การพัฒนาตามหลักกสิกรรมธรรมชาติ สู่ระบบเศรษฐกิจพอเพียง

การพััฒนาตามหลัักกสิิกรรมธรรมชาติิสู่�ร่ ะบบเศรษฐกิิจพอเพียี ง มูลู นิิธิกิ สิกิ รรมธรรมชาติิ สนับั สนุนุ โดยโครงการฟื้�้นฟููลุ่่ม� น้ำำ�� ตามรอยพ่อ่ ที่่�ปรึึกษา : ดร.วิวิ ัฒั น์์ ศััลยกำำ�ธร นายกสมาคมดิินโลก และผู้้�ก่่อตั้�ง้ มููลนิิธิกิ สิกิ รรมธรรมชาติิ ไตรภพ โคตรวงษา ประธานมููลนิธิ ิิกสิิกรรมธรรมชาติิ สุดุ ที่ร�่ ักั สายปลื้ม�้ จิิตต์์ อาจารย์์ประจำำ�วิิชาเอกภููมิทิ ัศั น์์ ภาควิิชาเทคโนโลยีีการผลิิตพืืช คณะเทคโนโลยีีการเกษตร สถาบันั เทคโนโลยีีพระจอมเกล้้าเจ้้าคุุณทหารลาดกระบััง วิภิ า ภิิญโญโชติิวงศ์์ มููลนิิธิิกสิิกรรมธรรมชาติิ รวบรวมและเรีียบเรีียงเนื้้�อหา : วิภิ า ภิิญโญโชติวิ งศ์์ ลภัสั นัันท์์ จิิระพุุฒิพิ ััฒน์์ วาดภาพประกอบ : อิิสริิยา สิงิ หสุรุ ศัักดิ์� สุดุ ที่ร�่ ััก สายปลื้้ม� จิิตต์์ จััดพิิมพ์์ : บริิษัทั แอทโฟร์พ์ ริ้น� ท์์ จำำ�กัดั

สารจากอาจารยยักษ ประเทศชาติบานเมืองเปนสิ่งศักดิ์สิทธิ์ เปนสมบัติที่ทรงคุณคายังประโยชนแก มวลมนุษยชาติ จึงเปนสิ่งที่สมควรเทิดทุน บํารุงรักษาไวใหเแกชนรุนหลังไดอยูอาศัย และดํารง ชวี ติ ใหเปน ไปอยางพอเหมาะพอควร การพัฒนาประเทศท่ีผา นมาอิงการพัฒนาตามกระแสโลกาภวิ ตั น ไดก อ ใหเ กดิ ปญหา ดา นตา งๆตามมามากมาย จากการเปลย่ี นแปลงวถิ กี ารทาํ เกษตรซง่ึ เปน พน้ื ฐานสาํ คญั ของประเทศ เมื่อภาคการผลิตพื้นฐานเปลี่ยนระบบการผลิต จากการผลิตแบบพึ่งพาตนเองพึ่งพิงธรรมชาติ สกู ารผลติ ดว ยการพง่ึ พาปยุ เคมี พง่ึ พงิ ตลาดและอยรู อดดว ยเงนิ ตราจากการคา ขาย การผลติ เพอ่ื \"พออยู พอกนิ \" กเ็ ปลย่ี นไปสกู ารผลติ เพอ่ื \"ตลาด\" เพอ่ื หาเงนิ มาใช กอ ใหเ กดิ ปญ หาดนิ เสอ่ื มโทรม ดนิ เปน กรด เกดิ การตกคา งของสารเคมี ซง่ึ กลายมาเปน ขอ อา งในการกดี กนั ทางการคา ของตลาดโลก เปน ผลใหส นิ คา ทางการเกษตรอนั เปน ผลผลติ หลกั ของประเทศถกู จาํ กดั ตลาดใหแ คบลง ราคาตกตา่ํ สง ผลกระทบถงึ เศรษฐกจิ ของประเทศและเศรษฐกจิ ฐานราก นาํ ไปสปู ญ หาสงั คมตามมาเมอ่ื ครอบครวั แตกสลายจากปญหาทางเศรษฐกิจ ปญ หาตา งๆจงึ พว งพนั กนั มา และยงิ่ แกไขโดยการมงุ เอาเงิน นํากย็ ิ่งสง ผลกระทบเปนวงกวา ง กระจายไปท่วั ประเทศจนกลายเปนความแตกแยกทางสงั คม ดงั เชน ปจ จบุ นั พระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู ัว รชั กาลท่ี 9 ผูทรงเปนพอ ของแผนดนิ ทรงเปนจอมทพั แหงการพัฒนาดวยสายพระเนตรอันยาวไกลไดทรงพระราชทานแนวทางในการแกปญหาดัง พระราชดาํ รสั เนอ่ื งในโอกาสวนั เฉลมิ พระชนมพรรษา ศกุ รท ่ี 4 ธนั วาคม 2541 ความบางสว นวา ... \"ถึงบอกวาเศรษฐกจิ พอเพยี ง และทฤษฎีใหม สองอยา งนี้จะนําความเจรญิ แกป ระเทศได แตต อ งมคี วามเพยี ร แลวตอ งอดทน ตอ งไมใจรอ น ตอ งไมพดู มาก ตองไมทะเลาะกัน ถาทําโดยเขาใจกนั เชอ่ื วา ทกุ คนจะมีความพอใจได\" เพื่อสนองพระราชดาํ ริและพิสูจนใหเห็นวาเศรษฐกิจพอเพียงและทฤษฎีใหมเปน หนทางเดยี วทจ่ี ะทาํ ใหป ระเทศชาตริ อดพน จากวกิ ฤตและเกดิ การพฒั นาทย่ี ง่ั ยนื และเปน ทางรอด ของโลก ขาพเจาจึงต้งั ปณธิ านอนั แนว แนในการสานตอ แนวทางพระราชดาํ ริ โดยการเผยแพร องคค วามรทู ง้ั ทางทฤษฎแี ละการปฏบิ ตั จิ รงิ แกเ กษตรกรและบคุ คลทกุ สาขาอาชพี โดยประยกุ ตใ ช ทฤษฎีใหมด า นการออกแบบพน้ื ที่เพ่ือการจัดการน้ํา จากนัน้ ฟน ฟูและสรางระบบนิเวศใหสมดลุ ดวยศาสตรใ นการจัดการดิน นํ้า ปา เร่ิมจากฟน ฟูดินท่ีเสียไปดว ยการหมดนิ ใหป ุยแหง ปยุ น้ํา ปลูกปา 3 อยา ง ประโยชน 4 อยาง ปลูกแฝกเพ่ืออนรุ กั ษดินและน้าํ จัดการระบบบาํ บดั น้าํ เสีย

แบบอธรรมปราบอธรรม ฯลฯ ร่่วมกัับภููมิิปััญญาท้้องถิ่ �น อาทิิ การทำำ�การเกษตรตามหลััก กสิิกรรมธรรมชาติิ หลัักการ \"คืืนชีีวิิตให้้แผ่่นดิิน\" เลี้ �ยงดิินให้้ดิินเลี้ �ยงพืืช การทำำ�ปุ๋๋�ยหมัักจาก จุลุ ินิ ทรีีย์ท์ ้้องถิ่น� การบำ�ำ บัดั น้ำ��ำ ด้้วยระเบิดิ จุลุ ินิ ทรีีย์์ การเพาะปลููกพืืชหลายระดับั เป็น็ ต้้น จากแนวคิดิ ดังั กล่า่ วนำ�ำ ไปสู่�การสร้้างโมเดลการจัดั การพื้น�้ ที่ส�่ ่ว่ นตัวั ด้้วย \"โคก หนอง นา โมเดล\" เพื่่อ� จัดั การกักั เก็บ็ น้ำ��ำ ในพื้น�้ ที่ใ�่ ห้้มีีเพีียงพอ เป็น็ โมเดลที่ส�่ ร้้างให้้เกิดิ ความสมดุลุ และความพร้้อมพึ่่ง� ตนเองในสภาพ ปัจั จุบุ ันั ที่โ�่ ลกกำ�ำ ลังั เผชิญิ กับั ความเปลี่ย�่ นแปลงของสภาพภููมิอิ ากาศและภัยั พิบิ ัตั ิธิ รรมชาติอิ ย่า่ งรุนุ แรง การออกแบบพื้�้นที่ต่� ามหลัักภููมิิสัังคมมีีเป้้าหมายเพื่่อ� เก็็บน้ำำ�� ฝนที่่ต� กลงมาในพื้�้นที่่�ไว้้ให้้ ได้้ทั้้ง� 100% หรืือมากกว่่านั้้น� โดยขุุดหนองและออกแบบเส้้นทางน้ำ��ำ ให้้สามารถรองรับั น้ำ�ำ�ฝนให้้ ได้้มากที่ส่� ุุด จากนั้้น� นำำ�ดิินที่�่ขุดุ ได้้ไปทำ�ำ โคกเพื่่�ออยู่�อาศัยั ยามน้ำำ�� หลาก บนโคกปลููกป่่า 3 อย่า่ ง ประโยชน์์ 4 อย่่างเพื่่อ� เก็บ็ น้ำำ��ไว้้ใต้้ดินิ ส่่วนในนานั้้น� ก็ย็ กคันั นาให้้สููงกว่า่ ปกติเิ พื่่อ� เก็บ็ น้ำ��ำ ไว้้ในนา และเพาะปลููกพืืชบนคัันนาตามหลัักกสิิกรรมธรรมชาติิโดยเลืือกชนิิดของพืืชที่่�ปลููกให้้เหมาะสม กัับวิถิ ีีชีีวิติ จากนั้้�นเผื่�อแผ่่แบ่ง่ ปััน สร้้างสังั คมบุุญ-ทาน ตามวิถิ ีีตะวัันออกเป็็นการสร้้างภููมิิคุ้�มกันั ให้้กับั ตนเองและสัังคม และสร้้าง \"คำ�ำ ตอบ\" จากการลงมืือทำำ�ให้้เป็็นแนวทางของสัังคมทุุกระดับั พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� 10 ได้้มีีพระราชดำำ�รััสเรื่�องโคก หนอง นา และการลงมืือทำ�ำ โคก หนอง นา ที่่ถ� ืือได้้ว่่าเป็็นวิิถีี อารยเกษตร ดัังความตอนหนึ่่�งว่า่ “โคก หนอง นา นอกจากเป็น็ สััญลัักษณ์ข์ องความอุดุ มสมบููรณ์์ทางด้้านเกษตรกรรม แล้้วยังั เป็น็ ศิิลปะ เป็น็ แบบฝึึกหััดที่ด�่ ีี ในการที่�่จะรวมเกษตรที่่�หลากหลาย ให้้มาอยู่�ในพื้้�นที่�เ่ ดีียวกััน ในเวลาเดีียวกัันรักั ษาความหลากหลาย แต่่ความหลากหลายนั้้�น ก็เ็ กื้้�อกููลซึ่่ง� กันั และกััน โคก หนอง นา ความหมายดีีอยู่�แล้้ว ก็ค็ ืือเกษตรเพื่่อ� ความอุดุ มสมบููรณ์์ เพื่่�อความอยู่่�ดีีกินิ ดีีของประชาชน และชีีวิติ ของพวกเรา เพราะว่่าประเทศของเรานี้้ไ� ม่่หนีีเรื่�องการเกษตรคืือปากท้้อง และเป็น็ ชีีวิิตของเราตามพระบรมราโชบายของรััชกาลที่่� 9 พระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หัวั พระราชทานมา ได้้รัับพระมหากรุณุ าธิคิ ุุณมามากมายในเรื่�องของเกษตร ในเรื่�องของการพััฒนา อัันนี้้�ก็็เป็น็ การรวม หรืือแสดงตััวอย่่าง และเป็น็ ตัวั อย่่างที่�ใ่ ช้้งานได้้จริิงๆ นำ�ำ ไปใช้้ได้้ ไม่ใ่ ช่เ่ ป็็นโมเดลที่่แ� สดงไว้้ในตู้้� อยู่�คงที่�่ แต่่เป็น็ โมเดลที่่�ใช้้งานได้้จริงิ ๆ นำ�ำ ไปใช้้ได้้อย่า่ งอ่อ่ นตััว อย่า่ งใช้้งานได้้จริงิ ๆ แล้้วก็ห็ ลากหลายได้้

โคก หนอง นา นำำ�ความหลากหลาย และความอ่อ่ นตััวมารวม เพื่่อ� ใช้้งานในเรื่อ� งปากท้้องและการเกษตรซึ่�ง่ เป็็นเศรษฐกิิจของเรา” “ในยุุครัชั กาลที่�่ 9 มีีพระราชดำ�ำ ริิ เศรษฐกิจิ พอเพีียง ในยุคุ นี้้ค� ืือเกษตร เกษตรคืือประเทศ ก็็คืือผืืนดิิน (Sustainable Agronomy) คืืออารยประเทศ เกษตรประเทศ ก็ค็ ืืออารยประเทศ ทำ�ำ ได้้โดยประยุกุ ต์์หลายๆทฤษฎีที ี่ไ�่ ด้้ทรงรับั สั่่�งไว้้ อารยะคืือเจริญิ แล้้ว เจริิญแล้้วก็็ต้้องเจริญิ ในใจก่่อน ประเทศเรารวยที่ส่� ุดุ คืือ อารยธรรม เรีียกได้้ว่่าเป็น็ \"Cultural Heritage\" เมืืองไทยมีีวัฒั นธรรม คนไทยใจดีี มีีเมตตา ธรรมะ ธรรมโม มีีความรู้เ้� รื่�องศาสนา มีีศาสนาต่่างๆที่่�รัักษาไว้้ ขนบธรรมเนีียมประเพณีี ศิลิ ปะต่า่ งๆ ที่ร่� ัักษาไว้้ วััฒนธรรมของเรา มีี \"Culture\" หรืือการเป็น็ คนไทย ประเทศอื่่น� ไม่่มีี บ้้านเรามีีวัฒั นธรรม มีีความเป็น็ คนไทยเราจึงึ รอด แต่่ไม่่ใช่เ่ ราคร่ำ�ำ� ครึึ ประเทศที่ม่� ีีวััฒนธรรม ไม่่ใช่่เอาของต่่างชาติิมาใช้้หมด เทคนิิคของต่่างชาติิ เทคโนโลยีีของต่่างชาติกิ ็ด็ ีี แต่เ่ ราก็็ต้้องนำ�ำ มาใช้้ให้้เหมาะสมในบ้้านเรา\" พระราชดำ�ำ รััสพระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หััว รัชั กาลที่่� 10 ทรงพระราชทานเมื่อ� วัันที่�่ 29 มกราคม 2564 อาหารคืือชีีวิติ เกษตรคืืออาหาร โคก หนอง นา ที่ส�่ ามารถสร้้างความอุดุ มสมบููรณ์ท์ าง อาหารให้้ชีีวิิตและธรรมชาติิสภาพแวดล้้อม จึึงเป็็นวิิถีีแห่่งความเป็็นอารยะ ความเจริิญและ ยั่ง� ยืืนอย่่างแท้้จริิง ท่า่ มกลางโลกในยุุค disruption ที่ท่� ุุกอย่า่ งผันั ผวน เปลี่ย�่ นแปลงอย่่างรวดเร็็ว เกินิ จินิ ตนาการ ผนวกกับั โรคภัยั ไข้้เจ็บ็ และเชื้อ�้ โรคร้้ายที่ท�่ วีีคููณเปลี่ย�่ นแปลงอย่า่ งยากที่จ�่ ะควบคุมุ จึึงเป็็นโอกาสที่่�จะกระตุุกให้้มนุุษย์์เราได้้กลัับมาตระหนัักว่่า “เงิินทองเป็็นของมายา ข้้าวปลาสิิ ของจริงิ ”ด้้วยการลงมืือปฏิบิ ัตั ิสิ ร้้างกสิกิ รรมธรรมชาติิโคกหนองนาอารยเกษตรด้้วยมืือของเราเอง (นายวิิวัฒั น์์ ศััลยกำำ�ธร) นายกสมาคมดินิ โลก และผู้้�ก่่อตั้�ง้ มููลนิิธิกิ สิกิ รรมธรรมชาติิ 12 เมษายน 2564

สารจากประธาน ประเทศไทยและทั่่�วโลกมีีการเปลี่่�ยนแปลงในทุุกมิิติิอย่่างต่่อเนื่่�อง ตลอดเวลา โดยมีี อััตราเร่่งของการเปลี่�ย่ นแปลงแปรผันั ตามความโลภความหลงและความไม่ร่ ู้ข้� องมวลมนุษุ ยชาติิ ยิ่ �งมีีการแย่่งชิิงแข่่งขัันกัันมากขึ้ �น การเปลี่่�ยนแปลงในทิิศทางที่่�เลวร้้ายก็็ยิ่ �งเห็็นผลรวดเร็็วขึ้้�น สร้้างความหายนะจนเกิิดเป็็นวิิกฤต ภัยั พิบิ ัตั ิินานััปการกับั โลกใบนี้้�ของเรา ในหลวงรัชั กาลที่่� 9 ทรงเตืือนเรื่�องวิกิ ฤตต่า่ งๆผ่่านส.ค.ส. ปีีพ.ศ. 2547 ที่่พ� ระราชทาน ให้้กับั พสกนิิกรชาวไทย โดยทรงชี้ใ� ห้้เห็น็ ภััยพิิบัตั ิทิ ี่�่กำำ�ลังั เกิดิ ขึ้น� ทั่่ว� โลก จากข้้อความ “มีีระเบิิด เกืือบทั่่�วโลก” และมีีภาพลููกระเบิิดที่่�ถููกจุุดชนวนแล้้วทั้้�ง 4 ลููก ซึ่่�งเปรีียบเหมืือนปริิศนาธรรม ที่่�เครืือข่่ายกสิิกรรมธรรมชาติิช่่วยกัันถอดรหััส จนพบความหมายว่่า ระเบิิดลููกที่่� 1 คืือ วิกิ ฤตสิ่่�งแวดล้้อม ทั้้ง� ด้้านดินิ น้ำ��ำ ท่่วม น้ำำ��แล้้ง สภาวะอากาศแปรปรวน อุณุ หภููมิิของโลกร้้อนขึ้้น� อย่่างรวดเร็็ว บางประเทศเกิิดอากาศหนาวจนติิดลบทั้้�งที่่�ไม่่เคยเกิิดขึ้ �นมาก่่อน ระเบิิดลููกที่่� 2 คืือ วิิกฤตสัังคมทั้้�งปัญั หาของเยาวชน อาชญากรรม ยาเสพติดิ ปัญั หาด้้านเทคโนโลยีี การศึกึ ษา รวมทั้้ง� ปััญหาด้้านสุขุ ภาพ ที่�เ่ กิิดเป็น็ วิกิ ฤตขั้้น� รุุนแรงในปััจจุุบััน ดังั เห็็นได้้จากวิิกฤตโรคระบาด โควิดิ -19 ที่�่ส่ง่ ผลกระทบร้้ายแรงกัับทุกุ ประเทศทั่่ว� โลก ระเบิิดลููกที่�่ 3 คืือ วิิกฤตเศรษฐกิจิ ข้้าวยากหมากแพง เกิิดความเหลื่อ� มล้ำ��ำ ทางเศรษฐกิจิ ปััญหาการตกงาน ความไม่เ่ ท่่าเทีียมกันั ของรายได้้ระหว่า่ งเมืืองและชนบท และระเบิดิ ลููกที่�่ 4 วิกิ ฤตความขัดั แย้้งทางการเมืืองการปกครอง ที่่�เกิิดขึ้�นทั้้�งภายในประเทศ และระหว่่างประเทศของประเทศมหาอำำ�นาจ จนมีีทิิศทางที่่�จะนำำ� ไปสู่�สงครามโลกครั้�งที่่� 3 ได้้ วิิกฤตทั้้�ง 4 ประการล้้วนมีีความสััมพัันธ์์เชื่ �อมโยงกัันเป็็นพลวััตร นัับวัันจะทวีีความ รวดเร็ว็ รุนุ แรงในการก่อ่ หายนะให้้กัับมนุุษยชาติแิ ละโลก หากจะเปรีียบเทีียบ วิิกฤตหรืือระเบิดิ ทั้้�ง 4 ลููก ก็เ็ ปรีียบได้้กัับความทุกุ ข์์ ซึ่่�ง ทุกุ ข์์ คืือ ความจริิงคู่�โลก เมื่�อมนุุษย์เ์ กิดิ มาย่อ่ มเผชิิญกัับ ความจริิงข้้อนี้้�โดยมิิอาจหลีีกเลี่่�ยงได้้ การแสวงหาทางออกเพื่่�อให้้พ้้นทุุกข์์ จึึงเป็็นหน้้าที่่�ของ มนุษุ ย์ท์ ุกุ คน การค้้นพบมรรควิธิีีในการพ้้นทุกุ ข์์หรืือฝ่า่ วิกิ ฤตทั้้ง� 4ตลอดจนวิกิ ฤตภายในของมนุษุ ย์์ คืือ วิิกฤตด้้านจิิตวิิญญาณและคุณุ ธรรม ซึ่�ง่ ในหลวงรััชกาลที่�่ 9 ท่่านทรงค้้นพบปรััชญาใหม่ท่ ี่จ�่ ะ นำ�ำ พาโลกให้้พ้้นจากทุกุ ข์ภ์ ัยั และวิกิ ฤตได้้ ด้้วยแนวคิดิ ใหม่ท่ ี่จ�่ ะสร้้างความสมดุลุ ปรัชั ญาที่จ�่ ะช่ว่ ย ฟื้น�้ ฟููเยีียวยารักั ษาโลกใบนี้้ใ� ห้้เกิดิ ความยั่ง� ยืืนทั้้ง� ด้้านสิ่่ง� แวดล้้อมด้้านสังั คมวัฒั นธรรมด้้านเศรษฐกิจิ และด้้านการเมืืองการปกครอง โดยพระองค์ท์ รงเรีียกปรััชญานี้้�ว่่า “ปรััชญาเศรษฐกิจิ พอเพีียง” ซึ่่�งเป็็นทางเลืือกใหม่่ เปรีียบดั่่�งแสงสว่่างที่่�ช่่วยนำำ�ทางพามนุุษยชาติิผ่่านพ้้นวิิกฤตทั้้�งภายนอก และภายในจิติ วิญิ ญาณของมนุษุ ย์์ ปรััชญาเศรษฐกิิจพอเพีียง ได้้รัับการศึึกษาค้้นคว้้าวิจิ ััย ทดลองและพิิสููจน์จ์ นเกิิดเป็็น ทฤษฎีใี หม่ใ่ นการพัฒั นาประเทศไทยและพัฒั นาโลก โดยไม่ใ่ ช่เ่ พีียงการพัฒั นาในด้้านการเกษตร (เกษตรทฤษฎีีใหม่)่ แต่่ยังั มีีทฤษฎีีอื่น� ๆภายใต้้ปรัชั ญาเศรษฐกิิจพอเพีียงที่่ค� รอบคลุุมการพััฒนา

ในหลายมิิติิ อัันจะก่่อให้้เกิิดความพอเพีียง มั่่�งคั่่�ง และยั่ �งยืืน ทั้้�งด้้านดิิน ด้้านน้ำำ�� ด้้านป่่า และด้้านคน จนเป็น็ ที่่�ยอมรัับของนานาอารยประเทศ รวมถึงึ องค์์การสหประชาชาติิก็็ยกย่่องว่า่ ปรัชั ญาเศรษฐกิิจพอเพีียงเป็น็ หนทางใหม่่ ในการพัฒั นาโลกไปสู่�เป้้าหมายแห่ง่ ความยั่�งยืืนได้้ ทฤษฎีีทั้ง� ด้้านดินิ น้ำ��ำ ป่า่ และคน ได้้ผ่า่ นการพิสิ ููจน์ม์ าตลอดระยะการทรงงานกว่า่ 70 ปีี ในการครองราชย์ข์ องในหลวงรัชั กาลที่�่ 9 และพสกนิกิ รชาวไทยได้้น้้อมนำ�ำ มาสู่�การพัฒั นาในพื้น�้ ที่ต�่ ่า่ งๆ กระจายอยู่�ทั่ว� ประเทศ ทั้้ง� ในพื้น้� ที่�่ป่า่ เขาต้้นน้ำ�ำ�ลำำ�ธาร ที่ร�่ าบลุ่่�มแม่น่ ้ำำ�� ชายฝั่�งทะเล จนถึึงพื้้�นที่่� ท้้องทะเลทั้้ง� อ่่าวไทยและอัันดามันั มีีการนำ�ำ ทฤษฎีใี หม่ไ่ ปใช้้เพื่่อ� การพัฒั นาในหลายประเทศ ทั้้ง� การแก้้ปัญั หาความยากจน ความอดอยากหิวิ โหย แก้้ปัญั หาด้้านภััยพิบิ ัตั ิแิ ละสิ่�งแวดล้้อม การพิิสููจน์์ทฤษฎีใี หม่ท่ ี่�่เกิิดขึ้น� จึึง ทำำ�ให้้เกิดิ การพัฒั นาอย่่างเป็็นระบบ เป็็นขั้้น� เป็น็ ตอน ดังั เช่น่ บัันได 9 ขั้�นสู่่�ความพอเพีียง มั่�งคั่�ง และยั่ง� ยืืน ที่ท�่ ำ�ำ ให้้เห็น็ การพัฒั นาแบบค่่อยเป็น็ ค่่อยไปตามลำ�ำ ดัับขั้้�น โดยการสร้้างพื้น�้ ฐานชีีวิติ พื้้�นฐานประเทศให้้มั่่�นคงแข็็งแรงบนฐานของภููมิิและสัังคมก่่อน แล้้วค่่อยพััฒนาสู่�ความเจริิญ ขั้น� ที่่�สููงขึ้น� ตามลำำ�ดับั จนเป็็นแนวทางการพััฒนาที่ไ่� ม่่ก้้าวกระโดดหรืือลืืมรากเหง้า เพีียงเพราะ ต้้องการแข่ง่ ขันั เพื่่อ� ให้้ได้้ชัยั ชนะ และมุ่�งไปสู่�ความเจริญิ และเติบิ โตในด้้านเศรษฐกิจิ เพีียงอย่า่ งเดีียว จากการพิิสููจน์์ ทดลอง และประยุุกต์์ใช้้ทฤษฎีีใหม่่สู่�การปฏิิบััติิในหลากหลายพื้้�นที่่� หลายชุุมชนทั่่�วประเทศ ทำำ�ให้้เกิิดเคล็็ดวิิชาและนวััตกรรมมากมาย ตั้้�งแต่่การทำำ�ฝนหลวง นวััตกรรมในการจััดการป่่าต้้นน้ำำ�� นวััตกรรมด้้านการจััดการดิินแต่่ละประเภท นวััตกรรมใน การจััดการน้ำำ�� และเทคนิิคนวััตกรรมในการพััฒนามนุุษย์์ในหลากหลายรููปแบบที่่�เหมาะสมกัับ แต่ล่ ะภููมิสิ ังั คม แนวทางการพัฒั นาตามหลักั ปรัชั ญาเศรษฐกิจิ พอเพีียงและทฤษฎีใี หม่่ จึงึ สามารถ นำ�ำ ไปประยุกุ ต์์ใช้้ให้้เหมาะสมตามแต่ล่ ะพื้น้� ที่่�สัังคมวัฒั นธรรมตามฐานะและกำำ�ลังั ของแต่่ละคน แต่่ละประเทศ แม้้บนพื้�้นที่�่และสังั คมที่่�ขาดแคลน ก็็ยัังสามารถปรัับปรุงุ และประยุกุ ต์ไ์ ปสู่�การ พััฒนาให้้เหมาะสมกัับตนเอง หรืือเรีียกว่า่ “แบบคนจน” การพึ่่ง� พาตนเองในระดับั บุคุ คล ครอบครัวั และชุมุ ชน ไปจนถึงึ ระดับั ประเทศ เป็น็ พื้น�้ ฐาน ที่�่สำำ�คััญในการเสริิมสร้้างรากฐานการพััฒนาของบุุคคลและประเทศไทยให้้มีีความเข้้มแข็็ง ฐานการเรีียนรู้้�เพื่่�อการพึ่่�งตนเองทั้้�ง 9 ฐานปฏิิบััติิการ อัันประกอบด้้วย ฐานฅนติิดดิิน ฅนเอาถ่่าน ฅนมีีไฟ ฅนรัักษ์์แม่่ธรณีี ฅนมีีน้ำำ��ยา ฅนรัักษ์์ป่่า ฅนรัักษ์์น้ำำ�� ฅนรัักษ์์แม่่โพสพ ฅนรักั ษ์ส์ ุขุ ภาพ การพึ่่ง� ตนเอง คืือ ความพอเพีียงขั้น� พื้น้� ฐานที่�่จะทำ�ำ ให้้เกิดิ การพัฒั นาต่่อยอดขึ้�นไปใน ขั้น� เจริิญก้้าวหน้้าได้้ การพึ่่ง� ตนเองทำ�ำ ให้้เกิิดคุุณค่า่ ศัักดิ์�ศรีีและความภาคภููมิิใจของประชาชน และประเทศ การพึ่่ง� ตนเองได้้ของประชาชนและประเทศเมื่อ� ต้้องเผชิญิ กับั วิกิ ฤตและภัยั พิบิ ัตั ิติ ่า่ งๆ จะให้้ประเทศนั้้น� ๆ สามารถผ่่านพ้้นวิิกฤตไปได้้ ประเทศจะมีีรากฐานที่�เ่ ข้้มแข็ง็ มั่น� คงและยั่ง� ยืืน เกิดิ การอนุรุ ัักษ์์ ฟื้�้นฟูู และพัฒั นาที่ม่�ั่น� คงและถาวร

การจััดการออกแบบชีีวิติ และการจััดการพื้�น้ ที่ต�่ ามหลักั ภููมิสิ ัังคม หรืือ โคก หนอง นา จะเป็น็ การนำ�ำ เอาความรู้ห� ลักั ปรัชั ญา ทฤษฎีใี หม่่ วิธิ ีีปฏิบิ ัตั ิอิ ย่า่ งเป็น็ ขั้้น� เป็น็ ตามหลักั บันั ได 9 ขั้น� สู่�ความพอเพีียง มั่�งคั่ง� และยั่ง� ยืืน เคล็็ดวิชิ าและนวัตั กรรม การทำ�ำ งานให้้เหมาะสมกับั ฐานะและ กำำ�ลััง การทำำ�แบบคนจน ตลอดจนการพึ่่�งตนเองตามหลัักปฏิิบััติิ 9 ฐานเรีียนรู้้� ความรู้้�ด้้าน หลักั กสิกิ รรมธรรมชาติิ มาสู่�การออกแบบพื้น�้ ที่ช�่ ีีวิติ ที่เ�่ รีียกว่า่ โคก หนอง นา โมเดล การออกแบบ พื้้�นที่่�จึึงเป็็นการนำำ�ความรู้้�ทุุกศาสตร์์ มาปรัับแต่่งและออกแบบให้้เหมาะสมกัับชีีวิิต กัับสัังคม และโลก โดยหััวใจสำ�ำ คัญั ของการออกแบบพื้้�นที่ช�่ ีีวิติ คืือ ประโยชน์ส์ ููง ประหยัดั สุุด ศิลิ ปะงามตา ซึ่่�งองค์์ความรู้้�ต่่างๆได้้ถููกรวบรวมไว้้ในหนัังสืือเล่่มนี้้�แล้้ว และเชื่ �อว่่าหากท่่านศึึกษา ทบทวนและนำำ�ไปปฏิิบััติิอย่่างสม่ำ�ำ� เสมอจะทำ�ำ ให้้ท่า่ นผ่่านพ้้นวิกิ ฤตก่่อประโยชน์์และสร้้างความ เจริญิ ให้้แก่ต่ ัวั ท่า่ น ครอบครัวั สังั คม ประเทศ และโลก ขอเพีียงท่า่ นนำ�ำ ความรู้ไ� ปสู่�การลงมืือปฏิบิ ัตั ิิ อย่่างเป็็นขั้้น� เป็็นตอน และ ททท. ทำ�ำ ทันั ทีี (ไตรภพ โคตรวงษา) ประธานมููลนิิธิกิ สิิกรรมธรรมชาติิ 12 เมษายน 2564

สารบัญ หนา ภาค 1 แนวคิดทฤษฎกี ารขบั เคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง 1 4 บทท่ี 1 หลกั ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงและทฤษฎใี หม 6 1.1 ส.ค.ส. 2547, วกิ ฤตระเบดิ สล่ี กู 14 1.2 ปรชั ญา 3 ระบบ (ทุนนยิ ม สงั คมนิยม เศรษฐกจิ พอเพียง) 14 1.3 แนวคดิ ทฤษฎแี ละนวตั กรรมศาสตรพ ระราชา วา ดว ยเรอ่ื งดนิ นา้ํ ปา คน 16 แนวคดิ ทฤษฎแี ละนวตั กรรมศาสตรพ ระราชาทเ่ี กย่ี วขอ งกบั การอนรุ กั ษแ ละพฒั นาดนิ 21 แนวคดิ ทฤษฎแี ละนวตั กรรมศาสตรพ ระราชาทเ่ี กย่ี วขอ งกบั การอนรุ กั ษแ ละพฒั นานา้ํ 24 แนวคดิ ทฤษฎแี ละนวตั กรรมศาสตรพ ระราชาทเ่ี กย่ี วขอ งกบั การอนรุ กั ษแ ละพฒั นาปา 26 แนวคดิ ทฤษฎแี ละนวตั กรรมศาสตรพ ระราชาทเ่ี กย่ี วขอ งกบั การอนรุ กั ษส ง่ิ แวดลอ ม 30 31 พลังงาน และการเปลี่ยนแปลงสภาพภมู ิอากาศ 32 แนวคดิ ทฤษฎีและนวตั กรรมศาสตรพระราชาทเ่ี ก่ยี วขอ งกับการพฒั นาคน 33 1.4 ทฤษฎีใหม 35 1.5 วิธปี ฏิบัตอิ ยา งเปน ขัน้ เปนตอน 36 1.6 การทาํ แบบคนจน ตามพระราชดํารสั 37 38 • เอามอ้ื สามคั คี 38 บทท่ี 2 หลกั กสกิ รรมธรรมชาติ 38 2.1 หลักกสกิ รรมธรรมชาติ เลยี้ งดินใหด นิ เลี้ยงพืช 40 43 • หม ดนิ แหง ชามนํา้ ชาม 45 • คาถาเลีย้ งดิน 46 • ‘เกษตรกรรม’ กับ ‘กสกิ รรม’ • ตัวหาํ้ ตัวเบียน การจดั การแมลงดวยระบบนเิ วศทีส่ มดุล 2.2 นิยาม 5 2.3 ปา 3 อยา ง ประโยชน 4 อยา ง 2.4 การปลกู ไม 5 ระดับ 2.5 10 ข้ันตอน การตรวจแปลง

บทที่ 3 หลักบันได 9 ข้ันสคู วามพอเพยี ง หนา บทท่ี 4 พัฒนา 3 ขมุ พลัง (พลงั กาย พลงั ใจ พลงั ปญ ญา) 47 บทที่ 5 ยทุ ธศาสตรก ารขบั เคลื่อนปรัชญาเศรษฐกิจพอเพยี ง สูการปฏิบตั ิ 52 57 ภาค 2 การพึ่งตนเอง 67 บทท่ี 6 9 ฐานเรียนรูสูเศรษฐกิจพอเพียง 68 6.1 ฅนติดดิน - ปนดิน…เปนบาน 73 6.2 ฅนเอาถา น - แปลงกิ่งไมเปนถา นและนํา้ สม ควันไม 79 6.3 ฅนมีไฟ - ไบโอดีเซล พลงั งานทดแทน 84 6.4 ฅนรักษแ มธ รณี - เลี้ยงดินใหด ินเล้ยี งพชื 88 6.5 ฅนมีนา้ํ ยา - นา้ํ ยาอเนกประสงคล ดรายจา ยในครวั เรอื น 92 6.6 ฅนรักษป า - สรางปา 3 อยาง ประโยชน 4 อยา ง (ภาคปฏิบัต)ิ 95 6.7 ฅนรักษนาํ้ - การจดั การและการอนุรักษน า้ํ 99 6.8 ฅนรักษแมโพสพ - นาขาวอินทรยี  กชู วี ชี าวนาไทย 107 6.9 ฅนรักษสุขภาพ - วิถสี ขุ ภาพแบบพอเพียง 123 ภาค 3 หลกั กสิกรรมธรรมชาติสู โคก หนอง นา 124 144 บทท่ี 7 หลักการออกแบบและการออกแบบ โคก หนอง นา เบ้ืองตน 146 7.1 หลักการออกแบบตามหลักภูมสิ งั คม 167 7.2 การสาํ รวจพืน้ ที่กอนการออกแบบ 168 7.3 ข้ันตอนการออกแบบ โคก หนอง นา ดวยตนเอง 169 7.4 ภาพตวั อยา งการเปลี่ยนแปลงของจัดการพืน้ ทใ่ี นรูปแบบ โคก หนอง นา หนังสือและแหลง อางอิง ภาคผนวก ถอดรหัสพระราชนิพนธพระมหาชนก

ภาค แนวคิิดทฤษฎีี การขัับเคลื่อ�่ น เศรษฐกิจิ พอเพียี ง

บทที่่� 1 หลักั ปรัชั ญาเศรษฐกิจิ พอเพียี ง และทฤษฎีีใหม่่

ความเป็็นมา นับั แต่ป่ ระกาศใช้้แผนพััฒนาเศรษฐกิิจแห่่งชาติฉิ บับั ที่่� 1 ในปีี พ.ศ. 2504 เป็น็ ต้้นมา ประเทศไทยได้้เข้้าสู่�การพััฒนาเศรษฐกิิจแบบใหม่่ เจริิญรอยตามทุุนนิิยมแบบตะวัันตก และ มุ่�งสร้้างความร่ำ�ำ� รวยทางวััตถุุเงิินทอง โดยมีีคำ�ำ ขวััญของการพััฒนาในยุุคนี้้�ว่่า “งานคืือเงิิน เงิินคืืองาน บัันดาลสุุข” เร่่งการใช้้ทรััพยากรธรรมชาติิในการวางโครงร้้างพื้้�นฐาน มีีการสร้้าง ถนนหนทาง และระบบสาธารณููปโภคมากมาย วิถิ ีีการผลิิตดั้้ง� เดิมิ ที่�่เน้้นการมีีพอกินิ มาเป็น็ เพื่่�อ “การค้้า” “การส่่งออก” ผลจากการใช้้แนวทางการพััฒนาประเทศไปสู่�ความทัันสมััยตามแบบ ตะวัันตก ก่่อให้้เกิิดการเปลี่่�ยนแปลงแก่ส่ ัังคมไทยอย่า่ งมากในทุกุ มิติ ิิ ไม่ว่ ่า่ จะเป็น็ ด้้านเศรษฐกิจิ การเมืือง วััฒนธรรม สัังคมและสิ่�งแวดล้้อม ทรััพยากรอัันมีีค่่าของประเทศถููกแปรเปลี่�่ยนเป็็น “ทุุน” เพื่่�อการค้้า อุุตสาหกรรม และการส่่งออก วััฒนธรรมการอยู่�อย่่างร่่มเย็็นเป็็นสุุขของ การเอื้อ�้ เฟื้อ้� เผื่อ� แผ่่ มีีเมตตาธรรมต่อ่ กันั ได้้ค่อ่ ย ๆ จางหายไป และถููกแทนที่ด�่ ้้วย “ผลประโยชน์”์ ที่ว�่ ัดั ด้้วย “เงินิ ” พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่�่ 9 ทรงเข้้าใจบริิบทของสัังคมไทยในทุุกมิิติิ และทรงหยั่�งรู้�้ด้้วยปรีีชาญาณถึึงผลของการพััฒนาตามกระแสโลกาภิิวััฒน์์ที่่�กำ�ำ ลัังดำำ�เนิินไป อย่่างเข้้มข้้นว่า่ ประเทศไทยกำ�ำ ลัังพาตนเองเข้้าสู่� “วิิกฤต” ในทุกุ ๆ ด้้านอย่่างไร กสิิกรรมธรรมชาติิ 2

หลังั สงครามเย็น็ ประเทศไทยเดินิ เข้้าสู่�ภาวะความแตกแยกทางความคิดิ ระหว่า่ งทุนุ นิยิ ม และคอมมิิวนิิสต์์อย่่างรุุนแรง มีีการก่่อตั้้�งพรรคคอมมิิวนิิสต์์แห่่งประเทศไทยเพื่่�อต่่อสู้้� คััดง้ าง ความเชื่อ� ของระบบทุนุ นิยิ ม ความแตกต่า่ งทางความคิดิ 2 ขั้ว� ก่อ่ ให้้เกิดิ ความรุนุ แรงทางการเมืือง ที่่พ� ัฒั นากลายมาเป็็นเหตุุการณ์ว์ ิปิ โยค 14 ตุุลาคม 2516 และ 6 ตุลุ าคม 2519 ในปีี 2517 พระองค์์พระราชทานแนวคิิด “เศรษฐกิิจพอพีียง” ให้้เป็็นทางออกของ แนวทางการพััฒนาประเทศ หลักั ปรัชั ญาเศรษฐกิจิ พอเพีียงและทฤษฎีใี หม่่ เป็น็ องค์ค์ วามรู้ท� ี่พ�่ ระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หัว รััชกาลที่่� 9 ทรงศึึกษา ค้้นพบ ทดลอง และพิิสููจน์์จนเห็็นว่่าได้้ผลจริิง แล้้วจึึงพระราชทานแก่่ ปวงชนชาวไทยและชาวโลก ให้้สามารถออกจาก “ทุกุ ข์”์ ดำ�ำ เนินิ ชีีวิติ บน “ทางสายกลาง”อยู่�ในวิถิ ีี ที่่�ถููกที่�่ควร ให้้ชีีวิติ มีีความ “พอดีี” เกิดิ ความสุขุ สงบ มั่�นคงและยั่�งยืืน ในการน้้อมนำ�ำ หลัักเศรษฐกิิจพอเพีียงมาเป็็นแนวทางปฏิิบััติิในการพลิิกฟื้้�นคืืนชีีวิิตให้้ แผ่่นดิิน เครืือข่า่ ยกสิิกรรมธรรมชาติจิ ะอาศัยั หลักั คิิด หลักั ธรรม และหลักั ทำำ� 6 องค์์ประกอบ ดังั นี้้� กสิกิ รรมธรรมชาติิ 3

1.1 ส.ค.ส. 2547 วิกิ ฤตระเบิดิ สี่ล่� ูกู คำ�ำ เตือื นจากพระราชา ถึึงวิิกฤตทั้ง�้ 4 ด้า้ นที่ต�่ ้อ้ งเตรีียมการรัับมือื “มีีระเบิดิ เกือื บทั่่�วโลก”... ส.ค.ส.ดัังกล่่าว ทรงประดิิษฐ์ข์ึ้น� ด้้วยคอมพิิวเตอร์์ มีีข้้อความว่่า “ส.ค.ส. พ.ศ. 2547 สวัสั ดีีปีใี หม่”่ ใต้้ลงมาเป็น็ ภาพแผนที่บ�่ ริเิ วณคาบสมุทุ รอินิ โดจีีน บนพื้น�้ ที่เ�่ ป็น็ ภาพตารางช่อ่ งเล็ก็ ๆ ด้้านบนทั้้�งสองด้้านมีีเสาธงปักั อยู่� มีีภาพระเบิิดและควันั ล้้อมรอบคาบสมุทุ รอิินโดจีีนทั้้�ง 4 ด้้าน ด้้านบนซ้้าย มีีข้้อความว่า่ “มีีระเบิดิ เกือื บทั่ว�่ โลก” ใต้้ภาพระเบิดิ ลงมาเป็น็ ภาพเรืือสำ�ำ เภาขนาดใหญ่่ แล่น่ มาจากทางทิศิ ตะวันั ตกเฉีียงใต้้ ที่ใ�่ บเรืือด้้านหลังั มีีอักั ษร ม.ช. ปรากฏอยู่� บนคาบสมุทุ รอินิ โดจีีนเป็น็ ภาพแผนที่ป�่ ระเทศไทยสีีขาว ที่ข�่ นานกับั ส่ว่ นที่เ�่ ป็น็ ด้้ามขวาน เป็น็ เส้้นตรงสามเส้้นบนแผนที่่ป� ระเทศไทยมีีข้้อความว่า่ “สามัคั คีีเป็น็ พลังั ค้ำ��ำ จุนุ แผ่น่ ดินิ ไทย” เส้้นตรงทั้้ง� สามเส้้นนั้้น� เปรีียบเป็น็ เสาหลัักของประเทศ ขณะที่ค�่ วามสามัคั คีีของคนในชาติเิ ป็น็ พลังั ที่ร�่ ่ว่ มกันั ค้ำ��ำ จุนุ ให้้ประเทศไทยเป็น็ ปึกึ แผ่น่ มั่่น� คง ด้้านล่า่ งลงมามีีข้้อความว่า่ “ขอจงมีีความสุขุ ความเจริญิ ” บรรทัดั ต่อ่ มาเป็น็ อักั ษรภาษาอังั กฤษ ว่า่ “Happy New Year” และมีีภาพสุุนัขั ขนาบข้้างละตัวั กสิกิ รรมธรรมชาติิ 4

กรอบล่่างด้้านใน มีีข้้อความว่่า ก.ส. 9 ปรุุง 291929 ธ.ค.2546 มหาวิทิ ยาลััยปููทะเลย์์ บ้้านเชีียง และมีีภาพสุนุ ัขั ขนาบ 2 ข้้างคำ�ำ ว่า่ ห้้าพัันปีี ตัวั หนึ่่ง� ไม่ม่ ีีปลอกคอ อีีกตัวั หนึ่่�งมีีปลอกคอ ส่ว่ นกรอบล่า่ งด้้านนอก เป็น็ ภาพสุนุ ัขั ขนาดลดหลั่น� กันั รวม 7 ตัวั ตัวั ใหญ่ส่ ุดุ ยืืนเต็ม็ ตัวั อยู่�ด้านซ้้าย ตัวั ถัดั ไปค่อ่ ยๆลดหลั่น� ขนาดเล็ก็ ลงไปเรื่อ� ยๆ จนถึงึ ตัวั สุดุ ท้้ายด้้านขวาสุดุ เป็น็ สุนุ ัขั ตัวั เล็ก็ นอนหมอบอยู่� ถอดรห ัสั 1) มีีระเบิิดเกือื บทั่ว่� โลก 2) ระเบิิด 4 ทิศิ ประเทศไทยและโลกใบนี้้� จะเสื่อ� มทรุดุ ลงไปเรื่อ� ยๆ เพราะมนุษุ ย์์ ไม่ส่ นใจเรื่อ� งศีีลธรรม คุณุ ธรรม และ จะมีีวิกิ ฤตที่ม�่ นุษุ ยชาติกิ ำ�ำ ลังั เผชิญิ 4ประการ(ระเบิดิ ทั้้ง� 4ลููกในส.ค.ส.)ซึ่ง�่ พระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หัว รัชั กาลที่่� 9 ทรงเตืือนคนไทยผ่่าน ส.ค.ส. พ.ศ. 2547 แล้้ว 1. วิิกฤตสิ่ง� แวดล้อ้ ม (Environmental Crisis) ภัยั ธรรมชาติิ อากาศแปรปรวน ภาวะโลกร้้อน การเปลี่่�ยนแปลงของผิวิ โลก สารพันั ปัญั หาจะหนัักขึ้�นเรื่อ� ยๆ รวมทั้้ง� โรคระบาดทั้้�งในคน ในสัตั ว์์ และในพืืชซึ่่ง� เป็น็ แหล่่งอาหารของคนและสัตั ว์์ ฯลฯ 2. วิกิ ฤตสังั คม (Social Crisis) ภัยั สังั คม ยาเสพติดิ อาชญากรรม ปัญั หาเยาวชน ปัญั หาคอรัปั ชั่น� การเสื่�อมคุณุ ธรรม ฯลฯ 3. วิกิ ฤตเศรษฐกิิจ (Economic Crisis) ข้้าวยากหมากแพง สังั คมมุ่�งกำำ�ไรสููงสุดุ เบีียดเบีียน แก่ง่ แย่ง่ แข่ง่ ขันั ชิงิ ดีีชิงิ เด่น่ เป็น็ สังั คม “บริโิ ภคนิยิ ม บันั เทิงิ นิยิ ม สุขุ นิยิ ม เงินิ นิยิ ม บ้้าเงินิ บ้้าวัตั ถุ”ุ เห็น็ เพื่่�อนมนุษุ ย์เ์ ป็็นเพีียงทรััพยากร(มนุษุ ย์)์ เป็น็ สิินค้้า เป็น็ ผู้�้บริิโภค ผู้ข�้ ายมีีหน้้าที่ก�่ ระตุ้น� กิเิ ลส ของเพื่่อ� นมนุุษย์์ วิิกฤตเศรษฐกิิจลุุกลามไปทั่่ว� โลก ค่่าเงินิ หลายประเทศตกต่ำ�ำ�ในอนาคตเงิินทอง จะไม่ม่ ีีค่า่ “เงินิ ทองเป็น็ ของมายา ข้้าวปลาสิขิ องจริิง” ฯลฯ 4. วิิกฤตความขััดแย้้งทางการเมือื ง การปกครอง (Political Crisis) ความขััดแย้้งทางความคิิด ความเชื่อ� ทางศาสนา และวัฒั นธรรม การแย่่งชิิงแหล่่งน้ำ�ำ� อาหาร ที่่�ดินิ และเมล็็ดพันั ธุ์์�พืืช วิกิ ฤต การเมืืองภายในประเทศและระหว่า่ งประเทศ สงครามนิวิ เคลีียร์์ สงครามเชื้อ้� โรค ฯลฯ 3) มช เรืือสำ�ำ เภาที่่�แล่น่ มาจากทางทิิศตะวัันตกเฉีียงใต้้ มีีอัักษร มช บนใบเรืือ หมายถึึง “เรืือโนอาห์์” ในแบบไทยพุุทธ โดย มช คืือ มหาวิิชชาลััยปููทะเลย์์ อัันเป็็นที่่�สถิิตย์์ของความรู้้�อัันยิ่่�งใหญ่่ ซึ่�ง่ จะขนคนที่ม่� ีีเสบีียงบุญุ แล่น่ ฝ่่าทะเลไฟแห่่งวััฏสงสารไปสู่�ฝั่�ง 4) สามัคั คีีเป็็นพลังั ค้ำ�ำ� จุุนแผ่น่ ดิินไทย หากขาดความสามััคคีี วิิกฤตต่่างๆจะทำำ�ให้้ประเทศไทยแตกออกเป็น็ เสี่ย่� งๆได้้ในอนาคต เราจะ เผชิญิ หน้้ากับั ปัญั หาที่ต�่ ้้องแก้้ไขแบบหายใจหายคอไม่ท่ ันั ทั้้ง� ปัญั หาภายในและภายนอกประเทศ ทั้้�ง 4 เรื่อ� ง 5) เสาสามเสา สถาบันั ชาติิ ศาสนา พระมหากษัตั ริิย์์ จะเป็็นพลังั ค้ำ�ำ�จุุนแผ่่นดินิ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 5

6) มหาวิชิ ชาลัยั ปูทู ะเลย์์ และ 8) ห้า้ พัันปีี ส.ค.ส.ฉบับั นี้้� มีีความเชื่อ� มโยงกับั \"พระราชนิพิ นธ์พ์ ระมหาชนก\" เป็น็ ปริศิ นาธรรมที่�่ รอพระปราชญ์์ นักั ปราชญ์์ พระดีีคนดีีในสังั คม ร่ว่ มกันั ไขปริศิ นา และรอทุกุ ภาคส่ว่ นในสังั คมร่ว่ มกันั ประดิษิ ฐาน \"มหาวิิชชาลััยปููทะเลย์์\"อัันเป็็นที่�อ่ าศัยั แห่ง่ ความรู้อ�้ ัันยิ่่�งใหญ่่นำ�ำ มาซึ่�ง่ การปฏิิวัตั ิิระบบการศึกึ ษา และนำ�ำ พาประเทศไทยให้้กลัับมาเจริญิ รุ่�งเรืืองด้้วยพระพุทุ ธศาสนา และยั่�งยืืนอยู่�ได้้ถึงึ 5,000 ปีี 7) บ้้านเชีียง ชุมุ ชนพอเพีียง ชุมุ ชนพุทุ ธ ที่พ�่ึ่่ง� พาตัวั เองได้้ 100 เปอร์เ์ ซ็น็ ต์์ ทั้้ง� ปัจั จัยั 4 และพลังั งาน มีีความพร้้อม ทั้้�งกายภาพและองค์์ความรู้้� มีีเสบีียงบุุญและความสามััคคีีของคนในชุมุ ชน อันั เป็น็ ปััจจัยั ที่�่จะ สามารถฝ่่าวิกิ ฤตการณ์ต์ ่่างๆ ที่่จ� ะเกิิดขึ้�นจากเหตุุการณ์์ \"มีีระเบิิดเกืือบทั่่�วโลก\" 8) คุุณทองแดงจำ�ำ นวน 7 ตัวั ที่่ค� ่่อยๆหมอบและขนาดตัวั เล็็กลง ระยะเวลาที่�เ่ หตุุการณ์์มีีระเบิดิ เกืือบทั่่ว� โลกจะทยอยปะทุขุึ้น� ขณะที่่�ความจงรัักภักั ดีีต่่อสถาบันั ค่อ่ ยๆลดลง ซึ่ง�่ หมายความว่า่ พระปราชญ์์ นักั ปราชญ์ผ์ ู้ท�้ ี่พ�่ อจะมีีสติปิ ัญั ญา ตีีความ ส.ค.ส.ฉบับั นี้้อ� อก จะมีีเวลาเตรีียมความพร้้อมสำ�ำ หรับั การรัับมืือวิิกฤตดัังกล่่าว 7 ปีี 2547+7 ซึ่ง�่ ก็็คืือ 2554 นั่่�นเอง ในปีี 2554 ประเทศไทยประสบวิิกฤตน้ำำ��ท่ว่ มใหญ่่ และหลังั จากนั้้�น วิกิ ฤตที่่�เป็็นระเบิิดทั้้�ง 4 ลููก ทั้้�งสัังคม การเมืือง เศรษฐกิิจ ภัยั ธรรมชาติโิ รคระบาดก็ว็ นเวีียนเกิดิ ขึ้�นครบทั้้ง� 4 ลููก ตามที่�่ พระองค์ท์ ่า่ นได้้ทรงเตืือนไว้้ผ่า่ น ส.ค.ส ปีี 2547 และพระองค์ท์ รงแนะแนวทางพัฒั นาและแก้้ปัญั หา ของบ้้านเมืืองไว้้ทั้้ง� หมดแล้้ว ผ่า่ นพระราชนิพิ นธ์์ พระมหาชนก เศรษฐกิจิ พอเพีียง และ ทฤษฏีีใหม่่ ที่ม่� า: Man in Flame www.gotoknow.org หมายเหตุุ: อ่า่ นรายละเอีียดการถอดรหััสการพััฒนาประเทศผ่า่ นบทพระราชนิิพนธ์์ พระมหาชนก ในภาคผนวก 1.2 ปรััชญา 3 ระบบ (ทุุนนิยิ ม สังั คมนิยิ ม เศรษฐกิจิ พอเพีียง) ปรััชญาเบื้้�องหลัังของการสถาปนาระบบเศรษฐกิิจพอเพีียง เพื่่�อให้้เป็็นมรรควิิธีีและ วิิถีีในการดำำ�เนิินชีีวิติ ของมนุษุ ยชาติิเพื่่อ� การอยู่่�รอดร่ว่ มกันั อย่่างมั่�งคงและยั่�งยืืน กสิิกรรมธรรมชาติิ 6

การจัดวางภาพเชนน้ี นําเสนอโดยมูลนธิ กิ สิกรรมธรรมชาติ เพื่อแสดงใหเ ขา ใจงา ยถงึ ระบบเศรษฐกจิ หลกั ของโลกทง้ั 2 ระบบทม่ี คี วามขดั แยง กนั มาตลอด และระบบเศรษฐกจิ พอเพยี ง ซ่ึงเปน ทฤษฎีใหมของพระบาทสมเด็จพระเจา อยหู ัว รัชกาลที่ 9 อยูดา นลาง หมายความถึงการ เปนฐานรากของอีกสองระบบ ในแนวคิดที่วา ไมวาจะทําการคาขายหรือกระจายรายไดอยาง เทาเทียมกจ็ ําเปนตอ งทําใหเ กดิ ความพอเพียงกอนจึงจะมคี วามมนั่ คงได โดยมูลนิธิกสิกรรมธรรมชาติไดตีความหัวใจของระบบเศรษฐกิจพอเพียง ดวยคําวา “Our Loss is Our Gain”“ขาดทนุ คอื กาํ ไร” หรอื “ย่งิ ใหไ ปย่ิงไดมา” ทีน่ อ มนาํ มาจากหลกั คดิ หลักทรงงาน รวมทั้งพระจริยวัตรอันงดงามของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว รัชกาลที่ 9 ซง่ึ ทรงมแี ตการทําเพื่อผอู น่ื ด่ังหลกั การทรงงานขอหน่งึ คือ “ขาดทนุ คอื กาํ ไร” ปรัชญาพอเพียง เริม่ ตน จาก “ความพอ” เมอื่ พอแลว เราจะโลภนอ ยและไมม คี วามคิด ไปเอาเปรียบ เบยี ดเบยี นผอู นื่ แตจ ะมีความยนิ ดปี รีดาในการ “ให” กสิกิ รรมธรรมชาติิ 7

และหากเราดำำ�เนินิ ชีีวิิตตามหลักั ความพอเพีียงได้้ เราก็จ็ ะรู้้จ� ักั ความพอ เมื่อ� มีีเกินิ พอ ก็จ็ ะนำ�ำ ไปให้้ผู้้�อื่�น เมื่�อต่า่ งคนต่า่ งรู้จ�้ ัักพอและรู้้�จักั ให้้โดยไม่ห่ วังั สิ่ง� ตอบแทน ก็็จะทำ�ำ ให้้กลายเป็น็ ต่า่ งคนต่า่ งเป็น็ ผู้ร�้ ับั ด้้วยเช่น่ กันั จนเกิดิ เป็น็ สังั คมของการแบ่ง่ ปันั การ “ให้้” ที่ด�่ ููเหมืือน “สููญเสีีย” แท้้จริงิ คืือการ “ได้้” (our loss is our gain) นั่่น� เอง ผลของการดำ�ำ เนินิ ชีีวิติ ตาม “ปรัชั ญาพอเพีียง” จึงึ ไม่ไ่ ด้้หยุดุ ที่ค�่ วามพอเพีียงส่ว่ นบุคุ คล แต่ย่ ังั เผื่อ� แผ่ไ่ ปถึงึ การแบ่ง่ ปันั “ให้้ผู้อ�้ื่น� ” และ “สังั คม” ด้้วย สังั คมที่ม�่ ีีความพอเพีียงและแบ่ง่ ปันั จึงึ เกิดิ ความร่ม่ เย็น็ สงบสุขุ ย้้อนกลับั มาเป็น็ ความสุขุ แด่่ “ผู้ใ�้ ห้้” 1) ระบบทุุนนิยิ ม (Capitalism) แนวคิิดระบบทุุนนิิยมมีีต้้นกำำ�เนิิดจากประเทศอัังกฤษ โดย อาดััม สมิิธ ในหนัังสืือ ทางเศรษฐศาสตร์์ The Wealth of Nation (ความมั่�งคั่�งของประเทศ) ที่เ�่ สนอให้้ปััจเจกชนมีีสิทิ ธิ์์� ในการครอบครองทุนุ และปัจั จัยั การผลิติ แลกเปลี่ย�่ นการค้้าแบบเสรีีโดยมีีกำ�ำ ไรสููงสุดุ เป็น็ เป้า้ หมาย เน้้นการแข่ง่ ขันั เพราะเชื่อ� ว่า่ การแข่ง่ ขันั ก่อ่ ให้้เกิดิ ประสิทิ ธิภิ าพสููงสุดุ แนวคิดิ ของอดัมั สมิธิ ได้้รับั การพััฒนาขยายเป็็นทฤษฎีีการค้้าระหว่่างประเทศที่�่นำ�ำ ไปสู่�การขยายตััวระบบเศรษฐกิิจแบบ ทุุนนิิยมในขอบข่า่ ยทั่่�วโลกจนเป็น็ “ทุุนนิิยมโลก” โดยมีีตัวั ชี้้�วัดั ความเจริิญ คืือ ตััวเลขการเติิบโต ทางเศรษฐกิิจ (GDP : Gross Domestic Product) ที่�่หมายถึงึ การจัับจ่่ายใช้้สอย การสร้้างรายได้้ ของคนในประเทศ ยิ่�งใช้้มากซื้�อ้ มาก เศรษฐกิิจยิ่่�งดีี หัวั ใจของหลัักคิดิ ทุนุ นิยิ มคืือ “กำำ�ไรสููงสุดุ ” เมื่อ� ต้้องการกำ�ำ ไรมาก ก็ต็ ้้องผลิติ มาก ระบบทุนุ นิยิ มจึงึ เปลี่ย�่ นระบบการผลิติ ให้้เป็น็ อุตุ สาหกรรม ให้้ค่า่ กับั ประเทศอุตุ สาหกรรม(IndustrializedCountry)ว่า่ เป็น็ ประเทศที่เ�่ จริญิ ประเทศที่ท�่ ันั สมัยั (Modern Country) ประเทศที่่�พััฒนาแล้้ว (Developed Country) จึงึ มุ่�งเน้้นการใช้้ทรััพยากร ธรรมชาติิและทรัพั ยากรมนุุษย์เ์ พื่่อ� การผลิิต เพื่่�อตอบสนองความต้้องการของมนุุษย์ใ์ ห้้มากที่ส่� ุดุ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 8

\"พีีระมิดิ ระบบทุุนนิิยม\" ถููกตีีพิิมพ์์ลงหนัังสืือพิิมพ์์ในปีี ค.ศ. 1911 แสดงชนชั้้�นปกครองอยู่่�สููงสุดุ รองลงมาคืือพระ ทหาร ผู้�ประกอบการนายทุุน และเกษตรกรอยู่�ต่ำ��ที่ส่� ุุด ข้้อดีี ข้้อเสีีย ของระบบทุุนนิิยม ข้้อดีี ข้้อเสีีย 1. สร้้างการเติิบโตของเศรษฐกิจิ 1. ก ารเติิบโตทางเศรษฐกิจิ ต้้องใช้้ทรััพยากร 2. เกิดิ การสร้้างนวััตกรรมและเทคโนโลยีี จำ�ำ นวนมหาศาลในการผลิติ จนกลายมาเป็น็ เพื่่อ� ตอบสนองความสะดวกสบาย ปัญั หาสิ่ง� แวดล้้อม 3. เกิิดการสะสมความมั่ง� คั่ง� 2. ป ระชาชนเสพติดิ ความสะดวกสบาย จนเกิดิ 4. การแข่ง่ ขัันก่่อให้้เกิดิ ประสิิทธิิภาพ เป็น็ ทััศนคติวิ ่่าเงินิ ซื้อ�้ ทุุกอย่า่ งได้้ 3. เกิิดเป็็นความเหลื่�อมล้ำ��ำ ทางสังั คมระหว่่าง กลุ่�มชนต่า่ งๆ และก่อ่ ให้้เกิดิ ปััญหาค่่านิิยม ความร่ำ��ำ รวย ทำำ�ให้้เกิดิ ปัญั หา “มืือใครยาว สาวได้้สาวเอา” 4. ก ารแข่ง่ ขันั ที่�ม่ ากเกินิ จนมองข้้ามศีีลธรรม เป็็นที่ม�่ าของปััญหาทุุจริิต คอร์์รััปชั่น� กสิิกรรมธรรมชาติิ 9

วถิ ใี นระบบทนุ นยิ มทเ่ี นน การบรโิ ภค การตอบสนองความตอ งการของมนษุ ยใ นทางวตั ถุ อยางไมมีที่สิ้นสุด เปรียบไดกับคําสอนในทางพระพุทธศาสนา ก็คือ กามสุขัลลิกานุโยค คือการ เพลิดเพลินในกามคุณเต็มที่ เชื่อเรื่องความสุข ความเจริญ อันเกิดจากกาม จากวัตถุ ลาภ ยศ เปรยี บเหมอื นสายพณิ ทข่ี งึ หยอ นเกนิ ไป โดยพระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู วั รชั กาลท่ี 9 ทรงนยิ าม ระบบคดิ แบบนว้ี า เศรษฐกจิ “ตาโต” กสิกิ รรมธรรมชาติิ 10

2) ระบบสัังคมนิิยม (Socialism) ระบบสัังคมนิิยม มีีรากฐานมาจากแนวคิิดลััทธิิคอมมิิวนิิสต์์โดยนัักคิิด นัักปรััชญา นัักเศรษฐศาสตร์์การเมืืองชาวเยอรมััน Karl Marx ผู้้�เสนอแนวคิิดสัังคมที่่�ปราศจากชนชั้้�น รัฐั คืือเจ้้าของปัจั จัยั การผลิติ และ ประชาชนทุกุ คนได้้รับั การดููแลจากรัฐั อย่า่ งเสมอภาคเท่า่ เทีียมกันั ในความเป็็นจริงิ ของโลกปััจจุุบััน ยังั ไม่่มีีสังั คมใดที่�เ่ ป็น็ ไปตามอุุดมคติิของลััทธิิคอมมิวิ นิสิ ต์อ์ ย่า่ ง แท้้จริิง ลััทธิคิ อมมิิวนิสิ ต์ใ์ นยุุคของ Karl Marx เกิิดขึ้�นเพื่่�อต่อ่ ต้้านการกดขี่่� เอาเปรีียบผู้้�ใช้้แรงงาน ในบริบิ ทของสัังคมยุุคปฏิิวัตั ิิอุตุ สาหกรรม Marx เชื่�อว่า่ ระบบสัังคมนิยิ มเป็็นขั้้�นตอนพัฒั นาการ ของระบบทุุนนิิยม มาสังั คมนิิยม และคอมมิวิ นิสิ ต์์ ในที่่�สุุด ท่า่ มกลางกระแสความขัดั แย้้งของโลกในทศวรรษที่ผ�่ ่า่ นมาระบบทุนุ นิยิ มที่ส�่ ร้้างความมั่ง� คั่ง� ให้้กัับ “นายทุุน” รวมทั้้�งการถืือสิิทธิ์์�ไปแย่่งชิิงทรััพยากรของประเทศในโลกที่่�สามในรููปแบบ การล่า่ อาณานิิคม จนทำำ�ให้้ประชาชนในหลายประเทศ เช่น่ จีีน ลาว เวีียดนาม เกาหลีีเหนืือ คิิวบาและอีีกหลายประเทศในยุโุ รปตะวันั ออกออกมาต่่อสู้�้ต่่อต้้านโดยรัับเอาแนวคิดิ สังั คมนิยิ ม คอมมิิวนิิสต์์ มาเป็็นเครื่�องมืือในการคััดง้้าง และเมื่่�อได้้รัับชััยชนะ ก็็สถาปนาการปกครองและ เรีียกตนเองว่่าเป็็นประเทศสัังคมนิิยม ประยุุกต์์เอาแนวคิิดสัังคมนิิยม ที่่�มีีรััฐเป็็นศููนย์์รวม ควบคุมุ ปััจจััยการผลิิต ทรััพยากรทั้้�งหมดไว้้ที่่ส� ่ว่ นกลาง และใช้้หลัักการกระจายรายได้้ให้้ทุกุ คน “มีีอยู่่�มีีกิินตามความจำำ�เป็็น” เป็็นพื้้�นฐานในการจััดระบบเศรษฐกิิจของประเทศ ประชาชนใน ประเทศสังั คมนิยิ มที่�่สุดุ โต่่ง เช่น่ เกาหลีีเหนืือ ประชาชนยัังไม่่มีีกรรมสิิทธิ์์ใ� นที่ด่� ิิน รััฐเป็น็ ผู้้�จััดสรร ที่�ท่ ำำ�มาหากินิ ในลัักษณะ “คอมมููน” ให้้ประชาชนใช้้ประโยชน์์ในทางเกษตรกรรม วิถิ ีีชีีวิติ แบบสังั คมนิยิ มสุดุ โต่ง่ เปรียบได้้กับั คำ�ำ สอนในทางพระพุทุ ธศาสนาก็ค็ืืออัตั ตกิลิ มถานุโุ ยค คืือการเชื่อ� เรื่อ� งทางหลุดุ พ้้นโดยการทรมานตัวั เองเบีียดเบีียนตัวั เองแบบทุกุ รกิริ ิยิ าเหมืือนสายพิณิ ที่ข�่ ึงึ ตึงึ เกินิ ไป โดยพระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หัว รัชั กาลที่�่ 9 ทรงนิยิ ามระบบคิดิ แบบนี้้ว� ่า่ “เศรษฐกิจิ สมัยั หินิ ” กสิิกรรมธรรมชาติิ 11

ข้อ้ ดีี ข้้อเสีีย ของระบบสังั คมนิยิ ม ข้้อดีี ข้้อเสีีย 1. มีการใช้้ทรััพยากรแบบจำ�ำ กััด ทำำ�ให้้ไม่เ่ กิิด 1. ประชาชนอยู่�แบบ “พอมีีพอกิิน” ปััญหาสิ่�งแวดล้้อมมากเหมืือนในประเทศ เพีียงแค่ใ่ นระดัับพื้น�้ ฐาน ทุุนนิยิ ม 2. ขาดแรงจููงใจในการพััฒนาศักั ยภาพของตน 2. ประชาชนอยู่�ในทัศั นคติิ ไม่่โลภมาก ไม่่ฟุ้ �งเฟ้อ้ 3. ผลผลิิตได้้เพีียงพอกัับความต้้องการพื้้�นฐาน 3. หากได้้ผู้�น้ ำำ�ดีี มีีคุณุ ธรรม ประเทศจะไม่ม่ ีี แต่่อาจจะขาดการพััฒนาคุุณภาพให้้ดีีขึ้้�น ปััญหาความเหลื่อ� มล้ำำ��ทางเศรษฐกิจิ และ 4. ประชาชนรู้้�สึกึ ขาดอิิสรภาพ สังั คม ทุกุ คนเหมืือนๆกันั หมดและการจัดั การ ใช้้ทรััพยากรของประเทศจะมีีประสิิทธิิภาพ 3) ระบบเศรษฐกิิจพอเพีียง (Sufficiency Economy) พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� 9 ทรงสถาปนา “เศรษฐกิิจพอเพีียง” ขึ้�นบนแผ่น่ ดิินไทย ท่่ามกลางความขััดแย้้งและแตกแยกทางความคิดิ แบบสุดุ โต่ง่ ของโลก 2 ขั้�ว คืือระบบทุนุ นิยิ ม กัับระบบสัังคมนิยิ มให้้เป็น็ “ทางสายกลาง” แบ่ง่ ได้้เป็็น 2 ขั้น� คืือ ขั้น� พื้น้� ฐาน ซึ่ง่� เป็น็ เรื่อ� งระดัับบุคุ คล และขั้�นก้้าวหน้้าซึ่่ง� เป็น็ ระดัับสัังคม โดยความพอเพีียง จะเกิดิ ขึ้�นได้้ต้้อง อาศัยั เงื่�อนไขหรืือเหตุุ 2 ประการ คืือ “ความรู้”้� และ “คุุณธรรม” เศรษฐกิจิ พอเพีียงเป็น็ ระบบเศรษฐกิจิ ที่ป�่ ระสานเศรษฐกิจิ กับั จิติ ใจเข้้าด้้วยกันั และดำ�ำ เนินิ ชีีวิติ บนทางสายกลาง มัชั ฌิมิ าปฏิปิ ทา ไม่ส่ ุดุ โต่ง่ ไปข้้างใดข้้างหนึ่่ง� เข้้าใจความต้้องการพื้น�้ ฐานของมนุษุ ย์์ ที่ต�่้้องการปัจั จัยั 4 อย่า่ งเพีียงพอและมีีคุณุ ภาพ ขณะเดีียวกันั จิติ ใจของมนุษุ ย์ห์ ากไม่ม่ ีีคุณุ ธรรมกำ�ำ กับั กสิิกรรมธรรมชาติิ 12

ก็จ็ ะโลภ ฟุ้�งเฟ้อ้ และมีีความต้้องการอย่า่ งไม่ม่ ีีที่ส�่ิ้น� สุดุ ในขณะที่ท�่ รัพั ยากรที่จ�่ ะมาสนองความต้้องการ ของมนุุษย์์มีีอยู่�อย่่างจำำ�กััด เศรษฐกิิจพอเพีียงของพระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� 9 จึงึ เป็น็ ระบบที่่�สร้้างสมดุลุ ความลงตัวั ระหว่า่ งความต้้องการเรื่อ� งปากท้้อง และจิติ ใจคุณุ ธรรม ความรู้จ�้ ักั “พอ” เข้้าด้้วยกันั เพื่่อ� ให้้มนุษุ ย์ส์ ามารถดำ�ำ รงชีีวิติ ภายในโลกใบนี้้ไ� ด้้อย่า่ งมั่น� คง ยั่ง� ยืืน โดยไม่่ทำำ�ลายโลกไปเสีียก่่อน ดัังคำำ�อธิิบายของนัักวิิชาการชั้้�นนำำ�จากประเทศนิิวซีีแลนด์์ Dr. Gavin Kenny ผู้ท�้ รงคุณุ วุฒุ ิขิ อง IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change หน่ว่ ยงานคณะกรรมการระหว่่างรััฐบาลว่า่ ด้้วยการเปลี่่�ยนแปลงของสภาพภููมิิอากาศ) ที่ไ�่ ด้้กล่า่ วไว้้เมื่�อวันั ที่�่ 3 มีีนาคม 2550 ว่่า “เศรษฐกิิจพอเพีียงคืือทางออกของวิิกฤตโลก เพราะเศรษฐกิิจพอเพีียงสำำ�หรัับผม คืือสมดุุลระหว่่างคำำ� 2 คำำ� คืือ ecology (นิเิ วศวิิทยา) และ economy (เศรษฐกิิจเศรษฐศาสตร์์) คุณุ ทราบไหมว่่า รากศัพั ท์์ของคำ�ำ ทั้้�ง 2 คำ�ำ มีีที่่ม� าจากคำ�ำ เดีียวกันั คำำ�ว่่า eco เป็็นคำำ�ภาษากรีีก แปลว่่าบ้้าน คำำ�ว่า่ ecology คืือการสร้้างความเป็็นระเบีียบให้้กัับบ้้าน ขณะที่่� economy คืือ ระบบการจััดการสิ่่ง� ต่า่ งๆในบ้้าน ทั้้�งสองคำำ�เป็็นการสะท้้อนความเข้้าใจที่�ถ่ ููกต้้องของคนโบราณ ต่อ่ ความสััมพัันธ์์ระหว่า่ งธรรมชาติกิ ัับวััตถุสุิ่ง� ของ ที่�เ่ รารวบยอดความคิิดอยู่�ในคำ�ำ ว่า่ economy ทฤษฎีีเศรษฐกิิจพอเพีียงของพระเจ้้าแผ่่นดิินไทยจึึงเป็็นทฤษฎีีที่่�ยอดเยี่่�ยมที่่�สะท้้อน ความสัมั พันั ธ์ท์ ี่ส�่ มดุลุ ระหว่า่ งระบบนิเิ วศวิทิ ยาและการดำ�ำ รงชีีวิติ ของมนุษุ ย์ไ์ ด้้อย่า่ งเหมาะเจาะลงตัวั การดำำ�รงชีีวิิตที่่�เคารพและนอบน้้อมต่่อธรรมชาติิ เข้้าใจกฎเกณฑ์์ธรรมชาติิซึ่่�งเป็็นกฎเกณฑ์์ พื้�้นฐานของทฤษฎีี เศรษฐกิิจพอเพีียง ไม่เ่ พีียงแต่่เป็น็ ทฤษฎีที ี่�่ก้้าวหน้้าทันั สมััยต่่อการแก้้ปััญหา สถานการณ์ท์ ี่โ�่ ลกกำ�ำ ลังั เผชิญิ อยู่� ยังั เป็น็ สิ่่ง� ที่ผ�่ มเชื่อ� ว่า่ ในไม่ช่ ้้านานาประเทศจะเอาเป็น็ เยี่ย�่ งอย่า่ ง และเจริิญรอยตาม...” ในระบบทุุนนิยิ ม มนุษุ ย์ป์ ัจั จุบุ ัันพััฒนาความสามารถในการสร้้างปัจั จััย 4 ให้้ก้้าวหน้้า ทัันสมัยั อย่่างยิ่ง� ยวด แต่่การละเลยมิติ ิดิ ้้านจิิตใจ ส่่งเสริิมให้้ผู้�ค้ นเสพติิดและยึดึ ติิด “เงิินตรา” เป็น็ เป้้าหมายชีีวิติ ทำำ�ให้้มนุุษย์์กำำ�ลังั เข้้าตาจนไม่่สามารถ “ดำำ�รงรัักษา” ปััจจัยั 4 ที่�่สร้้างไว้้ได้้ อย่า่ งถาวรยั่ง� ยืืน เพราะขาด“ความรู้”� ที่ถ�ูู่กต้้องและวกวนอยู่�ใน“โมหภููมิ”ิ คืือไร้้สำ�ำ นึกึ และคุณุ ธรรม ดั่ง� การเปรีียบเทีียบในพระราชนิิพนธ์์ “พระมหาชนก” “นัับแต่่อุุปราชจนถึึงคนรัักษาช้้างคนรัักษาม้้า และนัับแต่่คนรัักษาม้้าจนถึึงอุุปราช และโดยเฉพาะเหล่า่ อมาตย์์ ล้้วนจาริกิ ในโมหภููมิทิั้้ง� นั้น� พวกนี้ข� าดทั้้ง� ความรู้�วิชิ าการ ทั้้ง� ความรู้�ทั่ว�่ ไป คือื ความสำ�ำ นึึกธรรมดา พวกนี้้ไ� ม่่รู้�้แม้้แต่ป่ ระโยชน์ส์ ่ว่ นตน พวกนี้้ช� อบผลมะม่่วงแต่่ก็็ทำำ�ลาย ต้้นมะม่ว่ ง” ความรู้�วิชิ าการ คืือ รู้ว� ่า่ จุดุ กำ�ำ เนิดิ ของมนุษุ ย์์ คืือ ธรรมชาติิ การดำ�ำ รงอยู่�ของมนุษุ ย์ต์ ้้องอาศัยั ธรรมชาติิ ต้้องสอดคล้้องกับั ธรรมชาติิ การเข้้าใจโลกกายภาพที่เ�่ ราเรีียกว่า่ “ธรรมชาติ”ิ ดินิ น้ำ��ำ ป่า่ อากาศ สรรพสัตั ว์์ คน แม้้กระทั่่ง� จุลุ ินิ ทรีีย์ต์ ัวั เล็ก็ ๆว่า่ ทำ�ำ งานอย่า่ งไร และเชื่อ� มร้้อยเชื่อ� มโยงกันั อย่า่ งไร การดำ�ำ รงชีีวิติ โดยไม่ส่ อดคล้้องกับั ธรรมชาติิ เป็น็ เหตุใุ ห้้มนุษุ ย์พ์ าตนเองเข้้าสู่� “วิกิ ฤต” อย่า่ งไร กสิิกรรมธรรมชาติิ 13

ความรู้�ทั่่�วไป คืือ สามััญสำ�ำ นึกึ ธรรมดา หรืือจิติ วิิญญาณ “คุุณธรรม” ของความรู้ด�้ ีี รู้�้ชอบ รู้�้หลักั เหตุแุ ละผล รู้้�สร้้าง รู้�้รักั ษา และรู้พ้� ัฒั นาอย่่างเหมาะสม เงื่�อนไข 2 ประการของเศรษฐกิจิ พอเพีียง เป็น็ “หัวั ใจ” ของการพััฒนาอย่า่ งยั่�งยืืน และเป็น็ คำ�ำ ตอบของทางรอดให้้มนุุษย์์ออกจากวิกิ ฤตได้้ 1.3 แนวคิดิ ทฤษฎีี และนวััตกรรมศาสตร์พ์ ระราชา ว่า่ ด้ว้ ยเรื่อ� งดิิน น้ำำ�� ป่่า คน แนวคิิด ทฤษฎีี หลัักการทรงงาน รวมทั้้�ง นวััตกรรม ที่่�พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััว รัชั กาลที่่� 9 ทรงทุ่�มเทสร้้างให้้กับั พสกนิิกรชาวไทยตลอดรัชั สมัยั การครองราชย์์ และได้้ทิ้้ง� ให้้เป็็น มรดกของประเทศและมนุษุ ยชาติิ ได้้รับั การขนานนามว่า่ “ศาสตร์พ์ ระราชา” อันั เป็น็ องค์ค์ วามรู้� ในการดำำ�เนิินชีีวิิต การแก้้ปััญหา ที่่�ครอบคลุุมทั้้�งโลกกายภาพภายนอก ดิิน น้ำำ�� ป่่า สรรพสััตว์์ และ ภายในจิติ ใจของ “คน” ที่่�มีีความรู้�แ้ ละคุณุ ธรรมเป็็นตัวั กำ�ำ กับั ศาสตร์พ์ ระราชา นอกเหนืือ จากแนวคิิด ทฤษฎีียัังครอบคลุุมรวมถึงึ สิ่�งประดิิษฐ์์ และนวััตกรรมมากมายของพระองค์ท์ ่่านที่�่ ได้้สร้้างประโยชน์์ต่่อพสกนิิกรคนไทยและมนุุษยชาติิ จนได้้รัับการยกย่่อง และได้้รัับการถวาย รางวััลมากมาย ที่ส่� ำำ�คัญั นวััตกรรมเหล่า่ นั้้�นเหมาะสมกับั ภููมิสิ ังั คมไทย แก้้ไขทุุกข์์ของประชาชน ได้้จริิง และสามารถนำ�ำ ไปปรัับใช้้ต่่อยอดขยายผลในวงกว้้างได้้ มููลนิิธิิกสิิกรรมธรรมชาติิขอรวบรวมแนวคิิด ทฤษฎีีและนวััตกรรมศาสตร์์พระราชา เฉพาะในส่ว่ นที่ม�่ ููลนิธิ ิฯิ และเครืือข่า่ ยน้้อมนำ�ำ มาปฏิบิ ัตั ิโิ ดยคำ�ำ นึงึ ถึงึ เงื่อ� นไข ปัจั จัยั แวดล้้อม ภููมิสิ ังั คม และภารกิิจของมููลนิธิ ิิฯ เป็น็ หลักั รวมทั้้�งอธิบิ าย ขยายความ “ศาสตร์์พระราชา” ให้้เข้้าใจง่า่ ย เหมาะแก่่การนำำ�ไปใช้้และขยายผลในสไตล์์ “บ้้านๆ” ทั้้�งนี้้�คำำ�อธิิบายและความเข้้าใจบางส่่วน อาจจะไม่ต่ รงกัับคำำ�อธิบิ ายและความเข้้าใจของสาธารณะ และกลุ่�มคนที่�่มีีวิถิ ีีในการน้้อมนำำ�เอา หลัักเศรษฐกิิจพอเพีียงไปใช้้แตกต่า่ งกันั แนวคิิด ทฤษฎีี และนวัตั กรรมศาสตร์์พระราชาที่�่เกี่่�ยวข้้องกับั การอนุุรัักษ์แ์ ละพััฒนาดินิ ดิินเปรี้�ยวหรืือดิินพรุุ เป็็นสภาพธรรมชาติิของดิินที่่�เกิิดจากการมีีอิินทรีียวััตถุุสะสม จำ�ำ นวนมากเป็น็ เวลานานจนแปรสภาพเป็น็ ดินิ อิินทรีีย์์ที่�ม่ ีีความเป็็นกรดกำ�ำ มะถันั สููง เมื่�อดิินแห้้ง กรดกำ�ำ มะถันั จะทำ�ำ ปฏิกิ ิริ ิยิ ากับั อากาศทำ�ำ ให้้แปรสภาพเป็น็ ดินิ เปรี้ย� วจัดั ทำ�ำ การเกษตรได้้ผลน้้อย ไม่่คุ้�มทุุน พบมากในภาคตะวัันออกและภาคใต้้ และบริิเวณที่�่ราบลุ่่�มชายฝั่�งทะเล กสิิกรรมธรรมชาติิ 14

ในการแก้้ปัญั หาดินิ เปรี้�ยว พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หัวั รัชั กาลที่่� 9 ทรงพระราชทาน แนวพระราชดำำ�ริิ \"แกล้้งดินิ \" โดยศููนย์์ศึึกษาการพััฒนาพิิกุลุ ทองฯ ดำำ�เนิินการสนองพระราชดำำ�ริิ โครงการแกล้้งดินิ เพื่่อ� ศึึกษาการเปลี่ย่� นแปลงความเป็น็ กรดของดิิน เริ่�มจากวิิธีีการแกล้้งดิินให้้เปรี้�ยวด้้วยการทำ�ำ ให้้ดิินแห้้งและเปีียกสลัับกัันไปเพื่่�อเร่่ง ปฏิกิ ิริ ิยิ าทางเคมีีของดินิ ซึ่ง�่ จะไปกระตุ้น� ให้้สารไพไรต์์ (Pyrite หรืือ FeS2) ทำ�ำ ปฏิกิ ิริ ิยิ ากับั ออกซิเิ จน (O2) ในอากาศ ปลดปล่อ่ ยกรดกำำ�มะถััน (Sulphuric Acid) ออกมา ทำำ�ให้้ดินิ เป็็นกรดจัดั จนถึึง ขั้น� \"แกล้้งดิินให้้เปรี้ย� วสุุดขีีด” จนกระทั่่�งถึงึ จุุดที่�่พืืชไม่่สามารถเจริญิ งอกงามได้้ จากนั้้น� จึงึ ค่่อย ปรับั ปรุุงดิินดังั กล่่าวให้้สามารถปลููกพืืชได้้ พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� 9 ทรงมีีพระราชดำำ�ริิเกี่่�ยวกัับการพััฒนา และรณรงค์์การใช้้หญ้้าแฝกเป็็นครั้�งแรกเมื่่�อวัันที่่� 22 มิิถุุนายน 2534 ว่่าหญ้้าแฝกเป็็นหญ้้า ของไทย สามารถใช้้อนุรุ ักั ษ์ด์ ินิ และน้ำ��ำ ได้้ดีี รากยาวได้้ถึงึ 3 เมตร ช่ว่ ยในการยึดึ เกาะและป้อ้ งกันั การชะล้้างพัังทลายของดิิน ช่ว่ ยเก็็บความชื้น้� ใต้้ดิิน กรมพััฒนาที่�่ดิินเป็็นหน่่วยงานแรกที่่�ทำ�ำ การ รวบรวมหญ้้าแฝกจากหลายจังั หวัดั จากการสำ�ำ รวจพบว่า่ มีีพันั ธุ์์�กระจายอยู่�ทั่ว� ประเทศ ซึ่ง�่ ขณะนี้้� สามารถรวบรวมได้้กว่่า 100 สายพัันธุ์์� โดยจะตั้้�งชื่ �อพัันธุ์์�ตามชื่ �อจัังหวััดที่่�พบ เพื่่อ� รักั ษาความชุ่�มชื้น้� ให้้ดินิ และกระตุ้�นการทำำ�งานของจุุลิินทรีีย์ใ์ นดิิน การห่่มดินิ เป็็น การป้้องกันั การระเหยของความชื้�้นที่่�อยู่�ในดิิน กระตุ้น� ให้้จุุลิินทรีีย์ท์ ี่ม�่ ีีประโยชน์์เติบิ โต จุุลิินทรีีย์์ ชอบอยู่�ในดิินที่ม�่ ีีความชุ่�มชื้�น้ เพราะช่ว่ ยให้้จุุลิินทรีีย์ท์ ำำ�งานและขยายตัวั ได้้อย่า่ งมีีประสิทิ ธิภิ าพ สร้้างความสมบููรณ์ใ์ ห้้ดินิ การห่ม่ ดินิ สามารถใช้้วัสั ดุธุ รรมชาติทิ ี่ย�่ ่อ่ ยสลายได้้ และหาได้้ง่า่ ยในพื้น�้ ที่�่ เช่น่ ฟางข้้าว ใบหญ้้า เศษใบไม้้ นำ�ำ มาคลุมุ หน้้าดินิ ไว้้ เพราะการเปลืือยหน้้าดินิ จะทำ�ำ ให้้ดินิ สููญเสีีย ความชื้�้น จุุลินิ ทรีีย์์จะตาย ต้้นไม้้ไม่่เจริญิ งอกงาม นอกจากนี้้� การห่ม่ ดินิ ยังั เป็น็ วิธิีีเพิ่่ม� อินิ ทรีียวัตั ถุใุ ห้้กับั ดินิ อีีกทางหนึ่่ง� เป็น็ การปรับั ปรุงุ ดินิ ก่อ่ นการเพาะปลููก หากใช้้ร่ว่ มกับั น้ำ��ำ หมักั สมุนุ ไพรรสจืืดจะได้้ผลดีียิ่่ง� ขึ้น� การห่ม่ ดินิ ยังั ช่ว่ ยป้อ้ งกันั ไม่ใ่ ห้้วัชั พืืชเติิบโต เพราะถููกวัสั ดุุห่ม่ ดินิ คลุุมแสงไว้้ เมื่อ� แสงแดดส่อ่ งไม่่ถึึงจึงึ ไม่่เติิบโต กสิกิ รรมธรรมชาติิ 15

วิธิีีการปรับั คุณุ ภาพดินิ เสื่อ� มโทรมที่ม�่ ีีลักั ษณะเป็น็ ดินิ ดานหน้้าดินิ พังั ทลายไร้้อินิ ทรีียวัตั ถุุ สามารถเริ่ม� ต้้นได้้ตั้ง�้ แต่ก่ ารทำ�ำ เกษตรแบบ \"ไม่ป่ อกเปลืือกเปลืือยดินิ \" ซึ่ง�่ พระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หัว รัชั กาลที่�่ 9 มีีพระราชดำ�ำ ริใิ ห้้ศููนย์ศ์ ึกึ ษาการพัฒั นาห้้วยทรายอันั เนื่่อ� งมาจากพระราชดำ�ำ ริิ ดำ�ำ เนินิ การ เป็น็ ตััวอย่า่ งให้้กัับประชาชนได้้เข้้าไปศึึกษา เรีียนรู้้� หากดินิ เสื่อ� มเป็น็ ดินิ ดาน สามารถปรับั คุณุ ภาพดินิ ได้้โดยให้้ปลููกหญ้้าแฝก เพื่่อ� ยึดึ หน้้าดินิ ป้อ้ งกันั การพังั ทลาย รากสามารถชอนไชได้้ลึกึ ช่ว่ ยให้้ดินิ ร่ว่ นซุยุ ขึ้น� น้ำ��ำ อากาศ และสิ่ง� มีีชีีวิติ เล็ก็ ๆ สามารถลงไปอาศัยั ได้้ ดิินจึึงสามารถฟื้น้� กลัับมามีีชีีวิิตได้้อีีกครั้ง� หากดิินคุุณภาพต่ำ��ำ จากการสะสมของสารเคมีีที่่�ใช้้มาอย่่างยาวนาน ทำ�ำ ให้้มีีสารตกค้้าง ที่เ่� ป็น็ อัันตรายในดิิน สามารถแก้้ไขได้้ตั้้ง� แต่ต่ ้้นเหตุุ คืือการหยุุดใช้้สารเคมีีในพื้น�้ ที่่� ส่่วนการกำำ�จัดั สารเคมีีที่ต�่ กค้้างสามารถทำ�ำ ได้้โดยใช้้น้ำ��ำ หมักั สมุนุ ไพรรสจืืดรดให้้ทั่่ว� พื้น�้ ที่เ�่ พื่่อ� เป็น็ การเติมิ จุลุ ินิ ทรีีย์์ ลงในดิิน และเพิ่่�มอิินทรีียวััตถุุ เช่่น ปุ๋๋�ยหมััก มููลสััตว์์ เพื่่�อเร่่งกระบวนการย่่อยสลาย รวมทั้้�ง การปลููกพืืชเพื่่อ� ช่่วยดููดซัับสารเคมีี เช่น่ กล้้วยน้ำำ��ว้้า ดาวเรืือง บััวบก หญ้้าแฝก ธููปฤาษีี เป็็นต้้น “เลี้ย� งดินิ ให้ด้ ิินเลี้�ยงพืชื ” นั่่น� หมายถึึงหััวใจสำำ�คััญของการปลููกพืืชคืือ “ดินิ ” เมื่�อเรา ทำำ�ให้้ดิินดีีมีีความสมบููรณ์์แล้้ว พืืชก็็จะนำำ�สารอาหารไปใช้้ประโยชน์์ได้้ การดููแลดิินทำำ�ได้้โดย การรักั ษาความชุ่�มชื้น�้ และเพิ่่ม� อินิ ทรีียวัตั ถุใุ นดินิ เช่น่ การปลููกพืืชคลุมุ ดินิ การห่ม่ ดินิ ด้้วยฟางแห้้ง ใบไม้้แห้้ง ฯลฯ เพื่่�อป้้องกัันการระเหยของน้ำ��ำ ที่่ผ� ิิวดินิ จากนั้้น� ก็เ็ ติิมปุ๋๋ย� หมัักแห้้ง และสุุดท้้ายคืือ รดด้้วยปุ๋๋�ยหมัักน้ำำ��หรืือน้ำำ��หมัักสมุุนไพร เพื่่�อเพิ่่�มจุุลิินทรีีย์์ในดิิน ทำำ�ให้้กระบวนการย่่อยสลาย ดำำ�เนิินไปได้้ด้้วยดีี เราเรีียกกระบวนการนี้้�ว่่า “แห้้งชาม น้ำำ��ชาม” เมื่่�อมีีองค์์ประกอบครบ จุุลิินทรีีย์ก์ ็จ็ ะเข้้ามาอาศัยั ในดินิ สร้้างความสมดุลุ ให้้แก่่ผืืนดิิน แนวคิดิ ทฤษฎีี และนวัตั กรรมศาสตร์พ์ ระราชาที่�่เกี่ย่� วข้้องกับั การอนุุรัักษ์์และพััฒนาน้ำำ�� การขุุดหนองมีีวััตถุุประสงค์์เพื่่�อใช้้กัักเก็็บน้ำ��ำ ฝนที่�่ตกลงมาในพื้�้นที่่�ให้้ได้้ครบทั้้�ง 100 เปอร์์เซ็็นต์์ เพื่่�อให้้มีีน้ำำ��ใช้้โดยไม่่ต้้องพึ่่�งพาระบบจากภายนอก เป็็นหนึ่่�งในพื้้�นฐาน การพึ่่�งพาตนเอง โดยหลัักการขุุดหนองคืือ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 16

หนึ่่ง� ... ต้้องขุุดหนองให้้มีีปริมิ าตรสััมพันั ธ์์กับั ปริมิ าณน้ำำ�� ฝนที่ต�่ กลงในพื้น้� ที่่� โดยหนึ่่ง� พื้�้นที่ม�่ ีีได้้ มากกว่า่ หนึ่่�งหนอง และควรกระจายอยู่�ในตำำ�แหน่่งต่่างๆของพื้น้� ที่�ต่ ามความเหมาะสม สอง... การขุดุ หนองต้้องคำ�ำ นึงึ ถึงึ อัตั ราการระเหยของน้ำ��ำ สาม... ดินิ ที่ไ่� ด้้จากการขุุดให้้นำำ�มาถมเป็น็ โคกเพื่่อ� สร้้างป่่า 3 อย่่าง ประโยชน์์ 4 อย่า่ ง สี่�่...หนองควรมีีลัักษณะเลีียนแบบธรรมชาติิ คืือลึกึ ตื้น�้ ไม่่เท่่ากััน มีีขอบคันั เป็็นชั้้�น (ตะพักั ) เพื่่อ� ให้้มีีส่ว่ นที่แ�่ สงแดดส่อ่ งถึงึ พืืชน้ำ��ำ สามารถดำ�ำ รงชีีวิติ ได้้ กลายเป็น็ แหล่ง่ สร้้างอาหารและที่อ�่ าศัยั ของสััตว์์น้ำ��ำ “คลองไส้้ไก่”่ เป็็นคลองกักั เก็บ็ น้ำ��ำ รอบพื้น�้ ที่ต่� ามภููมิิปัญั ญาชาวบ้้าน โดยขุดุ คลองให้้มีี ลักั ษณะคดเคี้ย� วเหมืือนไส้้ไก่ไ่ ปทั่่�วพื้�้นที่่�เพื่่อ� ให้้น้ำำ��กระจายเต็ม็ พื้น�้ ที่�่ เพิ่่�มความชุ่�มชื้�้น ลดพลังั งาน ในการรดน้ำ��ำ ต้้นไม้้ ในปีี พ.ศ.2521 พระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� 9 ได้้ทรงดำ�ำ ริิเรื่�อง “ฝาย” ให้้ เป็น็ ทางเลืือกที่ส�่ ำ�ำ คัญั ในการฟื้น�้ ฟููป่า่ หยุดุ ไฟป่า่ สร้้างความหลากหลายทางชีีวภาพให้้กับั ระบบนิเิ วศ รวมทั้้ง� เป็น็ แหล่ง่ ส่ง่ น้ำ��ำ ให้้กับั เกษตรกร พระองค์ท์ ่า่ นทรงเสนอเครื่อ� งมืือที่จ�่ ะใช้้ในการอนุรุ ักั ษ์แ์ ละ ฟื้น�้ ฟููป่า่ ไม้้ที่ไ�่ ด้้ผลดีียิ่่ง� นั่่น� คืือให้้ใช้้ฝายกั้น� น้ำ��ำ (Check Dam) หรืืออาจเรีียกว่า่ ฝายชะลอความชุ่�มชื้น�้ ฝายชะลอน้ำ�ำ� หรืือฝายแม้้ว โดยใช้้ทรัพั ยากรที่เ่� อื้อ้� อำ�ำ นวยให้้เกิดิ ประโยชน์์สููงสุดุ การป้อ้ งกันั น้ำ��ำ ท่ว่ มโดยการก่อ่ สร้้างคันั กั้้น� น้ำ��ำ เป็น็ วิธิ ีีป้อ้ งกันั น้ำ��ำ ไม่ใ่ ห้้ไหลล้้นตลิ่่ง� เข้้าไปท่ว่ ม พื้น�้ ที่จ�่ นได้้รับั ความเสีียหาย เหมืือนกับั การเสริมิ ขอบตลิ่่ง� ของลำ�ำ น้ำ��ำ ให้้มีีระดับั ความสููงมากขึ้น� กว่า่ เดิมิ เพื่่อ� เพิ่่ม� เนื้อ�้ ที่ห�่ น้้าตัดั ของลำ�ำ น้ำ��ำ ให้้มีีขนาดใหญ่พ่ อที่จ�่ ะระบายน้ำ��ำ ไหลหลากจำ�ำ นวนมาก ให้้สามารถ ไหลผ่า่ นพื้้�นที่่บ� ริิเวณนั้้�นไปโดยไม่่ท่่วมพื้�้นที่ท�่ ี่่�ไม่่ต้้องการ กสิิกรรมธรรมชาติิ 17

เป็น็ การจัดั การพื้น�้ ที่ก�่ ารเกษตร โดยผสมผสานเกษตรทฤษฎีใี หม่ก่ ับั ภููมิปิ ัญั ญาพื้น�้ บ้้าน แปลงสู่่�คำำ�ที่ช่� าวบ้้านเข้้าใจได้้ง่า่ ย คืือ “โคก หนอง นา” โดยยึดึ หลัักว่่าดิินที่ข�่ ุุดทำำ�หนองน้ำ�ำ� นั้้น� ให้้นำำ�มาทำำ�โคก บนโคกให้้ปลููก “ป่า่ 3 อย่่าง ประโยชน์์ 4 อย่า่ ง” ตามแนวทางพระราชดำำ�ริิ รวมทั้้�งมีีการพััฒนาแหล่่งน้ำำ��ในพื้้�นที่่� ทั้้�งการขุุดลอกหนอง คูู คลอง และทำำ�ฝาย เพื่่�อกัักเก็็บน้ำ��ำ ไว้้ใช้้ยามหน้้าแล้้ง และเพิ่่�มการระบายน้ำำ��ยามน้ำ�ำ�หลาก ส่่วนพื้้�นที่น่� านั้้น� ให้้ยกหััว คัันนาให้้สููงและกว้้าง บนคัันนาและโดยรอบพื้�น้ ที่่�ปลููกพืืชผัักสวนครััว เลี้�ยงหมูู เลี้ย� งไก่่ เลี้�ยงปลา ทำ�ำ ให้้พออยู่� พอกิิน พอใช้้ พอร่ม่ เย็็น เป็็นเศรษฐกิิจพอเพีียงขั้น� พื้น้� ฐาน ก่อ่ นเข้้าสู่�ขั้น� ก้้าวหน้้า คืือ ทำำ�บุญุ ทำำ�ทาน เก็บ็ รักั ษา ค้้าขาย และเชื่�อมโยงเป็น็ เครืือข่่าย หลักั การบำ�ำ บัดั น้ำ��ำ เสีียโดยการทำ�ำ ให้้เจืือจาง (Dilution) ตามแนวทฤษฎีกี ารพัฒั นาอันั เนื่่อ� ง มาจากพระราชดำำ�ริิ “น้ำ�ำ�ดีีไล่่น้ำ�ำ� เสีีย” โดยใช้้หลักั การตามธรรมชาติแิ ห่่งแรงโน้้มถ่ว่ งของโลก (Gravity Flow) ใช้้น้ำำ�� ที่ม�่ ีีคุณุ ภาพดีีช่่วยผลักั ดัันน้ำ�ำ�เน่่าเสีียออกไปและช่่วยให้้น้ำ��ำ เสีียมีีสภาพ เจืือจางลง โดยการกำ�ำ หนดวงรอบเกี่ย�่ วกับั การไหลของน้ำ�ำ�ไปตามคลองต่่างๆ นัับแต่ป่ ากคลอง ที่น�่ ้ำำ��ไหลเข้้ามาจนถึึงปลายคลองที่่�น้ำ�ำ�ไหลออกได้้อย่า่ งเหมาะสม การที่น่� ้ำ�ำ�สามารถไหลเวีียนไป ตามลำ�ำ คลองได้้ตลอดย่่อมสามารถเจืือจางน้ำำ�� เน่า่ เสีียและชัักพาสิ่�งโสโครกไปได้้ซึ่่�งจะเป็็นวิิธีีการ ช่ว่ ยบรรเทาน้ำำ��เน่า่ เสีียในคลองต่่างๆ ตอนช่ว่ งฤดููแล้้งได้้เป็น็ อย่า่ งดีี หลัักการบำ�ำ บััดน้ำ�ำ�เสีียโดยการกรองน้ำำ��เสีียด้้วยผัักตบชวา (Filtration) ตามแนวทฤษฎีี การพัฒั นาอัันเนื่่�องมาจากพระราชดำ�ำ ริิ “บึงึ มักั กะสันั ” กล่่าวคืือ ให้้มีีการทดลองใช้้ผัักตบชวา ซึ่ง�่ เป็็นวัชั พืืชที่ต�่ ้้องกำ�ำ จััดอยู่�แล้้ว มาทำ�ำ หน้้าที่่ด� ููดซัับความสกปรก รวมทั้้ง� สารพิิษจากน้ำ��ำ เน่า่ เสีีย โดยทรงเน้้นให้้ทำำ�การปรัับปรุุงอย่่างประหยััด และไม่ก่ ่่อให้้เกิิดความเดืือดร้้อนแก่ป่ ระชาชน ที่�อ่ าศัยั อยู่�ริมบึึง แนวพระราชดำำ�รินิ ั้้�นทรงให้้ทำ�ำ โครงการง่า่ ยๆ โดยสููบน้ำ��ำ จากคลองสามเสนเข้้า บึงึ ทางหนึ่่ง� และสููบน้ำ��ำ ออกจากคลองสามเสนอีีกทางหนึ่่ง� ระยะห่า่ งกััน 100-200 เมตร หรืือ ฝังั ท่อ่ ระบายน้ำ��ำ ออกทางระบายน้ำ��ำ อโศก-ดินิ แดง โดยให้้มีีผักั ตบชวาอยู่่�บริเิ วณกลางบึงึ เพื่่อ� กรอง น้ำ��ำ เสีีย แต่ถ่ ้้าจำ�ำ เป็น็ ต้้องเก็บ็ ผักั ตบชวาขึ้น� บ้้างเป็น็ ครั้ง� คราวก็ใ็ ห้้นำ�ำ ไปใช้้ประโยชน์ต์ ่อ่ เช่น่ ทำ�ำ ปุ๋๋ย� หมักั หรืือเชื้อ้� เพลิิง แต่่อย่า่ นำำ�ไปทำำ�อาหารสััตว์เ์ พราะมีีธาตุโุ ลหะหนััก กสิกิ รรมธรรมชาติิ 18

ถืือเป็น็ กลไกที่ใ�่ ช้้ธรรมชาติชิ ่ว่ ยธรรมชาติิ โดยเริ่ม� จากการขุดุ ร่อ่ งน้ำ��ำ ขนาดเล็ก็ เพื่่อ� บังั คับั ทิศิ ทางการไหลของน้ำ�ำ�เสีียที่ต�่ ้้องการบำำ�บัดั ช่่วงที่น่� ้ำ�ำ�ไหลไปก็็จะได้้รับั สายลมช่ว่ ยเพิ่่ม� ออกซิเิ จน และเกิดิ การตกตะกอนระหว่่างทาง สาหร่่ายหรืือพืืชน้ำ�ำ�ขนาดเล็็กที่่ม� ีีตามธรรมชาติิจะช่ว่ ยดึงึ เอาสารอนิินทรีีย์์ไปใช้้ในการสัังเคราะห์์แสงและปล่่อยก๊๊าซออกซิิเจนออกมาซึ่�่งเป็็นการช่่วยเพิ่่�ม ออกซิเิ จนให้้น้ำ��ำ ไปในตัวั ส่ว่ นแสงแดดจะช่ว่ ยฆ่า่ เชื้อ�้ โรคและถููกนำ�ำ ไปใช้้ในกระบวนการสังั เคราะห์แ์ สง ของสาหร่า่ ยและพืืชน้ำำ�� ซึ่่�งเป็น็ การทำำ�ให้้น้ำำ�� ที่่เ� น่า่ เสีียมีีคุณุ ภาพที่่ด� ีีขึ้้�น บึึงประดิิษฐ์์ เป็็นระบบบำำ�บััดน้ำำ��ที่่�อาศััยยกระบวนการทางธรรมชาติิ ที่่�กำำ�ลัังได้้รัับ ความนิิยมในปััจจุุบััน โดยเฉพาะอย่่างยิ่�งในการใช้้ปรัับปรุุงคุุณภาพน้ำำ��ทิ้้�งที่่�ผ่่านการบำำ�บััดแล้้ว แต่ต่ ้้องการลดปริิมาณไนโตรเจนและฟอสฟอรัสั ก่่อนระบายออกสู่�แหล่่งรองรัับน้ำ��ำ ทิ้้�ง นอกจากนี้้� ระบบบึงึ ประดิษิ ฐ์์ยังั สามารถใช้้เป็น็ ระบบบำ�ำ บััดน้ำ��ำ เสีียในชั้้�นที่�่ 2 (Secondary Treatment) สำ�ำ หรับั บำ�ำ บัดั น้ำ��ำ เสีียจากชุมุ ชนได้้อีีกด้้วย ซึ่ง�่ ข้้อดีีของระบบนี้้� คืือ ไม่ซ่ ับั ซ้้อนและไม่ต่ ้้องใช้้เทคโนโลยีี ในการบำำ�บััดสููง บึงึ ประดิิษฐ์์ มีี 2 ประเภทได้้แก่่ แบบ Free Water Surface Wetland (FWS) ซึ่ง่� มีีลักั ษณะใกล้้เคีียงกับั บึึงธรรมชาติิ และแบบ Vegetated Submerged Bed System (VSB) ซึ่�่งจะมีีชั้้�นดิินปนทรายสำ�ำ หรัับปลููกพืืชน้ำ�ำ� และชั้น� หิินรองก้้นบ่่อเพื่่�อเป็็นตััวกรองน้ำ�ำ�เสีีย เป็น็ ระบบบำ�ำ บัดั น้ำ��ำ เสีียที่อ�่ าศัยั การเติมิ ออกซิเิ จนจากเครื่อ� งเติมิ อากาศ (Aerator) ที่ต�่ ิดิ ตั้ง�้ แบบทุ่่�นลอยหรืือยึดึ ติดิ กับั แท่น่ ก็ไ็ ด้้ เพื่่อ� เพิ่่ม� ออกซิเิ จนในน้ำ��ำ ให้้มีีปริมิ าณเพีียงพอสำ�ำ หรับั จุลุ ินิ ทรีีย์์ สามารถนำ�ำ ไปใช้้ย่อ่ ยสลายสารอินิ ทรีีย์ใ์ นน้ำ��ำ เสีียได้้เร็ว็ ขึ้้น� กว่า่ การปล่อ่ ยให้้ย่อ่ ยสลายตามธรรมชาติิ ทำ�ำ ให้้ระบบบำ�ำ บัดั น้ำ��ำ เสีียแบบบ่อ่ เติมิ อากาศสามารถบำ�ำ บัดั น้ำ��ำ เสีียได้้อย่า่ งมีีประสิทิ ธิภิ าพ สามารถลด ปริมิ าณความสกปรกของน้ำ�ำ� เสีียในรููปของ ค่า่ บีีโอดีี (Biochemical Oxygen Demand; BOD) ได้้ร้้อยละ 80-95 โดยอาศัยั หลัักการทำำ�งานของจุุลิินทรีีย์์ภายใต้้สภาวะที่�ม่ ีีออกซิเิ จน (Aerobic) โดยมีีเครื่�องเติิมอากาศซึ่�่งนอกจากจะทำำ�หน้้าเพิ่่�มออกซิิเจนในน้ำ��ำ แล้้วยัังทำำ�ให้้เกิิดการกวนผสม ของน้ำำ��ในบ่อ่ ด้้วย ทำ�ำ ให้้เกิิดการย่่อยสลายสารอิินทรีีย์์ได้้อย่า่ งทั่่�วถึึงภายในบ่่อ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 19

เปน กงั หนั นา้ํ ทม่ี หี ลกั การ คอื ทาํ ใหน า้ํ สมั ผสั กบั อากาศไดอ ยา งทว่ั ถงึ ดว ยการวดิ นา้ํ ขน้ึ ไป เมอ่ื นา้ํ สาดกระจายเปน ฝอยในอากาศจะสง ผลใหป รมิ าณออกซเิ จนในอากาศผสมผสานขา ไปในนา้ํ ไดอ ยา งรวดเรว็ เพราะพน้ื ทใ่ี นการทาํ ปฏกิ ริ ยิ ามมี ากกวา เดมิ เมอ่ื นา้ํ มปี รมิ าณออกชเิ จนเพม่ิ มากขน้ึ ก็ทาํ ใหจุลินทรียท่ีอยูในนาํ้ สามารถยอยสลายส่ิงสกปรกในน้าํ เสียไดอยางมีประสิทธิภาพ สงผลใหสามารถบําบัดนํา้ เสียไดดี แหลงนํ้ามคี ุณภาพที่ดีข้นึ การบรหิ ารจดั การนํ้า “จากภผู าสมู หานที” คอื การบริหารจดั การน้ําโดยครอบคลุม ตั้งแตตนนํ้า กลางนํ้า ไปจนสุดปลายนํ้า ใหมีความสอดคลองและเชื่อมโยงกันอยางมีเหตุผล ตน น้ําหมายถงึ ท่สี ูงทีม่ ีปาอดุ มสมบูรณ อันเปน บอเกดิ ของนํ้า การบริหารจัดการ ตน นาํ้ จงึ เนน การสรา งปา ใหก ลบั มาเปน ปา ทส่ี มบรู ณ กลางนา้ํ หมายถงึ บรเิ วณทร่ี าบลมุ ซง่ึ เปน พน้ื ทท่ี น่ี า้ํ หลาก มาจากที่สงู ในภาพกวา ง เราสามารถใชร ะบบ แกม ลงิ มากักเกบ็ นา้ํ ในยามนา้ํ หลาก และนําไปใช ในยามแลง ดว ยการเช่ือมตอคคู ลองเขากบั แหลงนํา้ ธรรมชาติ กระจายนํ้าสพู ืน้ ทาํ เกษตรกรรม อยา งทว่ั ถงึ พน้ื ท่ี ปลายนา้ํ ซง่ึ เปน พน้ื ทท่ี น่ี า้ํ จากตน นา้ํ กลางนา้ํ ไหลออกสทู ะเล การบรหิ ารจดั การ ปลายนาํ้ จงึ เปน เรอ่ื งการฟนฟแู ละอนุรกั ษร ะบบนิเวศชายฝงทะเลและมหาสมทุ ร กสิิกรรมธรรมชาติิ 20

แนวคิดิ ทฤษฎีี และนวัตั กรรมศาสตร์์พระราชาที่เ�่ กี่�ย่ วข้้องกับั การอนุุรัักษ์์และพัฒั นาป่่า พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� 9 มีีพระราชดำำ�รััสว่่า “..ป่่าไม้้ที่จ�่ ะปลููกนั้้น� สมควรที่จ�่ ะปลููกแบบป่า่ ใช้้ไม้้หนึ่่ง� ป่า่ สำ�ำ หรับั ใช้้ผลหนึ่่ง� ป่า่ สำ�ำ หรับั ใช้้เป็น็ ฟืืนอย่า่ งหนึ่่ง� อันั นี้้แ� ยก ออกไปเป็น็ กว้้างๆใหญ่ๆ่ การที่จ�่ ะปลููกต้้นไม้้สำ�ำ หรับั ได้้ประโยชน์ด์ ังั นี้้� ในคำ�ำ วิเิ คราะห์ข์ องกรมป่า่ ไม้้ รู้้�สึึกจะไม่่ใช่่ป่า่ ไม้้ แต่่ในความหมายของการช่่วยเหลืือเพื่่�อต้้นน้ำำ��สำ�ำ ธารนั้้�น ป่า่ ไม้้เช่่นนี้้จ� ะเป็น็ สวนผลไม้้ก็ต็ ามหรืือเป็็นสวนฟืืนก็็ตามนั่่�นแหละเป็็นป่่าไม้้ที่�ถ่ ููกต้้อง เพราะทำำ�หน้้าที่�เ่ ป็น็ ป่า่ คืือ เป็น็ ตันั ไม้้และทำ�ำ หน้้าที่เ�่ ป็น็ ทรัพั ยากรในด้้านสำ�ำ หรับั ให้้ผลที่ม�่ าเป็น็ ประโยชน์แ์ ก่ป่ ระชาชนได้้...” ก่่อนการประกาศใช้้แผนพัฒั นาเศรษฐกิิจและสัังคมแห่ง่ ชาติิในปีี 2504 ประเทศไทย มีีพื้น�้ ที่ป�่ ่่าไม้้ถึึง 80 เปอร์์เซ็น็ ต์์ แต่่ 60 ปีผี ่่านมา การเปลี่ย่� นพื้น�้ ที่�่ป่่าให้้เป็็นพื้น้� ที่ท่� ำำ�มาหากินิ ปลููกพืืชเศรษฐกิจิ รวมทั้้ง� การขยายตัวั ของชุมุ ชนเมืือง ทำ�ำ ให้้ในขณะนี้้ป� ระเทศไทยเรามีีพื้น�้ ที่ป�่ ่า่ ไม้้ เหลืืออยู่�เพีียง 32 เปอร์์เซ็น็ ต์์ ของพื้น�้ ที่่�ทั้้ง� ประเทศ หรืือเพีียง 104 ล้้านไร่เ่ ท่่านั้้น� จากพื้�้นที่ท�่ ั้้ง� หมด 321 ล้้านไร่่ ซึ่่�งไม่เ่ พีียงพอต่อ่ การสร้้างความสมดุุลให้้ระบบนิเิ วศ ระบบนิเิ วศที่�ส่ มดุลุ จำ�ำ เป็น็ ต้้อง มีีพื้้�นที่ป่� ่่าไม้้อย่่างน้้อยที่่�สุดุ ร้้อยละ40ของพื้้�นที่�ป่ ระเทศ บางพื้น�้ ที่�่เช่่นภาคตะวัันออกเฉีียงเหนืือ มีีพื้น�้ ที่ป�่ ่า่ เหลืือเพีียง 15 เปอร์เ์ ซ็น็ ต์์ ปัญั หาต่า่ งๆที่เ�่ ราพบเจอ ทั้้ง� ปัญั หาหมอกควันั อากาศแปรปรวน ล้้วนเป็น็ องค์ป์ ระกอบหนึ่่ง� ของความไม่ส่ มดุลุ เพื่่อ� เร่ง่ ให้้ประเทศมีีป่า่ ไม้้อย่า่ งน้้อย 40 เปอร์เ์ ซ็น็ ต์์ คนไทยจะต้้องช่่วยกันั ปลููกป่่าให้้ได้้อีีก 24 ล้้านไร่่ การปลููกป่่าทดแทนตามแนวทางพระราชดำ�ำ ริิ เป็น็ วิถิ ีีทางแบบผสมผสานกัันในเชิงิ ปฏิิบัตั ิิ ได้้แก่่ • ก ารปลููกป่่าทดแทนในพื้�้นที่�่เสื่�อมโทรมหรืือพื้�้นที่�่ต้้นน้ำ��ำ ลำ�ำ ธารที่่�ถููกบุุกรุุกแผ้้วถางจนเป็็น ภููเขาหัวั โล้้น ด้้วยการใช้้ไม้้โตเร็็วคลุมุ แนวร่่องน้ำำ��ลำำ�ธาร • ปลููกป่า่ ทดแทนในพื้้�นที่�ไ่ หล่เ่ ขาด้้วยระบบป่า่ 3 อย่า่ ง ประโยชน์์ 4 อย่่าง • ปลููกป่า่ ทดแทนในพื้�้นที่ย่� อดเขาด้้วยไม้้ยืืนต้้นและไม้้ฟืืน อีีกแนวคิดิ ศาสตร์พ์ ระราชาในการฟื้น�้ ความอุดุ มสมบููรณ์ใ์ ห้้กับั ป่า่ ไม้้ คืือ การสร้้างภููเขาป่า่ ด้้วยการสร้้างฝายขนาดเล็ก็ ปิดิ กั้น� ร่อ่ งน้ำ��ำ ในเขตต้้นน้ำ��ำ ลำ�ำ ธาร เพื่่อ� แพร่ก่ ระจายความชุ่�มชื้น�้ ออกไป ในวงกว้้าง ซึ่ง�่ จะช่ว่ ยฟื้น�้ ฟููสภาพป่า่ ในบริเิ วณที่ส�ูู่งให้้สมบููรณ์ข์ึ้น� บริเิ วณดังั กล่า่ วจะได้้กลายเป็น็ ภููเขาป่า่ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 21

ในอนาคตจะมีีต้้นไม้้นานาชนิดิ ซึ่ง�่ ปกคลุมุ ดินิ ในอัตั ราหนาแน่น่ ที่เ�่ หมาะสมกับั ลักั ษณะภููมิปิ ระเทศ แต่ล่ ะแห่ง่ ต้้นไม้้เหล่า่ นั้้น� จะมีีผลช่ว่ ยรักั ษาระดับั ความชุ่�มชื้น�้ ในธรรมชาติใิ ห้้อยู่�ในเกณฑ์ท์ ี่พ�่ อเหมาะ ไม่แ่ ห้้งแล้้งเกินิ ไป และยัังช่่วยยึึดผิวิ ดิินอันั มีีค่า่ ไม่ใ่ ห้้ถููกน้ำำ��เซาะทลายลงมายังั พื้�น้ ที่�่ราบอีีกด้้วย พระราชดำำ�ริิป่่าเปีียกเพื่่�อป้้องกัันไฟไหม้้ป่่า หรืือการสร้้างแนวป้้องกัันไฟแบบเปีียก (Wet Fire Break) นั้้น� ทรงคิิดค้้นขึ้้�นจากหลักั การที่�่แสนง่่ายแต่ไ่ ด้้ประโยชน์์มหาศาลโดยพัฒั นา ป่า่ ไม้้ด้้วยการใช้้ทรัพั ยากรน้ำ��ำ ให้้เกิดิ ประโยชน์ส์ ููงสุดุ กล่า่ วคืือ ยามที่เ�่ กิดิ ไฟไหม้้ป่า่ ขึ้น� ผู้ค�้ นส่ว่ นใหญ่่ ก็ม็ ักั คำ�ำ นึงึ ถึงึ การแก้้ปัญั หาด้้วยการระดมสรรพกำ�ำ ลังั กันั ดับั ไฟป่า่ ให้้มอดดับั อย่า่ งรวดเร็ว็ แต่่ “ป่า่ เปียี ก” เป็น็ แนวทางป้อ้ งกันั ไฟป่า่ ในระยะยาวเป็น็ แนวทางผสมผสานระหว่า่ งการอนุรุ ักั ษ์์ฟื้น�้ ฟููทรัพั ยากรป่า่ ไม้้ ควบคู่่�ไปกับั การตอบสนองความต้้องการด้้านเศรษฐกิจิ และสังั คมของผู้ค�้ น ในขณะเดีียวกันั ก็เ็ พิ่่ม� พื้น้� ที่่ป� ่า่ ของประเทศไปพร้้อมกััน โดยการส่่งเสริิมให้้ชาวบ้้านตระหนัักและเห็น็ คุุณค่่า จากการ ได้้ใช้้ประโยชน์จ์ ากป่า่ ไม้้ที่่ป� ลููก ตามหลัักป่่า 3 อย่า่ ง ประโยชน์์ 4 อย่า่ ง วิธิ ีีการสร้้าง “ป่่าเปียี ก” วิิธีีที่่� 1 ใช้้แนวคลองส่ง่ น้ำ�ำ� และแนวพืืชชนิิดต่า่ งๆ ปลููกไว้้ตามแนวคลอง วิธิ ีีที่่� 2 สร้้างระบบการควบคุุมไฟป่า่ โดยอาศััยน้ำ�ำ�ชลประทานและน้ำ�ำ�ฝน วิิธีีที่่� 3 ป ลููกต้้นไม้้โตเร็ว็ คลุมุ แนวร่่องน้ำ��ำ ให้้ความชุ่�มชื้�้นค่อ่ ยๆทวีีขึ้้น� และแผ่ข่ ยายออกไป ทั้้�งสองฝั่ง� ร่อ่ งน้ำ�ำ� วิธิ ีีที่่� 4 ส ร้้างฝายชะลอความชุ่�มชื้น�้ (Check Dam) เพื่่อ� กีีดขวางหรืือกั้น� ทางเดินิ น้ำ��ำ หรืือลำ�ำ ธาร ขนาดเล็็กเป็น็ ระยะๆ เพื่่อ� เก็บ็ กักั น้ำ��ำ และตะกอนดิินไว้้ โดยน้ำ�ำ�ที่โ�่ ดนกัักไว้้จะซึมึ เข้้าไป สะสมในดิิน ทำำ�ให้้ความชุ่�มชื้น้� แผ่่ขยายไปทั้้ง� สองฝั่ง� น้ำ��ำ จนกลายเป็น็ “ป่า่ เปีียก” วิธิ ีีที่�่ 5 สููบน้ำ��ำ ขึ้้น� ที่�่สููงแล้้วปล่่อยให้้ไหลซึึมลงมาทีีละน้้อย เพื่่�อช่ว่ ยเร่่งการแปรสภาพของ “ภููเขาป่า่ ” ให้้กลายเป็น็ “ป่่าเปีียก” ที่�่จะช่ว่ ยป้้องกัันไฟป่า่ ได้้ วิธิ ีีที่่� 6 ป ลููกต้้นกล้้วยเป็น็ แนวปะทะไฟป่า่ โดยให้้มีีความกว้้าง 2 เมตร เพราะต้้นกล้้วยสามารถ อุ้�มน้ำ�ำ� ไว้้ได้้มากกว่า่ พืืชชนิดิ อื่�น แนวพระราชดำ�ำ ริิ “ป่า่ เปีียก” เป็็นทฤษฎีีการอนุุรักั ษ์์ฟื้น�้ ฟููป่่าไม้้ โดยอาศััยความชุ่�มชื้�้นช่่วยให้้ ป่า่ ชุ่�มฉ่ำ��ำ อยู่�เสมอ หากสามารถป้อ้ งกันั ไฟป่า่ ได้้ก็จ็ ะทำ�ำ ให้้เกิดิ การฟื้น�้ ฟููป่า่ ไม้้ให้้สมบููรณ์ไ์ ด้้ในที่ส�่ ุดุ กสิิกรรมธรรมชาติิ 22

หลายโครงการ ทั้้�งที่่�เป็็นโครงการส่่วนพระองค์์ โครงการพระราชดำำ�ริิป่่าและดิิน พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� 9 ทรงมีีพระราชดำำ�รััสในเรื่�องของการปลููกป่่าว่่า \"...ควรจะปลููกต้้นไม้้ในใจคนเสีียก่่อน แล้้วคนเหล่่านั้้น� ก็็จะพากัันปลููกต้้นไม้้ลงบนแผ่่นดิินและ รัักษาต้้นไม้้ด้้วยตนเอง...\" ปลููกต้้นไม้้ในใจคน หมายถึงึ ประการแรก ต้้องเข้้าใจว่า่ เราปลููกต้้นไม้้ทำ�ำ ไม ต้้องให้้เห็น็ ว่า่ ประโยชน์ค์ ืืออะไร จำำ�เป็น็ ต่่อชีีวิิตอย่า่ งไร ประการที่�่สอง การปลููกต้้นไม้้เป็็นการปลููกจิิตสำำ�นึกึ เกี่ย่� วกับั ทรััพยากรธรรมชาติแิ ละสิ่ง� แวดล้้อม ดินิ น้ำำ��ลมไฟที่่�อยู่่�รอบตัวั เรา ทรงให้้ใช้้ไม้้จำ�ำ พวกที่ม�่ ีีเมล็ด็ ทั้้ง� หลายขึ้น� ไปปลููกบนยอดที่ส�ูู่ง เมื่อ� โตแล้้วออกฝักั ออกเมล็ด็ ก็็จะลอยตกลงมาแล้้วงอกเองในที่ต�่ ่ำ�ำ�ต่่อไป เป็น็ การขยายพันั ธุ์์�โดยธรรมชาติิ กสิิกรรมธรรมชาติิ 23

ปลููกต้้นไม้้ที่�ข่ึ้�นอยู่�เดิิม คืือ ศึึกษาดููก่อ่ นว่า่ พืืชพันั ธุ์์�ไม้้ดั้้�งเดิมิ มีีอะไรบ้้าง แล้้วปลููกแซม ตามรายการชนิิดต้้นไม้้ที่่�ศึึกษาไว้้ งดปลููกไม้้ผิิดแผกจากถิ่ �นเดิิม คืือ ไม่่ควรนำำ�ไม้้แปลกปลอม ต่่างพัันธุ์์�ต่า่ งถิ่�นเข้้ามาปลููกโดยยัังไม่ไ่ ด้้ศึึกษาอย่่างแน่ช่ ััด เป็น็ การปล่่อยให้้ป่่าเติบิ โตขึ้้น� เองโดยไม่่ไปทำ�ำ อะไร ไม่ไ่ ปเบีียดเบีียนรุุกคืืบ นานวันั ไป ป่า่ ก็จ็ ะเจริญิ เติิบโตเป็็นป่า่ สมบููรณ์์ โดยไม่ต่ ้้องปลููกเลย พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หัวั รัชั กาลที่่� 9 ทรงมีีสายพระเนตรกว้้างไกล ทรงเห็็นถึึง ความสำ�ำ คัญั ของการอนุรุ ักั ษ์พ์ ันั ธุกุ รรมพืืช โดยทรงเริ่ม� ดำ�ำ เนินิ งานพัฒั นาและอนุรุ ักั ษ์ท์ รัพั ยากรธรรมชาติิ และความหลากหลายทางชีีวภาพตั้ง�้ แต่ป่ ีีพ.ศ.2503ต่อ่ มาในปีีพ.ศ.2504ได้้ทรงอนุรุ ักั ษ์ต์ ้้นยางนา และทรงให้้นำำ�พันั ธุ์์�ไม้้จากภููมิภิ าคต่า่ งๆ มาปลููกไว้้ในสวนจิิตรลดา เพื่่�อเป็็นแหล่่งศึึกษา และทรง มีีโครงการพระราชดำำ�ริิที่�เ่ กี่่�ยวกัับการอนุุรัักษ์แ์ ละพััฒนาทรััพยากร พััฒนาแหล่ง่ น้ำ��ำ การอนุรุ ัักษ์์ และพัฒั นาดิิน การอนุุรักั ษ์์ทรััพยากรป่่าไม้้ อัันเป็็นการอนุุรักั ษ์์และพััฒนาทรัพั ยากรธรรมชาติิ โดยรวม กระทั่่ง� ปีี พ.ศ. 2535 สมเด็จ็ พระเทพรัตั นราชสุุดาฯ สยามบรมราชกุุมารีี ได้้ทรงสาน พระราชปณิธิ านต่อ่ ทรงมีีพระราชดำ�ำ ริใิ ห้้อนุรุ ักั ษ์พ์ ืืชพรรณของประเทศโดยพระราชทานให้้ฝ่า่ ยวิชิ าการ โครงการส่ว่ นพระองค์ฯ์ สวนจิิตรลดาเป็น็ ผู้�้ดำำ�เนินิ การ แนวคิดิ ทฤษฎีี และนวััตกรรมศาสตร์พ์ ระราชาที่�่เกี่�ย่ วข้้องกับั การอนุุรักั ษ์์ สิ่�งแวดล้้อม พลัังงาน และการเปลี่�่ยนแปลงสภาพภููมิิอากาศ จากปัจั จัยั หลายประการที่ท�่ ำ�ำ ให้้ปริมิ าณก๊า๊ ซคาร์บ์ อนไดออกไซด์แ์ ละคาร์บ์ อนมอนนอกไซด์์ ในบรรยากาศมากเกิินไปจนเกิิดความไม่่สมดุุล พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่� รััชกาลที่่� 9 ทรงมีี พระราชดำ�ำ รััสให้้นัักวิชิ าการป่า่ ไม้้วิิจัยั แสวงหาพันั ธุ์์�พืืชที่�ส่ ามารถคายก๊า๊ ซออกซิิเจนจากกระบวน การสังั เคราะห์แ์ สงออกมาในอัตั ราสููง แล้้วนำ�ำ มาปลููกเพื่่อ� ดููดซับั มลพิษิ ในอากาศ ทรงพระราชทาน กสิกิ รรมธรรมชาติิ 24

คำ�ำ แนะนำำ�ให้้หลีีกเลี่ย่� งการเผาทำำ�ลายป่่า เร่่งปลููกต้้นไม้้ที่่ส� ามารถยึดึ คลุมุ ดิิน เพื่่�อให้้ดินิ ดููดซัับน้ำ��ำ และเกิดิ ความชุ่�มชื้�้นขึ้้น� จนโอกาสที่่�จะเกิิดไฟป่่าลดน้้อยลง พระราชดำ�ำ รัสั ของพระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หัว รัชั กาลที่�่ 9 ในงานนิทิ รรศการอุทุ ยานวิจิ ัยั และงานเกษตรแห่่งชาติิประจำำ�ปีี 2538 มีีเนื้้�อหาเรื่�องการจััดการขยะแบบครบวงจร “ดููดแก๊ส๊ มาทำำ�ไฟฟ้า้ เราเห็็นด้้วย แต่่ว่่าขออีีกขั้�นหนึ่่�ง มีีเวลาอีีกประมาณสักั 5 ปีี ที่�่จะ มาทำำ�ไฟฟ้้าด้้วยขยะที่่�สลายไบโอแก๊๊สออกไปแล้้ว เอาออกไปและก็็มาเผาด้้วยเครื่�องสำำ�หรัับ กรองมลพิษิ ที่อ�่ อกมาจากการเผาตั้ง�้ แต่ต่ ้้น ก็ม็ าฝังั แล้้วเราก็ด็ ููดแก๊ส๊ ออกมาใช้้ แล้้วขุดุ หลังั จากนั้้น� นำ�ำ มาเผา ได้้ขี้้เ� ถ้้าแล้้วนำำ�ไปอัดั หมดจากหลุุมนี้้�ก็็เอาขยะมากลบ ก็ผ็ ลิติ 10 ปีี ครบวงจรแล้้ว” นอกจากนี้้� ได้้พระราชทานพระราชทรััพย์์ให้้จััดตั้้�ง “กองทุุนบำำ�บััดและใช้้ประโยชน์์ จากขยะ” เพื่่�อดำำ�เนิินโครงการผลิิตกระแสไฟฟ้้าจากแก๊๊สหลุุม ศึึกษาวิิธีีการคััดแยกขยะ และ การนำำ�ขยะไปเผา ตลอดจนนำำ�ความร้้อนที่่�ได้้มาใช้้ประโยชน์์ รวมทั้้�งศึึกษาวิิธีีการนำำ�เถ้้าขยะ ไปผสมกับั วััสดุุที่่เ� หมาะสมบางชนิิด เพื่่อ� ใช้้ประโยชน์์ในงานก่อ่ สร้้าง ด้้วยสายพระเนตรอันั กว้้างไกลที่�่ทรงเล็ง็ เห็น็ ว่า่ ค่่ารถและน้ำ��ำ มันั จะแพง พระองค์จ์ ึงึ ได้้ มีีการศึกึ ษาค้้นคว้้าและทรงริิเริ่�มการพััฒนาพลังั งานทดแทน โดยการนำ�ำ เอาวัสั ดุุทางการเกษตร เช่น่ อ้้อย ปาล์ม์ มาแปรรููปเป็น็ น้ำำ��มัันสำ�ำ หรับั เครื่�องยนต์์และรถยนต์์ประเภทต่่างๆ เพื่่อ� ลดการ พึ่่ง� พาการนำ�ำ เข้้าน้ำ��ำ มันั จากต่า่ งประเทศ พระองค์ท์ ่า่ นได้้ริเิ ริ่ม� ทำ�ำ การศึกึ ษาวิจิ ัยั เชื้อ�้ เพลิงิ เอทานอล ภายในโครงการส่ว่ นพระองค์ส์ วนจิติ รลดาแบบครบวงจร เริ่ม� ตั้ง�้ แต่ก่ ารทดลองปลููกอ้้อยหลายพันั ธุ์์� กสิกิ รรมธรรมชาติิ 25

เพื่่อ� คัดั เลืือกพันั ธุ์์�ที่ด�่ีีที่ส�่ ุดุ นำ�ำ มาทำ�ำ แอลกอฮอล์์ จนสามารถเดินิ เครื่อ� งการผลิติ ครั้ง� แรกในปีี พ.ศ.2529 สามารถผลิติ แอลกอฮอล์์ 91 เปอร์เ์ ซ็็นต์์ได้้ในอัตั รา 2.8 ลิิตรต่่อชั่ว� โมง ส่ว่ นในด้้าน “ไบโอดีีเซล” นั้้น� ราวปีี พ.ศ.2526 พระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หัว รัชั กาลที่�่ 9 มีีพระราชดำ�ำ ริใิ ห้้มหาวิทิ ยาลัยั สงขลานครินิ ทร์์ ให้้สร้้างโรงงานสกัดั น้ำ��ำ มันั ปาล์ม์ ขนาดจิ๋ว� ที่ส�่ หกรณ์์ นิคิ มอ่า่ วลึกึ จ.กระบี่่� และทรงพระกรุณุ าโปรดเกล้้าฯ ให้้สร้้างโรงงานสกัดั น้ำ�ำ�มันั ปาล์์มบริสิ ุุทธิ์์� ขนาดเล็็ก กำำ�ลัังการผลิิตวัันละ 110 ลิิตร ที่่�ศููนย์์ศึึกษาการพััฒนาพิิกุุลทองอัันเนื่่�องมาจาก พระราชดำ�ำ ริิ จ.นราธิวิ าส ในปีี พ.ศ.2531 ต่อ่ มาทรงมีีพระราชกระแสรับั สั่่ง� ให้้สร้้างโรงงานแปรรููป น้ำำ�� มัันปาล์์มขนาดเล็็กครบวงจร จนกระทั่่ง� ในปีี พ.ศ.2543 โครงการส่ว่ นพระองค์ส์ วนจิิตรลดา และกองงานส่่วนพระองค์์ วัังไกลกัังวล อ.หัวั หิิน จ.ประจวบคีีรีีขันั ธ์์ ได้้ต่อ่ ยอดนำ�ำ น้ำำ�� มันั ปาล์ม์ มาใช้้เป็็นเชื้้�อเพลิิงสำำ�หรัับเครื่�องยนต์์ดีีเซล จากการทดสอบพบว่่า น้ำำ��มัันปาล์์มกลั่ �นบริิสุุทธิ์์� 100 เปอร์์เซ็็นต์์ สามารถใช้้เป็็นน้ำ�ำ�มันั เชื้้�อเพลิิงสำ�ำ หรับั เครื่�องยนต์์ดีีเซล โดยไม่ต่ ้้องผสมกัับน้ำ��ำ มันั เชื้อ�้ เพลิงิ อื่น� ๆ และโครงการน้ำ��ำ มันั ไบโอดีีเซลสููตรสกัดั จากน้ำ��ำ มันั ปาล์ม์ ได้้รับั เหรียญทองประกาศนีียบัตั ร สดุดุ ีีเทิดิ พระเกีียรติคิ ุุณพร้้อมถ้้วยรางวัลั ในงานนิทิ รรศการสิ่่ง� ประดิิษฐ์์นานาชาติิ “Brussels Eureka 2001” ณ กรุงุ บรัสั เซลส์์ ประเทศเบลเยีียม ด้้วยพระปรีีชาญาณนี้้เ� อง ทำ�ำ ให้้ปัจั จุบุ ันั ชาวไทย ได้้มีีทางเลืือกในการใช้้พลัังงานทดแทนที่่�สามารถผลิิตได้้เองและลดปริิมาณการนำำ�เข้้าได้้เป็็น จำำ�นวนมาก แนวคิดิ ทฤษฎีี และนวััตกรรมศาสตร์พ์ ระราชาที่�เ่ กี่ย่� วข้อ้ งกับั การพัฒั นาคน โรงเรีียนปููทะเลย์ม์ หาวิชิ ชาลัยั ก่อ่ ตั้ง�้ ขึ้น� เพื่่อ� สนองพระราชปณิธิ านของพระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� 9 ที่่�ได้้ทรงพระราชนิิพนธ์์ไว้้ในหนัังสืือพระมหาชนก ว่่าหากจะฟื้้�นฟูู ต้้นมะม่่วง ซึ่่�งหมายถึึงการฟื้น้� ฟููประเทศ จะต้้องให้้ความสำำ�คัญั กับั การศึกึ ษาที่เ�่ รีียกว่า่ “วิิชชา” คืือการมีีทั้้ง� ความรู้�และคุณุ ธรรมควบคู่่�กันั โดยต้้องสถาปนา“ปููทะเลย์ม์ หาวิชิ ชาลัยั ” เพื่่อ� การดังั กล่า่ ว อาจารย์ย์ ักั ษ์์จึงึ ได้้นิมิ นต์ห์ ลวงพ่อ่ สัังคม ฐานปััญโญ ซึ่ง�่ มีีประสบการณ์ใ์ นการก่อ่ ตั้ง�้ โรงเรีียนและ จััดการศึึกษา มาร่ว่ มก่่อตั้้�งโรงเรีียนปููทะเลย์์มหาวิิชชาลัยั ขึ้น� ที่�่ศููนย์ก์ สิิกรรมธรรมชาติมิ าบเอื้้�อง เพื่่�อจััดการศึึกษาให้้กัับเด็็กและเยาวชนโดยเน้้นสร้้าง ความรู้้�คู่่�คุุณธรรม ซึ่่�งมีีเป้้าหมายหลััก 4 ประการ คืือ  1.เป็น็ คนดีีมีีระเบีียบวิินัยั 2. สามารถพึ่่�งตนเองได้้ 3. เป็็นผู้้�เชี่�ย่ วชาญเฉพาะด้้าน 4. กตัญั ญูกู ตเวทีี ปัจั จุบุ ันั ได้้ขยายการศึกึ ษาต่อ่ ไปถึงึ ระดับั ปริญิ ญาตรีี โดยร่ว่ มกับั สถาบันั อาศรมศิลิ ป์เ์ ปิดิ หลักั สููตร ผู้้�ประกอบการสังั คมภายใต้้หลัักปรัชั ญาเศรษฐกิจิ พอเพีียง กสิกิ รรมธรรมชาติิ 26

รางวััลความสำำ�เร็็จสููงสุุดด้้านการพััฒนามนุุษย์์ (UNDP Human Development Lifetime Achievement Award) เป็น็ รางวัลั ชิ้น� แรกที่ส�่ ำ�ำ นักั งานโครงการพัฒั นาแห่ง่ สหประชาชาติิ (ยููเอ็็นดีีพีี) จัดั ทำ�ำ ขึ้้�นเพื่่อ� ทููลเกล้้าถวายแด่่พระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หัวั รัชั กาลที่่� 9 ด้้วยยููเอ็็นดีีพีี ได้้ตระหนัักถึึงพระมหากรุุณาธิิคุุณของพระองค์์ที่�่ทรงทุ่ �มเทเพื่่�อการพััฒนาคุุณภาพชีีวิิตของ ปวงชนชาวไทย จึงึ ได้้ขอทููลเกล้้าทููลกระหม่อ่ มถวายรางวัลั สููงสุดุ ด้้านการพััฒนามนุุษย์์ เพื่่อ� เป็็น การร่่วมเฉลิิมพระเกีียรติใิ นโอกาสแห่ง่ การเฉลิิมฉลองสิริ ิิราชสมบัตั ิคิ รบ 60 ปีีด้้วย โดยบทความส่่วนหนึ่่�งที่�่ยููเอ็็นดีีพีีได้้บรรยายถึึงการถวายรางวััลนี้้�แด่่พระบาทสมเด็็จ พระเจ้้าอยู่่�หััว รัชั กาลที่�่ 9 ได้้แก่่ His Majesty the King has made an invaluable contribution to human development through his development thinking. His Majesty’s philosophy of “Sufficiency Economy” provides a more balanced, holistic and sustainable development approach by stressing the principles of moderation, reasonableness กสิิกรรมธรรมชาติิ 27

and resilience to change with proper adherence to appropriate social values. This philosophy, which has been widely adopted in Thailand, emphasises the importance of responsible consumption, the diversification of household-level production as well as appropriate conduct at individual, community, business, and government levels. Through his philosophy and the vast knowledge accumulated from decades of implementing thousands of Royal development projects, His Majesty has made an invaluable contribution to the global development discourse and helps to further deepen the human development paradigm championed by UNDP. ที่่ม� า : https://www.th.undp.org/ ความหมายคืือ พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� 9 ทรงปฏิิบััติิพระราชกรณีียกิิจ ผ่่านแนวคิิดด้้านการพััฒนาของพระองค์์เพื่่�อพััฒนาคุุณภาพชีีวิิตของราษฎรให้้ดีีขึ้้�นอยู่ �เป็็นนิิจ ซึ่ง�่ นับั เป็น็ คุณุ ููปการอันั ใหญ่ห่ ลวงต่อ่ ปวงชนชาวไทย โดยได้้พระราชทานปรัชั ญา “เศรษฐกิจิ พอเพีียง” เพื่่�อชี้แ� นะแนวการพัฒั นาที่่เ� น้้นความสมดุลุ องค์ร์ วม และการพัฒั นาที่ย่�ั่ง� ยืืน โดยเน้้นหลัักการ ทั้้ง� เรื่อ� งความพอประมาณ ความมีีเหตุผุ ล และมีีความยืืดหยุ่่�น สามารถปรับั ตัวั ได้้ในการเปลี่ย� นแปลงต่า่ งๆ โดยต้้องยึดึ มั่น� ในคุณุ ค่า่ ทางสังั คมซึ่ง�่ หลักั ปรัชั ญานี้้ไ� ด้้รับั การยอมรับั อย่า่ งกว้้างขวางในประเทศไทย โดยเฉพาะอย่่างยิ่�งในเรื่อ� งการใช้้จ่า่ ยและบริิโภคที่�่พอเหมาะพอควร และการกระจายความเสี่ย�่ ง ในการผลิติ ให้้มีีความหลากหลาย นอกจากนี้้ห� ลักั ปรัชั ญาการพัฒั นานี้้ย� ังั เป็น็ หลักั คิดิ และหลักั ปฏิบิ ัตั ิิ ที่ส�่ ามารถนำ�ำ ไปประยุกุ ต์ใ์ ช้้ได้้กับั ทั้้ง� ระดับั ปัจั เจกบุคุ คลชุมุ ชนห้้างร้้านองค์ก์ รธุรุ กิจิ ตลอดจนถึงึ ภาครัฐั ซึ่�่งหลัักปรััชญาและองค์์ความรู้�้มากมายที่่�ทรงสะสมมาจากการทำ�ำ โครงการพระราชดำำ�ริิหลาย พันั โครงการนั้้น� จึงึ ทำ�ำ ให้้พระบาทสมเด็จ็ พระเจ้า้ อยู่่�หัวั รัชั กาลที่�่ 9 ทรงมีีคุณุ ูปู การอันั ใหญ่ห่ ลวง ต่อ่ การพััฒนาคนในระดับั โลก อีีกทั้้�งยัังมีีส่่วนช่่วยยกระดับั กระบวนทัศั น์ก์ ารพััฒนาคนอย่า่ ง ยั่�งยืืน ซึ่ง่� เป็็นภารกิจิ หลัักของยููเอ็็นดีีพีีด้ว้ ย พระองค์์ได้้แสดงหลัักการ “การพัฒั นามนุุษย์”์ มิใิ ช่่ด้้วยเพีียงให้้ “หลัักการ” แต่่ด้้วย การทรงกระทำ�ำ ให้้เป็น็ “ตัวั อย่า่ ง” ของการทำ�ำ ประโยชน์เ์ พื่่อ� ประโยชน์ส์ ุขุ ของคนอื่่น� อย่า่ งสม่ำ��ำ เสมอ ตลอดพระชนม์ช์ ีีพ \"บวร\" หรืือ บ้้านวััดโรงเรีียน เป็็นพระราชดำำ�ริิของพระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� 9 ว่่า \"การพัฒั นาอย่่าทิ้้�งวัดั และโรงเรีียน\" บ้้าน อันั หมายถึึง \"ชุุมชน\" คืือผู้้อ� ุุปถััมภ์ค์ ้ำ�ำ� ชูู โรงเรีียนและวัดั ผ่า่ นทางแรงกายและการช่ว่ ยเหลืือเกื้อ�้ กููล วัดั ทำ�ำ หน้้าที่บ�่ ่ม่ เพาะ คุณุ ธรรม จริยิ ธรรม ด้้วยการขัดั เกลา และฝึกึ ฝนตามแนวทางที่พ�่ ระพุทุ ธเจ้้าได้้วางไว้้ และสาวกถืือปฏิบิ ัตั ิสิ ืืบต่อ่ กันั มา กสิิกรรมธรรมชาติิ 28

ที่่�เรีียกว่่า \"ศีีลาจารวััตร\" โรงเรีียน คืือที่่�ซึ่่�งผู้้�ปกครองต้้องมีีส่่วนร่่วมกัับลููกในฐานะนัักเรีียน เพื่่�อพััฒนาเด็็กทั้้�งด้้านร่่างกาย สมอง และจิิตใจ “บวร” จึึงเป็็นองค์์ประกอบที่่�สำำ�คััญของ ชุุมชน และเป็็นหน่่วยย่อ่ ยที่่ม� ีีความสำำ�คัญั ยิ่�งยวดต่อ่ การพััฒนาสังั คมและประเทศชาติิ ข้้าว กัับ ความเป็็นคนไทย มีีความผููกพัันกัันมาอย่่างยาวนาน ชาวนา คนปลููกข้้าว ถืือเป็น็ หนึ่่ง� ในอาชีีพหลักั ของคนในประเทศ พระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หัวั รัชั กาลที่่� 9 จึึงทรง สนพระราชหฤทััยและทุ่�มเทศึึกษาเรื่�องข้้าวเป็็นอย่่างมาก ทรงค้้นหาวิิธีีที่่�จะเพิ่่�มผลผลิิตและ พัฒั นาคุณุ ภาพของข้้าวให้้สููงขึ้น� เพราะทรงเห็น็ ถึงึ ความสำ�ำ คัญั ของ “ข้้าว” ต่อ่ วิถิ ีีชีีวิติ ความมั่น� คง ทางอาหาร เศรษฐกิจิ สังั คมและวัฒั นธรรม ของคนไทย เราจะสููญเสีียความเป็น็ “ไทย” หากวันั หนึ่่ง� เราต้้องพึ่่ง� พาข้้าวจากต่า่ งประเทศ กสิิกรรมธรรมชาติิ 29

นอกจากนี้้� “ข้้าว” ยังั เป็็นตัวั แทนอาหารหลัักของคนไทย คนมีี “คุณุ ภาพ” มาจาก อาหารที่่ม� ีีคุณุ ภาพ หาก “ข้้าว” ขาดคุุณภาพ เราจะหวังั ให้้คนไทยมีีคุณุ ภาพได้้อย่า่ งไร การสร้้าง “คุณุ ภาพ” คนไทย จึึงต้้องให้้ความสำำ�คััญแก่ข่ ้้าวให้้มีีเพีียงพอทั้้�งปริิมาณและคุณุ ภาพ 1.4 ทฤษฎีีใหม่่ ทฤษฎีใี หม่ต่ ามศาสตร์พ์ ระราชาของพระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หัว รัชั กาลที่�่ 9 ครอบคลุมุ หลากหลายสาขาวิชิ า เป็น็ องค์ค์ วามรู้ท� ี่ม�่ ีีเหตุผุ ลรองรับั มีีปรัชั ญาแนวคิดิ เบื้อ�้ งหลังั ผ่า่ นการพิสิ ููจน์์ ทดลองซ้ำ��ำ แล้้วซ้ำ��ำ อีีกจนเกิดิ ผลประจักั ษ์์ และได้้ศึกึ ษาวิจิ ัยั เชิงิ ปฏิบิ ัตั ิกิ ารแบบมีีส่ว่ นร่ว่ มกับั ทุกุ ภาคส่ว่ น โดยเฉพาะภาคประชาชน โดยโจทย์์วิิจััยสำำ�คััญนั้้�นขึ้้�นอยู่่�กัับภููมิิสัังคมไทย และความทุุกข์์ของ ประชาชนชาวไทยเป็็นหลักั พระองค์์ท่่านทรงสรุปุ ออกมาเป็็นแนวคิดิ และหลักั การ จนกล่า่ วได้้ว่า่ เป็็นทฤษฎีีใหม่่ เพื่่อ� การพัฒั นาประเทศไทยในหลายมิติ ิิสำำ�หรับั ทุกุ สาขาอาชีีพ มิใิ ช่เ่ พีียงทฤษฎีีใหม่ส่ ำำ�หรับั ภาค เกษตรที่่ต� ้้องมีีพื้้�นที่�่ 15 ไร่่ แบ่ง่ พื้น�้ ที่�อ่ อกเป็็น 4 ส่ว่ น (30-30-30-10) เท่า่ นั้้�น เพีียงแต่่ในที่่�นี้้�จะ หยิบิ ยกเฉพาะทฤษฎีใี หม่ใ่ นส่ว่ นที่เ�่ กี่ย�่ วข้้องกับั การกสิกิ รรมซึ่ง�่ แม้้จะเป็น็ ทฤษฎีเี กี่ย�่ วกับั ภาคกสิกิ รรม แต่ก่ ลับั ได้้รับั การยอมรับั จากทั่่ว� โลก ว่า่ เป็น็ ทฤษฎีที ี่ใ�่ ช้้ในการพัฒั นาและแก้้ไขปัญั หาคุณุ ภาพชีีวิติ ของประชาชนชาวไทย และยังั เป็น็ กรณีีศึกึ ษาที่ส�่ ามารถนำ�ำ ไปเป็น็ แนวทางในการพัฒั นาได้้ทั่่ว� โลก อีีกด้้วย พระองค์ท์ รงได้้รัับการถวายรางวััลระดัับนานาชาติจิ ำำ�นวนมากเพื่่�อแสดงถึึงการยกย่่อง ทฤษฎีีดังั กล่่าว ว่่าสามารถนำ�ำ ไปใช้้ในการลงมืือทำ�ำ เพื่่�อช่ว่ ยแก้้ปัญั หาได้้จริงิ “ทฤษฎีีใหม่ป่ ระยุกุ ต์์ สู่� โคก หนอง นา โมเดล” จึงึ เป็็นอีีกนวััตกรรมหนึ่่ง� ที่่�เครืือข่่าย กสิกิ รรมธรรมชาติิ มููลนิิธิิกสิกิ รรมธรรมชาติิ ได้้น้้อมนำำ�แนวทางเกษตรทฤษฎีีใหม่่และภููมิปิ ััญญา บรรพบุุรุุษ มาใช้้ในการจััดการพื้้�นที่่� เพื่่�อแก้้ปััญหาและป้้องกััน น้ำำ��ท่่วม น้ำำ��แล้้ง สร้้างป่่า พััฒนาคน และพััฒนาสัังคมแห่่งการแบ่่งปัันตามวิิถีีพอเพีียง สร้้างพื้้�นที่่�จากจุุดเล็็กๆ ด้้วยพลััง ความสามััคคีี กระจายขยายครอบคลุมุ ไปทุุกลุ่�มน้ำำ�� ทั่่�วประเทศ โดยมีีจุดุ เริ่ม� ต้้นจากลุ่�มน้ำ�ำ�ป่า่ สััก กสิิกรรมธรรมชาติิ 30

ที่่�พระองค์์ทรงห่่วงใย เพื่่�อเป็็นที่่�พึ่่�งให้้กัับคนในสัังคมไทยที่่�ต้้องการเรีียนรู้้�และดำำ�เนิินชีีวิิตตาม วิิถีีพอเพีียงอย่า่ งเป็น็ ขั้้น� เป็็นตอน 1.5 วิธิ ีีปฏิบิ ััติิอย่า่ งเป็น็ ขั้้�นเป็็นตอน ศาสตร์พ์ ระราชา ได้้พิสิ ููจน์์ผ่่านการลงมืือทำำ�จริิงโดยมีีเป้า้ หมายเพื่่อ� แก้้ปััญหา “ทุุกข์์” ของประชาชนชาวไทย บนพื้น�้ ฐานภููมิสิ ังั คมไทย ที่ม�่ ีีความแตกต่า่ งหลากหลายทั้้ง� มิติ ิพิ ื้น�้ ที่ภ�่ ููมิปิ ระเทศ ภููมิอิ ากาศ สภาพดินิ ปริมิ าณฝน ความแตกต่า่ ง ความหลากหลายทางมิติ ิสิ ังั คม ความเชื่อ� ศาสนา วัฒั นธรรมด้้านการกินิ ที่�อ่ ยู่�อาศัยั วิถิ ีีการเพาะปลููก วิิถีีสังั คม เป็็นต้้น ผู้ท้� ี่�จ่ ะเดิินตามรอยศาสตร์์พระราชา จึงึ ควรมีีความศรััทธามุ่�งมั่น� ทุ่�มเท ใฝ่่ศึึกษาเรีียนรู้้� ค้้นคว้้าและทดลองทั้้ง� ทางหลักั ทฤษฎีแี ละหลักั ปฏิบิ ัตั ิดิ ้้วยตนเองตามตำ�ำ ราเล่ม่ ใหญ่ข่ องพระองค์ท์ ่า่ น ที่่�เป็็นตำำ�ราบนแผ่่นดิินไทย 321 ล้้านไร่่ ที่่�กระจายอยู่�ทั่ �วประเทศ จึึงจะเข้้าใจ เข้้าถึึงศาสตร์์ พระราชาอย่่างถ่อ่ งแท้้ และสามารถนำำ�ไปพัฒั นาจนเกิดิ ผลได้้จริงิ โดยเริ่ม� ต้้นเรีียนรู้้�จากภููมิสิ ังั คม ที่ม�่ ีีความคล้้ายคลึงึ หรืือใกล้้เคีียงกับั ภููมิสิ ังั คมของตนเอง ให้้เกิดิ จุดุ เริ่ม� บนหลักั การ “เล็ก็ แคบ ชัดั ” ในพื้น�้ ที่ข�่ องตนเอง การสร้้างการพึ่่ง� ตนเองตามแนวทางศาสตร์พ์ ระราชาตั้ง�้ แต่ร่ ะดับั บุคุ คล แล้้วค่อ่ ย ขยายขอบเขตไปในระดับั หมู่�บ้านตำ�ำ บลอำ�ำ เภอจังั หวัดั ภููมิภิ าคหรืือระดับั ลุ่่�มน้ำ��ำ จนไปถึงึ ระดับั ประเทศ ซึ่ง�่ การปฏิบิ ัตั ิอิ ย่า่ งเป็น็ ขั้้น� เป็น็ ตอนนี้้�ก็เ็ ปรีียบได้้กับั คำ�ำ สอนที่ว�่ ่า่ “เดินิ ทีีละก้้าวกินิ ข้้าวทีีละคำ�ำ ทำ�ำ ทีีละอย่า่ ง”คืือการวางลำ�ำ ดับั ขั้้น� ตอนของงานที่ต�่้้องทำ�ำ แล้้วลงมืือทำ�ำ ทีีละเรื่อ� งจนสำ�ำ เร็จ็ เป็น็ เรื่อ� งๆไป เพื่่อ� ให้้ทำ�ำ ได้้อย่า่ งมีีสติิและได้้ผลลััพธ์อ์ ย่า่ งที่ค�่ วรจะเป็็น กสิกิ รรมธรรมชาติิ 31

1.6 การทำำ�แบบคนจน ตามพระราชดำ�ำ รััส การบริิหารแบบคนจน การทำำ�งานแบบคนจน การบริิหารจััดการภายใต้้สภาวะวิกิ ฤต ตามศาสตร์์พระราชา โลกกำ�ำ ลัังเผชิญิ วิิกฤตรอบด้้าน ที่ร�่ วดเร็ว็ รุนุ แรง เปลี่่�ยนแปลงแบบฉัับพลันั และไม่่ทััน คาดคิดิ ภายใต้้สถานการณ์เ์ หล่า่ นี้้� การเตรีียมความพร้้อมและรับั มืือกับั ภัยั พิบิ ัตั ิทิ ั้้ง� ทางธรรมชาติิ โรคระบาดในพืืช สัตั ว์์ คน วิิกฤตเศรษฐกิจิ ข้้าวยากหมากแพง และภััยสงคราม ภััยความขัดั แย้้ง แย่ง่ ชิงิ แข่ง่ ขันั การพึ่่ง� ตนเองตามศาสตร์พ์ ระราชา จึงึ เป็น็ หนทางรอดและเส้้นทางแห่ง่ ความหลุดุ พ้้น จากความทุุกข์แ์ ละวิิกฤตต่่างๆ การปรัับตััวและเผชิิญกัับภััยพิิบััติิที่�่จะเกิิดขึ้�นจึึงต้้องอาศััยพลัังความรัักความสามััคคีี ของทุกุ ภาคส่ว่ น การทำ�ำ งานแบบคนจนภายใต้้ความขาดแคลน การฟื้น�้ ฟููอารยธรรมของภููมิปิ ัญั ญา บรรพบุุรุุษ ดัังเช่่น วิิถีีการลงแขก การเอามื้้�อ ถืือแรงสามััคคีี ที่่�ดีีงามในอดีีต จะเป็็นหนทาง แก้้ปัญั หาให้้กับั คนในสัังคมได้้ กสิิกรรมธรรมชาติิ 32

เมอ่ื มนษุ ยต อ งรบั มอื และเผชญิ กบั สภาวะวกิ ฤต ไมว า จะวกิ ฤตดา นทรพั ยากร กาํ ลงั คน งบประมาณ เวลา กําลังใจ ความขัดแยงหรือสงคราม มนุษยทุกคนจะผานพนวิกฤตไปไดเมื่อมี ความเชื่อความเห็นที่ถูกตอง (สัมมาทิฐิ) ถึงแมจะตองแกไขสิ่งที่เคยผิดพลาด ถึงแมจะตองทวน กระแสสังคมสวนใหญ ความเชื่อที่ถูกตองตามศาสตรพระราชาจะสามารถนําตัวเองกาวขาม ความขัดแยงและหลดุ พนจากทกุ วิกฤต แมจ ะเหน็ ผลชาแตจ ะสรา งความเจริญงอกงามขึ้นได เอามอื้ สามัคคี การเอามอ้ื สามคั คีหรอื ทเ่ี รยี กแตกตา งกนั ตามภาษาถน่ิ ตา งๆเชน ลงแขกออกปากซอแรง ถอื แรง เอาแฮง กนิ วาน คอื การรวมกลมุ กนั เพอ่ื ทาํ กจิ กรรมตา งๆตามแนวทางกสกิ รรมธรรมชาติ เชน การลงพนื้ ทีเ่ พื่อขดุ คลองไสไ ก สรา งฝาย ปลกู ปา 3 อยางประโยชน 4 อยา ง ดํานา เกยี่ วขา ว การพดู คยุ ถา ยทอด แลกเปลย่ี น เผยแพรอ งคค วามรู การแลกเปลย่ี นเมลด็ พนั ธหุ รอื กลา ไม เปน ตน การเอามอ้ื สามคั คมี ที ม่ี าจากส.ค.ส.พระราชทานป2547ทพ่ี ระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู วั รชั กาลที่ 9 ทรงปรุงขนึ้ ดวยพระองคเอง โดยมีปริศนาธรรมเรื่องระเบดิ 4 ลกู ซอนอยู การเอามอ้ื สามคั คถี อดมาจากขอความ “สามัคคีเปนพลังค้ําจุนแผนดนิ ไทย” ใน ส.ค.ส.ป 2547 การรวมมือ กันโดยเริ่มจากพื้นที่เล็กๆรอบๆบาน ในทองถิ่นของตนเอง กระจายกันทําใหทั่วแลวมารวมกัน กสิกิ รรมธรรมชาติิ 33

เป็น็ สังั คม หากทุกุ คนช่ว่ ยกันั ทำ�ำ เช่น่ นี้้� ก็จ็ ะเกิดิ ความ “สามัคั คีี” เกิดิ เป็น็ “พลังั ” ที่ท�่ ำ�ำ ให้้ประเทศ อยู่่�รอดได้้ ทั้้�งนี้้�การเอามื้้�อสามััคคีี ถืือเป็็นตััวอย่่างหนึ่่�งในการทำำ�แบบคนจน เพราะเน้้นที่่�ความ สามัคั คีีของหมู่�กลุ่�มให้้เกิดิ ผลงาน โดยไม่จ่ ำ�ำ เป็็นต้้องใช้้เงินิ ทอง หรืือ เทคโนโลยีีชั้้�นสููง แต่่อาศัยั ความสามัคั คีี มีีน้ำ��ำ ใจเอื้อ�้ เฟื่่อ� เผื่อ� แผ่่ ใครมีีของใช้้ของกินิ อะไรก็น็ ำ�ำ มาช่ว่ ยเหลืือแบ่ง่ ปันั กันั เสีียสละ ร่ว่ มแรงร่ว่ มใจจนทำ�ำ ให้้เป้า้ หมายของการเอามื้อ�้ สามัคั คีีในครั้ง� นั้้น� ๆสำ�ำ เร็จ็ ลุลุ ่ว่ งไปได้้ โดยการเอา มื้้�อสามััคคีีนี้้� ถืือเป็็นวััฒนธรรมสำำ�คััญอย่่างหนึ่่�งของเครืือข่่ายกสิิกรรมธรรมชาติิ เพื่่�อเป็็นการ ขับั เคลื่อ� น สานต่อ่ เศรษฐกิจิ พอเพีียงและเกษตรทฤษฎีใี หม่ใ่ ห้้เห็น็ อย่า่ งเป็น็ รููปธรรม และที่ส�่ ำ�ำ คัญั การ“เอามื้อ�้ สามัคั คีี”นี้ใ� ห้้ประโยชน์ม์ ากมายหลายมิติ ิิทั้้ง� มิติ ิกิ ารประหยัดั ทรัพั ยากรเพราะมีีการแบ่ง่ ปันั มิิติิการเรีียนรู้้�เชิิงการป้้องกัันปััญหาเพราะได้้สรุุปบทเรีียนจากผู้้�อื่ �น รวมทั้้�งประสบการณ์์ตรง จากการลงมืือปฏิิบััติดิ ้้วยตนเอง มิติ ิสิ ังั คมเพราะได้้เพื่่�อนมิิตรสหายที่่�ร่ว่ มเอามื้้อ� มิิติกิ ารพััฒนา เครืือข่่ายเพราะเป็็นที่่�รวมของผู้้�คนที่่�มีี “หััวใจ” ดวงเดีียวกััน ที่่�สำำ�คััญที่่�สุุด มิิติิการพััฒนา “จิิตวิิญญาณ” เพราะการทำำ�กสิิกรรม และการสร้้างโคก หนอง นา ให้้ประสบความสำำ�เร็็จ ต้้องอาศัยั จิิตใจที่่� “ตั้ง้� มั่�น พากเพีียร อดทน” อย่่างสููงสุุด กสิกิ รรมธรรมชาติิ 34

บทที่่� 2 หลักั กสิิกรรมธรรมชาติิ

2.1 หลักกสิกรรมธรรมชาติ เล้ียงดินใหด ินเลี้ยงพืช หลักกสิกรรมธรรมชาติ คอื หลักการพื้นฐานในการบริหารจัดการดิน นา้ํ ปา และ ทรัพยากรธรรมชาติ ที่เนนความเขาใจและเนนการสรางความสมดุลของระบบนิเวศเลียนแบบ ธรรมชาติ “เลีย้ งดินใหดนิ เลยี้ งพชื ” การทาํ กสกิ รรมธรรมชาติ คอื การสรา งระบบนเิ วศทส่ี มดลุ โดยเรม่ิ จาก “ดนิ ” โดยทาํ การ “หมดิน” เพื่อเลียนแบบตนไมในปาที่สลัดใบหมดินตามธรรมชาติ ตามดวยปุยหมักแหงและ นา้ํ หมกั เพื่อเพม่ิ จุลินทรียท่ขี าดหายไป ซง่ึ จะเรียกวิธีการนว้ี า “เลย้ี งดนิ ใหดนิ เลย้ี งพชื ” เปนวิถี กสิกรรมธรรมชาติมาแตโบราณ คือ การทําใหดินสมบูรณ พืชก็จะดึงสารอาหารในดินไปเลย้ี ง ใหพชื เตบิ โตตอ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 36

การห่ม่ ดิิน แห้ง้ ชามน้ำ�ำ� ชาม “การห่่มดิิน” ทำำ�ได้้โดยการนำำ�วััสดุุธรรมชาติิที่่�ย่่อยสลายได้้ เช่่น ฟาง ต้้นกก เปลืือกข้้าวโพด ใบหญ้้า เศษใบไม้้ มาคลุุมหน้้าดิินเพื่่�อช่่วยเก็็บรัักษาความชื้้�นในดิินและ ช่่วยเพิ่่�มอินิ ทรีีย์ว์ ัตั ถุุ เพิ่่ม� อาหารให้้จุุลิินทรีีย์ใ์ นดิิน ส่ว่ น “แห้้งชามน้ำ�ำ�ชาม” เป็น็ การใช้้ปุ๋๋�ยหมััก แห้้งโรยให้้ทั่่�วบริิเวณที่่�ห่่มดิิน แล้้วรดด้้วยปุ๋๋�ยหมัักน้ำำ��หรืือน้ำำ��หมัักสมุุนไพรรสจืืด เพื่่อ� ช่่วยเร่่ง ขบวนการย่อ่ ยสลายและเพิ่่ม� จุุลิินทรีีย์ใ์ นดิิน โดยธรรมชาติขิ องต้้นไม้้ส่ว่ นมาก จะแตกรากอ่อ่ นก่อ่ น แล้้วตั้ง�้ ใบขึ้้น� เป็น็ พุ่่�มเมื่อ� เข้้าฤดููฝน ก็็แตกใบอ่อ่ นและกิ่�งก้้าน เมื่อ� เข้้าฤดููหนาวก็ส็ ลัดั ใบออกเพื่่�อห่่มดินิ คลายความอุ่่�นไว้้ในดินิ พร้้อม เก็็บรัักษาความชื้้�น ดิินจึึงไม่่แห้้งแม้้จะมีีลมหนาว น้ำำ��จะระเหยจากดิินมาติิดที่่�ใบไม้้ที่่�ห่่มดิินไว้้ เกิิดความชื้้�นและราขาว ซึ่่�งราขาวช่่วยในการย่่อยสลาย รากต้้นไม้้ก็็มีีอาหาร แต่ป่ ัจั จุบุ ันั วิถิ ีีของคนเราเปลี่ย�่ นไป ต้้องกวาดใบไม้้นำ�ำ ไปเผาเพราะกลัวั เชื้อ�้ โรค กลัวั เชื้อ�้ รา กลัวั รก กลัวั แมลงและสัตั ว์์มีีพิษิ จึงึ ตามมาด้้วยการใช้้ยาฆ่่าแมลง เมื่ �อเข้้าสู่�หน้้าหนาวอากาศแห้้ง น้ำำ��ระเหยไปหมดเพราะไม่่มีีอะไรห่่มดิินไว้้ทำำ�ให้้เกิิดความแห้้งแล้้งจึงึ แก้้ด้้วยการติดิ สปริงิ เกอร์์ ต้้องซื้้�อเครื่�องสููบน้ำำ�� ซื้้�อปุ๋๋�ยเคมีี ซึ่่�งปุ๋๋�ยอาจทำำ�ให้้ใบพืืชกลายเป็็นสีีเขีียวสดภายในเวลารวดเร็็ว แต่ห่ ากเทีียบคุณุ ภาพและปริมิ าณของผลผลิติ แล้้ว พืืชที่โ�่ ตด้้วยวิิธีีธรรมชาติกิ ลับั ให้้ผลดีีกว่่ามาก เช่่น ข้้าวธรรมชาติิแท้้ ได้้น้ำ�ำ� ฝนน้ำำ��ขี้้ป� ลาขี้�กุ้ง� ในนา จะมีีน้ำ��ำ หนักั ข้้าว 12 กก. ต่่อถััง ขณะที่ข�่ ้้าว ที่่ใ� ช้้ปุ๋๋�ยเคมีีจะได้้เพีียง 10 กก.ต่อ่ ถัังและมีีแนวโน้้มที่่�ต้้องใช้้ปุ๋๋ย� มากขึ้�นๆ ในปีตี ่่อๆ ไปแต่ก่ ลับั ได้้ผลผลิิตที่ล�่ ดลงเรื่อ� ยๆ มีีการทดลองเปรีียบเทีียบผัักที่�่ปลููกแตกต่่างกันั 3 วิิธีี เมื่อ� นำำ�ไปแช่น่ ้ำำ��ทิ้้�งไว้้ จะพบว่า่ ผักั ไฮโดรโปนิกิ ส์จ์ ะเน่า่ กลายเป็น็ สีีดำ�ำ เละไปในน้ำ��ำ ผักั เคมีีจะเหี่ย�่ วแต่ไ่ ม่เ่ น่า่ เละแบบไฮโดรโปนิกิ ส์์ ส่ว่ นผักั แบบกสิกิ รรมธรรมชาติิ เมื่อ� แช่น่ ้ำ��ำ กลับั สดชื่น� มีีชีีวิติ ใหม่่ นี่ค�่ ืือความมหัศั จรรย์ข์ องธรรมชาติิ บ้้านเรามีีภููมิอิ ากาศที่เ�่ หมาะสมกับั การเจริญิ เติบิ โตของจุลุ ินิ ทรีีย์์ ซึ่ง�่ เป็น็ ตัวั ช่ว่ ยสร้้างความอุดุ มสมบููรณ์์ ของดินิ จากการย่อ่ ยสลายอินิ ทรีียวััตถุตุ ่า่ งๆ ในดิิน เมื่อ� ดินิ สมบููรณ์์ ก็็จะเลี้ �ยงต้้นไม้้ให้้เติิบโต มีีดอกผลเป็น็ อาหารให้้คน ความอดอยากต่า่ งๆ จะไม่เ่ กิดิ ขึ้น� เลยหากเราเข้้าใจหลักั การเพาะปลููก หลักั การสร้้างสังั คมพืืช สร้้างสังั คมสัตั ว์์ และความเข้้าใจหลักั นิยิ ามทั้้ง� 5 ซึ่ง�่ จะกล่า่ วถึงึ ในบทต่อ่ ไป กสิิกรรมธรรมชาติิ 37

‘เกษตรกรรม’ กัับ ‘กสิิกรรม’ คำ�ำ ว่่ากสิกิ รรม แปลว่่าการเพาะปลููกไถหว่่าน เป็็นอารายธรรมของการพััฒนาการผลิิต สร้้างสรรค์์ และแบ่ง่ ปัันกััน ส่่วนเกษตรกรรม แปลว่า่ กิิจกรรมเพื่่�อความร่ำ�ำ� รวย (รากศัพั ท์์ เกษตร แปลว่่ารวย) เราจึงึ แปล Agriculture ว่่ามั่�งคั่ง� ร่ำำ��รวย โดยลอกเลีียนความหมายจากวัฒั นธรรม ตะวันั ตก เพราะผู้ด�ูู้แลการเพาะปลููกในเมืืองหนาวจะรวยมาก มีีที่ด�่ ินิ เป็น็ พันั เป็น็ หมื่น� ไร่่ มีีเครื่อ� งจักั ร ที่ช�่ ่ว่ ยให้้ทำ�ำ พืืชไร่ไ่ ด้้หลายหมื่น� ไร่่ ใช้้คนขับั เครื่อ� งจักั รคนเดีียวเพื่่อ� เก็บ็ ผลผลิติ เป็น็ พันั ไร่่ มีีระบบวางท่อ่ อัตั โนมัตั ิติ ่า่ งๆฉีีดปุ๋๋ย� ด้้วยเครื่อ� งยิงิ เจ็ท็ เข้้าท่อ่ น้ำ��ำ เหล่า่ นี้้ค� ืือวิถิ ีีเกษตรกรรมแต่ก่ สิกิ รรมนั้้น� ต่า่ งออกไป เราใช้้คนเดินิ หว่า่ นไถ ทำ�ำ งานกับั ควาย ทำ�ำ งานร่ว่ มกันั เป็น็ สังั คม แลกเปลี่ย�่ นแรงงานกันั ด้้วยการลงแขก ลงขันั แต่เ่ มื่อ� ชาวนาส่ง่ ลููกไปเรีียนสููงๆ พอกลับั บ้้านมาก็อ็ ยากทำ�ำ ให้้เกษตรกรไทยเป็น็ เหมืือนฝรั่ง� เพราะเห็น็ ว่า่ วิถิ ีีดั้้�งเดิมิ นั้้�นเชย ล้้าสมัยั ซึ่่ง� ลืืมไปว่่าบ้้านเราผลิิตเครื่อ� งจักั รไม่เ่ ป็น็ ดููแลซ่่อมแซม เครื่�องจักั รเองไม่ไ่ ด้้ น้ำ�ำ�มัันที่่�ต้้องใช้้เป็็นเชื้อ�้ เพลิิง ก็ต็ ้้องซื้้อ� หามาทั้้ง� หมด ชาวนาที่�่เริ่�มทำ�ำ งานด้้วย เครื่อ� งจัักรจึึงต้้องเริ่�มด้้วยการเป็น็ หนี้้� ตัวั ห้ำำ�� ตัวั เบีียน การจััดการแมลงด้ว้ ยระบบนิิเวศที่่�สมดุุล ในปััจจุุบัันมีีการใช้้สารเคมีีกำำ�จััดศััตรููพืืชกัันอย่่างแพร่่หลาย ทำำ�ให้้เกิิดสารพิิษตกค้้าง ก่อ่ ให้้เกิดิ ผลเสีียต่อ่ สุขุ ภาพของเกษตรกรผู้ใ�้ ช้้และผู้บ�้ ริโิ ภค อีีกทั้้ง� ยังั ตกค้้างในสิ่่ง� แวดล้้อม ทั้้ง� ในน้ำ��ำ ดินิ และอากาศ ทำ�ำ ให้้ระบบนิเิ วศถููกทำ�ำ ลาย ซึ่่�งเป็น็ สิ่่ง� ที่ไ่� ม่ส่ อดคล้้องกัับหลัักกสิิกรรมธรรมชาติิ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 38

ที่ย�่ ึดึ การสร้้างระบบนิเิ วศให้้สมดุลุ ใช้้ธรรมชาติดิ ููแลจัดั การธรรมชาติิ เช่น่ การใช้้สารสกัดั สมุนุ ไพร มาควบคุมุ แมลงศัตั รููพืืช การปลููกดอกไม้้เพื่่อ� ล่อ่ แมลงกินิ แมลงศัตั รููพืืชเพื่่อ� สร้้างสมดุลุ โดยเรีียกว่า่ ตััวห้ำำ�� (Predator) มาจากคำ�ำ ว่า่ ห้ำ�ำ�หั่่�น และตัวั เบีียน (Parasite) ซึ่�่งมาจากคำ�ำ ว่า่ เบีียดเบีียน ตามปกติแิ ล้้วแมลงตัวั ห้ำ��ำ ตัวั เบีียนจะมีีอยู่�สมดุลุ ตามธรรมชาติิ แต่ก่ ารใช้้สารเคมีีฆ่า่ แมลง สร้้างผลกระทบต่อ่ วงจรชีีวิิตของแมลง ทั้้ง� ตััวห้ำำ��ตัวั เบีียนจึึงลดลง ทำำ�ให้้เกษตรกรต้้องเผชิิญกัับ ผลร้้ายของแมลงศััตรููพืืชและโรคพืืชระบาด จุุดเริ่�มต้้นของหลัักกสิิกรรมธรรมชาติิ จึึงมุ่�งไปที่่� “การเลิกิ ใช้้สารเคมีี”โดยสิ้น� เชิงิ หันั มา“ห่ม่ ดินิ แห้้งชามน้ำ��ำ ชาม”เพื่่อ� เป็น็ การ“คืืนชีีวิติ ให้้แผ่น่ ดินิ ” อีีกครั้ ง� ตัวั อย่า่ งของการใช้้แมลงตัวั ห้ำ��ำ ตัวั เบีียนกำ�ำ จัดั แมลงศัตั รููพืืช ได้้แก่่ การใช้้ด้้วงเต่า่ ลายทำ�ำ ลาย เพลี้ย� แป้ง้ และเพลี้ย� อ่อ่ นในสวนส้้ม ซึ่ง�่ อาจารย์ย์ ักั ษ์เ์ คยทำ�ำ วิจิ ัยั ที่ศ�่ ููนย์ก์ สิกิ รรมธรรมชาติมิ าบเอื้อ�้ ง พบว่่าด้้วงเต่า่ ลาย 1 ตััวสามารถกินิ เพลี้�ยอ่อ่ นได้้มากถึึง 62 ตััว หรืือแมลงช้้างปีกี ใสซึ่ง�่ ช่่วยกำำ�จัดั เพลี้ย� อ่อ่ นและมดได้้ดีี จนมีีการผลิติ เป็น็ ไข่แ่ มลงเพื่่อ� จำ�ำ หน่า่ ยให้้เกษตรกรนำ�ำ ไปวางในสวนให้้ช่ว่ ย กำ�ำ จัดั แมลงศััตรููพืืช เป็น็ ต้้น ตัวั ห้ำำ�� (Predator) ตััวเบีียน (Parasite) แมลงตััวห้ำ�ำ� หมายถึึงแมลงที่�่กิินแมลงเป็็นอาหาร แมลงตััวเบีียน เป็็นศัตั รููตามธรรมชาติขิ องแมลง ได้้แก่่ มวนเพชฌฆาต มวนเขีียวดููดไข่่ มวนจิ้้ง� โจ้้น้ำ��ำ ศัตั รููพืืชหลายชนิดิ ได้้แก่่แมลงวันั ตาโตแมลงวันั ก้้นขบ มวนพิิฆาต ด้้วงดิิน ด้้วงเต่่า ด้้วงก้้นกระดก แตนเบีียนไข่่ แตนเบีียนไข่ผ่ ีีเสื้อ�้ หนอนห่อ่ ใบข้้าว แมงมุุม แมลงช้้างปีีกใส แมลงปอ มดคัันไฟ แตนเบีียนชนิดิ ต่่างๆ ตั๊ก� แตนบางชนิิด ลักั ษณะสำำ�คัญั ลักั ษณะสำ�ำ คััญ 1. ส่ว่ นมากจะมีีขนาดที่ใ�่ หญ่แ่ ละแข็ง็ แรงกว่า่ เหยื่อ� 1. อ าศััยกิินเหยื่�อจากภายนอกหรืือภายใน 2. ส่ว่ นมากจะกัดั กินิ ตัวั เหยื่อ� ทำ�ำ ให้้เหยื่อ� ตายทันั ทีี โดยอาศัยั กินิ ในลักั ษณะนี้อ� ย่า่ งน้้อยระยะหนึ่ง� 3. ตัวั ห้ำ�ำ�สามารถกิินเหยื่�อได้้อย่า่ งน้้อย 1 ตััว ของวงจรชีีวิติ หรืืออาจนานตลอดวงจรชีีวิติ 2. ตัวั เบีียนมีีขนาดเล็ก็ กว่า่ เหยื่อ� มาก ส่ว่ นใหญ่่ ในแต่่ละมื้้อ� เหยื่�อ 1 ตััว จะมีีตััวเบีียนอาศััยอยู่�หลายตััว 4. ตัวั ห้ำำ��จะอาศัยั อยู่�คนละที่�ก่ ัับแมลงที่่�เป็น็ เหยื่�อ 3. ตัวั เบีียนจะค่อ่ ยๆอาศัยั ดููดอาหารจากเหยื่อ� และจะออกหาอาหารในที่ต�่ ่า่ งๆกันั ในแต่ล่ ะมื้อ�้ อย่า่ งช้้าๆ และทำ�ำ ให้้เหยื่อ� ตายเมื่อ� ตัวั เบีียน เจริิญเติิบโตเต็ม็ ที่แ�่ ล้้ว 4. มี เหยื่�อเพีียงตััวเดีียวตลอดระยะเวลาการ เจริญิ เติิบโตของตััวเบีียน กสิกิ รรมธรรมชาติิ 39