Е.Нүсіпұлы Көп күткен көктем еді

Ербацыт НУС1ПШЫ - Осынын бэрше 03iMfli Kmani сезшем. А р алдында кинала беремш. Келшшектщ кезшен 6ip тамшы жас эппак бет!не домалап тусш efli, оны суйюмда де cyfipix сук саусагыньщ ушымен акырын гана суртш койды. - С енщ жазыгын ж о к , бекер боска e3iaai кинама жаным. - 0нш еш н жубаткын келген шыгар, 6ip жагынан саган да жаным ашиды. Урынбаска урынып... - Дэл каз1р ештенеге де окшбеймш. - Неге, будан еткен о к ш ш бар ма? -М е н жана жыл тун йод аркасында ©3inai жолыктырдым. Бул да болса мен1нем1р1мдеп ен жаркын кундердщ 6ipi деп есептеймш. Ал озщ ше? - Ау, не дейсщ? - б з щ ше, сен окшесщ бе деймш. - Бшмеймш. Бутан дэл жауап кату - мен уш ш ете киын. - Ендеше екшбешк, несше екш емЬ? Тагдыр осылай табыстырган шыгар. -БЕпмеймш ештене айта алар емесгнн. 0 p i коркып та отырмын. EKeyi тагы да у н а з калды. Осы ун аздж устшде 0лихан орнынан турды да Еркенурды кушагына ала бердЕ Bipey- Mipey Kopin коятындай асыга-аптыга бетшен, ерншсн, тамагынан шскелеп суйе бердЕ Дэл осы сэт бэрш де, TinTi, Данагулд1 де умыткандай, естен тангандай хал кештЕ Еркенур да кезш жумып, жйтг кушагында жансыз калгандай куйде. Демш жш-жш алып, аузынан, мурнынан шыккан дем жцйвгщ журепн кытыктай жонелген едЕ Евдй6ip сэт 0лихан кыздын кара шашынан гана Hicxen, тупа бойы шымырлап, унс1з турып калды. Сосын кыз жайлап кана жйтг кушагынан босанып орнына барып отырды да жйтгке жэуд1рсй карады. - Енд1 не icreMeK ойыц бар? - деп сурады сэлден сон. - Бшмеймш. Дэл каз1р бул жайында эцпме козгамай-ак кояыкшы, - деп жалына карады жйтг алган эсершен айры- лып калатындай кинала. 47

К в П KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 - Жарайды, ендеше, карнын да ашкан шыгар. М ен тамак дайындайын. Ал сен суга тусш , жуынып ал. Тозып юрлеп KeTinciH гой. Бул свздерге жйтг ж уреп елж1реп те Kerri, ушлз гана KniMiH жешлдетш шешш, ваннага бет алды. Жылы су кермегел1 6ipa3 уакыт болган жйтг сабын- ды денесше кетрпнте езш, рахатгана жуынды. Жалгыз кем боп турган дуние - сакал, муртын басатын устараньщ жоктыгы едй Дегенмен сагынып калган ыстык су буны умыттыргандай. Ванна толы суга шалкалай жатып ауыр дем алды. Кептен 6epi осындай т эт а куйге боленбеп едй «Элде отбасындагы жылылык дегеннщ e3i дэл осындай бола ма екен?!» деп те ойлады. Канша жатканын да бшмейда «Енда жетер» деп судан шыгып efli, жацадан nicKen тамактьщ тэбет тартар nici буркырап, «мен мундалады». - Маржанды сщинм алып Kerri. Енда ерюн журт-туруына болады. BipaK, ерюнджке де ептййк керек екенш умытпа, - деген эдеMi взшдер1мен Элиханды карсы алды. С эл де болса жптггщ кецш н аулайын деген ниеп де жок емес едь - Сен менщ кандай сез1мде турганымды бшсец гой, - дед1 жшт - И э, кандай ce3iM екен, бшуге бола ма? - Бейне 6ip ез уш м, олен тесепмде сияктымын... - Ондай оспадар ойдан аулак бол. - Кендш , кешнм, енш сенщ дэмд1 тамагына таман таяйык. У й neci эп-сэтте-ак дастарханды жайнатып улгернтп. TinTi 6ip шелмек арак та тагамдармен 6ipre орын алыпты. «Bapi де осыдан басталды гой» дегендей аракка ойлана карап калып efli, келшшек тагы т е женелдй - TyciHeM не ойлап турганынды. Арак iniin алып адасканым кеше гана ед1 деп турсын гой теп... - Жо-жок, атай корме, ол адасу емес, тагдырдын тартуы. - Тарту бола коймас, тагдыр тэлкеп шыгар. - Туу, сен де коймайды екенсщ. С ол 6ip т эт а туши, жана жыл KemiH eciMe алганым рас. Ол ymiH 03iMfli де, аракты да кшэламаймын. Алайда «осы ашты судан аулак болтаным да жон шыгар» деген ойга келгешмд1 жасыра алмаймын.

Ербсщыт НУСШУЛЫ - Жарайды, онын да жен екен. Эйтеу1р конакка арак кую деген салтка ciHin кеткен гой. - А л , мен конак емес сияктымын. - Ендо юмсщ? - Осы уйдщ отагасы болгым келедг - Калжынды кой, эйелщ бар екенш ешкашан умытпа. Осындай энпмелерге oyecTiri байкала коймаган эйел аракты торп белмеге алып Kerri де орнына шарап алып келдг - Шарап маган жагады, - дед! сосын, - Денем балбырап, бойым балкып кеткендей куйге енемш. Турлауы жок турмыс та 6ipep сэтке умытылып, алдагы кундер1ме тэтп умггтермен карай бастаймын. - Ещ ц дурью болды, мен де шарапты унатамын. Бунын элп акка Караганда асаулыгы аз. EKeyi тамактана отырып, бата-тшекшз-ак унЫз шарапта- рын iiirri. Тамактанып болган сон Элиханньщ Kip кшмдерш келшшек жугыш мэшинеге тогытты. А л , жйтг болса калатка кымтанып теледидар алдына диванга жайгасты. Kip жугышты icKe косып кайта KipreH Еркенур теледи­ дар арналарын ауыстырып отырган ж т т к е бажайлап сы- най карады. Шын мэшнде Элиханньщ кандай хабарларды кызыктайтыны келшшектщ назарын аударды. Спортгык, танымдык, эзш хабарларга карагысы келмеген ол элдеб1р кинога кез Tiicri. Еркенур да кенш белдг Кинода кыздын пэтерше ж ш т 6ip шок гул алып келген efli, кыз оны куана, кушактай карсы алды. Кушактасып аз- кем отырганнан кейш ж1гтг койнынан 6ip шелмек шарап алып шыгып, устелге койды. Келшшек ракмет айта журщ жптгке куйеушщ ушакпен iccanapMeH баска капага кеткендитн, осын­ дай мумюндпс шыкканнан кешн жйтпт шакырып алуды жен санаганын жылдамдата баяндап, ас уйден ею бокал алып Kenin, ж ю т енда гана шарап тыгынын аша берген сэтге есж конырауы шылдырайды. Абыржып калган exeyi «Не ютейм1з?» дегендей 6ip-6ipiHe шошына карайды. «Кыздын кырык айласы бар» дегендей енщ эйел жптггщ сырт кшмдерш жылдам жи- настырып, кушактатады да балконды нускайды. Ж! п т ж уп ре басып балконга шыгады, ал келшшек eciicri ашса Kyfieyi тур. 49

К в П KYTKEH КЭКТЕМЕД1 «Шаруаларымды жеделдете б т р щ м де ceHi сагынганнан сон жоспарланган уакытган мшеки бес кун бурын келд1м. Саган •пип хабарлап та улгермедш» дейд1 куйеуг Осы сэгге Элихан мен Еркенур да сасып, ерж аз 6ip- 6ipiHe карады. Екеушщ де журеп дурсшдей согып турган едг Кенет электр жарыгы eiuin, eKeyi енда карангыда калды. - УЬ , шошып KeTin ед1м, осынын 63i жаксы болды-ау, - дед! Еркенур жешл KypciHin. - Hem айтасын? - деда жнтг калел1мде ештенеге тусше алмай. - Жарыктын eiuin калганын айтамын, эл п кинодагы окига журепмд! ауыртып ж1берген1н караты. - Неге? - деп сурады жптг 03iHin де сондай куйге тускенш жасырып, ештене болмагандай - Бул кино емес пе?! - Курысыншы, оздер1мен кетон. 0м1рде кездесетш жайг кой. Мэселен еке>тм1здщ мына отырысымыз да коркыньшпы сиякгы. - ©з басым дэл каз1р ештенеден коркып отырган жокпын, - деп келшшекп кушагына алды. - Кушактамай-ак койшы. «Бунын арты не болады?» деп сэл де болса ойланшы, - деп Еркенур кушактан босангысы келгендей эрекет еткен болды. BipaK, сыпайылыктан туган элиз эрекет екендшш тез пайымдаган ж1пт одан эрмен батылдыкка Kemin, оны ерншен суйе бастады. Эйелдщ «койшы» деген сездер1 кумыга шыгып, ол сездер жйтгтщ аузында жутылып кеткендей болды да, денео былк-сылк етш жйгптщ ынгайына коне бердг А л , жптгке келеек, ол TinTi оз1не «муным не?» деген есеп 6epyai де естен шыгарып, тек осылай болуга тш е сиякты 6ip кенш-куйдщ жетепнде Kerin, эйелд1 кушактаган калпы диванга купай бердг Keneci 6ip сэтте eKi жаланаш дене 6ip-6ipiHe жабысып, эйел сынсып жылаганга уксас элдекандай бейтаные ун шыгара шарасыздыкка конгендей сынай бщщрдь Ж ш т те аузымен алкына дем алып, тесек рахатына сунги т усп . 23 Тосек катынасынан тоят тапкан eKeyi ауыр дем алып, кушактаскан калпы 6ipep уакыт ун о з жатты. 50

Ербацыт НУС1П¥ЛЫ - М енщ сеш ерекше жаксы Kepin калганымды бшсен гой. Сен барда ез1мд1 бакытты сезшем, - д е п сез бастады Еркенур жумсак саусактарымен жптггщ шашын тарап жатып. - Мендеп сез1м тштен ерекше б1рдеме, - дед1 Элихан да сыбырлап. - Bipax 6spi6ip 6i3re жол жабык , ек ш ш ке орай, - деп куращй келшшек. Ж т т ештене деп тш ката койган жок. Ол TyciHiicri де, не дей койсын?! - Баганагы 6ip сурагымды ерсшеу болса да кайталагым келш тур. Бул ещп бэршен де манызды, - дед1 Еркенур. - Ол - кандай сурак? - Енда не 1стемек ойьщ бар? - Бгпмеймш, жалгыз бшеттшм - Данагул меш 33ip жаны- на жолатпайды. - «03ip» дегенще Караганда «ол кайда барар?» деп ойлай- тын шыгарсьщ. - Жасырмай айтсам ол жагынан yMiTci3 де емеспш. Элде мумкш ажырасып та кетерм1з. 03ipre ештене б е л п аз болып тургандай. - Дегенмен элп сурагыма эл1 жауап берген жоксыц. - Н е icTeyuii ед1м, ол юрпзбесе, кабылдамаса саган келш KipepMiH, - дегенде оныц сынай караганы карангыда дем алысынан бшнгендей болды. - Маган да жаксы болар едь ©йткеш жалгыздыктан жалыккан жанмын. Оньщ уст1не сен менщ сез1м1мд1 алай-дулей еттщ. BipaK айналайын кегерппшм ол арманына жете алмассын. 0рине бул - «enairapi табалдырыгымды аттама» деген сез1м емес. - Тусшем гой. Ал , маган не icTey керек екенш сен айтарсыц. Мен сиякты емес угаметгщ кызметшдесщ. 0 р нэрсеш салмактай бшетш акылды эйелсщ. Айтпакшы, кайда кызмет ютейтшщдц айтпадьщ гой. - Саган кызыкты болса айтайын, мен устазбын. Музыка пэншен сабак беремш. - Oho! Бэсе ез1м де тегш эйел емес екенйвд сезш е/йм, сез1м|м алдамапты. 51

К в п KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 С ез1м демекпл «музыканттар сез1мшш келедЬ д еу ш еда. - Ол да мумкш-ау. - Жарайды, кулагым сенде, енд! не ютесем болар екен? - Бул мэселеге менщ де акылымныц жетш турганы ша- малы. - Дегенмен... - Менщше ен алдымен туратын жайывды сайлап ал. - Оньщ peTi келе кояр дейсщ бе, менщ экем мен шешем о дуниелк. Агам Казак ел ке коныс аударып кеткен. 0з1мнен кейшп карындасым калада турады. Баска жакын туыстарым жок. - Ендеше шагын пэтер тауып жалдай турганын жен болар. - Жалгыз калай кун кермекшн? Оньщ сыртында жумыссызбын. Пэтерге де телеу керек болады. - М енщ де колым узын емес. Демек екеулеп б1рдеме ой- ластырармыз. Ал , жалгыздыкка келсем - оган уйренуще тура келедь 0M ip деген - курес. С ол куресте жещп шыгуьщ керек. - И э, eMip дегешм1з - курес. - А л 33ipiue ен ш мнщ кезше туспей 6ipHeuie кунге осын- да бол. Алайда нэпсще не бол, 6i3 ymiH ен дурысы - сол. - Ракмет саган! «С ен болмасан аяулым, юмге кушак жая- мын?» деупп ме едк э л п 6ip энде? - Баска не ютей алмакпын. К ещ щ уге де тура келмек. Осынын бэрше ез1м гой кшаль - А н а жолы да осылай деген едщ. Будан былай мундай сезд1 аузьща алма ( « М е т суйсен» деген сезд1 коса жаздап ерн1н TicTen калды). Жарайды, енд1 уйкыга жатайык. 24 Еркенурдьщ ушнде еткен уш кун влихан ymiH уйыктап жатып керген т эг п туе сиякты ерекше сез1мге белеп, мулдем езге eMipre жетелегендей. 0p6ip танертенпеш Еркенур 0лиханды оятпауга беюнгендей аягын ушынан баса журш, танертенп жэне т у с к асын эз1рлеп кеткеннен кейде туе элетшде, кейде кешюеш келш журдг «Дойбы ойнайык» деп 52

Ербсщыт НУС1П¥ЛЫ киылатын Маржан да кершбедь Teri ci«urici алып кеткенге уксайды. А л Еркенур жумыстан кайтар шакты жйтг эркез тагатсыздана купп журдь О л уйге келген ap6ip кез - мереке сиякты се зш п , exeyi де куаныш кушагында жузш жургендей болды. Келшшек бутан баска белмеге, нактырак айтсак, уш кун бурын 6ipre жаткан залдаты диванга тесек салып беру- мен болды. Э л л эзш-шыны аралас «Нэпсщ е не бол» деген талап ic жузшде орындалды да. вйткеш тесек катынасынан да кад1рл! 6ip ыстык ыкылас, отбасындагы сиякты жылылык олардын жан дуниесш баурады да 6ip сэтпк кумарлыктарга кунггарлана коймады. Сонымен 6ipre ap6ip кеш сайын эйел тэтп-дэмдшердщ тур-турш, Tiirri, Элиханга тартатын темекклн де ала келуд1 умыткан жок. Уйде жалгыз калган адамнын оймен де онаша арпалыска тусеиш бар. Мундай сэттерде оны элдеб1р мун мецдеп, Данагулмен болган сонгы кездесу! кез алдынан тобектелш, журегш ттлгтлеп отели. Кейде онымен отбасын курган сонау 6ip бакытты кундер, уйлену тойы елее 6epin, жас жубайларга деген журттьщ сондагы бата-тшектер! еске оралатын. А л , беймэл1м алдагы кундер! де аландатып, кеншпздш билеп кететш де бунын 6opi Еркенур келгенде умыт бола бастайтын. - Конысын кутгы болсын! - дед! ymiHmi кун! кеш ю ст жумыстан келген бойда Еркенур. Бул ештенен!н байыбына бара алмай антарылып турып калып efli, келшшек: - Саган 6ip белмел! пэтер тауып жарты жылга телеп те койдым, - деп тусщщрд!. Сосын жымиып сэл турды да: - Конакка барып турам, егер шакырар болсан, - деп калжындады. - Эрине, кун сайын келш турсан куанганнан баска не гстеймш? - ЖиЬаздары дайын екен, ыдыс-аяктары, теледидары да бар. Кем-KeTiriH толтырып, ас-суьщды да жайгастырып койдым. Ж!пт толкып кетт! де журен шымырлагандай болды. - Саган мэцгшк карыздармын жаным! - дегеннен баска TiniHin ушына онды ештене орала да коймады. - O'lipme мен!н колымнан келген! осы, ал жумыс icTen 53

КвпKYTKEH КвКТЕМ ЕД1 табыс табудын да 6ip орайы келер деп ойлаймын. Оны да карастырармыз. Элихан эйелд1 кушагына катты кысып, шашынан узак шскедк Еркенур тартынган жок, тек мунлы кезбен ж1птке мелд1рей карап калды. 25 Базарга жумыска орнапаскалы 6ip аптадай уакыт болса да Элихан бул Т1рлжке оп-оцай квндйге койган жок. Айтпакшы, бутан да кемек болтан Еркенур едй Bip мектепте 6ipre кызмет icTeimH кыздын кшм-кешек сауцасымен айнапысатын апайына Кь1тайдан апып келген тауарларын ашык базарда турып сатып беру ушш ер адам керек болтан екен. Кьюкасы «ыстыкка кушп, суыкка тону» унпн. ©3in «Айша» деп таныстырган эйел айына жуз мьщ тегрег телеп турута, егер саудасы жаксы журсе будан да коп телейтни туралы уэде берген. Бул дайын кшмдердщ кейб1ршщ кайсысы ерлердш, кайсысы эйелдердш екендйтн ажырату - алгашында киын болды. Кдкаган кантар айы болтандыктан, ете жьшы кишу кажет болды. dcipece алгашкы KyHi у с ш т кете жаздады. Айша: - Тонып калар ма екенс1н, кшмщ жука екен, - деп ескерт- кен болды. Кемекке тэты да Еркенур келдт Жылы киш сатып алу ушш акша усынган едк бул намыстанып бас тартты. - Кешн жалакы алганда кайтарарсын, - деп болмады ол. А л , жана конысына келеек бул уйде адамга кажеттшщ 6api бар болып шыкты. Еркенур тоназыткышты да толтырып койыпты. Ет, кекешс, кант, шай, кеспе 6opi бар. Алгашкы куш к е ш а асты Еркенур nicipin берщ. nicipe журш калай дайындау керек екендЫн уйретп де. - М ен ешн унеий келе алмаспын, - дед1 кайтарында - Журт K03ine xycin калармыз. Аядай аймак орталытында адамдар 6ipiH-6ipi сырттай болса да танитыны бар. Шыгарып салып турып келшшекп узак аймалап cyfrai, ризалытын 6Laaipin, ракмет айтты. 54

Ербсщыт НУСШУЛЫ Базардан жана таныстар да тапты. Солардын 6ipi - Султанбек жумыска туруын жууды да уйымдастырып ж1бердй - Кун де суык, азырак алып койганнын да артыктыгы жок. Эйтпесе ycin елерм1з, - дед1 ол кеселерге арак куйып жатып. Булар алгашкы тостыны «таныстык уппн» деп тар- тып ж1берюкеннен кейш Элихан еюншюшен бас тартгы. - Ойбай-ау, осынын 6api сен уппн емес пе, сыйлап жатканымыз, эйтпесе, «Базарда мын Kici бар», - дед1 Султанбек те суктана карап, ренжш калган KiciHin кейшне енуге тырысып. Жарайды, - деп колын сштей салган Элихан жана таны- сына ракметш айтып алып койды. - Бэсе, бул кайткеш, меш сыйламаганы ма? - деп ренжуге шак калып ед1м. Осы кезде ерл1-зайыпты адамдар келш, ер адамнын аяк киiмiн xeprici келетшш айтты. - Бул ж й т т ц аяк кшмдер1 - арзан spi сапалы, шздерге кай размер! керек efli? - деп Султанбек езшщ жылпостыгын байкатып калды. - Арзандауы кайсы? - деп сатып алушы ж ш т умсына 6epin ед1 эйелк - Кымбатын да кврсетм з, дым тартпайтын, api жылы болганы дурыс емес пе? - деп куйеуше карады. Анау «езщ бш ендеше» дегендей басын изедй - Канша турады? - деп сурады эйел эмиянын ашуга ынгайланып. - Елу мын, - деп Элихан уппн тагы да Султанбек жау- ап берд!. Ерльзайыптылар саудаласкан да жок, eriicri сатып алды. - М1не, енш дурыс болды, аягын тонса ауырып каласын гой, - деп эйел ер1мен колтыктаса узап Kerri. - Кандай камкор эйел, ал б1здердш болса арзандау- ын алып беруге тырысар ед! - деп Султанбек TiciH аксита Kynin алды. Ал Элихан ерль зайыптыларга 6ipasia дешн карап турып Данагулд1 eciiie алды. Сосын «Данагул бундай эйелдердщ катарында емес, ол маган тым катал» деп ойлады. 55

к е п k y t k e h кект ЕМ ЕД1 «бзщ нщ де ондырып жургенщ шамалы емес пе. Калайша кунэшз, пэк бола калдьщ?» деген тагы 6ip ой иектедг Енд1 6ip сэт Еркенурды елестегп. -Е щ ц сатылган еп к уш ш алып, «саудамыз сэт п бо- луы уцнн!» деп кетермейм1з бе? - деп Kopiuici ойын белш ж1бердь Элихан «1ше бергешм1з калай болар екен?» деп бас тартуга ьщгайлана берд1 де Суптанбектщ кеципн ойлап, ол ойынан айнып калды. Аздап кыза бастагандай. Суптанбектщ де eKi бетз алаулап, K03i кутм дей бастады. - Э н е у гуртан коныр тонды кызды кердщ бе? - дед! со- сын Эпиханга. - И э, керш турмын. - Калай екен? -Былай жаман емес, суйкицц жан екен. Оны неге сурадын. Жайшылык па? - Жок жайшылык емес, кеше ол кыз менен сен туралы сурады. «EciMi и м , кайдан келген, эйел1 бар ма?» деп басым- ды катырган жок па?! - М ен не уш ш керек болдым екен сонда? - Соны да тусшбейсщ бе, унап калгансьщ гой. Эйтпесе сен1 тектеп Heci бар? - Сен де айтасын-ау, мен юмге унай коярмын? - Оны каз1р керем1з. С ей тп де кызга карап: - Айнаш, мунда келш кетпн 6ip минетке, - дедк Айнаш та бэлсшген жок, жшггтерге келд1 де сэлем бердг Элиханнын байкауынша, кымсына коятын кыз емес. Султанбек жьшдам басып тагы 6ip кесе тауып экелд1 де ещп уш адамга арнап арак куйды. - Танысып койындар, - дед1 сосын. - EciMiM - Айнаш , куйеу!м жок, - дед1 салган жерден. Элихан кулген болды да: - 0 зщ де эдем1 екенсщ, мен - Элиханмын, - дед1 кушмареген калпы. Таныстык ymiH тагы да пншдь Кызыл калган Элихан: - Енд! менщ кезепм, дукенге барып 6ip жартылык экеле кояйын, - дедк 56

ЕрбсщытШ С Ш Л Ы Кыз карсы болды: Суыкта, далада ш ю м келмейдп Жалпы алганда ресторан, бар сиякты жылы к е щ в д орынга барып, азырак отырсак та Tepic болмас efli, - дед1 жйтгке кезш тенкере. А л , Элиханнын энеукунп окигадан кейш барга баргысы жок. С осы н сэл ой- ланып барып: Ендеше б1здаюне барайык, мен жалгыз турам гой, - дед1 тапкырлык таныткандай мэз болганын жасыра алмай. Жарайды, керешк, ойланайык, - дед1 Айнаш бул усынысты куптаса да онысын лып eTin ашыкка шыгаруды намыс Kepin. Булар 6yriH заттарын ертерек жинастырды да Элихандардшн бетке алды. Жолай Элихан баганагы аяк кшмнщ акшасына дукеннен арак, сусын, т1ске басарлар алды. Бэршщ де карындары ашканы анык сдi. Айнаш ас уйге xipin тамак дайындауга шрюкен ед1 Элихан оны-мунысын дайындап 6epin кемектескен болды. - Kefl6ip келшшектер де булай турмайды, пысык екенсщ, - деп Айнаш мактап койды. «Е, муньщ бэрш Еркенур гой камдаган» деп айтып кала жаздады да: - Енд1 ше, жалгыз болсан да TipniK ету керек кой, - дей салды. Неге Еркенурдын eciMiH ауызга алуга батылы бармаганын e3i де тусшбедг Teri кыздын кв31нше баска 6ip эйел затын мактап жату - ерсш к болар деген ой азгырган сиякты болган шыгар. Булар ас уйде жургенде Суптанбек рюмкелерд1 тау- ып oxenin, арак куйып жатты. -Музыка болса т1птен жаксы болар efli, - деп киьшды Айнаш элден уакытта. Бул уйде ол жагы жет1спеуш1 efli. Арактарын алып ж1бергеннен кей1н Султанбек уялы телефоныньщ дауысын шыгарып эн койды да: - Enfli екеу1н билендер, - дед1 буйыра. - Виден тартынатын 6i3 емес, - деп Айнаш Элиханды кушактай алды. Exeyi кушактаскан калпы акырын тербеле билеп журген ед1, кенет Элиханга: «Бул кылыгым Еркенурга опасыздык 57

К в П KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 жасаганым болмасын» деген ой келш, мазасыздана бастады. «Неге Данагупге емес?» деп оклады тагы да, сосын взш 6ip турл1 ыцгайсыздык билед!. «Таныстык упнн» деген тостылар тагы да кетероди, кеппа ас та iiuinfli.Yiueyi де бул кезде масайып калган едг Султанбек асыгыс кише бастады. - Кайда? - деген сауалдарга ол: - Дукенге, - деп кыска жауап бердг -Ш околад ж епм келедк косып ала сапшы, - деп дауыста- ды кыз ж ш т шыга бергенде. О л дукенге кет1с1мен шелмектщ туб1нде калган аракты Айнаш колына алды да ею рюмкеге б о л т куйды. Турегеп турып iuiyai усыныс erri. Арак шшгеннен кейш Айнаш: - Осындай кецивд Kenrri уйымдастырганын ymiH ракмет! - деп ж ш ттщ мойнына асылып, бетшен cyitai. Осы кезде сырткы eciK ашылгандай болып ед1, eKeyi де оны Султанбекке жорыды. Содан болар, олар ештенеге каракпаган жок. - Шын риза болсан, он бет1мнен суй, - дед1 ж ш т кеншдене кулш. Кыз бетшен суйген сон кушагынан ажырай берген ед1, Элихан дэл1зде турган Еркенурды кердь Колында элдекандай зат бар сиякты. - Сэлем, - дед1 сасып калган ж ш т дэл1зге карай барып. А л Айнаш болса: - Кайда барасын, мунда кел. Адасып журген 6ipey-Mipey болар, - деп дауыстады. Еркенур ун -тун аз колындагы затты бурышка коя салып, сыртка атып шыкты. Саскан Элиханнан: -К айда барасын? - дегеннен баска свз шыккан жок. Ар- тынан бул да шыкпак болды, кырсыкканда eTiri оп-онай колына ишспедь ETiriH эзер тауып, ж упрш шыга бергенде Султанбек карсы жолыгып: - Ей, кайда барасы н?- деп колынан шап берда. Eiu6ip жауапсыз сыртка сытылып шыгып ед1, Еркенур кершбедг Калтасын актарып телефонын 1здеп едк ушнде калыпты. Енд! Еркенурдын уйше ж упрдь E m ire келш eciK какты. Ешк1м жауап та каткан жок, eciK те ашылмады. Салы суга KeTin, суйр етш п уйше келсе, квп бен ж ш т кишш алып, кетуге дайындалып отыр екен. Бул оларга э дегенде назар 58

Ербацыт H YClflYJIbl аударган жок, сабырсыздана телефонын 1здеп тапты. Алай- да Еркенурдын телефоны узул1 екен. С осы н гана барып конактарына: Неге асыктындар? Отырсак болар ед1 гой 6ipa3ra деш н, - деген болды. Непзшде онын ойы Еркенурда едь Асыктындар дейд1, есйстен сыгалаган кызга eciH кеткен вз1н емес пе едщ. Tiirri 6i3fli умыт калдырдьщ гой, жур, Султанбек, кайтайык, - дед1 Айнаш р е ш и т унмен. «Жур» деген сезд1 кайта кайталады да орнынан турды. Анау болса устел уст1нде турган, жартылай иишген аракка жалтактай карады. Осыны сезген api сэл eciH жиган Элихан рюмкелер- ге жеделдете арак куйып, конактарына усынып eai, кыз алу- дан бас тартты. Султанбек асыга жутты да «мен дайынмын» дегендей иек какты. Ал , жалгыз калган Элихан тагы 6ip рет молырак етш арак iuiTi де кшмшен диванга к елт кулады. 26 Ym -тврт кун болды, Еркенур телефон алмады, бурын 031 де телефон согушы ед1, ол да жок. Ал 1здеп уш не баруга Элиханнын эз!р батылы барар емес. «Кайда барар дейсщ, сабасына тусер б4раздан сон, - деп ойлады - Сосын барар- мын, теп меш кызганган екен гой». Bip жагынан кулк1с1 де келд1. Bip кызыгы, онын кызганганына K©3i жеткен сайын камыгудын орнына куанатын сиякты. Бундай да болады екен-ay?! Султанбек досы ара-тура арак iuiyre усыныс етед!. Bipax бул эз!рше уз1лд(-кесиш бас тартумен жур. -Жалгыз жапакымен кун коре алмайсын гой, - дед! Султанбек кеше бунын басындагы барлык жагдайга каныккан сон жаны ашып, - Былай icTeftiK, мен жуыкта Кытайга барып зат экелемш. Саган да мына саудана косып сататын б1рл1-жарым дуние ала келсем, калтана сеп болар efli. - Менде акша жок кой, онын устше бутан Айша апай калай карайды? 59

К в п KYTKEH К в К Т Е М ЕД1 Жалпы алганда, ниетще ракмет. - Айшага тусшд1рерм1з, ал акша жагына келеек Айнаш- тан 6ipa3 акша ала тур. О л непзшен колы ашык кыз, саган 6epin калар. -А т а й керме. Энеукунгтден кешн маган ол салкындау катынасып жур. Эйтпегенде солай етсем, дурыс болар едт Маган да эрине акша керек, карыздарым бар едк - дед1 Еркенурга карыз ек ен д т eciHe оралып. - Мен 6ip жолын тапкандаймын, сен Айнаштан KeuiipiM сура. - Не упнн? - Тура-туршы, сез1мд1 белмей. Bip жаксы шарап, шоко­ лад алайык та барайык. BineciH бе, саган TipiuuiiK ету керек. А л , тзрлш ушш пысьщ болсан, болмай ма? Одан сенщ ештенен кетпейдг «Н е уш ш ?» дейдт Саган ренжш жургенш байкамадын ба? Кыз шынында ренжш калганын сезд1ргендей шоколадты да алмай, шараптан да бас таргып кылымси калды. - KeuiipiM ет, - дед1 Элихан салкын гана. —Мастыктан гой 6api де, 6i3fli сыйламаса, жаксы кермесе угоне шакырып Heci бар? - дед1 Султанбек бастырмалата. Бул сез кызга эсер етп-ау деймш, сэл ж 1бт кушмаредг Ceirrin, Айнаш Элиханга бес жуз мын тегрег санап берда. 27 Еркенурга телефонмен сейлесе алмаганнан кешн ара- да 6ipa3 кун салып, Элихан онын угоне барды. Eciieri Еркенурдын e3i ашты да: - Уйде бетен адамдар бар, кешн хабарлас. Ынгайсыз бо- лады, - дед1 салкын гана. Будан кешн телефон согудын езше 6ipa3 уакыт бойы журекешгего бар. Кещ лш е жалгыз медеу еткеш: «Уакыт ете келе ез1-ак туешедк ол маган сенуге тию, тукке турмайтын б1рдемелерден болып арамыз салкындауга raic емес» деген ой гана. 60

Ербсщыт НУСШУЛЫ Осы аралыкта арага оншакты кун салып, Султанбек те оралды. Ещп аз да болса езш щ де затгары бар. Айш а апайга да бул туралы айткан. « О з г е зияны тимейдк мулдем белек заттар, жагдайды TyciHeci3 гой» деп. Ол: «Карсылыгым жок, менде де тауар аз, керюшше топаны молдау кершгеш жен емес пе?!» деп жауап берген. Е н д т ойы - осы затгарды тез1рек enci3in, Айнаш пен Еркенурдын акшаларын кайтару. «Еркенур мен уш ш аз шыгындалган жок. Жалгыз басты жан ymiH каржысыз калу киыннын киыны. Ал , мен болсам оны р е н ж т п алгандаймын. Хабарсыз кеткешм1зге де кеп уакыт болды. Бугш KemKiciH e6iH тауып калайда тшдескешм жен болар» деп туйда. Ушне Kenin кешю асын icTen irnin алган сон Еркенурга телефон сокты. BipiHmi жолы телефонды кетерген жок. Ал, арада 6ip сагат еткенде жалгап едк кетердг - Сэлем, хапщ калай?- дед1 бул. - Сэлем, жаман емес, - деген жауап естщщ. - Б1раздан 6epi хабарсыз кетпк-ау. - Енд1 ше, кун сайын 6ip-6ipiMi3fli керуге, тщцесш туруга м1ндетп емес шыгармыз. - Мен1нше, MiHflerri сияктымыз. - Неге, 6i3 6ip-6ipiMi3re KiM ед1к соншама? -Жарайды, жаксы достармыз дей1к. Ал , достар 6ip- 6ipiH кермесе, сейлеспесе, тура алмаса керек. Жэне б1зде достыктан да терен жакындык бар екенш мойындауымыз керек сиякты. - Бурын оны мен мойындап келген ед1м. А л , каз1р... - Ал, каз1р не болды? - Ал , каз1р элг1 уй!ндег1 суду кыз айтпакшы, адасып журген 6ipey-Mipey екенмш. Олай демеш!, жаным, ол кыз танымайды гой ceHi, сосын айткан болар. Оньщ жазыгы жок, мен оны титл де к1нэлап турган жокпын. Ал мен1нбарган себеб1м - саган жалгыз жабыркаган кезде кешлд1рек болсын деп магнитофон жетк1з1п берген ед1м гой. Сен ренжш турганга уксайсын. 61

К в П KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 Жок, не уш ш? Мен с е т кызганатындай занды зайыбын - Данагул емеспш гой. Bapi6ip мен болган жайды тусшдармей коймаймын. Кашан кездессек онды болар екен? О л жагын маган калдыр да хабар кут. Енд1 сау бол. С ау бол, керккенше. Телефонды узген сон Элихан терен ойга шомды. 03i ушш улкен 6ip жаналык ашкандай болды. «Эйелдердщ 6spi 6ip-6ipiHe неткен уксас ед1?- деп ойлады - Калай де- генмен олар бетен эйелден кызганбай коймайды екен. Э л п «Жаксы керген адамын баскадан кызганады» деген сездщ рас болганы ма? Бундай болганда Данагулде TinTi де юнэ жок екен. Бэрше кшэлй api кунэЬар - мына менщ ез1м екен гой. Keuiip мен1!» Bip сэт Данагулд1 ойлап Kerri. «Бунымызга жол бол- сын, 6ip шанырактын астында •прлж ету уш ш кудай коскан косактар ещп eKi жакта адасып журуге мэжбур. Бул арада барлык кшэш 6ip ез басыма yfiin-TeryfliH де жеш жок-ау», - деп ойлады ол сосын тагы да. 28 Кыс каЬары да кайтып, кектем сэл де болса MeftipiH теге бастады. Еркенур ештене болмагандай-ак, бурынгыша катынасып журд1. PeTi келген кездерде Айнаш екеушщ ара- сында ештене болмаганын, кер1с!нше, онын ез1не кемеп тиген1н, сонын нэтижес1нде ез)нен алган акшаларды да кайтаруга MyMKiHfliri жеткенш, TinTi, Айнаш: «Акшаны айналымга салып асыкпай 6epepciH» деп айтканын да кайталап, тшге тиек erin коюды умыткан жок- А л , мундай акталуларга Еркенур TinTeH кулак та аскан жок. 0йткен! ж!г1тпн агынан жарылып акикатын айтканына сенген efli. Акпан айынын аягында Айнаш турмыска шыгып Kerri. Суптанбек eKeyi тойына да катысты. MyMKiH бул окига да эсер еткен болар. Сонгы кундердеп 6ip жаналык - бутан балдызы TynciM Kenin Kerri. 62

Ербсщыт Н У С Ш Л Ы - Мен Данагулге сейлесш керейш. EKeyiHHiH eKi жакта oNiip сургендерщ жетер ещц, - дед1 ол шегелеп. - Бул жайында мен ойланбай жур дейсщ бе, Данагул гой, ажырасам деп азар да безер болып журген. Оган езщ де куэ болдын. Эйтпесе, жалгыздык менш де жанымды жабыркатып жур. 29 Эйелдер MepeKeci - сепзшпн наурыз да келш ж етп де бул Еркенурды 03 баспанасына конакка шакырды. Мереке KyHi болгандыктан, 6yriH базарга шыккан жок едт Танмен тала- са турып, ушн жинастырып, казанга ет салуды да умыткан жок. Сосын дукенге барып, мерекелш дастарханга тагамдар, сыйга тарту ушш шeтeлдiк э п р сатып алды. - Сонгы кезде ен суш кп деген мерекелерд1 6ipre карсы алуды тагдыр 6i3re жазган екен. Сол тагдыр езще жолыктырды. BipaK бул уш ш ешкашан еюнбеймш. Эсерл1 де эдем1 кектем мерекеамен куттыктаймын - Сосын эпрд) колына алып - Мынау эп р саган тартуым болсын. Эрдайым осы эпрдей хош шстерге малынып, осы эпрдей суйюмд1 де суш кп б о л !- деп тост кетердг -Ракмет, - дед1 Еркенур - Расында да тагдыр деген кызык екен. KiM ойлаган мундай боларын. Неге екешн кайдам, кей- де сеназ eMip суре алмайтын сиякты 6ip куйге беленемш. HeciH жасырайын, анада уш ндеп кыздан кызганганым рас. Кайтешн енд1, мен жаны нэзш эйел адаммын гой. Кейде тш и Данагулдщ езшен де кызганатын сиякты 6ip сез1мдерге тап боламын. Ещц бурынгыдан бетер жакындай тускендеймш, ейткеш... - дауысы д1ршдеп, мундана сезш жутып койды. - Айтшы, жаным, «ейткеш» деп не айтпак едщ? - деп KI 1зыга тусп жйтт. Жэй эншешн толкып кетсем керек. Ce3iMHiH соны жуйел1 шыкпагандай. Жарайды, жайлап шарап iiunefiMi3 бе? - дед) сосын. «вйткеш, ейткеш». Сонда мунымен не айтпак болды, н е т 6yrin калды?» деп ойлап, бул сезге Элихан бей-жай 63

К в п KYTKEH КвКТЕМ ЕД/ карай алмады. BipaK дал бупн казбалаудын кажет! жок болгандыктан кулкш б1рдемелер айтуга бекшдг - BineciH бе? - деп бастады жнтг элдеб1р кулкш жайды еске алып, - Bip жптг кызынкырап алып ушне барса sfleni элпнщ алдына кеш а тамагын койып, суйыктау 6ip кеже- меже куйып берсе керек. Арактьщ кызуымен батылданып алган батырын: «Кежен тым суйык, ш пеймш » деп табакты эрмен итере салган екен. Ашуын эрен басып отырган аду- ын эйел: «1шпесец ecirw анау, шык уйден, аракка тойып алганымен коймай ещп кеп булдануын бунын, ундемей-ак кояйын десен ecTin ездер1 бастайды» деп колына октауын ала тура умтылганда батырга да жан керек емес пе, сыртка атып шыгыпты. Далада аулага суйенш турган бул жптгке досы кез келе кетедт «Ой , сакылдаган сэры аязда не гып турсын, flip-flip eiin?» деп сураса анау: «Мен сендер сиякты катындарынан коркатын жан eMecniH, кеженщ коюын - кою, суйыгын - суйык, - деп бетке айтатын азаматгар катарынанмын» десе керек. Бул энпмеге eKeyi де кулдк Дегенмен бул кун кенш й еткен сиякты. Еркенурга кайдам, эйтеу1р Элиханга солай сезщщ. Келшшекке осында кона кетуге усыныс жасап Kopin efli, анау коне коймады. -Ер т ен жумыс KyHi, шаруа шаш-етектен, уйде кызым мен с щ ш м бар efli, Kyrin капар. Шыгарып сапмай-ак койсан да болады. BipeynepfliH кезше Tycin калармыз. Таксилер де то- лып турган шыгар, - дед! - А л саган ракмет! 30 Кездейсоктык па, элде Г у л а м б1рдеме дед! ме, алдына келген эйелд!н eTiHiuii бойынша томен карап тугжындап, кыскы тон !здеп жаткан. Затын тауып алып, басын кетерсе - карсы алдында, эйелдщ касында Данагул тур. Y ш жарым ай- дан кешн Kepin турганы осы. С эл жудеп, козшщ манайына эж1м тектес сызыктар пайда болыпты. Е н алдымен коз!не тускен! - осы такылеттес суренс!здеу суреттер болды. Ж уреп кобалжып, есенпреп калды. Тон кермек болып 64

Ербащыт НУС1ПУЛЫ турган эйелдщ: «Тонынызды керсетсещзип енда» деген ce3i сэл eciH жигызды. Тонды эйелге устатып жатып, Данагулге тже карауга да жYзi шыдамай: Сэлем, - дед1 акырын гана. Данагул тш каткан жок. 1ш1нен «Прлитне болайын» деп тургандай. «TinTi де сауда сату ойынызда жок екен» деп бейтаныс эйел сатушынын езше назар аудармаганына кешп, тонды кайтарып бердь Xanin калай?- дед1 ендо онаша калган Данагулге тже карап. Бул суракка да жауап болган жок- «Неткен аякталмайтын ашу?» деген ызалы сауал кенш тукшршде бой кетердг Данагул бутан тагы да 6ip рет барлап карады да женше кетт1. Элихан жалма-жан Еркенурга телефон сокты. - Бшесщ бе, маган юмнщ келгенш, Данагул келдк - дед1 б1рден аман-сэлемд1 умыт калдыргандай. - Жаксы болган екен, женге келд1ндер ме, не дед1? - Женге келу кайда, ол тштт сэлем1ме де жауап каткан жок. Тщдеспеген куш кайтып Kerri. - Эйелдер жайында аз б1пед1 екенсщ. Онын жайдан-жай келмегеш белгш. - Олай болса б1рдеме деу1 керек ед1 гой. - Б1рдеме деуге дайындалып жургеш деп бш . М умю н ceHi енд! TyciHe бастаган шыгар. Эйтпесе келер ме, «кермегешм сен болсын» деп ат i3iH салмас едг - Bspi6ip ештене тусше алар емеспш. - Екеу1м1з 6yriH кездесу1м1з керек, манызды энпме бар. - Жайшылык па, шет жагасын айта аласьщ ба? - жйтг са- сайын дедт - Айта алмаймын. Кешюсш кел, бул н сенб1 гой. Дэмд1 тамак эз!рлеп коятын болам. Сосын бар жайга канык боласьщ. - Жарайды, ендеше, Miimerri турде баратын боламын. - Керюкенше. «ByriHri сенб1 жумбактарга толы болды гой езЬ> деп Ky6ipnefli Элихан езше-езь Енд! элп манызды эц п м ет естуге тагат таппай тур. Мундай кезде уакытгын да етпей коятыны бар. Kajip сагат TycKi eKi, Еркенурга бару уш ш кем дегенде терт сагат 65

КЭП KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 eTyi керек. Б уп н п саудадан да жуйе Kerri. Алдына келген адамдардын да сезш укпайды. Есш -дерп Еркенурда. 0йтеу1р эугпр1мдеп журш кеш те болды-ау. Еркенур ушнде жалгыз отыр екен. Юшкентай Маржан да кершбейдк - Терлет, тамак та 33ip боп калды, - дед! эйел жайлап - 0 л п энпменш тез1рекайтшы, - дедажитгсырткшмш шешшш бола берс топтан кулакгарьш апакандарымен басып турып. - Сабыр ет, аздап болса да салмактырак болсаншы. 0лихан уялып калды да диванта барып отырды. «Не айтпак екен?» деп ойлана бастады. «М умкш «осы журйяшз де жетедк уйленш, уй болайык» деп журмесш. 0лде, элде «осы ж у р ч и т де жетедк енд! матан каранды корсетпе» десе не болтаны? Салмакгап караса, бул eKi усыныска да дайын емес екен. Сосын «Тэуекел» деп кезш жумды. Тамак устшде жартымды энпме болтан жок. Ал тамак iuiinin болтанная кешн уншздж орын алды. - Енд1 айта берсещш коп кутпрмей, - дед! жптг fler6ipi кете. - Калай десем екен? - деп куращи келшшек. Бул KypciHicTeH 0лиханнын укканы - энпме онша куанышты болмайтынга уксайды. - 0л1м де болса тез болсыншы, - деп калды ж!пт. - С ен кеннкпей эке боласын, кекеппм, - дед! кел!ншек енд! жумбак жасырудын жайы жок екен!не коз! жете дауысы д!р!лдеп. Жепелдемеде жнтг ештене тус!нбей калды да: - Н е дедщ, кайталашы, - дед!. - Жарайды, кайталайын, мен сенен екжабатпын. Кыскасы бала KOTepin калдым. Bi3re енд! жетпеген! сол едт 0лихан сасканынан орнынан турып кетт! де куантанын жасыра алмай: - М ен бакыттымын, - деп айкайлап ж!берд!. 0йел тандана басын шайкады. - Акымагым-ау, эр нэрсен!н байыбына бара бшсещш. Бул нэресте некешз ©Mipre келей!н деп тур той. - Ал келсе Heci бар? Е н бастысы ©Mipre адам келейш деп туртанын бшемгсщ? 66

Ербацыт НУСШГЛЫ - Ел бетше калай карамакпын? Буп дегенщ ел1мнен киын емес пе?! Элиханнын eci енш гана жиыла бастагандай жайлап ор- нына кайта отырды. Сосын сэл ойланып барып: - Сэби упин, болашак eMipre келетш баламыз ушш косылайык, - деп салды. - Асыгыс шепни 6i3re абырой эпермейдп - Enai не 1стемекп1з сонда? Орнынан кайта турып Kerri. - Ислам SMipiMeH кылмысты болсам да тусж жасаткым келедг - Бундайды ойлаудын e3i кунэ гой, калай аузын барды булай деуге? - тагы айкайга басты. - Не кыл дейсщ ещп, тусшбейтш жас бала емессш гой, - деп Еркенур жылап ж1бердн - Keiuip MeHi, 6ipaK, сен жыламашы. Бэр! де жаксы бола- ды. Осыган сенейж те. - Кандай жаксылык Kyrin тур дейсщ. С е т м е н уйлене салу онай болып па? BipeyniH отбасын ойрандап, шанырагын шайкалту деген... Жок, атай корме. Ещп солкылдап жылай бастады. - Мен1н жайымды да жаксы бшесщ. Кшпсентай Сержжан шетшегеннсн кешн бала сую бакытына не болгам жок. Данагул кайтып бала кетермедг Жалпы алганда перзент суюге MeHi« де кукым бар гой. - Тусшем гой. Алайда алдырганнан баска амалым тагы жок сиякты. BipaK бар гой кия алмайтын да секщденемш. -Ж ана гана езщ айттын гой, асыгыс шепни абырой эпермейд1 деп. 03iMi3re 03iMi3 Kenin алайыкшы. Егер карсы болмасан мен 6yriH сешмен 6ipre танды карсы алайын. Еркенур ундеген жок. «Ундемеу1 келккешнщ белпсн> деп 6infli ж1пт. 31 Жанагы энпменщ acepi ме юм бш сш , eKeyi ун а з гана кушактасып кеп жатты. Еркенур ж т т т щ кеудесше басын сала кыстыгып узак жылады. Неге екешн кайдам, длихан бул эйелд! бурынгыдан бетер жакын тартып, жаксы Kepin 67

К в п KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 Kerri. Ещй 6ip сэт онын кенш н алдаркатып, жубатудын да жолын 1здест1румен iurrefl арпалыска тустт. «Енд1 не icreceM екен?» деген курмеу! кеп сауал кеюрепне келш туйнектей кадалды да элст-ал1 куршнумен болды. Тагы 6ip ой «KiM эйел1мен ажырасып, баскамен косылмай жатыр, мумкш, осы 6ip эдем1 эйелмен дэм-тузым жарасып, бакытты болып кетермш» деп кенш н кытыктаса, ендйт 6ip сез1м Данагущц аяйды. «TinTi оньщ титтей де к ш э а бар ма 03i, ал, менщ жаты- сым мынау» деп езш кшэлаган тагы 6ip ой иектейдг Ал, OMipre келмек юшкентай нэресте коз алдына келсе болды, ендйт барлык OMipiH тек Еркенурмен байланыстыргысы келе бередо. Ойткеш, Еркенурдан айрылу д е г е т м й - перзенттен де коз жазу. Осыны ойлауы мун екен, ол келшшекп катты кысып, кушагына алып, жаска толы кезшен суш п-суйт алды, ж уреп елж4реп кеткендей куй кенпт. BipaK ты каткысы келе коймады. Катканда не демек? «Кой, - деп туШй сосын - Бугш осылай т1л катыспай-ак жатканымыздьщ 03i жаксы болар. А л , бул мэселеш талкылап, uiemiM кабылдар кун де 6ip кун1 келер». Еркенур да кез жасын тиып, енщ кур курешумен жйтг бауырына тыгыла туе й . О л да, бэлюм, Элиханнын ойымен ш тей кешскен шыгар. Осы унЫзд1кпен, spi OMipre келетш юшкентай сэбщй коз алдына елестетш жатып Олихан уйыктап та кеткен екен. Bip кызыкты туе кер дг « О з уш н д е, олен т есепн д е Данагулд1 куш агы на алып жатыр екен д ей д г Кенет юш кентай н эресте «щ гэл эп» коя береш . «Куш агыннан босатшы, баланы тербетш уйыктатайын» дейд1 Д а н а гу л . Бул болса ан-тан. «Б1зде бала жок efli гой, кайдан келд1?» дейд1 б ул . «Б ул - екеу1\\пздщ баламыз, «бала керек» д еп ед ж , керм ей сщ бе, кудайдын e3i бере салды емес пе?! Карашы, езщнен аумай калыпты гой. Енд1 6i3 бакытты гумы р кешеипз. А л , сен болсан менен кашып, баска 6ipeyfliH жанында жатырсын. «Ж ок , мен с е н ш жанында жатырмын гой , ж аным, Дан ам MeHiH, енд1 TinTi де каш паймын. О йткеш 6i3 6ip-6ipiMi3fli суй ш

Ербсщыт НУСШГЛЫ косылдык кой. А л , с у ш п косылган жандар 6ip-6ipiHeH ешкашан ажырамак ем ес». «Bip сэт осылай акылга келгешц де дуры с болды. Енд1 6i3fli ел1м гана ажырата- ды, солай ем ес пе?! «С ол ай , солай, ж аным. Енд1 тек осы перзент!м1з уш ш гана OMip сур еш к , кызыгын кереш к». «Дуры с айтасын, жаным Э л ш м !». Тан ата оянганда Элихан кушагында Данагул емес, Еркенурдын жатканын кердг А л , оньщ жып-жылы алаканы Элиханньщ кеудесшщ устшде жаткан едг Ж т т элпндеп TycTiH эсершен ажырай алмаган калпы кайтадан козш жумды. Ал , козш жума сэби кушактап отырган Данагулд1 елестегп. Журт алдында карабет болганнан олген артык, - деп кулагына куб1рлед1 осы сэтте Еркенур кумыга ун катып. Жштген жауап болган жок. Акыры осы баланы апдыртып тастаганнан баска амалым жок сиякты, - деп жалгастырды эйел эл п сезш . Сонда гана ж1пт т!л катты. ByriH буп туралы айтпай-ак койсак кенер ме едщ? Мейлщ, 6ipaK 6api6ip буп энпмеге ертен-ак ораламыз, - дед1 буньщ усак-туйек мэселе емес ек ен д тн ангартып, - Ал, егер осылай ундемеуд1 каласан акыргы iueuiiMfli оз1мде калдырамын, баска амалым жок. Жарайды, каласан кеилкпей-ак кайта келейш. Оган шешн сэл-пэл ес жинап алайык та. Солай eraii, келпи кутемш. Бул б1здщ будан кешнп тагдырымызга тжелей катысты гой. Э лихан Еркенурдын тамагынан акырын гана шскед1 де орнынан турды. С е й т т , булар ештене болмагандай эрнен1 эн п м е ете отырып танертенп шэйларын in m . 32 Eci ауысып мещрейген адамга уксап Элихан алдына кел- ген сатып алушыларга да дурыс даяшылык корсете алган жок. «Ойы - онга. санасы - санга белш дт демекпи миы шатысып, K03i булдырагандай 6ip турл1 хал кештг Жанына 69

К в п KYTKEH K0KTEM ЕД1 келген Суптанбектщ «Неге турщ бозарып кеткен, 6ip жерщ ауыра ма, элде кеше кеб1рек сштеп койдын ба?» деген сау- алына да жауап берген жок. Ол болса таныркаган гшшнмен иыгын кикан етдазд1 де ун и з ез орнына барып турды. Алай- да, куш бойы Элиханнан кез алган жок. Кун KemKipin, базар таркайтын шак таянган кезде сэл-пэл есш жиган Элихан зат- тарды жинастыру жайын ойлай бергеш сол ед1, карсы алды- на Данагул келш тура калды. Сасып калган жшт: Сэлем, xaniH калай?- деп сурады тандана тш катып. Жау­ ап кайтара кояр деп ойлаган да жок тштен. Жаман емес, езщ калайсьщ? - дед1 Данагул ж т т к е таяй Tycin. Kepin турсын гой, - дед1 Элихан сэл мунайган nimiHMeH, - Жарайды, мен жиналайьш, кун кешк1рд1 бшем. Осыны айт- ты да ж ш т барлык заттарын жинап, дорбаларга сала бастаган efli, мына кызыкты караныз, Данагул текке турмай кемектесе бастады. Жнтгке бул кылыгы тым TyciHiKci3 кершсе де Данагулге ептеп iini жыли бастаганын сездг Анадагы корген тусш щ де scepi болмай койган жок едп Булар заттарды жиып б т п , арбага тиед1 де жук коятын коймага жайгастырды. Сосын Элихан усп-басын кагып- сшюп шаннан арылтпакшы болган жасандырак 6ip кимылга Keurri. Бул орайда exeyi де 6ip-6ipiHe не деп тш катысудын орайын таба алмай, шарасыз хал кешкен едг Сосын базардан сыртка карай бет алды, ал, Данагул бунын артынан у н св ере бердп Элден уакытта бул унс1зд11сп келшшек бузды. Уйще кайту - 33ipre ойывда жок па? - дед1 сынай карап. Уйше кайтып бара жаткан жокпын ба? - деда бул да ез жа- уабына штей к е ц ш тола Tycin. Эйел кайырып жауап каткан жок. М1неки, булар ещй Элиханнын жалдап алган пэтерше де келдг Сол кезде Данагул: У й щ е Kipyre рухсат етесщ бе? - дедь Kip, KiMre болсын eciriM ашык, - дед1 »iriT. Данагул юрген бойда дэл1зде 6ipa3 турып калды да эйелге тэн эуестжпен бунын ас уш , жатар орны дейсщ бе, кыскасы кез жетер жердщ бэрш ж т шолын шыкты. Сосын аяк KHiMiH шеппп, жакын турган орындыктын 6ipiHe отыра кетп. 70

Ербсщыт тС1П¥ЛЫ KeuiipiM сурау екеу1м1зд1н де ойымызга 33ip келер емес, кыскасы, жалган намысымыз яабермей тур, - дед1 сосын. Мен элдекашан, элденеше рет KeiuipiM сураганмын, - деп калды Элихан. Ещп сенщ кезепц дегел1 отырсын гой шамасы. Маган ещц 6api6ip сиякты. Олай болса кеш те болса кепнр. Элихан Данагулге таныркай карады, api элдекайдан 6ip аяушылык ce3iMi де пайда болгандай едг Сен ас уйге барып шэй камдай бер, мен жуынып алайын, - дед1 сосын жйтг. Данагул бул усыныска куана келюкендей лып eTin орнынан турды да ас уйге Kipin, шэй койып, ас камдауга xipicin те Kerri. Элихан жуына журш пендешинкпен «Бэсе, мен оган ке- рек болтан екенмш гой» деп ойланып койды. А л , Данагулдш коп айлардан кейш алгаш рет KeiuipiM сурап, 1здеп Kenyi тан калдырган сайын Еркенур да кайта-кайта eciHe ора­ ла бердь KypMeyi кеп бул тушншч калай шешшер жайы жйтгп соншама абыржытып, журегш тшгшей тускендей. Тек «Bapi де Кудайдын колында, бэрш де жаратушы ием1з 03 орнына кояды» деп езш-ез1 алдаркатканнан баска онын амалы калмаган да едь Акырын кутуге гана ум п- артгы ол сосын. Жуынып алганнан кешн орамалын колына уыстай устаган калпы ол диванга барып жайгасты да тундеп TyciH тагы да eciHe алды. «Кудайдын кудырет1 шеюлз» деуий едк Тундеп туе те осы кездесуге кершген екен гой. М умю н, MeHi алда бакытка толы кундер кутш турган болар. Алайда Еркенурдын менен еюкабат екещнпн бул кайдан бшеш. Ж а- райды, Данагулмен кайтадан жарасып-ак KerriK дешк. Сонда Еркенур мен элп eMipre ещи келмек менщ сэбшмнщ жайы не болмак?» деп осынын алдында гана «Bapi де кудайдын колында, бэрш де жаратушы ием1з вз орнына кояды» деп 0зш тыныштандырмак болган ниен де жузеге асуга асыгар емес. Дегенмен езше- e3i ептеп келген Элихан жылы рай да 6eprici келмедр салкындык танытуга да дэтз ж1бермейтшш нитей мойындады. Ал, ас уйдеп Данагул де куйеушш мазасын алгысы 71

К в п КТГКЕН КвКТЕМ ЕД1 кслмед1 бшем, ун- туназ-ак ас дайындап, ластанып калган ыдыс-аяктарды жууга Kipicxi. >Kirr диванга жантайды. Жан- тайып жаткан калпы: «Отбасылык ем!р де рахат екен-ау» деп мойындауга мэжбур бодцы. Шамасы eKi сагатгай уакыт еткен кезде Данагул Элиханды ас iiuyre шакырды. TipniriH жаман емес кершедь ушнде адамга кажетпнщ 6api де табылады екен, —деп Данагул жымиган болды, exeyi ас iuiin отырган сэтте. Е , «Баска туссе баспакшыл» деген гой, - дед1 ж т т те сэл жайдарыланып. Данагул «Т1леп алган аурудьщ дауасы жок» деп айтып кала жаздады да дэл осы сэтте буньщ р е п жок ек ен д тн тез багамдап улгерш тшш истей койды. Булар ас iuiin отырган кезде кас та карайган едй К ун кепш рдь конуыма рухсат етесщ б е ?- дед1 сосын келшшек. К он, ейткеш карангы да болып K erri. С е н мына диванга жайгас, ал мен жерге жантая кетермш, - дед1 б лихан 6ipre жату туралы ойына да алмастан. Дэл 6yriH 6ipre жатуга жайлары да онша жарасып турмаганын тусшген Данагул буган тан кала койган жок. A c ш ш п болган сон ол уй im iHiH белмелерш реттеуге KipicTi. T im i куйеуш щ Kip кшмдерш де тауып алып жуа бастады. Жатар кезде гана келшшек: Сонымен мен1 кеийрдщ бе? А л , мен сеш кеинрд1м, - дед1 ж т т к е сынай карап. Буган уакыт керек, - дед1 куйеук Жарайды, ол да дурыс шыгар. Ертен ауылга кайтамын, сосын тагы б1рде келермш. М ейлщ , ез1н бш . А л ещц уйыктауга жатайык. Калай де- генмен базарда карап отырып-ак шаршайсьщ. Тусш ем гой, жаксы уйыкта. Т э гп туе кер. Ракмет, езще де соны тшеймш. Ж ш т кымтанган калпы « Е , сен не бшесщ, келеЫ жолы келгешнде тым куана коймассьщ. Мен де бул сырды iuiiMe буге алмаспын. Саган айтуга мш детпмш » деп ойлады Еркенурдан кецпкпей бала суйенш туралы еске алып. 72

Ербацыт НУСШУЛЫ Осы пэтердеп ею адам да буп туш дурыс уйыктай алган жок, дэл1реп ез ойларымен болып жэне б у п н п тосын кездесудщ эсер1мен денбекшш шыкты деуге болады. 33 влихан Еркенурга уэде бергеншдей анадагы кездесуден 6ip аптадай уакыт еткенде онын уш не барды. Менде жаналык бар, - дед1 ж ю т eciicreH KipreH бойда. И э, нендей жацалыктар екен, тындайык ендеше, - дед1 эйел де эуестгкпен. Ж т т Данагулмен болган кездесуд1 бастан-аяк баян erri. Куттыктаймын ceHi! - дед1 Еркенур энпме аяктала бере. Дауысы даршдеп, куанганы ма, мунайганы ма, белгклздеу унмен Tin катты. Сосын «сылк» eTin отыра Kerri де бетш апаканымен жапты. Не болды саган?- деп сурады ештене туеiне коймаган Ж1п т жанына таяп барып. Бшмеймш, ез1мд1 6yriH жайсыз сезшудемш, бэлюм, аягымньщ ауырлыгынан болар, - деп жш тке «Мен сенен еюкабаттын» дегенд1 эдеш ангартып еткендей болды. Дэр1герге каралуын керек кой. Дурыс айтасын, некес1з нэрестеш де солардын кемепмен апгызсам дейм1н. Олай демепп, жаным. Евдц не деу1м керек? КунэЬар бола корме. Мейл1 кунэйар болсам да баскадай жолын керш тургам жок. Сэбидщ кандай ю н эа бар? 0Mipre келсе эке-шешеаз емес кой дегешм де. Сен де айтады екенещ-ау. Мунын арты неге апарып согатынын бшмейтш акымак емессщ гой. MeHi к1м кшэламак. Жалпылай апганда менде кандай кшэ бар? Ал, менде ше? Жок, с е т де кшэламак емеепш. М умкш , барлыгы да дурысталып, оз орнына келер. 73

К вп KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 0 з басым сол орынды Kepin турган жокпын. Сэл артын кутеШк те. Кутетш де не калды? Осылай деген Еркенур жылап ж1берд1 де Элихан сасканынан келшшекп кушактай алды. Ал, келшшек жшт кушагынан босанды да: Енда мен1 кушактаушы болма. Данагулщмен женге кел. Аз кателескен жокпыз. Солай MCHi умыт, - дед1 солытын баса алмай. Бул менщ колымнан келсе. Баска сенде тандау жок. Осынын 6apiHiH курбаны мен-ак болайын. Ал, каз1р уйще кайт, онаша калгым келin тур. Мынадай жагдайда калай жалгыз калдырмакпын? Отшемж, солай icTe, TyciH мень Элихан дымы курып амалсыздан орнынан турган ед1, осы сэтп куткендей Еркенур да жатын бвлмесше карай тез-тез басып журе бердь 34 Кектемп кун райы да кубылмалы келмей ме, бупн жел кетершш, айналаны алай-дулей erri. Дэл 6ip Ka3ipri сэттеп Элиханнын кецш-куш icnerri. Бундайда эрине даладагы сауда-сатгыкган да береке кетед1 емес пе?! Э у, Элеке хал калай? - деп айкайлады азынаган желмен 6ipre Суптанбек те, - Не болып Kerri 63i? Халдщ несш сурайсьщ? - дей салды Элихан. Byrin ерте жиналмасак саудадан береке таппаспыз, егер мен б1рдеме бшсем. Из, солай болатын Typi бар, - дед1 бул досына зорга жауап 6epin, 6ip жагынан унс1з калуды ьщгайсыз керш. Эйтпесе, тш катыса коюга кещл хошы кенбейтшдей. Енд1п кезекте Султанбек жинала бастады. Затгарын дунпршепне тыга салды да жупрш Kerri. BipawaH кешн кайта оралып, 6ip шелмек аракты койнынан альт ортага койды да K03iH кысып: Бул кургьфды штейшпй деп ойлайсын, алайда, ауа 74

Ербацыт HYCItI¥JIЫ райынын мынадай кезшде оны умыттыратын баска дуниеш кайдан таппаксын?- деда. Калтасында стаканы да бар екен, аракты шешлдетш соган куя бастады. Элихан бас тарткан жок, усынган аракты 6ip-aK iiuin салды. Султанбек «жарайсын» дегендей куптай карады. Сэл узш стен кейш екшпп стакан да imuifli. Содаы кезде, acipece, 6yriH тым кош лаз кершш турсын, ауа райынын acepi ме, элде 6i3 бшмейтш баска ce6errrepi бар м а ?- деп сурады Султанбек. Е , ол узак эцпме гой, кайтесщ соны, жаранын аузын тырнагандай, - дед1 Элихан. Жок сен айтуга мшдеттйлц, ейткеш 6i3 доспыз гой, онын уст1не сырынды 6ipeyre актарсан жедалдеп каласын, - деп Султанбек езшщ 6ipa3 дуниеден хабары барын ангартып ап кайтадан арак куя бастады. YuiiHiui стаканная кейш кызып калган Элихан басынан еткендерш тым- тым кыска кайырып, досына энпмелеп берда. Ондай-ондай жагдайлар ем1рде болып турады. Ж ю т емесс1н бе, онан да 6ipa3ra дешн оларды, эл л ею эйел1нд1 умыта тур. Серпы, - дед1 Султанбек жымия карап. Калай серпыешн, тагы iiuemK пе? Oho, енд1 жонге келе бастадьщ. 1шешк, сосын менде та- ныс кыздар бар. Соларды айналдырайык, коны кетерешк, калай карайсын ? Онымыз калай болар екен? Алдынгы кергешм аздай. Олар сырга 6epiK, жйчтке 6eprici3 кыздар. Басына пэле экелмейдй Э з басым он бес жыл бойы «Ет еп м е намаз окып» журген жокпын. Журм1з гой, мш е, козге туспей аман-есен. Дегенмен бул усынысын онша унамды болмай тургандай. Ж т т сиякты болсан гой. Жарайды созд1 кой. Bspi де сен ушш, сен1н кены-куйщ уннн гой, мен ез1мд1 ойласам калаган кеймде-ак олармен коны кетере аламын. Жарайды, дегенщ болсын. Олар арактарын iuiin тауысты да екеулеп жуюй жинасты- рып болган сон: 75

К в п К УТК Е Н К в К Т Е М ЕД1 Сонда кайда бармакпыз?- деп страды Элихан. Мына алай-дулей желде кайда барушы едак, эрине сенщ уйще, одан еткен жайлы орынды кайдан тал демексщ? Мейпщ онда. Exeyi жолай дукенге xipin, тагы да арак, сусын, шужык алды да Элихандарджше келдк Келе сала Султанбек 6ipeyre телефон сокты. Эрине, кыздардын 6ipiHe сейлесш турганы онын жасандылыкпен жымиган тур, тулгасынан-ак айкын ангарылгандай едь «Мейипнше, тез1рек кел, эл п KiM едо, дос кызын, э, Ажар ед1 гой, ерте кел. Кайда келу керек дейсщ бе, оны мына досым тусщщред!» деп телефонын Элиханга устата салып едх Элихан эу баста сасып калып езше-езй тез келш, 6ipey асыктыргандай мекен-жайын жылдамдата айт- ты. Арактын эсер1мен батылдык та орнай калганын e3i де сезбегендей. Султанбек «М еш кердщ бе?» дегендей мангазданып, тагы 6ip арактын тыгынын аша бастады. Кел, досым, кыздар келгенше тагы 6ip реттен алып ж берешк. Оларды былай айналдыру уш ш батылдык KipciH, - дед! сосын. Бул жуз грамнан кешн Элихан дап-дардай кызып та калган болатын. Элден уакытта ecix кагылды да имене ба- сып ею кыз юрдт Султанбек куанышын жасыра алмай ею кызды да кушактап, беттершен суйд1, ал, Элихан болса сы- пайы гана сэлемдесш колдарын кысты. Келгендерщ кандай жаксы, менщ досыммен танысындар, - дед! Султанбек сосын Элиханды нускап. EciMiM - Э лихан, - дей 6epin еда, 03i бойдак, - деп косып койды Султанбек. Элихан кысылып калды да: Султекен эзшкой адам, - деда. Кыздар ол жагына назар аудара койган жок. Exeyi косарлана: «Аж ар, Айсупу» деп ездерш танысты- рып етп. Булар жайгасып отырганнан кешн «Таныстык yuiiHri» тостылар кетершд!. Сосын Элихан магнитофонын косты да TepTeyi ею-еюден кушактасып билед!. Bip эред!кге Султанбек 76

Ербацыт НУС1П¥ЛЫ уйдщ жарыгын да euiipin тастады. Бутан карсы болтан енпам болтан жок. А л , Элихан кебшесе Ажарды кушактап билеу- мен болды. Квз1н1н алды булдырап та кеткендей ме, afrreyip, бэрш де, барлыгын да умытуга тырысып, Ажарды кушагына катгы кысып, бетшен, ерншен суйе берген. 35 - Турмаймыз ба, досым. Бас та сынып барады, - де­ ген дауыска оянды. Bip сэт Еркенурды кушактап жатыр екенмж деп ойлаган Элихан эрен ес жиып, Ажармен 6ipre уйыктаганын тусшдт TinTi, exeyi де анадан жана тугандай жаланаш, 6ip керпенш астында жаткан еда. - Тентексщ гой сен, не icTen койдьщ?- деп еркелей тш каткан болды кыз. Ж т т жауап каткан жок. в н е бойы курысып, басы сы­ нып ауырып, орнынан турудын 03i мун болтандай, Ажар да кыцкылдай туседг Бас ауырады, не гстеймй? TinTi, Элиханньщ «Не icTen койдым, бул не жатысым?» деп ойлауга да шамасы келмейтшдей, epHi де кеберсш каталап швлдеп калыпты. Осы кезде ecix кагылды да Элихан орнынан суйретше эзер турып, есйс кезшен сыгалатан еда, Суптанбек турганын байкап ап ашты. Ажар да тез турып, жуынатын белмеге Kipin Саган телефон соксам кетермейсщ, сосын 03iM келд1м. Бас жазбасак болмас, - деп койнынан «суман» етюзш 6ip бетелке аракты шыгарып куя бастап ед1, есшей ьщырсып, жуынатын белмеден Ажар да шыкты. Сендер Айсупу екеущ неге кашып кетпндер?- дед1 сосын наздангандай кешпте тш катып. EHfli, 6i3re де т!рлж керек дегендей, онын устше сендерге де бегет болгымыз келмеп едк - деп Суптанбек уш стаканга молырак eTin арак куя бастады. Дэп 6ip 6ipeynep зорлатандай ymeyi тыжырына отырып арактарын iuiin салды. Бул швлмек босатан кезде Элихан 03iH жещлдеп калгандай сезшдк 77

К в п KYTKEH КвКГЕМ ЕД1 Ажар, сен тамак эз1рлеп бер, - деп етвдц сосын Султанбек. Эрине, акысын берсен, - деп кулген болды кыз. Дурыстап бас жазайык, бупн де далада жел бар. Бэлюм базарга шыгуды коярмыз, ал сендер тамак камына Kipice берадер, мен тагы 6ipni экелешн, - деп сыртка беттедт Буп эред1кте Элихан кызга тамак эз1рлеу yuiiH ет, кеспелердщ кайда турганын керсетп де магнитофонды косып койды. Султанбек те кеп кешжкен жок. Б1раздан сон тамак та, арак та ш ш д ь Элихан туе ауганнан сон кайтадан кызып, r im i масайып калганын байкады. Ещц 6ip eciH жиганда кун кешюрш, карангылык коюлана бастаган ед1 жэне жапгыз жаткан болатын. Конактары элдекашан кетш калган екен. Сипалап ж у р т белменщ жарыгын жаккан едп устел уетшде жарты шелмек арак турганын керд1 api оган epiKci3 ансары ауды. Шекесш алаканымен сипалай оты- рып оны да iiiiin тауысты, сосын кшмшен диванга жантайды. 36 Сырткы элемнен кол узгел1 де уш кун ете шыкты. Кеше бутан ешюм де ат i3iH салмады. Эрендеп орнынан турып дукеннен арак экелш алган, куш бойы жалгыз 03i соны ппкен. Ойлап отырса, тамак былай турсын, аузына 6ip туш р дэн сал- мапты. Соган карамастан тэбеп де жок, тамактуралы ойлаган емес. Тан аткалы катты ауырып жатканын сездг Кещ лш 6ip ащы exiHim билеп, езепн мун шалгандай ауыр, тым ауыр куй кешуде. «М ум кш , тагы да арак iuiceM женделермш» деген сайтан ой жетепне апды. BipaK, сол дукенге барып келетш шамасы тагы жок. Ендо 1штей Султанбекп сагынды. «Туу, осындайда 6ip ат i3iH сапса Heci кетед1?» деп ойлайды кынжыла. Жан-жагын карманып, телефонын 1здеп Kepin едн таппады, койган жер1 кайдан есшде болсын. Не де болса 6ip- exi басып дукенге баруды ойлап, тенселе басып аяк юнмш кцщ. Ke3i де карауытып, айналасын толык ажыратар емес. « М ум ю н жуз грамнан кешн гана жагдайым дурысталар» де­ ген ой гана санасын шырмап апгандай. Дукеннен 6ip шелмек арак, сусын алып ушне келд! де 78

Ербацыт НуС1П¥ЛЫ ауыр дем алды. Осы кезде сырткы eciicri 6ipey кагып едь ашса Айша апай екен. Неге жумыска шыкпадын?- дед1 ол аман-сэлемнен бурын, - Тым болмаса телефонии да ашык т е с . Сосын i3flen келд1м. Апай, мен ауырып жатырмын, ал, телефонымды жогалткан сияктымын. Иэ, тур1ннен де KepiHin тур, калай ауырганьщ. Жарай- ды, каз1р кудайга uiyKip, кун жылынды. 0з1м-ак сата берем гой, эбден сауыккан сон хабарласарсьщ. Саган жалакьщнан калган жуз мын сомды экеп турмын. Ракмет ci3re, Алла разы болсын 03ini3re! Тез сауык. Сау бол. Айшаны шыгарып салганнан кейш разы болгандыктан ба, сэл кенш босагандай болган сон арактан молырак куйып iiiiin салды. Сосын кайта жантайды. Олден уакытта кайтадан басын кетерш тагы inrri. Осыпайша 6ip жатып, 6ipece турып арак ш умен ымырг та у ш р т е бастады. Олдеюм тагы да eciicri тыкылдатты. Данагул екен. Сэлем, жагдай калай?- деп сэлемдескен болды. 0з1н калайсын, ойбай-ау, саган не болган, бетьжузщ келюлдеп icin, TypiH адам шошырлыктай болыпты гой. TinTi кешеде кездесе калсан танымагандай екенмш. Маган ештене айтпай-ак койшы. Онсыз да Ыркем су кетерер емес. Жарайды олай болса, тан калганым, TinTi, шошыганым рас еда. Мен уш кун бойы арак imTiM. Ka3ip бэлюм тагы ш ермш , ептеп женделш алган сон энпмелесерм1з. Тамак imTiH бе? Ж о к, ею кун бойы нэр таткан жокпын. Ойбай-ау, сыркаттанганнан саумысын, бунын не енда? Тэбет1м жок. Мен тэбет шакыратындай тамак icrefliH, ал, сен демала тур. Эур е болмай-ак кой, 6api6ip iuie алмаспын. Ce3fli кой, тым болмаса аздап iiu, мен сорпасы мол жецш тамак гстермш. 79

К в П KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 Дегенщ болсын. 0зш-оз1 зорлап отырып тамактанган болып ед1, кеп кешпспей онысын кусып гастады. Сэл жещлдеп калгандай болды. Сосын аз мелшерде арак inrri. Аздап езше-оз1 келген- дей 6ip куй кеuni. Шылым тутатып апды да: MeHiH саган айтпак манызды эцпмем бар, - дед1 сосын. Данагул epiKci3«селк» етеTycri деTyci куарып, кецшсцдеу niuiiHMeH куйеушщ жанына келш отырды. Не айткалы отырганынды шамалайтын сияктымын, - дед1 сосын Элиханньщ жузше сэл тандана ущле карап. Олай деме, сен оны Tiirri де шамалай апмайсын. Кызык екен, не болса да айтып ел'пр, кулагым тек сенде. Эли хан томен карап 6ipa3 унс1з отырды. Ундемеген калпы тагы да аздап арак куйды езш е. С осы н энпмеш ба- стамас бурын эйелше бажайлап коз ж1бердг Данагулдщ де жуз1 жудеу кершдк Бурын кызыл шырайланып томпиып туратын кос 6eTi босап, шалбарлана бастапты. А л , кезшщ астына аздап эж1м сызыктары пайда болганын ана жолы- ак байкаган. С оган Караганда жана жыл тун1нде басталган кихаят буган да онайга сокпаган Typi бар. Элиханды енд1: «О сы энг1мен1 айтпай коя турсам кайтед1?» деген 6ip ой мазалай бастаган ед1, буньщ энг1мес1н тьщдауга катты ынтызары ауган, дэл1рек айтсак, кандай жагдаят болса да тьщдауга тэуекел етш отырган Данагулд1н т1ке караган кос жанарын керген сон uieriHepre жер жок екен1н де багамдады. А л , ещц не тур ы с?- деп Данагул де тагатсызданды. Неден бастарымды да бшмеймш, - деп кумш ж щ Kyfteyi. Кобалжыма, корыкпа, TinTi, менщ де кенш м е карама, неге де болса дайынмын, - деп Данагул тас тушн екен дтн тагы 6ip танытып е т п . Бул сездер ж1г1тке де эсер етпей койган жок, алдындагы аракты дем1н iuiiHe тарта iuiin салды да жанарын жарынан тайдыра баска багытка карай отырып: Еркенур менен еюкабат, кыскасы к1шкентай нэресте дуниеге келмек, - деп салды. Сосын урлана Данагулге коз салды. О л жауап орнына томен карады да бос турган стаканга ез1не арак куйып алды. Б1рдеме айтуга ынгайлана

Ербсщыт ШС1ПУЛЫ берген, 6ipaK, ayeni стакандагы аракты imin салды. С осы н сэлден кешн: Солай де, - дед1 де кайтадан унЫз калып, ею алаканымен бетш басты. Эвдтменщ acepi ме, элде арактын куаты ма, онын алаканыньщ арасынан куреште бастаган жуз1 керщ щ. Неге екенш кайдам, ол езше тагы да аздап арак куйып алды. Кудды 6ip маскунемдерше колынын д1р1лдегеш де байкалды. А л арак куйган стаканды алып кетере бергенде онысы колынан тусш Kerri де еденге Tycin, шагылып тынды. Сыныктарды жинауга да заукы согар емес, тагы да жузш алаканымен кайта келегейлеп отырып калды. К у п ы болсын!- дед1 сосын курсшгенге уксас эуенмен кыстыга тш катып. Буп не, кекес1н б е ?- деп сурауга мэжбур болды жнтт. Жо - жок , Heci бар, тамаша емес пе? Нэрестел1 болу де­ ген... Осыны айткан келшшек бетш алаканымен баскан куш орнынан турды да сыртка бетгедь Элиханнын: Кун KeuiKipin калды, кайда барасын?-деген сурагына жа- уап та каткан жок. Шамасы 6ip он-он бестей минет еткенде ол кайта кедщ. Арак ала келйтп. Онысын устел усп н е койып жатып: Мен сенщ арагынньщ жартысын imin койдым. Саган арак керек болатын Typi бар, - дед1 кекесшге уксас унмен. Элихан юнэш адамдай кипактады да: Heri3i кереп жок efli, акыры экелген екенсщ, тагы 6ip рет алып ж1берейнсцп, 6ip сэтке болса да барлыгын умытып, - дед1 Сен де айтасьщ-ау, кайда-ан умыгылсын. Дегенмен куйып кой. Данагул буп арактан кешн кецш-куйш ызпндей алмай жмлап ж1бердь А л , Элихан кайтадан мае бола бастаган едг Кой, жылама, - дед! сосын. Калай жыламассьщ, мен сенен ажыраекым келш отырган жок. MeHi« де ажырасайын деген ойым жок. А л , баланы кайтесщ?

К в П KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 Бшмеймш, 6ip ж еш табылар. Эйтеу1р, аман болса, меш 6ip жаксы куш тауып алар деп ойлаймын. Эрине, бала деген жаксы гой, ал мен сорлыга балалы болу бакытын да жазбапты. Данагул тштен солкылдап жылай бастады. Элихан enfli эйелше жаны ашып, акырын кушактап жубаткысы келдь Bipax олай етпедг Bip Typni батылы жетпейтш сиякты. Келшшек жылаган калпында орнынан турды да кетуге ынгайланды. Элихан да турегелш: Кайда барасьщ, кун кеншрш кеткенш кермейсщ б е ?- деп жолын кес- кестеген едй Данагул : Жолымды богеме, - деп кыска кайырды да сыртка бет алды. 37 Элиханньщ будан бурынгы ауырганы ештене емес екен. Б ули тштен 03iHe-03i келе алмады. Ж урел де «шым» етш шагып алады. Орнынан турудын 03i мун болып калды. Тек танертещтсш элдеюм eciicri какканда гана бойындагы бар куатын жинагандай болып, эренге турып барып eciicri зорга ашты. Келген Суптанбек екен: Калайсын досым, басын сынып бара м а ?- деген самбырлаган сауалдарына жауап катуга да шамасы жетпей кайтадан диванга кисайды. Катты ауырып жатырмын. Осылай ттл катуга гана шамасы келдг Суптанбек болса койнынан арак алып шыгып, устел устше койды да сэлден сон стакандарга шупшдетш куя бастады. Элиханнын жарты- лай гана iniyre шамасы келд1 де тыжырына бас тартгы. Арак TinTi eneiuiMHeH отер емес, - дедг Сосын кайта- кайта кур локси берд1, локси бердй Арак етш кеткен, TinTi, тур-тусщ де адам шошырлык, - деп туйд! досы. Сосын ойына элдене тускендей басын кетерд! де: С е н щ бупай жатуына болмайды. Дереу дэршерге карал, ауруханага жат, суйык жалгат. Э йтпесе осылай жа- 82

Ербацыт НУСШУЛЫ тып елш кетесщ, - дед1 сешмд1 турде. Д осы ньщ осынша сеш м дш кпен айткан сезш ен секем алган Э ли хан шы- нымен шошиын дедг «Жападан-жалгыз жатып ж урепм токтап калуы мумкш гой. Сон да мен ана дуниеге «Н е керд1м?» деп бармакпын. Тым болмаганда урпагымньщ узшмегенш керш барып елеем гой. Еркенурдын жагдайы кандай екен? М е т ц урпагымды дуниеге экелетш сол емес пе. ШШркш-ау, кандай бала дуниеге келер екен депп? Сонда ол бала меш эке ретшде мойындай ма, оныц мандайынан шскеудщ 63i мун болып, капада етермш , бэлки. Жатбауыр болып кету1 - жанымды жаралайды гой. Э л д е Еркенурды кенд1рш, соны эйелдшке алсам, сейтш , жанадан eMip бастасам ше? Баламыз да жет1мд1к кермес едь Тура тур, кушм, сонда Данагулд1 кайтпекшн? О л екеу1м1з эл1 ажыраскан жокпыз гой. TinTi, ажырасу жайлы енд1 ауызга алмайтынымыз акикатка айналып бара жаткан жок па?! Б1здщ 6ip-6ipiMi3fleH айрыла алмайтынымызды екеу1м!з де мойындадык кой. Эр-берщ сн сон Д анагулдщ титтей де к ш э а жок. А л , кунэга баткан мына менмш ». Осы сэтге ж уреп тагы да шанышкылап erri. «Осы менщ журепм токтап калып журмесш» дегещц тагы 6ip рет ойламаска лажы калмады. Сосын: MeHi каз1р KiM жаткыза кояр дей сщ ?- деп ьщкылдай эрен тш катты. Мына кекен турганда кысыла керме. Ka3ip алып барам. Ал кшм-кешек, сорпа-су нпетш ыдысьщды камдай бер, - дед1 Султанбек Соган шамам жок екенш керш турсын гой. Туу, айтпакшы, жарайды, ез1м-ак салып беремш. Ал оган дей1н келж шакыра берейш, - деп телефонымен элдеюмнщ HeMipiH тере бастады. 38 Ауруханага жаткалы ею кун болды. Жанындагы Kepuiici - елуш encepin калган ж т т агасы. EciMi - Дэулет. 03iiiiH ангартуынша жеке шаруашылыкпен айналысатын icKep 83

к е п kytk e h кектЕМ ед/ жандардьщ 6ipi кершедь Кундел1кп куйбщ, акта соцында ж ур т , денсаулыгына да онша карай алмаган. «БЬдщ казакгьщ -прлйт осы гой, денсаулыгымызга карайлай журуге эдеттенбегенб1з, тек кундердщ куншде жанга батып аскынганда гана ак калаттьшардын алдына келем1з. Аскынган ауруга ара- шашы бола алмай, ажап кушса сол баягы «Б1здщ дэрперлердщ 6LniMi томен» деп бар пэлеш соларга жабамыз. Ал, оньщ устше «тартпа» деген сайын ершелене шылым тартып, «татпа» деген сайын аракка бас коямыз» деген ед! Олиханмен энпмелесш отырган 6ip сэтшде. Элихан шггей KiHani адамша кысылган. Сосын «Буп агай менщ басымнан еткен жайларды кайдан багамдасын, эйтпесе, iurne демес eai гой?» деп ойлаган. Сосын «Басьща ic тускенде арак ini» дегенда кай атан есиет етш еда?» деп ез ойьша 03i карсы кеп ере турган. Жалпы сонгы кездердеп окигаларды ой елегшен отюзш керсе езш жазгыратындай та- лай жайлар бар екен. Bipi айкын эр! анык есше оралса, Keft6ipi eMic-eMic есшде. А л TinTi тагы 6ip сэттерш мулдем коз алды­ на келпре алмады. вюншгген взеп вртенетшдей, взшен-ез1 жшркенетсндей жайлар да бар. ЭЫресе Ажармен тосекгес болтаны ойына оралганда. Енда ею адамнын Данагул мен Еркенурдын алдында, ар алдында езш кунэйар санауда. Содан болар оз1н Kemipe апар емес. Ауруханага жатканнан кешнп ею кунде ептеп 03iHe-03i келгешмен «сауыгып кептм» деп айта алмас еда. Дэрпер болса «О н кун ку р са х емдеу кабылдауыц керек, журепцце акау бар, бауырьщньщ кызмет1 бузылган, етщ де нашар» деп ойына келмеген талай ауру турлерш бутан жапсырып койды. Енд1 арак деген эзэзицй татып алуга болмайтын кершедь Дэршер сезш осыпай туйген. Алгашкы кун1 6ip - ею рет тш катканы болмаса созге сарандык таныткан, коп жагдайда 03iMeH-03i самбырлап свйлесш жургендей болган Kopmici Дэулет еюнпй куннен бастап эцгшеге тартып, эртурл1 сауалдар коюга эуестш та- ныта бастады. Арактын Hici мунюп, бет-ауызы iciHin, тебе шашы тш рейген, кыскасы тур-Tyci адам шошырлык кешпте келген жптттщ жагдайы тосекке танылып epirin жаткан адамды кызыктырмай коймаган сынайлы.

Ербсщыт НУСШУЛЫ Кешепге Караганда бупн тэу1рленш калган сияктысын, - деп сезге тартты Дэулет ез керписш. М умю н, алайдаез1ме-ез1м ani де келе алмайтургандаймын. Бул аракдегенщ алып жейд1 гой, - дед! Дэулет Элихан арак ш кенш айтпаса да сезш коятын, KenTi керген конекездердж 6ipi екенджш ангарткандай - Бул кургырды 6i3 де imTiK кой, балаларьщ ер жеткен сон уялганыцнан кояды екенсж. Кейде imneciHe болмайтын жагдайлар да жолыгады екен, - деп акталгысы келд1 Элихан. KepiciHme жаман жагдайларга тап болсан арактан бой- ды аулак салган жен. Bapi6ip бул ащы с у опа таптырмайды. Отбасынды ойран ететш де сол. Рас айтасыз, - деп кумшжйа Элихан ьщгайсызданып. TinTi кос 6eiiHiH ушы кызара тускендей болды. Kepmici куд1ктенгендей оган бажайлап карады. Осы кезде eciicri каккан мсйпрбике: Дэулет ci3 боларсыз, 6ipey шакырады, - деп тш катты. Кепйкпей тагамдар кетерген Дэукен де керждг Кел, тамактанайык, - дед1 сосын. Элихан осында жаткан ею кунн ж ш ш д е керипсшщ к е ц ш н сурап ас - су экелгендердж карасы 6ip узшген жок. Ал Элиханды елеп-ескерген 6ip жан болмады. Бул жагдайга жидт 6ip жагынан намыстанды, KopmiciHeH де уялды. «EuiKiMre Keperi жок адам екен» деп ойлап калатыны жанын жаралай т у е й . Bip-exi рет тамактан бас тартып Kepin ед1, Kepmici коне коймады spi колкалап бол­ мады. Еркенурды кермегел1, телефонмен болса да тшдеспегел1 он тэулнске жуыктады. Еркенурмен соцгы Kepicyi - екеуже де оцды бола коймаганы белгш. Телефонынын кайда калганын да бишейдь М умю н, Еркенур буган телефон соккан да шыгар. «TinTi, телефонмен байланыска тусе алмады деп коргенде уйге де iaaen Kenyi керек ед1 гой. Сол кунп кощл-кушне Караганда вида оган м е н т KeperiMHin шамапы болып калганы гой Teri. MeHiH юном канша сонда? Сонау жаца жыл мерекес1 кунжде ол маган етЫ ш жасамаганда, децгелепм 85

К в п KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 жарылмаганда осынын 6api болар ма ед1?» деп ойлаган яппт ещн нитей Еркенурды кшэлай бастады. ¥ялма, аска кел, - деген Дэулетгщ ce3i жнтгтщ ойын бел in одан эрмен уялта туей. Тамак iininin болганнан кешн жайланып ез тесектерше жайгаскан сон Элихан: М ум ю н, ci3 «Бул ж т т т щ жакын жанашыры, дос- жарандары жок, не кылган жан?» деп ойлап калган болар- сыз, - деп энпме бастады. Ж о к , TinTi де олай ойлагам жок, неге олай ойлауым керек, атай керме, - дед1 Kepuiici. «Эри не, бул агай болса дырдай 6ip шаруашылыктын кожасы. Танысы да, тамыры да кеп. Bipa3 адамньщ басшы- сы. Аты да, заты да - Дэулет. Акшасы кеп, байлыгы жетерлш. Ондай адамдарды сыйлайтындар да, оган сэлем 6epriuiTep де кеп. А л мен юммш. KiMre керекшн мен?» деп муная ой- ланды да: Дегенмен себеб1н айтайын, акыры карап жатырмыз, - деп Элихан энпмесш бастады. Бастан еткендерш жшке гагендей гып узак баяндады. Болтан сон темекюш тутатгы да « А л бутан не айтасыз?» дегендей сураулы жузбен карады. Бул енд1 кептеген еркектщ басында кездесер жай гой, - деп Дэулет те 6ip энпменщ шетш кылтитып калды. 9p i бул энпмесш жалгастыруга ниетп екещцп оныц ойлана бастаган кездершен де кершгендей едк 39 - Жастау кез1мде, TinTi, сенен Kiuiipex шагымда мен де бул ем1рдщ сан килы сокпагында адасып кете жаздап барып сан сокканым бар, - деп бастады ол энпмесш , - Уйленш, уйльбаранды болганнан кейш, TinTi, тунгыш улым дуние eciriH ашкан сон мен баска 6ip кызды унатып калдым. Сен маган мумкш сенбейтш шыгарсын, мен оган кэд1мпдей гашык болдым гой. TinTi, кермесем тура алмайтындай куй кешкешм кешегщей кез апдымда. Сонау социализм тусында ел катарлы жогаргы оку орнын 6m pin, журтпен

Ербацыт HYCITlYJIbl б1рдей eanipicre енбек етпм . Эке-шешемнщ «уйлен» деген кынкылына кулак аспай журш , кыз тандаумен кун етюзш барып отызга таяган кезде эрен деп отау курдым. Эйел1м жуас, кеп сейлемейтш, шаруага тиянакты, кыскасы, сезшен ici кеп суйюмд1 жар бола бщщ. 0з1ме унады. Уйленгеннен кешн eai жылдан сон тунгышымыз туды. Bopi де жаксы бо- латын. Сейтш жургенде токсаныншы жылдары e3iH бш есщ, ел1м1з демократияга KeuiTi де кэд1мп к а п и та л и с т когам орнай бастады гой. Сауда-саттыкпен айналысуга арлана- тын казекем «Баска туесе баспакшыл» дегендей акырын- акырын бул icKe де араласты. С осы н эл л саудагерлер б1рлеп-еюлеп керпплес Кь1тайга агылды. Осы дурмекке мен де ш еспм. ©Hflipicreri тэп-Toyip жумысыммен де кош айты- стым. Ел сиякты мер - танбасы бар компания курып алдым. Кытайдьщ былгары курткасы мен магнитофон, спорттык кшмдер экелш сатумен айналыстым. Саудам ете сэти бол- ды. Журт жабыла кытай мэшинссш де Mine бастады. Э л л «Бежин жип» атанган ко;нктщ 6ipiHe мен де ие болдым. Сол 6ip кез дурбеленге толы ед1 гой. Казак елше кеш басталды. Кейб1р мекемелер мен eHflipic орындары булан былай жумыс icreyre каукарсыз калып, жабыла бастады. ©3iM енбек еткен ещнрютщ гимаратынан белме алып, оны койма erriM. С а ­ удам денгелед1, acipece, Казак елше коныс аударгандар уй- жайын сатып, кытай тауарларын кептеп алып кетin жатты. Сондай кундердщ б1ршде кереметтей 6ip эдем1 кыз келш, менен былгары куртка сатып алды. Сосын anri ею кассета- лы магнитофонный 6ipiH шукылап узак турды. Эдемш кке эрине юм де болсын кызыкпай ма, мен де онын сулулыгына суктанбай койгам жок. Bip себеп тауып энпмеге тарткым келдг - Магнитофон унай ма, саган?- дед1м жанына таяп келш. - И э, осындайдьщ 6ipeyi керек болып турганы, уш куннен кешн акша тауып алып келсем, бул затыныз мен келгенше таусылып калмас па екен?- дейд1 киылып. - Уш кунд1 кут1п кайтесщ, каз1р-ак ала гой. Акшасын артынан берерсщ, TinTi, арзанга 6epyiM де мумю н, - деп айтып калганымды ез1м де андамай магнитофонды 87

К в п KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 колтыгына кыстырып коя берд1м. Бул сез1М дегенвдй койсаншы, ж атсам-турсам, эл п кыз кез алдымнан кетпейтш болып алды. Т у а м д е де керем. Ж урепм сыздай ауырып отырып ансаймын, сагынамын. Э л п кыз «1здеп кеп калса таппай кояды гой» деп коймадан да шыкпаймын. Естен т ан ганд ш болар, eciMiH де сурамаппын. «Мундай эдем1 бойжеткеншн eciM i м м болуы м ум ю н ?» деп ез1ме сурак коям да казак кыздарында кезй-етш эсем еам дердщ бэрш соган телимш. Тертшпн куш эл п кыз да келдт Тйим байланып капгандай, api eKi кез1м кызда. Менен алган курткасын киигп. «Адам керк1 шуберек» демейтш бе efli, тштен кулпырып кеткендей. Жалгыз гана тусшбегешм - магнитофонды ала келигп. Агай, кеппродз, актам жеткшкЫз, ала алмайтын сияктымын. Кайталап KemipiM сураймын. Шепнм1м табанда шыкты. Окасы жок, киналма. Мен осы за л ы саган сыйлагым келш тур. Сондыктан а к т а турапы соз козгамай-ак кой, - деп салдым. Кыздын куанганы кезшен KepiHin турса да ол сыр берме- уге тырысты да: Жок, ол болмас, ьщгайсыз емес п е ? - деп кумшжш бас тарткан тур Kepcerri. Ешкандай ьщгайсыздыгы жок. 9з1ндей сулу бойжеткенге осы затгарымнын бэрш де бере салуга да дайынмын. Муньщыз не, соншама кыз кумарсыз ба, эдем1 кыздын бэрше тег1н тарата берсещз нещз калмак? А л сулулар кеп кой бул дуниеде, - деп кагытпалады. Э ри не, бэрше емес, тек езще гана. Кыздын жуз1 алаулап, темен карады. Сосын: Ракмет, - дед1 туншыга - Калай ракмет айтуды да бшмей турмын. О л оп-онай, MeHin к е л т м бар, осы койманьщ ауасы да туншыктырып 6irri. EKeyiMi3 с у жагасына барып кыдырып кайтайык. Сосын ептеп сен1н магнитофонынды жуайык, - дед1м. Осылай деген сон 6ip минет те бегелпм келген жок.

Ербацыт HYС1ПУЛЫ Мэшинеге от алдырдым, кыз ыркыма коне бердг С у жагасында сыра, сосын арак iiirriK. Кыз эрине азырак ауыз тидь Сонда да мен киылып болмаган сон. Айтпакшы eciMi - Назым едг Назым лесе назым. Койшы, сонымен сол куш 6i3 тунгыш рет суш спк. Басканын 6api басымнан шыкты. Кун сайын кездеспесем тура алмайтын халге де кеп калдым. Кыдырысым молайгандыктан уйдет! зайыбымнын куд!ктене бастаганы да байкалды. С ен осы кайда журетш болтансын? 0 з щ де озгерш 6ip турл1 болып кеттщ, бунын тепн емес, - деп карсы алып турганы. Б1раз сылтау айткан боласын, ол да онша сешмд1 шыкпай жатканын вз1м де сеземш. Бара - бара эйел1м ашуга да epix беретш болды. Шыдамасан тайып тур, - деп кыска кайырамын. Жаз айынын жанга жайлы мамыражай 6ip кеппнде кала шетше, Кобда езеншщ жагасына барып Назымнын туган кунш этап етпк. 0з1м1зше дастархан жайдык. Тарту- таралгы жагынан да аянып калгам жок. Кымбат кшмдердщ турпьтурлюш жэне алтын алка сыйладым. Акикатын айтсам екеу1м1з 6ip-6ipiMi3re эбден бауыр басып алган ед1к. Назымнын 6ip MiHi - дуниекумарлык болып шыкты. «Бэленбай детеншн устшен тугенше деген жаксы кшм KopfliM, Бэленше уйше бэленбай алыпты, кандай керемет! Менде де сондай болса той» деп ауызынын дымы курып отыртаны. Койшы, сонымен кепгп жаксы 6TKi3in отырдык. Bipa3 кызынкырап алтан сон келнстщ imiHe Kipin, аймаласа суш спк. Сырткы, imKi ки1мдер!м1з де ырыксыз uieiuine ба- стады. Байкаймын, екеу!м1з де естен тангандаймыз. Бэрш сипаттай 6epin кайтешн, ары карай не болганын взщнщ де iuiiH ce3in отыртан болар. Сейттп, жатып к е л т м в д щ жанына «дур» етш 6ip мотоциклдщ жетш келгенш де байкай апмай калыппыз. Сасканымыздан кшнш те улгермедж. Машине eciriH ашып эйел1м карап тур. Сол куш-ак ол баланы алып теркшше тайып турды. Кайырылмады. Ресми турде ажырастык. Ал , Назым екеу1мв жанаша eMip бастадык. Бастабында 6api де жаксы сиякты 89

К в п KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 болатын. Неге екенш кайдам, дэл сол шактарда балам- ды сагынганым болмаса, бурынгы эйел1мд1 ацсай койган жокпын. Назым алгашкы эйел1мдей емес сауда iciHe де араласып, жаксы комекцн бола бшдь Есеп- кисапты толык оз колына алды. Tinxi, сауданын колемi улгая келе агалары мен Ы лерш де комекке тарта бастады. Назым- ды жаксы коргенд1ктен кайын журтымнан да ештенеш ая- нып калган емеспш. Дуниенщ жартысына солар иелш e n i. С е й т т кундер ете бердг М ен сиякты Кьггайга барып сауда экелетшдердщ саны да косыла бердг Содан болар, пайда табу аясы да тарыла туст1. А л ез басым оньщ есебше де не бола алмадым. Назымга сенгещцктен r im i оган араласканды да койдым. Кундердщ куншде eMipre юшкентай кыз бала келдг Назым балага карап, колы босамай кеткещйктен Kipic- шыгысымды ез1м есептеуге к е н т м . Сейтсем, тапкан табысым мулде азайып KeTinTi, TinTi, банкрот болудьщ аз- ак алдында калыппын. KepiciHme Назымнын ara-mmepi каржылык жагынан эжептэу1р элденш, келш MiHin, уйлерш жийазга толтырып алды. М енщ дуниемнщ есебшен екенд1п айдан анык. А л , KepiciHme менщ туыстарымнын жагдайы, эл-аукаты кещл кениптерл1ктей емес едк Олардын менен ipreciH аулак сала бастаганын кеш TyciHinniH. Алгаш рет Назымга ашуым келдь Оны сыртка шыгардым. И гш к тщ бэрш сенщ туыстарын Kepin, менщ тугандарым куралакан калганы калай? Н е кыл дейсщ ещ ц? С ен щ ага-бауырларыц бул ем1рде жа- рып Kepin пе ед1? Турмыстары тузелмесе ездерщен KepciH, - деген ызалы жауап естщ1м. Не керек, акырында бэрщен журдай болдык. Назым ал уннн меш гана кшэлаумен болды. Бул кшэлау отбасындагы ыдыс-аякгарды да сылдырлатпай койган жок. Койшы, соны- мен дуние-мул1кген де, Назым мен баламнан да айрылдым. Ен сонында yftiMfli де сатып куралакан калдым. Каггы irniciMкелдг BipaK олай етпешм. Будан опа таппасымды, одан opi курдымга KerepiMfli туащ нм. Тунгыш рет алгашкы эйел1мд4 капы ансадым, соны (здей бастадым. Баруга намысым ж1бермей жургенде eKeyiMi3fli жакындастыруга туыстарым ыкпал етп. 90

Ербацыт НУСШУЛЫ Keiuipe алсан кепир, - дед1м жалына жылап. Акырында ол Keurri. Кайта косылдык. Назым болса, кызымызды алып Кдзакстанга ке ш п де хабарсыз Kerri. Тагы 6ipeyre турмыска шыккан екен, онысы да баянды бол- мапты. Айтпакшы, кызым биыл тогызыншы сыныпта. Х а - барласып турамыз. Былтыр жазда демалыска келш Kerri. Мен бес жыл бурын барып кайтканмын. Каржы жагынан да карайласып журмш. MiHe, осылай. Сен де Данагулмен кайтадан косыласын. Солай болганы дурыс. А л , Еркенурдан туатын баланы езщ-ак тауып аласын эль Тек т у с к тастауына жол бермеуге тырыс. 40 Неге екеш бе л п аз, элде элп энпменщ acepi болар, ещн Данагул eciMi Элиханнын журепнде мыктап орныга баста- ды. Апайда ез ауылына, уш не таяу арада баргысы келер емес сиякты. Сол сиякгы Еркенурды умытып кету де - колынан келе коймайтынын тусшгендей. Он куннен кей1н Олихан мен Дэулет аруханадан шыгуга камданды. Откен он кун ш ш д е ауруханага Султанбектен баска ат i3iH салган eujKiM болмады. Султанбектщ айту- ыиша, Ka3ip жаз келiп, кун жылынып, Айш а апайы саудага шыгып турган кершедь 03iHiH уакытынын аздыгын айтып, сэлем жолдап Султанбектен сусын, тагамдар 6epin ж1бершть «Аландамай, асыкпай емделсш, сыркатынан сауыксын» де­ ген тшектерш де Султанбек жепаздь Дэулет коштасарында Элиханга колка салды: Олеке, 6ipep KyHHiH iuihme ага - бауырлы адамдардай болып KerriK, б1р!мпден б1р1мпдщ жасырар сырымыз да калмады. Енд1 6ip-6ipiMi3fli жаксы 6inin, жакыннан тануда- мыз. Сондыктан мен саган усыныс айтсам ба деп турмын. Коп кешкпей ауылда, жайлауда курылыс саламын. Сол жумыска 03inбас-кез болсан. Ренжггпеймж, жаксы телеймш. Ракмет, 6ipaK, мен не ютей алмакпын? Буньщ тук те киындыгы жок , сырттай бакылап журсен болганы. Bapi6ip бул жумысты аткаратын 6ipeyam Keperi бо- 91

К в п KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 лады. Ал мен сенщ болганынды калап турмын. Eip жагынан каланын калын шуынан жырактап, таза ауада кымыз iuiin басынды тыныктыр. Басын катып жургенде бул саган керек- ак. С осы н кузге карай 6api де ез орнына келер. Бутан калай карайсын? Рахмет, бул усынысынызды да ойланып керуге турарлык екен. Расында да кейде 6ip иен далага, тауга кетш калгым келш турады. Бунын дурыс ендк С ен маган тура 6ip айдан кешн хабар- лас та накты жауабьщды бер. Телефонымньщ HOMipi мынау, - деп кагазга HeMipiH жазып бердг Жогалтып алма, - деп косып койды сосын. Exeyi агалы-шин адамдарша, жакын достарша кушактасып коштасты. Элихан буынып-туйшш алды да таксиге отырып пэтерше келдк Анада байкамаган екен ( оган xani де жок болды го й ), уйдщ iuii эжептэу1р-ак былганыпты. Он кун бойы жатумен уакыт отмзгендш ме, бутан eri уйренш, жата 6epyfli жаны суйетшдей. «Жарайды, уйд1 сосын реттермш» деп ерше ой- лады ол. 41 Yin куннен кеш нп ен алдымен ойына келгеш - Еркенурмен кездесу жайы болды. Анада ушн ретке келпрш журш телефонын тауып алган. С осы н ен алдымен телефон соккан адамы - Еркенур болды. Алайда, оньщ телефоны cenaipyni екен. Одан сон Казакстандагы агасына, каладагы карындасына хабарласты. вйткеш , олар бунын телефоны ceHflipyni болган сон аландауы мумкш гой. Басындагы жай- ды олар бшмейдт «Bapi де жаксы» деуден танып керген жок. Данагулге 33ip телефон соккысы келмедт Кыскасы кшэл1 адамдай мипреюдщ кажет1 жок деп таиты. Бул кулыгына 03i разы болды. А л Еркснурга ертешнде де, одан кешн де телефон сокты. BipaK жауапсыз калды. Мшеки кеш тусе Еркенурдын уш не барды. BipaK бутан eciK ашкан немесе тш каткан жан болмады. KemKi тбгызга таман кайта келдг 92

Ербсщыт НУС1П¥ЛЫ Сол баягыша жым-жылас. Бул кун аландаумен, «Еркенур кайда Kerri, неге телефоны cenaipyni?» деп тан калумен о тп . Ертесшде Еркенур кызмет icTefrriH мектепке барып сурастырып ед1, онда да жок екен. Амалы курып, мэн-жайды бшмек ушш мектеп директорынын белмесш е юрдк И э, айта 6epiHi3, кулагым Ызде, - дед1 директор эйел кыска амандыктан кейш жнттке назар аудармаган калпында. Маган Еркенур керек еда, еш жерден таппадым, кайда екендптн айтпайсыз ба? Ci3 онын KiMici ед вд з?- дед1 директор енд1 ж т т к е эйелдак эуестжпен кадагалай карап. Капай десем екен, досымын, танысымын, маган керек еда. Кеш калдыныз ендеше. Калайша? Еркенур досыныз алыска кетп. Денсаулык жагдайына бай- ланысты. Тек кузде Kenyi мумюн, ayeni келмеу1 де гажап емес. Солай дедаз, кайда кеткенш айтпады ма, ci3re? Жок, айткан жок. Кайда баратынын кызыктаган емеспш. Бшетйпм - алыска Kerri. О зд е мумк1н телефоныньщ HOMipi бар болар? Йемене Ызде жок па? Ci3 онын досы eMecci3 бе? Жок болган сон ci3re келд!м гой, - дед! де Элихан муная сыртка бет алды. Жазгы демалыс алдындагы емтихандар окушыларды да 6ipa3 карбаласка туЫргендей. Сонымен катар олар кешлЫз де емес. Мектеп маны сынгырлаган кедалд1 кулкшерге, дабырласкан дауыстарга толы. А л , ауладан шыга бере ги- тарамен эн сапып отырган бозбала, бойжеткендерд1 керда. 0cipece, бул эннщ: Енд! маган сен 6ip елессщ CeHi умыта алар емеспш Жанарымда калды елесщ CeHi умыта алар емеспш, - деген жолдары жшттщ дэл Ka3ipri кедал-кушн деп баскандай еда. KeKiperiHe ащы туйнек орнай калды. Ол 93

К в п KYTKEH К вК Т Е М ЕД1 туйнек лыксып келш кос жанарын сулап ет п . «Шынымен-ак оны мен жогалтып алдым ба?» деген екш ш ке толы мун жан журегш жаралап еткендей. Жанары жасаурап мектеп аула- сы манындагы агаш орындыкка келш отырды. Bcipece, оны директордын : «Ещ н келмеу1 де гажап емес» деген ce3i мен «Маган неге тш катпай, коштаспай Kerri» деген сауал маза- сын алып, жегшей жедг «М умкш , - деп ойлады ол сосын - Маган телефон соккан шыгар, Tiirri, уш ме де i3flen келук Егер телефоным жогалмаса мундай куйге тусер ме е;пм. Ал, арак ш песем , Султанбектщ дегенше кенбесем осылай «ah» урып отырар ма ед1м?» деп Суптанбектермен болган сол 6ip кундерге лагнет айтты. Э н айтып отырган окушылардын колындагы гитара тагы 6ip мунлы эуенге басты. Э лпн депдей емес енд1 эн сезш де айыра алар емес. Ауыр к у р а н т , орнынан турды. Курсшбей кайтс1н, Элихан 6ipey емес eKi б1рдей жакынынан адасып калган жок па?! Еш жерге б е гел п а , ешк1мге Ke3iKKici келген жок, тура yftiHe бет алды. Тагы 6ipHeme кун жаксылап дем алып, «Ещп не icTey керек?» деген курмеул1, курдел1 сауалга жауап тау- ып алуы да керек едк А л , жауап табуга дэл каз1р дэрменс13 болатын. 42 Ауруханадан шыкканнан кей1н тура 6ip ай еткенде Дэулетке телефон сокты. Осынау миды ашытар Msceneci кеп каладан аулакка кете тургысы да келгендей. Дэулет «Eip аптадан кей1н жолга дайындал» дегенд1 айтты. Ен эуел1 базардагылармен коштасты. Айш а апайымен есеп айырысты. Колына 6ip-eKi ай талгажау етерл!к акша т у с п . Султанбек досы «Кашан кайтып келсен де кемектесуге дайынмын» деген ниет бщщрдй. Арасында Данагул де ат i3iH салды. Бунын «кырга барып, жаз бойы курылыс салу жумысына катысамын» дегенше карсы да болган жок, куптаган да жок. 0йткен1, эз!рше «не icreftMiH?» десе де Элиханнын 03i бшед1 гой. Онын уст1не куйеушщ imKi iciHe араласа коятындай 94

Ербсщыт НУСШУЛЫ eneyi ерлТзайыптылар сиякты eMip cypin жаткан жок. О н- дай тым жакын карым-катынас орнай коймаганы бел гш . Ал Элиханды елендеткеш - Данагулдщ Еркенурмен кездесу1 болды. Бул жайында Данагулдщ e3i айтты. Алайда кандай энпме болтаны жайлы ол ашып айткан жок. Тек буньщ кенш н кеншггкен жай - Данагул сез арасында «Еркенур eKeyiMi3 тзл табыскандаймыз жэне 6ip-6ipiMi3fli TyciHicTiK» дегещн айтып калды. Элихан болса бул энпме терюнше катты елендеп, терещрек бшуге куштарлык танытып еди Данагул жарытып жауап кайтара койган жок. «Бул мумкш емес кой, калайша TyciHicin, тш табыса калды екен?» деген сурак жатса-турса есшен шыкпайтындай кокешнс б1ржола конактады. Айтпакшы жарты жылга таяу уакыт бойы козгалыссыз кантарулы калган к е л т жайлы да Данагул сез козгап, «Кел1пнд1 алсаншы, мумкш, Keperi болып калар» де­ ген. Бул жауап катпай 6ipa3 отырган сон «Кажет1 жок» деп кыска кайырган. Данагул кетершде тагы б1рдеме айткысы келгендей сынай танытты да ол ойынан лезде айнып калгандай бол­ ды. Сосын Элиханды тагы да беймаза куйге lycip in, сыртка бет алды. «Керюкенше кун жаксы болсын, шаршап ауырып калып журме, курылыс салу онай ic емес» дед1 шыгып бара жатып жанашырлык таныта. «Тепнде сен байка, бостаусын гой» деген калжьщын да косып койды кул1марей. Жол журуге таянган сайын Элиханнан маза Kerri. Бунын мазасын кет1рген мэселе - «Ж аз бойы осы пэтерд1 к1мге тастамак, пэтер иесш кайдан таппак? Пэтеракысы не болып жатыр деин?» Бутан осы пэтерд1 тауып берген де, пэтеракысын телеген де Еркенур ек е н д т н жогарыда айтканбыз. Элихан TinTi пэтер иесш танымак былай туреын, онын eciMiH де бишейд1, тусш де шырамыта ал- М 1ЙДЫ. «Мумк1н, Суптанбекке юлтш табыс етсем, сол 6ip жен1н табар» дегеннен баска амалы курып отырган 6ip сэтте пэтер eciriH бейтаныс эйел какты. Ci3 Элихан боларсыз?- дед1 ол KipreH бетте. Иэ, кандай буйымтайьщыз бар ед1?- деп сурады ж1пт. 95

К в П KYTKEH КвКТЕМ ЕД1 Мен осы пэтердщ HeciMiH. Кандай жаксы болды, мен ci3fli кайдан табарымды бшмей отыр ед1м. М ш е, мен табылдым ендеше. СХздщжалга алган мерз1мвдз де аякталып калды. Алдынгы алты айга телегешпздер. Ракмет ci3re, мен ещц пэтерд1 босатсам ба деп ед1м. Жарайды онда, уш куннен кейш босата аласыз ба, баска адамдарды Kipri3yiM ушш. Босата аламын, ез1м де кырга кетпек ед1м. Онда жаксы болды. У ш куннен кешн пэтер кштш алай- ын. Айтпакшы, умытып барады екенмш. Еркенур туысыныз (Теп Еркенур мына эйелге солай тусшд1рсе керек) «С1зге бер» деп журер алдында мына хатты 6epin кепп едк - деп кол семкесшен сырты жаксылап оралып, мукият жел1мделген хатты бердг Журер алдында дед щ з бе? Кайда кеткенш айтынызшы. Кызык екен, сонда ci3re айтпаган ба, Казакстанга Kerri гой. Кайда дедвдз, Казакстанга дейыз бе? - дауысы катгырак шыгып кетсе керек, эйел кулд1 де: Соншама неге айгайладыныз, иэ Казакстанга, - деда. Кенпродз, тан калгандыктан шыгар. HeciHe тан каласыз? Ka3ipri танда Казакстанга барып кел- гендерге винам де тан калмайтын болды емес пе?! Тагы да ракмет!- дед1 Олихан сабырсыздана. Эйелдщ KeryiH кутпей-ак хатгын жел1мдерш жыртып ажырата баста- ды. Ал эл п эйелдщ шыгып кеткенш де байкамай калган ол асыга хатты окуга отырды. 43 «Ен oyeai коштаспай кеткешм упнн KemipiM етшемш, - деп бастапты ол хатын - Оган б1рнеше себеп бар. EipiHiniae мен сен1н кайда екешщц бшген жокпын. Телефонын да ceHflipyni болды. Екшшще, бшесщ, буп дуниедеп ен азапты сэтгщ не екенш? Бул - коштасу. Сейтш , сешмен коштасуга журепм дауаламады. 0з1мд1 де, сеш де азапка салгым 96