Айбергенов Т. Мен саған ғашықпын

Телеген Каза. АЙБЕРГЕНОВ, Ь з\\ (4teU сагаЯ гасищ, едем

Твлеген Айбергенов t4teU агг&и глиоме, efiM блендер Алматы «Раритет»





ББК 84Кдз7-5 А31 Казахстан Республикасы Мэдениет, акпарат жэне спорт министрлш багдар; шыгарылды Серия 2002 жылдан бастап шыгарылып келеш Зейнолла СЕР1КК,АЛИ¥ЛЫНЫЦ «АЛТЫН КОР» ютапханасы Керкем безещирмеа непзш салган Александр Тленшиев Айбергенов Т. А31 М ен саган гашык, ед1м: ©лендер. — Алматы: Раритет, 2005. — 192 бет. — «Алтын к,ор» кш тханасы . ISBN 9965-663-81-5 вткен гасырдагы (XX) орипл де аскак, сн рухты поэзия корнект) емлдершш 6ipereHi болып калган акыннын булагай булттай, тасыган тешздей, агыл-тепл носердей олендер) топ- талган бул жинагы жырсуйер кауым жата-жастанып окитын ырысты басылым болады деп ойлаймыз. M X -ig ТАЛДЫКОРГАН ОРТАЛЫКТАНДЫРЫЛГАН К1ТАПХАНА ЖУЙЕС1 . 4702250202-11 ББК 84Крз7-5 А 413(05)—05 ISBN 9965-663-81-5

вМ1Р ШАТТЫРЫНЫЦ ЖЫРЫ ...Амал барма, 6i3, казак; эдебиет/', exi-уш дарыннан ерте айрылдыц. Олар — Абдолла, Баубек, Твлеген. Рабит МУС1РЕПОВ ...Bi3 поэзиямыздыц тагы 6ip алтын тутцасын аштык- Аштык та, Твлеген дуниест кврдт. в б д ш д а ТЭЖ1БАЕВ Твлеген eMipmin де, акындык шабытыныц да «жиырма бесмде» к,айтыс болды. Bipax, бундай ацынныц eicimui eMipi узак, болады. Оныц влецдер1 халкына, урпактарга рухани куш Иэм лэззат 6epin жасайды. Ыбырайым ЮСУПОВ ... Твлеген, свз жоц, талант. Дара талант, сара талант... Т.Айбергенов творчествосы — вл1мд1жецт шыццан eMip шат- тыгыныц жыры. вб н д КЕК1ЛБАЕВ ...дртурл! гулзарларымен, даланыц самалымен, жусанныц uici, таудыц булагымен — взм ен вз/ тыныш жатцан пвэзия- сыныц цалгымалы т1рл!гше кенет квтершген мухиттыц жал- жал толцындарындай агысты ектнмен эсер еткен Айберге- нов поэзиясы казак, влещнщ вресш бшкке квтереЫ. Фариза OliFAPCЫНОВА -5 -

т Т\" ...Ацынныц асцац жырын гажайып гулама жылдардыц шеж/релi беттершде свйлеп турган сырга балап, осынау сыр жылдар парагы аударылганда жабылып Kemyi мумкш екент тыцнан тауып айту аркылы вЛ1мнщ взт сылцым образга айналдырган Айбергенов олецдермдег1 су жаца нусцалыцты эпитет келегейлеп, кврсетпей турган жок, койта айкын- дап, аша mycin тур. ...Менщше, Твлегеннщ нагыз ацындык, дарынын танытцан кез1 «Маццыстау саздары» деп аталатын жырларын жазган тусы mapbdi. «Сырласу», «Шевченко —мунай ордасы», «Муна- ралар», «Tecmeei жацгырыцтар». «Куйлер», «Ей, мешц акын бауырьш» дегенромантикалык пафоска толы влецдердщ эркай- сысы K03ipei казак поэзиясыньщ ен, тацдаулы нускалары десек, асырып айткан болмас edi. Куандык ШАНЕЫТБАЕВ

0ЛЕЦДЕР КЕГЕЙЛ1ДЭПТЕР1НЕН Кегейл1м жердщ epKeci, Жас жаным толк.ып тур менщ. Бердактьщ1суйген елкеы, Ажнияз2 айткан жыр ма едщ?! К,айарман мынау халыктын CepTi де ceHiH бетвде. Енбектен вскен алыптьщ K epxi де сенщ бет1нде. Элемнщ жузш селдеткен Жанбыр куй сенщ бетаде. Даланын TeciH гулдеткен Алгыр ой сен1ц бетщде. 03iHAi корш кеудеме Д урсш конып жуз аттыц, Осынау суду елкеце б л е ц н щ кызын узаттым... Жонывда экем жорга атпен Жортып 6ip откен Кегейл*, Атанын жолын жалгап мен Елтш 6ip жеткен Кегейл1. '~г Бердак, Ажнияз — каракалпак эдебивтт1н классиктер1 -7 -

Кырында анам кыз кунш К,ыздырып откен Кегейль Келем деп кайтып, туз гулш Y3flipin кеткен Кегейлй.. Су алган сайда ажемнщ Сыргасы калган Кегейл1, Сырласы калган Кегейл1, Мундасы калган Кегейль Эмудщ аргы бетшен Аркалап келд1м к еп ойды. Ж уректщ ыстык отымен, Мархабат, карсы ал, Кегейлй KepKiMfli Kepin куанган Баладай кемшр-шалдар-ай, Алыстан келген нарлар-ай, Арыстан кеуде жандар-ай. Жаралу шарт па е л з боп, Туыска мен де гашык ем. Тербелш к етам тещ з боп, Суйд1м де квздщ жасымен. Анаммен тустас болгандар, Экеммен кику салгандар, М ендеп ыстык сэлемд1 ал, Мендеп ыстык арманды ал. Жанассан жанда жаз калар, Жаркырай тускен жарыктар. Кдзылмай жаткан казбалар, Жазылмай жаткан тарихтар. Тастывдар неге булактай, 0зен-ой басын сагалап? Жалынга тиген сынаптай, Жастарьщ к ета домалап. -8 -

Жок ем гой юрбщ экелген, Бар едц кандай сыр мунда! Жан досьщ болган екемнен Айнымай калып турмын ба? Шаттыкка толы шактарды ен @ ткш ш сенде, кыр бастым. Сыбдырлап турган бактармен Сыбырлап турып сырластым. Кении кектем кен кеуде Агаймен niKip алыстым. Жаз келбет жаркын женгейге Эзшмд1 айтып таныстым... Журекте окпе-назын жок, Куигп едщ, mipKiH, ой, неткен! К ерйад маган алые боп К,асымда турган бойжеткен. Кайтешн, жаны пак достар, Бозбала кундер етп гой. Сакылдап кулген коп кыздар Арман боп калып Kerri гой... АДАМДАР О, адамдар, 6ipreMiH мен сендермен, Ыкыласьща ешнэрсеш тенгермен. Сендер менщ бакытымньщ булагы, Сендер менщ дарыныма жел берген. Эздерщмен eMip шьщын 6ipre астым, Жарты куртты бол1п жед1м, сырластым. Дуниеге келген1м жок шет журш, Ракатын ойлау ymiH 6ip бастьщ. Гулстанга айналдырган такырды Болат колдар, алгыр милар акылды, -9 - .

Суйемш мен, суйемш мен сендерд1 Алар дем1м калганынша акыргы. М енщ ушш б1рдей т ш н , жынысын, Ke6in ана, кебщ ага-лшсщ. Достык оскен, ерлж ескен ортаца Енген сайьш кени тусер тынысым. Не кездессе оздерщмен кермекшн Кдрапайым адамдары ецбектщ! Барлыгын да багыштар ем сендерге, Махаббатын маган берсе жер-квктщ. К,ольщнан кала турса тас каланып, К,уд1ретще табынса аспан алып, Сен жасаган бакытты к о р т турып, CeHi суймеу не деген маскаралык. Алдымнан корген емес жол кесш п, Келемш демеущмен ерге шыгып. О, адамдар, гапу ет, шалые бассам, Кеинршдер, менйа пендешшк. АЛМАТЫЕА Журепме жакын сенщ eciMin, 8кем десем, анам десем, Heci мш. Жаркыраган кек тасында кешеннщ b i калган Сэкен бэтенкесшщ. Жамбыл жыры аспаньщда жангырып, 0yeHiHe Kerri елемд1 тан кылып. Алатаудын ак шывдары Кулэшша Кулэш енш кайталайды мэнгшк. Жасыл баркыт жапырагы бактардын, Саянда жур курбылары Саттардьщ. Осындагы талай залдар Kyoci Иса елше жыр тындаткан шактардын- -10 -

Беу, Алматым, тура алам ба суйе алмай, Келемш мен, келемш мен киялдай. Жас каламым д1р1лдейд1 киналып, Сен жайлы жыр ак кагазга куя алмай... САПАР К ек самолет 6i3 мшген Кетерше аспанга, Мен де уксадым элемн4н Кек какпасын ашканга. Алда казак даласы Ару кырын гул баскан. Аргга Арал жагасы Эмуменен сырласкан. Алда казак даласы Сансыз малы шулаган. Артта Арал жагасы Ак сазаны тулаган. К,ыз кылыкпен буралган Жылу куйып жанга тьщ, Кушак жайып тур алдан Ай мавдайлы Алматым. Ойдын шолып терещн, Жарыса ушып желменен, Аспанына елецнщ Алып ушып мен келем.

е а п КЕЛЕ ЖАТЫРМЫН Кеудеспнде таулардьщ, Кемеанде арманныц, Жалау eTin ерлисп, Ескек етш ерлисп, Ecin келе жатырмын! Адал TepiH эрдайым Моншактатып мавдайым... Соксын дауыл, сокпасын, К,иындык.тын кок тасын Kecin келе жатырмын. Кейде Кунмен тенесем. Таласып Кунмен мен всем. Гул теремш жер1мнен, Bipre туган ел1ммен 0 c in келе жатырмын! в т и гой, сэулем, ай талай, Кермед1м канша езщщ. Кайталай берем, кайталай, «Суйемш» деген сезщдк Кайтейш жаным ансады, Сабыр да керек десек те. Сагынган коз;пн моншагы Шашылып жатыр твсекте... Кектем — ол куаныштьщ i3ri леб1, Кызгалдак кыздарга арнап узшедь Аспанда жаксылыктын атын жазып, Тырналар катар-катар пзшедк -12-

К,арай 6epiui, аппагым, К ен ш м ш кайтармай. К еп кой менщ айтпагым, Журген саган айта алмай. К ез тш м ен , KepiKTiM, К енш щ е салдым ба ой? Лагындай елнетщ Елен ете калдьщ гой. АРАЛ ЖЫРЛАРЫ Арал кызына Кай жаны пак ж ттгщ Бакытына жаралдын, Карлыгашы умптщ, Ак сазаны Аралдын? Кызгалдак па ен сен элде KorepeTiH коктемде? К аскалдак па ен сен елде Квлбендеген кек келде? Киялдаган Навоидын Ж ок жары ма деп ед1м. Кайта туган Абайдьщ Тогжаны ма деп едам. Арта берсш мерейщ, Жайкала бер орман боп. HeciH айта берейш, Коюректе арман кеп...

Севдел жалгыз арпалыс К,оздатып жатыр канша арман. Жагана бггкен жар камыс Жамырап маган эн салган. Шагалан бейне тебеден Эуелеп ушкан ак парак,- Аумаган толы кэп олен Айдынын фотоаппарат. Ешк,ашан тещз тшекпен Аддатпас сырын тас туйык,. Карайсын оган каскиып, Барасын оган бас киып. Эуел1 Kepin тепюлеп, Теренге тастап 6ip байкар. Жетюзбей умгг саргайтар, Кумаган адам кур кайтар. Уйренш OMip бар занын, 0TKi3in сыннан канша мьщ, Б1лген сон кымбат-арзанын, Алдына тастар маржанын. Шарана суьщ сыймастан, Тенселш жаткан тещзсщ. TeHi ж ок гажап куй-дастан, Тербелген ыстык леб1зсщ. Сиисше к¥лай жаздатып, Толкыньщменен кагып эт. Ж1берип меш маздатып, Кеудеме жалын жагып от. Бойывда туган баланмын, Аяма, тевдз, барынды.

Арманын тывдап даламнын, Алайын сенен бар ундп Жандардын мынау кеэдшп Кемесш, тен1з, тербей бiл. Т е р б е л т жаткан eMipfli Te6ipeHin суйген ел гой бул... Тещзге мынау карашы, ЖетпеШи кездщ шарасы. Кеткендей боп тур астасып Аспан мен жердщ арасы. Мунда жок ю нэ-кек деген, Мунда жок шет пен шек деген. Сан бакыт мунда бурш1ктеп, Сан мурат мунда коктеген. Оган жат кайгы-каарет, Айтары ерл1к осиет. Тен1здщ тещ з екенш Тану да улкен касиет. Кермесе 6ip сет «кайдалап», Тынымсыз жаны ансаумен, Суйе ме анан аймалап, Айтшы сен, айтшы, жан сэулем. Ана гой жаны кен адам, Суйеттн шыгар ecipKen. Артыктау суйем мен одан. Асыктау айтсам, Kemip тек. -1 5 -

БАРСАКЕЛМЕС Уре(Ш сенщ атын «Барсакелмес», Турады кез алдывда каншама елее. К,ысса да кандай сындар кыспагына, Адамньщ жаксы yMiTi — ацеауы елмес. Надандык, санасы сап шырмауына, Жылдардьщ жол Gepimi зырлауына, «Пайдалы нэрсе бермес» «Барсакелмес», EuiGip жан кана алмаган сырларьща. Т еавд е сан гасырлар жан баспаган Курестер алмаспаган, жалгаспаган. Бупн мен Айга ушам деп турганымда Сен болдын журепмде эн бастаган. СуШпм мен ceHi туган мекешм деп, «Сэры бар» сор топырак шекер1м боп, Жанында журшшн де, бш ппш бе, К,ойнында бай казына екенш кэп?! Кешеп шекыз дала каймактаган, Мунайдьщ кен1 болдын аймакты алган. Кейде мен бар бакытым Табанымнын Астында екен гой деп ойлап калам... «Бул неткен eciMi елге запы мекен, Элде 6ip сокыр сез1м аты ма екен», — Деп саган кеп караушы ем, Жанарымдай Жаутандап мунай толкып жатыр екен... Ел1ммен дуниеге аян атым, Жаным жок гудцентуден аянатын. Кендердщ кез1 келд1 Мен устаган Бургынын солкылынан оянатын. -16 -

Ояткан сол кендерд1 курбылардын, Мен талай ерлпс iciH жы р кылармын, Заман бул ду&м халык Найза емес, Ушымен бакыт тапкан бургылардьщ. Жайнаткан «Ушкудыктын» нурлы аспанын Bapi де менщ агам, курдастарым. 0Mipre кожа болып, flayip жасап, К,иыны, к.ызыгы м ол ку н бастадым. Ж алгаскан зэул1м ко кк е аспанымыз, Б1лмейм1з би1ктеуден басканы 6i3. Уакыт алые емес, Эр ашылган Жулдызбен есептелер жастарымыз. Толтырып тогандарды жулки агам, Жуйтким1н 6ip кияга 6ip к,иядан. Аспанга канша метр бижтесем, Жерге де сонша метр сунги алам. Табынса ата-бабам Кун козше, Ол оны санамаган MiH де оз1не. Ал мен ертен Ш олпаннан коз TireMiH Куннен жарык Кремль кумбез1не. К,алайша буркап акпай басылам жай, Баска нур коргешм жок асылы ондай. Шашырап жатыр сэуле сол кумбезден М енщ туган далама осынау бай. Ойыма бала куннен бермей тыным, /S «Барсакелмес» жанымды тербейтугын. Мен куанам б у п н п сол дала уш1н Барган адам келгкл келмейтугын!

Кун — бикеш квкжиектен кулап кеткен. Самая жел сыбырлайды куракты епкен. С у ц г т п TepeHiHe жулдыздарды, Сакырлап кайнап жатыр булак бггкен. Тосшы сен кулагынды андай калып, Барады кен дуние энге айналып. Нар камыс суылдаса жер бауырлап, Бакалар тамсанады тандай кагып... ¥к саган коктеп Ай аскдн шамга — Аспанга бейне шоктан баскан танба. «Жулдыздар жез шегедей жымывдаган» Ш ашылган ак. шекердей дастарканга. К ек эуе — кез1 кыздьщ москвалык, Булт жатыр бш к таудан жастык, алып. Кднтардын калшылдаган катты аязы Барады тещ и ycixin, тасты карып. Суыткан дала жатыр тымаураткан, Муртына теректердщ кырау каткан. Айналып кугыншы жел ж упрш жур, Эушлдеп урген итгей кур аулактан. Аяздан алма жуз1 арайланып, Жур, эне, кузетип шал кора айналып. Д эл Ka3ip нен1 ойлап тур екен ол, Т е л т р ш 6ip нуктеге карай калып?.. ПЕРЗЕНТ ЖЫРЫ Сен менщ м энйл& ке влмес атым, Атымды ап алые жылга жалгасатын. Экеде всиет бар eMip жайлы, Балада касиет бар алга асатын. Сен мешн ушар басым бшктеген, Жолына тапчрнымды уйш-тегем. ; - 18-

Сен менщ дурс1лдеген журепмсщ. Кай норсе сол журектен cyftiKTi екен? Сен меш оскен сайын ойландырып, Завдарын табигаттын ойга алдырып, Eip калам баскан сайын езщ Meni Барасын шеж1реге айналдырып... ТАК ЖЫРЫ Аймалап ерке жел! жан-денеш, Бозарып кылан 6epin тан келеда. Малынып шыгар Куннщ шутыласына, Кек курак мын кубылып сонденедг Ерке жел кок куракты жапырады, Жас талдын д1р1лдейд1 жапырагы. Дурюрей кашкан асау, уркек озен Саркырап кек кымызын сапырады. Агызып он булагын тандайынан, Жас ж1пт келедк эне, мал кайырган. TirLnin сонша неге коп карайды. Коз алмай кыз жург1зген комбайыннан? Айтса да журек co3in сан уктырып, Койды ма тындамай кыз зарыктырып? Элде ол жас ж т г п сынай ма екен, Журсе де адал жанын танып-бшш? Bfrreyip ж т т оган коп карайды, Шыркалган аскак эн де токтамайды. Аспанга ушар ма efli, кайтер eai, Шарт койса опер деп кыз коктеп Айды?..

ДАЛА Арманын ада болмас арна сенщ, Туган жер, cipo, сенщ бар ма шегщ?! Сен уцпн Кызыл аяк кырды кезш, Жалан аяк жар кешемш. Шаггыктан мшген тебем шынга айналып, Тамырлар ток журетш сымдай жанып, Мен саган карап турмын мьщ ойменен, Коз1м кулш , ттл байланып. Отырмын тунда жамылып, Ауылда ояу мен гана. Самалын шайкап сапырып, Kepefli TOciH кен дала. Е стгап бэсен бак шуы, Теге/ц нурын жарык Ай. Жанбырдан калган к ак суы Сек1лд1 суйык сэры май. Нар болып жусап жатыр пан б р к е и т дала кыр-жоны. К,иналтып MeHi отырган — Кщыспай турган жыр жолы. Bip коргеннен адам сыры байкалмас, Байкаймын деп, б э л к т , ешюм айта алмае. К ей жандар бар уйып турган катыктай, Анау-мынау козгаганга шайкалмас. К ебш ш е оган аса к ещ л болмейсщ, Болсен де, оныц терен сырын кермейсщ- Сондыктан да коп жагдайда касында Жан сыры мол жан жургенш бшмейсщ. -2 0 -

журек сез! Жолменен журем мен i3ri, Беремш KepiK квлдерге. Арындап жаткан тец1зд1 Актарып куям шелдерге. 1лесш копт1ц кешше, Жайлауга шыгам кой айдап, Шадыман дала тосшде Ш алкамнан жатам ой ойлап. Шыркаймын шьщга жар салып, Жасану ушш жаз floyip. Жанбырлы кущи монша кып, Жуынам бултка казбауыр. КУЛК1ЛЕР О, кулплер, ерке назды кулплер, Сендер барда журепмде жыр тулер. Сендер барда кектем1нде шатгыктын Аунап-кунап к ец ш м 6ip сш ннер. Сендер барда K0нiл жайсан куйге eHin, Шердщ e3i шерленед1 им ени. Жатады 6ip сол кездер1 кеудемнщ Радиосы таскын-топан куй 6epin. Жаксы ед1ндер неткен, назды кулкшер, Болмагай да сэттерщ 6ip ipxinep. 0 з басы ушш жаксы атынды жамылып Кетпесе екен 6ipaK кейб1р туд илер. -21 -

БАКШАГА САЯХАТ Кдласын п р с е н 6ip жасап. Тура алмас бактар сыр бупп. Сал самая эшн шыркаса-ак Шыга 6ip келер дурлinn. Думанга толы OMipin Есще тусер мундайда. Шанкобыз тартып кевдлщ; Айналар кеуден сырнайга. Жанывда тулап агындар, Куаныш шогын жайнатар. Теревдеп кеткен тамырлар Терец ой саган ойлатар. Кузеттп к,уба тацдарды Кез1не кумгс ш ы к тоскан, Суйем мен талмай талдарды Табанын жерге ны к баскан. Шыганга шулгып шын басын К,ара тал кара туякты, KiciHen желмен кимасын Сагынып турган сиякты. KeH6ipey сылбыр iciMeH Етпейд1 эсер маган тук. Мщпрлеп турган п одан Кумб1рлеп турган бак артык— -22-

Не деген мынау сэн-керж , Ак кайын кандай аяулы. Тебеден кезш тецкерш, Аслан тур алпыс бояулы. К,аск.иып турган жартасты Карагай ескен к ак киып, ©ржтер бутак жалгасты, Басына гулден а к KHin. Белестен косты эн курак-тал Тел ескен катар курбыдай. Булкынып жаткан булактар Буралып жаткан бургьщай. Аралап журмш бау iiiiiH, Бау iiiiiH салкы н сарай кен. Булбулдын назды дауысын Кетемш киып калай мен... ТАУ ЖОЛЫНДА К,ия тасты, уя тасты, а к тасты, Мше, алдан сансыз таулар какпа ашты. Аспай кайтпау асулардан серт болсын, Арман-талап аргымагы ерттелсш, Жур, Сабырхан, шеж1ре-жыр шерт, досым. Дуние eciriH сен де жана аш кан ен, Мен де ез1ндей окылмаган дастан ем. К,анша тау бар балгын табан баспаган, К,анша куз бар б1здер эл1 аспаган, К,андай жаксы жолды ш ыннан бастаган. Бул ом1рде аз ба acyra ерлеген, Bopi бфдей шын тебесш кермеген. Кергендер1н сан гасырлар с у й н т ел, Эрине, олар топты жарган жуйржтер. Селем саган, 6i3 шыкпаган би!ктер! - 23-

Бул оппрде 6ip кун кызык 6ip куннен, Котлдердщ кылауы жок юрбщнен. Жер-дуниеш желпшдарш ойменен, Токсан таудын ортасында турмын мен. Кейб1р жота дем алып тур гулдерден, Соган гана кадалыпты К ун — мерген. Алтын Кунщ кушактагым келед1 Табигатка тангажайып тур берген. Аскар шындар, арманынмен 6ipreMiH, К,андай бакыт к ак ортанда жургешм. Жогарьща турган кандай жаксы едк О, бшктер, туск1м келмей тур м е ти . КОЙЛЫ АУЫЛДАВЫ КЕШ Тундйстен Terin тур нурын, Жулдызбен миллион таласа Ай, Шайнектен сэры кыр мурын К,уйылып жатыр кара шай. Жумылып аска журт колы, Толас 6ip мезпл басталган. Жайылган алга курт толы, IpiMmiK толы дастаркан. Дала тер1не теплген К,ырман боп кызыл бауырсак- Эзшдер достык лебшдей, Тап осы ш ак 6ip Toyip шак. Колгабыс зэру бул шакта, Жыр жазу кайда алансыз. Кегешн узген козыны Куалап кегпм амалсыз. - 24-

КЫ ЗЫ М МЕН1Ц У йлендш . Балалыктан i3 калмады, Ж ана eMip кол булгады 6i3re алдагы. 0Mipre сен келдщ де, гулш жарды Менщ жас семьямнын кызгалдагы. Кеншге сырын куйып дала, келдщ, Сен маган окелж ат ала келдщ. Жаткандай жаксы арманым тербетш п Айналып 6eciriHe бара берд1м. Коп шеккен азабымды байгус анам, К,ушагын менен де к ен жайды саган. KiM бшсш, жылдар бойы ансап куткен Ш ыгарсын аяулысы Айга усаган. Эйтеу1р сен туганда ол куле бердК Бойынан 6ip ты н куат турегелд1. Эн бастап танертеннен домбырасыз, Keyfleci куйге толып журе берд1... ДАЛАДА Айна кол тунып турган шарадагы Кымызды коз алдына келт1ред1. Уялшак сэби талдын жагадагы Етегш гулеп ойнап жел туредг Ну камыс жарыса оскен шулап кулш, Кайтадан турегелд1сулап барып. Толкыны жардан кулап, аунап турып, Сункылдап жатыр булак сыр актарып. Судырлап жатыр орман жалгастырган Ауыл мен аскар таудын eKi арасын. Кызыга тындап турмын алгаш кырдан Даланын токсан тарау операсын. -25-

САТИРАЛЫК, ЖОЛДАР М аскунем ге K,aaipi де Kerri айтар окпснщ, Ж ан ауыртты абыройды токкенщ. Кек сорпа боп жетюзгенде уйще, Естен кетпес жен экемд! соккенщ. Bip басты ктуралы К,алса сэл к е ц ш бултганып, Еш корген емсс ол журт танып. Зытасын кершбей, басынды Бэледен алгандай куткарып. Бул шакта ол езш тау санар, Устше Kipremii жау санар. Tin катеан жосыксыз дау салар, К,атынкы кабакпен карсы алар. Жай айтсац, бырт деШи, шырт дейдк К,атгы айтсан, жумысын б!тпейдй Коз1цнен коз алмай, Уялмай-кызармай, «9ni де уш-торт кун кут», — дейдй Амалсыз авдисын «уакытын». К иесщ жалтактык камытын- К е ц ш а з отырса — бейнетщ, К ецш ш отырса — бакытын- K 0KT EM ЭУЕНДЕР1 Тобеде найзагай жарылып, Аспанга салды кеп сойканды. Кыстагы каймагЫ алынып, взеннщ кубю шайкалды. Шагала шаттанып эн бастап, Квлге ксп удетп кикуды. Кеудесш котерд1 тау да аскак, Bypiuiri yn6ipen гул турды. - 26- _

КУЗДЕ Сыцсиды жел кобызын бурап тартып, Кдлмады кырга бггкен кияктан тук. Т е д л ар т тас тебеден Ай тенед1, Аспанда алтын казан сияктанып. К.ЫС Аяздан турган жан жок езш б ш п , Сактапты тау гана тек тезщ дш к. Шебер кыс келд1 уксатып 6ip галымга, К езш е ш п к е тш й козшдарш... КЕШ1Р СЕН Акыльщ, бшшщ Кем емес еш ктнен . Бойына жараскан Keaicii кескшнен Таппаймын еш мш мен. С уйтсщ квп уакыт 0TKi3in арадан, Ал Kaaip ардактап Жаныма балаган, Жарым бар калаган. Ерте айтсац болар ма ен Мумкш сен суйгешм? К,арагым, Kemip сен, Мунывды бшмедш. Жалынын журектщ бте кеш урлед1ч. -2 7 -

Суйгешммен ж уректщ мол отымен Ыкыласымды т е у т тастап кетш ен. Содан сол-ак, iiiiKi рении жещп ме, Не де болса кермеуге серт етш ем. Емес efli дуние кайгы, уй кдйгы, BipaK та езщ тусш бедщ куй-жайды. Амалым не, ауызга да алмас ем, Естен euiGip кетпейтшщ кинайды... К е ц ш м жак,ын кы л етпейтш арада Болганыммен, каз1р дос деп санама. К,иналганда, ic тускенде басьща, Жалтармасам, жанашыр деп шамала. Ж алт бурылсам, бет1ме де карама, Асыкпа, дос, мен1 асыкпай багала. ТЫЦ Т0СКЕЙ1НДЕ К,айтед1 екен сокса жел, K erri гой TinTi кун куйш. Тур, эне, 6ip кыпша бел Ш ел моторга су куйып. Kinrrepi колда жалтырап, «Ойламай камын шаштьщ да», Жатыр жйтг болт бурап Трактордьщ астында. Сэулесшщ жолагы, Ушындай болып icTiKTiH, Д е н е т туйреп барады Тобеден тенген ы’стык, Кун. TycKi астьщ кез1 болса да, К,айтпайды-ау TinTi косына. Ж улкынган арна, кен сага, Ер OMip деген осы ма?! - 28-

терт жолдар Бар дедщ ерекше 6ip ер ецбепм — Кунделж кептен жазып келем дедщ. Кунделж менде де бар откен куннен, Ол — менщ жазып журген олендер1м. 0TKi3in гастролш 6ip апталык, Дауыл тур кенш нен куй актарып. Даламда белуардан ак кар жатыр, Халкымньщ ак пейш сияктанып. Ыргалса, 6ipre вз1мен ыргалады К,ыз талдын KyMic муздан сыргалары. Аты бар ак,ша булттан кок коз аспан Ш олады KipniK какпай кыр, даланы... 031Л Жулдызсьщ сен 6ip керш ген, Арман боп маган алыстан. взщ е мен де бершген, Алакан жайтан арыстан. CeKipep ед1м т е м деп, Махаббат деген к е за з той. Суймесен, жазар KiM емдеп, MepTirepiM созс1з гой... ЖУЛДЫЗДАР К,уттыктап жатыр достарым, Жатырмын суйш мен де оны. Тшекке т1лек коскан ун Барады кернеп кеудеш. Не деген мынау таскын он, Не деген мынау ен деулет, - 29-

Жер1мнен ушкан кос кыран Барады Жерд1 белдеулеп. Жулдыз боп ушкан жулдыздар Жулдызга колды жалгатты. 9p6ipi планета боп, Котерд1 Жерден салмакты. Келклт жырлар келд1 кун, Kyaipe-ri к у п т Отаным. Уланы болдым мен бугш Уласкан уш планетаньщ. Таты ушты шаттык кещлден, Дурсшдеп журек тур капы. К,ос жулдыз тэты кепмнен Дуниеге бупн Т1л к ап ы . Жулдыз боп ушкан жандардын Белекш е куяр нуры бар. Будан сон аткан тавдардын Ерекше болар Typi бар. Элемнщ барлык жулдызы К,алса да ещп сеш п-ак, Жасаймыз туннен куншзд1, 03iMi3 жулдыз болып ап. ЖАКСЫЛЫК ЖЫРЫ Ес1мнен м эн п ошпейт1н кимас агам Уясын кыран бурк1т шынга салган. С ан емен домбырага саусак басып, Туган жер орманынан куй жасаган. Даланыц мынау даркан Жаксылыгы Эн-жырдын кок TipereH ак сырыгы. Адамнын адамдыгын нурландырган Той менен мерекенщ жаксы KyHi. -3 0 -

Ол айткан жырдан кандай жыр аса алган, Ол тарткан куйден кандай куй аса алган. Табигат оган барын куя салган, Мьщ булбул тавдайына уя салган. Ж аксы лык мен бшетш — аш ан Kici, Сунгак бой, ш окш а сакал, жасан Kici. Он саусак домбырадан айрылмаган К,айтканша кос карынан кашан куни. 0Mipi e3i туган да лада еткен, Мереке журген жер1 бола кеткен. Энше Эму, Сырды imeK кылып, Аралды терен куйге шанак еткен. Тартканда талай куйд1 безшдеген, Бершш токсан турл1 сез1мге мен, 0 н бойым озеуреген езен болып, Ke3iM коп узак танга коз шмеген. Б1рде озып, б1рде саусак жата калып, Санлак куй сагагынан жортады агып. Кдскиып отыратын б!здщ Жокен, К,иялын журттын ж ш а з матап алып. Тартатын: — Мынау, калкам , «Эн басы.».1, — деп, Ал тында «Сексен сез1м арбасьщ»2, — деп,' — Элемнщ бар оуеш, назды ыргагы К,ала сап кою репне орнасын, — деп. Болса да окигасы кун баягы, Кетпеген кереметп жыр бояуы. Ол салса махаббатка гимн ед1 Озект! ертеп кеткен «Ынгай-ауы». -3 t-

КеудеЫ кемелденген э н уясы, ЗердеЫ Талдыктьщ кен дариясы. Ант ед1 адамдыкка, адалдыкка Шытанга шыркап шыгар «Ралиясы». Басталса эсем эуен «Эн басынан», Bip энге 6ip гажайып жалгасып эн, Ж ас-Kepi тандай кагып тамсанатын, М э н гш к риза efli халык, осыган. Тас кескен т1лдщ oreip ак, алмасы, Тындатан журектердщ жогалмасы, Ол eciM калай тана естен кетер, Турганда туган елдщ аман басы. Кейде ол керемет 6ip сыншы да ед1, Акылга бурып куйган жыр шумегш. Термеш eMip жайлы т е р т келш, Дейтугын: «Шын ойымды бшин менщ». Эдетте таи алдында эн кызатын, Билейтш сонда элевди жалгыз акын. Кощлдер кэк аспандай бшктеп кеп, Сан рет «Кэкайнага» салтызатын. Тундйстен тун жулдызы жымындайтын, Дегендей: «EcTin турмын унйад айкын». Жырынан Жаксылыктын мысал алып, Ж т т г е р суйгенше сыбырлайтын. Ормандар судыр-судыр гулесетш, Булактар былдыр-былдыр тслдесетш. Балыкшы — ой шартарапты шанышкылап Теренде сылдыр-сылдыр су кешетш. Кейде ол: «Мынау менщ эшм», —дейтш, Ж ана энш сейтш копке мэл1мдейтш. Сырлы эуен сикырымен кэзд1 байлап. Уста — сэз орынына жел1мдейтш. - 32-

Эдетге тан алдында жыр кызатын, Ару саз ауылды тис тургызатын. Кдрасай, К,обыланды, Кдмбарлардын Шатырын айдалага кургызатын. Батырлар табан жолга таласатын, Тун катып жота-жота жол асатын. Жалынды ер жауды жецш жапырганда, Келденен жан болмайтын жак ашатын. бртенген еткен к у н н щ , TinTi, шетш Ш ыгарса-ак кемш р мен шал бук тусетга. Амалсыз кездщ жасыл жайлауына К енйш н аспанынан шык тусетш. Ж уректер Te6ipeHin, тербелетш , Кеуден1 аймалап 6ip жел келетш. Уйш ен кы ры к к,адам шыкпайтындар Аралап тауды-тасты, жер керетш. Жанына жалын куйып жас басынан, 0зш е енер 6epin кос-косынан, Бул халык, жаксы арманын Ж аксы лы к кып, Жасапты ен, жыр, куйдщ коспасынан. ТУГАН ЖЕР О, мешц байтак мекешм, Жанымнын каршыгасы сен. Ш ыркагым келш кетед!, Жазбаган ен шыгарсын сен. К,ызыгьщ тербеуде меш, Таркамас той шыгарсын сен. Тулаган тар кеудедеп Тумаган ой шыгарсын сен. Ай мандай алуан дарыннын Tepi боп тамшылайсын сен.

Сан жуйрпс армандарымньщ Тулпарын камшылайсыц сен! Бакыт па ен конган басыма, К,иялды ойнатасын сен. Кумар гып уйктатасыц да, К,уанып оятасьщ сен. Кустарын м эц п э н салсын деп, Жат кол га ыпзбе,щм мен. Кызарып мэцп калсын деп, К,ырыцнан гул де узбед1м мен. Далацныц тербеп ескеш, Кызгыштай шыр айналдым кеп. Толкып 6ip кол де кешпед1м, Туныгын лайлармын деп. Аптапта аяласын деп, Буздым тау жалтыр муздарын, М эцгш к сая калсын деп, Бауыца балта ургызбадым. Келемш таласа гулдеп, Алдыцда KipmiKci3 ед1м. Bip сенщ болашагыц деп, М ыц ойга KipniK суземш. Шынында мен узбей журген К ектем п 6ip гул1мбгсщ. Телегей тещздей сырмен Теб1ренген булбулымбысыц? Келбеген акша бултпысыц, Кепмнщ каз эшмющ. Bip келген пэк шабытпысыц Bip менщ базарым yuiiH? CeH6iciH шамшырак толган Ак сэуле — жолактармысыц. - 34-

Аспанга шаншылып калган А к с уц п зауыттармысьщ- Сен лесе толган агыстан Кдлайша актарылмайын. Сагынып салган алыстан Солдаттьщ хаттарындаймын. Жауывды кескшермш де, К,ас етпен ешюмдо ешюммен. Багьщ боп естшермш де, Сорын боп естшмесшн мен. 0М1Р 0Mip деген — к о к мухиттьщ толкыны, Bip-6ipiMeH ж аткан шулап жалгасып, Bip-6ipiMeH жаткан тулап арбасып, О, толкындар, арпалысып, алга шык! 0Mip деген — п эк жаралган махаббат, Рашыктыктан жаркылдаган кездерг Угынбайтын вз ойынан езгеш, 0 з журегш ертейтугын ез демг 0Mip деген — м э ц п гулдеп жататын К,уштарлыктьщ толгагы мен к ект ет. EuiKiM оган коя алмайды нуктеш , 0Mip деген свйлем емес ейткеш. -3 5 -

ЖОЛДАР, ЖОЛДАР... Жолдар, жолдар, меш алые апарывдар, Апарындар, узакка сапарым бар, Кдламдаймын эл! мен ушталмаган, втшзщдер шолдерден кус конбаган, Сын такпасын дос ту пл душпан маган. Кайгьщ болса тартайын таксыретш, Еумыр болса кереш н пэк суретш. Пэк сурепн гумырга кез болайын, Достар тугел керетш кэз болайын, Эйтеу1р мен тынымсыз козгалайын. К,ол кусырып ем1рден кур omeftiH, PerreftiH, д анк болсам, жыр ет кейш. К,улык болса, адалдык талап етем, Бакыт болса Отансыз, ала ботен, Ар-ужданньщ алдында талак етем. Ж олдар, жолдар, баставдар мен1 алыска, MeHi алыска бастандар, толы агыска. ©TKi3 мен1 шелдерден, бакка орайын, Тун отындай жуйткш н, токтамайын. П эк ед1м мен, эл1 де пэк болайын. Гул еп н бар кеудемде, тш епм бар, Таудан ттрек, куздардан журепм бар. Алысым бар жетпеген, парызым бар, Кдрызым бар, минутпен жарысым бар, К ел, киынды к, мен1мен алысындар! К,онып жуйр1к максат пен киял-атка, Ойнактатып шыгайын кияга атгап, Баста, жолдар, жанга арман уялат та! Teni3fli экеп сен ж аккан куям отка, Егер меш бастасан киянатка!

АРАЛ ТОЛК.ЫНДАРЫНДА Кдрайтын барша кумартып Тещз бе, ей, мынау тулаган. Сьщгырлап келш сыр айтып, Сыпсывдап жатыр су маган. Етеп-жещ далиган Осы ма шуга толы элем! Тещз боп тусам, дарига-ай, K epm i кеп к онган болар ем. К вркщ е журтты тан кылып, Жатсьщ ба, улы бекзатым. 03iH бол мен1ч менгнпк Туысым менен жекжатым. Шатгансын журек нур алып, Экем боп колды булга сен. 1н1м боп жетсен, к,уба-куп, Агам боп келсен, бул да есем. Ак,иыгындай А рканын Нагашым болсан басы аппак, Сый кылып саган тартамын MapiriK пен жырды косактап. Te6ipeH досты к аты боп, Ьплпш енен жалгаса. Тещздш маган жаты жок, Ш1р1ген квлдер болмаса... Арманга канат кактырсан, Тас болсам да егер, жумсарам. Шынымен тещ з боп тусан, Тагады к1нэ KiM саган?! -3 7 -

Шьщга аткан октай зулайды, Шулайды толкын шубырып. Балыкшы колы тынбайды, Тереннен сазан суырып. Катерге толкын туратып, Заулайды алга ер жандар. Teni3fli жатыр тулатып Мавдайдан тамган маржандар. Жандарда мынау жуз1 аппак Десещш куат каншалык. Дулейд1 жатыр тузактап, М оторлы кайык карсы агып. Улылык Teci тугелдей, К,аптаган кайсар бш екп ел. Ау капкан асау сугендей Булквды асау журектер. Алдына 6ip сот карасац, К ауттен ойды бултартып, Жатады кеуден орасан, Зангар таулардан ун тартып. К,айтей1н, келем куйше, Амалсыз тагам ттяге мш. Коз1ме сыйган дуние Соз1ме сыймай тур менщ. Саз ансап журген тереннен, Сазан коз мелд1р кел ем мен. Д эл каз1р бук1л денеммен TeHi3fli ce3in келем мен. Жагалар калды жарды асып, К,атпарындай боп кшмнщ.

Жуйткщп катер алга асып. К ак тершдей боп уШмнщ- ToHttipin катер кемеце, Л ап берсе сансыз Tipi кыр, Ойнак сап тура тебене, Шапшиды урей курыгыр. К эз алмай келем толганган Ke3iHeH тещ з — гозалдьщ. Уйкысыз аткан тандардан Тан тустес менщ коз алдым. Толкыны тау боп кулаган С уга да к уш пен м ы н есе Бас байлайды екен бул Адам, К,урылыкка бакыт тшесе. КОС 1ШЕКТЕР 0Mip таш ык, букш елем мае маган, Ke3iM зангар К у н сиякты кырагы. MeHiH денем М енделеев ашпаган Металдардьщ коспасынан турады. К,ойны кенге толы таудан аумаган Кеудем — uieKci3 казы налар Отаны, Сондыктан да айкайласам, тау маган Жангырыгып жауап 6epin жатады. Достык деген — таусылмайтын казына, Коктемеде солып калар гул емес. Кдрамайды ол сыйдыц коп пен азына, Нагыз достар, TinTi, сый да тшемес. Сырлас болсан, eciriMfli Kip какпай, Ш ын дос болсан, ш акырмай кел, тплепм. Шын шакырсам, саган уксап -лл катпай, Жауымньщ да келетшш бшемш.

0м1рд1 улкен домбыра деп бшем мен Е пз туган eKi йпектен туратын, Bipi — кайгы кабагында тунерген, Bipi — шаггык элдилеген муратын. Бул eKeyi жуп жазбайды еуелден, К,осып тартсан, куй калады кулакта. Жаныласьщ кеудевдеп еуеннен, Сьщар нпекпен тартам десен 6ipaK та. Мен де ез1мше жаратылыс сияктымьга белек 6ip, Кез1м жулдыз, ал мавдайым тау шьщындай ерек тур. Ж урепм — К ун, ойым — езен кумб1р-кумб1р тасыган, Сол езенда мен к у т г е мын тасытып, басылам. Терт мезгипм — жазым, кысым, кектем, куз1м бар тагы Жылытатын, суытатын оз1м журген ортаны. BipaK олар 6ipi-6ipiHe кезек кутпей сез 6epin, Турады ылги тек максатка байланысты 03repin. Bip угым бар ауырлыкты сезбеген, Куатымен дэй1м алга бастайды. Bip угым бар кара басын кездеген, Bip угымга баска ту пл бас кайгы. KeH6ipeyi езгермейтщ тас — угым, Жумысы жок жатса да eMip тулетш. С эл Kip6iHiH e3i акымак басыньщ KepceTefli дуниенщ муны етш... Б1реулермен eciM шыгып таласам, Таласам да, екпелесш, жарасам. Достык уш ш дауласамын б1реумен, Б1реулермен шын достыкка жол ашам. -4 0 -

Унатпасын турсам дагы сезше, Унамасын тура айтамын кезше. Bapi соньщ — алганымды езшен К,айта апарып беру у ш ш езш е. К,ыруар шаттык, кыруар кайгы бар менде Ой менен кырга жупрген тынбай дедектеп. Намыспенен де, адамдыкпен де, армен де Аялар оны ак журек кана керек тек. Ак ж урекп Адам м эртпк пен ардан жасалган, Мен сендер ушш коз жумбай барам курбанта. Ешкашан да мен кулайтын шыннан каша алман, К,улаганыма куанбас жандар турганда. Сенен бугш каларым жок жасырын, Т1лепм мен шартым мынау, гашытым: Егер де мен кулмек болсам, бурын кул, Ал мунайсам, оны да сен бурын бш. Бурын сагын, сагынышын болса егер, KiM куанса кайгысы н д а сол шегер, Мухит кешпек болсам да мен, бурын кеш, Кеш калган сон, кешкенщ де бшнбес. Орман 1ш1. К оз тунады жарыса ескен агаштан, Bipi кисык, 6ipi тузу — 6opi ко кк е таласкан. Октай тузу кей карагай кезш жазбай турса Айдан, Ш1л1к-шырша орта жолда омакаса кисайган. Мен ойланам: егер тузу еспесе кей бэйтерек, К,исыкты да 6i3 тура деп кабылдар ма ек, кайтер ек? Егер де сен туралыктар женсш десен элемде, Озгелердщ кисыктыгын тура турып дэлелде. -4 1 -

Коп адамды дос етпм мен осынау аз жасымда, BipiH жолда кездеепрд1м, 6ipiH кырман басында. Bipi успнде туыстасты ту устаган жарыстыц, BipeyiMeH бау iiuiaae бауыр болып табыстым. Б(реулер1 жанын салып сан катерден коргады, Б1рсулер1 мендеп улкен адамдыкты корлады. Bipi шаттык, 6ipi режш — бэрш жаным сезеда, М енщ кеудем — сан толкыннын саркыраган 03eHi. К уз келд1 де, коныр тартып кыр коп, К.ырау басып кырды туман буркедь Жаты сембей жамырасып жазды айтып, MeKeHiHC бара жатыр каз кайтып. К,айтты каздар KOKiperiH эн билеп, К,оцыр к е и т сагынышпен элдилеп, Бейне мен1н артка тастап жыракты, Туган жерге оралганым сиякты. Тещз болсан, ерсш-карсылы мен Дуниеш жангыртып кешер ешм. Ал тау болсан, к е те р т бар шынынмен, Ауырьща аркамды тосер ешм. Емессщ 6ipaK тау да, тещ з де сен, Кеудем — зерен, бал болып толып турсын- Басын тау мен таска урып сеш 1здеген MeHiH п эк журепмнен жолыктырсын. Актара алмай келемш, журтым, ой кенш, К,ате де болар niiripiM айткан кей менщ. Алдында ceHiH 6ipaK мен ойда барымды Жасырмай, эркез келед1 адал свйлепм. - 42-

К,ателнстердщ бэрш ен де мен басты ашам, Тек кана саган агынан айтып бастасам. Сен уипн, халкым, махаббатпын мен i3ri, шын. Ш ын махаббаттар алдамаган гой ешкашан. Азырак урттап алсан-ак, KepicTiH ашып сагасын, 0 з1нд1 журттан нен санап, Жанжалдын отын жагасьщ. Токтамай коптщ сезше, Урамын дейсщ кимелеп, Жумылып кеткен кезще Турса да шыбын уймелеп... Жагымпаздар жандар емес ашынар, Ойлан, бауырым, бола алмайды доска сан. Кулетш де, куанатын да шыгар, EipaK о лар сагынбайды еш каш ан. К еш регщ де калдырардай терец i3, Ж ок олардыц квздершщ жаркылы. Ал 6i3 болсак OMip cypin келем1з Сагыну мен ацсау, куту аркылы. Кок пойыз ирелецдеп, буралып та, Кднатын кагады алые аралыкка. Атганып KerriM бугш калацнан мен, Салмадыц ец болмаса шыгарып та. 0TriM сан басып кала, кыстактарды, Соктырып квк1репмнен кыста акпанды. KiM 61лс1н ... Бэлк1м ceHi «кош» депзбей, Менен де улкен махаббат устап калды...

Соз етпе, дос, такырыптьщ тарлыгын, Менщше, ол — жарлы угым. Мен жалгыз-ак туган жерд1 суйемш, Сол аркылы суйемш мен барлыгын. Ол тар болса — тар де барлык дуние, Алмайсын сен суйше. Домбыранын; шанаты да кен емес, Келгеншен дуниенщ куйте. Ерюнджке, даркандыкка куштарсьщ, Куштарсын-ау бэрш е де, журек, сен. Кейде TinTi езщ е-езщ душпансын, Ш ошып кетем, flip етсен. Келе алмай 6ip кемел тапкан байламга, Мын оралам ез ойыма кайта мен. Тар кеудеге камалматан болганда, Сен ергандж тшемес пе ен, кайтер ен?» TYPKIC TAH ДЭПТЕР1НЕН Сан кырдан 6i3fli асыртан Ырсылдап пойыз токтады. К оз алдымда менщ каз1р дэл Тербелген кала оттары. Коз алдымда менщ гул кызыл, Кез тжкен уйлер бтктен, Аспаннын букш жулдызын KoTepin туртан иыкпен. Сычсыган турба бул ара, Сырык боп кокке асылган. Мунартып жаткан мунара Сыр тарткан сансыз гасырдан. -4 4 -

К ез алдым менщ каЬарлы Ескерткш ескен аландар. Жырлайды мынау шаЬарды Ш ьщылдап лирик багандар. Жан досым, тагы алга жур, Ж ырыма MeHiH жалга жыр. Куаныш каптап барады Кеудемде м енщ д а л к,аз1р. K erri гой бойда от каптап, Айтшы сен, айтшы, досым-ау. Бабалар баскан сокпак па Мен баскан сокпак осынау? Келмеген екем бекерге, Кетпепт1 боска т1лек шын, Егер де атамекенге Турсам мен табан Tipen шын. Кдрадым саган мын тустан Отымен акын кезш щ. Аяулым менщ, Туркютан, Арбасып жаткан сез1м1м. Жер бар ма саган тек келер, К елщ е бакыт жазгандай. Алдымнан шыкты женгелер Алыстан кайткан каздардай. Алдымнан талай шы кты агам Арманга жолды нускаган, К еудеа зангар таулардьщ Кеуделер1не уксаган. Тос1нде тулап анары, Токтатты кыздар жол бермей. Жаутавдап турган жанары Жаудырап жаткан келдердей. -4 5 -

Ак. шашты бабам Шуакты Кезш тур менен алмастан, Маикяган шывдар сиякты, Мецгишс басын кар баскан. К,ыран боп уштым каскиып, Вершен тауып тоятгы. Bopi де мен1 мае кылып, Bapi де м еж оятты. Yзшмей керуен-керуен боп, Кеудеме менщ Kipe бер. Куле кел, тутан журек ел, Ж уректен жыр боп турегел! Bip кезде канды согыстан Каралы болтан Турюстан. Садактан самсап ок ушкан Жаралы болтан Турюстан. Миы аккан жерд1н куырылган Танабы болтан Турк1стан. Туяктан шанньвд суырылтан Аланы болтан Т урк1стан. Сен ушш бабам жулкыскан, Сен ушш бабам алыскан. Аяулым мен1н Турюстан Алкынып жеткен алыстан. К еш еп сатым Турк1стан, Саркылып кала жаздатан... Копнен кустын булты ушкан, К ел болдьщ салтан каздар эн. Сен тарткан салмак коп, бшеем, Ж ук бар ма сенщ жугщдей. - 46-

Эйтеу1р к ел ш жеттщ сен Бугшге белщ буплмей. Жасампаз от ап жаньщнан, Жаркылдап к е т т барамын. Жосылган сенщ жоньщнан Bip сокпак, болсам жарадым. К.АРАТАУ Есен-сау бармысывдар, армысывдар, Армысывдар, к,ария карлы шындар. TociHeH керуен-керуен кош откен тау, Сен менщ керуен-керуен алгысымды ал. CeH6icin сиякты орман ку й актарган, Yзаткан кы зды н Komi сияктанган. Ж анывда саз калды ма, наз калды ма, Сан тулпар дуб1рлеткен туяктардан. Мавдаз тау, мае кылатын шэрбэт1мен, Мен саган мьщ сан ум1т жалгатып ем. О, сэлем, кия-шывдар, киял шывдар, Ж оньщнан жорткан бабам жорга атымен. К,иналсам, талай-талай асырдьщ бел, Жауымнан жасырдьщ жол, жасыл гулдер. Сейлесем жангырып 6ip, сэн Kipin 6ip, Жырлады тау •пл1мен тас унпрлер. Б1здщ ел э т талай кош ер ш ьщ мен, К,улар ж ол куздарьщ нан KOceMcireH. Жарасты жаксы кунд1к ак шымылдык, К,аншалык суйем ceHi десещ ш мен! Мунша мал, мунша дария, мунша баумен, Турсын сен дуние K03iH тумшалаумен. О, ш4рк1н, тусам-ау м ен б и ж болып, 0з1ндей жер мен кок боп турсам-ау мен.

КАРАШЫК1 CiMipefliHiui канып 6ip, Ж ан ед1м суга сусамыр. Кастерлеп кагып алып тур, Сусылдап менен туса жыр. Кеше ед1 жаган а к такыр, Жайкалган бугш макта и л . Толкыньщ ойнап какпакыл, Толкыган талдар сапта тур. Котерпш кран еркшдеп, Жуйткцщ б и те й толасты. Раламат кушпен селкщдеп, Ж елпшдеп жатыр жер асты. Уйлерд1 к у ь т ж е т н т , Эндермен эсем кызган бак. Кешеге Kipin к е л п и , К,ырлардан кашып кызталдак... Ох, неткен суду К,арашык, К,арашык, неткен эсем ец! Гушдеп жатыр таласып, Ушдеп жатыр жас емен. Дос дейтш болсац, дос дешн, Жанымды баурап алшы сен. Ke3iMHiH м э н п ешпейтш К,арашыгы боп калшы сен. 1Карашык - езен аты. - 48-

КЫЗДАР Энбнлц Teci алкынган, Танбысын, кекке шарпылган, Коплд1р уйрек коп кыздар Келбевдеп откен алдымнан. Бала каз ба ендер талпынган, Ш агала ма ендер ш арк урган, Булавдап откен сыр авдап, Сыландап откен алдымнан. Аккудай мунда кыздар ак, Тоймайды кезщ жуз карап. Музбалак болсан, бшесщ, 1лесщ, болсан музбалак- О, кыздар, борщ тербедщ, К окке уштым зулап, жерде едам. Домбыра ем, куйл1 тос1ме Байладын шешен перне мын. Байладым канат болаттан, Самгаса дауыл бораткан. О, кыздар — каздар алдымнан Д у р л т п ушып бараткан... КАРСАКТЫ' Кдншама MeHi сагынтып, Кдншама м е т ансаттын, Кеудемнен жырлап канша актын, К,анша акты н жырлап, Кдрсактым. Тентек-ау сенщ толкынын Кешрепмдей ер менщ. Каншама меш тербедщ, Кдсиетп олде жер ме едщ! -4 9 -