм! жы- лап та алды. — Ракатты тураныкнан кересщ бе? Тумаганыннан кересщ бе, деген карарым. Сепзбай ж ан келшш епмен ша- нырарымызга келш, солардын перзентш суйш, кызыкта- рын керсек езге арманымыздын аты вшсш.— Кумшкул бойбиие талай энлменщ тиепн впятты. К ел еа куш ауа райы бузыла бастады. Солтустштен карауыта булт шы- рып, ызрарлы жел турды. Булар Аш абайлардыц келуш Kyrri. Кум1скул кайта-кайта тебенщ басына шырып, ыл- ди ж акка кез тшедь Bipax е inкiм кершбейдй Туе кайта ызрарлы желге косыла бурш ак аралас кар ж ауып, айна- ла алай-дулей болды д а кеттй Кум1скулде урей калма- д а.— «Ойпырмай, аман-сау келсе erri. Э л п Салы к деген ж эрдем н йа д е бер екеаздеу 6ipey едг 3 ayip карарым-ау, мына куннщ райы жаман рой. Ж аксы лыкты к нышаны емес-ау,— деп уйге 6ip Kipin, 6ip шырып дамы л таппай ж урш iuiKi уайымын да ce3flipin кояды. А ш абайлар эл1 кершер емес. Кумшкулге косыла Зэ- yip де кобалжулы. 0 3 i 6ip аяры ж ок мугедек Kici болса, оныц ycTine жалрыз жэрдемипмен буаз малды айдау дегешщ з дэл мынадай какаран кунде азап екендшш ол 1штей сездг Эйтсе де вз кобалжуын сезд1рмей:— К елш те калар, апай. А да са коймас. О л ш а'лерге бул манайдын эр тасы таные болуы керек кой,— деп Кум1ск\\тш жуба- тып кояды. «Эш келш калар, м ш келш калар»,— дей ж урш Ку- кпекул бэйб1ше шай койып, казанга ет те салган. Сары жез самауыр элденеше кайнап, т ег ш п , суалып калды. ImiHe 6ip ауылра жетердей ас снятый улкен шойын к а­ занный да какпарыныц ернеушен бу буркырап жатыр. Кешке карай кун TinTi кутырынып кетп. Ж ел бурын- рыдан да куш ейдг Д ал а Tyrijii, жер кепенщ imi де ушдеп кегп. К ум 1скул «К,аруйд1 бекер тшкен екенмш. Ж елмен жырылып уык, керегелер1 сынып калар ма екен» деп те уайым жедй Кез банлана уйге Салы к келд| Аты болдырып, вз! эбден жаураган. Ж еш лдеу KHinreH екен кол-аяры кал гы- 163

pan, ерден домалап тустк Кумшкул мен 3ayip оны Кол- тыктап, жеркепеге Kipidi. Казан астына кешпен 6ipre келген карагайларды ж аккан сон жеркепе едэ\\чр жылып калган. Салы к дегеж кол-аяры 6ip-ait тутам кара домалак кIсI екен. Сырт пшшпне карал 3 ayip елуге ещи юрген кырма сакал екен|‘н анрарды. Кол-аяры жыли бастаган соц-ак Салы к сарнап сей- лей бастады. — Ойпырмай, Кумшкул-ай, мына кун не боп Kerri. Бул ж ут uibiFap. Bi3fli куртайын деген кун foA. Эй, ел- д|'м-ау, cyfieriM ку далада калатын шыгар деп ед1м. Ке- peTiH жарыгым, тататын дэм-тузым бар екен. — BaflFyc-ay, б 1здщ шал кайда? Мал кайда? — Ашекеннщ бэйб!шес1-ау, кудай атып, адасып кал- дык кой. Ашекен жол-женекей твлдеген малдарды жиыс- тыра айдап келе жаткан. Мен де отарды куш-куштеп кап- татып-ак келе жатыр ед1м. Мына кунщ б 1рден бузылды емес пе? Ай, б 1рден астан-кестеи болды-ау. Алланын да керсетейш десе керемет1 кеп кой. Содан 6ip кезде жан- жагыма карасам, каралы кой манайымда жок. Жан-жа- FbiM ак тутек. Уа, ойбай-ау, эйтеу1р жегпм-ау. — Боп'р-ау сосын не болды? BisfliH шалды !здемедщ бе? — Сосын не болсын, женеше-ау. Адастым да кал- дым. Шалды неге !здемейш. 1здед1м. Ашеке-ее, Аше- ке-е- сау-у,— деп айкайладым-ак. Содан Ашекен жок. Eiifli кайтешн, осылай карай тарта берд!м. Женеше-ау, сенсешз бар рой, бул жерд! мен тапканым ж ок мына ак твбел денен тапты. Ойпырмай, жануардын жершшн-ай. Ж енеше, бар Foft, осы сызып тартты да отырды. Мен тек устш де жарбиып отыра берд1м. Кумшкул бэй бш е TinTi урейленш, уайымдап кетп. — Ойпырмай, 6i3fliH шал не болды екен? Маздакта- ры кыстауды таба алса болганы рой. Онда кыстан кал- ран шеп те бар дегеи. — Женеше-ай, алланын жазуы болар. Мен де кел- генше Ашекенд1 аяп келд1м. Ойпырмай, бул не деген бо- ран-ай. Кектем шыкканда да мундай дулей согады екен- ау. Эй бул ж ут шыгар. Экем маркум ж ут деген бар балам. Ол анда-санда болады деуш1 едь Кудай бшед1 сол жуты осы болды. Салы к сарнап сейлей журе, uieuiiiiin отка таяй отыр- 164

ды. Элс!з шамиык жарырымен 3 ayipre алаканын коле- гейлеп карап:— Ж екеш е-ау, мынау кай бала efli,— дед ь — Кэзиттен келштк — Е, мен совхоз тары 6ip ж эрдемкп Ж1берген екен десем,— деп С алы к к о н ш толмаган кей!пте бурылып отырды,— «Япырмай, кэзитте штейтшдер осындай боран- да да журе беред! екен-ау. Кумшкул бэйб1ше шыдай алмай ж атарда да элдене- ше рет сыртка uibiFbin манайды шолып кайтты. OFan 3 ayip де м есть EKeyi ты к тыцдаран болды. BipaK ысыл- дагап долы ж елдщ уншен баска еш теке де есплмэйдь Денелер1токазыран сок eiceyi кайтадан уйге ю рдь — Япырмай, женеше-ай, мен осыдан са у калсам ет- Ti. Эй, мына суык суйег1мнен e rri-ay. Ш екемд1 Tecin ж ь 6epfli ме деп ед1м. Бар уайымды ж астыкпен коса жастанып кос карпе, онык сыртынан тон жамылып Сзл ы к уйкыра кетть Кумшкулде урей жок. 3 oyip де кобалжулы. EKeyi копке дейш уйыктай алмады. Кайта-кайта шырып ма­ найды шолыран болады. Кайтып келш, жер ош актык жанында катар отырып, eKeyi жылынды. Туннщ 6ip уагы нда 3 gyip жеркепенщ iprecine- иырын суйей отырып, калрып кетть Ал К ум 1скулдщ танцы кеч ш н д 1рмей отырранын 3ayip кепенщ карагай eciriniH ту- Hi бойы элденеше рет сартылдап жабылып, сол сартыл- дан езипн оянып кеткен саттершеи байкады. Танертен Салы к TeceriHen зарлай турегелдь — Кум!скул-ай, жекеше-ай, мен онбай калыппын-ау. Шойырылыппын. К удай акыны ceri3 козin кол тиг1збей зарлап барады. Ойпырмай суы к окбай тиген екен. Ж ек е ­ ше-ау, сенсен1з бас кетерер муршам жок- Кой, мен ауыл- Fa кайтайын. Мына баламен екеущ аттын белше салып ж1берщдер. — BaTip-ay, сосын 6i3 кайтем1з. Б 1зге болшген жэр- демкл eMecciK бе? — Жэрдемпи дейдь Кайдары жэрдемшь Белшен шойырылып, орнынан козрала алмай ж аткан адам жэр- лсмин болып ж ет!спре ме. — Енд1 шынымен-ак кетпекшсщ? — Жекеше-ай, е з а д е эл1 балалыктын белг!а бар екен гой. Кетпей кайтемпь Бала-шарамнык, арайын-туы- сымнын алдыпа барып олейш. Кудай 6i.nefli рой. Сонда

да мына кеселден мен аман каламын деп отырраным жок. Салы к ынырси «бел!м-ай, жаным-ай»— деп отырып такгы шайын ншп. KHiHin тыска шырура бет алды. есж- тен шыгар жерде тумагынын кулакшасын Tvcipe бере кайта бурылды. — Ж енеше-ау, кош ендь Ашекене кемек берейш-ак леп келш ед1м. Алла коспаган uiuFap. Ал енд1 совхоз басшыларына жардайды айтармын. Мына Ашекеншц жы.:ы тонын Kiiin барамын. Ж аз шырып, куншн квз1 жы- лыса, керер жарырымыз a3ip таусылмаса ез1м экеп тас- тармын. Кош енд1... Сонан сои е ак т щ туткасынан устай бере 3 ayipre бу- Рылып: «Эй, кэзиттен келген бала, сен де аман бол. Э л1 3-4 кун боласын Fofl шамасы. К ум ккул женешеме колка- быс тиг1з. Иэ... Ал еши Kerriм». Салы к камшысынын сабын eririHiH конышына сарг е т ш з т 6ip урды да, eciKTi таре жлуып шырып Kerri. 3 oyip де KHiHin сыртка беттедь Кун райы кешепден бэсендемептк Айнала ак тутск, суырмай жел. Салыкты Идеи едк ол ат уетшде калкайып ылдира карай кетш ба- рады екен. Ашабайдын келуж булар тары да куш бойы кутть Тагы да кун батып, теш рекп кою карангылык басты. BipaK Ашабай KepiHep емес. Кумшкул бэйб|'ше бул тунд1 тагы да уйкысыз етшздь Тагы да тан атты... Кумшкулдж урей мен уйкысыз- дыктан Tyci кашып кеткен. Кун райы ani езгерер емес. Enai 3 ayip де катты кобалжыды. Ж^п'т басымен елуден аскан эйелмен 6ipre жортпаш баладай 6ip xipin, 6ip шы- гып. ош ак айналып ж уре беруге iuiTefi уялды. Не де бол- са Ашабайды |‘здеуге ниет erri. Осы ойын Кумшкулге ай- тып Kepin едг «Шырагым-ау, ©3iH конаксын. Ж ер жайын да бьш ейсж »,— деп, уайым жеген болды. Б|'рак бел бу- ып шыгар ж )гЬ болса онша карсы болмас та сынайын танытты. Танры шайдан сон 3 ayip аярына К ум ккулд ж кебеже- ден алып берген жылы пимасын, уст1не Ашабайдын шо- лак кара тонын кидк Кулакшынынын бауларын rycipin, колгабын сугына сыртка шыкты. Кумшкул де оран ере шырып: «Шырарым-ау, ылдика карай тура жур. «Мач- дакты» паналаса аман болар. Жол-женекей ©зге де коне каралар бар. 0 3 in де паналап жылынып алуына бола-

ды» деп, жол алтей, api сактандыра 6ipa3 жерге дейш индеарып салды. Ысылдаран ак тутек боран 3 ayipfli емпендете алга салып ылдира карай ж уп р т е ж енелдк Ол артына бурылып караран жок. Аркасынан соккан зэрл1 желдщ eKniHiMen алра карай аягы эр ж ердей тие ж упре басып келедь Аслан асты, жер ус и суыррап ак борам. Бетш е сартылдап кар TyflipuiiKTepi тиедь K yui ке­ ш е рана осынау еш рде жып-жылы, маужыраран кектем- ш н алрашкы кундер1 efli дегенге шм сенедь Сену былай турсын ойлау да мумкш емес кой. Ол туске дейш ж урдь Айналадан эз|'рге ештене uepi- нер емес. Тек кана бораннын ысылдаран, уш деген dip калыпты эуеш . Зэу1рдщ д ен е а тоцазиын дедк Ашабай- дын кене, шолак кара тонынын етепнен жел улей баста- ды. К,олына киген колгабынын да шыкы жетш , жылуы кеткен екен. BipaK 33ipre еш жерге аялдар емес. Олай ету туралы ойлаганда жок. Тек ал Fa умтылып келедк.. 0 Keci ©зденбай маркум З э у1рд1ц ж ас кезшде кой баккан болатын. Сонда осындай борандарда KemKiciii сакалына, касына сумбшей болып муз катып келунп еда. Онысына 3 ayip кызыктап ош ак тубш е м уздак каткам KiiiMflepi сыкыр-сыкыр етш отыра берген экесше «Ток- тай туршы, кеке... музынды жейш» дейтш едь — Ш ырагым-ау, мен бораннаи келд1м Foft. Сабыр етсецип,— дел aiteci калтыраган дауысымен акырын Fa- на сейлеп, ебедей аз, эрек жуы скан колдарымен 3 ayipfli KymaFbina алатын. «Бэлюм сондагы боран дэл осындай кайарлы, зэрл1 болран шырар. Ол да осындай бораннын ш ш д е туске дейш ж ур д1 ме екен. Элде т^нге дейш...» 3 ayip осыдан eni-уш жыл бурын дуние салган экесш есш е алды. Онын сол сэттег1 суыктан кызарран жуз1, сумбшей-сумб1дей муз болып каткан иегш деп сакалы, ошак басында отпен epin аккан денесшщ кабырш ак Муздары. Ол алыстары ауылда калган uieuieci мен жалрыз ini- ciH де ойлап койды. Эуелп ойы кызметке орналасып, сонан сон уй алатын болса ш еш еа мен iHicin колына алу еда. Енд1 мше сол ойдын 6api де адыра калып ж ур. А нда-санда келгенде: «Асыкпа мунайма, З эу1ржан. Б-з де енд! кайтем!з деп 167

жерге карап отырранымыз ж ок кой. 03iMi36eH e3iMia. Кеунпбек жанньш да табысы жаман емес. Совхоздын маидай алды тракторшнн. TinTi Кеу1лбек келшшек алса сендерге т1ркелмей-ак 03iMi3me отыра берем13-дары»— деп, жубатып, api cepriTin кояды. 03ipre баскам i3i ки- сык тусш журген албырт ж аска ана ce3i де медеу. Зэунрдщ eciHe эйел1 Дуриямен улы flayip тусть Уйдек шыкканына бупн тертшгш кун болыпты. «Бэлжм уайым- дап та отырран шырар. 0здер1 уйд1 жылыта алды ма екен. Дурияньщ да аяры ауырлап ж ур едь Эбден кинал- ды-ау. Мыиадай суыкта уйчш ж де де кандай береке бо- лар дейсщ». Ойы шар тарапка Kerri. «Дуйсенбще осында болар- сын деп едь Редактор да ренжш отыр ма екен. Ж о-жок... Онын pemiui тук те емес. Мен уийн мына долы боранды жену, Ашабайды табу кымбат. Салы кка MiHrecin бугш кайтып кеткешмде мен жм болтан болар ед1м». Командировкага шырардан 6ip кун бурын ЗэуЗр га* зетке кезекш ш к eTTi. Э деттегш е бул жумысынан тун жарымында FaHa босанды. Кжнш типографиядан шык- кан сон да 6ipa3 KyTTipin барып келген кезекип жешл машинанын eciriH epiHe ашып, былк-сылк етш отыра кеткенде сараттын б1рден eTin бара жатканын байкады. — Эуел1 редакторджше сорамыз,— дед1 уйкысыз- дыктан дауысы карль^а бастаран шофер ж|'г1т. — Алды мен меж жетж зш тастасан кайтед1? — Болмайды. Редактордш нде конактар бар. Мына 6ip затты тез жетжзу1м керек,— деп шофер кабатындагы орындыктын устшде ораулы жаткан затты нускап койды. — Мейлщ...— 3 ayip бей-жай уйкы кысып маужыра- FaH куйде орындырынын аркалырына басын суйей ки* мылсыз отыра бердй Ж еш л машинанын 6ip калыпты тербелген ж ур1а онын кезш uiiHflipin те ж 1берш едн Эл- деж мдердщ дауры га сейлеп, каркылдай кулшкен дыбыс- тарынан оянып к е т . Машина редактордын уш ш а дал алдына келш токта- ран екен. Шофер ж ж п шамасы уйге Kipin кетсе керек. Отыррыш уст1ндеп ораулы зат та кершбейдь EciK алдын- да yflipinin уш Kici тур. 168

Зэу'ф Бергенов пен ез редакторын дауы стары нан та- ныды, ушшнисш бш е алмады. О лардан окш аулау, шы- лым шепп турран редактордын екшни орынбасары Ну- рымбековт1 дс кердк BipaK машинадан тускен жок. Кал- FbiFan Kiciuie отырган калпын езгертпед1де. Э л п уш еу кешлдк даурыра сейлескен Kyfti уйге бег алды. Бергенов пен Элкеев куш актасы п алган. Соз ек- пшдерше Караганда ездерш де едэучр кы зулы к бар. Ну- рымбеков жалгыз калды. Темешсш кайта-кайта соргыш- тай, eciK алдында ерсш -карсы лы ж ур е бастады. 1штен acbiFa басып шофер ж 1п т шыкты. — 3 ayip, тусе турмасан болмас. A chfhc 6ip ш аруа шыгып калды. — Тускенде не штеймш? — Куте турасын. Кайтып келген сон жетшзш сала- мын. 3 ayip ерше козгалып ж ерге т уе й . М ашина кетш к ал­ ды. Кун жылы болгандыктан колгабын шешш калтасы- на салды. Пальтосынын туймелерш агытты. Сонан сон уйдщ коше ж ак бетшде шарбакка суйенш жалгыз тур- ган Нурымбековке карай журдь — Газеттен жана босандын ба? Нурымбеков 3 ayipre бурылып, жанашырлык пейьл- мен ыкыласты м л катты. — Иэ, шыккан бет1м1з. Уй iuiiHeH к у л и аралас, абыр-дабыр ундер е ст ш п жатты. Bip тобынын карта ойнап ж аткандыгы сездер1- нен байкалып тур. Сэлден сон Нурымбеков «б!з мунда конакка келш едш» дедь Дауысынан ыкылассыз, тек жен-жосык айткандай пейш байкалды. Калтасынан сигаре™ мен оттыгын шыгарып, темею тутатты. 3ayipre де усынып едк ол озшщ темею шекпей- т ш д т н айтты. Нурымбеков темешсш 6ipep сорган сон. — Осы уй алудын д а жош келмей ж ур foA деймш ,— дедк — Иэ, солай болып жур. — Денсаулыгын калай? Ауруыннын барын е с т п — 03 ipre жаман емес. Дегенмен-н... , 3 ayip тэты б 1рденелерд1 айткысы келд1 де, {р ш л т калды. Нурымбеков ауыр дем алды. Онын осы демалы- сынын 03i 3 ayipre кеадлЫздж тудыргандай болды. Ею колы мен агаш шарбактын сорайган бастарынан устап 169

турып аспанра карап ед1. Ж улдыздар кершбедь Аспанда тунжырап тургандай. Осыныц 6opi де онын енсесш тым басып тастагандай болды.. Eneyi тары да унс1з калды. Нурымбеков темеюсшщ тукылын жерге тастай екш еамен езплед! де, калтасы- нан орамалын шырарып, кезшд1р1пшн шынылаоын асыкпай сурте бастады. — Бугш кун аса жылы болып тур-ау. — Иэ, жылысына жылы. — Ш амасы кар жауралы турган сиякты. Айтпакшы озщ командировкара ж уресщ foA. — Ертец кештетш журемш. Нурымбеков квз1лд1р1пн шешш, у й д т терезесше карай бурылып турды. Бул кезде абыр-дабыр басыла бастаран. Ш амасы ж урт столга отыра бастаран болуы керек. Булар турман тустары терезешн 6ip жактауы ашылып, пердеш 6ip жарына карай ысырылды. К епл д1р абаж урдан теплген сэуле уй ш ш д е л емен-жаркын отырран адамдар мен кабырралардагы асыл жиЬаздар- ды нурландырып ж 1бергендей. BipaK терезе жактауы ашылран сэтте уйчш ж щ капырык ауасымен косыла шыккан тутш мен коньяк nici Зэу1рдщ сол HypFa мал- шынран белмеге деген кызыру сезамiH басып тастаган- дай болды. Eiifli ш теп лер ап-анык керше бастады. З эуiр e3i бьпетш 6ipa3 адамнын жузш андады. Кепш ш - ri басшы Kicuiep. Уйден асырыс куйде шофер ж 1г!т те шыкты. — 3 ayip, отыра рой машинага. Сеш апарып тастаган сон тары 6ip жерге coFy керек болды. 3oyip унс1з келш кабинара отырды. Шофердан «кай- да, неге барасын»— деп, сураган д а жок- Бей-жай. Шо­ фер Ж1'пттщ: — 3 ayip, осы жумысты б 1ржола тастагым келед|‘,— деген c03iHe де ж ауап берген жок. Тек онын осы 6ip сез- дерд1 аса 6ip шаршаран, каж у керген Kicime айтканды- рына рана мэн бердй Сэлден сон ол ун -тун аз Kyfii, уйШн жанынан машинадан тусш калды. Сол 6ip тунг! KepiHicTepfli ол бупн де есше алды. Ке- нет ол 03iH сол жандардын бэршен де бшк, ер сезшдь 3 ayip жер бауырлай ысылдаган боран екпМмен ден- геленш келедь К ас карайып, айнала кою карангылыкка белендг 3 oyip эл1 еш ж ерге аялдаран жок. Ж УР'П келед1. Ж ан-жагына кез салып, тын тындайды. Ештене сезшер 170

емес. Eiifli мына кезге туртсе кершбейтш кою карангы- лыкта 3 ayipKin 03i де елегзш келедь BipaK боны oipTC 6ipTe уйрсне бастады. Уйден шыгарда eciK алдынан тауып алып устай шыккан узындыры 6ip кулаш курек сап болтан жумыр арашты он колымен кыса устаран к ум жур!сш бурынрыдан да удете тустк Канша журггм н, калай жургенш e3i де бажайлай алмады. К умю кулдщ айтуына Караганда койшылардыц ecici yfi.Tepi мен кора- сы кездесш калатын уакыт болды. 9 3 ipre ол д а жок. I Лкы^ы 3 ayip тебем н баурайына ыктасын жерге кеуде- cine дей1н ypiHfli карга тырып, аздап тыныстап алуды жен кердк Кез 1лiiiflipy оцай болмады. К о н ш кайта- кайта елегзш, д ен е а тоназиын дедк Таи алдында рана ол курексапты тонган саусактары мен кыса устаран куГн, мызрып алды. Ертенше боран кэду1лГ1С1нен сынайыц дед!. 3 ayip ыл- диды бетке алып тартып келедк Тау-тас, тебелер соцын- да калды. Ол енд! теп-Teric мидян далада К ум к к ул бой- 6iuie айткан белплерд! i3Aen жан-жарыиа барлау жасч- рысы келдк BipaK долы боран ж ас ikirirriH ол ойына дес берер емес. Ол адаскаиын жаксы б у ш . Bi.ice де шарасыз едь Сондыктан да онын eiifliri журюшде ум1ттен repi тэуекел басым еду TinTi еюний кум ин кеинне карай ол шырысы мен батысы, e3iiiiK келе жаткан багытын айырудан кал­ ды. OiiTeyip журш келеду Bip рана жубаиышы боран 6ipTe-6ipTe басылып келе жаткандай. Тары да кун батты. Айналаны карангылык жайлады. 3 oyip эл1 де алра ум- 1тылып келеду TinTi калтыраранша, д щ к е а курыганша журуге бар. Акыры ол тун жарымында калын камыс ескен езекте кисайып жатып, уйыктап Kerri. Эбден тптыктаран 3 oyip бул жолы катты уйыктап KeTinTi. I Оянып кетсе жан-жагы жап-жарык. Боран эбден ба- сылран. О, гажап, мына д алада ештене болмагапдай те- nipeK тыныштык кушарында мулгш жатыр. Ол тура сала кезш укалап жан-жатына карады. К а­ мыс, жынрыл араласа ескен узын езек. Одан api жазык дала. Кез жетер жерде карауыткан уй де, кора да жок. Терт кун удайы соккан бораннан далаиын д а зыкы шык- кандай дел-сал мулгш жатыр. Кылтнып ескен бута туби пе, ойлы-кырлы жерге у т л ген ypiiifli карлар жоталанып калыпты. 171

3 ayip езппк ею кун журген жолын жетшс, болмаса сексен бес шакырым деп шамалады. Ендеше Кумшкулдщ айтуынша Ашабайлар кыстаган кыстаудыц e3i сексен шакырымнан аспауы керек-ть Ол ш тей «шыгыска карай бурылып кетпм»,— дегеи долбар ж асады. Осы ойымен ол ешй солтустж батысты нысана етш ж у р т кегп. BipaK З эу1рдщ 6yrinri журим будан 6ypuiiFbi ею кунпсшен элдекайда сылбыр едн Аш- тыкпен калжырау косыла оны eneyip eceHripeTin таста- гандай. Кумшкул бэйб)шенш калтасына салып берген малтасын кеше тауыскан едь «Содан калды ма екен»— деп, калтасынын тубш кагып керш уысына жиылган аз- Faiia уг ш д ш тандайына кагып салып, пашыр-пушыр шайнап ж 1бердк Кез алдына табадан жана шыккан таба паи елестедк Сол нанныа буркыраган nci мурныпа кел- гендей болды. Карбытып жерме ед1 цнрюн. 3ayip таба панды жаксы керетж. Ауылдан апасы келген сайын, «Зэу1ржанга ала келш ед1м» деп 6ip таба нанды арнайы ала келуци едк Осыдан ею кун бурын сондай нанды Ку- М1скул бэйбш енщ колынан жедь Зэу1р нан туралы ойланкырап кеткенш ашыкканды- гына жорыды. Ол эбден шаршаган болатын. Сондыктан каланыц жауын, кар болса балш ыкка батып, кургакшылык болса белшесшен топырак болып жататын туйык кешесшдеп б ш к п п езш щ бойынан сэл-ак асатын пэтерш де ойлады. Демалы с кундер! газеттерд!, элденеше ютап, журналдар- ды жанына алып, шалжайып жататын correpi кез алды- нан ш ш п erri. Ж анында ушдеп ойнап отыратын улын есше алды. Ш аршаган т э т , жудеген кенШ 6ip тыныш- тыкты ансап-ак келедк Аяк басысы д а езгере бастады. Bip рет сонына бурылып карап турып, i3ine карап ед1; к у л ю а келд1. К ул ю а емес, жылагысы келд1. ©3iHiH. дэр- менс!з, калжыраган куйш е ш тей ыза болды. Ауырлап кеткен сон Ашабайдын шолак тонын устшен шешш алып, жагасынан устап суйретш ж урдк Шел кысты. Эр жерден кар ш п жедь Байкал караса туе те болып калыпты. Кершетш кора да, Ашабайдын койы да жок. БугшН жур!сшш енбегенш ол нитей ce3in келедк Tinri e3i шыккан езек кез ушында Kepinin тур. «Ойпырмау, бул не болганы. Шынымен-ак б1ткеш'м бе? К у далада осылай калып кетсем... Айтпакшы адэм 172

осылай дуладузде дадрырып ж у р т enyi де мумкш-ау». Ол ез ойынан 63i шошып Kerri. ДенеЫ муздап, т т р е г е н - дей болды. «Ж о-жод, мумкш емес? Калайш а мумкш емес...» Осы 6ip ойлар онын к е н ш и кулазытып та ж|бер- дк Санасынан ж ана тана ep6iren ащы ойлармен, мына элс1з дал-жардайы enceciii TinTi езплеп, жермен-жексен етш Ж1бергеидей болды. «Мен осы не ieren журмш! Tonipi жарылдасын мынау далада неменеге канрырып журмш». К эз алдында 6eciKKe асыла солкылдап жылап отыр- WJft Ралия. К ап-кара кенпрден K63i FaHa жылтырап ве- лосипедпен келе ж аткан Ж апсар елестедд Тап к а з1р eneyi де алдынан uibiFa келетшдей. «Kemipiim ep Meni... Мен сендср уппн т ук те тындыр- ганым жод. Меш де журналист дейд1-ау. Сендер де со- лай деп ойлап журсщ дер ме? TaHip жары лдасын ж урн а­ лист деген мен бе едем. Мен деген журттын басын ауыр- тып журген мылжьщ емеспш бе? К ара басына да жадсы лы д ете алмай журген бейбадпын рой.» «Солай емес пе?»— дегендей ол аядтарын элтек-тэл- тек басып келе жатып басын шалкайта кумбездей тенке- piaren Keriaflip acnaHFa дарады. Ашабайды eciHe алды. «Мен ci3fii таба алмаспын, Аш абай ата. Слрэ, MeHiKi бос эур е ш ш к дой деймш. С о ­ лай емес пе? Tanipi ж арылдасын, с1зд!н д ул а д узде ат бауырынан тусш калган балдагыдызды тауып алсам, со- нын 63i жетер ед1 рой. Мен уш ш ол бады т та кеп болды- ау». Ол тары д а взш достаткандай acnaiiFa дарады. Д щ к еа курып эбден титыктады. Он колымен жара- сынан устап cyflpeTin келе жаткан шолад тон д а енд1 ауырлап кеткендей болды. Ш олад тонды емес улкен ж и ­ де арашын бутадтарымен коса cyflpeTin келе ж аткандай. TinTi аярын баскысы келмейдд Адыры болмаган сон, та- мыры жер бетше шырып ж аткан 6ip Kapi жусаннын Ty6iHe келш дисая кегп. Кисая кеткен ж од-ау дулап TycTi. Аударылып Tycin шалкасынан жатты. Э лпн д е Fana ез1н дайта-кайта макулдатдан кеплд1р аспан оран шыр- гау би!ктен кэрпнп жатты. Осыдан уш кун бурын рана самолетпен «Кайраннын» орталыгына келе жатып-ад I улпа булттардын арасымен ушып едй А д улпа булттар I б!рде твменде далып, б1рде дабатынан тым жадын, TinTi I кол созым жерден KepiHin еднау...

Мынадай мелд!рл!кт1 сумей, нумен т ен е уд т ез| кунэ- Ьарлык кой. Айдай элемге, барша лр ш Ы кке сабырмен аскактай караран мынау аспандагы сол мелд1р де­ ген с е з д т ез! де кей-кейде ж утан « т ы л калмас па екен. Солай емес пе? Енд1 мше сол булттар бшкте калкып жур. Ал аспан туб! туцриык. BipaK меп-мелд1р. 3ayip енд! эбден калжыраган, шарасыз куйде сол ас* панга уздше карап жатты. «Неткен мелд1‘р едь Тау суьш* лай. Ж о-ж ок. Тау суынын e3i аспандай мелд1р, Сен турранда адамдар бекер таусылады, аспан... Сен бэрш де керш, ойлап, nirnin туратын »д!л казысына ук- сайсын. Мен несше саркыламын. Сен мен! актайды екен- ciH. Ж убататы н д а сен аспан. Мен ерлш жасадым. Ж ок бмреулерге ж аксылык жасадым. Ж о-ж ок адалдык, адам- дык парыз рана... Айтпакшы мен ештене де жасамаппын- ау. Мен тек ойладым. Иэ, ойлап кана ж урд1м. Сол ойым- ды ж узеге асыру yniiH KypecTiM. М е н т бакытым осы гана... ААына дуниеден тук те жасамай, TinTi ойламай- ак кетучм де мумк!н едьау. Кудайга шушр. М е н т aflTeyip б!рденелер айткым келет!н. 6з!мд! толгандырран жайдын 6apiH де сол калпында букпеаэ жазгым келд1. Еншмнен корыкканым жок. Ж асканба- дым да. Неткен батылдык едт Бул кандай дулей куш. BipaK мен корку, жаскану туралы ойланып та улпрме- д 1м-ау. Бул неткен баландык едк Сэби кенШндей пэк екенмш-ау... . Ол басын 6ip жагына карай кисайга бере кез!н жум- ды. Муриыиа Kapi жусаннын буркыраран ашкылтым ис! келдк Элдекайдан койлардын маныраран. оган {лесе итт!н ургеш, элдеюмнш шу-шулеген дауысы келгендей болды. «Ашабай т а т а р . Сонын отары... Ит1...» деп ойлап ел!. BipaK «кайдагы Ашабай? Нерылган ит, отар... Бул есенпреу, елее» деген ашы да ауыр ойлар онын енсесш басып, козгалтпай тастап кана коймай эбден cewiipin те койып ед!. Бул кезде уш кун бойы «Маздак» кыстауында паналап. кун жыли бере отарын айдап келе жзгкан Ашабай кария, куладузге Kapi жусанды басына жаста- нмп, шалкасынан Tycin жаткан жас ж т т к е карай 6ipTe* 6ipre жакындап калган. Келесг куш кепшеш З эу1р облыстык эуруханага жет- Ki3^fli. Ашабай кария ауруга шалдыккан ж ас ж Н гп 174

катты аяп, ез колымен апарып салуды ойласа д а, ш аруа- нын жэш келмедк Сонан соц шала eeri куйде бара жат- кан Зэу1рмен асты-ycTiHe тусе бзйек бола журш кош- тасты. 3ayip 6ipflen ауруханара кабылданды. Бурын да ауру, д1мкэс екпесш суы к шалган. Ол тул а бойы алаулап жа- нып, кейде сандырактаумен жатты. К алалы к аткар у ко- митетшде к е з д е ст ж уретш flapirep ж ю г п рана таныды. Оны шала мае Kyfli кошеде калпарын к е т е р т сэлем- дескен жолрыдан кейiм керген жок-ты. Шыныдагы элде- 6ip дэр1лерд1 экелш жанына отыра берген кезшде 3 ayip OFan «Алган уй1щз кутты болсын» дедк Дорн'ер «iriT езу тартып кулген болды. — Yfw i алдык кой aftTeyip. Д эл каз1р маран мына сенщ жагдайыц батып тур-ау. Exeyi де ун аз калды. Расында да дэр!герлердш Зэ- yipfliH халж щ жаксаруы нан у м т аз-ды. AypyxatiaFa тускен KyniHiH. ертещне Ж айлаубек кел- fli. 3ayipfliH кеселд1 болганына налып ж убату сездерш айтып жатыр. TinTi сэби балаша: «AFa-ay, бул калай болтаны? Мен ci3fli ешкандай aypyFa кимас ед(м. Сене- ci3 бе мен осы 6ip аптанын ш ш д е -а к Ызд1 сагындым. TinTi ci3 болмасаныз — деп, кэзш жаспен жуып та ачды. 3ayip колын созып алаканымен онын унем1 он жатына карай кайырып ж уретш ж ум сак шашынан сипады. — Bepix болсаншы, Ж айлаубек-ау. Азаматсы н foA. Кызметкер дейд! ceni. Пысысаншы ендь Осы куш пы- сыктар мен кулардын жолы болынкырап ж ур рой. Ж о- жок. Keuiip Meni. Айналайын Ж айлаубек кеипре гер. Мен кателесшпш. Эншейш сандырактаппын. Каррыс аткыр сол 6ip жол болмай-ак койсын. Мейл! осы аккэ- Hiл, анкылдаран калпыннан езгермепл. Мынау шекелз Mci\"iipiMin, ацкаулыгын гажап-п... Бажап кой жаным-ау. Осындай мшезден взгеру кунэ Foil. KacipeT кой. Tanipi жарылкасын ол е з н ш влДру емес пе? Ж акындашы. Мандайыннан шскейш. Жок, суйешн. Сен бакыттысыц, Ж айлаубек. HiciH де, дауысын да бузылмаган. Сен пе- pimTecin. Ж айлаубек 3 ayipre жакыидай отырып онын Ж ал сэр жайлы жазылран очерк! басылраи республикалык жас- тар^ ra3eTiniK 6ip HOMepin кеудесше жайып салды. Бул жайга 3ayip балаш а куанды. Коз алдына велосипед!меп сакыр-сукыр eTin келе жаткам бенкунэ жан елестедк 175

Газеттщ жарты бет1Н алган тунгыш очеркж ол кызы- Fa тамсана шолып шыкты. Баз 6ip сейлемдерж езж щ ауру мендеп элЫреген дауысымен ест1рте окып та Ж1- бердй «Б13ДЩ де ойымыз жузеге асады екен. Тубж де 6i3 муратка жетед1 екенб1з. К ар ат ы , Жайлаубек, кандай тамаша е т т берген. К ордж бе? Асылы 613 асыгып жур- ni3 рой дейлпн. Bi3 б э р т де бола коймады. Б 1тпедк Ту- cin6efli деп аптьжа багалап журген жокпыз ба? Солай- ау деймж. Айтпакшы, Ж айлаубек, менде тары 6ip очерктж ма­ териалы бар. Мен барран Ашабай шопанды оньщ семья- сын айтып отырмын. Мен оларды сез ж ок жазамын. Ж азбауы м мумкж емес. Б 1рсулер ез улына оке бола ал- май, 6ipeyaep ез экесж е ул бола алмай журген жок па? ААен саран Сепзбай туралы айтып отырмын. Р ас емес пе? Айтпакшы сен ол туралы б1лмейд1 eKeHciH рой: V\\e«i ол туралы ол1 езще айтып беремш. Ж айлаубек солай... «Мен тек Toyip болайыншы.» EKeyiHin энпм есж щ онайлыкпен 6iTnecin сезген сон дэржер ж т т Ж айлаубект1 «наукасты шаршатасыз. Тары да келеаз foA»,— деп шырарып ж!бердк З э уip кекейде локсып турган кеп ойынын калганын амалсыз 6yrin, аз-кем мазасызданран куйде калып кой- ды. Ертешне кутпеген жерден потер кожайыны Мэмила келдь— Айналайын, З эу1ржан, езщ нж бэлнисеге туске- шнд! элп Ж айлаубек деген баладан е с г т м . Кудай-ау, 63iHfli аяп арыл-тепл жыласам болар ма? «Колымда ес- кен баламдай болып калып едЬ .— деп, анырап отыора- нымнан эл п Kepuii KeMnip келш жубатып алды. Осыны айтып Мэмила жаулырыныц ушымен Ke3iH сурткен бол- ды. Д урня келж де бугж танертен роддомра Kerri гой деймж. Иэ, сей гп. Э л п Дэурен уйде отыр. Бала емес пе? 0 3 fle p iiu i !здеп анырап жылай бередь TinTi кол бай- лау болды. — Д урня роддомга Kerri д ей а з бе? Калайша? А-а, иэ-а... Дэурен жылады дейшз бе? Ж ылаган екен fcA. Ракымды болрыр апатай, жылата кермещзии... — К араням -ау, жылатайын деп жылата ма екен Kiel. Б ала болтан сон... Сонан сон элп... умытып барады екем-ау. Е й айдан 6epi пэтер акы телемеген екенандер. Бэлниаден шыра- тын болсан соны б 1ржакты е т с р с т , карагым.— Бул гус­ 176

та Мэмиланык дауысы катайып, тусш едэ у1р суытынкы- рап та алды. — Conan сои элп... Умытып барады екем foii. CJh- л1М1ин баласы уйленешн деп жатыр. Осы с у б о т е тойы. Ол уйлешп, тойы аман-есен тар каса сендер квартерд» босатасындар рой деймш. E ki жы л 'туздас-дэм дес бол- дык. Алланыц ж азуы рой. Осыны айтайын деп келш ед1м шырарым. Ж обара келсе бэлшсще жатып алмай, шыкканын дурыс кой. Эл- гш де каш ан турады десем «ал1 ж атады , к а у т т Ь дей ме немене... Дордырлар да айта бередк Уй iiuiH болса анау. Иэ, хош ендь Сейтерсщ , кара- РЫМ». Мэмила мол денеамен ауыр козгалып, ыцырана ба- сып белмеден ш ырып Kerri. Кешк'юи 3ayipfliH xa.ii тары да нашарлай бастады. Укол салыпып, эртурл! дэр! бериий. Денесш щ алаула- ган кызуы oprnin K erri. Санды рактап свйлеумен болды. Свздерш кызулаиа б е р ш п айтады. TinTi жасты ктап ба- сын жулып алатын кездер1 де бар. Ж анында отырран Ж ай л аубек пен дэр1гер ж 1ггг тыныштандыру жайын жа- саран болады. BipaK н аукас д ес берер емес. — Мен майдаида болдым. Курест1м. Ж ецген жок- пын. Ж ещ лген де жокпын. Кайдары майданды кайдары KypecTi айтып Kerri дейспшер ме? Мынау oMipfli айта- мын. Адамдардын шын болмысы, ойы мен icTepiHiH ара- сындары кайшылыкты айтамын. Ш здш санамызды жак- сы мен жаманныц, адамды к пен арамдыктын, i3riaiK пен пасыктыктын б тсп ей тш тайталасын айтамын. Вш е тура осыны да айта алмаймыз. Taipipi жарылкасын сонда 6i3- fliH не болранымыз. flap irep ж !г1т 3 ayipfli сандырактап жатыр дедн Ж ай ­ лаубек ундеген жок. Он. колын 3 oyip ж аткан кроваты- ныц сым торына Дрей, онын сездерш у н а з тындап томен караган куш отыра бердь 3 ayip шыдамсыздана куйш-жанып, кейде еюлене сойлеп аласурып жатты д а тан алдында барып коз ш н - flipfli. Онын ауруы ертешне TinTi мендеп KeTTi. Bip-eKi рет кысылып та калды. А уруханара тускел1 нэр таткан жок- ты. Д эр 1герлер де сасайын дед!, ©зара сыбырласып «болмайдыра» жорысты. Туе кайта 3 ayip тары д а сойлай бастады. 177

— Меш да.пага шниарындар. Tanipi жарылкасын солай етщдерш1. Дэр1 iici анкыган мына белмеден \\ieji болдым. Экетшдерцн. Мурыныма 6|'зд1ц ауылдык тупш - Hin iici келер ме екен. Элде ауылдын сыртына тутаса ес- кен жиде гулin in иск., жо-жок жиделер гулдей коймаган екен Foft. Meftai, шырарыцдаршы. ©тшемш, Meni ашык, аспаннык астына апарып жаткызындар. Ол мешн уш кун боны калай сенделгешмдк адам yuiiH ж асамак бол- Fan болмашы жаксылырымды (б!рак ештенеде жасай алмаган екем-ау) керген. Енд1 акырры рет калай кеэ жумранымды да керсш. Тез1рек экетщдерип деймш... Ж о -ж о к - Тура турындаршы. Кулагыма Д эу1рдщ жылаган yHi келдь.. Мэмила урып жаткан жок па екен? Дурия киналып ынырсып жатыр рой... Мынау экем... ке- ке... ренжш турсын poft. С е т и каб1рщнщ басына барып тягзым етпеге1нме ei<i жыл болыпты foh. Сонда мен не icTereM... Не ойлап жургенмш. 0 Mip сурд1м деймш-ау... Ж о-жок. MeHi дал ага шыгарман-ак койычдар. Тэшр жа- рылкасын сендердй.. Ол басын кроваттын тусындары терезеге карай бу- рып, кинала ышкынып соцры рет тыныстады да кездер! жайлап жумыла бастады. Д уды раган шашы бетш жа- уып жатты. Онын осы калпынан суп-сур жузшен элде- KiMflepre, элде мына толайым дуниеге деген екпе, решш табы сезьпгепдей едь Сол куннщ ертещпе улкен 6ip мэж1Л1С залында об- лыстык партия комитетЫ н пленумы етш жатты. Редак­ тор Элкей Элкенов алдынгы катарда отырран болатын. Шырып сейлсуиллер кыс зардабын, coFan байлаиысты болган кем ш ш к, жет1ст1ктерп1 сез eTicTi. Соныиан об- лыстык партия комитетжш 6ipiHiui хатшысы сейлед1. Элкей Элменов ол Kici Min6ere шыра бер-ак езгелер- мен м есе блокпотын эз1рлей бастады. Bipiumi хатшы узак сейледй Эр салада орын алган кемшшктер. Алда турран мшдеттер... ¥йып тындап элденелерд! блокноты- на TypTin отырды. — Кыс кезшде, катты бораядз KOFaM uriairi yuiin мерт болган жандар да болды. Bi3 олардыц epflirin Отанра, халык iciiie бержгенджш баспасвзде керсетуР М1‘з Tnic,— деп 6ipinmi хатшы журналист 3 ayip ©скен- баевты ыысалга келНрдг 178

Редактор редакцияга кел1с!мен ж ауапты секретарш а 3 ayipflin cyperin тауып некролог эз1рлеуд1 тапсырды. Ж ай л аубекп (здеп едй элдеюмдер онын 3 ayipfli елше алысып кеткендшш айтты. Сонан сон редакция кызмет- керлерш асып>1с жиып, пленумда козгалган жайларды, 3 ayip туралы 6ipiHiui хатшынын оз аузымен айтканын Куанышпен жария erri. — Ол туралы очерк жазуды Ж айлаубекке тапсырга- нымыз дурыс болар. Менш байкауымша ездер1 жаксы дос кой деймш. Иа, eimi колемiне шек коймайык- Bip бетт1 тутас алса да еи ш м карсы болмас. Осылай деп тапсырма берейш. А рада 6 ip ай еткенде r a 3erriH 6 ip бетш ала Ж айлау- бектщ очерк! басылды. Эншейпще тергеп сурап эр жерш озшше сызгыштап, жап-жаксы материалдардын 6epeKeciH алатын редактор бул жолы б 1рден кол койран болатын. TinTi Ж айлаубек кутпеген мактау создерд1 де боратып Ж1бердй Ж айлау- бектш 03i де бул очеркт! шын шабытпен жазды, жу- ректен туды деп есептедк «Б1з екеу едж . Ашабай кария жэне мен. Ол KiciMeH арнайы 1здеп барып танысканмын. Сонан сои ол Kici об- лыс ортальПына улкен жиынга келген жолы кешнен анпмелеснк. «Сол баланын басыиа 6ip барып кайтар жон1м бар>,— дегенд1 ол Kici элденеше кайталап едк Мше сонын peTi май айыньщ ортасында келдк Стан- ииядан тускен сон Ашабай кария eKeyiMi3 Зэуррдщ зи- ратына карай ж аяу тарттык. Айнала кок-жасылды ал- кап. Ж ол бойына каз-катар оскен жиде гулш щ ацкыган хош nici мурынды жарады. Менш eciMe З эу1рдщ жиде гулш ш Hciti ансаган са п туей . Е кеум 1зде ynci3 келем!з. Ашабай карияныц балда- гынын сыкыры рана есплед1. Акыры тутаса оскен калын жиденш арасындары зи- рат басына да ж егп к. Зираттын манынан ж ас баланыц калашты ересек KiciHiH aai ешнеген ап-айкын i3flepi жатты. Ko3iMe ж ас тамшылары уМ ршдк Ол 3 ayipain ж у ­ па сайын зират басына анырап келш, анырап кайтатын анасынын i3flepi рой. Ашабай кария 6eTi жауын суымен кабыршактанып жазкан зираттын жас топырарынан уыстап алып, зират- 179

ты 6ip айналып erri. Сонан сон б!р ауык балдарына су й ен т , ун а з турды. У наз турган жок-ау, жылап тур- ды. Бэлюм онын ж урепн адамныи адамFa деген аяпыш, ueftipiMre толы тек кана ш тей угып, TycineTiH Kyfliperri махаббаты толкыткан болар. CeniK алдында аз-кем бо- рышты екен!н ойлады ма? Ж о-жок... оны еплд1рген эке- л1к MeftipiMi болар. Айтпакшы уйше Сепзбай келшшеп- мен келген кунп Кумюкул бэйбш емен екеушщ куаныш- тан тасып тегшгенш кермедщ-ау, 3 ayip aFa. Кариянын сак-сак кулгенш, агыл-тег1л жылаганын кермедщ-ау. Сен олар туралы гажап етш жазган болар едщ. Мен жазамын деп журили рой. Bipan сен ойлагандай болар ма екен. Зират басында узак турдык. Ашекен элденеше рет куран окыды. Сонан сон станцияга карай журдш. Тапл да ун азб|з. Кария анда-санда кекшулан орамалымен 6eTiH, кезш cypTin койып алдымда келедй Шалдын дэл каз1р не ойлап келе жатканын KiM бшсш. Мен ез1м GMip- Д1, e3iMi3fli, сен!... ойлап жаттым, 3 ayip aFa... Сенщ ез1н жоксын-ау. Айтпакшы ез1нД1 б1рнеше рет туа'мде керд1м. К эд1мп ешмдегщей. Тап осы eMip, мына жарык дуниедегщей. Бэз-баягыша сырласып жур екен- 6i3. Ылри да «3 ayip ага деймш-ау» деп мен б1рденелер- fli бастап айта жвнелем. Сен кулесщ де коясын. ¥зын- сонар сыр актарасын. Содан 6epi мен адамдарды efli-Tipi деп белудщ де кажет1 ж ок-ау деп ойлап журмш. ©йткеш б1здш aai рухымыз 6ip foA. Ол эманда 6ip бол- мак та. Шытырманды сан сокпакпен ал1 уза к жол кешерм1н. Б1‘рде куантар, б1рде каж ы тар сол жол. Ж э, кажу деген де сез бе, Taftipi. Ен бастысы адаспау керек кой... Адас- пау... Ж о-ж ок, адаспаспын... ©йткеш мен ceHiH 1зщмен ке- лемш Fofl, 3 ayip aFa... ¥зап барып, соныма карасам, айналасын жиде aFaui- тары коршаган зират алыста калыпты. Тебесшде 3 ayip- д щ e3i табынган, ш еказ сенген зенпр кек аспаны». Б ул Ж айлаубек жазган очерктш cohfm жолдары едй □

Э Н Г 1М Е Л Е Р •



• ТОЙДАН КЕЙ1Н К,арындасынын уйлену тойынын карсаны на келген Ж асболатты уй iuii шат-шадыман куаныш устж д е кар- сы алды. Оку бт р гел 1 6epri жылга жуык уакыт ш ш д е анда- санда хат салганы болмаса, ат i3!H салмай кеткен бала- сы на Зиба кемшр екпел! д е едк Ж асб ол а тк а деген Mefii- piM, ыкыласы каншалыкты мол болса да, кей-кейдеп жабыгып калган сэттершде баласына деген езш щ сол 6ip екпе-peHimiH ж асыра алмайтын «Келмей Kerri. Oaipa кал... К ан гы бас болды. Х атты д а сирек жЗзады. Б1зд1 тастап кангып кетейш деген! де. Канша жыл окытып адам е гп м деймш-ау» деп ею кызына мунын шагып, ке- 3iHin жасын сыгып алган кездер1 д е болды. Ocipece ул- кен кызы Сэбиранын узаты лу тойынын дайындыгына KipiCKeH co h fli айларда Ж асболатты тым (здепш теп кет- Ti. «Сендер хатты ондырып жазбайсындар. К удай бгледк Сол хаттарын барып та журген жок. ©CTin ж урш бет- беттер!цмен кетеан дер Foft ертен-ак. Бэсе-ау, сендерге бауы р неге керек бопты» деп кыздарына тш седк ©3i де мунайып, кыздарын да мунайтып отырып, Ж асболатка урсады . «IUipiK неме... Сонынан ерген карындастарына да иелж ете алмайтын uiipix болды гой ол.— Урысарын урысса да артынша,— Сэбнра жаннын тойына калай келмес. Келш калар. Айналайын келед! гой» — деп ка- мыгып калады. Кыздарын да кезек-кезек почтага айдаумен болды. 9 з1мен коса оларды да абыржытады. Зиба кемшрдщ осы 6ip елеуреген KOHi.ai Ж асболат- тын осыдан уш кун бурый «Тойга калайда жетемш» де­ ген хаты келген сон да басыла кой ран жок-ты. «Енд1 183

кашан келер екен. Кай поездам тусш, кай мезплдеп авто- буска мжер екен» деп осыныц барж де кыздарынан топ- п'штей сураумен болды. Такап калган той камына косы- ла Ж асболатты к келу1 жайы да осылай уй irniHe езжше a6irep тугызды. Тойга келуге TuicTi езге журттын 6api жиылып, тек Ж асболаттыц келуж куткенджтен энпме- aepi д е тек сол туралы болып к ето . Ж асболат келетж куш Зиба кемшр кызы Нэбираны элденеше рет автобус аялдамасына куып та алды. Сырт- тан 61'рдене дур ете калса болды: «КелдКау, шыгындар- шы 6ipeyiK» деп калошын суйрете тарпылдатып, кызда­ рынан бурын 63i шырып KeTin ж урдь Кун кешке таянган сайын ол: «Осы неме келмешн деген uibiFap» деп 1'штей налыран куйде едк Ж асб олат кабинадан тусе берсе Kiiui карындасы Нэ- биранын: «Келдь.. келдП Ж асагам келдЬ деген кешк! ауаны жангырыктыра, жаркылдай шыккан ашык дауы- сын, сонан сон уй imiHeH: «Кайда?.. Кане...» деп кабат- таса шыккан дабырды анык ecTifli. Сол дауыстардын imiHeH «Ж асанба, Ж асанж ан ба...» деген апасынын кар- лыгынкы yHi кулагы на сагынышка, мунга толы Kyfli ес- тжгендштен де ж ур еп лушлдеп, толкып KeTTi. Сондык- тан д а болар, урмек-дурмек боп, уйден топырлай шык- кандардын арасынан эуел! апасын !здедь ©згелерден бурын жетш «Ж асага» деп мойнына асыла кеткен Нэбиранын мандайынан суйш, чемоданын устата бер е« К ел дж бе, айналайын. Ж е т о н бе» деп eai колын умсынып келе жаткан апасына карсы ж урдь Апасы б е д ­ ней, мандайынан суши. Сонан сок кемсендеп турып екпе- ciH айткан болды. «Эд!ра кал... Келмей кетон... Кангыбас болайын дегенш де... Алматы деген ж ум ак болды-ау сен- дерге. Шыккыларын келмейдк Yfire юрпзбестен сол Ал- матына кайта куайын деп ед1м». Ол узын-сонар екпеле- piH уйге келе жатып та айтумен болды. Yflre Kipren сон карангы да байкай алмаган баласы- нын ж узш анык Kepin турып, тагы да суйгш тедь «Айналайын, сен ж окта Сэбиражанды узатайык деп жатырмыз». Апасы осыны айтып, кимешепмен кезж сур- те торге карай ж урдь Ж асболат ундеген жок. BipaK осы болгалы туриан ж айга кымсынганмен де, 03iHiH риза екеш игж жасыра алмай ж аскана караган карындасынын 184 .

куаныш толы жанарынан кеп нэрсеш уккан-ды . Khi' mih шешше торге жайгасты. Апасынын элп сезшен кешн Сэ- бнранын жуз! ерттей кызарып: «Неге айттын. Айтпай-ак коймадын ба» дегендей ж алт етш караран жанарымен ж аскам ак боранымен де, ызгар шашпай, кул 1м KaFa жай- рандаган кездершен карындасынын жай наз е т т турран- дырын д а сездй Осынын 6 api д е бакы тка мол кенелген кыздын той алдындагы аптыгу мен абды рау ар ал ас ла- пылдаран куйiп анрарткандай. в з ш ш «неге айтасын» деп апасы на 31л т аст ам а к бол- ран кезкарасынан керкш ш е «Айта туснй. М ейль Бакыт- ты екеш мд! ж асыра алман» деген езш щ барл ы к iinKi сез1м!'н уй iiuinfleri барш а кауымра эйплеп алгандырын ангарран Сэбира мойнындагы сары капрон орамалынын ушымен ж узж ж артылай колегейлеп турура д а т езе ал- май, дуы лдап кеткен ж узш ж асы ру уш ш iuiKi бвлмеге Kipin Kerri. Тер алдына дастар кан жайылып, уйге eKi шншен дем алган самауыр Kipfli. Тойга жиылран ж акы н-ж уы к aFa- йындары мен Kepuiwepi Ж асболатты н жардайын сура- сып жатыр. Кызметш, ауылга келетш дш н , элде келмей- TiHfliriH сурайды. Ынылдап сейлейтш Саты м бай шал: « С е т эн шырарады дейдк шырагым, ырадиядан д а ecTin ж ур м 1з. Тукымында домбыра устайтын 6ipey ж ок е д Ь деп эр сезш асыкпай ыррап айтып болып, Ж асболатты н бет1‘не карады . Ж асб олат кулдь Не дерш д е бж м ед к Со- дан сон Саты мбай тары д а ынылдап отырып: «Ал енде- ше кетерге д е й т маран 6ip эн шырарып 6epin кет. Маран арнап шыгарраны деп домбырамен айта журейш» дед!. Онысына уйдеплердш 6api кулдй Щайдан кешн де Алматы жайы , ауыл жайы , ертенп той камы сез болды. А станада журген ауыл жастары нын ece6i алынып, олардын окуын, кы зметш энп'ме erri. Ж урт гу-гу энпмемен туннш 6ip уагына дешн отырып барып тарасты. бздерш ш е онаша калкан сон да, ертенп той камын талкыласып, арariдiк апасынын Жас^болатты куте журш айткан кей сездерш Нэбира сынрырлай куле отырып эн- пмеледй ©3i де ден коя тындаран апасы: «К,айтейш, кел- мей, хабарласпай кеттщ foA» деп шын ниеим ен екпеле- гендей де UHFafi танытты. Сонан сон: «Кыздарымды келш алып барып узатам ба деп ед|'м» деп курсш ш салды. «Узатпаранда кайтерсш 185

буларды. Б о й ж е т т калды. Сабира т у г Ы Нэбиранын взГ де он бестен асып барады». Bapi де у н а з калды. Колындагы геометрия ютабын эуелп де окимын деп алып келсе де, эцпме кызыгына тусш кепп, тек эр бетш 6ip аударрыштап отырран Нэ- оира апасынын элп сезж е вкпелегендей буртия ютабы- мен б е т т басты. Осылай тары отыра берер ме едй Апасы «Жасанжан дем алсын» демегенде. С ей гп де, «тесегш дайын» деген Сэбиранын сезж е сенбегендей, 63i iu m белмеге Kipin «Из, салынран екен foA. Ж асанж ан ж ата рой» деп дау- ыстап, 93i кайта шыкты. Ж асб олат кепке дейж уйыктай алган жок. Апасы- нык, карындастарынын e3iHe деген сарыныш, MefiipiMi кептен 6epi ауылдан жырактап, суынып кеткен кенЫ нс нар бергендей. Айтылган сездер кезже ж ас у й р т т е жаз- дады. «Сарынран екен, эбден сарынран екен» деп ойлады ол каранры белмеде карманып, керпесж !здеп жатып. Сэбиранын тойы болмаганда ж аз ортасындагы кезект! демалысымен б!р-ак кедмек болып журуий едй Онда апасын мулдем е к п е л е тт алуы да мумшн екен. «К,алай шыдамак. Ш ыдамас та. Баланын кен Ы далада деген тап рас екен-ay. Bi3 журм!з Алматыда думандатып. Ол ж ур б1здш эр кун!м1зд| жылга балап. Булдагы улкендер уш1н езж ш е к ао рет-а у» деп Ж асболат элгж де рана эзер тауып жамылган керпесж cepnin, кеудесж ашык таста- ды. Ауыз уйден апасынын курк-курк жетелгеш е ст тд ь Эл! уйыктай алмай ж атса керек. Апасынын элгж деп: «кыздарымды келж алып болып узатсам деуий ед 1м»,— деп KypciHreHiH eciHe алды. Эне арман деген... Апасы бурын д а муны катты сагынатын. Каникулуа эр келуж асыра кутуин едь Bip келжнж ке­ рек екенж баярыда ескерткен. Онда Ж асболат оныншы класта окушы еди BipaK дэл осы жолры сагынышы, элп 6ip KypciHici езгеше эсер erri. Карындастарын ойлады. Екеуж кезек-кезек аркалап мез1 болатыны сонщалык апасынын: «Ж асанжан, ал ар- кала» деген дауысы шыкса-ак, уй-уйдж арасымен зы- тып бер ен ш куш кеше сиякты едк Енд1 мже апасы: «¥затпаранда кайтерсш б о й ж е т т калды» деп отыр. Ал ендеше... Эуелпде: «Сэбираны куйеуге берейж деп жа- тырмыз» — деген хатты алганда Ж асболат белмесжде ж алрыз отырып иыры селкмдеп эбден кулген болатын.

К улгеш сол ceHrici де келмеген. BipaK «той пэлен ку- Н|»,— деп этап керсеткен сои калай иланбас. Бугш карындасынын толыскан api сымбатты мусМ н Kepin, онын шынында да бонж етш калгандыгын мойын- дарандай болды. Куйеу баласы Турарды да Ж асболат бурыннан бйгедк бздерш ен уш -терт класс томен окысан. Туйык, биязы ямпт. «Тойларын жаксылап OTKi3yiM керек» деп ойлады. C ohfu кезде шырарран «Уйлену тойына» деген вальп еа'н е туст1. Ол эн 6ip ж олдас ямпт!н1н уйлену тойынын эсершен туып efli. А уы лга ж урер алдында рана б1ржола оз1нше жэне композитор достарынын суры птауынан ет- юзген. Сезш ш де жазылганына коп болтан жок. Ce3iMfli эсем саз ба яу е с ш п , ыррактары б!рте-(нрте жшлеп, калкып бара жатгы. «Соз1 калай ед! 03iHiH...» Ж асболат сук саусарын жогары шошайтып алып, тол- кып, шалкып кеткен вальс ыррарынын ж етег1мен KeTTi. «Уйленер куш сен, суйк!мд1боп кеттщ Акжаркын аяулы карындас. KyMic сынрырындай нэз1'к ун, эсем саз уй iuiiHiit кара KeyriMiMen араласып толкып басылып, керш п-созы лы п турып алды. EKi колын б|'рдей сермеп ж аты п Ж асб ол а т к е уд еан калай KOTepin алганын д а сезбед ь Коз аллын- да екеу... Ш аршы топтын ортасы нда вальс ыррагымен толки билеп екеу ж ур. Ж ас ж убайлар... У лб1реген аппак фатанын астынан кысыла KyniMcipefl караган аяу­ лы жар... Бурый да 6ip жИт кашык боп жур ед1. Ал бугж жуз ж1пт 6ip саган карайды, кудель Еажап вальс oMipre келд1... Тары да кандай с э г п жа- зылды. Вальс кайырмасынын ен сонры жаркы н, кеш лд1 буындарын ойнап 6 iTipe келе, Ж асб ол а т каранрыда он- ды-солды сермеген колдарын кеуд епне Tycipe бере, ер- KiH 6ip тыныстады. 6з-езш ен алаканы н ш апалактап ж ь беруге де сэл-ак калды. Буны эл|' ешюм де ecTiren жок. Осы энд| ертен туцрыш рет, карындасынын уйлену тойында 03i орындамакшы. «Алматыдан Ж асб олат келшть Сары кемгирд1н б а л а ­ сы келш тЬ,— деген хабар тун йшнде-ак таран кеткен.

Елен-аланда уйге Сансызбай ж етп. «Эй, элг1 6i3fliH ауылдан шыккан жалгыз композитор кайда?» деп aitrip- леи келдк Сабира мен Нэбиранын «купэйкешз май екен, TeceKTi былгайсыз Fofl» дегенше кулак аспастан еп'п'н шешпеген куШ кеудеам ен умсынып кеп кемшрдщ’ колын алды. Д уды рап кеткен узын шашын кешн карай кайы- рып cepnin тастап. «Апа, Сэбиранды кайтем урса бередк Сол кетсе осы уйдщ кврпе-жастыгы жуылмай калатын- дай-ак» дейдк Сонан сон керпешенщ шетше аунай кегп. — А л ендеше... А л ендеше-е. А па-ау менЫ дурыс па? — Д уры с, айналайын. Кыздар онын мунысына кызыктай, куле карал турып калды. — Болды ендк.. Осы Ж асагама айтып берем,— дед( Нэбира кулюсш тия алмай турып. — Эй, айтпакшы сол Ж аса ган кайда езк Ойпыры- май композитор болтан сон ауылды умытты-ау. Орнынан тура сала ед1рендеп iuiKi белмеге умтылды. Бул кезде Ж асболат ж анада оянган. TypyFa epiHe, ма- наурап жаты р едь Куш актай ал ган сэтте, шошына кезш ашкан ол кеудесш е аюдай артылып ж аткан Сансызбай- ды керд! д е, езу тар та кулш, орнынан турды. Той ертенше кеи ш сш басталды . Кызыл-ала кшнген жиырманын ол ж ак бул жарындагы кыз-келшшектер мен бозбалалар с а г а т т Ы жет1ге ж етер-жетпесте-ак жи- нала бастады . Б|'рлгжарымы болмаса Ж асболат Ke6iciH танымады. Олар таниды. Кейб|‘ реулер1: «Танымадыныз ба, мен пэленшебайдьщ баласымын foA» легенде барып Ж асб олат «е-е-е, сен тугенш ем 1ст?» дейдк TinTi айта келсе бетендер! жок. KyHi кеше FaHa жаланбут шешеле- piHin сонынан жортып журген балалар. 1шшен: «ойпы- рымай, булардын да тойра келеДн боп бойжетш калган- дары-ай» дейди 0 3 i катарлылар санаулы рана. Той баскарушы боп, журтты ию-кию eTin Сансызбай жур. К,ымыз куйган мес­ тей боп Кожбан келдк О да Ж асболатпен 6ipre окыган. Тракторшы. Сонан сон Ж асболаттан 6ipep жыл бурын б т р г е н eKi-уш ж т т эйелдер1мен келдь Тор жактагы cmnFa отырып калган ж ас Ж1-Г1ттердг «Тап Ka3ip ана

eciK ж актагы столга барып отырындар»,— деп Сансыз- бай уре-дуре етш eciKKe карай айдады. Осыдан алты-жет1 жыл бурын Ж асболат катысатын ауыл тойларында кыздар шаштарын epin журуип едк Енд1 кала д эстур 1мен прическа жасайтын болыпты. Tin- Ti шашын кырыктыррандары д а бар. Той кен1лд& кызрылыкты басталды . Ж ур т ж ас жу- байларды жар-жар айтып карсы алды. Сонан сон Сан- сызбай той баскарушылардын салтына басып сейлеп Kerri. 3 , легенде жаркын-жаркын сейлеп, кызу-а_к бастап ед1. Сэлден кейш туттырып, аузына сез туспей калды. 9 pi-6epi турды да одан api ештене мандытып айта алма- сын 61‘л in: «Сез Турарды н апасына 6epiafli» дей салды. Ж урт тары да 6ipflene косып айтар дегендей антарылып калып efli: «О у, неге кол урмайсындар, естерщнен танып калдыцдар ма?» деп Сансызбай етек ж акта отырран 6ip топ ж ас ж!гп,терге ехырейш койды. Шын сасканы се зь лш-ак тур. Турардын апасы сейледн Ж урт энмен костап стакандарын сынРырлатып жатты. Ж асб ол а т та сейледр Ж астар онын алрашкы шырар- ган aiiflepiiiin 6 ipiH шыркап Kerri. Бэрш де кызумен, ыкыласпен айтып жатыр. Авторды н орталары нда оты- руын мактаныш етет1'н сею'лдй Ж асболат эн айтылып ж аткан кезде кэд1мгщей абдырап, кы зарактап отырды. 0 з эш ш н туран ауылында, TinTi e 3iniu М -кары ндастары- нын айтуы езгеше эсер еткендей. Ж астар жары да шыркады. Бул жолы Ж асболаттын coHFbi кезде радиодан жш бе р ш п ж урген ж ана энш айтты. Екеу-екеу сыбырласып, Ж асболатты саусакта- рымен нускап сейлесш отыргандар да бар. ©3i туралы айтып ж аткандарын ce3in отыр. Бойы уйренешн дед!. Жан-жарына карап, энге ден койды. S cipece столдын еюнил жагы нда езше карсы карап, 6 ip-6 ipiHe иык туш с- Tipe отырран ею кыздын эн салганы кеш\"лiне унады. Эн табиратын yFbin айтады екен. 0 3 flepi де тым ж ас. Сым- батты. Балбы раган enaepi пэк сез!ммен ж аскана ка- райтын жанарлары эл! он ж етьон сег!здердщ манында екеш'н айкындап тур. С у н гак т ау аккубасы шашын тебе- citie TyftinTi. К ара торы толы кш алауы шашын кыркып- ты. BipaK кырыкканы езш е ж арасады. Кеп дауы сты н 1-ш1'нен айрыкша эуезш танытып, окш аулау шырып отыр- Fan да осы кар атор ы н ш . 0 3 i Ж асб олатка жш карагыш- тайды. Ж асб олат oFan алгаш кар аган да-ак элдею мге

усаткан . «Бул кайда керген кызым» деп 6ipa3 ойланды. Бурын-сонды кешлдес, аралас-куралас болтан кызда- рын eciHe алды. Ешкайсысына д а уксамайды. BipaK esi таныс сиякты. «Ойпыр-ау, бул KiM болды?» осы ойдан ол кепке Дей in ары ла алран жок. Сондыктан да езж е карсы бетте отыртан ЭЛГ1 кызта кез киырымен болса д а карагыштап отырды. Ара-арасы нда кызмет еткен боп, шампан куй- ылтан бокалдарьгн жакындатып, екеуше шанышкымен закуска эперген болады... «Алып ж 1берей1к, жеп керей- ж тердщ » ,ce6e6iMCH т ж катысып та кердь Ашык, api ба- уы рмал екен. Y3inic болды. Ж ур т сыртка шыкты. Темек) шектй Ж асболат та темею тутатты. Орталарында Кожбан. — Калай оку 6iTTi ме?— дед!, Ж асболатка карсы ка- рап турып, карнын сипап. Ж ауапты Сансызбай бердн — А у, б т р г е ш Heci, дырдай композитор болып Ал- матында ж урген ж ок па? — М-м... Эн шырарыпты деп ecrin ед1м. — ©з1к тындай алмай ж урсщ бе? Сансызбайдыи бул сурарына ол кум ш кш калды. Bip кезде барып: — Е, элгш де балалар тойда айткан ж ок па,— дедЬ Ж ур т кулш жатыр. Bipeynepi: «Кожекеднщ e3i таудагы койшылардан кеше келдь Эн тындайтындай болып ж ур­ ген жок»,— дейдк К ож бан д а саскалактап калды. Соны- сын б1лд!рнёйш дегендей: — Калай келш... катын-бала бар ма?— дедн Енд1 Ж асболат сасайын дедь Тары да сезге Сансызбай ара- ласты. — Катын-баласы жок. BipaK келж дерщ баршылык кой. Катын-бала женшде эз!рге рекордшы езшсщ. Енд1 торызыншы баланды турызасын, саран жете алмай, та- лайлар тырбандантын uibiFap.— Ж ур т тары да ду кулдь Ж асболат та кулдь BipaK кысылып, кызарып Kerri. Кож­ бан да кы зарактады. «Ой, аузынды» деп Сансызбайра сырт карап турып темекюш щ тукылын табанына салып езплеп жатты. Сансызбай iuiKe Kipfli. ©згелер! еткен-кеткенд! энг^ме eTicin, тары 6ipa3 турды. Шашы жалбыраган узын сэры бала «би болып жатыр» деген сон, Кожбаннан eareci iiu- ке карай журдь Аккордной nepneciHeH теплген эуезд1 вальс ыррагы 190

кен белмеш кернеп кеткен. Ж ур т екеу-екеу колты ктасы п ортада жур. Ж асболаты н кез1эуел1 Сэбира мен Турарра тусти Сэбира уялып темен карады. Сонан сон Ж асболат та жузш бурып экетп. Э лп керии кыздарын 1здедь Сун- гак сарысы билеп ж ур екен. Караторы сы аккордионра косылып эн айтып отыр. Кезш е тусе берген шашын анда- санда 6ip cepnin кояды. Д ауы сы аскак, сазды екен. 031 де бар дуниеш умыта, шын б е р ш п айтып отыр. Ж анын- да бос стол тур. Ж асболат сонда к е л т отырды. Аккор- дионист ж т т ж ана 6ip эн ыррагын бастаран кезде кыз жен iuiiHen са гат бауына кыстырылган саррыш орама- лын шыгарып, теринген мандайын суртшди «Бите шыкпайсыз ба?»— деген Ж асб ола тка сулесок- тау «билейм13 foA»,— деп артынша ж алт карады да, ез1- Hiti солай дегенше абдырап калгандай куйде аз-кем уя- лыстан албыраран ж узш Tepic бурып экетть Сэлден сон кайта бурылып: «Агай мен ci3fli баска 6ipey ме деп ка- лып ед1м»,— дедь Yhi тым ж уас. Д эл Ka3ipri калпында устазынан KeuiipiM етШ п турран шэк|'рт баладай. Окасы жок. Ж асболат столын кызга карай жакында- та Tycin, жанына таяу отырды. — Энд1 жаксы айтады екеназ,— дед1 Ж асболат. — Ракм ет агай. BipaK эн айта б и етш дер кеп кой. Кыз Ж асболатка кезШ н киырымен урлана карап, кол орамалымен тырнактарын сурткш тей бастады. — Сол эн айта бш етш кептщ ituiaae болган д а куа- ныш кой. Кыз ундеген жок. — HeiuiHiui класта окисыз? A -а, иэ-э окисыз ба? Айтарын айтса да «осы сурагым калай болар екен» деп Ж асболат абдырап калды. Расы нда ол кызды торы- зыншы элде оныншы класгын окушысы болар деп ойла- ган. Кыз окыс бурылып, Ж асболатка KyaiMcipeft карады. Ж анарынан 6ip энтек сез1м ойнакшып шыра келгендей. — Агай, мен окушыра уксаймын ба? — Ен-нды... былай... солай ойладым. Сэбирамен 6ipre б т р д 1м. Ka3ip мектепте пионер вожатыйымын,— Кыз езш окушыра балаганьша аз-кем екпелеп те калган секшдй Оны сондай куйге туаргенш е Ж асболат та саскалактап, капел1мде не дерш де бмм ей «Kemipmia епд1... Аганыз байкамай калып... Ж у р Ы з бн- леиш»,— дед!. Кыз карсылык еткен жок. Кайта осы 6ip

ca rri куткендей, opi ыкыласты екенш танытып, лып етш орнынан тез кетермдн Eneyi би ыргарымен ж енм K03F3- лып, топка косылды. ДенеЫ жеп-жещл. Ж айдан-жай-ак билеп тур десе де болрандай. Ж асболат: «булар карша- дай боп бид1 кайдан уйренген» деп те ойлады. Баярыда оныншы пласта ж ургенде орыс тш н ен беретш апайлары буларра би уйретемш деп, екБуш ай эурелен'геш бар. Акыры колы, бастары кисацдап женше кенбеген сон: «институтка тускен сон-ак уйренерЫндер» деп жубатып Кана коя салган. Енд1 мше буларра карасан мектептен ж ана гана шыккан ж астар сиякты емес. Bipey-жарым- дары болмаса, кв п ш ш п ез мэнер1мен билеп жур. У н-тун аз ж уре беруд! де ыцрайсыз корди ©згелер- ден белше билеп журген сэин пайдаланып: — Атыкыз KiM болады?— деп сурады. К,ыз жузш 6ip кырын устап журген калпында кездерш тенкере карады да, аздап кул1ма'ред1. — Эсия.— Ж ук а epHiH эзер ашып сыбырлай айтты. Басын шулрып койып, бетш е тускен шаштарын алаканы- мен кейш кайырды. — Ci3 менi танымайсыз ба? Ж асболат кысылып калды. Танимын дей алмады. Та- нымаймын д еу TinTi ынрэйсыз сиякты. — Неге былайша бшемш рой. BipaK атыныз... Ж ас­ болат асып-сасып сейлегенде кыз одан кез алган жок. Батыл ж эне сынай карагандай сынайы бар. Айтарын айтса д а Ж асб олат ш т ей кысылумен болды. ©зшщ осы кызды алгаш кергенде-ак элдеммге уксатуы , онын енд! «С1з меш танымайсыз ба?» — д еу1косылып кеп, «япырау, мен осы кызды кайда керд1м. KiMre уксайды» деген ойын iuiTeft элсш-элсш кайталай бердй Би аякталып, ж урт кайтадан орындарына отырды. TaFbi д а тост кетер й ш . Эн айтылды. Бул жолы Эсия Ж асболаттын: «Мен сеш кутш журмщ» деген энш жал- рыз орындады. К впш ш к риза болып кол урысып жатыр. Э р ж ерде ж урт топ-топ болып каукылдасып жатыр. «Ку- дайский композитор. К азактын Ka3ipri маидайына бгг- кен мыктысы осы» дейд1. Эсияны да мактайды. «Арайдын e3i де эн орындасын,— деген усыныстар тускен сон Ж асболаты н e3i де эн орындамак^болды. Ор- таш а коныр дауысы бар. Сол дауысымен «Уйлену тойы- на» онin бастады. Ж ур т уйып тындады. ©3i эн айтып туррандыктан Эсиянын кандай эсерде екешн байкай 192

алмады. Эн сонынан бул энд1 ж ас жубайларга арнага- нын айтты. Ж ур т сарт-сурт кол урысты. Стакандарын согыстырып «Ж асекеннщ ж ана эш ушш» деп iiuin жат- кандар да бар. Ж ур т гу 1л д е с т тары мактады. Iiuin алган 6ip арык ж 1г 1т: «Б1здщ Ж асекек осы заманнын Курманразысы»,— дедь Оган жанында отырран буйра- бас: «Ж ок кателесесщ Жасекецд|' куйиплерге тенеп кор етпе. Казакты н Аканы, Б 1ржаны де»,— деп тузету енг13Д1. Эсия алаканымен Heriii суйеген куш 6ip колымен кагаз шиыршыктап ой устш де отыр. Ж асболат онын элг! e3i айткан жана эншн эсерше eflirin отырранын жаксы байкады. М актаудын куантатыны да, уялтатыны да бар. Бу- riHri мактаудын 6ipa3bi сол уялтатыны болгандыктан, api ж урт «ащы, ащы» деп ж ас жубайларды мазалай бастаган сон, карындасы мен куйеу баласы кысыла ма деп Ж а с ­ болат сыртка шырура беттедк Онын бул KeTiciH у-шумеи Ko6i анрарган д а жок. Ауызры уйде туфлшн i3flen тур т1- нектеп ж ур едь Карсы белмелердщ 6ipiHeH кимешегшщ eTeri суйретшген 6ip кемшр шыга келд|'. — Амансын ба, Ж асб олат шырарым? Э уел! танынкырамай калып ед1. Бибатша деген баяры ездерш «кауын урладындар» деп ж угерш щ паясымен сабайтын кара кемшр екен. 0 3 i эбден картайыпты. — Иэ, аман-есеншз бе,— деп Ж асболат колын усынды. — Келд1 деп кеше естш ем, жолыга алмай-ак жур- гешм. — 03 ip осындамыз рой. — Осында е к е н о д б!лемш fo#. Элг1 61зд1н Батыр- шаны бьпесщ бе, о д а Алматыра езщ сиякты е ю мет бо­ лам деп окуга тускен. Тускенше уш жыл болды. — Жок-К танымаймын. — О йбай-ау осы бэрщ 6ip Алматы да ж ур ан д ер ме? Ж ок эркайсы ндш эр белек пе? — Bipey Foft.— Ж асболат кулш ж 1берд1. — B ipey болса 6ipinfli-6ipiH калай бишейшндер. Ой­ бай-ау ездерщ кешеде кездескенде каза к сиякты аман- дасып турасындар ма? — Кездессек, эрине... — Ж асболатж ан-ау айтайын дегешм, сенщ есщ бар- л ау рой. Элг1 айткан жаман шщ жакында «уйленемш» , деп хат жазыпты. Онысынын казак, элде шуршгг екс- 7-1252 193

uiH айткан жок. Сол неме акымак боп б е л не сы р жагып, шулд1реп туратын 6ipeyre тап бола кермесж дегешм рой.— KeMnip кпсайып кеткен кимсшег!н т у з е т т алып,— ал енд1 шырагым е ан д е болсын afueyip,— деп эндете сейлеп, аягына кен кэлетшн тырп-тырп етюзш карсы бел- меге К|'рд1. Ж асболат сыртка шыкты. «Е ам де болсын» деп элп кемшрдщ эуеж мен куб1рлеп кулдк Т ун п ауа таза, api дымкыл екен. Ай суттей жарык. Уйдщ жанымен бакша- га карай журдг Ас уйдщ алдында элдешм самауырдын усп'не гене ypriiUTen жатыр екен. Тулрасы таныс сияк- ты: «Оу бул кайсыц?» деп едк — Мен foh,— деп алаканымен кезш укалай, корбан- корбап е т т Кожбан турегелдк — Отырып ем. Балалардын энш тыпдайыншы деп е д 1м... Элп Сансызбайдын катыны... «Эн тындаган не т е н т . Оданда самауыр кайнатып, отын бута»,— деп куып шыкты. — Ж арайлы. Ce3i ететш замандастын д егеп те кен- — Иа, eiifli сол Foft... Джендейд! кеп... Сансьмбайдын емес, мсiIiн катыным сиякты.— Кожбан колына балта ус- тап, сырт айналып кегп Жасболат 6ip турл1 ceprin калгандай болды. Элп сэ­ ры кемп1рдп1, мина Кожбаннын сездер1 жанын шын жа- дыратып ж 1бердй Олай-булай жургкм келдк Талдардын арасымен жонышка еп'лген атызра карай журдк Экеш- Hiii барынла бул уйдщ бау-бакшасы осы enipre эй гш едк Маркум Kerepin есетш еп м дж тш кайсысынын бол- са да бабын б1лепн. Етш бау-бакшада аза бастапты. Алма, ерттердщ 6ipa3bi байлаудан калыпты. TinTi суыктан ycin жапырак- сыз сидиып туррандары да бар. Экесшш каз|' Tipiciime бес-алты сотых келенн бул коранын шп'нде алакандай ашык жер табылмаушы едк Енд1 шаны шьтып жаткам жерлер де ушырасады. Э к е а маркумнын сыркаттанып жургем шарында «Ж асболатж ан байкаймын кетпен ус- тар болмадын. Дегенмен олай-булай болып кетш журсем уйдщ мамы есек аунайтын шандак болып журмесш. Ке- repic деген KepiK кой. Бу-дагы 6ip адамнан калатын му­ ра, i3 рой. Meni курметтесен, мен ecipreH мына бауды да, кенш ннен ш ьтарма», дегеш бар-ды. ЭкеЫ й т сол аит- 194

Каны есже тускенде кеюл! босап ri. К езж е ж ас yfiipMAi. — Эке, актай алмай ж ур м ж TiAeriaai. Kernip,— деи агал -т е п л жылагысы да келдк Ke3iH орамалынын ушы- мен суртш, жокышка атызынын басымен жаралай журдь Жонышканын дымкыл кек шсш баса, тал-талдын ара- сымен тымьщ тунд1 буалдырланып к е те р ш п ж аткан аш- кылтым т ут 1н келедк Б ауы р сак nicipreH, куйген май Hici де мурын жарады. Э лгж де eKi-уш рет тартып ж 1берген ар ак кэд!мг!дей бойын кыздырып тур. Уйден у-ду еткен дауы стар, оран косыла жэлрыз дауы ста ш ыркаган эн ес- тж ед ь «Ж элрыз арша»... KiM болды екен? Эсия foh. А пыр-ау кандай эннм езк Калында жаткан 6ip Tyftip ал­ тын дерсж». Кимылсыз турып эн тындады. Эн аяктал- ран кезде барып олай-булай ж уре бастады. У зак ж урдк Сонан сон уйге карай беттей берген кез­ де талдарды н арасынан арарандаран тулраны кердп 031- не карай келе жатыр. «Бул Ki.4 болды екен» деп таныр- кай карап турды да Эсиянын устж де боз кейлег1 барлы- fhih есж е алды. Ж акындай келе жазбай таныды да, шыдай алмай «Эсия!» деп дауы стап та ж 1бердк К уа- нып api абыржып айткандыктан дауысы да жарыкшак- танып шыкты. — Арай, ci3 кайда кегп щ з?— К,ыз унж де екпе бар. — Ж ай серуендеп ж урмж . Эрине, Keuiip-p...— Ж ас- болат «Kernip» деп кыздын езж е рана арнай айтканына кысылынкырап калып едк BipaK Эсия оны елеген жок. ©31 аздап кызу да сиякты. EpKiH сейлейдп — Bi3 с|'зд1 1здед1к. Эн айттык. — Эш нд! осында ж урш тындадым. Ж аксы айттын... Кызды колтыктай атыз басымен журдь Колтыктаганды кыз Tepic кермеген сиякты. Бет орамалын eni алаканы- ныц арасына салып, шиыршыктап оны кайта жазып, эл- se6ip ce3iM кушарында жургендей, куана пулiMдеп келе жатты да: «Арай, а з д ш элгж де езвд з айткан эн|Ц1з маган катты унады. Ж аксы эн екен»,— дед!. Ж асболат ундеген жок. Тек кыздын шын кенш м ен айтып келе жатканын ce3in жаксы п ш р ш е ш тей риза болды. — Арай осы эщи калай шырарады,— дед1 тары да Эсия. Сурауын сураса д а артынан «Осы сурагым калай болды» деген Kiciuie Ж асболатка карады. — Калай деуге болады?

Ж асболат абдыраган куйде б!р сэт орнында турып каллы. Кос алаканын 6ip-6ipiHe ыскылап койып. аз-кем ойланран болды да, TSTTi 6ip заттын дэмж алып турган Kiciiue, кумарлык аралас, куанышты калпымен Эсияга карады. — AflaMFa 6ip жагдай айрыкша эсер етедк Умтыл- майды. Кайта терендеп, тамыр жая туседк Кайта-кайта ойлай 6epeciH. Кунд1з де, тунде дё. Осындай мазасыздык- тан композитор эн шыгарып кана кутыла алады. Солай гана серги алады. Карызын втегендей болады. Сонан сон барып жаны жай тауып, рахат 6ip ceeiMre беленедк Мже он шырару... Творчестволык бакыт! — Сонда калай?.. Кызык екен езк— Эсия сэбише зн- 1 ал кумарлык сез1ммен берм е айтты. — Мэселен мен|'н ci3 туралы 6ip эн шыгаруым Fa- — MaFaH? Мен-н... — Композиторларда ондай жардай жш болтан. Кор- лан, Райни, Ралия, Майра... Эркайсысы эр кездщ езждей кыздары. Ал оларга эн шырарушылар...— Ж асболат «мы- на мен сиякты», дей жаздай барып 03iH-63i ipKin калды. «Осы мен 6ecin бара жаткан жокпын ба» деп те ойлады. Уй жактан элдек1мнщ баркыраган дауыспен: «Айт- тым сэлем Каламкасты» айтканы естмдй — Кожбан агай Fofl. Той болса ол Kicire женгелер! зорлап эн айткызатыны бар. Кейде кашып кутылушы едк Cipa 6yriH колта Tycin калган Fofl. Эсиянын бул сезж е Ж асболат езу тартып кулдк Кожбаннын баркыраган дауысы тынган сон, журт улап-шулап сыртка uibiFa бастады. — Кетемш,— дед1 Эсия. — Meiii тастап па?— Ж асболат кыздын бмегж ен ус- тады.— Ертен кайда боласыз? — Мектепте. — Ж урш ю ресек кайтед1? — Эпкем урсады рой. Ж асболат «Эпкешз KiM ед1?» деп cypaFaH жок. Он колымен орай кызды кушактамак болды. Кыз аздап шегждк Ж асболат бетж кыздын epui- не такады. Суймекпп болды. Кыз булкынып, сырт айна- лып кушагынан шырып Kerri. Суйд1рген жок- Уйге карай жуг!ре ж енелдь Талдардын арасынан карандап бара жатып, онын: «aFafi жаксы жатыныз»,— деген ашык, сын- 196

гырлаган дауысы ecrbuii. Д ауы сы нан кулиг мен куаныш аралас леп ескендей. Ж асболат костюмшщ туймесш 6ip салып, 6ip авыт- кан куй! турып калды. Танертен кеш оянды. Апасы Нэбирамен екеу1 тойдан Keflinri айрап-жайрап калган уй iiuiH жиыстырып жур екен. Шэй кайнап калыпты. Yuieyi отырып шэй iu m . Сэ- биранын куйеуге к е тк ен д тн апасы кайта-кайта ecine алып отыргандыктан кеадлаздеу болды. TinTi «K erri ви­ дь Энеки багасын, кагасын... Bap i бекер. К етед1де кала- ды. Ертен Нэбира да кетедь Сонан сон мен кангып кал- масам етт1»,— деп жылап та алды. Апасы на косылып Нэбира да жылады. Ж асболат анда-санда шайын 6ip урттап койып, к е ш л а здеу куйде отыра бердь Апасынын айтып отырганы да жен сиякты. Б ул ш аныракка келш Tycipin, апасын арманына ж етм зер мына e3i гой. Эрине, hui сезедь Эр келген сайын апасы буган улкен ум1тпен карайды. Bip жаксылык хабар кутедь Апасынын элп айтып жаткандарынын 6ip ушы езше тиетШ н де ойлай- ды. Н е десш. B ip кезде KececiHin бетш тарбиган алаканы- мен 6ip ауы к басып отырды да орнынан турды. К и М п сыртка шыкты. Нэбира: «Ж ас-ага кайда барасын?» деп дауыстап едь — Осы мандамын гой,— дей салды. Уйден едэу1р жер кашык болса да мектепке карай ж урдс Одан баска баратын жер1 де жок сиякты. ¥зак журдь Калада узакка жаяу журмей, эбден уйренш кал­ ган екен. Tepiuin Kerri. Калы н баудын арасынан мектеп уш де керш дь М унда Ж асболат сонгы уш класты окы- ган. Барлык куыс-куысы кещ лге таныс. Мектеп жанынан ешюм керш бедь Bapi де сабакта сиякты. Мунысына iin- тей куанып та калды. Сырткы есштен Kipin, коридорды бойлай журд1. К езк «Пионерлер белм есЬ деген жазуды >здеп жур «Физика кабинет!», «Тарих кабинет!», «Геогра­ фия кабинет!» деген кулл1 кабинеттерден етш , бурыштан айналып ете 6epin едь Алдынан курк-курк ж етелш ак шашты 6ipey шыга келдь К ара келенкеде андамай ©Tin кете жаздап барып таныды. Баягы Кырыкбай агайы. Географиядан ceri3iHmi класта сабак берген. ©3i тым (.артайып калыпты. 197

— A y Ж асболатпысын?» — дейд1 тары да курк-куок ж е т е л т алып. — Иэ, Кыреке, аман-саумысыз? Сэлем бергел! келш ед1м. — Бэрекелде, ез1м де келедиау деп ед1м. Кеше келеме деп куип, мектептщ алдында 6ipa3 отырдым. К ласс ж етекииа болып ед!м, калай умыт- сын,— деп. Бэрекелде, умытпапсын. Бурын д а устап калатын жел!м бар деп Кырекен май айына дейш сырмалы шалбар киеин. К аз1р оны тастап- ты. Онык орнына кен балак кара шалбар KiiinTi. Ж уык манда утюг кермеген. Колтыгында картасы. — Ж агдайымыз бурынрыша? — дейд1 бет-аузын орамалымен сипап койып. Кисайып кеткен галстугш жендеймш деп тартып койып едк Онысы 6ip TiriciHeH /зш п кегп. Буктеп-буктеп Кырекен шалбарынык калтасына ур- ды д а ж!берд1. — Ж аксы , Кыреке, осындамыз гой,— дед1 Ж асболат. — Иэ, 6i3 де осындамыз.— Картасын булгактатып ай- налып, енд1 ж уре 6epreHi сол едй электрл! звонок шыл- дырады да кегп. А нау eciK те, мынау еа'к те сарт-сурт ашылып, балалар топ-топ болып шырып жатыр. Еш-уш ересек бала келш, кол алысып сэлем бердк Ж асболат танымады. Олар танып тур. Бэз 6ipeyi «Ж асболат Шы- найдаров деген композитор осы»,— дейд1, саусактарын шошайтып. Ky6ip-Ky6ip ездершше б 1рдене айтып жатыр. Сей н п турганда анадай жерден Эсия erri. Колтыгында штабы бар. К егй ш р туе й етеп кыскалау кейлек киш- Ti. 0 зш е тым ж арасып тур. К ул 1мЫреп Ж асболатка ка- рап басын изедь Ж асболат та кабыргадагы газеттерге караган боп 6ipa3 турды. Bip-eKi ж ас мурал1мдермен сэ- лемдесп. Ш амасы булар б т р ген н е н кей in келген болуы керек. «Алга», «Ж ас талап» деген газеттерд! керд1. Бая- гыда e3i де талай шырарран газеттер. Кандай ыкылас- пен шыгарушы efli, тары да. Сабактан кейш калып, мык- шындап отыратын. Ka3ip айлык алып журген кызметж д е олай штемейдк Ж айлап басып элпнде Эсия KipreH белмеге карай ж ур д г О л белмеде жалгыз отыр екен. Ж асболат eciKKe жакындай бергеннен-ак байкамаран болып, терезен!н алдына барып турды. BipaK мунын ке- леи ш н б ш п , едэу1р сыланран счякты. Стол успн де ай-

на, тар ак тары 6ip Tic ж уаты н пастага ук сас кремн!ц жатканын байкады. — Сэлем бердж, вожатый апай.— Эсия «келгешнд1 б ш п турмын» дегендей куаныш пен абы рж у ар ал ас куй- де ж узж бурды. — AFaft, кашан келдадз? — Бугш келд1м.— Ж асб олат куле сейлеп оран жа- кындай бере колын усынды. Эсия д а кысыла KyAiMcipeAi. — Вожатый апай урсып тастамас па екен деп белме- ге кысылып KipfliM.— Ж асб ол а т Эсиянык ж ум сак алака- нын кыса устап 6ipa3 турды. Тунде ж енд1байкай алмапты, караторынын afleMici екен. Ж ал т-ж ул т eTin урлана карайтын уялш ак -кездер|‘, буйыгы жузй бэр! де кызды ж ана 6ip кырынан керсет- кендей. , — Арай, 6ipeyaep KOpin кояр.— Эсия колын асыга тар- тып алды да терезеге 6ip, есжке 6ip карап алып столы- нын устш жиыстыра бастады. —■ Агай, мен уйге кайтайын деп тур ед!м. — Апай, мен шырарып салайын деп турмын. Ж асболат бул сездерд1 ашык-жаркын эзждей айтты да, кызра карай жакындай тустк К,ыз уяла томен карап тур. Коцырау болды. Окушылар урмек-дурмек болып е т т жатыр. Эсия eciKTi ж ауып алды. — Ci3Ai келш калар деп м у Faл iMдер энг1мелеп жат- кан. Kipin шыкпайсыз ба? — Эрине, nipeMi3. Eneyi корндордагы ж ур к-тур ы с, абыр-сабыр басыл* ганша тура бердь Эсия сусылдатып плащын кидк Ора- малын мойныпа бос сала салды. Сонан кон eKi-уш к1тап, дэптерд1 газетке орап, колтыктап сыртка шыкты. Ж ас- йолат та ере ж урдь Эсия болмен1к1лттед| де 03i корндор- дан тура сыртка шыратын eciKKe беттей 6epin, Ж асболат- са «мугал1мдер бе л м еа анау» деп тукшр жакты нуска- '.ы. Ж асболат кыздын соцынан калгысы кел.месе де амал- :ыз мугал1мдер болмесше карай бурылды. «Учительская» деген ж азуы бар белмеге Kipin келсс К,ырык,байдап озге жан жок. Bopi де кластарына енiп ceTinTi. — Иэ, Ж асболатжан, келдж бе?— дед1 ^ырыкбай Ир колына картасын устап, ек1нш1 колын шалбарыныц 1,алтасына салып турып.

— Ж аксы келдщ шаруа бар едь— 0 3i Жасболатка жакындай тусш , кайта-кайта ж е те л т алды. — Э л п 613Д1Н баланы б т е с щ foi\"i. Баярыда оздерте еабак 6epin жургеш'мде сонымнан epin журетш жаман сэры пушык iiiin. Сол биыл cohfu класта окып жур. — Бшемш, бшемш.— Ж асболат энг1месш тез аяктар ма екен деп умптендк Сол сары пушык биыл барады.— Ж асболат унде- ген жок. «Кайда барады» деп те сурамады. 0 KriMeHi узартпайыншы деп ойлады. Сез арасында терезеден сырт- ка 6ip-eKi карап та койды. BipaK 0 сияны каре ал- ган жок. — Т у сп ш м ,— дед! тары да. — Тусшеен сол, айналайын.— Кырекен шалбардып калтасынан колыи шырарып алып, Ж асболаттын арка- сынан какты,— 0 з1м’ epTin барамын. Eneyi белмеден 6ipre шыкты. — Менщ мина сеп'зшнлде сабарым бар едй Тапсыр- маны берш ям'берш энг!мелессек те болады. Директор вз!м1'здщ iHimeK кой... — Кыреке, ракмет. Ж аксы . Келштш кой.— 0 3i тым асьты п туррандыктан, энп’ме тары жалрасып кетеме деп ойлады. — Иэ, кел!СТ|’к кой,— деп Кырыкбай колына устараи картасыньщ 6ip шетшен суйрете api кегп. Ж асболат сыртка шыкты. 0 лпнде рана ашык аспан булттанып калыпты. 0 сия 6ipa3 жерге узап кетшть Ж у- ripe басып сонынан журдй Cipnipen жауын ж ауа бас- тады. — Вожатый апай, токтаныз. — AFafl, тез-з, жауын жауып KeTTi Fofi.— «AFaft тез» дегеш тым биязы, меГпрбан калпында естшгенд! Ж асбо­ лат 03iH-03i умытып, плащы сусылдап балаша ж упрдь 0 сня тары да «aFafi тездетщ|'зцл» дейд! де жуг!ре бередй Bip жаксысы айнала калык бау. Kepin койып, б1реулер кулед!-ау дейтшдей ешюм жок. Ж асболат ьлезде eHTirin калды. 0 сия жетшзер емес. Енд1 бурынгыдай «Вожатый апай» деп эз1лдеу1 де жайына калды. «0с-сия-э» деп ал- кына дауыстады. — Ж уп р е алмайды екен аз рой,— Ол мэз болып ку­ дель Кулю'с! кандан тары да. — Токта-аш-ш...— Ж асболат жете алмады, борсык- 200

тай борсандады да калды. Эсия 6ip кезде барып токта ды. Ток.таран ce6e6i 6ip ал асалау уйге жакындап ка- лыпты. Ж асболат уйдщ сырткы к ерш сш е узак карады. Осы уй OFaH таны с сиякты. Б ул уйд1 каш ан К0рд1м? Tim-i осы уйде болдым-ау... осы кезде кора ж актан : «Эй, сеш kJm куып келе жатыр, сонша жупрш »,— деген дауы с еепл- дк Таныс дауыс. — М-мен. Эш-шейш,— деп Эсия сыкылыктап кулед]. — 1ш-1шм-м... У а-а, кызык-ай!..— Bip берененщ устЬ не irnin басып отыра кетш тары д а кулдь — Эй, caFaH не болды деймш!— Сейткенш е болган ж ок кора ж актан 6ip куш ак жусанды KOTepin, уйге к а ­ рай келе жаткан эйелд1 кердк Ж асболат узак карады. Танып тур. Ол тани алмады бием эуел1 аныра карап калды. Ж асб олат басын изеп сзлем берд!. О да иепн кимыл- даткан болды. Сонсон аярын тез-тез басы п уйге Kipin кетт!. Ж асб олат уйд1 сырт айнала ж урдк Эсиянын ештене- мен жумысы жок. Imeri ката кулш эл! отыр. Э п кесЫ н уйге Kipin кеткенш де ангармай калган болуы керек. — Э л п -iri-i KiciHi айта-м,— дейд1 кулш'сш тия алма- FaH Kyfti. Уйдщ сырт жаяында терезе бар екен, Ж асб о ­ лат бурылып карап едк ш тен торт-бес ж ас шамасында- пл ер бала карап тур екен. К е к ш K03iHe туседк 0 3 i Ж асб олатка карап т Ы н шы- гарып кудель К ш р м ед ь Кйпрер муршасы да болмады. К айтадан кеГпн ж ур д ь Эсия кермесш деп агаштардыц арасымен келе жатып ез-езшен катты абдырап кысыл- ганы соншалык, epHiH кайта-кайта Э стелей бердь М ак- дайынан суп-суы к тер шыкты. ... Онда оныншы класта окитын. К е к е а колхоздан мал алды да, yilnepi орталыктан тым жыракта болды. Ж ас- болаттыи мектепке катынап окуы киынра тусть Bip жо- лы куларын yciTin алды. Э уелде уй im ine айтпан жасыр- ган болып едь Кулд1-реп |'сшген сон, апасы кере салып, айкайга бастады. «Кудай-ау, жалгыз балаиы эл! ocTiri ж ур1п yciTin вл т1рем!з. Кой бакпагандар кырылып ж ат­ кан жок»,— деп кайтсекте койдан шыгамыздыц астына алды. Koxeci саскалактап жур. 201