Ербсщыт НУС1ПУЛЫ келмедг С осы н тып-тыныш кана кетуге бел байлап отырмын. Коштаспай кету де ете киын екендшн бш емш . EipaK баска амалым жок. Осынын e3i де дурыс сиякты. 1штеп нэрестеме бес ай толды. TyciK жасатута каншама рет бел байласам да дэт!м бармады. «Нэрестенщ не к ш э а бар?» деп ойлаганнан сон. MeHiH аягымнын ауыр екещнпн - сен, Данагул жэне ез1м тана бшемш. ©йткеш мынадай куйде ел кезше тусу дегешм1з - ашммен тен екенш 6LneciH гой. С осы н «не icTey керек?» деп куш-туш ойланганнан кешн алыска кетуге бел будым. Э л л «Жаксы ит eлiмтiгiн керсетпейдЬ> дегеннщ нак 03i гой. Е н д т ойым - тек кана сэбщп аман-есен ©Mipre экелу гана. Айтпакшы алыска кетем деп жумбактаган сиякты болдым-ау, Казакстанга жол тартамын. Онда менщ туган апайым турады. Соларга барамын, тубш де сол елде калатын шыгармын. Осылай етсем, саган да, маган да, Данагулге де онтайлы сиякты. Баска жолды таба алар емеспш . Данагул демекпп жуыкта ол уш ме келдь Бул жолы тым сыпайы катынаска к о п т . EineciH бе, мен оны т т л аяп та Kerriм. Бэрше ©3iMfli юнэл1 ce3iHin, ар алдында азапка Tycin жаным кинапды. «Мен бэрш де бшемш» дед1 ол екеу1м1з 6ipep сэтке унс1з арбасканнан кешн. Э ц п м е менщ сенен балалы болып калгандыгым туралы ек ен д тн сезд1м де. Kipepre тесж тап- пай, кос бет1м ерттей кызарып, журепм дурсшдеп, миым да шатысып Kerri. «Ешн не 1стемек ойын бар?» деп сурады ол сосын. Т1птен киналдым. 0м1р1мде мундай киналган кез!м еам де жок. Осы кинапыстан болар, жылап ж1берд1м, ол мен! жубатуга Kipicri. Байкаймын, ол да киналыс устшде. Оган да онай деймющ. Сосын ол да кыстыга жылады. ©м!рден ерте еткен юшкентай Сержжанды айтты, бала кетермей жургенш саз етп. Саган жаны ашитынын да. Кезш щ жасын cypTin, куйып берген шэшмнен 6ip урттады да: «Ещн не гстемек ойын бар?» тагы да сурады. «Кетем, тым алыска кетем» деп тагы да жыладым. «Жасыма, денсаулыгынды ойла, 03iH yrnin де, Элихан ушш де. ©йткеш ©Mipre келмек сэби онын да урпагы гой» дед! сосын. Бул c©3flepi тштен жанымды куйзелтп. Осы жолдарды жазып отырып-ак журег!м ауыру- да. Данагулмен баска да энпмелер болды. Бул энпмелер тек 97
К в п KYTKEH КвКГЕМ ЕД1 сен!н гана муддене арналды. Ал маган, мен уппн ете ауыр, жан т е з п а з еда. 03iM fli сен yuiiH курбан еткендей болдым. Жарайды, ол жайында жазбай-ак кояйын деп отырмын. Кундердщ кушнде езщ-ак ол туралы хабардар боларсын. Ал , ендап айтарым - кош бол. Данагудщ енд1 ешкашан ренж1тпе. Онын титей де к ш э а жок. KepiciHiue сен екеу1м1з онын алдында кунэЬармыз. Сешмен 6ipre болган кундер менщ ем1р(мдеп ен бакытгы, жаркын сэттер екен. Арамыз апыстаган сайын бул сэттердщ кунын 6i3 кем багапап алдык па деп те ойлаймын. Ендпт колымнан Kenepi- сен жайындагы тэт п естел1ктерд1 гана еске алумен кун етюзу. MeHi умытпа, жадында журейшпи. Бакытка белен, шатгыкка кенел. К апы кысып суйд1м. Еркенур!». 44 Элиханнын бунын алдындагы eceHripereHi ештене бол- май калды. Енда мулдем естен тангандай куй Kemin, миы шатысып кеткендей. Bopi де осы хаттын acepi. Оны тес калтасына катты кагазбен орап, мукият буктеп салып койды. Колымен анда-санда сыртынан сипап кояды. Кунiне 6ip-eKi рет кайтара окып шыгады. Окыган сайын туда бойы шымыр- лап, ж уреп сыздап, сагына туседг Сонымен 6ipre кеншнде туйткш де кеп. 0cip ece «Данагулмен баска да эщтмелер бол- ды. Бул эщтмелер тек сенщ муддене гана арналды. Ал маган, мен упнн ете ауыр, жан т е з п а з еда. 0 з1мд1 сен уппн курбан еткендеймш» деген хат жолдары тым TyciHiKci3 болумен 6ipre хаттын бар салмагы да осы сездерде жаткандай. Данагулдщ де айтпай жасырып калган сыры бар ек ев д тн анада байкап едг «Сонда бул 63i менщ муддеме кызмет ететшдей кандай энпме болды екен?» деген жан толкыныстарына толы сан сауалды аркалап 0лихан кырга да келдг Кырдагы булардын салмак курылысы - уш кабатты шипажай-кымызхана кершедь Кек майсамен кемкершген мелд1р булак жагасына ак шанкан кипз уйлер тнтлш п. Сол уйлердщ 6ipiHe бес-алты жштпен 6ipre Элихан туратын болды. А л окшаулау 6ip yftai асхана ретшде пайдалану
Ербсщыт НУСШУЛЫ максатымен тжкен екен. Дэулет кушактап амандасты. Элеке, сен курылыс жумысына бакылау жасап, бас-кез болып, кандай 6ip орын алган мэселелерд1 жинактап маган баяндап турсан. бйткеш , мен ары кеткенде аптасына 6ip рет осында келетш боламын. Ракмет ага, сешмвдзден шыга алсам жарар. бйткеш , езщ^з де бiлeciз, мен курылыс маманы емесшн гой. Сенщ жумысын мамандыкты талап ете бермейдь Жумысшылыр ез кэсштерше ж епк адамдар. Кер де тур он-ак куннш шпнде сен де тэп-Toyip курылысшы болып шыгасьщ. Басканы былай койганда курылыстын сылтауымен дем алып алсаншы. Оныныз да жен-ак, кыскасы тырысып багам гой. О сы рет- те Олихан Дэулеттщ «Курылыска кемектес» деген колкасы жай гана сез екенш, езше бар сырды актарганнан кешнп «Басын тыныктырсын» деген жанашырлыгы ек ен д тн угына бастагандай. М унын жен, дем ал, проблемалардын бэрш бастан шыгар. Бул сен1н денсаулыгьща да пайдалы. Кер де тур, 6spi де калпына келедг СНздщ осы «кер де тур» деген сезйаддщ e3i меш серпте бастады, - деп Элихан кулдг Акикаты да сол, кер де тур, - деп Дэулет те кулдг 45 Ертещнде-ак бул жерде адамдар карасы молайып, жанадан салынбак курылыстын таганын тарту paciMi болды. Аксакапдын 6ipi батасын 6epin, шашулар шашылды. Кой сойылып, казан асылды. Журт кецивд. Ет желшш, кымыз iuiinin, аксакал-карасакапдар алгысын айтып, аттарына MiHin тарай бастаган сон-ак казыктар кагылып, жш тартылып ipreTac орны казыла бастады. Бул жумысты маман адамдар, дап1рек айтсак, курылыс инженерлер1 кадагалап турды. Элиханньщ басына 33ip бул женшен ештене Kipe кояр емес. Бар колынан келгеш - бул жумыстарды калт ж1бермей кадагалау болды. Ара- 99
к е п KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 сында суймещн колына алып, жер казуга да Kipicin Kerri. Осы жумыстармен журш кеш те батгы. Курылысшылар жумыстарын аяктаган сон булак суына жуынып келш, тамактануга отырды. Элихан уйкыга жатар алдында таза ауада тыныс алып, ею колын артына устай акырын адымдап булак жагасына келш аялдады. Сылдыраган булак yHi кулак курышын кандыра элдеб1р эуещц еске туаретш дей. А л су бет1 ай нурына шагылысып жылт-жылт erin, эсем кершнпмен арбайды. Абайдыц эл п э й г ш елещндеп суретгерден айнымайды. Ж елсЬ тунде жарык ай, С эу л е а суда дцрьпдеп. Ауылдьщ мацы терен сай, Тасыган езен гуршдеп. «Кайран Абай, кандай керемет суреткер едщ» деп там- санады. Тамсана турып Абай эндерш еске Tycipin, акырьш ьщылдайды. Бул эуендер жптг арманына арман жалгап, теренде жаткан сагыныш сазын оятады. Тым алыска кеткен ерке наз журегш кытыктап, Еркенур елее береда. Булак агысымен 6ipre асыга басып келе жаткан сэтз елестеп дегб1рш кепреда. «Сен ушш мен курбан болайын» деген хатгагы сездер Еркенурдын езшщ эдем1 де acepni даусымен тш катады. Еркенурды 1здеп Kendciде келгендей. BipaKкайдан 1здемек, кайда бармак? ¥шкан кустын канаты талатын, жуйтюген куланньщ туягы мужшетш кен байтак казак даласыньщ 6ip жерщде, казак туыскандардын арасында жургенш гана квншге медеу тутуга мэжбур. «ИЬркш акын болсам осы сез1мдер1мд1 олен ттлше Kemipin, елмес жыр жазар ед1м, ceirrin сагынышымды елен аркылы ернекгер ед1м, мына эсем табигаггы, тымык тун, тунык суды, арайын шашкан ай нурын суретгеп берунн едим» деп киял канатына мшедт Кен даланын тынысы да кен. Алыстан бшк шокылар, тулгалы таулар карауытады. Анда-санда жылкылардын пыекырып, оекырынганы, иттердщ epiHe «шэу» еткен дауы- стары ее тш п калады. Элихан осылай далада 6ipa3 жургеннен кешн жатпакка 100
Ербацыт НУСШУЛЫ кипз уйге бет алды. Ж ш тгер шам жарыгында карта ойнап отыр екен. Элихан жатуга ынгайлана 6epin едп олар да карта- ларын жинай бастады. Teri Дэулет Элиханды «басшыларын осы» деп таныстырып койса керек. О сы жш ттердщ ш ш д е п ен жасы, биыл гана он тогызга толган Ержол eciMfli бозбала б1рдемесш жогалтып алгандай сипактап 6ipa3 журдг Henai жогалтып алдын Ер ек е?- деп сурады жшттердщ 6ipi кулюге булыгып туншыккан унмен. Жай, 6ip затымды жогалтып алганым, - дед1 Ержол кумшжт Айтсаншы ещй кандай зат екенш, табуга кемектесешк, - дед! тагы 6ipi. Ж о - жок, KOMeicriH кереп жок, - деп затын 1здеуц1 унс!з жалгастыра бердь BipaK, таба алмады, сосын киналып, аныра турып калды. Сол кезде элгшдеп кулюге туншыккан ж ш т жас кыздын cypeTin жастыгынын басынан алып шыгып: Жогалткан затын мынау болар, - деп ед1 Ержол кып- кызыл болып Kerri де ж упрш барып cyperri колынан жулып алды. Ж ш тгер ду кулдь Bipi кулш жатып: Будан былай кызьща не бол, —дедь Ержол cyperri курткасынын тес калтасына орап салды да жарыкты emipfli. А л , Элихан Данагулдщ суретше катысты 6ip окиганы еске Tycipin, кез алдына елестепт. 46 Ол кезде Элиханньщ жиырмадан жана гана аскан бойдак кез1 едг Болашактагы жарын киялдаумен кунш OTKi3in журген кез1 болатын. Бунын алдында ол 03i унаткан кыздарга кырындап та керген. Кырсыкканда 6ipiHiH суйген x ir iii бар болса, 6ipi бутан карамайды. Б1рде ол кешеде келе жатып агарган кагаз тауып алады. Сейтсе ол кыздын cyperi екен де элп агарганы - суреттщ арткы бет1 екен. Онда «Данагулден ескертюш!» деген жалгыз гана сез жазылыпты. Буган Караганда кыздын eciiui Данагул екендш анык болды. Cyperreri кыз жас жштке 101
К в п KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 б1рден унады. С уд у дегеннен repi суйюмдшер катарына жататын ер1мдей жас кыз куш -тут ойынан шыкпай-ак койганы. Kefi6ip туш тусш е де Kipin, eKeyi колтыктасып 6ipre кыдырып журедь Б1рде тусшде колтыктап келе жатып кызын жогалтып алганы бар. Ояна сала бул TyciH «Сурет жогалдыга» жорыган едк эйтеу1р ол орнында екен. Сейтш ж уреп де орнына тускен. Кыскасы бул кызды «ез1мдш» деп мулдем «менилктеп» алды. Достарына да керсетп бул сурегп. Олар да «Эдем1 кыз, cymcumi бойжеткен» екен деп мактап журдь Bapi де ж аксы -ак, алайда, Элихан онын езш aai керген жок, таныс та ем ес. Е н д т арманы осы кызды кору, та- нысу, суйетш дйш айту, уйлену едь Содан да болар Kefioip уйленш жаткан жас жубайларга кызыга да, кызгана да карайтын. «Егер Данагул сэукеле кисе, тштен кулпырып кетер-ак» деп те киялдаудан арылган емес. Осын- дай киялдарга б е р ш п , орталык кешелерге карай келе жаткан ед1 ( сонгы кезде «кыз кершш кала ма?» деп кала орталыгына да ж ж келедй сейтш б1рнеше сагатын орталык кешелсрде кур сенделумен етюзетш ), достарынын 6ipi ту сыртынан кел in туртш каллы. Оу, калгып кеткенан бс, меш де танитындай емесс1н гой, - дед1 ол. Жай оншсйин, бйрлсмс ойлап кеткен екенмш. Э , эл л махаббат жайы ма, киялга бериггш журген. Ма- хаббат демекип мен сенщ кызынды керд1м гой. 9 зщ пысык екенс)н, суду кыз тауып алыпсын. Элихан селк ете туст1 де: Ойбай-ау, кайдан кердщ о ны ?- деп досынын иыгынан устай алып. стк1пеп жюердг Не болды соншама, еиш м кермесш деп тыгып койган жок шыгарсын. Уш н щ манынан керд1м. Y fii кайда екен?- деп тштен fler6ipi кетп. М эссаган, суйген кызыннын кайда туратынын ani кунге дейш бишеуцп ме едщ, мунын калай? Ойбай-ау, бшсем сурар ма ед1м, айтшы мен! кинамай. Тус1нсем буйырмасын, yfii ар жакта сиякты. 102
___________________ ЕрбацытHYCIIJYJIbl А р жагы Heci, дурыстап айтшы. К м й м п судын, Кобда езеншщ ар жагында туратын I кершедг Неге ылги «сиякты», «кершедш дей бересщ достым-ау, аныгырак айтшы. Тура тур, сен алдымен не болганын туЫщпрпп кудай акына. Ешк1мге Tic жармаймын деп кол устасып, серт бересщ бе? Жарайды, мш е, колым, ант етешн. Олай болса айтайын. Элихан 6ipey-Mipey ecrin коятындай-ак жан-жагын жедел api ж т шолып шыгып, басындагы жагдайды жылдам баян- дап шыкты. Досы imin баса кулкшен еле жаздады. Ал ещп кыздын кайда туратынын накты айт, - дед1 Элихан оньщ кулгасш жактырмаган пшпнде. Досы кулшсш арен басып: Осыдан exi кун бурын ар жакта, накты айтсам Кобда езеншщ аргы жагында туратын агамнын уш не конакка барганмын. Сол маннан мен Данагулд1 керд1м. Бастабында «Осы кызды кайдан керд1м?» деп катты ойланып калган ед1м, сосын сендеп сурет eciMe Tycin тани кеткешм. Айтпакшы | сол сурет кайда? MiHe, тес калтамда, - деп Элихан суретп алып шыккан e;ii. д о с ы : Дэл e3i, - деп Элиханньщ мазасын тштен кеттрдг MeHi сол уйге алып бар, - деп колкалады сосын досын Элихан. Жарайды, кешмсш барып кайтайык, - деп KeaicTi досы. Кешке eKeyiдосыньщ агасынын ушне барды. Сурастырган ед1, Данагулдщ уйш де тапты олар. Сосын досы кызды шакырып келуге агасынын баласын жумсады. Bipep минеттен кешн Данагул де келдь Элиханньщ ж уреп атша тулап, алкымына тыгылгандай, тип байлангандай 6ip куй кеигп. Кыздьщ бетше дурыстап карай алмай жанарын тай- дыра TycTi. Tiicren карауга дэтт - дэрмеш бой бермейтшдей. EKi бетт дуылдап, д енеа ысып барады. Кыз расында да Kepiicri ед1, орта гана бойлы, шашы коныр 103
К в п KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 spi коп-кою, донгелек жузда, кас-Kipniri кап-кара болмаса да жанарына жарасымдылыкпен у й л ес т тур. Бул кер1шстерд1 Элихан урлана бакылап тур, ал кыз Элиханга емес досына назар аударуда болатын. Эйткеш тш катып турган да сол. Bip керген 6inic, exi керген таныс, уш керген кеп нукте дегендей, танысып койывдар, - дед1 досы келеы кезекте Элиханга карап кез кысып, «б1рдеме десещш» дегендей емеурш танытып. EciMiM - Элихан, - дед1 бул осы жолы да кызга тура карай алмай. Данагул, - дед1 кыз да кызарып. Дегенмен оньщ отюрлеу екенднт байкалып калды. Жарайды, баска кандай буйымтайларыцыз бар ?- деп сурады сосын кыз. О сы сэтге досы темем тартуды сылтауратып акырын аулактап, сытылып Kerri де exeyi enai онаша калды. Ай та бер, - дед1 кыз енд1 «сенге» к о ш т . Элиханньщ аузына сез туспей кыстыгып калды. Сосын бар куатын жинагандай басын сэл кетерд1 де: М ен с е т бурыннан унатамын, - дед1 туншыга тш катып. Кызык екен, танымайтын адамды калайша унатуга болады? Таныгалы коп болды. Кыз кулш ж1бердп Keuiip саган кулмеске амалым жок. Б1з бугш гана таны сып турмыз емес пе?! Солайы солай гой, 6ipax, мен ceHi б1лемш ,-деп койнынан кыздьщ сурет1н алып шыкты. Бул сенде кайдан ж ур? М ен саган берген жок ед1м Fofi. Жогалтып алып таппай жур ед1м, жаксы болды гой, ез1ме кайтар. Тауып алдым. Ендо бул ез1мдш, бере алмаймын. Кыз эппак TicTepiH корсете рахатганып турып кулш алды. 031мде де осы жалгыз данасы бар едь Не icTeftciH оны? Мен саган баска да мынау деген кыздардьщ cypeTiH тауып берешн, - деп бас бармагын шошайтты. Жо-жок, атай корме, кажеп жок. М ен уш ш сен гана кажете щ. 104
Ербсщыт НУСШУЛЫ Осындай екеуара эзш-шыны аралас тш катысулардан кейш Элиханга да 6ip батылдык xipin, оны e3i де байкамай калган ед1. Бул KyHi жлтг туннщ 6ip уагына дейш коз шген жок. Уйыктайтын белмесшщ жарыгын да едпрмещ. Данагулдщ суретше карал жату уппн. Эрине ол кызга суретш кайтарып берген жок. Онысына кьв да ренж1меген сиякгы. Енда мше сурегген айрылып калатындай немесе жогалтып алардай тун ортасына дейш караумен жатып, уйкысы келген кезде cyperri шел erxnin сушп алды да жастыгынын астына жасырды. К елеа аптада осы суреттеп «Данагулден ескертюш!» де ген сездщ тусына «Элиханга!» деген сез косылды. А л арада алты ай еткенде Данагул сэукеле киш, Элиханнын киялы акикатка айналды. Уйлену тойы да тэп-Toyip кещлдепдей erri. «Бул - в\\ир1мдеп ен тэтп, бал татыган кундер1м екен» дел куб1рлед1 Элихан енда уйыктауга ынгайланып. Сейткен Данагушмен болган жагдай мынау. Е ш п 6ip сэт Данагулд1 сагынды. Осы- нау т эт а сез1мге тербелш ол уйыктап та Kerri. 47 0 з icTepiHe адал азаматтар курылыс жумысын каркынды журпзе бастады да Элиханга em6ip салмак салган жок. Keft6ip кездер1 текке карал турудан уялгандыктан ба, exi бшекп сыбанып тастап бул да кара жумыска араласып х ет т журдк Ал , жумысшылардьщ бар ермеп - Ержолды мазак етумен шектелуде болды. Ержол бутан шамдана коймайды, тек ыржиып кулумен гана болады. - Жйтггер бул Ержол дегенщ салак болып бгта, - дел кулд1 житгтердщ 6ipi - Bipece кызынын cypeTiH жогалтып алады, енд1 61рде кызына жазган хатын да ашык-шашык та стап умыт калдырады. - А л сен оны окыдьщ б а ?- дел сурады 6ipi. - BipeyaiH хатын оку - барып турган мэдениетазд1к, - дел дауыстады Ержол тагы 6ip мазактын алдын алуга тырыса сезге араласа. 105
к е п KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 - Мен окиын деп ойлаган жок ед1м, жуыкта эйел1м хат жазып, Дэулет агадан 6epin ж1берцтп, жаналыктар айткысы келген гой. Сосын эйел1мнщ маган жазган хаты екен деп куанганнан окып Ж1берд1м. Ержолдьщ хаты екещцгщ хат сонында 6ip-aK бшд1м емес пе?! Бэсе деймш-ау эйел1м неге елш -euiin Meni сагынып калды десем. Б1зге эйел1м1з урыспай журсе - соган куанушы ед1к. Бул э з т г е курылысшылар жамырай кулнтп Ci3 де OTipiKKe шебер екенЫз, - дед1 Ержол шыдай алмай - Келшшегшщ жазуын танымайды дегенге юм сенед1? Bi3 ешй саган Караганда картайдык кой. Онын устше эй е л т н щ жазуын осыдан оншакты куннщ алдында гана алгаш рет корд1м емес пе?! Оны да умытып калдык. Бурын TinTi хат дегсннщ не екенш бшмейтшб1з. Ары кеткенде отыздан енд1 гана астыныз, сейте тура картайды кдей аз, - деп ендi Ержол да Kyniп, колдау куткендей айналасындагыларга карады. «Ещ н не дер екенсщ?» деген- дей жан-жагына масаттана карады. Оны сен отыздан асканда гана тусшесщ. Сонымен ол кызына не айтыпты, энпме болсын соны баяндашы. дед1 ж ш т п н 6ipi колындагы Kipnium Tycipin алуга таяп селкшдеп кулш. И э, не жазыпты?- деп жамырасты калгандары да. Не жазды дейсщ, «суйем. сагындым» депт1. Осы сездерше «ж етп ме, жок па?» дегещй Ержолдан ол отыздан асып, кырыкка жеткен кезшде 6ip сурасак кой uiipxiH, - деген де дауыс шыкты. Баганадан 6epi каркылдап, кулиге карык болып турган Элихан кулп сш сап тыйды да муная Tepic бурылды. Осыдан кептеген жыл бурынгы езш Ержолмен салыстырды. «Иэ, мен де Ержол сиякты ойладым, ез суйгсн кызымды дэл Ер- жолдай аяладым, сагындым. Суйген жарымды ешкашан да, eui6ip сэтте де е ш к т г е де айырбастамайтын жаннын 6ipi - мен ед1м гой. Сол 6ip суйюпеншшкке толы сертген не калды. Опасыз болам деп ойлап па сд1м? Э лд е махаббат дегеннш оз! OTKiHuii б1рдеме ме немесе езепщй ертер е н т ш т е р ме?» деп муная ойланып кеткен едк ойын: 106
Ербацыт НУС1ПУЛЫ Oho, Ержолдын хат тасушысы да кеп калды, - деген элдеюмнщ дауысы б о л т япбердь Бул келген - Дэулет едь Шанды «бурк» eTKi3in «Ж ип» кeлiгi де келш токтай берщ. Халдарын калай, ж йтггер?- деп Дэулет колын кетере жумысшыларга сэлем берд1 де Элиханга карай бурылды. Bapi жаксы, ага, - деген жамыраган дауыстармен 6ipre Дэулеттш: Элеке, калайсын?- деген сэлем 6epyi катар шыкты. Е спд он з гой, 6api де жаксы. Жарайсындар, каркындарын жаман емес кершедг Жнтгтернйз мыкты екен, - дед1 Элихан шынайы ризалыкпен. И э, бэр| де « С ен тур, мен атайын» дейтшдер. в з щ туралы айтшы, мына кыр вм1ршен жапыккан жоксын ба? Ж о к , маган жаккан сиякты. Дурыс айтасын, сен алгаш осында келгенде эппак шелмектей тым жудеу едщ, 6ip жарым айдын im b ue кызыл шырайланып, жасарып кеткендейсщ. Капай десем де бул жер, осы жумыс маган унады. Ержол туралы энпмеден кешн Элиханнын ещц 6ip сэт Данагулмен тшдесуге куштарлыгы оянды. Бул жердей уялы телефонмен байланыс жасау мумкш емеспктен гана бос киялга ерш бердг 48 Кунрайыбузылып,жанбыржшлеп,жербет1дымкылданып, тун суытып, кеш лаз куз де renin ж етп. Булар салып жаткан гимараттын Kipniiui тез каланып бггкешмен eciK-терезе, сантехникапык курылгылары, тебесш шатырлау катарлы жумыстар саябырсып калды, кейде осы жумыстарга кажетп курылыс материапдары да у з ш п , уакытында келмей калып журдг Онын уст!не бул ешрде жш болатын ак жауын да icre бвгет болумен болды. Ауа райы да салкындагандыктан кипз уйлерге тем1р пештер койылып, от жагылган. Бул манайдагы малшылар да кыс дайындыгына кауырт Kipicin, пшендерш дайындап алды. Кейб1р жнтгтердщ калага кайткысы келш, 107
К в п KYTKEH КвКТЕМЕДI уймнй, бала-шагаларын сагынгандары да бар. Ондайлардьщ б1рл1-жарымы влгейге 6ip-exi кунге барып та кайтып журдк А л , Элихан бул арадан козгалган жок, козгалганда кайда бармак? Манайындагылардьщ йпшде бутан тан калып жургендер1 де бар екенш iurreft сезедь Жуыкга ею ж т т п ц эцпмесш де абайсызда тындап калганы бар. Э н п м е Элихан туралы едк Элекеннен баскамыз уй1м1зге барып та келдш. Бэсе деймш-ау, бул TinTi артында аландайтын адамы жоктай жур гой. Мумк1н, эл1 уйленбеген шыгар. Уйленген, эйел1 бар кершедн Уйленбегенде ше, ай карап жур дейсщ бе? Кем дегенде отыздьщ жуан ортасына кeлдi емес пе?! М умю н ол 6i3re Караганда сабырлы api салмакты жнтт шыгар. Teri солай-ау деймш. ©frreyip ушып-конба мшез1 жок керш ей гой. Окыс ecTin калган бул энпме Элиханга эсер ет- пей коймады. «М енщ аландайтын мэселелер1м артымда тым коп eKeiiin булар кайдан бшсш» деп ойлады сосын. 1штей уакытгы санаумен де кун етюзедг Санайтын ce6e6i Еркенурдын босанар уакытын межелеу. 0 з есебшше ол кез тым таяп тур. Одан кешн не болатыны туралы ойлауга кулыксыз, нактырак айтсак, дэтт бара бермейдн TinTi ен oepriciH айтканда мына курылыс салынып б(ткеннен кешн кайда бармак? Буны да мыктап ойланган жен. Далага шыгып келген жйтг «ByriH де ак жауын болатындыгын, айналадан ештене кершбейтш буркеу екендггш, сондыктан, ойнау уш ш карталарды дайындай беру KepeicririH» айта юрдь Кеше де куш бойы жанбыр куйып, булар буйыгып киг!з уйде отырып кана кун етюзген. вйткеш , жумысты жалгастыратын ешкандай мумюндж жок. Тебедеп узнстщ жукалау жершен жанбыр тамшысы соргалап, астына шелек койылган ещ . Эуелде тамшы «тырс-тырс» тамып турган, енд1 «шолп-шолп» еткен дыбыс шыгады. Бул шелекпн жанбыр
Ербсщыт НУС1П¥ЛЫ суына тола бастаганынын бел псь Тундж жабылгандыктан кипз уйдщ iuiiH карангылык басып, май шам да шак ке- лер емес. Мундайда 6ipi шамды унемдеу KepeicririH айтса Kenecici загип адамша карангыда отыру м умю н eMecririH дэлелдеп карсы болады. А л , каргага онша кыры жок Э лихан эрнеш 6ip ойлау- мен, элденеш киялдаумен, жата берумен гана кун етюзуге мэжбур. Ортадагы кызып турган пеш те отбасындагы жылылыкты, 6ip жайлы кештерд1 ойга оралтады. «Були калайша кандай ас 33ipnen жатканымды сурамай отырсьщ?» дер ед! сэб1з косып езбекше палау nicipin жаткан Данагул Элиханга наздана тш катып. «Жаным-ау, онсыз да менщ ен с уш кп асымды дайындап жатканынды ce3in отыр- мын гой». «С ен щ ce3in отырганынды эрине мен бш емш , алайда сурай сапсан мен кещлденш калар ед1м , мактанар eniM, сейтш саган деген ыстык ыкылас, кеципмд! бивдрер ед1м». «Bi3 6api6ip 6ip-6ipiMi3fli суйем1з, Tinci3-aK тусшеназ гой. Осынын вз1-ак жетпей ме?» ( кулед1 ) «Tuici3 TyciHicy аздык етедк Жаксы сез - жарым ырыс. B cipece, эйел куйеушен эдем1 сездер, жылы катынастар тшейдЬ). «Олай болса басынан бастайык, кандай ас эз1рлеп жатырсын, жа- ным?». «Сенщ ен суш кп асынды, куш м». «Палау гой ол, езбек палауы. Сенщ осы асты дайындайтынынды 6inin ем», «вйткеш мен сеш сондай жаксы кврем гой». «М ен де « С ек- сен кыз серуенге шыкса-дагы» езщщ гана каладым гой. Суйем гой, ейткеш». Осыны айтып ол эйелш суйш -суш п алар еда. «Койшы, Элихан, ayeni тамак эз1рлеп алайык та, карнын да ашкан шыгар» дер ед1 Данагул. «Сосын кушактайын ба?» деп Элихан жайлап кушагынан босататын. « И э, сосын кушакта» дер efli сонда Данагул де KyniMcipen. Расында да сол 6ip кез ен бакытгы да бал татыган кундер едг Пештщ кызуы, журек жылуы, отбасындагы ыстык кещл epiKci3 шаттыкка белеп, бакытка кенелтетш. Енд1 6ip сэт Элихан тесепнен турып, пеш жанына келш отырды. Оиын ыстык табына алакандарын таятты. 109
К в п KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 49 Ызгарларын, муз-карларын eprin караша да келш жетп. У ш кабатты эсем гимарат та салынып 6iiTi. Бугш бул макай тагы да мерекеге беленш, койлар сойылып, казандар асыл- ды. Дэулет вз1мен 6ipre кейб1р басшы кызметкерлер мен энпл-куйнплерд1 ерте келдг KiiuiripiM салтанатгы жиын да е т о . С е з алгандар Дэулетп, курылысшыларды мактап, мадактаумен болды. К и л з уйдщ Gipine арнайы дастар- хан да жасалган. Жиыннан сон влгейлж энпп - куйшшер даланы эсем эндерге, кумб1рл1 куйлерге беледа. Сосын Дэулет ©лгейден келген конактар мен курылысшыларды дастарханга шакырды. К ипз уйде буларды даяшы эйелдер карсы алды. Bip эредште Дэулет Элиханды эйел1мен таны- стыруды жен кердг Мына келшшек - менщ эйел1м Эсемж ан. Kepin турсын эсем десе эсем жан. А л , мына жнтг Элихан. 03iHe айткан ед1м гой Элекен жайлы. И э, айткансын, еа м д е , халщ калай, Элихан? Мунда жаз- да келш едщ, енд1 кыста кайтып барасьщ. Алайда, кеп ic тындырдындар. Ризамыз сендерге. ©леке, - дед1 сосын Дэулет тагы да - Мен сен туралы ау- руханада 6ipre жатканымызды гана айткан ед1м, - деп ез сездерш тузетш койды. Тагы не айтылуы керек efli?- деп Эсемж ан кулдг Айтпакшы Эсемж ан туралы да саган айттым-ау деймш. И э, айткансыз. Б1здщ шал сонда мен жайында не деп жур? Ci3fli эрине мактады, «сездщ емес icTiH адамы, кеп сейлемейтш момын эйел» деген едг Оган да ш ую р ш ш к, жарайды конактарды KyTin алайык, сосын KiMHiH юм екенш айтармыз, - деп кулда. Бул сездерге ею еркек те кушп, Дэулет Элиханга карап кезш де кысып койды. Каладан келген эншшер мен куйшшер мунда да карал отырмады. T im i, курылысшылар арасында да домбырага 110
Ербацыт НУС1ЩЛЫ косылып эн айтатындар табылып жатты. Ж т т т е р ас устш де де Ержолды кагытпапауын коймады. Bi3 ас iuiin, аяк босатып мэзб1з, ал Ержолды ойлайтын 6ipiMi3 жок, - дейд1 жйтгтердщ 6ipi. Расында да 6i3 тойдьщ таркамауын linen отырмыз. Ал ол болса кызын сагынып, кустай уш уга дайын отыр, тым асыгып отырган сьщайлы, - дейд1 екшшкл. Ол да 6i3fli TyciHciH. Эйел1м1зге несш е асыгамыз? Ержол сиякты емес ыстык-суыгымыз басылган. Егер эйел1м1з «А й - лап-жылдап журш алатындай не кершдЁ?» деп бетген алмаса 6i3 уш ш сол куаныш, - деп тагы 6ipey сезге араласып ед1, оган 6opi де ду кулдй Кеш болып карашанын кыска куш де уясына бата бастаган ед1, конактар тарап, кел1ктерш оталдыра бастады. Элихан, б1збен жур, ещн Олгейге барып, Эсемжаннын конагы болайык, - дед1 Дэулет. Жумысшылардын жартысы 6ip-exi кунге калып, уйлерд1 жыгып, курылыс материалдары мен курап-жабдыктарды THicii жерлерге жетабзу уш ш калды да Kefi6ipi жол журуге камданып, буынып-тушне бастады. А л , Ержол айтса айткандай баягыда-ак тынкиып KHiHin, оны-мунысын дорба- сына салып койыпты. Элихан да жылдам дайын болды. 50 Элгейге табаны тимпмен-ак 6ipiHmi мэселе ретшде Данагул мен Еркенурга телефон согып ед1, екеушщ телефо ны да coHflipyai екен. Бул эрине Элиханды 6ipa3 састырды. «Енд1 не icTeyiM керек, кайда барамын?» деген санадагы сан сауап жегщей жедй Дэулеттщ ею кабатты, кен сарайдай сэулегп уйшде конган кунн1н ертешнде Дэулет танертенгшк шэй устшде: Элеке, сенен бЬдщ етшшпм1з бар ед1, - деп шэшн сорап- тап койды. Айта 6epiw3, ол кандай orinim ед1?- деп сурады бул да елендеп. Еимаратымызды салып б т р д ж ... Ill
К в П KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 Сендердщ аркаларында, - деп сезд1 белд1 Эсемжан. И э, Эсемж ан дурыс айтады, - дед1 сосын Дэулет. Алгысты курылысты денелей салган азаматтарга айткандарьщыз жен, - деп сыпайылык таныта кысылып калды Элихан. Сен оган кысылма, сенщ де м1ндетщ зор болды, - деп Дэулет сезш жапгастырды - Енд1 женген екеу1м1з Уланбатырга барып денсаулыгымызды тексертш, болса емделш кайтсак па деп отырмыз. И э, оларьщыз жен екен. Ж еш жен гой, алайда, 6i3 кем легенде ею апта аялдайтын TypiMi3 бар. Kepin отырсьщ, бапалар окуда, ана юшкентай ею кызга бас-кез болып осы уйде кала турсан. Эрине егер баска шаруаларьщ болмаса, 33ip ауылга кайтпаймын десен гана. У й д е п ек1 кыздын 6ipi - Дэулет аганнын, eKiHuiici менin туысым. Э к е- meuienepi кырда турады. Былай шаруага ширак, укыпты кыздар, каз1р олар жок, кешюсш керерсш, - деп TyciHflipfli Эсемжан. Жарайды, Дэке, женеше, дегендерщ1з болсын. Эз1р кайта коймаспын. Осында да 6ipa3 шаруаларым бар, соларды рет- теп алуым керек, - дед1 бул да. Ендеше жаксы болды, - деп туйшдедц Дэулет - Айтпакшы пэтер1ьцц не ютедщ? Оны иес1не етюзш тастаганмын, кырга кетердщ алдында. Эсемж ан тандана карады, 6ipaK, ештене дей коймады. 0з уйщдей Kepin, осында бол, алдын-ала ракмет саган, - деп орнынан турды сосын Дэулет осы энпменщ аякталганынан хабар 6epin. «Teri менщ 33ip бара коятын жер1м де, басымда баспана да жок екещцпн бшген сон Дэулет агамнын ойлап тапканы осы болган екен-ау. Эйтпесе, айдын, куннщ аманында бул уйге жау шабар деймющ. Кыздар да бой жетш калгандар шыгар. Дэкецнщ бул жаксылыгын умыта коймаспын» деп ойлады бул. KemKiciH ею кызды сыртынан гана шала-шарпы Kepin калды. бйткеш, олар кебшде ез белмелершде болатын кершедь Bip устелдщ басында уй иелер1 жэне Элихан yuieyi 112
Ербацыт НУСШУЛЫ гана отырып кеиш ас iiirri. С осы н уй иелер1 жолга дайында- лумен болды. Элиханга да 6ip KiiuLney жатын белме тидк Бул белмеде де теледидар бар екен. EHfliri epMeri де сол болды. «Уй иeлepi каладан келген сон 6ip женш табармын, оган каз1рден бастап басымды катыра бермейш» деген ой бунын сэры уайымга салыну жо- лын бегегендей болды. 51 КелеЫ кун1 уй иелер1 коштасып, эуежайга Kerri де бул мынау кен сарайдай алып гимаратта жапгыз калды. 0йтеу1р тусте туннен калган erri суыктай жеп, ыстык шэй iujin алды. Бул жарты жыл бойы жалгыз туруга тоселген, тек сонгы торт айда кеппен 6ipre кун OTKi3in, енда оган eri уй рен т калыпты. Содан да болар «тып-тыныш, жым-жырт» калай OMip cypreHiHe таны бар. Онын устше мынадай улкен гимаратта туру да тым кещ лаз сиякты кершдг Кырдагы ез колымен салып алган жупыны ушн де сагынгандай. Кешке кас карая бере Keaiciri алгандай GipiHin арты- нан 6ipi eKi бойжеткен де келдь Олардын келгенш езара энпмелершен бшген Элиханды арада 6ipa3 уакыт еткенде кыздардьщ 6ipi ас уйге шэйге шакырды. А л , шэй камдап журген кызды кергенде Элихан сглеШй де калды. Кыз да муны коре сала жактырмаган гишшмен Tepic айналды. Бул - Еркенурдын ушне келт-кетш журетш, элп ишкентай М ар- жанды алып кетш багатын ciHuiici efli. Сэлеметандер ме, кыздар?- дед1 Элихан екеуше кезек карап. Кыздын 6ipi акырын гана: Сэлеметаз, - деп жауап кайтарды, ал эл п Еркенурдын ciHinici жапт етш 6ip карады да ткп каткан жок. «Мен журген жерде сен журед1 екенсщ» деп жактырмай тургандай. Ал , кыздар, дэм дегешм1з - осы. Жарты ай болса да енд1 6ip шатырдьщ астында турмакпыз. Ягни 6ip уйдщ адамы- мыз ендг Сондыктан кэш танысып кояйык. Мен in eciMiM - Элихан - улкендшш керсеткендей соз бастап.
К в П KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 Гупнур, елдщ 6api Гул деп атайды, - дед1 элпнде шэйге шакырган кыз - Дэулет аганын жакын карындасымын. Мен - Ецшкшн, - дед1 Еркенурдын ci«uiici Tepic караган калпында. «Эсемжанньщ туысы осы кыз болды» деп ойлады Элихан. Шэй унс1з irnumi, кешю ас устш де де тартымды эцпме ep6ireH жок. ЭЫ ресе, Ещнк ауыз ашпай-ак койды. Тек б1рнеше куннен кешн гана тшдесудщ ретт келдг Keneci кундердщ 6ipiime Гулнур кешкюш достарымен кыдырып Kerri де Ещйк exeyi онаша калды. Элиханньщ ашыгып карыны шурылдай бастаганда эйтеу1р кеппа аска шакырды Ещйк. Мен1н юнэм н е ? - деп сурауга мэжбур болды Элихан ас устшде. Мен с1зд! юнэлап отырган жокпын Tirrri де. Олай болса энпме айтайык. Карсы емесп1н, айта 6epiHi3. Осындай 6ip ттл катысуга Ецпйггщ 03i де онша карсы eMecTiri - оныц жузшен байкалып турган болатын. М ен ceHi Еркенурдын уйшен тунгыш Kepin ед1м. Ол сенщ кiмiн. ед1? Еркенур менщ жакын апайларымньщ 6ipi. Енд1 м е т «бул уйде кайдан ж ур?» деп кызыктап отырган боларсыз? Ойымнын устшен туст1н. Эсемж ан тэтенщ жакын апайы - менщ шешем. Сонда бул уйдщ иелер1 Еркенурды тануы мумкш бе? Корыкпаныз, Эсемж ан апай сырттай тануы мумкш, ал, Дэулет агай танымайды деп ойлаймын. Мен1н неге коркуым керек, соны айтшы? Ж эй эншешн, Еркенурдын туысы ретшдеci3екеулервдздщ араларьщыздагы катынастан хабары болса ынгайсыз емес пе?! Б1зд1 кандай катынаста болды деп ойлайсын? Ещ н ол - белгин жай емес пе, басы бос, эдем1 эйедщ ж т т г е р д щ тещректей береттш рас кой. Б|3 жай достар болсак ше? 114
Ербацыт НУСШУЛЫ Бундай жумбактын KiMre кереп бар? Адамдардын басындагы кейб1р жайлар т у р -т уа , журю-турысынан-ак байкалып калмай ма?! Муньща да келютйс дешк. С ен мынаны айтшы, ол Казакстанга не уш ш Kerri? Маган оны ашып айткан жок. KeTKici келген, сосын кет- кен де. Дурыс екен, ал сенде оныц Казакстандагы телефонынын HGMipi бар ма? Бар, оны кайтеЫз? Туу, тамаша болды гой. Элихан шынымен куанып, ор- нынан турып Енлнстщ бетшен суйш алгысы келд1 де езш эрен устады. «Б1рдемеш бущпрш алып, HOMipiH ала алмай калармын» деген 6ip ой басынаокыстан сап ете калгандыктан. Ал «Оны кайтеаз?» деген кыз сауалын ecTireH де жок, eci шыгып кетсе керек. Неге сонша куандьщыз, мен ci3re HOMipai берешн деп турган жокпын гой. Бере гой кушм, Ещикжан. Еркенур не деп ойлайды? Ол карсы болмайды, кер де тур. Айта койшы, Ещпкжан-ау. Карсы болмайтынын мен кайдан бшейш? Жок бере ал- маймын. Кульщ боп кетешн, бере салшы. Маган кулдьщ кажет! жок. TyciHiui, жаным. Мен ci3re «жаным» емеспш. Туу, не деп кегпм, «жаным» дед1м б е ?- деп не айтып, не койып жатканына да бакылау жасай алмай калганын енд1 багамдады. Bip еттш пмд! жерге тастамашы, - деп жалына жыларман куйге туст1 - М ен ушш каншама манызды десещш. Жок жалынбаныз, нем1рш мына маган бергеш сиякты ci3re неге бермеген? Бутан Караганда азбен катынасын y3rici келген гой. TinTi де олай емес, мен терт ай бойы телефон байланысы жок жерде, Дэулет агалардьщ курылысын салу жумысына 115
К в п KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 катыстым гой, тусш сещ ш . Телефоным сещ н рут болатын. С ез жок ол маган жалгады да. Бэс Tire аламын. Бшмеймш, бшмеймш. Ешкандай руксатсыз эйел адамньщ HOMipiH жнттке бере салу деген... Элтзресщ бе? Элихан шынымен жыламсырады. Жарайды, ертен мен Еркенурмен телефон аркылы сейлесешн, егер руксатын берсе, эрине... Ka3ip-ax сойлесуге болады гой. Кыркына шыдаган екенЫз, ещц кырык 6ipiHeде шыданыз. Ал , жаксы дем алыцыз. М ен ещц ез белмеме барамын, - деп Ецппс Kecin айтты да Элихан: Жарайды, - деп басын изеуге мэжбур бодцы. 53 Элихан буп тунщ уйкысыз етюзд1 деуге де болады. Э з есебшше, Еркенур да енднт кол-аягын бауырына алып, юшкентай бебек - Элиханньщ 6eneci дуниеге келген шыгар. Еркенурдьщ бутан калдырган хатына Караганда бул жайды Ецлнс те бишейщ деген сез. Калай дегенмен де eMipre келуге тшс сэби туралы хабардын болу мумкшдит Элиханньщ кайдан кезш iniHaipciH. Енш MiHe журеп атша тулап Енлйсп кутуде. Таннан тура сала дукенге ж упр д ь У й д е п кыздарга ар- нап торт, сусы н, жемгстер алды. Эйтеу1р кыздардын сонын ш ш д е Ецл ж тщ кещ лш табу керек болган сон аянып калмады. С осы н уйде басын буркенш , куш бойы жатумен болды. Каншама рет берш мейш лесе де шым-шытырык ойлар каумалап басынан шыкпайды. К ун сайын ермел бо- лып журген теледидарга TinTi де к е ц ш согар емес. А л , кешке Ецш к еЫкген Kipe сураганы: Еркенурмен тшдестщ бе? - болды. Э л жауап орны- на тшдей кагазга HeMipai жазьш берд1 де куле карап ез белмесше етш Kerri. Ш етелге с ей л есетш арнайы карточканьщ катарынан 6ipHenieyiH багана дукенге барган жолда-ак сатып алган. Терен 6ip тыныс алып, езше-ез1 келгендей бодцы да ез белмесше барып, ecucri жаксыпап жауьш алып, Еркенурдьщ 116
Ербацыт НУС1П¥ЛЫ HSMipiH тере бастады. Журеп дурсщдеп, колдарынын даршдегенш байкады. Кеп кутпрмей-ак Еркенур телефонды котерщ. Сэлем, тындап турсын ба, Ерке, бул мен гой, Элиханмы н, - дед1 fler6ipi кете. Xanin калай Элихан? Ел-журт аман ба? Еркенурдын дау- ысы даршдеп, кецш пз тш катты. «М ум ю н , толкыгандш бо- лар, оган да онай деймклн?» деп ойлап улгерд1 жйтг. Аманбыз. 0з1н калайсын, денсаулыгын ше? Bi3fli койшы. Bipa3 ауырып ед1м, каз1р кудайга ш уюр тэу1рмш. Киын болтан екен, денсаулыгынды кут. Ракмет, тырысам той. Босанганыма 6ipa3 болып калды. ¥л туды, куттыктаймын! Ракмет саган, суйд1м сеш , мен бакыттымын. О л бакыггы мына сен сыйладын матан. KiMre тарткан екен депп, кшпсентай кулыншагым сол? Не дешн, e3iH керерсщ. Мынадай бакытты сэттерде касында бола алмаганым кандай oKinim депп. Оган не шара, баска б1здщ колдан не келетш eni? TyciHeM той, т н т , куаныштан eciM де шытып, TiniM байлангандай, кайдасын сен , саган баргым келедь О л мумюн емес. Неге, мен баламды KepyiM керек кой. KepeciH, KepeciH оны, сэл шыда. Буп сезще де куанып калдым гой. ©3iMfli курбан етсем де сеш куантам деп ед1м гой. Телефонный ар жагынан Еркенурдын жылаганы бш ш дь Сен жылап турган жоксын ба, жаным? Жыламашы, ©Mipre нэресте келд1 гой. Куаншы. Е , сен не бшем дейсщ? Орине онай емес, менщ де жылагым к елт кетп. Енщ ешкашан Данагулд1 ренж1те корме. MeHi жаксы корсен, сыйласан солай icTe. Жарайды, 6ipaK-... Б1рак-М1рагынды коя тур, отшем. «Данагулд1 ешкашан ренж1тпеймш» деп уэде бер. Жарайды, жарайды. 117
К О П K Y T K E H К в К Т Е М ЕД1 Bi3 ойлана-ойлана бепенщ еам ш Танжарык деп койдык. Калай, унай ма саган? Ал с е т и пйарщщ сурау мумюн болма- ды, кеппр. Ештене етпейд1, саган унаса маган да унайды деп бит Та- маша ес!м екен. Танжарыкка экесшен «сэлем» де, etceyiaai де беттертнен сущим. Ал , Д а н а гу л...- дей берд1 де Еркенур тагы да жылап ж1берд1, булан api сейлесе алмай excireH уш естщдь Ерке, не болды саган, Данагул туралы не айтпак едщ? Тындап турсын ба деймш, жылай кермепн етшем. Ке - mi - ip, - дед1 Еркенур тутыга жылап, сосын байла- ныс узивд. Дэл осы кездеп Элиханнын бастан еткерген сез1мш сурет- теп жетюзу де мумюн емес едг Улкен куаныш устше жанды жейтш аландау косылып, коркыныш дейм1з бе, элде уайым ба 6ip Typni сез1мдер жан дуниесшде селбесумен 6ipre жана гана Еркенурдьщ «Сен не бшем дейсщ?» немесе «Bi3 ойлана-ойла на б е п ет ц eciMiH Танжарык койдык» дей келе Данагул жайлы айта бере жылауы да uieuiyi киын жумбак болгандай. «Мен де кеп жайдан хабарсыз болганым гой сонда» деген оймен 6ipre онын «Bi3» дегеш юмдер сонда? Данагулд1 айтып неге жы- лайды?» деген сан сауап сана туктрш де мыктап орын алып улгергешмен Танжарыктьщ дуниеге келш, езшщ эке болуы - баска мэселелерд1 келеа кезекке ысырып, куаныш ce3iMi бой- ын билей бастады да KyniMcipefli. Белмесшен шыкгы. Арманьщызга жеттвдз бе, ещй шамасы торт жейм1з гой, солай м а ?- деп кулд1 Ещпк. Элихан сонда барып е с т жигандай тагы да кул1маредг Сосын: ByriHri куаныш курметше, эрине, торт жейм1з, - дедг И э, ансаган, жогалтып алган адамына кеп айлардан кешн тш катысу да улкен куаныш, - дед1 баска себептерд1 сезбеген калпы Енлж те. 54 Еркенурмен телефон аркылы сейлескеннен кешн онын Kefi6ip жумбактаулары, Данагулд! ауызга ала бере жылауы 118
Ербацыт НУСШУЛЫ - ещн Элиханды жатпай- турмай Данагулд1 ойлауга, оны мш детп турде тауып жуздесуге мэжбурлегендей. К ун сайын екщен уш рет оган телефон сокканымен «телефоны узулш деген гана жауаптар естшген сон кудер1 де узите бастады. Енд1 жапгыз гана уш т калды, ол - балдызы Гулс1мд1 тау ып тищесу. вйткеш «Данагулд! 6ip битее сол бшеда» деген туйшге келген. Дала соншалыкты эде\\п ед1, кешю кала шамдары жана жауган эппак карга шагылысып, жылт-жылт етеде. А у а да дымкылданып, шан-тозан айыккандай сарайын аша туседг Тургын уйдщ жанына келгенде K03i алдымен Еркенурдыц пэтершщ терезесше туст1. Терезеден TipmLniK нышаны байкалмайды. Тае тунек карангы. Бейне 6ip «Ещ н 6opi де 6irri» деп тургандай. Eciirri бутан Г ул ам нщ 63i ашты. Эуел1 Элиханга одырая карап алган Гулс1м сосын барып акырын сэлем берд1 де ас уйге карай шакырды. 0H i жудеу api сондай шаршанкы едг Кезшщ манайы да бшеулент icin кетштг Keuiip, Элихан, акырын свйлесешк, бажан тагы да мае. Оянып кете ме деп зэрем ушып отыр. А л халin калай езщ нщ? Е, халд1 нес1не сурайсын? Халдщ кандай екенш езщ де бшесщ. Сезем гой. М енщ жагдайым сендерден де жаман. Ой- лап отырсам Tinri Данагул екеущнщ мэселелерщ тукке турмайтындай. Б1здш де кай 6ip ж е п с т тур дейсщ? Жок, шынымды айтам, куйеу1м аракка салынып Kerri. Imin апганнан кетн ешюмге тшспей жата калса ештене де- мес ед1м. ¥рып-согады, кундеп керетЫм - сол, - деп жа- нарына ушрше калган жасты саусактарымен акырын суртш койды. Саган киын болып жур екен онда. Киын гана емес, ете киын, тозак дерсщ. Мумкш емдеу жасатып, аракты койганы дурыс шыгар. Айтуга онай гой. Ол жайында ауыз ашсац пэлеге калдым дей бер. Жарайды басынды ауыртпай-ак кояйын. Kepinocii KeTriH гой, жол болсын.
КОП КТТКЕН КвКТЕМ ЕД1 03in де б т ет ш шыгарсын, жана жылдагы окигадан кешн осы Элгейде жалгыз турып жатырмын. Бэрш бш ем , Данагул айткан. Сендердщ татуласуларын уш ш Данагулге де 6ipa3 сез шыгындауыма тура келдг Айтпакшы сенщ базарда туратынынды да мен айткан ед1м. Ракмет, енд1 менщ сурайын дегешм - Данагул кайда, те лефоны да сещцрулг Сен бшмейд1 екенсщ гой, ол Казакстанга Kerri емес пе?! Ал , не ymiH? «Бармасам болмайды, манызды жумысым бар» деда. Аягы да ауыр eai, оган караган жок. Кеткел1 мше уш айдан асты. Босанатын уакыты да болып калды. Н е дейсщ? М ен oirreyip кагыс ecTin турган жокпын ба, маган ондай ештене айткан жок едь Мен 03iHin айтканын айтып турмын. А л , аягынын ауыр екендйг туралы маган да Tic жарган жок еда, Казакстанга кетер1нде гана айггы. Тез келем деп efli, кеннкп гой. Бул калай болганы сонда? EHfli бала кетеру - эйелдер ymiH табиги жайт кой. Эри не, дегенмен, Г у л а м , сен эзшдеп турган жоксын ба? Э зш айтатындай менде кай 6ip кенш-куй бар дейсщ. ЕсДгешмд1 гана айтып турмын. Ещн куана бер. Эри не, эрине, бул улкен куаныш, ал сен!мен хабарласкан жок па, телефон согып дегендей. Ж о к , жым-жырт Kerri. Бул жаксы емес. Аман-есен болса екен. Алладан ещп соны ттлейм!з гой. Сенен OTmepiM - 6ip хабар бшсен маган хабарлас, - деп телефон HOMipiH айтгы. Жарайды, сен эл л пэтер1ндесщ бе? Элихан кыска гана сонгы айлардагы ез жагдайын жыл- дам айтып erri де шыгуга асыкты. Кайда, неге асыкканын 03i де бымейда. Басына келген алгашкы ой - «Осынын 6api TyciM емес пе екен?» деген ой болды. Екишн ой ете жаман едг «Менен неге жасырды еюкабат екендшн, мумкш баска б1реумен...». «Ж ок - жок, - деп дауыстап ж1берд! сосын 120
ЕрбсщытН У С Ш Л Ы сэл тынышталып - мумюн ем ес!». Шыгарып салып турган Г ул а м тандана басын шайкады. Далага шыккан сон к е ц ш 6ip турл1 апабуртты да бул куаныштарды б1реумен белкюЫ келдт EciHe ен алдымен Султанбек оралды. Куанышты жагдайлар болып тур, этап етуге капай карайсын?- дед1 оган. Каз1р барам, e3iaai кермегел1 тым коп уакыт болды, сагынып та KerriM, - дед! ол. Ек1 ж т т кала орталыгындагы ресторандардын 6ipiHe Kipin, тамак пен аракка тапсырыс бердт Элиханга дэрюерлер арак iuiyre тиым сапган efli. Алайда ол бугш дэрюерлерд! тындамауга беюндг 0Mipre келген юшкентай сэбилер упнн ииешк, - дед1 Султанбек мэн- жайга канган сон. Алайда, Данагулден хабар бше алмай отырмыз гой, - деп калды Элихан. Менщше, Данагул де е н д т аман-есен жещлдеп койды. «Жаксы соз - жарым ырыс» деген. С ен сейтш ею баланын axeci болып жатырсьщ. Ендеше дегенщ болсын, iuiin кояйык. Аракка кызып алган Элихан yuiiH барлыгы да керемет, 6api де гажап, айналасы ерекше куйге беленш кеткендей. Мынау дуниеге «алакайлап» оз куанышын бщгпрпЫ, жалпак элемге жария eTKici келетшдей. 55 Дэулеттер ею апта емес жиырмадай кун ж урю , желтоксан айы басталганнан кешн келдт Осы аралыктагы бар жаналыктарды Элихан Дэулетке оцашада бастан-аяк баян- дап берд1. Tinri пэтерш тапсырардагы Еркенурдьщ пэтер Hcci эйелге тастап кеткен хат мазмунын да умыт калдырган жок. Еркенур мен Данагулдщ кездесуш, олардыц 6ip-6ipiMeH TyciHicKeH сиякты болганы жайлы да айтуды умытпады. Кутгыктаймын!- деп кушактады Дэулет. Сосын б1раздан кейш барып: 121
к е п k y t k e h кект ЕМ ЕД1 Дегенмен туЫшказдеу жайлардьщ да бары рас, - деп к е г т коргендтн де ангартып ет п . Элихан тавдана api аландай карады. Буны сезген Дэулет: Каншама тусш ж аздеу болса да бул тек жаксылыктардын жоралгысы. Э л п Еркенурдын хатында айтылгандай сенin муддеце кайшы келмейдк Енд1 не болуы мумкш? Ещ п 6api де жаксы болады. Кенпкпей Данагулден де ха бар келед1. Сосын екеущ кайтадан косылып, бакытты ем1р cypeciimep. Кдрсы болмасан оган дешн осында кал. Дэулет ага, шынымды айтсам, оздерге конак болып, к у тш п жата 6epyai колайсыз керемш. Досы м да «уйге кел» деп шакырып ед1 (мунысы eTipix болатын). Элихан ш1м, еш нэрседен кысылма. Kepicbuue, сенщ осында бола турганын маган да жаксы. Кебшде мен де жалгызсыраймын. Жарайды онда, 6ip аздаган кунге кала турайын. М унын енд1 дурыс болды, ракмет саган! Р а к м е т мен ci3re айтуым керек кой. Сез1мд1 жерге тастамаганын уш ш айтып отырмын. 56 Желтоксан айынын ортасына карай Г у л а м телефон сокты. Элихан калайсын, суйшпй сурайын деп ед1м, сушнпнме не бересщ? Калаганынды ал да тез1рек айта гой. Данагул Казакстаннан келд1, бш есщ бе, жалгыз емес. Екеу болып келдг Кшкентайлы болдындар, куттыктаймын! Ракмет, сонда Данагул каз1р... Онын жайын менен сурама, каз1р ауылына кустай уш. Жарайды, тэты да ракмет! Гул ам нен кешн жеделдете Данагулге телефон сокты. Амансьщ ба, мен Элихан гой, денсаулыгын калай, жа- ным? 0 з халщ калай, 6i3 келin койдык. 122
Ербсщыт НУС1ПУЛЫ Куггыктаймын! взщда де, кшкентайымыз - юшкентай Элихан дерсщ. Куаныштымын. Ещц не турыс, келсенчй тез1рек. Барам, барам, бупн-ак сендерде болам Алла каласа. Ендеше кутемш. Элихан туе aya eci шыга жолга дайындалып жаткан кезде Дэулет пен Эсемж ан келдг Уш м е кайтайын деп жатырмын, - дед1 Элихан куанганынан дауысы Д1ршдей шыгып. Кандай кшмепен журмексщ ?- деп сурады Дэулет. Такси жалдаймын гой. О л кургырын тустен кешн табылмай калуы мумкш . Былай штейж, мен 6ip ж1гптен етш емш , ол ceHi жетюзш салады. Кайтеаз эуре болып? Сен1н куанышына жасаган тартуымыз болсын, бас тарт- па. Жайлы келж, жетш ал. Туу, eciMi3 шыгып айтпаппыз гой. Тывда Эсемжан, Элихан сэбшн болды. Эсемж ан да тандана таяп келдг Неткен дэттерщ берж едг Куттыктаймын, кшкентайдын бауы 6epiK болсын! Шашуын берем1з артынан. Ракмет, енщ мен журш кетешн. Тура тур, келж келгенше шэй iuiin алмаймыз ба?!—дед1 Эсемжан. 57 Данагул Элиханды 6ipece кулш, 6ipece жылап карсы алды. Калайсын, жаным?- деп Элихан 6ip минеттей оны кеудесше басып, ун св кушактады. Сосын Данагул 6eciKTeri сэбиге бастап барды. BeciK алдына барып, ттзерлеп отыра бергенде Элиханньщ ерж аз кезшен жас ыршып Kerri. С о сын сэбидщ басынан акырын сипап, енкейш узак шскедг Сосын келшшегш кайта кушактап бетшен суйдг Тура сенен аумайды, карашы езщ, деп сыбырлады Данагул. 123
К в п КТГКЕН КвКТЕМ ЕД1 И э керш турмын, мен бакытгымын. Б13 бакыттымыз. И э, 613 бакыттымыз. Элиханнын келгеншен хабардар болып, осы отбасындагы куанышка «кутты болсын» айтуга жанашырлары келе бастады. Ен алдымен арсаландап досы Болатжан келд1 ке лш ш епм е н. Элеке-ау, с е т сагындык кой, - деп кушактап амандасты ол - К1шкентайларыннын гумыры узак болсын! Элихан енд1 байкады, Данагул дастархан да жасап койыпты. С осы н Данагулдщ эке-шеше, ага-женгелер1 келе бастады. ЭкеЫ мал алдырып, бата жасады. Ештене болматандай жылы, сыпайы катынастар орын алды. Эрине куаныш болтан сон арактар да куйылды. Элихан мен Болат жан 6ip-eKi рюмке кетергеш болмаса еш юм шпмдйске жо- лай коймады. Sip эред1кге шылым шегуге шыккан Элихан Дэулет агасына телефон сокты. Ракмет, ата, ci3re, жаксы жетпм. Жаксы болды. ал, кещл-куйщ калай? Bapi де тамаша, пплдехана басталып та Kerri. Кутты болсын! А га, мен eciM шыгып журш , шздерге «журвдздер» деп те айтпаппын той. Каз1р-ак келвдздер, куанышка ортак болыныздар. Bi3 женген eKeyiMi3 бару жагын ойластырып та койдык. Жаксы болды той, ендеше. Жаксы болганда былай, 6i3 кудай жол берсе тура желтоксаннын отыз 6ipi KyHi барамыз. Жана жылды ceHiH ушнде карсы алмакпыз. И птен тамаша! Асыта кутем1з Ыздердт Дэулеттен кешн Суптанбек досына хабарласты. О л да жана жылда келеттн болып уэде бердй Ещ п юшкентайдын атын коймаймыз ба, эке, кандай ой- дасы з?- дед! 6ip кезде Данагулдщ атасы экесше иек катып. Балага ат койылтан, - дед1 сасып калган Данагул. KiM деп койдындар?- деп жамырай сурасты жиналгандар. Койып койдык , жок ойлану керек, - деп Данагулдщ 124
Ербсщыт НУС1ПУЛЫ сезшен жуйе кете бастаган кезде бул киындыктан экеЫ куткарды. Данагул дурыс айтады, адамнын eciMi жан-жакты ойла- стырылып барып койылуы керек. Магынасы дурыс болтаны жен, - дед1 ол. Жиналгандар тарап, ерльзайыптылар уйыктауга жатты. Енда осы белмеде уш адам бар едь 0 з уш м - елен .тесепм, - деп Ky6ipnefli Элихан. EHfli ceHi ешкайда Ж1бермеймш, 6i3 бакытсыздыкка жол аша жаздадык, - деп сыбырлады Данагул. Б1раздан сон балалары «щгэлады». EKeyi орындарынан катар турган ед1, Данагул емЬйкпен сут экелдь Балага ен дурысы - анасынын cyTi, - деп Элихан енизжке карсы болган сьщай танытып efli Данагул: Омырауымнан жаксы сут шыкпай жур, ал б1здщ Танжарыкка кеп сут керек, карыны ашпасын, - деда. Токта, к1м дейсщ, Танжарык дедщ бе? Bi3 эл1 ат койган жок едак кой. Танжарык деген Еркенурдан туган бала емес пе?! Не дед1м, мен шынымен Танжарык дед1м б е ? - деп Данагул балага сут бере бастады. И э, тура солай дедщ. Неге олай дегешмд1 мен каз1р саган айтайын, оган дейш мен бепем1зд1 тамактандырып алайын. Бул эред!кте Элихан тан калып жатып, алгаш рет Еркенурдын еюкабат болып калганын ест1ген туш оны- мен 6ip тесекте жатып туе кергеш, туешде осы ез ушнде, елен тесепнде Данагулмен 6ipre жатканы, кенет кшпеентай нэресте «щгэлап», оны Данагулдщ тербетпек болтаны, бунын «Б1зде бала жок ед1 гой» деп тан калганы, «Бала ке рек» деп едак кудайдын e3i бере салды, енд16i3 бакытты eMip сурем1з, enai б1зд1 ел1м гана ажыратады» деген Данагулдщ сездерк ояна келсе Еркенурдын жанында жаткандыгы есше оралды. Ал Данагул болса баланьщ сутш 6epin тербетп де куйеушщ жанына келш жантайды. Кулагым сенде, - дед1 Элихан. 125
К в п KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 58 - Бепем1здщ eciMi - шынымен Танжарык, - деп баста- ды эцпмесш Данагул - ЕЫвде болса Еркенурдьщ аягы ауыр екендйтн алгаш сенен еспгенмш . Содан кешн-ак мен сеш мэнпге жогалттым деп есептед1м, Жыладым, кейб1р кылыгыма егащйм, уйкысыз тундер етюзд1м. Капай екенш кайдам, Еркенурмен кезкю м-ак келдп вйткеш онын ойы кандай екещцгш 6iny - мен упин манызды-ак едЕ Оган баруга бакандай уш кун дайындалдым, ойландым-толгандым деген- дей. Батылдау болуга да бел байладым. ©йткеш оныц меш Keprici де келмеу1 мумкш гой. «Тэуекел» деп ертен барайын- шы деп камданган тун! бар жагдайды кешнен тагы 6ip рет сарапка сапдым. Кудайдьщ кудыреп ме екен, « Э л п Еркенур ел бетше карай алмайтын болтан сон туеin тастауы да мумкш екен гой» деген 6ip ойдын сап ете калганы. А л , сосын eMipre ani келмеген сэби yniiH журепм ауыра бастады. «Оньщ кандай кшэЫ бар?» деп киналамын. 0 з басым бала квтере алмай 6ip нэрестеге зар болып жургенде б1реулердщ ryciK тастауга эрекеттену1 - тштен эдщцж емес боп керш и. Ал, ол сэбидщ экес1 бегде 6ipey де емес ез!мнщ Олиханым бол са. Адамгершшкпен ойлаганда онын да сэби суюге, урпак калдыруына толык какысы бар гой. Егерэки сешмен болган тусшюпеуде кателж м енш болды деп керсем, ол кател!кп жвндеуге неге болмасын деген оймен Гуламмен де кеп эцпмелеепм. MeHi саган баруга, бурынгы ерльзайыптыларга тэн катынасымызды калпына келДруге упттеген сол бола- тын. С вй тш , Элиханмен катынасым калпына келе бастаган кезде онын кешжпей эке болатыны жайлы естщ м емес пе?! С осы н одан айрылып калу Kayni тендЕ А л , мешц сенен ажыраекым келген жок. Сонда кайтпек керек? Ары ойлап, 6epi ойлап Еркенурга «Босанганнан кешн баланы асырауга бер» деген колка салуга беющпм. Ещ ц танньщ тез атуын гана тЕпеумен болдым. Бейне 6ip тушмен тусж жасатып та- стайтындай. ГулЫмд1 оган epTin баргым келд! де ол ойым- нан вте тез айныдым. ©йткеш бала туралы Tipi жан 6inMeyi керек екецщлн тусшд1м. 126
Ербацыт HYCIIJYJlbl Мен онын табалдырыгын атгаган сэтге онын кез1 алайып кетп. Корыкканы ма, тан калганы ма, белгклз. Терлетвдз, - дед1 сосын сасып. Ракмет!- деп кушмареген болдым. Энпм емда неден бастарымды бшмей 6ipa3 эуреге тусш киналдым. Аузы- ма тускен ен эуелп сез1м: «Мен бэрш де бшемш» болды. BipaK, ол жауап ката койган жок. Ш эй камдаумен айналысып жаткан тур керсетп. Байкаймын, eHi кызарып, менен каггы кысылуда. Ещй не 1стемек ойын ба р ?- деп сурадым. Осы сезд1 ecryi- ак мун екен, жылап хйберда. Кетем, апыска кетем, - дед1 жылап турып. М ен оны жубатуга тырыстым. Денсаулыгынды ойла, - дедш - Балан yuiiH, езщ yuiiH, Элихан yuiiH! Keiuip, - дед1де курений - М ен сенщ алдында кунэЬармын. Олай деме, онын бэрш таразылайтын 6i3 емес, жаратушы ием1з. Солай да шыгар, 6ipaK, KeuiipeciH бе? KeiuipfliM, Ерке, кеппрдом. Bapi де тагдырдын ici, - деп бетшен суйд1м. Oyeai TyciK жасатсам ба деп ойлагам. Кешшрек ол ойым- нан айныдым. «Юшкентай нэрестенщ не кшэЫ бар?» деп керд1м. Демек, «алыска кетем» деущнщ мэнкл - баска жакка ба- рып босануды ойлаганы деп керем1з гой. И э солай, Казакстанга кетем, онда менщ апайым турады. «Айран сурай келш ш елегнш жасырма» деген. Саган каншама ауыр тисе де мен улкен етЫ ш пен келш отыр- мын. Байкаймын, менщ бул сездер1м онын тавданысы мен коркынышын катар тугызгандай. Оны мен жузшен керш отырмын. Сосын тэуекелге бел байлагандай курсшш алды да кез1ме тж карап: Айта бер, - дедй Мен эрине басымдагы жагдайды, бала кетермей 127
К в п KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 жургешмдк 6ip перзентке зар екешмщ айтгым. Айттым да жыладым. Оньщ маган жаны ашыгандай болды. Сосын: Дуниеге келмек нэрестенщ SKeci - эрине Элихан. Ол да перзент cyflrici келедь Саган ауыр болса да айтайын, ба- ланы асырауга 6i3re бер. Ештенеден кем-кор болдырмай ecipyre Алла алдында ант етешн. Bxeci барда, мен барда ол ешкашан жетшдйс кермейтш болады. 0тшшпмд1 кабыл ал. 0лт1ре корме, - деп сез1мд1 бтр д ам . Бападан айрылу - маган ел1ммен тен, бул мен ушш ете ауыр. Эрине, тус1нем гой, 6ipax rycix жасатуга Караганда осы дурыс болар, ойлашы езщ. Оньщ рас, бшмеймш xinxi де ештеце дей алар емесшн. Мен сеш упттейш деп те отырган жокпын, осылай ютегенде гана сенщ жуют болганьщньщ езш ешюм сезбей калады. Н е десем екен, кинадын гой. А л , KepiciHme мен ез1мд1 ел-журтка «аягым ауыр» деп жа рил етешн. Сосын? С осы н мен де сенщ артыннан Казакстанга барам. Кунщ жетш аман-есен босанган сон сенщ ыктияр, руксатьщмен баланы бауырыма басамын. Сейтш алыста ЖYpiп «босанып калмакпын». Одан сон баланы алып елге кайтамын. Сол кез- де Элиханнын бакыттан басы айналмак- Еркенур бетш басып узак отырып ойланды, толганды. Акырында: М ен келютш, - дед! - Баска амалым да жок сиякты. Кайда журсе де аман болсын. Э йтеу1р экесшщ жанында болады гой. Ракмет, Ерке, мен бакыттымын. Оркенщ occiH , гумырын узак болсын! Маржаньщнын ( Маржан eciMfli кыз баласы бар екешн Г у л а м айткан ) кызыгын кер, - деп бетшен тагы суйд1м. Алла тш егЫ зщ кабьш е т с ш !- деп тагы да кезше жас алды. Аман-есен жещлдеуще тшектеспш. Сонымен кашан жолга шыгасын? 128
Ербацыт НУСШУЛЫ Алла жол берсе уш куннен кешн ©скеменге ушакпен ушамын. Одан api Астанага барамын. С е т калай табамын? Саган телефон аркылы хабар беремш. Келйгпк онда, мен де жолга дайындалайын. Ескергет1н жай - бул жагдайды эз!рше Э лихан да бшмейтш болсын. «Жол болсын!» айтып тагы да кушактадым. Еркенур екеу1м1зд1н кайта- кайта кушактасканымызга сенщ кулкщ де келш отырган болар бэлю м. Сонымен не керек, Еркенур Астанага барган сон тургылыкты мекен-жайын айтты. С осы н ©лгей - Астана багытындагы жолаушы та- сымалдайтын автобуска отырып мен де женед1м. «Bipa3 шаруаларым бар едк сыныптас досым да шакырган» деймш «Не уш ш ?» деп сурагандарга. Бутан дейш менщ эке-шеше, ата-бауырларым, керпп-коландар да «жуктЬ> болып калганымнан хабардар едк «Жол журем деп ауы- рып калма, аятын да ауыр» дейд1 жанашыр жакындарым. «Бэр! де жаксы болады, алавдамандар» дегенд1 мен де кайталай берем. Exi кунге жуык жол ж урш , Казак елш щ астанасы Астанага да жолым туст1 осылай. HeciH айтасын, ертеплер елшде жургендейсщ. Астананын эсем керкш баяндап шыгу уипн де 6ip кун керек шыгар. Саган да солай барып кайтуга кенес берер ед1м. Сыныптас курбымнын уйшде болдым. Еркенурга да б1рнеше мэрте кез!ютм. О л унем! дэр1герлердщ бакылауында болды. «Бала асырап алуга келд1м» деп тусшд1рд!м курбыма. О л кужаттарды таны- стар аркылы жедел рэамдеп беруге кемектесетшш айтып уэде бердп Сей тш казан айыньщ он терт1 куш Еркенур босанып уп тапты. Апайы мен жездесшщ уйш де жым-жырт этап 0ТТ'К- «EciMi - Танжарык болсын» деп Еркенур усыныс ет п . Б1з колдадык. С ей тш сэби кыркынан да шыкты, ыр- жиып куле бастады. Кужаттарды курбым реттеп бердь Осылайша вэщ Kepin отыргандай Танжарык екеу1м1з аман-есен уй1м1зге оралдык. Б!збен, a cip ece, Танжарыкпен 129
К в п KYTKEH КвКГЕМ ЕД1 коштасу - эрине, Еркенурга вте ауыр соккы болды. Катты жылады, сосын кайратка MiHin: «М ен ешй жыламаймын, ейткеш онын енд1 эк еа де, iueiueci де бар, олар балаларын епш мнен кем гып еш рмейдЬ дед! ол. «М енщ айтайын деген сездер1мд1 сен езщ айттын, 6api де солай болады» дед1м мен. Осылай коштастык. Казак жершен шыкканша уялы байланыс бар ж ердщ бэрш де хабарласып турдык. Кеше осында келген бетте-ак телефон соктым. М шеки болсан-бтсеш осы». Калай десек те бул ен акылды шепим болган екен. Бул ушш екеуще ракмет. Осыны ойлап тауып жузеге асырган саган мын ракмет. Данагул десе дегендей дана сен болдын!- деп Элихан толки эйелш кушагына алды. 59 ByriH - отыз 6ipiHUji желтоксан. Биылгы жылдын ен сонгы кун1. Элихан уйкыдан турган сон Данагулдщ «Шэш щц iiu» деген сезш е де карамай мэшинесше от алдырды. А л , Данагул болса абыржып ере шыкты да: - Кайда барасы н?- деп дауыстады. Элихан мотордын гуршшен болып есДмеген сынай танытып efli, ол ж ул р м келш женшен тарткылады да: Кешке жана жылды карсы аламыз, конактар келедг ecTHMiciH, Дэулет агалар, Султанбек досын келед1 гой, - дед!. Элихан кулш ж1берд1. Неге кулдщ? Ж эй эншейш, осыдан тура 6ip жыл бурынгы отыз 6ipiHiui желтоксан кун! де дэл осындай 6ip сэт болып едь Сол дэлме- дэл кайталанып тургандай. Сол 6ip жана жыл тун! кайталанбай-ак койсыншы, курысын ол. Корыкпа, ешкайда кетпейм!н, кел!пмд1 от алдырып дай- ындап кояйын деген!м гой. Биьшгы жана жыл туш ерек- ше болайын деп тур. Оган дайындалуымыз керек. Келйс те кажет болады. И э, 6i3 енд! жана жылды уш еу болып карсы аламыз. 130
Ербацыт НУС1П¥ЛЫ EcKi жылды да дурыстап шыгарып салайык. Келйс дайын. ещй шэй iniyre болады. Keaiicri айта берме, кайталап айтайын, бу п н -о т ы з 6ipiHiui желтоксан, конактар келедь А л , сен ешкайда Kememi. Еши с е т жогалткым келмейдк - деп Данагул куйеуше еркелей ун катты. 131
К в п KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 АРМАН 0HIM Демалыс уйшдеп демалушылардын тустен кейшп epMeri - езенге шомылып, кунге кыздырыну, жагажайда отырып карта ойнау. Бугш де тымырсык ыстык болды да туею астан KefliH барлыгы келйлп койгандай шуылдасып езенге бет алган. Осында демалушылардын 6ipi - Аскарэл1 ymiH суга сунгш шыгып, езен жагасында етбетшен жатып киялдарга бершгеннен еткен рахат жок. Демалыс уйш щ 6ip белмесшде ез1мен 6ipre турып жаткан достары - Касым мен Жайдарханнын: “ в зен жагасында кар та ойнайык “ дегенше сол се б е тт кенбеген. Ал , Жайдархан болса: - Картаны ушеулеп ойнаса жаксырак. Ал жарайды, суга суцгщщ, какалып-шашалдын, онда кандай кызык бар ?- деп те угптеп керген. Bipax Аскараш б1рбеткейлш танытты. - Kemipinaep, неге екенш кайдам, 6yriH тштен суга шомылуга ансарым ауып-ак турганы, - дед1 де шепнне ба- стады. - Бара 6epciH, - дед1 Касым, - Бул кыздармен су шашы- сып ойнайды. Кыздар турганда с е т и картавды урганы бар ма? Аскараш 6ip уэж айткысы келш сэл-пэл окталды да аузы- на ж еш тузу сез оралымдары орала коймагандыктан езенге “ кумп” бердь Ан а Жайдархан мен Касымга Караганда бул жаксы малти бшупи еда. Кобда езеншщ жагасында ескен Аскарэл1 карасирак бала кезшен-ак жаз айларын осы езен жагасында етюзетш. С у 6eTi 6yriH де азан-казан, айнала айгай-шу, дырду, кулю. KeH6ip жас жнтггер езен суынын шетшен лзеден гана с у Kemin, суык судан т т р к е н ш тургандарга су шашып мэз- мейрам болуда. Ананы кара, Tim i, 6ip-eKi яа л т энеб1реу сэры шашты кыздын шьщгырганына да карамастан оны суга апа- рып тогытып яаберда. Жылан кергендей судан атып шыккан ол: CepiK, ceHi ме, бэлем, кешке карай “ кыдырып 132
Ербсщыт НУС1П¥ЛЫ кайтайык па?” деп кыдывдап турганынды кврсем, - деп жудырыгын туйдь Ойбай, кеппр, койдым жаным, койдым. Е в д 6ip сэт eiceyi де сынгырлап кушстг “ 0м1рде осындай да eraip кыздар бар-ау” деп оклады Аскарэл1 шалкалай жузш журш. “ М е т ц капай жузепшмд1 Kepin алындар” деген мактан мен пендешшк те кылан бередг С осы н су тубш е карай “ кумп” 6epin c yw ifli де 6ip минут, бэлюм, жарты минуттай су астында болды. Какапа-шашала судан басын шыгарып едг кос жанарын су булдыратканнан ба, жагада эппак бей- не елее бергендей болды. Жалма-жан кезш укалай сала ол мынау кызыктарды тамашалап жагада турган eKi кызды кердь Bipeyi эппак квйлек кш пп . Жанагы эппак бейне - осы ак квйлек екен гой. Жэне eKi кыздын ш пндеп Kepiicrici де осы ак кейлекп кыз едг Суга малынган салкын денесш элдеб1р жылы леп баурап алгандай ма капай? KyniMcipereH Kepiicri кызга кез жанары кадала туей . С у юрген купактарын шукылаган боп ол кыздан кез алмай тура берер ме ед1? Арт жактан: - Аскарэл1, - деген дауыс шыкты. Жалт караса манаты сэры шашты кыз: - Сенщ eciMiHfli дурыс айттым ба осы? Вагана достарын солай шакырып едь -И э. - И э болса, сен су астында канша минут шыдар едщ? - KiM есептеп керд| дейсщ? - Тагы 6ip рет cyw inii. Жидт ак кейлекп кызга тагы 6ip рет карап алды да суга кемш п кершбей кетп. Сэл гана сэттен сон судан басын кетерш eai, жагадагы e«i кыз жок болып шыкты. “ ©з1мнен де болды, мен кершбей кеткен сон тайып турды ма? Жок, сэры шашты кыз юнэш бэрше. Сайтанга уксап кайдан сап ете калды депн. Осындайлардын зияны эрдайым тиед! де журед1 “ деп камыккан Аскарэл1 енд1 бет алды жузе бердг Жузш журш: “ Кайдасын сен, жарк етш жогалганьщ калай, элде сен эдем' елес пе едщ? “ деп тш катты. Ж уреп “ дурс-дурс” согып 133
КвпKYTKEH КвКТЕМ ЕД1 тын тындаса да бутан ешкандай жауап жок. Тек кецицц кыз- жйтггердщ сыкылыктатан кулкйя тана кулакка шалынды. Э лд е бул мазак еткендер1 ме? Кьюылганнан кос бет1 алаулай жанып, ып-ыссы болып кеткенш ангаргандай сута кайтадан койып кеткен. Асау толкынмен алысып, булыккан була кушш сыртка шыгаруга асыгып, бар шамасынша кулаштай сермеген калпы аузына куйылтан Судан какала-шашала: “ Кайдасын сен? “ деп арындап алга жузе бердь Сол бепмен жатага шытып, кшмдерш сш ю п жинастыра берген шакта журт шуылдасып, апыр- топыр болды да калды. Кок май- саны сусылдата жупрген коптеген жаланаяктылар эп-сэтте тынкия KHiHin алып кайтута асыккан. вйткеш жана тана мешрбан ж узше шатгык нуры xorinin туртан кециш кун - ананы бугтнп ырду-дырдудын аякталтанын хабарлагандай болтан коп-кою кара булт камауга ала берген едь Кешпспей- ак жанбыр куятыны бел гш болды. Куйды да жатажайды лезде кещлЫздос биледк Ал Аскарэл! асыккан жок. Аяк кшм1мен жамылгысын колына кыстырып iiuiHe узын агаш орындыктар койып шатырлап салынтан, куннен коленке, жауыннан калкалаган орын жайдын ioiiHe келш аз-кем ты- ныс алды. Кез1н жумып, баганагы тэгп елест1 кайтадан коз алдынан етк1зе бастады. Жанбыр cipnipen орын - жайдын шатырларын тарсылдата ура бердi.Айналадагы азан-казан болтан елдщ айкай-шуы енд1 cipKipereH жанбыр унше кемше бастаган. Акырын кезш ашып ед1 элп ак кейлекп кыз ж у п р т осында келд1 де антарылып сэл турды. Элде 6ipeyai (здегендей баспана iuiiH тште карай бастаганда тана ж1пт ecin жиып: - KiMfli 1здедвдз?- деп анырып калды, spi журеп сыздагандай эсерге белендг Кыз жауап орынына жанбыр су- ынан т1т1ркене K03i жэуд1реп, элде 6ip жумбак жанарымен ж1птке тура 6ip карады да шезде жанарын тойтара койып, демалыс уш не карай ж упре женелдк А к кейлекп кызды дэл осы арада кергенше Аскарэл1 антарылып калды. Сосын кыз сонынан буп да ж упре женелген. Демалыс уш нщ алды- на барып сэл тыныс алды. Арлы-берл1 журген кыз-ж1пттер арасынан “ Э л п н д е п т эг п елее”- ак кейлекп 1здедь Таппа- 134
Ербацыт НУС1П¥ЛЫ ды. Ешюммен ici болмай кеш батканша кврпесш жамылып, тесепнде жатты. Кез алдында тек кана - эл пн деп бойжет- кен. Кешюсш жастар б и т е барды. Куй табакта мунлы эн. “ Bi3 екеушз гашыктармыз жылаган” дейме-ау. Кыз-ж1пттер осы эннщ ыргагына баяу гана тербелш билеп жур. Аскарэл1 залдын шетше барып турган еда. EciicreH 6ip-eKi атгап эл п ак кейлекп кыз акырын бурала басып Kipin келда. Жас ж йтгпц журен “ flip” ете т у с п де кызга таяп барып турып калды. Оны бите шакыру керек екенш ойлап окталса да аягына тусау салып койгандай б е л п св куш кеудеден итергендей. EKi биден кешн “тэуекел” деген жйтг бойжеткенге:” Стзбен билепм келеда” деп кыстыга тш катты.” Э , ci3 екенЫз гой” деген кыз онын кушагына енш те кеткен. Бозбаланын бойы балкып ес1нен тангандай, айналасында баскалардьщ да би леп жургенш мулде умыткандай куй кештт. EKeyi де 6ip- 6ipiHe Tic жармады. Кыздын пушырайган мурыны сэл-пэл flipiflflen, жш демалганы купагына келеда- Сонымен 6ipre ыстык леп бойына тарагандай. Буыны босап ж урен шымыр- лайды. Би аяцталган сон кыз артына карамастан шыга женелд! де Аскарэл1 онын сонынан ерген едь BipaK бойжеткен оган ж етшбед!, белмесше Kipfli де Kerri. “ Сен мендаксщ - ак nepiuiTe” деп жптг теб1ренгендей болды. 0 з гумырындагы гажайып осы сэттерш, ак кейлекп ару жайлы достарына баян етш агынан 6ip жарылуга асыккан сынайы бар. BipaK... 6ipaK олай етпеда. Bipre куанып, 6ipre мунаюга дайын, 6ip бауырсакты 6enicin жейтш жанашыр достарынан алгаш рет сыр 6yicri. Алгаш рет кездейсок тауып алган ак перштесш кызганды, оны ешюмнщ де кермеуш пледа. Осылайша кеш батты, тун болды, кайтадан тан да атты. Журт тангы астарын iшyгe асханага Kerri де бул езенге барды.Жагажайда кунге кыздырынды. Асау толкынмен алысып бара жатып “ Кайдасын сен?” деп Ky6ip erri. Бул ак кейлекп аруга арналган вз журегшщ yHi екен. Жанбыр куйып KeTTi. Кек жуз1 кап-кара кою булттармен астаскан жанбыр суы шатырды емес, ак кейлекп сабалап урып 135
К в П KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 жаткандай. Ж уреп елж1реп кемекке баргысы келдг Ак сез1мнен жаралган ак nepiurreHi арашалап алгысы бар. Ж уреп алкына, ж упрш асхананын алдына келш токтады. Ж урт асын iiuin колшатырларынын астына тыгылган бойда асыга басып белмелерше женелуде. Касым мен Жайдархан жолыкты. - Аска неге келмедщ? -дед1 Касым. — Сыркаттанганнан саумысын?— деп сурады Жайдар хан. Ешкайсысын еспген жок. Э н е ак кейлек кершдг Ke3i мелд1реген, оймак ауыз, юшкентай мурынды, нэп-нэз1к кыз тез-тез,” тырп-тырп” адымдап келе жатыр. Колшатыры жок екен, басын ею алаканымен колегейлеп, айналасына жаскана карайды. Пушырайган мурыны жауыннан тыгылып, томпайган кос бетшщ ортасына жабыса тускендей. Bip сэт карсы алдында анырып турган бейсауат жанга жактырмаган шплнде таныркай коз тастады. -Тамактанып болдындар гой, ш амасы ?- дед1 не дерш бшмей сасып калган ж т т кезш тайдыра. -K e p in турсыз гой, - дед1 кыз елемеген сынайда жанынан eTin бара жатып. - И э , иэ солай ма? -д еп мщпрлей берд1 ж т т . Э пд е 6ip кудыретп элдидщ кушагында жаткандай. Ертенп 6ip бакытгы дэуреннен yMirri журек сэл-пэл лупы кагып, квщпш кытыктайтын сеюдцг Бул не? Терезет жанбыр тамшылары сырт-сырт урып, муны “Тур-турдын” астына алгандай. Кезш е тыгылган тэт п уйкы жайлап ыдырай бастады. Касым мен Жайдархан кешю астарын iuiin алып, алты картамен кешлдерш алдарткан болып шаршаган сон алансыз корылга баскан. Кулагина сонадайдан талып жетш, сагыныш кылын шерткен эсем эн шалынды. А к керпесш жа- мыла сала балконга шыкты. Сонадайдагы тулгасы ерен тау жакган найзагай отгары жаркылдайды. Э н алыстан зарыга жетш, ж т т п е н балконда кауышкандай yHi зорая тустт. Бей не 6ip табигаттын дулей куппмен ашык айкаска шыккан секщгц. 136
Ербацыт Ш С 1П Ш Ы А й кабак, алтын юршк кызыл ерш, Кел десен неге аяйын аттын терш. Сары агаш сазга бгпсен секщденш, Кай жерде отыр екен буран бел1м? - деп тш катады эн. Э н эуеншде зарыгып, тереннен шыккан сагыныш сазы бар, мынау галамга ол мун шагады. Жанбырмен 6ipre терезею “ тырс- тырс” урып уйкыдагы ма- хаббатты ояткысы келедь Буп - акку сез1мд1 алаканына са- лып, барар жагына KeTepin апаргысы келген, ак кейлеюп сартылдатып урган тентек несерден аруын коргаштап шырылдаган, бейкунэ жаннын \"Кайдасын сен?” деп ар- ман агысымен жузш бара жаткан, жас ж нтггщ арман эш . Алгашкы махаббаттын журек д у р с ш . ” Кел десен неге аяйын аттын терш?” И э, ол аямайды. Каз1р-ак барады, ба- рады да косылып эн салады. Балкон жактауынан тастай катты устап турып, мойынын созып жан-жакка карады. Томенг1 кабаттагы терезелердш 6ipiHeH жылтыраган э л а з жарык кеудеандеп умгг cayneci icnerri ынтыктыра Tyci'i. KniHin сыртка шыкпакка беюндь Касым жетюршш алды да KopneciH кымтана iprere аунап т усп . Досыныц мына кылыгына колын жалгыз сштегендей. Дала салкын, жер сыз. Мурнына жанбырдьщ, шоптщ Hici келдь Ен 6ip эуезд1 тусына келген эн жарык сэулеге карай жетелей берд1, жетелей бердь Ал , терезе алдына келгенде калшиды да калды. Козгалса кузп макпап туннщ койнында туган бул эуен таусы- лып капатын сиякгы. Белменщ ншнен желмен акырын гама шалкыган шамнын супбасы байкапды. Акыры эн аякталды. Шамды урлеп сешпруге келген толкынды шашты ак дидарлы бейненщ 03i iwen журген ак кейпекп nepiiirreci екенш байкап капды. Шам сендь Коз алдында кыздын каракат кез1 6ip жарк eTin ешкендей, журегш шым еттаздь “Неткен жаман icepiHic efli?\" деп муная куб1рлед1, эйткенмен бунын коншшдеп эн аякталган жок. Бул дуние жапгыз-ак сэтте езгерш кеткендей. Жауынга калкан еттп жамылган KHiMi сусьш тусе бердь Жанбыр суы бетш жуып, денесше соргалап, су тамшыларынан коз алды булдырай бастады. 137
К в п KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 “ Анау агарган ак кейлек, анау карайган карашаш. Келе жатыр. Жакындап калды, кшисене аяктары кек майсаны су- сылдата басады. Оньщ аягы жерд1 емес домбыра пернелерщ баскандай. Иыгында шн агаш, су алуга келген-ау, шамасы. Э н е шелепмен Lnin алган суын бутан шашып тур. Неткен ра хат! 0p6ip басылтан перне мен шашылган су журегше тиш жаткандай. Бул элемнщ ол сезбеген купиясы неткен мол ед1?! Ж уреп эл а з лупш катып, жанбыр HiciH тамсана шскеп тур. Тун неткен узак ед1? Ж эне кандай тамаша! Таннын жыл- дам атуын кутудщ 03i кулкин секций. 0 н эуеш тегшген, эн кудыретш жалпак элемге паш еткен терезеш жанбыр там- шылары “тырс-тырс” етш урады. ’’Мынау ем1рдщ кепи энмен тербепй” дегендей емекси, мазасыздана урады. “ Табигаттьщ дауылы мен менщ сез1м1мдеп cinKiHicTep неткен уксас едо. Тамшылармен 6ipre мен де терезеш урсам ба екен. Аппак арудын ак ж узше тэты 6ip рет карал, эсем эуещл терен1рек, тым терещрек сезшсем бе екен! Койшы, тынышталайын. К ен ш м д еп эн мен коз алдымдаты жалт еткен ару жузш жогалтып алармын. в т р д щ 63i тудыртан 6ip сэтпк тажайып кубылыстын рен1н сез1м1мнен eniipin алармын. Жок - жок, осы сэт осы калпында-ак журепмде жаркырасын” Танертен Касымнын даусынан оянды. - Терезе ашылып калыпты, оньщ устше тунiмен жанбыр, тондырып янбердь Eipeynep эн койды ма-ау, уйкым ашылып кетш, кепке дешн ояу жаттым. Журт дегенщ кызык осы, тун ортасында эш Heci? - Махаббатынды ояткысы келген той, - дед1 Жайдархан эзшдеп. - О й , курып кетсш махаббаты. Б1здердш ояна, ояна болтан. Сен секций сумурындардын махаббаты болмаса. - Осы бц д щ Acnapanire б1рдеме болтан, кеше тамак та ш кен жок, алты картага да мойын бурмады. Нак махаббат дертше шалдыккан сол болмасын, - дед! Жайдархан. 138
Ербацыт НУСШУЛЫ “Дэл таптын” деп айгайлап ж1беруге шак калды Acкapэлi. - Шын айтам б1рдеме болган. Турсаншы енд1, Аскарэлк туе ауды гой. У ш ж ш т каз-катар боп тззш п барып жуынды. Тангы аска Kipfli. - Ещп не штейм1з?- дед1 Касым тамактан сон. - Кел, шахмат ойнайык, - дед1 Жайдархан. - Шахмат exi адамга арналган, ал 6i3 ушеум1з гой. - Аскар ауырып жур, ойнамай-ак койсын, - деп жыркылдап кулш алды Жайдархан. - Мен1н ойымды Жэкен айтты, - деп Аскарэл! де кулш, далага шыкты. Мезгш тамыз айынын аягы. Жанбырдан кешнп дала буса- нып, ауыр дем алып жатыр. Торгайлардын шыкылыктаганы естшедь Бейне 6ip жасырынып жагып. жауын басылган сон кайта шыккандай. Тал-теректердщ жапырактарына мш ш р шыктар конактап калган екен. Кешнспей куз келедк Ka3ipri дэуренше мэз жайкалып турган жасыл жапырактар ертен-ак саргайып курап калады, гумыры бпедг Сосын ак кыраулы кыс келгенде булардан i3 де калмайды. Аскарэл1 03iHiH жастык гумырын осы жапырактарга уксатты. Эрине жастык шак адам ем1ршдеп кас-кагым сэтгщ 6ipi. “ Оку-току “ деп журш жастыгынын 6ip белитн соган арнапты. Баска ешюмге гашык болып кермептк “ Мынау MeHiKi” деп eiu6ip кызды кушагына алып, сагынып, зарыгумен ем1рш етш бептк Орта мектептщ жогаргы сыныбында окып жургенде энеб1реу сыгыр коз, сэры кызды унатканы рас. Достарынын кеу- кеулеу1мен ол кызга хат та бердь Айтпакшы хаттагы сездер де есшде. “ Мен с е т суйемш, ал сен бутан капай карайсыц? EKeyiMi3 журеййс, мэнп баки 6ipre болайык. Журепмдеп апгашкы ма- хаббатымды текезще ганасыйлаймын. Бул турапы эке-шешене де, энеб|реу жаныннан 6ip eni калмайтын шашын ерген узын кызга да ештене айтушы болма. Жарай ма? Ал жарайды десен тез арада жауабын бер. Асыга кутемш. А - дан” Мшеки, бар болтаны осы. Хатты уш бурыштап буктеп алып кызбен 6ipre окитын Санжар деген балага берген. 139
КЭП КГГКЕН КвКТЕМ ЕД1 - Менен деп айт. Мына хатты Айжанга бер. Акысына асханага epTin апарып тамакка тойдырамын. Ж уреп дурсшдеп тагатсыздана кутш бул журдг Сабак тараган кезде exi e3yi exi кулагына жетердей болып, сапып урып Санжар желт. - Бардым, хаггы семкесше салып Ж1берд1м. Ертен жауа- бын алып беремш. - Ж ур, - дед1 бул - Асханага барайык. Ертеншде Санжар хелш: - Ойбай эл п кызын тентех болып шыкгы. “Сендерд1 апа- ма айтып барамын” деп сора-сора жылап отыр, - дед). - Сен не дедщ? - Не деупп ед1м. “ Жылама дед1м. Осындай 6ip бакытгы хундерде адам жылаушы ма ед1? Сен м н е , бойжетхен улке- е-н кыз болдьщ. Онан да хатка жауап бер” дед1м. Сосын ол кезшщ жасын тиып, жыламсырап отырды да: “ Хат гамнен келд)?” деп сурады сабасына Tycin. Сэхен сосын “ О , Аскарэл1 деген аскар таудай мыкты ж)пт. Ойы да, бойы да узын” деп ж1берсш келш. - Токта, - дед1 Аскарэл1 - Сен бэрш де булд1ршсщ. Менщ бойымньщ аласа екенш, сапта ен сонында туратынымды ол ертен-ак хермей ме? - О й, бой-мойды не кыласын? - деп карсы болган Сан ж ар- Сездщ сонын кутсещш. М ш е жауабы. С ей тп де ушбурышталып буктелген кыздын хатын калтасынан алып берда. “ Себелеп жанбыр жауады, Кеципм ci3re ауады. Хатьщыздын жауабы, Бола ма десе болады” . Хатгагы сездер осындай ехен. Санжар сабак тараган сон буны Айжанга ертш барды. Кыз бен улга кол алысты- рып койып: “ Осы устаскан колдарьщ мэнп айырылмасын, бакытты больщдар” дедк Бул окигадан кейш де б1рнеше ай ет п . EKeyi 6ipiH-6ipi кермесе тура алмайтындай хал кеш- 140
Ербацыт НУСШУЛЫ кендей 6ip сез1м апаулайды. Кундердщ кушнде мынадай 6ip кызык жагдай болды. Ымырт жабыла бастаган мезгш бола- тын. Бул Айжанды шакыртып алмак болып кыз уш нщ eciri алдындагы 6ip таса жерге тура калган. Дэл осы сэтге уйден Айжан емес колында шелеп бар, сиыр саууга эж е а шыкты. Сасып калган ж ш т ею-ак атгап барып, сиыр уйнипне койып кетп. Мандайынан суык тер соргалап, ж уреп дурсшдей согып, калшылдаган бойы уйипктщ бурышында тура бердг “ Махаббат машакаты деген осы екен гой, - деп ойлады ол сол сэтшде - Е н д т кушшз не болмак? Алда-жалда кезге iy cin калсам ше, жок онын 6erin ары кылсын. Курысын б у й т т мазак болганша....” Одан аргысын ойлауга ж уреп дауапама- ды, батылы бармады. Эжей шаруасын жайгастырган сон си- ырын камау ушш уйнпкке апып келдг Кенет буны корд1 де: - Астапыралла, - деп селк ет п , ine есш жинап —Ойбай, уры т усп , - деп айкайлаган калпы yfiiHe карай букшендеп женеле берд1 - Ойбай, уры Tycri. Тыныш жаткан адамдарды эп-сэтте азан-казан кылды да буп eicneciH колына алып зытып берд1. - EHflirapi маган келупп болма - дед1 ертетнде кыз ашу- лана бет1н буртитып. Бул барган жок. EKeyi 6ip-6ipiH 6ipriHflen умыта бастады, аралары алыстап Kerri. “ Махаббат деген осы екен, - деп ойлаган сол сэтте - Бул менщ ен алгашкы махаббатым екен!” ...Балалык шагындагы балауса ойларын бупн гана Tepicxe шыгаргандай Аскарэл1 кул1п алды. Даусы шыгып кетсе ке- рек, 03iHe-e3i келш киялынан ажырады да, eKi жагын тал- теректер кемкерген, жаяуларга арналган тас жолмен акырын аяндады. Ке лмен де, кен1л1мен де ак кейлект1 кызды, тунде гана элди1не алган алгашкы махаббат эн1н 1здед1. Эне жол бойымен бойжеткен кыз келедг BipaK 1здеген1 ол емес. Мше, eKiHmici KepiHfli. Жок, ол да емес. Арага 6ipa3 уакыт салып ymiHmici карайды. Жур1п келе жаткан жок, ак кейлепн канат кып, пер1ште кусша жол успмен ушып келед1. 141
К в п KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 А скарат кшмшщ туймелерш жендеген болып сипактап, кыздын жолын тосты. - Сэлеметсщ б е ? - дед! катарласа бере. - СэлеметЫз, - дед! ол сыпаны гана. - Тунде сенщ эшш и тьщдадым. - Э , солай ма?! М ен ол энд1 сондай жаксы керемш, “6api де тындаса екен деп ойлаган ед!м” - F ажап эн, нагыз махаббат эн!. - Махаббат эн! дей аз бе? К ос бетшщ ушы кызара капды. - И э, сагынысып, зарыккан гашыктар эш . Тындай беру- ден жалыкпас ед!м. - Тынданыз, мын марте болсын койып беруге бармын, - деп кулдь - Айтпакшы езен жагасынан к!мд! !здед!н!з? - Жайдарханды. Аскарэлшщ журег!не 6ipey 6i3 сугып алгандай болды.” О л сен!н KiMiH efli?” деп сурауга дэс калды да, бул сезд! TyKipiriMeH коса кайта жутты.” Мен!н жпттзм efli” деп жауап берсе не болмак? Буны ест!генше еле калсын. - Танысып кояйык, eciMiH KiM? - Дарига. - EciMiH тажап екен. Ал , мен Аскарэл!мш. - Bip басьщызда exi адамньщ аты бар екен гой. Аскар жэне Э л ь - деп кулд! кыз. - BipaK ж урепм жалгыз. - Ci3 Жайдарханды кашаннан 6uieci3? - Кептен 6epi. - Ci3 калай ойлайсыз, Жайдархан жаксы ж т т , э? -дед! кас кылгандай. - И э, жаксы житг, - дед! бул да !ле жауап катып, Жайдар хан жайлы энг!мен! тез!рек тэмамдагысы келгендей. - М ен енд! кайтайын. - Неге, демалыс уй!нде жаткан адам ешкайда асыкпауы, еш нэрсеге аландамауы керек кой. Айтпакшы кешке кездес- сек деп ед!м. - Не ушш? - Жайша, таза ауада серуендеп, энгтмелесш дегендей. 142
Ербацыт HYC/ПУЛЫ - Керерипз. “ Керерм1з!” Бул - жас жйттке ” М ен ceHi суйемш” деген сезден кем емес естшда Бас салып кушактагысы, “ жаным” деп аймалагысы келдь Бул бакытын жалпак журтка жарил етзп, оларды ез куанышына ортактастыргысы бар. Алайда, буньщ шат-шадыман к е ц ш юмге керек? Э р ю м ез-ез1мен, ез iciMeH, тек ез к е ц ш ортаймай, терт кубыласы тугел болса жетш жатыр. “ Кеш тез болса екен” деп тьледг Тас тебеде турган кун батыска карай тым балу жылжиды. Сагат т ш касарыскандай 6ip орында табандап турып алады. Жазгы кун тым узак екен гой. Бурын калайша байкамаган. Акыры батыстагы биш тау- лар кунд1 кушагына алды. “ Кайырлы кеш” тшеген кун - ана ез уясына конгалы бара жатты. Куннщ батуы, кештщ Tycyi жас ж т г п эбшерге салды. Айнанын алдына барып кыска шашын олай тарады, былай тарады. Кшмдерш сан марте ауыстырып кайта кида. Сосын кыз туратын белменщ eciriH барып тыкылдатгы. - Келвдз -дед1 ар жактан. - Маган Дарига керек едй - дед1 бул есйггщ туткасынан устап. - Keiuirin калдыныз, Дарига 6ip жптгпен ш е ст кетш калган еда. - Кайда? Айкайлап ж1бердг - Айгайламаныз, мен бшмеймш. - Кеипрщз, юммен дедвдз? - Неше рет айтам, жйтгпен. Кыз \"Жптгпен” деген сезд1 касакана ныгарлап айтып, кезщщршнщ усттнен сынай карады. - Кайда кетп екен? - Бшмеймш дед!м гой. - Кецйрщв. - Мше, солай. Маган ол алыска баратынын, кеш оралаты- нын гана ecKepiri. KeHumepi жараскан жастар сейш курып журед1 де. 143
К в п KYTKEH KQKTEM ЕД1 - Ci3 неге маган дурыс катынаспайсыз, осы? ” Бар юнэ сенде” дегендей ашу шакыра кызга тене rycri. - А л , 63iHi3 ш е ?- деп кыз да “ шырт” ете калды. Мазамды алмай eciKTi сыртынан жауып койыцыз. - C i-c i3 - деп тутыга бердь Ci3 кайда екенш жасырып отырсыз. - А л , тауып альщыз ендеше, тесек астынан карасаныз да мейлвдз. - Кылжактасар уакытым жок- - Дурыс айтасыз, кызынызды тауып альщыз. EciKTi таре етюзш жапты да, ешкайда аландамай, ешкайда аялдамай тут4ккен калпы ез белмесше келдь Ымырт уш рш п калса да шам жакпады. Кшмшен калпы TeceriHe аунай Kerri. К ос колымен мандайын баскан куш: “ Аскарэл^ сендей кор ж и л е м дуниеде де жок шыгар, энекей, ceHiH перш тещн жолдан тайдырып 6ipey экегп де калды. А л , сен сылакай катындарша айнаньщ алдын- да турдын да алдын. Кане, сенщ кшмдерщнщ колынды жетюзгеш? ’’Менде 6api бар” деп uiipeHeciH келш. Ол ммге керек? Алтынмен апталып, кумюпен капталсан да “ninny” деп мурынын шушрер. Еш м м саган пыекырып карамайды. Кыз Жайдарханмен-ак кеткен шыгар. О л ж ш тге керек десен усп н е шер жылтыраган шуберек те жок. 0He6ipey жуннен токылган кенетоз жейдес1н уетшен тастаганын керд1н бе? Немесе сен сиякты бес тал шашымен бес сагат алысканына куэ болдын ба? Сонда да ол мыкты, саган Караганда мы- нау деген дырдай ж т т , ал, сен Судан шыккан сумурындар катарындасын.” KeMefiiHe ащы туйнек кел1п орнай калды. Сол калпымен б4рталай уакыт жастыктан басын кетерген жок- Тек элден уакытган кешн алыстан музыка yHi гана еетшдь Барган сайын дауысы зорайып жакындай 6epfli. “ Кудай-ау, мынау эл п “ Назконыр\" 3Hi гой. ТындаНыз, мын марте болса да койып 6epefiiH деген эн осы.” Атып турып, балконга шыкты. Даладагы коше шамдары болмаса тастунектен ештене айы- рып коре алатын жайы жок. Мойынын созып yHinin турганда карангыны как тшген KyHfli3ri жарык сэулес1ндей ак кейлек 144
Ербсщыт НУС1П¥ЛЫ кершдг 0 н де сол жактан шыгады. А к кейлек таяй ту е й . Ж а- нында каракшыдай болган кара кшмш, узынша бойлы 6ipey келедт О л - Жайдархан едп Ж ш т эзш айтады, кыз куледь Жайдарханнын колтыгында кыстырып алган б1рдемеЫ бар. Бунын магнитофон екешнде дау жок. Э н шыркап турган сол кобдиша. Оны да кеп коргендей жйтг оньщ даусын еппрдг “ Bopi де 6iiri, - деп ойлады Аскарэл1 - О л менен кызганады, эуел1 эннщ езш” . бз ш щ жаксы KepeTiH досына тунгыш рет жшркене карады. Сол калпымен тесепне келш кисайды. Канша уакыт еткенш бшмейдг Bip кезде белмеге дабырла- сып Касым мен Жайдархан юрдп - Кызын эдем1 екен, - дед1 Касым - Е , онын 03i гой, калмай журген, - деп калжындаган бол- ды Жайдархан. Аскарэл1 тесекген басын KOTepin: - Б1здщ досымыздьщ ею e3yi eKi Кулагина жепетп гой, - дед1 кекеЫщн унмен Жайдарханга карап. - Эп-эдем1 кызбен 6ipre кыдырып кайтса мэз болмай кайтсш?- дед1 Касым. - А л , сен не б т р д щ ? - дед! Жайдархан енда AcKapanire. - Не icTeyiui ед1м, аккуынан айырылган сор мандайга уксап жатырмыз да, баягы. ©TipiK кулмек болса да жузшен ашудьщ табы б ш н т турды. - Мен сеш тусшбеймш, - дед1 Жайдархан - Не болган езще? KiM ceHi осындай куйте туарген? - Ki.M CKciiin 6inecin, сен жаксы бшесщ. - Ж т т те р не айтып кетпндер? - Не айтып турсын ез щ ?- деп Жайдархан да кабагын туйе калды. Менщ кандай жазыгым бар? - Сен бе, с - сен, - деп тутыккан Аскарэл1 Жайдарханнын жагасына жармасты. - Койындар. Касым арага туей. - Достыгьща болайын, - дед1 Жайдархан калшылдап - Маскара болдык кой жйтггер-ау. Не керек езще. Тусшсем буйырмасын, не жазыгым бар ед1? Аскарэл1 жцтгп итере салды да белмеден шыгып, eciicri “ сарт” eTKi3in лактыра салды. 1штеплер муны каркылдаган кулюмен шыгарып салды. ’’Кыздын озще барам, - деген 145
К Э П KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 байламга келд1 ол - Сонгы рет сейлесем, сосын кош айты- сам - \"М ен сеш суйемш, жок суймеймш” деймш. Сосын “ ninny” деймш де кетш калам. И э, осылай ютеймш, тек кана осылай” Дарига туратын болменщ eciriH какты. Тыкылдатып емес, дурсщцетш. Бутан “дурс-дурс” соккан журегшщ yHi косылды. Eciicri элп кез1лд1р1кп сары кыз ашты да, жылан кергендей жиырылып, басын кегжен етюзд1 де, кетш калды. Дарига белмеден шыга берд1 де ryTire ашуланган жйтгп Kepin, K03i бакырайып калт турып калды. - Жайшылык па?-дед1 сосын. - М - мен с - саган айтайын дегешм... -Кулагымазде,ж ейдеш здщтуймесш салы и койсаньпшы. - Жок, - дед1 ж ш т озше - 03i келш - Жейде тура турсын. - И э, айта 6epiHi3. - Мен сеш 6ip рет Kopin кайту упнн... - Кызык екен. Кыз иыгын кикан епиздь - Мен с - сеш су - суйемш ... Кыз кызарып томен карады да Ki6ipriKTen, кшпсентай аягымен жер шукылап турып калды. - Тек бакытты бол. Кош айтуга келд!м. - Кызык адамсыз, - дед1 кыз. Жйчт жандэрмен кызды кушактай алды да томпиган бетшен “ шоп” етюзш суш п алды. - Сонгы рет... акыргы рет суйешн. - Буныныз н е ? - деп карсыласты кыз - Bipey корсе уят - К о ш !- дед1 ж !пт - Бакытты бол. Болмесше кетш бара жаткан жйтг ©3iHiH артынан толкып карап турган жэуд1р козд1 байкаган жок. Аскараш кшм-кешепн дорбасына салып, буып-туйд1 де жолга дайындалды. Осы 6ip жексурын жерден тез ара- да табанын жалтыраткысы келгендей. Достарына ештеме сезд1рмеуге тырысты. Дорбасын иыгына асынып, маши на жолына Tycri де ’’Кала, кайдасын?” деп тартып отыр- 146
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
