Баялиев К. Ар жазасы

сарт ете тусп. Катыштын сапарра шыккан куш, поезы мен вагоны керсетшптй Муны еспгенде карт каупалак- тап eci шырып кете жаздады, 6ip орында отырура дегб!р таппады. — Кайран замандасым, кайран замандасым!— дел телеграммара кайта-кайта ушледь Сол поездын Жам- былра жетер шарын бьлуд1 Энетке eKi рет тапсырды. Вокзалра апарар машина камдауды, базар отпей сойыс сатып алуды да ескеруаз калдырмады. Карттын. шурыл тапсырмаларынын 6ipi устшде Энет: — Осы йзд щ журепш з неге алып ушып жур?— дей жаздап, баяры «токтам, токтам» деген memiMi eciHe Tycin, эзер шыдады. Катышты карсы алура мереке карсацындарыдай 93ip- лш жург1з1лгешмен, онын келген алгашкы кундер1 уй imiHe баяры казалы кезд1 кайта экелгендей болды. Ш ал-кемп1р бол косыла кушренш, Сейд1м шешейд1 жок- тап окси бердь TinTi Катышка хат жазылралы 6epi KeHiflfli кулшге 33ip туратын Зэуренщ де кабагы салбы- рады. Уакы т агымы енд1 карттарды да ез1мен 6ipre жетелеп бара жатты. Тура бара катынкы кабакты жадыранкылык жендь Канрыр-кунпр энпме шертш, екеуЫн. отырган жер1 базарга айналды. BipiH-6ipi колтыктап демеп, коше кыдыруды шыгарлы. Карттар косактасып сыртка шырып бара ж аткан кездщ б1ршде Энет: «Папамнын бул кай кы лы ры ? Эменгерлж куалап, шешемнш жаркын бейне- ciH умытканы ма? Ж о к, ездер1мен ашык сейлесу керек екен»,— дел катуланды... Уйдщ eciKTepi ашык тур. 1штен канрыр-кунг1р сез. еспледь Энет ауыз уйге ен т, кулак тосты. Э кеа сойлеп отыр. — Кой, сен асыкпа. Катыш. TaFbi да 6ipa3 болып кайтарсыц. Кешлд1 yFap замандассыз калудын кандай киын екенш озщ де бмтсен foh,— дел барып 6ipa3 муд1рд1 де ауыр курсшдь Энет ойланып калды.

ШЛЯПА Газеттщ келеа 6eri баспаханадан келе коймады. Ага корректор Естай сигаретш муштекке тыгып тутатты да, орнынан турды. Кок тутшд1 будак-будагымен шыгарып, белмеш 6ip-eKi айналып, терезеге жакындады. Терезе алдындагы ecKi ши калпагын колына алды да, онын тозыры жетш, тесмген жерше caycaFbiH cyFbin турды. Терезеден теплген кектем кунш щ шугыласына кеудесш тосты. — Естеке, oflFa шомып кегли бе, калай?— деп, кор­ ректор Жолтай орнынан турып, онын касына таянды. — Кектем дегенHiн e3i к1мге болса да ерекше эсер етед|' Fofi,— дед1 Естай даладан кезш алмай сейлеп.— К ар а ты , энеугунп тжкен шыбыктарымыздын кулак- танып калуын... Творчестволык шабытка, acipece куздщ acepi мол дегенге тусшбеймш. — Оны кайдан 6iaecin? — Константин Паустовский жазды емес пе, «Пушкин ез1н1н ен тандаулы шыгармаларын куз мезплжде жаза- тын едЬ деп? — Онысы кызык екен,— деп ойланып калды Ж ол­ тай.— Ал мен ез1м кектем шабытынын купи туралы саган косыламын. Ж у р , баспаханадан бет келгенше, кектемнщ шуары мен ауасына шыга турайык. Екеу-i алша агашынын жанына келд1. Естай онын акшыл-кызгылт гул жарып келе ж аткан бутасын Hin, шскейш деген ниетпен тумсыгына жакындата бердк — Ой, акырын, сындырып аларсык,— дед1 Жолтай жузшен аяушылык нышаны б1л1н1п,— онда Hie болмас. Осы кезде секретариат ж актан каркылдап шыккан кулюге eKeyiHiH де назары ауды. Хат бел!мшщ менгеру- mici Мэл1мбектщ толык денеа мен буйра шашына дейш селюлдеткен кулю онайлыкпен басылар емес. Дэй1м- ri эделмен темеюсш ткггеп, онын сонынан шыккан редак- цияньщ жауапты секретари Элекбай да кенмдь BipaK канша эрекеттенгешмен кулюсЫн табиги api келмей, 63iHin кэд1мп жалган, аяр кулюсжен аспай тур. _— Мына 6i3flin секретарь 6yriH желшне калыпты Fofi,—- дед1 Естай куб1рлеп. — Ойбай, мына б1здж Мэл1мбектщ кылыгы кытык- тап шыдатпаган болар,— дед1 Жолтай. Элекбай кейж карай зып бердн Ж узж ен кулюнщ табы ал! таймаган Мэл1мбек секретариат алдында жалгыз турып калды. Мойнын лып-лып бурып, жан-жагына 201

алактайды. Юшкентай кездержщ дамылсыз жыпылык- тауы да Мэл1мбектщ мына бойына ш ак емес сиякты Ол езжен e3i тары 6ip рет мэз бола кулш алды да ек! колын артына устап, корректорларра карай беттед1. ’ — Ау, Естеке,— дед1 ол данрырлай сойлеп, Естайдын шляпасынын тесьпген жер1н саусарымен туртш,— мына шляпанызды архивке етшзетж мезпл бопты гой. — Мэке-ай, оны ез1м де сезш турмын. Базардагы улкен магазинге жаздык шляпалар т у с н т . Айлык жала- кы берет1н кунге дешн ©Tin кетпесе, 6ipeyiH киермж дей- Шын айтасын ба?— дед1 Мэл1мбек, кептен умыт- кан napceci eciHe тускендей.— Ондай шляпанын маган да 6ipeyi кажет едь — Онда акшаныз болса, барып eKeyiH алайык. Жала- кы алган куш кайтарармын. Кетт1к эйтпесе,— дед1' Мэл1мбек Естайды колты- гынаи алып. — Tyh,— дед1 Мэл1мбек сатушыныц колынан жана шляпаны алып, кере 6epin,— мен жай рана ши шляпа ма десем, крахмалданран екен гой. Тамаша болды-ау мунын e3i. Барасы канша? — 10 сом,— деп жауап катты сатушы. — Акшаны влшегендей-ак дэл еш шляпага алып шыкканымды карашы,— дед1 Мэл1мбек омырау калта- сынан eni 10 сомдыкты суырып жатып. Естай вз шляпасын кайтадан корабына салып кол- тыктап, улкен айна алдында шляпасын олай 6ip, булай 6ip киген Мэл1мбект1 кутш, кеп турды. — О з ге жарасады екен,— дед1 Естай 6ip уакытта. Мал1мбек ж ана шляпаны киш, коне бас кшмж колына устап редакцияга беттеген жолда EcrafiFa сырырайган кездер1н кад ап келе жатты. — Мына шляпа маган шынымен жараса ма?— деп сурады ол Естайдан редакциянын какпасына таян- FaHAa. — Ж арасканда кандай! — Анау колындарыны маган берш1. — Неге?— дед1 Естай таныркап. — Бере тур деймж. Естай шляпа салран корапты устата бердр — Сен дурыс айтасын, Естай.— Мэл1мбек сэл кумш- ж1д1.— Мынау ©3i, шынында да, тамаша шляпа екен. Сен б1рдене ет1п сатып Зларсын- Мен муны Элекене берей|‘н. Ол жумысы кеп адам, кабинепнен шыра бермейд1

де, мундай жаксы заттарды байкамай калады. Bip куанып к алсын. — Муныныз калай, Мэке?— дед1 Естай танданып,- басында маран эперем деп. Элекен шляпа керек болса, Ka3ip 63i барып, немесе 6ipeyai Ж1берш алдырар. М ун- дайлык акшаны да табар. — К,ой, сен балалык кылма,— деп Мэл1мбек секрета­ р и а т у бурылура ынрайланды.— Улкен ккплерге олай деуге болмайды. — М эке, калжындап турсыз ба, элде шыиыныз ба?— Естай Мэл1мбектщ колтырындэры корапка жармаса бердк — Тэйт 9pi, мынаусы несН— Ораулы кагазды езже карай жула тарткан Машмбек жырыла жаздады. Эн- шейжде ел1марегендей боп KepiHeTiH шунейт кездер1 каз1р тым сырырайып KeTinTi.— Мен кайдагы 6ip корректор- лармен калжындасатын ба ед1м! М эл1мбек секретариаттыц eciriHe таяна бере, эдетте TiK устайтын тулгасын т1лерсегжен Hin, 6yriHKipen алды. Осыдан онын науша бойы аласарып, бексес! 6ip белек, торсиран карны 6ip белек белжж шыга келдк Тулгасын дэл осы ирек калпынан айнытпай тек езж е тэн жыбыр- лагаи жорра ж у р к к е басып, Элекбайдын кабинетже Kipin барды. Алкынып кетшть Еактен аттай бере-ак беп- Hi« TepiH орамалмен сурткштедй Кабактарын каре ж апкан Элекбай шарын тулгасын cipecTipe устап, алдындагы 6ip жапырак каразга кадалып отыр. Аузынан туспейтж папиросты сорранда шыккан тутш- нщ будары болмаса, Элекбайды дэл мына калпында жансыз катып калган деуге болар едк №лген денесж ж аза алмай Ма/п мбектж алкына пысылдап касында турраны кашан. — Б1рденеге келдщ бе?— дед1 элден уакытта Элекбай змдене, аласы мол кездерж Мэл1мбекке кадап. Элекбайдын MiHe3iHiH шадыр екешн б!лсе де, М эл1мбек ез1н дэл каз1р жактырмай карсы алады деп ойламаран едй — Рапу етщ!з, Элеке, мазалаганыма. Манызды •спен шурылданып отыр екеназ рой,— деп, Мэл1мбек бурынрысынан да шле тустй Элекбайдын 6ip уз ж шетел хабарына боска кадалып отырганын ол андып-ак тур. Сонда да онын бул icine «манызды» дегеннен баска бага таба алмады,— Мен жай FaHa 6ip т1рлжпен... — Ол т!рл жтж аты бар ма?— деп Элекбай дунк ете калды.

— Магазинге жаздык шляпа тустть Мына 6ipeyin ii:tre кажет бола ма деп...— Мэл|'мбек кораптагы шляпа- 11ы еппен алып, Олекбайдып алдына койды. Элекбай басын юлт кетердк Кездер шляпага емес, кубыжыкка кадалгандай. Сирек касты кабаты туксие, мурнынын ycri ж мырылып, танауы кусырылып кеткен.’ Онын осы кейгпне караган сайын Мол1мбекп урей билей бастады. Тула бойы д1ртдеп кегп. Канша уакыт еткенш мм бтсш , эйтеу1р, Мэл1мбекке Элекбайдын осылайша тапжылмай карауы жыл- га созылгандай Kepiiiin еда. Dip мезетте Элекбай аузын- даты папиросты сорып-сорып ж1берд1 де, ершдерш бултактата козгап, папиросын 6ip езуше жылжытты. К ек тутшнен жасканган кездерш кысыцкырап койып, шляпаны eni колына алды. 9pi-6epi айналдырып кердк - Мынау шляпа ма, олде баска б1рдеце ме?— деп кейи сейледк Te6eci мыжырайган, етектер1 далиган. Керек емес магам! — Мэл1мбекке карай шляпаны ысырып тастап, манаты 6ip жапырак кагазды колына алды. Мэл1мбектщ шляпаны корабына салуга да муршасы келмедк Шляпаны колына алган бойда сыртка карай тецселе жоргалады. Сасканынан бос кораптыц калганын да байкамады. Сыртка шыга какпаннан босангандай тынысы кешп, epi<in дем алды. Корректорлар белмесше карай аяfын сылбыр басты. О, Естай, бармысын?— Мэл1мбек салдырлап, iuine аптыга свйлеп Kip/ii.— Мынау езще буйырган шляпа екен. ААо, ал. Тек акшасын осы айлыктан калдырмай бер, уктын ба? Естай curapoTTi муштекке сугып, тутатпаган куйде TicTen, су iK отыр екен. Карсы алдындагы Жолтай да yiici3. Мол1мбек алдына тастаган шляпага кол соза кой- мады. EKi шынтагын столга ripen, коцыркай енди сопак- ша бетш api, терезеге карай бурды. — Естай, мен саган свйлеп турмын,— деп келпрЫд1 Мэлймбек. Естайдын жуз1 Мэл1мбекке бурылды. Салпылау астынгы epuiii кымкыра тчстеп: Мен ci3fli ка;нр тутып...— деп туйипп калды Естай.— Айналдырган он сомнын шляпасына бола осын- ша жер кылганыцыз калай? Баска б1реуден карыз сурап- а к сатып алармын. Enairi сыйыцызга ракмет! Мэл1мбектщ epiiiaepi д1р!лдеп, сурыксызданган бстш- деп кездерi тагы да ел1мареп KCTTi. Жолтай мырс етш кулд1 де: 204

— Кой, Естай, жасы улкен aFa рой,— дед!,— кай- дагы 6ip шляпа уш ж TYC шайыспай-ак, ала Fofi.— C eflrri де, ол шляпаны Естайдын басына кипздк— Кэне, жараса ма екен? Е... е, катып калдын! Эттегене-ай, 6eTi тусшрщ сопак болмай, Мэлекенджже уксап денгелеп 6iTce, онан сайын ката тусетж екен! Осы кезде баспаханадан куткен бет те жетшзкпдй Бону Hici шырып турран дымкыл газет бетж коррек- торлар столга жайып устж а к кагазбен басып жатты. —Жаксы , мен кетейж,— дед1 Tyci жылынган Мэ- л>мбек. — Айттым гой, акшасын осы айлыкта аларсыз.— Естайдын yHi де жумсаргандай. Сыртта Мэл1мбекке облыстык газеттер баспасыныц директоры Петр Андреевич карсы ушырасты. Онын K63i шуу дегеннен Мэл1мбектщ басындагы шляпага туст1. — Ay, Келгенбаев, мына шляпаны кайдан алдын? Бере туршы, к и т керешн. MaFaH да 6ipeyi кажет еди— Петр Андреевич шляпаны к и т , тусындагы терезеге ун те ез бейнесше карады. — MaFaH ш ак екен ези — Солай ма, Петр Андреевич, азге шляпа керек екен Foft.— Мэл1мбектщ epinaepi сужрленж, ш уж рек кезде- рже кулю жуг1рди— Ж у р Ы з онда, менде 6ip артык шляпа бар. Улкенд1п дэл осындай. Мэл1мбек Петр Андреевичтж алдына Tycin, коррек- торлар белмесже карай букендей женелд|'... — Зкел 6epi, ана шляпаны!— деп табалдырыкты аттаганнан-ак буйыра сейледи Кеудесж шалкактатып, он колын алга созды.— Элгжде ала рой десе, бэлсжж, сыздай калып ен... Сенен кызме™ он есе улкен шсйлердж 03i !здеп жур мундай шляпаны. Петр Андреевич, мже, мына шляпа менЫ. — KiM айтты ci3AiKi деп?— Естай да даусын кетере сейледп Мэл1мбектщ созран колынан каужтенгендей шляпаны басынан колына алды.— Мен с1зге шляпа емес, он сом акша карызбын. — Балтай-шалтайды кой деймж мен саган! Экел 6epi шляпамды!— Мэл1мбекп ашу кыса бастаса керек, Tyci езгерж кеттп — Мен айттым гой, шляпада акыкыз ж о к деп... Казакшаны шала-шарпы урынатын Петр Андреевич ойда ж окта тутанган жанжалдан каймыгып, сыртка шыгып Kerri. Жанжалдын оты, шынында да, лапылдап, эзер басыл-

ды. Жарты сагатка созылган opi тарт, 6epi тарттан сон, жйрастырушы адамдардыц арадасуымен шляпа Мэл1м- бекке кайтарылды. Ол Петр Андреевичтщ кабинетше жеткенше асыкты. AiiTbiFa келгснде, кабинет иес-i ж ок болып шыкты. Кайда кеткешн ешюм дэл айта алмады. Шляпаны колтыктатан бонда Мал1мбек e3i отыратын белме мен Петр Андреевич- Tin кабинет! арасында эрлБберл! сенделумен болды. Т агат тауып отыра алмады. Петр Андреевичтщ кабинет! ecirin Мэл!мбек тэты да 6ip ашып турганда, оны ту сыртынан 6ipeyi Lnrepi итер- — Kip, Kipceituii,— дедн Кабинет Веснин даусы е'кендтн танып, Мэл!мбек артына бурылмай кабинетке аттап баскан куйде, дауыс- тай сейлеп: — Петр Андреевич, мен Ызге шляпа экелд!м. Элг! надан баланын орынсыз кик!лж!ц!н кермейс!з бе?! Keiwi- щзге алмай-ак койыныз,— деп акталып жатты. — Сатан кеп ракмет, Meniu уже вз шляпам бар.— Петр Андреевич вз орнына отырып, басындагы жана шляпаны стол устше алып койды. — Бул калайша, Петр Андреич? — Калайшасы бар ма, K.a3ip сатып бкелд!м. Шуьмрек квздер|' жыпылыктаган Мэл|'мбск 6ip кыза- рып, б!р сурланды. Epiimepi жыбырлап турды да: - Э, солай ма, Fany еттоз онда, боска мазалага- ныма,— деп ыржиды. Мазалатаны неа? Ештене емес. в зш щ 6ycaHFatibiH Мэл!мбек сыртка шыкканда бай- кады. Басындагы шляпасын да колына алып, вз!н eKi шляпамен кезек-кезек желп!п турды.

КОЙЫН ДЭПТЕР Сагым да, онын жубайы Уржан да конакка 6apyFa a3ip болды. Енд1 uibiFyFa окталып, есжке беттей бергенде, Сагым эдет1 бойынша, койнына колын ж уп рттк Сол-ак екен, кенеттен оньщ тепелтек тулгасы кунжиып, 6ip уыс бетше былай да улкен сиякты кершетш бадырак кездер1 бажырайып, шарасынан шыгып кете жаздады. Кара сур жуз1 кукылданып, калкиган кулактары ею ж а к к а карай жайыла тускен сиякты. Уржан KyfleyiHiii элдеиеге апшысынын куырылганын ангарып: — Сонша не болды, 6aftFyc-ay, урейщ кашып?— дед1 — Кара басып калды меж,— дед1 даусы д|'рмдеп Сагым.— Койын дэптер1м жок. — Е-е, coFaH да зэрен сонша ушты ма?— дед1 журеп орнына тускен Уржан. Сагымнын Уржанга кадалган кездер1 Tecin барады. — Акылы ж ок немеге не айтарсын,— дед1 ол зйелже ю ж ш т .— Ол — жай Fana койын дэптер емес, менщ жан сактагышым, суршгенде суйеу болар таянышым, бьл- дщ бе? С ейгп де CaFbiM дэрмеш курыгандай, жанындагы орындыкка сылк е т т отыра кетп'. Уржан да cLieftin турып-турып, анадай жердеп орындыкка барып отырду да, кушагында тыпыршып кынкыл шыгарган сэбидщ кундагын memin, ем1зуге KipicTi. Eneyi де уншз. Уакыт е т т барады. — EcTin, пе едщ, акымак-ау,— дед1 элден уакытта Сагым,— ертеплерде айтылатын отка салса куймейтш, cyFa салса батпайтын, атса о к етпейтш батырлардын жаны кайда сакталады деуип еш? Пэлен жерде 6ip бэй- терек, онын басында кек кептер, кептерд1‘н imiiwe жумыртка. Сол жумыртка — батырдын жаны. Ал менщ жаным сол койын дэптердщ 1шшде, тусшжт! ме? — Соншалыкты жанын екен, неге мыктап устамай- сын? — Расында да ол маган сагат сайын, минут сайын кажет,— Сагым шекесш колымен Tipefli — Сонгы бес жылгы екбепм... Ocipece каз1рп жагдайда, менщ педа- rorTiK жумысымнын сапасына карсы бас кетеруцилер кебейш турганда, ол дэптердщ пайдасын айтпасаншы! — Калтанда ма едк элде уйдщ 6ip жершде кал- дырган шыгарсын?— дед| Уржан, койын дэптердщ iiuKi сырын анык бжмесе де, куйзелген куйеуш муаркеп. 207

М ана гана мектопте кезекл бетше жазу жазган- мым,— деп Сагым аз ойланып турды,— Осы Kyiii умыт- шак боп кетсем керек. Eci\\ie Tycipe алмай отыргамымды карашы. Анау сандыкты ашшы, оны да 6ip карайын. - 0-1 сандыктын кы тн маган беруил ме еднс? 03in устайсын гой, inline кандай алтын тыгып жургеннии кайдам. Сагым ушып турды да, калтактай басып сыртка шыгып кегп. Сыртка жасырган юлтш алып уйге Kipfli. '' Ол сыры оцып, еш' кеткен коне сандыктын inline шук- шия унипп отыр. Будырган кагаздарды актарыстыруда. Ксйб1реулерппн 6erine карал, куб1рлеп сейлеп кояды. «Мынау ана жылы Мырзаштын устшен жасалган акт екен гой». «Ал мынау Айдар маркумныц сексеум сураган кагазы емес не?» «Мынау ше, Усеннщ экесшщ ел1мше молда шакыртканда жасалган акт гой. Бол!, он бес жыл- Дан 6epi жатуын. Кагаздары да саргайыпты. Айтпакшы, oi<cci турмак, YceHHiit ©3i де елin кеткен ж ок па. Шынын- Да, бул сандыктын мулiKTepin сурыптайтын мезп'л боп- Немене, кокырсыган кагаздарга кадалдын да калдыц,— дед1 Уржан.— Элл шакырган жерге барамыз ба, ж ок па, уакыт eTin кегп гой? Сагым сандыкты жауып, KMirri калтасына салды. Столдын тартпасынан калы н дэптерд! алып, inline «5 фев­ раль» деп жазып койды. Бугшнен бастап осыны жана койын дэптер етер- Min, — дед| ол курснпп. Ж ана дэптерш койнына тыга 6epin, элденеш ecine ал Fanдай ойлана калды.— Мана мсктепте сол койын дэптер1мд1 толтырып отырганда Мендияр антурган аптыра Kipin келш меж оку белн Minen келген емлдщ сурап жатканын хабарлап едь Элде саскалактап журш , сонда калдырып кетлм бе?... Сейтсем, ол емл шакырмаган да екен. Сол онбаган Мендияр да маган 6ip поле болды. Кай сор айдап, онымен 6ip жылда дуниеге келгсшмд! кайдам. «Курдас» деп желеулетш, кылжактай береди.. Булар келгенде конактар жайгаса отырып, энпме дукеш кызып калыпты. Зн айтылып жатыр. Мугал1мдер- дщ 6opi дерлж осында екен. — Эй, байрызша бажырайган поле,— дед! Мендияр оны KepiciMen жаркылдай куле сейлеп,— конакка десе суймендеп журттан бурын жетуил едщ. Бугш ceHi KiM устап калды?

— Уйде 6ip Kici болып...— дей берд)' Сапам кумкчжш. — Ол Kicirn де ерте келу керек ед1 гой,— дед1 уй иес! буларды ‘uiemiHflipin жатып. — AcbiFbic екен, кетш калды. — в зш е «айыбын» куйы ндар,— дед1 Мендияр. Ж ур т ыдыстарын жана келгендермен сорыстырып жатты. Сапам ыдысты аузына апарды да. ернеуше ернж Tnri3in, кайта койды. — Неге imneflciH?— дед1 даусын кетере сейлеп М ен­ д ияр.— Ерте келесщ — iiuneflciH, Kemirin келш айып тар- тасын — iiuneflciH. Ш ы ны м ен-ак, nepiuiTe болайын деп ж урсщ бе? — MeHin iuinefrriHiMfli бшеандер Fofi. — Ж а н ы ц ш ы ксы н,— дед1 Мендияр. — К инап кайтесж? — дед1 конактарды н 6ipeyi.— ©не бойы-ак ш п е й м ж деп ж ур рой. М ендияр CaFbiMFa сыпай карап: — Йемене, e3in 6yriH Судан ш ы ккандай cyMipefiin калгансы ц?— дедк— © з а д е эпилден эшш калмапты Foft. — К,ойшы сен де, М ендияр,— дед1 элг1 сейлеген кон ан.— курдасты кты н ж е ж осы деп мазалай бермей. Ж ацагы энге оралайык. Bip шеттен эн басталды. Ж ай ш ы ркалган энге отыр- гандардын 6ipiHeH сон 6ipi косылды. BipiMCH 6ipi ж ал гас- кан эсем эннщ нэзж те назды сазы ж у ре к тербедк Ол тек CaFbiMFa гана эсер етпейтж сиякты . Bip ж апы ра к тулгасы калкиы п, ез1мен-оз1 ofiFa шомып отыр. Эн толастап, ж урт 6ipa3 у н а з отырды. М ендиярдын ек! K03i Сагымда. — Д о ста р!— дед1 Мендияр тыны ш тыкты бузы п,— Copiiuii вз1мдей керш, 6ip жайды акы лдаспакпы н.— Ж урт OFan назар аудара кал д ы ,— Калада туган ж ие ж м туруш ы едк ©3i жауапты жумыста. Bip айыбы бойдак. Сонын 6ip басын екеу ету ниеНмен 03iM арага Tycin, мына Kepmi колхоздын 6ip кызына орайластырмак ед1м. — Уйленсе жолы болсын,— дед1 оты ргандардыц 6 ip i. — Эрине, солай Fofi,— дед1 М ендияр.— BipaK эцпме мынада: кыздын эке-uieuieci ж ен-жоралгы дэметедк — Сен не дедж?— дед1 екш нп 6ipey. — Не деуил ед!м, кэдеЫз болатын емес. — Ж иеш ннщ аты KiM?— д ед CaFbiM. — CaFbiM, сен GiJieTiu де- шыгарсыц, аты — Сабыр,— дедг Мендияр. CaFbiM 6ip нэрсеш ecine туЫргендей ойланып калды.

— Сейтш, онын HeciH (Яздщ талкымызга салып отыр- сын?— дед1 отыррандардын 6ipi. — Араласуын араласып алып, ешй ертец арты б1рде- неге соктырмас па екен деп, ездер1ндей дос-жарандар- мен акылдасуды макул керш ед1м. — Bi3 не акыл берем1з?— дед1 элг1 Kici.— ЕскЫктщ мундай былырына батпа дейипз. — Ой, сен, Ахмет, кызык екенсщ,— дед! Мендияр ренж1гендей,— атамыздын ол салтынан кутылура eai ерте емес пе. Мундай niKipiaai бмгенде мен айтпайтын ед1м FOft. Сапли орнынан еппен турды да Kepuii белмеге enin кетт1. Сарымнын еЫктен.эр1 аттауы мун екен, Мендияр- дын жузшде кулю ойнап, сук саусарын кетерш, астыдры ернш тютеп, он кезж Сарым енген eciKKe карай кысып, «байкандар» дсгендей ым какты. Журттын 6api, acipece Уржан Мендиярра таныркай карады. — Жарайды, эйтпесе акылдарын ездерще,— дед1 Мендияр кезш тары кысып,— Эшм1зге басамыз.— Сейтп де, 63i 6ip энд1 бастай женелдь Эн аякталран мезетте Сарым оралды. Жан-жарына абыржи карап, койын калтасынан б1рдсцеш ]здеген Сарымнан Мендияр кез киырын айыр- мады. Сарым жан калтасынан каламсабын алды да, тес калтасына салды. Сонан сон ке цш орнына тускендей, жалтактауын койып, 6ip нуктеге карап отыра бердй Осы сэт Мендиярдын жузше мыскыл кулю жуг1рд|. Ол стаканнын 6ipiHe толтыра арак куйып алды да, кете- piHKi унмен: — Сагым,— дедк Ол шошына жалт карады. — Сен,— деп созды сезш Мендияр, колына элг1 стаканды алып,— мешн ойымша, мынаны алатын скяк- тысын... — Аш кснеше жабысканынды кашан коясын?— дед1 Сарым, сестене сейлеп.— Мешн сырым журттын барже белгш емес пе? — Эй, антурран,— дед1 Мендияр байсалды шшшге кешш ,— сенщ сырын acipece маран белгш. Онан да кеп сезд1 койып келгсейж: не сен мынаны аласын, эйтпесе,— деп, ол койнынан коныр тусп, сырты юрден жылтыраган калын дэптерд1 колына алды,— мен мынанын iiuinneriHi журттын 6apine окып 6epeMiH. Алрашкыда назары Мендиярра ауган журт ежи 6ip сэт Сарымра таныркай кез Tirin калыпты. 0н-тустен 210

айрылган ол калтырай орнынан кетертдн Мендиярга карап бажырайган кездершщ Kipniri кагылмайды. Аздам сои Мендиярдын колындагы стаканга д1ридеген сау- сактарын ти п зт : — Алып койсам...— дей бердк — Онда мына пэлекет1нд1 к.аз1р езще кайтарамын. Сагым стакан толы аракты кагып салды. Ж у р т ак-тан. Bapi де Сагым мен Мсндиярра кгзек- кезек карайды. Мына жумбакты тез урындыруды тме- гендей телм1ре жаутандайды. Ал Мендияр болса, коныр дэптерд1 тос калтасына кайта салып, кэд!мп езшщ жадыранкы пiшiнiнде, еш нэрсе болма ганда й шай iuiyre KipicTi. Сагым сазарып, соран карап тур. — Эй. жаркыным-ау,— дед1 Ахмет Мендиярга,— iuiKUiiK imncHTiH адамга зорлап iuiKiSin... — Жаны шыксын антурраннын,— дед! Мендияр колындагы кесесж столга койып,— бул дэл ceni мен менен кеп imefli. BipaK жанра бмиирмей жасырып iuiefli. — Мен уэдемде турдым, анау койнындагыны берсен- iui,— дед1 6ip уакытта Сагым. — Кел,— дед1 Мендияр мелит турган CaFbiMFa,— койнымыздагы дэптерлерд1 ортара тастайык. — М енщ койнымда ештене ж о к ,— дед! анау. — Эх,— дед1 орнынан турган Мендияр, енгезердей денеамен Сарымнын тебесше тене,— сен эл|' езщнщ лас эдетщнен кайтар турш ж о к екен Fofi. Койнындары дэптерд1 жаксылыкпен езщ шырар, болмаса тартып алам. Бол! Сарымнын ерш flipтл ей элдене деп куб1рлеп, калты- paFan колы койнынан б1рдекеш суырып алып шыкты. Эл- пдей койын дэптер. BipaK жана. Мендияр жана дэптердщ алрашкы 6eTiH ашып ж1бер- fli де, оки бастады: «5 февраль. Аканнын уШнде конакта болдык. Мендияр Кайырбеков е з М н Сабыр деген жиенше калын мал телеп, эйел эперетшдтн айтты. Отыррандардан Ахмет Дуйсенов карсы болды. Ал Кайырбеков болатын емес: «Атамыз- дыц салтынан кутылу ерте»,— деда. Осыны конакта ecTin отыррандар мыналар....» Отыргандар мырс-мырс кулш ж1бердй Сагым темен карап мелит отыр. Ал Уржаннын eKi кезшен аккан жас кушарындагы сэбидт бетже тырс- тырс тамып, булкындырды. Анасын куйзелкке душар кылган жагдайдан сэби де жиренш жаткандай керЕнд!. 211

M IHE3 Сейтш, мен1н редакцияга жумыска орналасканыма жыл- Fa жуыктады. Былай Караганда ондаран жылдар еткен сиякты. Олай KepiHyi де гажап емес. ©йткеш мунда келгел1 6epri ap6ip кушм, саратым, минутым кыл устшде. Бул редак- циядагы жумыстын, маран ауыр соккандырынан емес. Кайта журналист мамандырым болмаганмен, газет жумысын кусырып алып бара жаткандаймын. Эцг1ме баскада. ©З1мжц Heri3ri мамандырыма байланысты жумыстан мшез)мшн uianKecriri себетч босатылран болатынмын. Содан кей!н табандаткан уш ай жумыс- сыз сенделд1м. Шэлкес мшез!мнщ такшретш тарткан- дьтым сонша, emu 6ip жерде кызмет icTefiTiH болсам, отпен Kipin, кулмен шырып, ж1бек мшезд1 болура iuiTefi серт eTin жургенмш. Осы байламым жайлы жанашыр- ларыма сыр erin айтканымда, олар: «Эй, кайдам, «сутпен б1ткен мшез суйекпен кетед1» деген емес пе, сешн шарт ете калатын ку эдетщнен кутылуын онай болмас» деп куджтенетш. «Ж ок, мен осы макалдын шындыкпен ене боны жанаса бермейт!нд1гш дэлелдеймш калайда»,— деп катулана тусемш. CaTi Tycin, облыстык газеттщ редакциясына эдеби кызметкерлжке алындым. Бул бакытыма сенер-сенбеам- Д1‘ бьлмей, куанышым койныма сыймай, журег1м лешре женелгенде де ш тей T yflin журген серт1м ес1мде турды. Редакция кецсесше алгашкы куш тацертен бара жатып, жеткенше: «канша урсып жатса да — мынк етпеу, тебемнен кудык казса да — мынк етпеу, ет1ме ине шан- шыса да — мынк етпеу, ...мыцк етпеу, ешкашан да мынк етпеу!» деп куб1рлеумен болдым. Кецседе отырранда да осы сездерд! ш тей кайталадым. Туею тамакка келш кайтканда да, кешке уйге оралранда да тшмде осы сез- дер турды. Келеа куш де' солай... Осылайша «мыцк етпей» 6ip кун erri, ею кун, уш кун, торт кун, 6ip жума, 6ip ай... Эркайсысы еппен eTin жаткан осы кундердщ б1ршде редактордыц кабылдау белмесже ещцм. Ондары секре­ тарь-машинистка орнында жок. Кабинет eciri жвнд1 жабылмапты. Редактордыц 6ipeyre айткан сездер! ecri- ледь К ул а к тостым... — Бул Сауытка кызметкер шак келмейтш болды. Анада Касымды айдап шырып едь ApaFa ею ай аралат- 212

ай Э бй ш куды. Оган енд|' юмд1 эдеби кызметкер eTin ниберер екенЕиз? — KiM тетеп берер екен?— деп кенк е т т кулд1 6ipey. Редактордык орынбасарынын ун*- F — М енщ тандауыма 6ip адам miHin отыр. Ол М едет.— I Мен1к туда бойым Д1‘р ете калды.— Осы coHFbi жылдары ^ кабылдакан кадрларымыздыц iiuiiifleri rayipi сол ма деймж. ©зжде, байкайсын ба, бетен мшез жок. Не эйт- сан да «куп» деп жымиып турганы. I — © з ж щ ж азу кабшет1 де жаксы. Б1зд1н anri журна­ лист мамандыгы барлардын. талайынык жазганын редакциялауга шамасы келед|‘. Кабинет мандайшасындары конырау шылдыр- ’ шылдыр ете калды. Тез бара коятын секретарь жок. I Кабинеттегшердж 6ipi шырып кала ма деп, ез1м1здщ ауыл шаруашылык бел1мже карай зыта женелд1м. — М едегп ме?— дед! бел!м1м!зд1Н мекгерушю! теле- фонта жауап 6epin, мен юре бергенде.— Каз1р айтайын. Медет, сеж редактор шакырады,— дед1 ол тутканы Lriin жатып. Журег1м дурсмдеп кабинет eciriH аштым. «Мынк Г етпеу» анты т1л1мнщ ушында тур. — Анау орындыкка отыр, Медет.— Редактордык да, орынбасарынын да райлары ашык, жадыраккы.— С еж- мен сейлесетж мацызлы мэселе боп тур.— Менен жауап ; куткендей. — Айтыныздар,— деп томен карадым. Эдеттегщей еркж кул1мс1рей алмасам да, жуз1мнен жылылык бай- катуга тырыстым. — Айтсак,— дед1 редактор,— сеж баска бвл1мге ауыстырмакпыз. ©неркэсж бел1м1н нырайтсак дейм1з. CcHin OHflipic мэселесшен де TyciHirin барлырын байкап калдык. Газет1м!здщ бетжен сокры жылдары Fafibin болтан очеркт1 де сен дэп осы внд1р1стен бастап ж аз- — Бол1м менгеруиллер! келжсе...— дед1м. — Сен кел1ссен, бел1м мекгеру1шлер1мен yFbicap- мыз,— дед1 орынбасары да свзге араласып. — Ондай алгы шарттар коя коймаушы ед ж ,— дед1 редактор кулш.— Ауыл шаруашылыгы бел!мж кимай тур- сын ба? Бшем1з, енеркэсж бел1м1 менгерунпсжж ептеп взждж мжез1 6api.ni. Сондай юамен icTecin кетер деп отырмыз сеж. М ж е зж де, жазу кабм етж де жаксы. — Кай бвл1мде болса да эл)м келгенше icTeyrc 33ipMiH рой,— дед1м.

Редактор енеркэсш бшнмшщ Meiirepymici Сауыт Молдинд1 шакыртты. Сауыт кабинетке уна'з eHin, тердеп диванга барып, ! шалкалай отырды. Редактордын ецжен кулкшщ нышаны ' бипндс ... Ал. Молдин жолдас,— дед1 редактор,— мына Медет Баукеновты а'здщ бел1м1щзге эдеби кызметкер- лжке ж1берем1з. Калай карайсыз? — Калай карайтыны бар,— дед1 Сауыт тумсыпли ; жогары квтер|'п, асыкпай, мангаз сейледь— Бул Медет- ; T iii каб1‘лет1 барлыры байкалады, бммеген жерш уйре- тем1з. ©здерадз бмеаздер, anri Касым, Э бж д ер ^з уйре- туге квнд1 ме? Редактор орынбасарына карал: — EKeyiKi3re айтайы к дегешинз осы ед|,— дел мырс \\ e r r i редактор.— Бул сездщ ар жарында не бар екещйгш екеум|'з де iuiTefi ce3in, орнымыздан кетермдж. М енщ жана жумыс белмем yriT , хабар жэне енеркэсш бел1мдершщ алты кызметкершщ отыруына арналран. Мундагы тукгыш жумыс куш и барлык редакциялар- дары сиякты, газеттердщ жана номер!не кез салудан басталды. Эдет1м1зше, муны б1рнеше минутта аяктадык. Kepuii Ж1гггтерд1н, 6ipi машина бюросына кетш, eKiiimici кагаз жазура, ушшшки типи! хаттарын OKyFa Kipicin, тертшила телефон сорып, ез т!рцплжтер1мен болып Kerri. Мен карал отырмын. М енщ бастырым Сауыт карал отыр. Ол е й колынын саусактарын 6ip-6ipiHe айкастырып, стол устше койыпты. Карсы алдындары терезешн. | жогары жагына карал калган. Кездерййн кайда кадал- . ранын байкау киын. взшде кимыл жок, м!з бакпайды. Боска отырура колайсызданып барамын. Немен айна-' | лысамын? Ауылшаруашылык бел1мш1н барлык кагаз- дарын вздержде калдырганмын. ©неркэсттен эл1 кагаз I алран жокпын. Сурасам ба екен? MeiiiH жумыссыз I калпымды e3i де керш отырран ж ок па? Сураранымды жактырмай журер. Алдымдагы ra3erri жайып, бетше | кайта ун,1лд1м. Уакыт ж ай жылжитын сиякты. Ершмд! j жыбырлата окыган боламын. Не окып отырганымды j тусшбеймш. Кез1м газетте, есьдерНм бастыктын кимы- лында. Bip ишара байката ма дел умпгтенемж. Титтей- сыбыс шыкса, бастык ж а к к а карай елендеймш. Bip сэт- те машина бюросынан келген жшггтщ 6ipi: — Там акка бармайтын ба едадер?— дед!. Саратка карасам, TycKi узш с болып калыпты. Бас тыгым- жайбаракат орнынан козгалды. 214

г Тустен кейж орнымызга кайта отырдык. 0 з ге журт кайтадан ез TipiuLniriMeH болып жатыр. Bi3 бастырымыз екеукйз баярыша кол кусырып отырмыз. Шыдамсыздана бастадым. Бастыкка б1рдене айтсам ба екен? Не айтам? «Жумыс бер» деймш бе? 0 3 i керш отырран ж о к па? Квре отырып, ундемесе, ойында б1рдеце бар шыгар. Сокыи тосайын. Алдымдары а к KaFa3Fa шыдамыма демеу болсын деп, улкен эрштермен «мынк етпе!» деген свздерд1 эшекейлеп жаза бастадым. Еши 6 ip кезде белме ш ш де бастык екеум1зден езге еишм калмады. TipuiLniKneH айналыскан кеп iiuiaae карап отыру киын екен. К,ас кылгандай онаша калып кой- ранымызды айтсаншы. Bip-6ipiMi3Ai арбап, андыскан- даймыз. Бастырыма назар аударсам, жузш терезеге бура- ды, баска ж акка карасам, ол агарандап жалтыраган квз эйнегш маран Tirefli. ¥за к Tirefli. Ар жарындагы квздер1 де K03WflipiriHiK эйнектершдей м1з бакпай, маран алара агарандап турран сиякты. Буйтш, кыл устшде отыру кинап барады. Журег1мжн дурсш жжлей есДледк Bip ауык дем1м тарылып барып, кайта калпына келдк Алака- нымды шекеме бассам, шып-шып тер шыккан екен. Осы мезетте eciK ашылып, yriT бел1мшщ эдебн кызмет- Kepi ¥з а к кврждс Ол маран квз салган куйде: — Медет, не болган саран, внж 03repin KeTirrri?— дед! урейл! кейшпен. — К,ойшы,— дед|‘м. Курбы ж1гп”пн жанашыр c©3i куат берд1 бмем, кул1мс!реуге шамам келд!.— Саран жай солай кврппп турган шыгар. — Bepi журил, сыртта ceHi 6ipey кутш тур.— ¥зак менш колымнан тартты. — Tyh, мынанын HiciH-ай !— Ол сыртка шыгысымен алакандай раушан гулж кушырлана шскеп кеп турды.— Медет, мэ, шскеп корил. — Оны шскеп улгерерм1з. Элг1 меж куткен адам кайда? — Ол куткен мен. Анау кояншык бастыгыннын алдын- да жпкмз байланып, боска кысылганы:|ды кнрш, аяп кетт1м. ¥зак кулж койды. Мен де жымиып, квкешме «Шыны- мен кояншык па деймш взЬ деген ой келди Осы сэтте «мынк етпе» деген антым ешме сап ете калганы. Аузымды жаба койдым. Эл1 редакцияга келгел1 6iреуд| де сырты- нан жамандаган ж ок ед1м. Шыдап багайын. Далада турынкырап калдык. К.асымызга ¥з а к icTefi- TiH бел1мжн Meurepyuiici келдк Ол 03i сезуарлау ж1г1т едк 215

Танертеннен 6epi машинканык касында болып, енд1 тыныс алуга далага шыкса керек. Сонын кулд1рп энпме- ciH iii эсер1мен жадыраккы кейште бвлмелмзге onin те кегпк. Кулкщен езу1м жиылмай турран маран бастырым окыс карады. Бул жолы эйнектщ тасасындагы TiKipefireH кездерш анык корд1м. ©нмешмнен ©тш барады. Зырыр- даным кайнап «Сонша неге кадала калдыныз?» депм кеп-ак тур. Эттен, цпркш! Ж о к, антымды умытура бол- майды. «Мынк, етпеш» ш тей кайталап орныма отыра берд1м. «Мынк етпе» демекил, элгще «мынк етпе» деп жазып койран кагазым кайда? Стол устшде калдырып ед1м. Ж о к кой. Жайылып ж аткан ак кагаздын 6ipine кайтадан «мынк етпе!» сездерш эшекейлеп, ернектеп жаза берд!м. Жумыс аякталганша ермепм осы болды. Ертенп кун де алгашкыдай басталды. ©зге журт оздершщ т!ршш пм ен болып Kerri. Б!з бастырымыз екеу- Mi3 сережп отырмыз. «Бул не деген жан ел\\ o3i?» деп ашы- намын imiMHeH. 0 3 i 6ip жол караз туртпейд1, не меж жумыска коспайды. Басшылар бунын не icTen жаткан- дырын сурамас па екен? Шынында, осынын езжен редак­ тор сескенед1-ау деймш. Сауыттын козшше бул бол1мшн кемшипп туралы ешкайсысы да батыра айтпай келед1 Fort. К.айта жумысты коп ютеп отырран бол1мдеплер cbiHFa жш ушырап жур. Сауыттын суйенген 6ip мыктысы бар деп жургеш рас-ау деймш. Сол шырар, муны мына мшезшен 6ip жерден куылса да, екжш! жерге тыкпа- лайтын...» Ойымнын арысын телефон сылдыры болin ж1бердй болмеде екеум1зден баска ешюм ж ок едь Орнымнан турын телефон туткасын кетерд!м. К.ызмет1мдн фамилиямды сурады. Екеуш де атадым. Суперфосфат заводынын инженерлер! екен. Bi3re арнап макала жазганын айтады. Ауылшаруашылык бол1м!ндеп дардым бойынша «ж1бер- ini3» дей салдым. Bi3 онда автордын %p6ip кадамын куаттаура эз1р туратынбыз. Меи столыма кайта оралганда, Сауыт орнынан коте- р!лд|, колдарын артына айкастырып, белмедеri стол- дардын арасымен эрл(-берл1 журе бастады. Ж ж '-ж ж маган карап: — Так, так. Солай, солай. Ы -iM...— деп кояды. Аздан сон. м е н т столымнын жанына келш турды. — Сейтж... «жЮерГшз» д е д т бе элпге?— дед1 кез- дерш мен1н жузймнен алмаган бойда, змдене. Мына 216

ызгар iuiiMfli муздатайын дедк Мен жауап беруге ын- гайланганша, есжтен ¥з а к Kipin келдь Бастырым «Ж а- уабынныц кажет! жок» дегендей, скпюне сыртка шырып — Ж ана бастырын yciiHe т е н т капты рой,— дед1 ¥зак сэл жымиып. «Мынк етпеме» 6epin мен ундей коймадым. Кемешме тырылрэн свздерд1 кылрына жутып отырмын. BipeyiH шырарсам, 6api актарылып к е т т , «мынк етпемшн» осы редакцияра келгел1 6epri кажырлылыкпен жинаган ж емю кокке 6ip-aK уша ма деп коркам. «Шыдап барайын» деп тктенем. EciK тыкылдатып 6ipey ендк ©неркэсш бел1мшщ адамдарын сурады. ¥з а к меж мезгедк Тепловоз депосынын слесары екен. Деподагы ктер жайында кеншнде журген кеп ойларды энг1мелей жвнел- дь Газетш М н кулак аспауына мумкш емес жайлар. Мен бер1ле тындап, арагдак сауалдар койып отырмын. Энг1ме устшде Сауыт Kipin келдк Келген бойда кез- дер1мен ата жактырмаран сынай танытып, сыздана калды. Эйтсе де 03iMe-©3iM iuiTefi кайрат 6epin, слесарь- мен энг!меш тиянактадым. Ойындарысын калай жазып беру к д ж егп п жешнде кенес алып, ол шырып Kerri. Сонда барып бастырым орнына отырды. Б>'рак квз- дер|'н менен айырар емес. Онын зэрл1 карасы взгермей, жумыс уакыты да 6iTTi. Ж урт катарлы орнымнан кетермгенде: — Медет!— дед1 бастырым.— Сен токтай тур. Журепм дурсшдеп KeTTi. — Отыршы орнына,— дед1 Сауыт, журт кеткен сон. Айтканын штешм. Екеум!з де аз уакыт тым-тырыс отырдык. Сауыттын кездер! маран кадалган устше кадала тусуде. — Баукенов жолдас, бел!мге келмей жатып шмд| басынып журсщ езщ?— деп бастык дунк erri, — Сауеке, басынганы Heci?— деп жылы ушырай сейлеуге тырыстым. — Tycin6ereHcin момакансыганынды таста, пожа­ луйста! Сешн басынатын Kicin мен емес! — Жазырымды айтынызшы... — Бмшей отырран шыгарсын! Телефонмен тапсырма 6epeciH. Келуиллерд1 кабылдайсыц. Келмей жатып мечм билеп-твстеуге шыккан екенсщ! Ал мынауын не?! KiMre «мынк етпе!» деп ж ур с т? — Ол бурнагы ку иг i менщ столымдэры кагазды укыптылыкпен буктеп, суырмасына 217

салып койран екен. Мен жулып ала ма дегендей ез кеудесше такай жайып отыр.— «Мынк етпеш» керсетер- MiH мен саган! у А узыма сез туспек турмак, дем1м 6iTin бара жаткан сиякты. Ke3iM карауытып, басымды колыммен суйещм. Осылайша канша уакыт еткенш кайдам, басымды кетерш карасам, Сауыт ею колынын саусактарын айкас- тырып, терезеге карай тунжырап отыр. Басын кегжите устап, астынгы ершдерш TicTen алыпты. Ызадан булыгып «Аузынды тагы 6ip ашып квр,— деп отырмын iiuiMiieH. Экенд1 танытайын езще. К,андай суйе- мелщ болса да, Kepeciiui керсетейш»,— Кез1м оия соррыш KbiCTbipFan ауыр преске туседк Жым-жыртпыз. Осылайша дем1м1зд1 iuiiMi3re тартып, канша уакыт отырганымызды кайдам. «Шынымен-ак npecTi медеу тутканым ба?— деп сурадым 6ip кезде вз1м- нен — Суйешцпм, таянышым кара куш болтаны ма? Meni де бшмд1 адам дейдРау. © з ойымды, эдметаз озбыр- лыгын свзбен айтып жетюзе алмаганым ба? Соган сез таба алмаймын ба?» Тапканда кандай! He6ip сездер 6ipin-6ipi итермелей кемешме такал ып, сыртка шыгаруды кешеу1лдеткен сайын, кызуын ез денеме жайып, алаулатып барады. Ол сездерд1 актарып ж1берсем, мына бюрократ бастык- сымакты ауыр престен кем жаныштамайтындыгына кез1м жетедг — «М ынк етпе» дейшз бе?— деп, мандайымнан шып-шып шыккан терд1 сургпм. Асылы, канша уакыттан 6epi кайталап айтып журген сездщ тшге e3i оралса керек. — Иэ, сн алдымен сен сол «мынк етпенщ» жайын айтшы.— Сауытты менщ куйзелкт1 т'илжм жуасытты ма, кайдам, жумсак мэнермен сейлеп калыпты. — «М ынк етпе» деген сезбен емделш журген ем. Егер сол «мынк етпеж» колданбасам, с1зд!н кешеден 6epri кылыктарынызга шыдас бере алар ма ед1м? Сауыт бетш терезеге карай бурды. Ундемедй ¥зак отырды. Орнынан турып, есжке беттедй Ж ана бел1мдеп yiuiH iui кун езгешелеу басталды. Тун1мен двнбекшжен басым, ой элемшщ шым-шытырык жолдарын куа-куа акыры Сауытпен арада болган кешеп окиганы бастыктарга баяндап, баска жумыска ауысты- руды cypayFa беюнт келген ед1м. Редакциядан журттан бурый Сауыт жолыкты. Ж уз! жылы. 0з|' менен бурын сэлем берди

— Медет, 6epi кед,— дедк столЫна карай шакы- рып.— М э, мынау хаттарды ал. Эз1рше корытура бес хат бережн. Оларды б т р ге н сон, тары айтарсын. Б1зге туе in жаткан хат та кеп емес. Екеулеп KipicceK, ту п калмас. «Мынанын бет алысын карай гор. Кой «мыкк етпеге» 6epiK бола турайын» деп туйд1м. Сейтш, кешеп peniui жайына калды. Сауыт жас балага базарлык улеепргендей, папкасы- нан суырып ею-уш хат 6epin кояды. Оны тездеп коры- тамын да, келен хаттарды кутемш. Ол хаттар колра тигенше кашан. Т ы тш е р бел1мшен Сауыттын ©3i кол койып алып, папкасында пэлен кун тунетедк Сонан сон барып, маган беру-бермеу жагын ойластырады. Берер болса, ол хаттарды алраным туралы e3i ойлап шыгарган дэптерге кол койдырып алады. «Неге булай?» деп ойлама,— деп кояды маган.— Бул хат мэселесшен талай журналист таяк жеген, абайламаса болмайды. «Эх,— деп ойлаймын,— осы да жумыс болып па! Ауыл шаруа- шылык бшпмшдегщей тиесип хатты б1рден 63iM алсам, ол хаттардын тардырын папкага сактамай-ак шешш тастап, баска жумыстармен шугылдансак. Ал мынау кай л р ш ш к! 9p6ip хатты ондаран кун алаканда салмактап отыррандыктан да, бул бел1мге хат женд! туспейтш шыгар». Осылайша жургенде бастырым ж ы р ак аудаидардын 6ipiHe арнаулы бет уйымдастыру ушш жарым ай мерз1мге командировкага шыкты. Бел1мдеп TipiuLniK ез1ме калды. Кун1не, не кунара 6ip хат к е л т тусетшш бурыннан керш келем. Оран шыдап отырайын ба? Ауыл шаруашылыры бел1мшдеп шабытка кайта бастым. © неркэст пен транс- порттьщ келел1 мэселелерше элденеше такырыпты и з 1м алдым. Облыс келемшдеп кэсторындардын басшылары мен мамандарына хат жазып, осы такырыптардын пшнен ездершщ мумкж деп тапкандарына макала жазуларын сурадым. Кала ш ш д еп заводтын 6ipineH жэне TCMip жол депосынан арнаулы беттер уйымдастырдым. Сауыт командировкадан кеиппп кайтты. Келген заматта квжлд! сиякты едд. 0з1м1здщ газеттщ тпчнд1сш актарып отырып: — Мына бсттерд1 мм уйымдастырып ж ур?— дед1 маган — Астаналык газет кызметкерлерппн облыска командировкага келгенде каламакы ушш ктейт1н осын- дай TipmmiKTepi болушы едг.. — Ол ез1м1здщ TipuiwiiK,— дед1м мен. 219

Сауыттын жуз1 суып кегп. Астыцры epuiii ricTen кабагын ryflin алды. ’ — Муны уйымдастыр деген юм саган?— дед| тжсше. — К.арап отыргым келмедк— дед1м. - Солай ма?!— Сауыт орнынан турып, api-Cepi журе бастады. Тула бойын ашу-ыза кернегенде ол осылай ететш. Онын туй iлген кабагы кепке дейш ашылмады. Аудан- нан экелген бетш де аяктамады. 03 i де жумыс ютемедк маган да гстетпедь Б1здщ берекем1здщ жоктыгына кара- май, бел1мд1 куннен-кунге хат басып барады. — Мунын бэрш кайдан экеп журс1ндер, туге?— деп з|рк сте калды 6ip кун!, келемд1 бес-алты макаланы б1рден экеп тур Fan TipKeymi бала Fa. — Кайдан болушы едк авторларыныз жазады да,— деп шыгып кетт1 ол. Ал, мен iiuTefi бул хаттардын таскындау себебж сезт отырмын. Алысымен, корытып ж!берсе болар ед|', иприт! Мынау папкасына салып саргайтады-ау, эттен! Осындай хаттардын тары 6ip тобын Сауыт бейжай кабылдап, папкасына тырып жатканда, денемд|' ыза кернеп кегп. Дал мешн езепмд1 жарып шыккан ойларды Сауыт эдеш туншыктыргандай керждг «Не де болса айтайыншы езше!» деп бекше бергешмде, бэр1м1зд|' редактор шакыртады деген хабар келдк Редактордын шакырткан шаруасы алыстагы exi ауданра 6ip кызметкерд1 меншжн тиши етш ж1бермекил екен. Б1ркатар жИттермен жекелеп сейлескенде риза- лырын бере коймапты. Содан кеп боп отырып, 6ipeyai белплемекке 6eKiHinTi. — М ен барайын!— дед1м салган жерден. Ж урттын 6api маган таныркай карап капты. Енд|‘ аздан сон олардын назары менен Сауытка ауды. — ©неркэсж бел1мшен кашканын ба бул?— деп кулд1 редактор. — Ж о к ,— дед1м байсалды ун катып.— Сауекенмен арада ренжюерлж ештеце болтан ж о к сиякты. Сауекен- Hin езжен де сураныздар. Булай титек бьгш'ру ce6e6iM, ж е р гш к н жердеп емiрд! керуге кумартамын... Алые аудандарда жылра жуы к ж урш калдым. Абырой- сыз болганым жок. ¥йымдастырран материалдарым газетте узбей шьтып жатты. Элденеше рет сыйлык та алдым. Б1рде редакцияра соктым. Аулада Сауыт ушырасты. Шуу дегеннен лешре жаркылдай сэлемдеа'п, сейлесш,

колымнан устап. ез белмесше карай жетектей женелдк Оны-муныны энг1мелеп едэу1р отырдык. Сауыттын реш жудеу сиякты. Энг1ме арасында ептеп KypciHin кояды. Сауытты редактор шакырып, эцг!мем1з' узмдк Осы арада ¥зактан Сауыттын жудеул!г! жайлы сурадым. — Сауап ез1не!— дед1 ол.— Солай болмай кайтедк Адам Fa б1тпеген мшез1 бар. Коллективте езш 6ip кызмет- кер унатпайды. Bip адам уйже шакырмайды. TinTi редак- циядары сауык кештершен де аулак калады. Карауын- дагы эдеби кызметкер1 тары кетш калды... Сейтш, мже- эшщ сазайын тартып жур. Барлык кызметкерлерд1 редактор шакыртады деген хабар келдк Кабинетте редактор мен Сауыт бар екен. Exeyi де сулык. Редактор меш кергенде тусш сэл жылытып басын изед1 де, кабагын кайтадан жауып алды. Ж у р т жиналып болып, ун аз отыр. — Ал, Молдин жолдас,— дед1 редактор басын кетерш,— ci3re эдеби кызметкерлжке ж1беретш адамньщ да ынгайын таба алмай калдык. Мына журтпен езШ з сейлеа'ш’з... Молдин журтпен не сейлессш. Кайта енсеЫ басылып, мойны салбырап, тунжырай TycTi. Жым-жыртпыз. — Маран руксат ет!шзшП— дед1м орнымнан турып. Редактор басын изеш- — Егер Сауекеннщ ойы баскада болмаса, меш эдеби кызметкерлжке алсын. Кабинет iiui гу ете калды. — Былтыр аудан eMiptae кызырып, ол бел1мнен асы- гысырак кетт1м бием,— деп жалгадым сез1мдь— Мен сешлд1 жас журналистке Сауекендей юскперден уйренер- л ж нэрсе аз емес сиякты. Сез Сауытта калды. — Медетт1, эрине, куана карсы аламын,— дед1 ол орнынан турып,— Ж эне Медет екеум1з т1л табысамыз деп осы отырран бэрщ1зд1 сеншруге руксат еттоздер. Bi3 ез белмем1зге келгенде, жумыс аяры таянран едк — Медет, токтай туршы,— дед1 Сауыт есжке карай беттеген маран. Журег1м flip ете калып едк Ж е н а з 1 кен. Сауыттын кейпжде бул жолы баярыдарыдай зьп, зэр жок. Кайта, ж о к 1здеп, кемек сурагандай жалба- рынышты шшшге кшшпть — Сен былтыр кандай ем туралы айтып ен? Соныц

жайын эннмелеин. Мына мшез! кургыр меж ортадан алыстатып барады foh Tirrri. лед1Амс.ыкпай отырып, «мынк етпемшн» тарихын энг1ме- — И э, сейтш,— дед1 ащмменщ аяп>шда Сауыт,— «сутпен б1ткен мшез суйекпен кетед!» деген макалды взгертуге болады десеншь — Болатын сиякты,— дед1м мен салмакпен.





l ! 3 ; ill m u ;. jjj ill il h ! f ai| I s '■ ! lit! !is! 15 vil*l. т £l4 *xS” 2 S i№i H il s! s? I 5 IliiH Ills I I IL ?