Е.Нүсіпұлы Көп күткен көктем еді

Ер6ак,ыт НУСШ УЛЫ Б1Р Б У М А С А Р Ы М С А К - Б1Р С О М Тун. Жер дуниеш жалмап алган тыныппыкты бузып- жарып, сылдырай аккан булактын жагасында агайынды ею бала жатыр. Олардьвд аяк жагында жана гана жанган оттан калган шоктар тун п самал желмен 6ip кызарып, т е боза- рып айналасына злей ушкын шашады. Е с ю шапандарын кымтанып, 6ip- 6ipiHe тыгыла Tycin 6ypicin жаткан екеудщ улкеш - Ержол iHiciHe: - Сарымсакты сен сатасын, жарай м а ? - деп сыбыр етп. Баганадан 6epi eKi жагына кезек аунап алагызып жаткан imci Акжол агасынын ояу жатканына куанып кетп де: - Н еге?- деп айкайлап ж1бердг - Тыс! Бунын не, сарымсак сату 6i3 сек и ш улкен азаматтарга уят нэрсе. - Сен де юшкентай емессщ бе, енд1 гана ceri3iHuiire барасьщ. - Тайласпа. Улкендермен сез таластыру жарамайтын ic - Сондасен... - Сезд1 кой да уйыкта. Тан ата козгаламыз. - ¥йкым келер емес. - Йемене коркып жатырсын ба? - Жог - а неден коркамын, 6ipaK... - Туу, кой дед1м гой саган, уйктасащиы. Агасы “ сез осымен тэмэм болды” дегендей шапанын ба- сынан асыра жамылып алып, iHiciHe аркасьт бере аунап тусп. Акжол уйыктамак болып K03iH жумса да ештене шыкпады. Кутгы 6ip агасы Kepin калатындай урлана кез1н ашып алды да, шалкалап жаткан калпы аспандагы жамыраган жулдыздар мен кап-кара больт жылжып бара жаткан бултгарга карал ойга шомды. “ Калайша -деп ойлады ол -Жулдыздар тунде бар, кунд1з жок, калайша екен?” . Осы сурагын 6ipne маркум SKeciHe койганы бар. Сонда ол: “ Мен кайдан бшейш. Жасымнан eKi колга 6ip Kypeicri cepiK епп жер шукыганнан баска кергешм жок. Бул дуниен1н сырын бш пн келед! екен, ендеше сабагынды жаксы окы” деп жауап кайтарган. Акжол ушкыш болуды армандайтып. Кунмен шагы- 197

К в п KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 лыскан ак шанкан ушагына эк еа мен шешесш, агасы мен карындасын, бэрьбэрш отыргызып алып, биж-биж аскар таулардьщ успмен етш , ак буйра бултгармен араласып, сапар merin бара жататын бакытты 6ip carrepi какында киялдайтын. Б1рде упшшп сыныпта окып журген кезшде тэрбие сагатында окушылар “ болашакта юм болатыны” жайлы айтысып жатты. Кезек бутан келгенде: -М е н ушкыш боламын -дед! сетадщ турде. Балалар ду кулдь Ал, сытыр кез Сапар болса iuiiH баса шик-шик кулш турып: - Оу, сен калай тушкыш боласын есеп бшмейтш есек емес пе едщ -дед!. Акжол сынып кабинетшен шыта кашып, жылап келш экесше шагынды. - Олар айта бередк ал сен сабатьщды жаксы окы, - дед1 ол баягысынша. Алайда, ece6i кургыр ырык бермей-ак койды. Кун еткен сайын, сыныптан-сыныпка кешкен сайын ол курделене туст1. 0Keci жотарыдагы окигадан кешн 6ip жыл откенде катгы ауырып ауыруханата туст1 де кайтпас сапарга кетп. Будан кей1н-ак Акжолдардын эулетшдеп т1рш1л!к ауырлай берд1. Шешес1н1д болымсыз енбек акысы эрен-пэрен деп кун керуге тана жетш жытылды. Акшаньщ аздыты acipece, кузде сабакка барарда, кшм-кешек пен оку куралдарын са- тып аларда аркага аяздай батты. 0Keci Tipi болса дала кезш сарымсак Tepin Heci бар? Окулык дэптерлер1н ceMKeciHe са- лып 6epin, куйрытынан катып кана шытарып салар efli ол, ал бул болса ауланын шанын аспанга KOTepin, алансыз тана ала добын куалап ж упре берер ед1. “ Егер, - деп ойлады аспанга карап армандап жаткан калпы -Сарымсагымды OTKi3ceM, одан ак т а артылар болса Minflerri турде ушак туралы к1тап сатып аламын. Сосын элг) биыл окитынымыз не ед1, э “ физика” efli той, Ержолдьщ айту- ынша оны тек 6i3 алтыншы сыныптан бастап кана кермекшз, ал ушкыш болатын адам, acipece, осы окулыкты “ жантакша шагу” керек. Тек акша болсын. Bip бума сарымсак - 6ip сом” Осылай деп Ky6ipnen жатып уйыктап кеткенш де 6inMefli. Тан бозарып ата бере атасы “тур-турдын” астына алды.

Ер6ак,ыт HYCITIYJlbl Агайындылар тура сала тастай суык булак суынан мешрлене жутып алды да, ауыздарын компайтып коматайлана бауырсак жедь Сонан сон ж иы ны п-терш т, сарымсак салган каптарын аркалап, “ Ауыл кайдасьщ?” деп жолга туст1. Кун тебеге такаган сайын шып- шып самайларынан Kip аралас тер агып, кунге кушп тотыккан 6errepiH шылкылдата баста- ды. Ал аркадагы кап ауырлай бердг Ауырлаган сайын адал енбек пен ащы тер аркылы ертен колга тусер “ мол акшанын” ыстыгын сезшгендей болды. - Сарымсакты, сен сатасын, жарай м а ? - деп туншыга кайталады тундеп сезш атасы. - Жарайды. Bip бумасы 6ip сом той, э ? - дед) im ci. - И э, ещй сэл демалайьщ. EKeyi каптарын жастанып шалкалай жата-жата кепсть “Тундегщей жулдыздар жок” , - деп езше-ез1 сыбырлап койды Акжол. Дэл осы кезде жандарына гуршдеп-сырылдап жук Keniri келш токтады да, агайындылар “ алакайлап” орындарынан атып туристы. Машина корабынан ею жшгг ceKipin Tycin, кабинадагы некерлерш шакырды: - Ей уйыктап калдындар ма, мунда кел1ндер. - Кэз1р, K33ip -дед1 кабинадатылар. Бейтаныс жолаушылар балалардын касына келш т а е буте берген едк 1шшдеп 6ipeyi калтасынан суман етгазш 6ip шелмек арак шыгарды да кушмЫреп атайындыларга карады. - Ал тентектер жол болсын, не кетерш барасьщдар? - Сарымсак, - д есп мщ пр етш eKeyi де косарлана. - Oho! Ащы судын басырткысы табылды, -д еп куана айкайлады келеш 6ipeyi. Жолаушылар 6ip-6ip сарымсактан юстей отырып, ayeai 6ip шелмекп, сосын еюниисш, одан сон уш шплсш жайрат- ты. Булар арак iuiin, мэре-сэре боп, иен даланы бастарына кетерш жатканда Акжол агасына сыбыр erri. - Bip шелмеп канша турады? - Кырык сом. - Ым! Ym eyi жуз жиырма сом екен гой, “ кайран акша” дени. Кайран акша! 199

К в п KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 Осы сезд1 кайталап, киялдана кезш жумды. “ Кайран акша!” Уш нде бул дуниенщ эдшетшздптне налыган ауыр екшип бар. Жузшде осынша ” мол байлыкты” лезде-ак кемекейлершен ары кылгыта салган адамдарга деген тангалыс бар. - А л , кеттж, - дед1 сосын ж урпзупп ш елмекп 6ipiHeH сон 6ipiH таска урып шакты да. Bapi де жапа-тармагай машинага умтылды. Имене каптарын суйреп балалар да солай жупрдй Зулаган машина корабында отырып сарымсакшылар салкын желге кеуделерш тосеп, кеншдене т у с п , 6ip-6ipiHe карап жымындап кояды. А л , бейтаныс жолаушылардьщ 6ipi эн айтпак боп барылдай бастады: 9 p in шыгар корада кой болса екен, Кунде осылай мереке той болса екен. Той болса екен, онан кешн капай ед1 anri? Ой болса екен, жок туу курып кетсш, кудай акы ес1мде жок, Х а -х а -х а . Э й , бала сен бшесщ бе? E h e , сарымсак дендер. Оны кайтеЫндер, маган берес1ндер бе? - Алыныз, 6ip бумасы - 6ip сом, - деп так ете капды Ер- жол. - О й, не дейсщ 03iH, 6i3re капайша сатпаксындар, уят емес пе? Балалар кызарып томен карады. - Б1зге жартысын берес1ндер, эйтпесе, машинадан Tycipin тастаймын. О у, уят кой буларын, кайыршы кусап ел кез1п, сарымсак сатасындар ма? Х а -х а -х а ! Шыдамады б1лем, Акжол сарымсак салган дорбасын кушактай алып жылап ж1берд1. Дэл осы кезде жагынан “ шарт” eTin шапалак тиген ед1, жалт караса Ержол екен. - Не болды саган, осындай жасык болармысын. Барылдак дауыс кайта шыкты: -Ойбай-ау, буларын не? Не болды, мен жай эншешн эз1лдеп ед1м.Жо - жок маган сарымсактарыннын тукке Keperi жок. Алмаймын, ойбай-ау, бупары Heci деш1? Ержол сол ашумен журпзуннге: -Токтаныз, - деп айкай салды - Bi3fli Tycipin кепщзнп. Кабинадагылар ypnHice карап: 200

Ербак/ыт ШС1П¥ЛЫ - Кайда барасындар, 6i3 апарып саламыз гой, - деп айкайласып жатты. Ещ п 6ip сэтге агайынды екеу машина шанына KOMUiin, каптарын аркалап жаяу келе жатты. Eiceyi де унс1з.” Сарымсакты мен сатпаспын” деп ойлады улкеш. “ Bapi6ip сарымсактьщ 6ip бумасы - 6ip сом” деп ойлады Kiniici. 1991 ж . 201

К в п KYTKEH КвКГЕМ ЕД1 к е п k y t k e h к е к т Е М ЕД1 \"Сылдырап булак агып жатыр екен, - дейд1 - Булак жагасы кекорай шалгын. Булак сылдырына кулак rypin, кек куракка аунап жаткан калпы кол жетпес ужымакгы бастан кенпргендей уйпа-туйпа болган денеЫ жазылып, бойы жа- дырап, мынау галамньщ жылы меШр1мш е мае болып ма- наурайды. Енд1 6ip сэтге Tereypinai адам колы кеудесшен капсыра кушактап, суйрелей бастады. -Е й , кайда экетш барасын, булак сылдырайды, - дед1 уйкылы-ояу калпында тыжырынып. - Экеннщ булагы ма, бул - дэретхана. TereypiHfli колдын Heci осылай деп “ гур” erri. М уны дэретхана манынан аулагырак апарып, аула тубш е “ гурс” етюзш тастай салды. “ А л , керек болса булак сылдыры” . Мурнына капырак ауамен 6ipre сасык Hie келш колкасын атты да маужыраган денеЫ ещц ауырлап, бойы езше бастады. Дэретханадан шыгып шалбарынын туймесш салып жаткан балага: -Темекщ бар ма, бауырым?—деп ым какты. -Б а р , 6ip талы - eKi сом Койны-конышынан ештене коймай кол ж упртш едк уйпаланган 6ip сомдык кана саусагына Lmicri. —Ей достым, —дед1 кырылдап —Bip сомга бере салшы. -Ж ок. Бейтаныс бала езше карай “ былш” eTKi3in туюрда де козгала бердк - У й , экеннщ. Э зер легенде орнынан кетерщщ. А л , кешеп жары, бупнде жан жарасына айналган Жа- нары болса кулагына сыбыр еткендей: “ Ашуланба, бул - TyKipeTiH орын” . “ Тфу, - дед1 де кемсенден жылап ж1берд1 - Кай корлаганы бул, iuiceM iniKeH шыгармын, 6ip-eKi рет жудырык жумсаган болармын. А л , не тур онда, еркекшн гой мен. Баягы заман болса гой 6api6ip менпа дурыс болар еда. К енш - кушмдк сол кещл-куйден кумб1рлеген елендер1мд1 де туешбедщ- ау. Тус1нбеу былай турсын тубш е жеттщ гой. С еш койшы. 202

Ербацыт НУСШ УЛЫ Ан а улымды айтсаншы, соны сагындым, соны” деп ауыр курсшш алды. “Тфу, темею болса гой, ииркш\" Bip сомдыкты жумарлап уысына устаган бойы аягы анда 6ip, мунда 6ip Twin ербендеп, Жанардын теркш ш е карай бет тузедь Орта жолга келш, аптыгы басылган сон кайта отыр- ды. Кайта турды. Енд1 Kepi кайтты. Кала ш етш деп тоз-тозы шыгып KeTeyi кеткен лас кешеде муны шэушдеген итпн Kyuiiicrepi мен т ш н шыгарып мазак еткен балалар карсы алды. ” Н е керек депн буларга енд1?” К ы с каЬары кайтып, кектен кун кулсе болды, ит пен бала кутырады. Жас ж т т осы квктемнен кеп нэрсе куткен еда. TinTi тэп-Tayip олен жолдары да тш ушына оралды. Кел, кектем1м келуге асыктын ба? 0Mip гулш отуге шашып кырга. Кун нурымен аймалап жубатуга, Кении калган квздерш гашыктьщ да. Журт алдында колын сермеп елевдер окыгысы келедй Б1рде окыды да. Kefi6ipey жур бул ем1рде аздай мун, Ал мен болсам жынданып кете жаздаймын. Куй аракты, кулак сал менщ уш ме, Мен де вленд1 ержкеннен жазбаймын. -Ш ынымен де жынданган шыгарсьщ, бурын бундай эдетщ жок едй Буны айткан анау-мынау алысы емес, “ жакын жанашырым” деп журген досыньщ 6ipi - Асанбай. “ Калжьщынын тур1н” деп ойлап оган жалт карады. “ Жок -ж ок , узынша келген мурыны жиырылып, epiHi жымырылган жок. Эдетте 6ipeyre эзьпдесе Typi, Tyci осылай езгерер ед1 гой. Элде шыны ма? -Кайтесда осы эуреш ш кп? Ж ур кетпк, - дейд1 тагы да. Кысык кездершен муаркеу сиякты б1рдемеш ангарды. 203

К в п KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 -Ж у р е бер, - дед1 буп катулана - Сен де м е т тусшш жарытпассын. ImiHeH \"MycipKereHi ме, керилнше оган менщ жаным ашуы керек efli гой” деп ойлады. И э, ез OMipiHe езгеше 6ip MefiipiM шуагын тогетшдей агаштын буршiк жарар мерз1\\п мен алгашкы жанбырды сагынды. Алайда, агаштар да бурппк жарды, алгашкы жанбыр да себелеп erri. Ештене взгермеген сиякты. А л , былтыргы кектем ерекше едь Кала кешелершде саяси шерулер орын апды. Бурын-совды бундайды кш керген? “ Адам кукы”, “Демократия” деген урандар мшберлерден ж ш естшдг Т и щ коргау, дшд1 колдау, улттык кундылыкгарды калпына келДру жайында эцпмелер козгалды. Кыскасы вм1р 03repicTepre тола бастады. Осындай улы окигалар баскалар сиякты Алмаска да ой салды. Шалкар шабытгар сыйлады. “ 0лен” деген жана ем1рдщ eciri ашылды. 0Mip суру де тым кызыктырак кершдь А л , биыл. Биыл ерекше ештене жок. Tirni, биыл жанбыр жауды ма, жок па, есшде жок. Ал, сырт кезге онын OMipiaae кутпеген тосын жайлар болып жатты. Кеше гана бурымын булт етюзш, булкынып жур1п, эрен босага аттаган Жанары 6yriH \"ажырасам” деп теркшше тайып отырды. “ Sip уз1м нанньщ 03i тапшы болып отырган мынау заманда нанга емес куйеу1н1н \"алгашкы жанбыр мен агаштын бурнпк жаруы” туралы пэлсапасы мен кулак сасытар жырсымагына тойып 6iTKeHi жайлы шагым айтып жур” дейд1. Алмас болса, ” Куйю т1рл1кпн алданышы - алгашкы жанбыр nici мен аракка мае болу, еленмен ернек салу” деп есептеуден танган жок. “ Ehe - ей, eMip кандай тама- ша!” деп мэз болады ол аракка кызара берткен сон. TinTi 6ip KyHi мынадай да окига болды. “ И э, буын-буыны босап, K03i булдыраган сэтте 6api жаксы. Жанары да. Бундай кез- де кулкш1 болса да баягыдагыша кел1ншепн катты-катты кушып, аймалагысы келед1. Онын осындай 6ip жайдары KOHiniH Жанардын т1кс1нген жанары алай-дулей етп. С о- сын дес бермеген айкай, тагы айкай. Осы сэт п куткендей жудырыгы кургыр ыркынан шыгып кеткен1. 204

Ербсщыт HYCITIYJlbl -©jrrip, - дед1 долданган эйел - 0M ip cypriM келмейдй 0M ip cypriM келмейдь Долдана орнынан турып, т ер п белмеге Kipin кетш ед1, uie-шала Алмастьщ “ Жыр жинагы” - барлык eneaaepi бар колжазба дэптерш алып шыгып пеш теп отка лактырды. -Шыркымызды бузган осы шатпактар, - деп шанк еткен Жанар бул кылыгына енд1 Алмастьщ тезбейтшш тез TyciHin, жупрген бойда еактен шыга жвнелдь -А л басты , не ieren койдьщ ?- деп шьщгырып ж1берген Алмас eci шыккандш болар, колына ш н ге н шай KececiH келшшегшщ артынан лактырып efli, “ таре” е т ш з т , Жа­ нар сыртынан жапкан ecirace тцщ де быт-шыты шыкты. Енда тездетш дэптерш куткармак eni, кургак кагаздар “ лап” eTin тез жанып, кара куйеленш курыса бастаган екен. Кеш калганын туешген ол пеш алдына журелеп отыра калды да жылап Ж1бердь Жылап отырып жарты шелмек арак турганын eciHe туардй Д ем алмай ciMipfli. Сосы н кун- тушмен уй бетш кермей iurri. Bip есш жиган эрэд1кте ой- ында калган елен жолдарын кагазга тушрдй Тен жарымы ойынан булдырланып “ булбул” ушыпты. А л , Жанар жайы- на келеек - улын ез1мен 6ipre eprin терюнше тайып турган. Б1рнеше куннщ ЖYзi болса да карасын керсетер емес. “ Куп болмасан бул бол” дейтшдей. А л , керек болса... Лас кешедеп eni кумды, шашылган кулд1буркырата аягын шалые баскан куш жездесшщ уйш е келд1 де табалдырыктан атгай бере босагага “ сылк” eTin отыра кетп. -У Ы Жалгыз тал темею болса гой п пр кш !-деп Ke6epcireH epHiH т ш м ен жалап тамсанды. -Апдымен сэлем берер болар, жезден темеюш таста- ды емес пе, - деп KypciHe тш катты шайына бидай ceyin ап сораптап отырган жалгыз апайы. Кашан керсен - осыпай отырганы. - Е , ол жездем де сопы болып Kerri дели. Маган керек кезшде 6api де тэрк етше калады. -К ел, шэй iui 205

К в П KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 -Заукым жок -Карагым-ай, жайынды ойласам жабыркаймын, жаным жай таппайды, аяймын ceHi. Алмас айкайлап жйбердп -M eH i муаркеуш кашан коясындар осы? -Шырагым-ай, бауыр еп м бауырым - Апайы кезше жас алды - Катын кайда, бала кайда? Кашангы журмексщ осы- лай? “ Жанардьщ жазыгы неде?” дегенге ой жупртш кердщ бе? -Ж о к - жок, маган бола жуйкенд) жукартпай-ак койшы, - Ал меню басым сынып бара жаткандай, арак 6epiui. -К алай жукартпассьщ, осы арактан опа таптьщ ба? -О л а й деменп бул OMip, бул коктем арагымен K ep iiai, со- лай емес пе, апай. Bopi жаксы гой айналага караты. Ал , жез- дем кайда? -Ж езден элгшде 6ip жакка Kerri, кеппрек келш калар. -Каш ы п Kerri дени, бэрщ де жек кереандер MeHi, eaai Mine бас жазуга да жарайтын жан жок. -Ж етер ещц - Апайы ашу шакырды - Типнщ алсан, жа- тып дем ал. 6м1ршде 6ipiHmi рст апайынын riniH алды. Кара сумек боп терлеп, пысылдап узак уйыктады. Шым-шытырык б1рдеме. Тусщде не KepreHi де есшде жок, ертещнде туске таман оянды. BeTi-аузы icin, epHi кеберст шелдеп жатыр екен. Басы кургыр да кетертпейдг «1Шрюн TeMeKi болса гой\". KeicreMHiH, OMipfleri жаксылык атаулынын хабаршы- сындай болып терезе алдында торгайпар шыкылыктайды. Желдеткштен ескен кектем самалымен 6ipre тунде жауган жанбыр nici мунки бердь Алмас керпесш жамылып алып те­ резе алдына келдй Кеудесш ашып салкын да саумал ауаны узак тамсады. Сол бойда киялымен Keicri шарлап, арман кусынын канатына жабысып, “ Eh - е - ей” деп тартып Kerri. Пендел1ктщ пердесш ысырып тастап: “Алакай, алгашкы жанбырдан махаббатгын, тэтп еш рдщ nici шыгады. М ен ceHi, улымды суйемш, сендерд1 сагындым!” , - деп Жанарын кушагына алгысы келш Kerri. 206

Ербацыт НУС1П¥ЛЫ Осы кезде желдеташтен ескен жел 6ip жапырак кагазды устел устшен ушырып TycipreH еда. Таныс жазу. Апайы гой бул. “ Алмас, маган ренж1ме. Жезден де тым кеш келда, ал танертенг1с1н ертемен кетп. С ен щ мазавды алмауды етшген мен ед1м. Бас жазгын келсе, сандыктын туб1нде арак бар. Б ули TyHiMeH жанбыр жауды жэне тун суык болды. б з щ е суык тиш калмаса не кылсын. А л , Жанар жайына келеек... Жарайды мазаламай-ак кояйын” . Аракты алдына алды да 6ip KececiH ciMipfli. Мавдайынан “ бурк” еткен терд1 алаканымен cypTTi. Сосын терезе алдына келш оньщ салкын эйнегше мандайын суйеп турып, балалык шатана ойша сапар жасады. “ Bip жануядагы жалгыз ул болгандыктан ба, ерке болып eeri. Уйге келген конактыц бас кшмш ала кашеа эке-ш еш еа “ К,ой!” деп кермеген, KepiciHLue: “ М еш нулы мсейтедк мыкты болып еседк енещй урайын” деп мэз болып каукылдасып калатын. Жалгыз апайы турмыска шыгып мурты ед1рейген 3He6ipey ж Н тпен 6ipre кеткенде куш бойы жылаганы есшде. ШешеЫ болса “ Кызымды кайтарып алып келем” деп “ шарт” буынды да келш Tycipin, эуелете эн айтып, той кызыгына кем ш п жаткан бейтаные уйд1 бетке алды. Алмас та 6ipre ат- танды. “ Апайынды алып кеткен уй энеб1реу турган...” Бул сездерд1 KiM айтканы есшде жок, жерден 6ip кесек тас алды да ecci3 куанышты герткул элемге паш етш турган терезенщ кул-паршасын шыгарды. Бул окиганы жездеск “Э й , боцмурын балдызым-ай, сол кунп соткарлыгын cipa дэ естен кетер ме?” деп куш бугшге дешн энпмелеп отырады. Осы сэтге кок жузшдеп булт кайтадан тунерш, жауыннан хабар 6epin тур еда. Арактын калган белей н кесеге куймак болып бетелкеш колына алганы сол ед1, осы сэтте сырттан элдеюмнщ уйге Kipin келе жаткан аяк дыбысы естщда. Осы дыбыстар “ Енд1 ш пей-ак кой, колындагыны терезе- ден лактыр, саган одан баска жол калган жок” деп тургандай эсер erri. Ж елдеткш т ашты да аракты сыргка лакгырды. Таска тиген шелмек “ тырс” етш сынды да ш ш д е п суйыгы 207

К в п KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 кумга шашырап еще бастады. Кешедеп аш куппк жупрш жетш жалай берд1 де тыжырынып алып кейш кайтгы. Арактан TinTi кушж екеш кушж те жшркенгендей. Келген адамдар - Жанар мен терт жасар улы - Нуртай екен. - Э к е !-д е п улы ж упрш келш мойынына асылды да Жанар босагада турып калды. Ерл1-зайыптылардын eneyi де мундай кездесуд1 кутпеген едк Жанардын ею кез1 терезеде. Элпнде Алмастьщ аракты терезеден ыткытканын табалдырыктан ат- тай бере кез1 шалган. Алмас улын кушагына катты кысып мешрлене шекель Жанар колындагы улкен кара семкесшен элдекандай дэптерд1 алды да унс1з Алмаска усынды. Жйтг ештенеге тусшбеген калпы дэптерд1 ашканда Жанардын маржандай жазуымен кагазга тускен ез елещнщ 6ip шумагы кезше оттай басылды. Жанарым-ау, неткен сен октем едщ, Кектем келд1 тасташы екпеш ендь Кеадлдеп муздар да epicmiui, ©йткеш, бул кеп куткен кектем едь Ещ н тана ж ш т ана жолгы елендершщ отка орануы - жумсалган жудырыкка карсы жасалган эйелдщ элаз эрекеттершщ 6ipi, керсеткен кыры екенш, ал жырлары Жанардын эсем жазулары аркылы элдекашан кагазга толык KeuiipLnin койганын т уа н д ь Тусшд1 де курсшдь Kypcinai де куаныштан болар кул1маредь - Сыртта жанбыр жауа бастады, - дед1 Жанар акырын гана кумыга ун катып. Кектем жанбыры себелеп, терезе эйнектерш “тырс-тырс” урады. Бул мумкш жас жптггщ 63i сагынган, элп жаксылык нурын себунн ансаган арманы болар. 1991 ж .

Ербацыт НУС1П¥ЛЫ М ОЙЫ НСУНУ Аурухананын ею адамга арналган палатасында жападан- жалгыз ею кун жатканнан кейш уппнпн куш менщ жаныма жасы кырыктар шамасындагы ж М т п орналастырды. Бас изеп сэлемдесу ишарасын жасаганнан сон жатын ор- нын жендед! де жагын таяна отырып ойланып калды. -К а й жерщ ауы рады?- деп сурадым сыркатгардын дэстурл1 турде амандыктан кешн коятын сауалынан атгап кете алмай. -Е щ ц ...Э й т еу 1 р ...- дей берд1 де сезш жутып уш лз калды. Сезге саран керппмд1 коп мазалай койган да жокпын. Сосы н жантайдым да окып жаткан романыма кайта коз ж уп р т п м . Алайда роман беттершен repi менщ кв31М - керппмнщ шаршанкы, жудеу ж узше кадала берд1. О сы арада мен тагы 6ip парызымды ойымнан шыгарып ала жаздаганымды ангардым. О л танысу paciMi еда. -Танысып кояйык, еЫмщ ю м ? - дедш ютабымныц бетш жауып дэл 6ip зорлап сейлетюм келгендей. -Калибек. Одетте журт “ в зщ KiMciH?” деп кайыра сурап жа- тушы efli, ал, оган менщ eciMiMHiH «Ю м?» екеш кек тиынга да турмайтын сиякгы. Дегенмен, ол сурамаса да атымды айтгым. - А л , мен1н eciMiM - O niM . Корпим кецшлздеу басын изед1 де кезш тайдырып тагы да ез ойымен онаша калды. М ез га кыс ортасы болса да жылу жуйелер! женделш жатса керек, белмем1з салкындау еда. Калибек керппмнщ энлмеге заукы соклай отырганын байкаган сон жылы керпемда жамылып тесепме жантайдым. Бвлмем1здщ eciri ашык турган, ал керпп палатадагылар арлы- 6epni ет1п, кезекп дэршерш алып жатыр. Энпмелер1 де эркилы. -Ж ы л у да жоктьщ касы, кыс ортасында да жвндеу журпзбек п е ?- децда сыркатгардын 6ipi кейш. -Социализм кезшде мундай жауапсыздыкка жол бершмейтш, - дейд1 карттардын 6ipi. -Социализмнщ де шетш кергенб!з. Ол кезде де онганымыз шамалы, iuiep ас пен киер кшмге жари коймаганбыз, - деп картгын китыгына тиген дауыс та естшедй ар жагынан. 209

КОП KYTKEH КОКТЕМ ЕД1 Калибек орнынан турды да eciicri жауып койып, кайта отырды. Ал мен кез шырымын алуга ыцгайландым. ...Белме eciriH тыкылдата каккан дауыстан оянсам, кыстын кыска куш де батып, белме iuii ала келенкелене ба- стапты. -Калибек деген ci3 бе? Bipeynep шакырып тур, - дед1 eciriMi3fli тарткан мешрбике кыз. KepmiM кеп кенпккен жок, дорбага салынган элденеш кетер1п келд1 де устелдщ тартпасына тогыта салды. Жур. шылым шегешк, - деп усыныс жасадым мен жана танысыма. Балконга шыккан сон: -Ж анагы келген эйелщ б е ? - деп сураган ед1м, ол: -Ж о к, - деп кыска жауап бердь Сосын сэл турып: -Эйел1м жок, - деп сезш жалгастырды да ершне кыстырган темек1с1н Остене тез-тез сорды. М енщ шамалауымша Калибек кырыкка келш калган жйтг. Ал кырыктагы еркек унин эрине «эйел1м жок» деген сез онша сешмд1 емес естшетшдей. «Элде ажырасты ма екен, элде...койшы, жарайды, казбалап нем бар efli?» деп ойга калдым. С осы н мен оны KeuiKi тамакка шакырып ед1м «тэбет1м шаппай тур, ракмет» деп бас тартгы. Тамактан сон керпп белмедеп ж1глттерд1н 6ipi Kenin: «Карта ойнайык па?», - деп еактен сыгалаган, eKeyiMi3 ymiH «жок» деп мен жауап каттым. Ол кеткен сон : - Адамдар кызык осы, бейне 6ip демалыс ушнде жаткандай болады, - деп Кдпибекп тагы да сезге тартып ед1м ол колын cinTeft салды. Тунп сагат оннан кей1н мен уйкыга жаттым, ал Калибекпн устелд1н тартпасын шикылдата ашып. сосын KececiHe су куйып жатканын Timi менщ кесеме де куйылганын ангардым. -К е л , iiuin кояйык, - дед1 сосын маган карай дауыстап. Жалт караган мен кесеге куйылган су емес арак екендптн андап тан- тамаша калдым. - B i3 ем кабылдап жатырмыз гой, жок бунымыз болмас, - деп карсыласкан ед1м, ол «Ендеше езщ бш» дегендей ба- 210

Ербацыт НУСШ УЛЫ сын изед1 де кеседепсш дем алмастан кылгыта салды. С эл узш стен кешн екшппсш де алып тастады. - С е н маган тан калмай-ак кой, - дед1 сосын - М ен сыркат та eMecniH. Танданыстш болар, мен енд1 кайтадан турып ки1не бастаган ед1м. -С о н д а калай, «ауырмаган адамнын ауруханада Heci бар?» дегешм гой, - дед1м оган аныктап барлай карап. Калибек тагы 6ip шыныны шпюн сон : -Т е м ею тартуга к ал ай сы н ?- дед1 орны нан т уры п. -Б у п усы ны сьщ а кенуге барм ы н, 6ipaK, эл1 де ceHi тусшбей турганымды карашы. -Ka3ip TyciHeciH бэрш де. М ен оньщ ещц гана iueiuinin сейлей бастаганын ангардым. -Ж у р болмеге барайык, балконда тура берсек катып елерм1з, - деп ед1м. -А д а м ез вм1ршде бэрш де керу керек деген гой, ыстыкты да, суыкты да, - деда. Белмеге келген сон ол тагы да ium . -М е н уннн 6ipHeme кунге ауруханада жата туру керек болды, сосын таныстар аркылы сенщ жаныннан шыктым, - деп жалгастырды ол эн пм есш . Биыл отыз беске кел;пм, уйленш уй болганыма он жылдай болып калыпты, -Токтай тур, мен с е т кырыктагы ж т т деп шамалаган efliM, менен анау- мынау емес, сеп з жас xinii екенсщ, - деп сез4н белд1м. -С ол ай ма, ендеше мен ci3fli ез1ммен шамалас деп ойлагам. Turn, мулдем жас кершед1 екеназ, - дед1 «ci3re» кошт. -C i3 демей-ак кой. Ci3 деп сызылу менщше адамдарды 6ip-6ipiHeH алыстата туседi. «Сен» деп катынаса бергешшн калар ед1м, -Жарайды, онымыз да дурыс шыгар. Сонгы кездер1 ащы суды 6ipa3 айдаганнан сон бес жас косып, кырыкка кеп калдым-ау, шамасы, - деп зорлана кулдг -Ж ок мен саган т ш п де аныктап карамаппын, иэ кателескен екенмш, т н т де улкен xepiHin турган жоксын, - деп кецш н жубаткан болдым. 211

К в п КТГКЕН КвКТЕМЕДI -М ей л!, калай кершсем де мэселе онда турган жок. -Айтпакшы , сен багана « э й е л т жок» дегенсщ, ещц отасканыма он жыл бодцы демексщ бе? - О л к е т т калды, - деп курсшдо. Таты да арак imin алып б1разга д е й т унЫз отырды. -С о с ы н кайта келдь эйел1мд1 айтам, ал м е т керш отырсын ауруханадан 6ipaK шыкгым. 0ткен туш полиция устал экетпек болтан. €>йел!ме колым каттырак тиш кетсе керек. Полицията хабарлаган да сол болатын. QftTeyip, сыты- лып KerriM. Сосын достарым ауруханата жатута кенес бердь Бугш уйге барсам, полицията кайта хабарлауы сезиз едт вйткеш, 03iMfli устай алмай журген жайым бар. Ещ ц мше аурухана белмесше арак алтызып imin отырмын. 1шпесем шыдай алар емеспш. Дэл осы кезде бетелкесшщ Ty6i де KepiHyre таял калган едь Бул менщ жаца танысымньщ аракка недэу!р кумарлытын байкаткандай. Eciicri кагып мешрбике Kipfli. -К анеки, екпеге дайындальщыздар. MeHi еккен сон мешрбике Калибекке кадала карал турып калды. -Сум ды к-ай, ci3 арак imKeHci3 бе? - И э , - дед! ол. -Болмайды той, мен ci3 туралы айтып барамын. -Ю мге? -Дэршерлерге, бастыктарта. - А л , мен ез аратымды imTiM, api ез белмемде. -Ci3 TaprinKe батынуыныз керек. -А урухана тэрлбш матан eKmiM айткан жок кой. Белме eciri ашык калган efli, осы кезде «мияулаган» ды- быс шыкты да кара ала мысык Kipin келдк -М ы сы кты н epin журген! де тэртшке жата м а ?- деп Калибек те карсыласып бакты. -Е свд зд е болсын мен ci3fli ертен-ак шытартам. -К о й , карындас, мына кыска ем1рде жуйкем!зд! жукартканнан не таптык, иэ-иэ, не табамыз. Ашуывды бас та еге той MeHi. -О з щ егуге болмайды, - дед! кыз сэл жуасыган жумсак унмен. -0 3 iH бш , екпей-ак койсан да екпелемеймш. 212

Ербсщыт НУС1П¥ЛЫ -М е н ci3 туралы эз1рше еп ш м ге, ештене айтпай-ак кояйын, 6ipaK, соны осы болсын. -Ракмет, карындасым. -03iHi3fli аясанызшы. С онгы сезш мешрбике кыз салмак сала сейлед!. Сосы н маган карап: - А л , ci3 кеннрвдз-дед! де мысыкты ез1мен 6ipre ала к ета. Eciicri жауып жатып Калибек: -Дегенмен, осы кыз маган унап калды. Bi3fliH уй д еп адамша шаптыга бермей тез женге келетш осындай карындастардан калай айналмассы н?- дедь -К ы з кунщце 6api жаксы... демеупп ме едк - дед1м к у л т . Ал , Калибек маган косылып куле койган жок, мундана ойла- нып турды да: -М ен1н эйел1м Айнур 6ip кезде ж уас, бетщ е де тура карамайтын кыз едь А л ендк.. - А л ешн адуынды эйел болды демексщ гой. Алайда, мен оны эл1 кермегенд1ктен «KiMHiH кшзлЬ> екендагш кайдан бш е й ш ? Калибек маган еж1рейе эр! тандана карады. Сосын: -М е н ез1мд1 кшэл!мш деп есептемеймш. Тек сонгы кезде арак iiuin жургешм болмаса. BipaK, онда турган не бар. Елдщ 6spi imefli гой. Кол жумсаганым рас. Кол жумсауга MeHi ез1 итермеледь А л , жанагы кыздын «езнцзд! аясанызшы» деген ce3i еам нен кетер емес, - деда. Екеу1м1з де орнымызга келш отырдык. Bip уак, бэлюм, бес минутгай ун азд ж орнады. -Калибек, эрине сен мен! кенар, - дед!м ун а зд ж п бузып - Em6ip ce6enci3 аракты ciMipe беруге ceHi не итермелед!. Сен!н OMipine осыдан келер квмек бар ма? Алайда, айткын келмесе, мен сеж кинамайммн да. -С е н сурамай-ак осы энпменщ шетш шыгарган ез!м ед!м Момын ед!м, осы 6ip ащы судан да алшак журуш! ед!м. Сонгы кездер! отбасымыздан тыныштык Kerri. А ш у басу ушш аз-аздан iuicriH болдым. А л iuiceM эйел!ме жудырык жумсаймын. -Эйелд! жудырыкпен жене алмайсын ешкашан. 213

К в п KYTKEH КвКТЕМЕД! -О н ы ез1м де бшем, 6ipaK онын сездер1 ийрдщ огындай тура ж урепне кадалып жатса, жуйкене «шык» eTin т и т жатса калай ез1мд1 устамакпын? Осыдан алты айдын ал- дында тугаи апайым сыркаттанып калды. Ауыр операцияга KipeTiH болды. Б ш есщ бе, оган бакандай бес миллион сом кажет едк «Кемектесщ дер, бас ауырып балтыр сыздаганда кол ушын бермесендер 6ipre тумай-ак койындар» дёгеш. «Б1з де ауырганбыз, 6ipaK, еш юмнен жэрдем сурамадык. А л , апайын ауырса кайтешн, нещц бермексщ?» деп кунк erri эйел1м. Пэленщ 6api де осы кункшден басталды емес пе?! Калай дегенмен карызга батсам да 6ip миллион сом тауып берд1м. Апайы м да ала куйындау адам. Алгыс ор- нына: «Катынын карсы болган шыгар» дейд1 кабагын туйе катулана. С у iiuepi бар екен, кешн дэршерлер кенесе келе баска емдеу т эс Ы н тапты да операция жасамай-ак сыркатынан сауыкты. Алайда 61здГц уйдег1 «ауру» айыга койган жок. M in e , осылай. ...Калибек стакан мен бвтелкен1 сынгырлата жур1п калган аракты саркып куйды да iinin салды. Сосын бетелкен1 тосек астына карай домалагып аузын cypiri. - М1не, осылай, - дед1 тагы да кайталап - Кун сайын сол, кулагыцнан ызьщ кетпейд!. «Апайын ауырган да жок, тапкан-таянганымызды сонын аузына тосед1к. ¥ят деген болсашы». Алгашкы жудырык осы создер1 уипн жумсалды. Кулакка да тыныштык керек емес пе. Жумыстан сон уйге кайткын келмейд1 екен, сосын аракка бас койып, ол «жатгы- ау» деген кезде ушнд1 табасын. Кешн келе eciicri де ашпай- тын болды. Далада болса сакылдаган сэры аяз. Сосын eciicri тебесщ , кулпы жулынып тускен1нше. Осыдан 6ip аптанын алдында к1шкентайымыз Эйгер1мд1 алып эке-шешесше кетт1. Бес куннен сон кайта оралды да: «Бул мсн1н агамньщ yfii, сен кет», - дедь Онысы рас болатын. Агасы Казакстанга кешкенде уй1н 6i3re калтырган едь Тагы да айкай-шу, жудырык. Ендц м1не, сенщ жаиындамын. Эйтпесе, мен мунда ем 1здеп келген жок ед1м. Енд1 уйыктасак та Tepic бол- мас. Осыны айтгы да тесегш сала бастады. Bi3 белые шамдарын ceimipin уйыктауга жатгык. 214

Ербак,ыт НУСШУЛЫ Байкаймын, корпим уйыктай алар емес TeceriH шикылдатып арлы-берл1 аунап жатыр. Б1раздан сон: -Э л е к е , уйыктап калдын б а ? - деп сыбырлады. - Ж о к , 33ipre уйкым келер емес. Шынында да уйкым кашып эрнеш ойлап жаткан ед1м. Эрнеш деуге де келмес ерлйзайыптылар арасындагы кейб1р тусшюпеушшктердщ туш н ш 1здеп сандалдым. Баксам, бул менщ басымдагы ми талшыктарын тугел жумсасам да шешше коюы екггалай ж умбак сиякты. Жалгандыгы жок жалгыз акикат сол - «Ы дыс- аяк сылдыр- ламай турмайды» екен. -S ip кызыгы, жанагы ш кен арагымньщ коп ocepi болтан жок. Мумк1н денем iuiiMfliKKe уйренш те кеткен шыгар. Д е- генмен inrreri uiepfli актаруга жарап жатыр. 1шпесен, осы энпме кайдан шыксын. Баска 6ip кызыктырак б1рдеме ай- тайын десем де отбасы, ошак касынан шыга алар eMecniH, - деп Калибек тагы 6ip аунап ауыр дем алды да энпмесш жаптастырды: -Апайы м операцияга юрмегещиктен арата уш ай салып элп акшаны кайтарып берген болатын. Сосын 6ipa3 уакыт уйде тыныштык орнаган сиякганган. Баксам, арамыздаты Kip6iH ол акшага да прелш турматан кершедт Окты кезбен карау, сенщ сэл-пэл жйберт алтан кателптнш кайта- кайта есще салу сиякты кылыктары -rimi жишеп Kerri. Сонда элп акша мэселеа жай 6ip «сыныкка - сылтауы» екен той. М енщ тусшбейшнм - сонау 6ip кездердеп сыйластыкгар мен сушспеншшкке калай тана сызат Tycrri екен деш . Элде осынын 6opi де еткшнй болып, уакыт ете келе ыстык сез1мдер суып, жануядагы жарастыкгардын азаюы - табитат заны ма екен? - Анада тэты 6ip кызык болды, - деп Калибек мырс eTin кулш алды - Б1рде тун ортасы нда уй д щ жарыгы жанган сон оян сам , эйел1м т е с е п н д е керш бейдй Екеу1м1з кептен 6epi белек жатып жургенб1з. Э л п 6ip бггпей журген жанжалдын элеп гой. «Сыртка шыккан гой, каз1р келедЬ» деп жорамалдадым да керпемд! буркене TycTiM. Уй кы м да ашылып KeTinTi. BipaK, ол ж уы к ара- да орала коймады. Енд1 мен аландай бастады м . С осы н 215

КОП KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 (здемекке мен де сыртка шыктым. 0йел1мш ц атын этап « А й н ур » деп айкайласам да жауап жок. Коркайын дед1м. Аязды тун . С уы к , екпек жел енменщ нен етедт Не icTepiMfli бш м ей дагдарып калган ед1м, KOMip жинаган уйппк жактан сьщсыган ун шыгады. Айнур екен. EcKi кара шапанды жамылып алып кесек кем1рдщ устш де жылап оты р. Ш аш ы н ж айып т астап Ti3eciH куш актап алган. «А л , не болды саган соншалыкты?», - деп сураймын гой . Y h жок. Сауалымды кайталай берд1м. Eip мезет- те гана ун катты. «TinTi де меш ц саган кек тиындык куным ж ок екен. О йткеш с уй м ей сщ м еш . Онан да ажырасайык. Каншама тун болды, сеш ц жаныма жатпаганына. Бш есщ бе сен соны? Тан калдым. «Жат- пайын деп ж урмш бе? Кун сайынгы урыс-керктен кейш калай жатпакпын с е ш ц ж анына?» деймш . Ол сэл жумсарды. «М ен эйелмш гой. Артык-ауыс сейлей беретш шыгармын» дейдь «M eH iH жуйкемд1 жукарта беруден не енд1рмексщ ?» дей м ш . «Онеки сен дауды кайта бастадьщ». «Жарайды, койдым, мен жалыктым, енд1 ж ур уйге. Баягы 6ip кездерд1 еске алайык, сонау т э т п кундер1м1зге оралайык». О сы т ш катысулардан кейш 6i3 6ipre жаттык. Ыстык ce3iMflepiMi3fli 6i3 элдекашан жогалтып алыппыз. 0TipiK KyniMcipen, жалган кушактасудан не енбек? Дегенмен, кыргикабак боп кун кешуден ж аксы екен. BipaK буны н да гумыры узак болган жок. Ойелщ жаман болса квретшш осы екен. Ж арайды, 6ipa3 жерге де барып калдык, ещй уйы ктамасак болмас. M eHi койшы, сеш ц уйыктауын ке- рек кой, - деп ол с езш 6iTipreH ынгай бмипрдк -У й ы кта р алдында айтарым - «осынын бэрш е тек кана эйел!м кшэлЬ> деп ойлайсын б а ? - деп сурадым. Калибек абдырап калгандай болды. Дэл осы суракты кутпеген адам сиякты. М ен бул жайды онын тым-тырыс калганынан ангардым. TinTi ол Tin де каткан жок. -¥ й к ы н т э т п бо л сы н !- дед1м де керпемд! буркене TycTiM. 216

Ербацыт Н У С Ш Л Ы Енд! онын «KiM кшэл1?», - деген суракка ж ауап !здеп уйкысы кашар! Жорамалым раска шьщты. -Т у ш м ен кез шген жокпын, «Осы кушм1зге ю м кшэл1?», - дегенд1 ойлаумен болды м, - дед1 ол т ан ер тен псш . Егер мен аракты койсам, жудырык ж умсамай 03iMfli устасам , жанына ж атсам, жылы сездер1мд1 арнасам, бэл ш м , ур ы с- KepicTep азаяр ма ед1?- дед1 сосы н с езш ж алгастыра сураулы жузбен. - М енщ ш е, ен бастысы эй е л т е деген ыстык сез1м, жан жылуы ж етю пейтш сиякты , - дед1м мен де бш пш сш ш . - Ы стык сез1м, жан жылуы, - деп куб1рлей кайталай берд1 Калибек. - И э, тап солай! - Басым сынып барады, ж уз грамм тауып iuiin алып, осы арагы кургырды мэнгш кке койсам ба екен? - М енщ ш е ж уз грамм - 03iH-e3i алдаркату гана. А л сен оны аузьща алмай шыдап бак. Уй ы кта, тамырына дэр1 куйгыз, шай iiu. Калибек кун1 бойы менщ айткандарымды штедк Кешке таман тамак iuiyre тэбет1 тартып турганын да ангартты. Bi3 тамактанып алган сон Tin катыса койган жокпыз. TinTi, б у п н уйкыга да недэу1р ерте жаттык. КелеЫ куш де солай болды. - Курыскан денем енд1 гана жазыла бастагандай, - дед1 ол. Yuiim ui кун1 ол маган эйел1 келш турганын сыбырлап хабарлады. Ыстык кеспе коже экелш тг Тамактана оты- рып эйелшщ соншама жаман адам е м е с т т н е кез1м жет- кендей болды. ©йткеш, эз1рлеген асы шынында суйсш ш ш етш дей дэмд1 efli. - М ен уш ме кайтайын, - дед1 сосын Калибек - М ум к ш , Т1л табысармыз. - Ж т т м енд! 1шпейпн бол, - дед1м колын кысып турып. 217

К Э П KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 - Серт етемш, ал, серт етсем одан кайта коймайтыным тагы бар. - Ендеше сау бол. Калибек оны-мунысын жинастырды да кишш сыртка беттедь Сосын элдене eciHe тускендей белме еЫгшен кайта сыгалады да: - С ен щ элп ыстык сез1м, жан жылуы туралы айткандарынды умыта алар емесгин. Егер сез1мдер1м1зге жылылык KipMece мен ертен-ак осы ауруханага кайта орала- мын - дед1 ныгарлап турып. М ш еки, бес кун болды Калибек кайтып аурухана табалдырыгын атгаган жок. 218

Ербацыт Н У С И Ш Ы КАРЫЗ БЕН ПАРЫЗ «Туу, неткен таусылмайтын урыс-керю. С онгы 6ipHeuie кун бойы танертенпс1н Сабыржанды уйкысынан оятып журген эк е а мен ш ешесш щ арасындагы айгай-шу. А л , эдшдйтн айтсак - uieuieciHiH шанкылдаган ащы даусы: - Мен1н туб1ме тубш де сен жететш шыгарсын, атау керенд1 iuiKip, - деп шанк ете т уе й uieuieci. - Жарайды, койдым, 6ip себептен болып аздап алганым рас efli, не eHin Kerri сон ш ам а?- деген эке даусы да жаскана кумыга шыгады. - Аздап алдым дейд1 uiiMipiKneft, «жумыстан босауыма осы м аскун ем дтм себеп болды» деп айтуга батылын жет- пей тур ма? - С ен м е т арандатпа, арактын бутан катысы жок, ейткеш.... Э кесш щ yHi де катаяйын дегендей. Сабыржан ештене де ecTirici келмей кулатын бггеп к е р п е т басынан асыра буркенш, ауыр курешдг Bipep езттен сон тынысы та- рыла бастатаннан кейш KepneHi жайлап ысырып ед1, айтай- шу басылмапты, TinTi, ерши тускендей. - Арагынды жайьща iiimefi ендо урлыкка кеш тщ б е ? - деп memeci бакыра сейлеп жатыр. - Не тантып турсын, ещн мен! уры атандырмак ойын бар ма? Канша момын болса да э к е а де ашулана бастады. - Ещ ц к1м алды акшаны, бул уйге сайтан юрмесе? - ОллаЬи, аптам жок, кырык жылгы ем1р1мде адалдыкты би1к усталым, арамдыкка бой алдырып коргем жок. Сабыржан уйкыдан шошып оянтандай жалма-жан турып кишш, TeceriH де жимастан TinTi шала-шарпы шайына сала сыртка бетгедь Оны: - Банюнщ карызын енд1 немен телеймш, жуз мынды маган KiM беред!?- деп жыламсырай айкайга баскан шеше даусы шыгарып салды. Сабак басталуга эл4 де 6ip сататтай уакыт бар. Биылгы куздщ ак шанды аспанга кетерер алай- дулей бораны да дес берер емес. Bipiieuie кун болды, азы- нады да турды. ауладан шыккан Сабыржан мектепке барар 219

Квп К УТКЕНК0КТЕМЕД1 жолдагы дукеннщ сыртына келш ыктап, ойланып турып калды. «Бэрше де мен юнэлймн, осы юнэмип калай актасам болар екен?», - дед1 езше-ез1 ш тей . Tinri 6ip ащы ексш те келш тамагына кептелгендей болды. «Кайтсем екен, не icTeyiM керек?», - деген KypMeyi кеп сауал жанын жепдей жедп КеншЫз суреттер кез алдынан келбей бердг «Бул кырсыкдегенд1 койсащиы. Bopi де мектеп алдындагы аланкайда болган, сондагы тебелестен болды емес пе? С а- быржан непзшен туйыктау бала. Эдейшеп б1рдене жайлы сурай калмасан, ездйтнен сейлей бермещй, свзге де саран. Ал жауабы да тым кыска. Сырггай караган адамга эр нэрсеш ойлагыш киялшыл бала сиякты KepiHeTiHi де бар. Кдлпагын кезше Tycipe киетйп соншалык, онын сырткы пшпшнен кенш-куйш дэл басып ангара алмайсьщ. Дегенмен ж т бакылаган адамга кесюн-келбей кеншаздеу KepiHeTiHi бар. Сонымен 6ipre адалдыкка жаны кумар да, титгей эдглетазджке кене алмайды. Ондай сэттерде сабырсыздык жещп кетуmi едй Сабактан тарап сыртка шыккан бетге элде 6ip 03ineH киш баланы жагадан алып кез1 еяарейш: «0й экеннщ!», - деп emrire дем алып турган оныншы сыныпта катарлас окитын курдасы - Курышбекп кердй Курышбеют осындай кылыктары упин inrrefi жактыра бермейтш. Е ю куннщ 6ipiHfle элдеюмге жудырык жумсап жатканы. Tinri, эл а з кыздарга да маза бермейдй «Ештене ктемедЬ» дегенде аяктарынан 6ip шалып калып, соган рахаттанып жатканы. - Н е болды сендерге?- деп Сабыржан элплердщ жаны- на бара бергеш сол efli, Курышбек жагадан алып турган элп баланы жактан салып-ак ж1берд1. Бунымен де тынбады, естен танып кала жаздаган элп баланы ещп дэлдеп турып мурнынан 6ip койып efli, кан flip ете TycTi. - Естен тандын ба, езщнен kiuiire кол жумсап, аясан e r r i? - деп Курышбеют кушактай алган едй - С е т и шаруан канш а?-деп кез1 еж1рейе ещн Сабыржанга соктыкты. 220

Ербацыт H YCIT IYJlbl - Тшспе деп турмын гой мен саган. - 0 й аулак жур, карай гер езш щ камкоршылын, - деп Курышбек Сабыржанды HTepin те калды. А л , таяк жеген бала кемсендеп мурнынын канын cyprin элек. Сабыржан «Жуастан жуан шыгадынын» кебш KHin, умар- жумар алыса кет1п efli, 6ip орайы келгенде К урышбек аяктан шалып калды. Бул болса жыгылып бара жатып 6ip колымен карсыласын да ала купады. ¥мар-жумар ж ердеп жагалас жалгаса бе- рер ме ед1, кайтер ед1, тарих пэншен сабак беретш агай «токтатындар», - деп айгай салмаса. EKeyi exi жакка кашты. А л мурыны канаган бала сол орнында калып, агайга шагым айткандай болды. Сабыржан уйш е бармас бурын ycTi-басын кагып эбден тазаланды. Э йтпесе анасынын мандайынан си­ пай коймасын бшеда. Каталдыгы бар. А л , эк еа мундайды елеп-ескере де бермейдь Tiirri, не болганын да тез тусш е коймайтын. Дэл1рек айтсак ез1мен-ез1 болып унс!з журетш момын адам. Эйтеу1р уйде экесшен баска еп ш м болмай шыкты. Ш ешенщ соцгы кездер1 оны-муны сатып базар жагалап жургеш есш е оралды. 0KeciHin жумысынан бо- сап, кыскартуга ш ккенш е 6ip айдай болып калган. «0кем жумыссыз, енд1 жагдайымыз жаксара коймас, шешемшц де базар жагалай бастаганы содан болар. Кешкюш шаршап ке- лер, шаруасын ынгайлап кояйын» деп ой туйген бала туею асын жеделдете жеп, уй шаруасына xipicin те кета. Арада коп уакыт бола койган жок, телефон конырауы безшдеген сон тутканы котерген ед1, ар жагынан: - Маган Сабыржан керек - деген эйел даусы шыкты - Мен Сабыржанмын, не айтпак ед в д з?- дед1 бул сыпайы гана. - Ендеше жаксы болды, мен Курышбектщ шешеЫмш. Bip бэленщ болганын сезгендей Сабыржанньщ ж уреп д1р ете TycTi. - Тывдап турсьщ б а ?- деп акырды ар жагындагы дауыс. Абдырап калган Сабыржан сасып: - И э, иэ, - дей бердг - Э й , сен ж упрмек MeHiH баламды сабап, телефонын тар- 221

кеп kytkeh кектЕМед/ тып алганьщ калай? Ештенеге тусшбеген бала болган жайды жылдамдата баяндап ешкандай телефон кермегенш айтып ант-су iuiTi. - Э й , сен де 6ip сумпайы, суык колды бала екенсщ, ертен- ак мойнына койып берешн, бэлем, - деген свзден кейш телефон да узшда. А р жактагы эйел тутканы коя сапган сьщайда. Кещ лш алан жайлаган Сабыржан туннщ жарымын уйкысыз OTKi3in, ж уреп дурсшдей соккан калпында мек- тепке келдт TinTi, балаларга, мугал1мдерге сэлем 6epyai де есшен шыгарды. BipiHini сагатгагы жагырапия пэншен де ештене тусшбедг Конырау сьщгырлап, узш ске eciK алдына шыкканда муны eciK алдында Курышбек пен онын rnemeci, сосын тагы 6ip бала - yuieyi карсы алды. Жайлап сэлем 6epin efli, олар сэлем ала коймады. Курышбек TinTi атарга огы жок тургандай. - Сабыржан деген сенбющ? -д еп сез бастады эйел, «С а­ быржан» екенше K03i жетш турса да. - Иэ, менмш. - TeHTeicririH турщнен KepiHin тур, солар гана каппагын K03iHe Tycipe киедн BipaK, менщ онда шаруам шамалы. Курышбектщ кол телефоны кайда, соны берсен болды, мен ceHi KemipeMiH. - Ешкандай телефонды кергешм жок. Э йел енда бейта- ныс балага иек какты. - Твбелес кезшде мен де болганмын, - деп сез баста­ ды эл п бала. EKeyi жерге жыгылган кезде Курышбектщ калтасынан телефоны тусш кеткенш K63iM шалды. Одан сон MyraniM агай «Токтатындар!» деп айгайлаган кезде 6apiMi3 жан-жакка кашканбыз. Курышбек телефонын жоктаган сон твбелес болган жерге кайта ж упрш келеек, ештене де жок. Менщше, оны сен алдын, - деп енда Сабыржанга салмак сала карады. М ундай корлауга KeHrici келмеген ол бейтаные балага тап бере жаздап езш эрен устады. - Жала жаппаныздар. Бар жазыгым араша тускешм бе?- дед1 сосын Сабыржан сабыр сактауга Kemin: - А л , сенен 6i3 «арашашы бол» деп квмек сураганымыз 222

Ербацыт НУСШУЛЫ жок кой, - деп сезге араласты ещц Курышбек. ШешеЫ куптагандай басын изед1 сосын: - Расында да сен келмесен телефон да колды болмас едк бгпесщ бе, куны канша туратынын, анау-мынау емес, eKi ж уз мын сом, eKi жуз мын. - Кшкентай баланын таяк жеп, мурынынан кан акканын кергенде тезбед1м. Сосы н араластым. - Сен бе едщ, елдщ барж женге салатын. «Ер шеюспей беюспейдЬ> деген. Балалар эрине анда-санда кактыгысып калады, ал артынан женге келш татуласып жатады. Жарай- ды кеп сезд1 кайтем1з. Телефонды тауып бер немесе кунын теле, 6i3re аспаннан акша жауып жаткан жок. - Апай, оны тус1нем гой, ci3 де Meni тусш щ ш ш . Кудайга рас, алгам жок, капай т ел ей м ж ?- деп Сабыржан енда шын саса бастады. - Куцайшыл бола капты, кудайдан корыкпай турып, сезд1 кой да айтканымды орында. Эйтпесе, мугашмдерге, эке- шешене айтамын. KepiciHiue, мен кендж жасап турмын саган. Бул кырсыктан кутылмасын сезген Сабыржан не гстерш бшмей eTiriHiH тумсыгымен жер шукылап, басын темен сапбыратып, 6ipep сэт турып калды. «Мугал1мдерге, эке- шешене айтамын» дейда. «Онан да елгешм артык шыгар» деп муная бастаган едк эйел: - Жарайды, енсещц туЫрмей-ак кой. EKi жуз емес жуз мын сом телесен де жетедь Айтгым гой саган мен кен пейнвд адаммын деп. Yiu кун уакыт берем. Осыны айтгы да эйел тез-тез басып мектеп дэл1зш бойлап Kerri. Буган алая 6ip-6ip карап алды да балалар да эйелдщ сонынан ж упре женелдь Сабы рж ан у ш ж азапты кундер б ас т а л д ы . T in T i кез1 iniHin кетсе болды Курыш бектж u ieu ieci келш: «Теле­ фонды кайтар немесе ж уз мын сом бер» деп дж ендеп турганы тусж е ене бередь Bip-eKi куннж iuiiHfle жудеп кеткендей. «Ещ и не гстеймш?» деген жауабы жок сауал euccHi езе туседь YuiiH uii куш мектепке Курыш бектж u ieiu cci келдТ 223

Квп KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 - Ал , балакай ещ» не ютейм1з?- дещ сураулы api ашулы жузбен. - Таба алар емеспш , тым коп ак т а гой, - деп кезш тайды- ра томен карады бул. - Кайтейш ещц, эке-шешене барганнан баска амалым жок, - дед1 эйел. Сабыржан сасканынан эйелдщ колынан man 6epin устай алды. - Апатай, олай ете кермещз, тагы 6ip кун мурсат 6epini3, б1рдеце гып табармын. Тек эке-шешеме сезд1ре кермещз. - Жарайды, сенщ-ак дегенщ болсын. Ертен келемш. Сабыржан басы салбырап уйге келда. TycKi тамакка да тэбет1 сокпады. Тамак туралы ойлаудын ©3i артык сиякты. Уакыт зымырап OTin, сагат Tumepi де жылдам журетш сиякты. Кеш те таянды. LUemeci базардан карангы тусе келедь А л , жумыстан босаган экесш щ кайда жургеш беймэл1м. Содаы кезде арак imyi де жишеп кетп. Iurri бол- ды, отбасындагы урыс-керюке жол ашылмак. Бул эрине С а ­ быржан мен он Tepireri карындасы Сайрага батады. Экелер1 кецпккен сайын екеуш коркыныш билейдь Алдымен катал аналарыньщ кабагын бакылайды. А л , куйеу1 кецпккен сай­ ын оньщ да кабагы катуланып, балаларына ашу шакыруы жишейдь - Базардан шаршап келесщ, ал екеущнщ колдарьщнан уйдщ шанын cypTin, тазалап кою келед1 гой. Оны да маган калдырмаксыцдар ма? - дер ед1 шешелерь - Тазалап едок кой - дейд1 ею бала косарлана мщпрлеп. - Тазаладык дегендерщ осы ма? Tiirri, уй белмелер1 таза турса да еститшдер1 осы. ©йткеш, экелер! imin Kerri гой. Оньщ устше экесшщ кутпеген жерден жумыстан босап калуы да шешелершщ жуйкеЫн жукартпай журген жок. А л жумыстан босаганы уш ш экесш юнэлагысы келш туратын шеше кещп-куйш де балалар, scipece, С а ­ быржан iurreH еезедь Алайда жумыстан босаган куннщ ертеЫнде экес1 Сабыржанга: - Балам, ендо 6i3re киындау тиейш деп тур. ©йткеш, мен жумыстан босап калдым. Кыспактар да жасалды. BipaK 224

Ербсщыт НУСШ УЛЫ эдш дж бар болса 6api де вз калпына келер деп сенемш. Ж умысыма кайта оралармын, - деген едь « И з , адалдыктьщ жолы ак, 6spi де калпына келер. А лай- да ертен эл п эйел келш элек салса буны онсыз да ж уй кеа жукарып журген анам байгус квтере ала ма?» деген коркыныш жанын жегшей жедк Е ю жагын кос алаканымен баскан бойдауйдщ барлык белмелерш кезе бастады. Сабакка ж р леш ф отырган карындасынын: - Саган не болды ?- деген танданыска толы сурагына да жауап берген жок. А л , 3Keci мен ш ешесш щ жатын белмесш е KipreH кез- де онын K03i - тесектщ бас жагына орналаскан коныр тумбочкага Tycri. Эдетте memeci акшаларды осында сактаушы еда. 03iHiH не icTen жургенiне бакыпау коятындай халде емес Сабыржан тумбочканын тартпасын ашып едк буктелген б1рталай он мындыктарды K©3i шалды. F умырында тунгыш рет акшага карап кез1 тунды. Уы стап устай алып, сэл-пэл тыныстагандай болды. 1ле ж уреп дурсшдей сокты. Санап K©pin ед1 жуз елу мыц т©гр©г екен. «Тэуекел, осы акшанын жуз мьщын ал да эл п пэледен кутыл» деген 6ip эзэзш ой угптесе, «Акшаны орнына кой, ейтш кунаЬар бо- лып уры атанганша еле кал» деп ар- намысы у ю м айтады. Акшаны турган жерше тастай салып кайтадан бетш басты. BipaK 6api6ip эзэзш ой жене бастады. Ж уреп дурсшдеп, колы д1ршдеп акшаны кайта алды. Ел у мынды бурынгыша буктеп кайтадан орнына коймак болган ед1 миы шатысып кайта- кайта санауга мэжбур болды. С осы н ез белмесш е келш жуз мьщ сом акшаны кайда тыгарын бшмей састы. Экес1, memeci, карындасы бэр! де карап тургандай. «Сенен 6i3 мундайды кутпеп едж, уялсан н еги ?» дейтш секшдг Апды- артына жалтактай карап дэл1зге барды да eTiriHiH ултарагын алып, соньщ астына жасырды. Енда 6api де бггкендей сиякты efli, 6api6ip орныгып отыра алмай е т т н е тыккан акшаны кайта суырып алды, сосын кайта тыкты. Белмесш щ ecirin «таре» жауып, жылдамдата тесепне келш кымтанып жатып алды. Сыркат адам сиякты ерекше 6ip жайсыз куй кешедь 225

К в п KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 Ж уреп аузына тыгылып, тынысы тарылып, кос 6eri дуыл- дайды. Канша жатканын бшмейд1, 6ip сэтте анасы келш eciicri ашып, белменщ жарыгын жакты. - Бейуакытта жатпас болар, турып тамагынды ini. Экен де келген, 6ipaK, тамакка карайтын шамасы жок, удай мае. Дэл осы сэт Сабыржан анасын аяп Kerri де жылап ж1беруге шак калды. «Н е icren койдым, не 1степ журмш?» деген сауал жанын жулып жеп жаткандай. Курышбектщ шешесше ж уз мын сом бергешмен ен ауыр кун, ауыр сэт ani алда турганын Сабыржан 1штей сезедт Ана алдына барып бар акикатты актаруга сан марте окталды. Алайда «Ана журепн ауыртпай тура турган жен» деп тап- ты. Онын yoriHe жумыстан босап, iuiyai ж ш л етт журген экенщ Typi мынау. Жалпылай алганда экесшщ мундай куйреуйс api тез1мс13 ек ен д тн бурын-сонды багамдамапты. Эрине, эдшетшзджке тезбей тш дтн бшедг Тезбед1 екен, енд1 аракка бас коюы керек пе сонда? ©зшщ айтуынша, элп эдтетс1здйспц курбаны болтан адамга арак арашашы болмак па? М умкш баланын басы жете бермейтш тэты 6ip кштипан бар шыгар. «Bapi де ез жeнiнe келш бурынгы кундер кайта оралар» дегенге Кении нык сенеди А л , акша урлаганы акыры 6ip аныкка шыгары как. Сонда кайтпек? М ш е бупн-ертецп бас ауруы осы болып тур. «Калай акша тауып, орнына коюга болады?» Бутан ещц канша миын сарп етсе де амал-айла жок, шыгар жол табылар емес. Жатса да, турса да TinTi тунде тус1нде де сэры ала он мьщдыктар елее береди Бурын- сонды акша жайы осынша мазалап керген емес едн ЭкеЫ ш кеннен болып уйдеп урыс-Kepic те молайды. Баскасы аз болгандай жана гана iueiueci жуз мын сомнын колды болганын 6Lnin, оны куйеушен Kepin отыр. Сабыржанга бэршен бурын осы батты. Калай дегенмен ол енд1 экесше араша тусуге raic. Bip эрекетке баруы керек. Азынаган долы жел басылайын дед1. Ак шаннын астында калган айнала ендо гана кезге анык KepiHe бастады. Кенет онын кезше дукен терезесше жапсырган 226

Ербацыт НУСШУЛЫ кулактандыру Kepinai. «Дукенге сатуш ы жалдап аламыз» деген екен. Бул тшдей кагаз Сабыржанньщ сабырын тауы- сып, ойын астан-кестен erri. « М ш е кызык, - деп ойлады ол - Жалданып ж ум ы с icTen а к т а табуга болады екен гой. Жо - жок сатушылык маган жарамас, ауырлау ж умы с icTen, мол- дау акша табуга болмас па? Кой турмайын, базарга барайын, 6ipey-Mipey жалдап алар». О сы ойга беюнген ол базарга карай беттеп бара жатгы да уакыттын ani де ертерек екендш eciHe Tycin енд1 мектебше карай бурылды. B yriHri 6ipiHuii сабак - алгебра, eKiHuiici - эдебиет пэш болатын. Тып-тыныш осы ею сабакка отырды, 6ipaK «ойы он белек, санасы сан белек» болган ол бул сабактардан жарытып ештене тусш бедг Есгп- дерм базарга жету болды. Базардагы жумыска жалданатын- дар туратын бурышка келш тура калган еда езш ен баска уш ересек жйтг бутан уд1рейе карасты. Bipeyi бурылып турып: - Б1здщ 6ipeyiMi3fle буйы мтайьщ бар м а ед 1?- д еп сурады танданган ксйп1н жасы ра алмай. - Жок, жумыска жалданбакпын. - Оньщ дурыс кой. BipaK кайын журтына баратындай KHiHin алган с о н ...- дед1 эл п Ж1пт сез аягын жута-мута. Ж ю т п ц ш ш д е п 6ip егделеу1 баскаларына: - Айткан багага бас шулги бермендер, кымбатгау сурап барып келюкен жен. бйткеш б1зден баска еш юм жок, - деп акыл айтты. Арада отыз минетгей уакыт еткенде 6ip адам келд! де ею кабатгы уй салып жатканын, кун суытып келедк сондыктан, тез1рек 6h y i керек екендшш, жаксы телейтшш, келюетш болса тертеуш де жалдап алатынын тез-тез баяндап erri де: «Ал , енд1 бутан не айтасындар?» дегендей течкерше карады. Э л п егделеу жнтг: - Эрине, уй салудын кандай екенш бшем1з, ете ауыр, - деп сыздана 6epin ед! келген адам: YfiiM салынып, Kipniiui каланып жатыр, соган косымша куш керек болып турганы. Мэселен юршш тасу, жер казу, лай езу дегендей, айттым гой жаксы телеймш. - Сонда канша? - Мэселен кунше он бес мыц берсем жете ме? 227

К в п KYTKEH К0КТЕМЕД1 - Аздау екен, косьщыз, - дед1 жумысшылардын «бастыгы». - Жарайды жиырма мын болсын, маган тез бггкеш керек, - дед! келген адам колын сштеп - К етпк ендеше. Булар келюкендитн бщщрш уншз гана «Жип» к е л т н е отырды. Сабыржан тагы 6ip житг екеу! салынып жаткан уйдщ eKiHmi кабатыньщ кабыргасын калауга арналган Kipniiu тасумен кеш батырды. Калтасындаты сэры ала ею он мындыкка кайта кайта колын THri3in кояды. Бундай сэттерде шаршаганы да умыт болтандай. Элден уакытга телефоны шырылдады. - Сен неге сабакта болмадьщ?- дел телефон сокгы сы- ныптас досы. - Досы м, 6ip мэселелер шыгып бара алмадым, бэлюм ертен де, одан аргы куш де бара алмаспын. «Сыркаттанып жатыр» дел айтуывды етш емш , - дед1 Сабыржан. - Жарайды, - дел жауап катты досы. Кас карая уйше кайткан муны уйдеплер таныркай карсы алды. Ен алдымен memeci тш катты: - А л , айта бер, кайда болдын, устьбасын неге лас, ез1м де жана гана келд1м. Саган енда телефон шалайын дел жатыр ед!м. - Б1реулерге кемектеспм, - дел кыска гана жауап берд1 де ез белмесше беттеда. К ш мш ауыстырып жуынды. Б!раздан 6epi бугш гана отбасы тугел кешю шэйге отырды. Абырой болганда экеЫ де бугш iiunereH екен. - Тым болмаса киш ш щ ауыстырып алсан болар efli гой, - дел тш катты экес! ктздц адамдай акырын гана. М умюн, б!рнеше кун бойы ншсен арактан ба, элде элп 63i айткан эдтегсщдйгпц салкыны ма, тым шаршанкы картайып кет- кендей квршдг Бет1, кездер! iciHin калыпты. - 9з1м1зде де жумыс жетед1, биьш титл уйге де жендеу жа- салмады, сыртына квз салывдаршы котыр ала б!рдеме, - деда memeci кабагын туйе. А л б1здщ колымыз тиер емес, кун де суытып келеда. Базардан жумысшы жалдап- ак апгьт келедг Артык акшамыз да жок. Арак бол imrnin кеткен жуз мын анау, 228

Ербсщыт НУС1П¥ЛЫ банюнщ карызын эуп1р1мдеп ж урю, б1реуден алып толтырып салып койдым. Ал , ол болса «дуйсенбте дешн бер» деп отыр. - Жогалган акшага мен KiHani eMecniH, езщ жанылыскан шыгарсын, - дед1 экеЫ унЫз кала алмай. - М ен еЫмнен адаскан жокпын, койган акшамнын саны- нан жанылатындай. Адам деген icTereH кaтeлiгiн мойындаса гана адам санатында болмак. - Бул эцпме кашангы созылмак, жала жапканды кашан коясын? - деп ашу шакырган экеш устелд1 жудырыгымен 6ip койды да шэй inmefi турып Kerri. Будан api устел басын- да Сабыржан да отыра алмады. Bip кесе шэйш шала- шарпы урттай сала: - Жана гана шэй imin ед1м, - деп eTipiK айтты да ол да турып кетп. «Шынымды, болган жайды туп-тугел жайсам ба екен?» деп оклады. ©йткеш эке алдында езш кунэйар са- нады. «Жок, шыдайын 6ipep кунге. Bapi де орнына келед1, эйтпесе меш жумыс icieyre ж1бермеа кэдж. Кунэмд! адал енбепммен етешн». Кун сайын танертенг!с1н Сабыржан семкесш е жумыс кшмдерш салып алып журдг У ш кун сабак уздг Сэрсенб1, бейсенб1, жумада. Сенб1 KyHi кепш сш оньщ тапкан акшасы сексен мьщга толды. Жалгыз OKiHimTici уй салып жаткан адам буларга «ракмет» айтып шыгарып салды. 0йткеш , 6ipa3 жумыстары аткарылып, ещц булардьщ кемеп кажет болмай калган едг Терт KyHHiH ш ш д е уйдш екшип кабатыньщ Kipniini де каланып б т п , ен сонгы ceH6i KyHi Te6eci жабылган болатын. Сабыржан 6yriH жексенб1 KyHi эдеттеп демалыс кундердепден ерте турып шэйш iurri. Сосы н жумыс кшмдерш семкесше салып алып, тез1рек шыгып кетуге бет- теген efli, uieiueci сырттан ш ке Kipin келе жатыр екен: - Тагы да сабак окуга м а ? - деп сурады да жуына- тын белмеге Kipin кетп. Сабыржан отбасындагыларга: «Косымша сабак алып журмш, Teri 6ip аптадай баратын шыгармын» деп eTipiicri тагы да койып калган. Олар сенген. Сенбей кайтсш, Сабыржанньщ eTipiK айтпайтынын 6opi де 229

КЭП KYTKEH КЭКТЕМ ЕД1 бшетш. Базардагы жумыска жалданушылар катары селд1реп калыпты. Тек терт кун бойы ез1мен 6ipre болтан аласа бойлы сэры жнтг кана тур екен: - Бугш сураныс кеп кершедк Осы мандаты жшттерд1 тугел алып Kerri, енд1 6i3 де кеп тура коймаспыз, - дед1 ол. Алайда 6ip сагат erri, еш кш келе коймады. Сосын э л п сэры жнтг: - С ен осы арадан тапжылма, мен манайды байкап келешн, кейде б1здщ турагымызды таппай журетшдер де болады, - деп сол мандаты дукеннщ бурышын айналып Kerri. Элден уакытга cepiri ж упрш ж егп: - Жещлдеу жумыс таптым, 6ipaK, канша телейтнн белгклз, екеулеп кел1скешм(з жен болар. Ж ур кетпк, - дед1 аптыта - Bi3fli жалдайтын адам энеб1реу таксиде отыр. EKeyi жупрген бойда таксиге келш KipreH efli, сэры жнтг «6i3 келдж» дегенд1 айтып улгердк Мына кызыкты карамайсыз ба, алдынгы орындыкта Сабыржаннын meuieci отыр екен, тавданганнан онын ею K03i шарасынан шыгып кете жаздады да: - А л , с - сен кайдан жу - уур - ciH, к - кайда бара - а - с ы н ?- дед! тутыгып. Сары жнтг кояр емес: - Апай 6i3 жылдам, opi сапалы 6iripin берем1з, ci3 танданбай-ак койыныз. Бул бала ci3re бала сиякты KepiHreHiMeH 6i3 терт кун бойы кеп жумыс тындырганбыз. Сабыржан, солай емес п е ? - дед1 эйелдщ сезш баскаша TyciHin. - Апай, - дед! тэты да эл п cepiri - Уй д щ сырты танадедЫ з бе? Канша телейЫз? деп сурай 6epin ед1 Сабыржаннын uieuieci: - Оны yfifli керген сон келюем!з, - деп Ky6ip erri. Oni де не болганын батамдай алмай, ештенеге тус!нбей таныркап отыр едо. Э не-м ш е дегенше такси де Сабыржандардын уйнвд ал- дына келш токтады. Жалма- жан таксиден тускен Сабыржан тура ез белмесше ж упрш Kipfli де ютаптын арасына тыккан сексен мын Terperri ала салып кайта шыккан еда, шешесшщ сыртга экесше элдене деп турганы байкалды. Teri uieiueci 230

Ербацыт НУС1ПУЛЫ Сабыржан туралы энпмелеп турса керек. Бутан Караганда араларындагы салкындык сейшген тэр1здт Баласына зкесч бурын тш катты: Балам, сен не icren, кайда, юмге жалданып журсщ? Онын канша кажетт болды? Э л д е менщ ертен жумысыма кайта орналасатынымды есп м е п пе едщ? Сабыржан жауап кагпастан сексен мы нтегр егп ш ешесше усына бердт Е н д т катты танданган адам - жумыс icTeyre келген сэры жптг едь 2010 ж . 231

МАЗМ ¥НЫ Жана жыл тунinf ....3 Арман эн ш ........... .132 0ЦГ1МЕ, НОВЕЛЛАЛАР Kimл кшэларсык?!.............................................. ...............................177 Тфшипк туттю...................................................................................... 187 Ересек болгым келед!....................................... .............................. 193 Bip бума сарымсак - 6ip сом....................... ................ ..............197 Кон кугкен кектем ел! .................................... .............................. 202 Мойынсуну .................... .............................. .............................. 209 Кары: бсн пары»................................................................................219

ЕРБАКЫТ Н УСШ УЛ Ы к е п K YTK EH K 0 K T E M ЕД1 Редакторы С е р Ы Р а с т о в , Корректоры Ж а н а р Ж а н а п и я н о в а , Керкемдеуоп редакторы Б е й с е н Сер'ж баев, Беттеген А й нагул ь А уа н о ва

4 M 'S * Дуниежуз1 казактары кауымдастыгынын «Атажурт» баспа орталыгы 050016, Алматы каласы, Ш,Уэлиханов Keuieci, 43 «А» Тел./факс: 273 90 25; 273 99 97; Басута 20.06.2017 ж. кол койылды. Кагазы офсетпк. Kapin Typi «DS Times» Ilim iMi 84x108 '/32. Офсетпк басылым. Шартты баспа табаты - 16. Таралымы 5000 дана. Тапсырыс №2872. ISBN 978-601-7833-08-4 9 786017 833084 «КАЗакпарат» баспа корпорациясынын баспаханасы

» i nridnxnctTrl'J ЭЗТ1