ปลูกใจรักษ์โลกปี3

149 โครงการพลกิ ฟืน้ ผนื ปา่ หนองอยี อ ทป่ี รึกษาโครงการ สมเกียรติ สาระ หนคู ลา้ ย วรวงษ์ ทมี งาน สริ ิชัย พร้อมดี กรรณกิ าร์ ดวงดี จันทิมา งามสง่า สนุ ษิ า นาคแสร์ รงุ่ นภา จนั ทรล์ ้ำ� จริ วฒั น์ การะเกต

150

151 การจดั การขยะ

152

153 สำ�นกึ เปลีย่ น... พฤตกิ รรมเปล่ยี น โครงการเยาวชนขุนยวม สู่สงั คมคารบ์ อนตำ่�

154 โรงเรยี นขุนยวมวทิ ยา อ�ำ เภอขุนยวม จงั หวดั แมฮ่ ่องสอน เป็นโรงเรยี นที่ส่งเสรมิ กจิ กรรมดา้ น สิ่งแวดล้อม ทุกชั้นเรียน ทุกวิชา และทุกจังหวะของการดำ�เนินชีวิตถูกสอดแทรกด้วยสาระเกี่ยวกับ ส่ิงแวดล้อมอย่างเข้มข้น จากท่ีเห็นผลงานการทำ�กิจกรรมด้านส่ิงแวดล้อมของรุ่นพี่ท่ีจบไปแล้ว เมื่อ ครูกุง้ -สภุ าลักษณ์ เทพวงศ์ ชวนท�ำ โครงการต่อยอด เด็กเรยี นหอ้ งคงิ ส์จึงก้าวเดินสู่โลกของการ เรยี นรจู้ ากการลงมอื ปฏบิ ัตริ ว่ มกับชุมชน ทมี งานกลมุ่ ใหญ่ ซง่ึ ประกอบดว้ ย เพลา-มลทพิ ย์ โพธท์ิ อง อว๋ิ -กชามาส อรรคฮาต นนุ่ -เกจ็ มณี กรองสตปิ ญั ญา เนย-ธนภรณ์ สวุ รรณสงั ข์ โบว-์ วชิ ชกุ า ใจมาเครอื ไอซ-์ กชกร วงศฟ์ นั่ ฟลิ ม์ -นภคั วงศ์ศักด์ิศรี จอย-ปาจรีย์ นภาทอง แจน-สนุ ัฐชา กันทา ฟ้า-พรนภสั มนษุ ย์พัฒนา และ ปาลม์ - ศตวรรษ นวลลออ รวมตัวกันเพื่อขับเคล่ือนโครงการเยาวชนขุนยวมสู่สังคมคาร์บอนตำ่� โดยใช้ แนวทางการท�ำ งานทร่ี นุ่ พเ่ี คยท�ำ ในโรงเรยี นขยายออกไปสชู่ มุ ชนปอ๊ กกงุ เจา้ ราชซงึ่ อยไู่ มไ่ กลจากโรงเรยี น ชุมชนป๊อกกุงเจ้าราช ตำ�บลขุนยวม มีประชากรประมาณ 90 ครัวเรือน มีวิถีการดำ�เนินชีวิต ทแ่ี ตกตา่ งกันตามวัฒนธรรมของแต่ละชาติพนั ธ์ุ ซ่งึ ได้แก่ ไต เมอื ง มง้ กะเหร่ยี ง ประชากรส่วนใหญ่ ประกอบอาชีพเกษตรกรรม ได้แก่ ทำ�นา ปลูกข้าวโพด กะหล�่ำ ปลี และบางสว่ นค้าขาย ในพนื้ ทีช่ ุมชน เป็นที่ต้ังของสถานท่ีราชการ เช่น ศูนย์เด็กเล็ก เทศบาล โรงพยาบาล กศน. และร้านค้า เรียกได้ว่า ชมุ ชนปอ๊ กกุงเจา้ ราชเป็นศูนย์กลางของต�ำ บลก็ว่าได้

155 การเรยี นรสู้ ู่ชมุ ชน กจิ กรรมลดกา๊ ซคารบ์ อนไดออกไซดท์ เี่ คยท�ำ ส�ำ เรจ็ “ก่อนไปเราวาดแผนท่ีกันแล้วแบ่งทีมละ 2 คน ในโรงเรยี น เช่น การคดั แยกขยะ การรณรงคล์ ดการใช้ ก�ำ หนดว่าทีมไหนไปซอยไหน แตห่ ากซอยใดบา้ นเยอะ พลังงานน้ำ�มันด้วยกิจกรรมขับป่ันไปด้วยกัน รณรงค์ กเ็ พม่ิ เปน็ 3 คน โดยพยายามเฉลีย่ ให้เทา่ ๆ กัน” โบว์ ประหยัดการใช้ไฟฟ้าและนำ้�ประปา เป็นกิจกรรมหลัก อธิบาย ท่ีจะขยายผลสู่ชุมชน ซ่ึงก่อนจะขยับขับเคล่ือนงาน ทมี งานทง้ั หมดไดร้ ว่ มกนั ศกึ ษาขอ้ มลู ทเี่ กยี่ วขอ้ งกบั การ แม้ว่าการแบ่งทีมจะคละกันระหว่างคนคุยเก่ง ทำ�โครงการ เช่น พฤติกรรมการดำ�เนินชีวิตของคนใน และคุยไมเ่ กง่ แตเ่ วลาท�ำ งานรว่ มกนั ทกุ คนสามารถ ชมุ ชนที่ก่อใหเ้ กิดกา๊ ซคารบ์ อนไดออกไซด์ ขยะท่ีทำ�ให้ ชว่ ยเหลอื กนั ไดเ้ ปน็ อยา่ งดี แตก่ พ็ บปญั หาเนอื่ งจาก เกดิ กา๊ ซคารบ์ อนไดออกไซด์ วธิ ลี ดกา๊ ซคารบ์ อนไดออกไซด์ ชมุ ชนมคี นหลากหลายชาตพิ นั ธท์ุ งั้ มง้ ไต กะเหรย่ี ง โดยการประหยัดน้ำ�ไฟ และการปลูกต้นไม้ ผลกระทบ การสอ่ื สารจงึ ท�ำ ไดล้ �ำ บาก ทมี งานตอ้ งใชภ้ าษาไทย จากการเผาขยะ และการเพิ่มปริมาณก๊าซคาร์บอน- เป็นหลัก แต่บรรยากาศการทำ�งานโดยรวมเป็นไป ไดออกไซด์ การค้นคว้าจากอินเทอร์เน็ตและเอกสาร ดว้ ยดี ชาวบา้ นใหค้ วามรว่ มมอื ดมี าก แมว้ า่ ชาวบา้ น ต่างๆ ท�ำ ใหท้ ีมงานเข้าใจภาพรวมของการท�ำ งาน และ บางสว่ นจะยงั ไมส่ นใจ เพราะยงั ไมม่ ผี ลกระทบรนุ แรง มีความรู้เบ้ืองต้นท่ีสามารถนำ�มาออกแบบการทำ�งาน ซ่ึงทีมงานก็จะใช้โอกาสน้ีอธิบายว่า กิจกรรมท่ีทำ� ซึ่งเชื่อมโยงไปสู่กิจกรรมการสำ�รวจพฤติกรรมของคน จะส่งผลดีต่อเขาอย่างไร รวมทั้งแนะนำ�แนวทาง ในชมุ ชนปอ๊ กกงุ เจา้ ราช เพอื่ ท�ำ ความรจู้ กั บรบิ ทของคน การประหยัดนำ้� ประหยัดไฟ ประหยัดพลังงาน และพ้ืนท่ีทำ�งาน โดยเฉพาะการดำ�เนินชีวิตของคนใน การคดั แยกขยะ และการจัดการขยะอยา่ งถกู วธิ ี พื้นท่ที ่ีจะสง่ ผลให้เกดิ กา๊ ซคาร์บอนไดออกไซด์ อย่างไรก็ตามผลจากการสำ�รวจพฤติกรรมของ “ขอ้ มลู จากงานทร่ี นุ่ พท่ี �ำ มแี ลว้ สว่ นหนง่ึ สว่ นขอ้ มลู ชุมชนเร่อื งปริมาณขยะ วธิ กี ารจัดการขยะ อุปกรณ์ ท่ีเราต้องไปหาเพ่ิม เช่น คำ�นวณการใช้ไฟฟ้า การใช้ ไฟฟา้ ในครวั เรอื น การใชไ้ ฟฟา้ และน�้ำ ประปา พบวา่ น�้ำ มนั รถ วา่ ถา้ ลดความเรว็ ลงเทา่ นจ้ี ะประหยดั ไดเ้ ทา่ ไร คนสว่ นใหญท่ ง้ิ ขยะในถงั ขยะหนา้ บา้ นและบางบา้ น ลดการปลอ่ ยกา๊ ซคารบ์ อนไดออกไซดไ์ ดเ้ ทา่ ไร” ทมี งานเลา่ มกี ารคดั แยกขยะขาย เชน่ ขวดแกว้ พลาสตกิ กระดาษ ส่วนขยะเปียกจะท้ิงลงถังขยะ ซ่ึงจะมีรถเก็บขยะของ แมจ้ ะเปน็ ชมุ ชนไมใ่ หญม่ าก แตจ่ �ำ นวนครวั เรอื น เทศบาลมาเกบ็ ไป 50 หลงั คาเรอื น หรอื ครง่ึ หนง่ึ ของประชากรทั้งหมด คอื “เปา้ หมาย” ทท่ี มี งานวางไวใ้ นการเกบ็ ขอ้ มลู และ สำ�หรับการใช้น้ำ� ใช้ไฟฟ้า จะผันแปรตามวิถี เพอื่ ไปใหถ้ งึ เปา้ หมายทวี่ างไว้ ทมี งานจงึ ชว่ ยกนั วาด การด�ำ เนนิ ชวี ติ เชน่ บา้ นทคี่ า้ ขายหรอื ประกอบกจิ การ แผนทที่ �ำ มอื เพอ่ื เปน็ เครอ่ื งมอื ในการวางแผนจดั สรร จะใช้ไฟฟ้าและนำ้�ประปาในปริมาณมาก โดยเสียค่า ก�ำ ลงั คน โดยพยายามใหก้ ารส�ำ รวจขอ้ มลู ครอบคลมุ ไฟฟา้ เดอื นละประมาณ 2,000 บาท สว่ นบา้ นทม่ี สี มาชกิ ทกุ ซอกทุกซอยในชุมชน โดยก่อนลงพื้นท่ีครูกุ้งได้ อาศัยอยู่น้อยหรือมีคนแก่อยู่คนเดียวมักจะไม่เสีย ประสานงานกับเทศบาลไว้เบอื้ งตน้ เพ่ือกรุยทางให้ ค่าไฟฟ้า เพราะใช้ไม่เกินปริมาณที่รัฐบาลช่วยเหลือ โบว์และไอช์ประสานงานต่อเพ่ือขอความช่วยเหลือ โดยอปุ กรณไ์ ฟฟา้ พนื้ ฐานในบา้ นสว่ นใหญ่ คอื โทรทศั น์ ให้ประชาสัมพันธ์โครงการผ่านเสียงตามสายของ ต้เู ย็น หม้อหุงข้าว พดั ลม เทศบาล

156 ขอ้ มลู จากการส�ำ รวจดงั กลา่ วท�ำ ใหท้ มี งานรบั รเู้ พมิ่ เตมิ วา่ การใชน้ �ำ้ ประปาในชมุ ชนต�ำ บลขนุ ยวม จะเช่ือมโยงไปสู่ปริมาณการใช้ไฟฟ้า เนื่องจากในพื้นท่ีต้องป่ันไฟเพ่ือสูบนำ้�ข้ึนมาผลิตเป็นน้ำ�ประปา สำ�หรับใชใ้ นครัวเรือน สร้างสีสันเป็นรอยจำ� ประทบั ใจ หลงั การส�ำ รวจข้อมลู ผา่ นพน้ ทีมงานน�ำ ขอ้ มูลที่ได้มาสรุปรว่ มกัน และนำ�ไปจดั นิทรรศการ เพอ่ื รณรงคล์ ดการใชน้ �ำ้ ใชไ้ ฟ และการคดั แยกขยะ ในตลาดนดั ชมุ ชนทจี่ ดั ขนึ้ ทกุ วนั เสาร์ พรอ้ มๆ กบั การนำ�เสนอข้อมูลหน้าเสาธง และเสียงตามสายของโรงเรียน รวมทงั้ ฝากประชาสัมพันธ์ผ่าน เสยี งตามสายของเทศบาล แผนงานต่อไปที่ทีมวางแผนทำ�คือการจัดกิจกรรมขับปั่นไปด้วยกันในโรงเรียน เพื่อกระตุ้นให้ นกั เรยี น ครู บคุ ลากรในโรงเรยี น และผปู้ กครอง สนใจปน่ั จกั รยานเพอื่ ออกก�ำ ลงั กายแทนการใชร้ ถยนต์ หรือจกั รยานยนต์ในการเดินทางท่ีไม่ไกลมากนัก โดยกจิ กรรมนีม้ ีผ้อู ำ�นวยการโรงเรียนเปน็ หวั หน้าทีม นักปั่นจกั รยานในต�ำ บลขนุ ยวมเข้าร่วมรณรงคก์ บั ทีมงานด้วย สว่ นการประชาสมั พนั ธใ์ นตลาดนดั วนั เสาร์ เปน็ กจิ กรรมทส่ี รา้ งสสี นั ความสนกุ สนาน และกระตนุ้ ความสนใจของประชาชนในพื้นที่ได้เป็นอย่างดี ด้วยทีมงานได้จัดนิทรรศการให้ความรู้ นำ�เสนอ ขอ้ มลู จากการส�ำ รวจ มมี าสคอตรณรงคก์ ารใชถ้ งุ ผา้ และแผน่ พบั ความรเู้ กย่ี วกบั การประหยดั พลงั งาน และลดการปล่อยก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ ซ่ึงการสร้างจุดจำ�ในใจของชาวบ้านเช่นน้ีทำ�ให้ชาวบ้าน สามารถเช่ือมโยงกับการรับฟังข่าวสารท่ีทีมงานร่วมประชาสัมพันธ์ผ่านเสียงตามสายของเทศบาล ได้เปน็ อยา่ งดี ส�ำนึกเปล่ียน...พฤติกรรมเปล่ียน อย่างไรก็ตาม ทีมงานเล่าว่า น่าเสียดายที่แผนงานเก็บข้อมูลค่าใช้จ่ายด้านไฟฟ้าและน้ำ�ประปา รวม 3 เดือน เพ่ือนำ�มาเปรียบเทียบผลการเปล่ียนแปลงการใช้พลังงานของชาวบ้านกลุ่มเป้าหมาย ไมเ่ ปน็ อยา่ งทตี่ ง้ั ใจไว้ เนอ่ื งดว้ ยภาระหนา้ ทใ่ี นการเรยี นในชนั้ มธั ยมศกึ ษาปที ่ี 6 ท�ำ ใหพ้ วกเขาตอ้ งละวาง การท�ำ กจิ กรรมในโครงการไวก้ อ่ น เพราะในชว่ งปดิ เทอมทมี งานซง่ึ เปน็ เดก็ เรยี นดตี า่ งมงุ่ เรยี นพเิ ศษเพอ่ื สร้างความพรอ้ มในการสอบตา่ งๆ ซ่ึงจะมผี ลตอ่ การเรยี นตอ่ ของแต่ละคน “เรื่องนำ้�ประปาและไฟฟ้าคิดไว้ว่าจะไปขอเก็บบิลค่านำ้� ค่าไฟในแต่ละเดือนมาคำ�นวณ ถ้าเขา ไม่ให้ก็จะขอถ่ายเอกสารมา แต่ด้วยระยะเวลา และทุกคนไม่ค่อยว่าง เลยยังไม่ได้ทำ� รวมท้ังการทำ� สตกิ เกอร์ทีต่ ัง้ ใจจะท�ำ เพือ่ เตอื นใจ และการปลูกตน้ ไม้เพ่มิ ในพ้นื ทกี่ ็ยงั ไม่ไดท้ ำ�” โบว์ เล่าดว้ ยน�้ำ เสียง แสนเสียดาย ท้ังนี้ทีมงานท้ังหมดยอมรับว่า ภาระในการเรียนท่ีหนักหน่วงมีผลอย่างมากต่อการจัดการเวลา ในชีวิต เพราะแตล่ ะคนแบกความหวังของตนเอง ผปู้ กครอง และโรงเรียน เรื่องการเรยี นต่อในสถาบัน อดุ มศกึ ษาไวอ้ ยา่ งเตม็ ท่ี การไดเ้ รยี นรกู้ ระบวนการท�ำ งานในโครงการ แมจ้ ะไมส่ ามารถท�ำ ทกุ กจิ กรรม

157

158 “กระบวนการเรียนรูท้ เ่ี กดิ ข้นึ ท�ำใหแ้ ต่ละคน “ตระหนกั ” ถึงปัญหาสิ่งแวดล้อม มากข้ึนว่า ไม่ใชเ่ ร่อื งเล็กๆ แตเ่ ปน็ เร่อื งใหญแ่ ละใกลต้ ัวทุกคน “ส�ำนกึ ” ท่ีเกดิ ข้ึน จงึ สะท้อนผา่ นการ “ปรับเปลย่ี นพฤติกรรม” ของตนเอง ตง้ั แต่เร่ืองการปฏิเสธ ไม่รับถงุ พลาสติกเวลาซ้อื ของ การปดิ น้�ำ ปดิ ไฟฟ้าเม่ือไมใ่ ช้ การคดั แยกขยะ การใช้จกั รยานในการเดนิ ทางระยะใกลม้ ากข้ึน ...ซ่ึงม่นั ใจไดว้ า่ การฝกึ ฝน ตนเองผ่านพฤตกิ รรมเล็กๆ นอ้ ยๆ เหลา่ นี้อย่างสม่ำ� เสมอจะส่ังสมเปน็ พฤติกรรม ท่ีเปน็ มิตรต่อสิ่งแวดล้อมอยา่ งยัง่ ยืนของพวกเขาตอ่ ไป” ได้ตามแผนท่วี างไว้ แต่กระบวนการเรยี นรทู้ ี่เกดิ ขนึ้ ได้ว่าการฝึกฝนตนเองผ่านพฤติกรรมเล็กๆ น้อยๆ ทำ�ให้แต่ละคน “ตระหนัก” ถึงปัญหาสิ่งแวดล้อม เหลา่ นอ้ี ยา่ งสม�่ำ เสมอจะสง่ั สมเปน็ พฤตกิ รรมทเี่ ปน็ มากขึ้นว่า ไม่ใช่เร่ืองเล็กๆ แต่เป็นเร่ืองใหญ่และ มิตรตอ่ ส่ิงแวดล้อมอย่างยงั่ ยนื ของพวกเขาต่อไป ใกลต้ ัวทกุ คน “ส�ำ นึก” ทีเ่ กิดข้ึนจงึ สะท้อนผ่านการ “ปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรม” ของตนเอง ตง้ั แตเ่ รอื่ งการ การไม่สามารถทำ�งานตามแผน แม้จะทำ�ให้ ไมร่ ับถงุ พลาสติกเวลาซื้อของ การปดิ น�้ำ ปิดไฟฟ้า ความสมบูรณ์ของโครงการพร่องไปบ้าง แต่ได้สร้าง เม่ือไม่ใช้ การคัดแยกขยะ การใช้จักรยานในการ บทเรียนในเร่ืองการรู้จักประเมินสถานการณ์รอบตัว เดนิ ทางระยะใกลม้ ากขน้ึ การหอ่ ขา้ วมาโรงเรยี นโดย และปรบั ตวั โดยยึดหนา้ ที่หลกั ของเดก็ เยาวชน คอื การ ใชป้ ่ินโต การรีดผ้าจ�ำ นวนมากในคร้งั เดียว ซ่ึงมัน่ ใจ เรียนเป็นสำ�คัญ

159 สรา้ งแรงกระเพ่ือมใหช้ มุ ชน อนันต์ โก่งสายเงิน หัวหน้ากองการสาธารณสุขและส่ิงแวดล้อม เทศบาลตำ�บลขุนยวม เล่าว่า การทำ�งานของเยาวชนได้ “สร้างแรงกระเพื่อม” ท่ีเป็นประโยชน์ต่อการปรับเปล่ียน พฤตกิ รรมของประชาชน โดยเฉพาะเรอื่ งการจดั การขยะ ดว้ ยอ�ำ เภอขนุ ยวมเปน็ อ�ำ เภอทหี่ า่ งไกล การจัดการขยะแบบในเมืองที่ใชก้ ารคัดแยกแล้วขาย ท�ำ ได้ยาก เพราะไม่ค่อยมคี นเข้ามารบั ซอ้ื เน่ืองจากไม่คุ้มค่าขนส่ง ดังน้ันการรณรงค์ให้ชาวบ้านลดการสร้างขยะตั้งแต่ต้นทาง และการ คดั แยกขยะจึงเป็นแนวทางท่ชี ว่ ยลดภาระเทศบาลไดส้ ว่ นหน่งึ “สิ่งท่ีน้องๆ ทำ�มีเป็นประโยชน์มาก เพราะเป็นการกระตุ้นให้ชุมชนคัดแยกขยะ โครงการท่ี นอ้ งๆ ท�ำ ชว่ ยท�ำ ใหค้ นเขา้ ใจงานของเทศบาลมากขนึ้ เพราะในสว่ นงานของผมมแี ค่ 2 คน ไมม่ ใี ครชว่ ย ประชาสมั พนั ธ์ เมอ่ื นอ้ งๆ มารณรงคป์ ระชาสมั พนั ธ์ จงึ ชว่ ยเสรมิ งานของผม และเทา่ ทส่ี งั เกตเมอื่ นกั เรยี น บอกชมุ ชน เขากจ็ ะฟงั นกั เรยี นมากกวา่ จงึ อยากใหน้ อ้ งๆ รนุ่ ตอ่ ไปตอ่ ยอดท�ำ เรอ่ื งประชาสมั พนั ธต์ อ่ ไป เพราะส่วนอ่ืนๆ เทศบาลก็ทำ�อยู่แล้ว แต่ถ้ามีคนช่วยประชาสัมพันธ์กระตุ้นอยู่ตลอดเวลาก็จะทำ�ให้ ชาวบ้านเกิดความตระหนกั และคดั แยกขยะอย่างตอ่ เนอื่ ง” เม่อื “กระบวนการคิด” ถกู กระตุ้น ครูกุ้งในฐานะท่ีปรึกษาโครงการ สะท้อนบทเรียนการสนับสนุนการทำ�งานของเยาวชนว่า กิจกรรมด้านส่งิ แวดลอ้ มเปน็ วิถขี องโรงเรยี น สิง่ ท่ีโครงการนีเ้ ขา้ มาหนนุ คอื การขยายผลกิจกรรม ที่เคยประสบความสำ�เร็จในโรงเรียนไปสู่ชุมชน โดยเน้น 4 กิจกรรมหลัก คือ ลดปริมาณขยะ เพม่ิ พน้ื ทส่ี เี ขยี ว ประหยดั พลงั งาน กจิ กรรมเดนิ ทางอยา่ งยง่ั ยนื โดยการด�ำ เนนิ โครงการสว่ นใหญ่

160 เป็นการขับเคล่ือนของนักเรียน ท้ังเร่ืองการบริหารจัดการภายในกลุ่ม และ การด�ำ เนนิ งานในชมุ ชน โดยครเู ปน็ ผอู้ �ำ นวยความสะดวกในการประสานงาน กบั หนว่ ยงานตา่ งๆ ในเบอ้ื งตน้ และชว่ ยกลนั่ กรองเรอื่ งเอกสารทจ่ี ะเผยแพร่ สภู่ ายนอก ส�ำ หรบั การท�ำ งานทข่ี าดตอนไปนน้ั ครกู งุ้ เลา่ วา่ คอ่ นขา้ งหนกั ใจ เพราะเปน็ ช่วงคาบเกี่ยวของนักเรียนช้ันมัธยมศึกษาปีท่ี 5-6 ช่วงปิดเทอมนักเรียนไป เรียนพิเศษกนั หมด ใจเขามงุ่ เรือ่ งเรียน ครูก็ไม่อยากบังคบั บวกกับผปู้ กครองก็ อยากใหล้ กู สนใจเรอ่ื งเรยี น เรากต็ อ้ งคดิ ถงึ ใจเขาใจเรา เอาลกู เขามาท�ำ งาน บางที ผลกระทบก็ตามมา ย่ิงเขาเป็นเด็กห้องคิงส์ ความคาดหวังของผู้ปกครองก็มีสูง ครูก็กลวั ว่าจะไปกระทบการเรียนของเขาดว้ ย ครูกุ้ง มองว่า การทำ�โครงการน้ีช่วยพัฒนาทักษะของนักเรียน คือ “กระบวนการคดิ ” ทถ่ี กู กระตนุ้ จากกระบวนการอบรมของพๆ่ี จากโครงการ ปลกู ใจรกั ษโ์ ลก ทใ่ี ชค้ �ำ ถามกระตนุ้ ความคดิ และใหเ้ วลาในการคดิ วเิ คราะห์ จนทำ�ให้เกิดการเรียนรู้ที่เป็นระบบ ส่ิงนี้สะท้อนจากการทำ�งานท่ีเด็กๆ สามารถบรหิ ารจดั การทมี ไดเ้ ปน็ อยา่ งดี เหน็ ไดจ้ ากเวลาทเ่ี ดก็ ไปเขา้ คา่ ยกลบั มา เขาสามารถนำ�ความรู้มาถา่ ยทอดให้เพ่ือนร่วมทมี รับรรู้ บั ทราบอย่างทัว่ ถึง และ ส่ิงท่ีเห็นได้ชัดเจนคือ นักเรียนกลุ่มนี้แตกต่างจากนักเรียนท่ัวไปคือ เป็นกลุ่มท่ี ทำ�งานเรว็ และมคี วามรับผิดชอบในการท�ำ งาน ประสบการณ์ของการทำ�งานไม่ใช่อยู่บนวิถีของความสำ�เร็จท้ังหมด... ความไม่สมบูรณ์ท่ีเกิดข้ึนยังสร้างบทเรียนส�ำ คัญให้ได้เรียนรู้ เด็กห้องคิงส์ ท้ัง 11 คน ก้าวออกจากพื้นที่นอกห้องเรียนไปสัมผัสชุมชน สัมผัสปัญหา ค้นหาสาเหตุ สร้างความเขา้ ใจท่นี ำ�มาสู่ “ความตระหนักร”ู้ ถึงความรุนแรง ของสถานการณ์ส่ิงแวดล้อม ร่องรอยความสำ�เร็จของการเรียนรู้จึงปรากฎ อยทู่ ก่ี ารปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรมการใชช้ วี ติ เปน็ การเปลย่ี นแปลงเลก็ ๆ ทจ่ี ะ สง่ ผลใหโ้ ลกใบนนี้ า่ อยมู่ ากขนึ้ เพราะเยาวชนกลมุ่ นจ้ี ะเตบิ ใหญเ่ ปน็ สมาชกิ ทรี่ ับผิดชอบต่อสังคม

161 โครงการเยาวชนขุนยวมสู่สังคม คารบ์ อนตำ�่ ทีป่ รึกษาโครงการ สุภาลักษณ์ เทพวงศ์ ทีมงาน มลทพิ ย์ โพธ์ทิ อง กชามาส อรรคฮาต เกจ็ มณี กรองสติปัญญา ธนภรณ์ สวุ รรณสังข์ วิชชุกา ใจมาเครือ กชกร วงศ์ฟนั่ นภคั วงศ์ศกั ดศิ์ รี ปาจรีย์ นภาทอง สุนฐั ชา กันทา พรนภัส มนษุ ย์พฒั นา ศตวรรษ นวลลออ

162

163 พลิกระบบ… จัดระเบยี บขยะชมุ ชน โครงการเยาวชนอาสาร่วมใจพัฒนา ลดขยะชมุ ชน

164 การทำ�งานเป็นปีท่ี 2 เพิ่มความเข้มข้นในกระบวนการเพ่ือแก้ปัญหาไปพร้อมๆ กับการรับผล อันชื่นใจจากส่งิ ทีไ่ ด้ทำ�ไป แม้จะเรียนชั้นมธั ยมศกึ ษาปีท่ี 6 แลว้ กต็ าม แต่ ปอ๊ ป-สิงหรตั น์ ใจดา สม้ - อรวี จนิ าเทย่ี ง โบว-์ กฤษณา ค�ำ ษา และแหมม่ -กฤตยิ า เทือกศิริ ยงั คงเดนิ หน้าสานตอ่ โครงการ เยาวชนอาสารว่ มใจพฒั นาลดขยะชมุ ชน ในต�ำ บลแมพ่ รกิ อ�ำ เภอแมพ่ รกิ จงั หวดั ล�ำ ปาง รว่ มกบั น้องๆ เช่น ใหม-่ นลธดิ า สดุ ธง ด้วยเหน็ วา่ ภารกจิ ท่เี ร่ิมตน้ ไว้ยังไมส่ ำ�เรจ็ ดัง่ ใจ ทีมงานย้อนเล่าถึงจุดเร่ิมต้นการทำ�งานในปีแรกว่า มาด้วยความลังเลระหว่างการทำ�โครงการ เกยี่ วกบั ปา่ หรือโครงการเกยี่ วกบั ขยะ เน่อื งจากในพ้นื ทอี่ ำ�เภอแมพ่ ริกมปี า่ อยู่จำ�นวนมาก ในฤดูแลง้ มักเกิดไฟป่าเผาทำ�ลายต้นไม้ และสร้างมลพิษทางอากาศ เป็นปัญหารุนแรงต่อเนื่องมาหลายปี ขณะเดียวกนั ก็พบวา่ บ่อขยะท่ีเทศบาลน�ำ ไปทิ้ง ก�ำ ลังจะเต็ม ในชุมชนมีขยะถูกทงิ้ อยูเ่ ปน็ จำ�นวนมาก ชาวบา้ นไม่มกี ารจัดการขยะ เบ้ืองตน้ ทีมงานเลอื กสง่ หวั ข้อเก่ียวกบั ป่า กระบวนการ...พาชดั แต่เม่ือเข้าอบรมกับพ่ีเล้ียงโครงการปลูกใจรักษ์โลก “กระบวนการ” อบรมทำ�ให้ทีมหันกลับมา ทบทวนตนเอง ทั้งศักยภาพของทีม และสภาพปัญหาที่ต้องการแก้ไข ซึ่งผลจากการวิเคราะห์ตนเอง ทำ�ให้ทีมงานไดข้ อ้ สรปุ ว่า การทำ�ใหช้ าวบา้ นหยุดเผาปา่ ท�ำ ได้ยาก สว่ นขยะแมจ้ ะเป็นเรือ่ งใหญ่ แต่ยัง มโี อกาสเห็นผลสัมฤทธ์ิไดม้ ากกว่า

165 “กระบวนการอบรมท�ำให้ทมี หันกลับมาทบทวนตนเอง ทัง้ ศักยภาพของทมี และสภาพปัญหาทตี่ ้องการแก้ไข ซ่งึ ผลจากการวิเคราะห์ตนเองทำ� ให้ทีมงาน ไดข้ ้อสรุปวา่ การทำ� ใหช้ าวบ้านหยดุ เผาป่าท�ำได้ยาก ส่วนขยะแม้จะเปน็ เร่อื งใหญ่ แต่ยงั มโี อกาสเห็นผลสัมฤทธิ์ไดม้ ากกว่า” “พๆี่ เขาใหว้ าดแผนทชี่ มุ ชน ชวนทบทวนปญั หา เป็นส่ิงของเคร่ืองใช้ในครัวเรือน โดยมีการแบ่งพ้ืนที่ให้ สง่ิ แวดลอ้ มในชมุ ชนทง้ั หมดวา่ มอี ะไรทเ่ี ราพอจะท�ำ ได้ แต่ละคนรับผิดชอบ เช่น ส้มรับผิดชอบบา้ นแม่พริกลุ่ม ใหเ้ ลอื กปญั หาอะไรทช่ี ดั เจนทส่ี ดุ เราเลยเลอื กเรอ่ื งขยะ แหม่มและใหม่ดูแลพื้นท่ีบ้านสันป่าสัก โบว์และป๊อบ เพราะเป็นปัญหาท่ีเห็นชัดเจนและน่าจะทำ�ได้ง่ายกว่า ดแู ลพน้ื ทบ่ี า้ นทา่ ดา่ น แตเ่ นอื่ งจากวนั เวลาลงพนื้ ทแี่ ตล่ ะ สามารถชวนชาวบ้านทำ�ได้เป็นประจำ� แต่ถ้าทำ�เร่ือง หม่บู า้ นไมพ่ รอ้ มกัน เม่อื ถึงเวลาทำ�งานจริง ทุกคนก็จะ เกย่ี วกบั ปา่ ไมห้ รอื การเผาปา่ คงยากทจ่ี ะระดมชาวบา้ น ช่วยกันทำ�งานในทุกหมู่บ้าน ซึ่งทีมจัดให้มีการประชุม เขา้ ไปท�ำ กจิ กรรมในปา่ รว่ มกนั ” ปอ๊ ป เลา่ ยอ้ นไปถงึ การ วางแผนรายสปั ดาหว์ า่ แตล่ ะสปั ดาหจ์ ะท�ำ อะไรบา้ ง ใน ตัดสนิ ใจเลอื กประเดน็ ทำ�งาน พ้ืนทใ่ี ด เม่ือได้ข้อสรุปเรื่องประเด็นทำ�งาน ทีมร่วมกัน เมื่อแนวคิดและพื้นท่ีลงตัว ทีมประสานงานกับ ตดั สนิ ใจเลอื กพนื้ ทท่ี �ำ งานครอบคลมุ ทงั้ 3 หมบู่ า้ นทอี่ ยู่ ผู้ใหญ่บ้านแต่ละหมู่บ้าน ขอโอกาสเข้าร่วมเวทีประชุม ในเขตของเทศบาลตำ�บลแม่พริก คือ บ้านแม่พริกลุ่ม ประจำ�เดือนของหมู่บ้านแนะนำ�โครงการ พร้อมท้ัง บา้ นสนั ปา่ สกั และบา้ นทา่ ดา่ น ทง้ั 3 หมบู่ า้ นมปี ระชากร รับสมคั รแกนนำ�เข้าร่วมโครงการ ซงึ่ การช้ีแจงโครงการ ทง้ั สน้ิ 875 ครวั เรอื น หรอื 2,633 คน ชาวบา้ นสว่ นใหญ่ ครง้ั นท้ี �ำ ใหผ้ ใู้ หญบ่ า้ นเหน็ ชอบและยนิ ดใี หก้ ารสนบั สนนุ ประกอบอาชีพเกษตรกรรม ในพ้ืนที่มีป่าชุมชนซึ่ง สามารถใช้ประโยชน์จากการหาของป่า และเป็นพ้ืนที่ ผลการรับสมาชิกบ้านท่าด่าน ได้ผู้เข้าร่วมมากถึง ทงิ้ ขยะกบั เทศบาล ทุกเชา้ จะมรี ถเกบ็ ขยะของเทศบาล 37 ครวั เรือน ส่วนบา้ นสนั ป่าสกั และแมพ่ รกิ ล่มุ กลับได้ ตระเวนเกบ็ ขยะหมนุ เวียนไปในแตล่ ะหมู่บ้าน โดยเกบ็ ต่ำ�กว่าเป้า คือ หมู่บ้านละ 11 ครัวเรือน โดยเทคนิค ค่าบริการ 120 บาทต่อปี และจะมกี ารฝงั กลบบ่อขยะ สำ�คัญท่ีทีมงานใช้ในการชักชวนกลุ่มเป้าหมายคือ ปีละ 2 คร้งั ถ่ายภาพบ่อขยะท่ีอยู่ห่างจากบ้านท่าด่านไม่ถึง 1 กิโลเมตรท่ีกำ�ลังจะเต็ม ในภาพมีอีกาและแมลงวัน ลงแรงอย่างต้ังใจ บนิ วอ่ น ถนนทเ่ี ขา้ ไปยงั บอ่ ขยะเกลอ่ื นกลาดไปดว้ ยขยะ ที่ตกเร่ียราดเลยมาจนถึงทางแยกถนนใหญ่ รวมทั้ง ทมี ไดอ้ อกแบบการท�ำ งาน โดยเนน้ สรา้ งพฤตกิ รรม นำ�เสนอข้อมูลผลกระทบจากขยะท่ีทีมช่วยกันค้นคว้า การคดั แยกขยะ มกี ลมุ่ เปา้ หมายเขา้ รว่ มโครงการน�ำ รอ่ ง จากอินเทอร์เน็ต พร้อมทั้งเสนอแนวทางคัดแยกขยะ หมบู่ า้ นละ 20 ครวั เรอื น โดยทมี จะสนบั สนนุ การคดั แยก ในบ้านก่อนท้ิง ซ่ึงเป็นเป้าหมายของทีมงานที่ต้องการ ขยะแล้วขาย พรอ้ มทง้ั จูงใจสมาชกิ ดว้ ยการใหแ้ ลกขยะ ปรับพฤติกรรมของครัวเรือนท่ีเป็นสมาชิก โดยทีมจะ สนับสนนุ ถุงขยะเพอื่ แยกประเภทขยะชนดิ ตา่ งๆ

166 “ทีมงานประเมินผลการท�ำงานว่า ยังไมส่ ามารถสร้างความยั่งยนื เร่อื งการ จัดการขยะ เพราะสมาชกิ ทเ่ี ข้ารว่ มโครงการมไี ม่ถึง 10 เปอรเ์ ซ็นตข์ อง ครวั เรอื นท้งั หมด จงึ คดิ ต่อยอดในปที ี่ 2 โดยมีเป้าหมายคือเพิ่มจำ� นวน สมาชิก และสรา้ งแนวรว่ มกับหน่วยงานในทอ้ งถน่ิ ใหร้ ับลกู สานต่อ การท�ำงานในอนาคต” แมข้ ยะไมล่ ด...แตพ่ ฤติกรรมเปล่ยี น ท้ังนี้ทีมวางแผนแบ่งกันเดินสายไปชั่งขยะให้สมาชิกในแต่ละหมู่บ้านท่ีคัดแยกไว้คือ บ้านท่าด่าน ทกุ วนั ท่ี 5 และ 20 ของเดอื น บ้านแมพ่ รกิ ลุม่ ทกุ วันท่ี 1 และ 16 ของเดือน ส่วนบา้ นสนั ป่าสกั ทุกวนั ท่ี 10 และ 30 ของเดือน ในแต่ละเดอื นจะมีการรวมยอดปริมาณขยะ พรอ้ มทง้ั มอบของใช้ เชน่ น้ำ�มนั พืช น�ำ้ ยาล้างจาน ผงซกั ฟอก ใหแ้ ก่สมาชิก “ครง้ั แรกๆ เราใชว้ ธิ รี บั ซอ้ื ขยะ แตพ่ บปญั หาคอื เวลาเรารบั ซอื้ ขยะมารวมกนั ๆ ไวเ้ พอื่ รอเวลาขาย พอฝนตกขยะกเ็ ปยี ก เกดิ ความเสยี หาย เราเลยเปลยี่ นแผนใหมเ่ ปน็ ชง่ั แตป่ รมิ าณขยะ แตใ่ หเ้ ขาขายเอง โดยพวกเราประสานรถซาเลง้ เขา้ ไปซอ้ื ” ป๊อป เล่าถึงวิธแี ก้ปัญหา 1 ปผี า่ นไป ทมี ประเมนิ ผลการท�ำ งานวา่ ยงั ไมช่ ดั เจนวา่ ปรมิ าณขยะลดลงเทา่ ไร แตส่ ง่ิ ทเ่ี หน็ วา่ เปน็ ความเปลย่ี นแปลงคอื ชาวบ้านเรมิ่ มพี ฤตกิ รรมคัดแยกขยะ จากทไ่ี มเ่ คยท�ำ มาก่อน ทีมงานบอกว่า ที่เป็นเช่นนี้เพราะทีมงานเห็นสมาชกิ คนไหนไมท่ �ำ กจ็ ะเขา้ ไปพดู คุยถึงประโยชน์ ที่เขาจะได้รับ เข้าไปกระตุ้นทุกสัปดาห์ โดยช่วงเวลาที่ทีมคิดว่าเหมาะสมคือช่วงท่ีทีมงานลงช่ังขยะก็ ชวนเขาคยุ บ้านไหนท่ีเปน็ ปัญหากค็ ่อยๆ ปรับความเขา้ ใจกบั เขา ในช่วงท้ายของการทำ�งานในปีแรก ทีมงานได้สรุปข้อมูลและรายงานผลการทำ�งานต่อท่ีประชุม หมบู่ า้ นวา่ การท�ำ งานไดส้ รา้ งความเปลย่ี นแปลงอยา่ งไรบา้ ง และชว่ ยลดปรมิ าณขยะทไี่ มต่ อ้ งทงิ้ ลงบอ่ ขยะไดเ้ ทา่ ไร แตท่ มี งานกป็ ระเมนิ ผลการท�ำ งานวา่ ยงั ไมส่ ามารถสรา้ งความยง่ั ยนื ในเรอ่ื งการจดั การขยะ เพราะสมาชกิ ทเี่ ขา้ รว่ มโครงการมีไมถ่ งึ 10 เปอร์เซน็ ตข์ องครัวเรอื นท้ังหมด จงึ คิดต่อยอดในปีท่ี 2 โดย มเี ปา้ หมายคอื เพมิ่ จ�ำ นวนสมาชกิ และสรา้ งแนวรว่ มกบั หนว่ ยงานในทอ้ งถน่ิ ใหร้ บั ลกู สานตอ่ การท�ำ งาน ในอนาคต เรยี นรแู้ ละสานตอ่ ระหวา่ งรอยตอ่ ของการท�ำ งานในปที ่ี 2 ทมี งานมโี อกาสเขา้ คา่ ยกบั โครงการปลกู ใจรกั ษโ์ ลกอกี ครงั้ ครง้ั นม้ี กี ารตง้ั ขอ้ สงั เกตจากพๆี่ ในโครงการปลกู ใจรกั ษโ์ ลกวา่ การแจกถงุ ด�ำ กลายเปน็ สว่ นหนง่ึ ของการ เพิม่ ขยะหรือไม่ ควรจะเปลี่ยนจากถุงดำ�เป็นภาชนะอยา่ งอื่นหรอื ไม่ ค�ำ ถามนที้ ำ�ใหพ้ วกเขา “ฉกุ คดิ ” และน�ำ มาหารอื กบั ชาวบ้านเพอื่ ปรบั ปรุงการทำ�งานรว่ มกนั “เรานำ�ความคิดเห็นน้ันไปคุยกับชาวบ้าน แต่ชาวบ้านบอกว่า อยากให้เป็นถุงขยะเหมือนเดิม เพราะเก็บงา่ ยกวา่ หากขยะเปียกถา้ เตม็ ก็มัดทงิ้ ลงถงั เลย สว่ นขยะรีไซเคลิ ก็แยกไว้” ทมี งาน เลา่

167

168 นอกจากการปรึกษาหารือแนวทางการทำ�งานกับ บ้านสันป่าสักและเป็นกลุ่มเยาวชนที่เคยช่วยงาน กลุ่มเปา้ หมาย ทีมงานยงั ตัง้ ใจทีจ่ ะปรบั ปรุงการทำ�งาน ตา่ งๆ ของชมุ ชนอยแู่ ลว้ จงึ อยากเปน็ สว่ นหนงึ่ ทช่ี ว่ ย ในส่วนของข้อมูล และการสร้างแกนนำ�รุ่นใหม่ เพราะ แก้ปัญหาของหมบู่ า้ น” ใหมเ่ ลา่ ถึงท่ีมาของตนเอง ทผ่ี า่ นมาการเกบ็ ข้อมลู ปริมาณขยะยงั ไมช่ ดั เจน สอนแบบไม่สอน “ปีน้ีเราจะปรับเร่ืองข้อมูล เพราะข้อมูลท่ีได้มายัง ไม่ชัดเจน เช่น ปรมิ าณขยะของเทศบาลทีไ่ มไ่ ดใ้ ช้วิธีชง่ั วิธีการสอนงานของพี่ไม่ใช่แค่การบอกการสอน แตใ่ ชว้ ธิ ปี ระมาณการแทน จดั ท�ำ แบบฟอรม์ ใหช้ าวบา้ น แต่เป็นการพาน้องลงพื้นที่ไปทำ�งานพร้อมกัน เพื่อ บนั ทกึ เอง เพือ่ ให้เขาเหน็ ปรมิ าณขยะในบ้านเขาวา่ ใหน้ ้องๆ เห็นและซมึ ซบั วธิ ีทำ�งาน ซ่งึ การสอนแบบ เพม่ิ ขน้ึ หรอื ลดลงอยา่ งไร” สม้ เลา่ การปรบั กระบวนการ ไมส่ อนของพๆี่ ถกู ใหมส่ รปุ เปน็ แนวทางการท�ำ งาน ทำ�งานเพ่ือให้กลุ่มเป้าหมายเกิดความตระหนักจาก ของกลุ่มว่า การท�ำ งานต้องเปน็ ขน้ั เปน็ ตอน ตอ้ งมี ขอ้ มลู การจดบันทึกการทำ�งานแต่ละคร้ัง เวลามีงานต้อง ชว่ ยกนั ทำ� สำ�หรับการสร้างแกนนำ�รุ่นใหม่เกิดจากความคิด ที่ว่า ทีมงานเรียนอยู่ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 แล้ว และเมื่อตั้งใจทำ�ให้ปีน้ีทีมงานได้สมาชิกเข้าร่วม ในอนาคตตอ้ งไปเรยี นตอ่ ทอี่ น่ื จ�ำ เปน็ ตอ้ งถา่ ยทอดงาน โครงการเพิม่ เปน็ 85 ครวั เรอื น คิดเป็น 10 เปอร์เซน็ ต์ ให้รุ่นน้องเพ่ือให้ม่ันใจว่าจะมีคนสานต่องานในพื้นท่ี ของครัวเรือนทัง้ หมดในเขตเทศบาลแมพ่ ริก ทมี่ ีอยกู่ วา่ ตอ่ ไป ใหมซ่ ง่ึ เปน็ รนุ่ นอ้ งในโรงเรยี นเดยี วกนั ทไ่ี ดร้ บั การ 800 ครวั เรอื น โดยกจิ กรรมหลกั ยงั เนน้ ไปทกี่ ารเกบ็ แยก ทาบทามจากครแู ละรนุ่ พี่ จึงชักชวนเพือ่ นๆ อกี 10 คน ขาย แตส่ ง่ิ ทตี่ า่ งคอื ปนี ไี้ ม่การแลกของรางวัลแล้ว เข้าร่วมโครงการ ส�ำ หรบั การท�ำ งานกเ็ หมอื นเดมิ คอื เขา้ รว่ มประชมุ “เหน็ พๆี่ ท�ำ มาตงั้ แตป่ แี รก พอครชู วนกม็ าเลย กบั ทกุ หมบู่ า้ น แตเ่ มอื่ ถงึ เวลาจรงิ มเี พยี งบา้ นแมพ่ รกิ ลมุ่ เพราะเห็นวา่ สง่ิ ทที่ �ำ เป็นประโยชน์กบั ชุมชน หนอู ยู่

169 “เห็นพี่ๆ เขาทำ� มาตง้ั แต่ปแี รก พอครชู วนก็มาเลย เพราะเหน็ วา่ เปน็ ประโยชน์กบั ชุมชน หนูอยู่บ้านสันป่าสักและเปน็ กลมุ่ เยาวชนทีเ่ คย ชว่ ยงานต่างๆ ของชมุ ชนอย่แู ลว้ จึงอยากเปน็ ส่วนหน่ึงทช่ี ว่ ยแกป้ ัญหา ของหมู่บ้าน” หมู่บ้านเดียวท่ีทีมงานมีโอกาสเข้าไปช้ีแจงโครงการ ส่วนบ้านท่าด่านและบ้านสันป่าสักไม่ได้เข้าไป เนอ่ื งจากปอ๊ ปซง่ึ อาศยั อยบู่ า้ นทา่ ดา่ นบวช ท�ำ ใหข้ าดผปู้ ระสานงานกบั พน้ื ท่ี เมอ่ื หมบู่ า้ นเลอ่ื นวนั ประชมุ จงึ ไม่มตี ัวแทนของทมี งานเข้ารว่ มประชุม ส�ำ หรับบา้ นสันป่าสัก ซึง่ เป็นบ้านของใหมน่ ้ันระยะหลงั การ ประชุมประจ�ำ เดอื นของหม่บู ้านมักนดั หมายกนั กะทันหนั ทำ�ใหท้ ีมงานเตรียมตวั ไมท่ ัน เม่อื ไม่ไดป้ ระชมุ ชีแ้ จงโครงการ การทำ�งานในบ้านทา่ ดา่ นและสนั ป่าสกั จงึ ตอ้ งปรบั แผนใหม่ ใชว้ ิธี ลงพ้ืนท่ีรับสมัครสมาชิกใหม่ตามบ้าน ทำ�ให้ทีมงานต้องกระจายตัวกันใช้ความสามารถในการอธิบาย โน้มนา้ ว ชักจงู ใจ และถามความสมัครใจจากชาวบ้านทลี ะหลงั ๆ จนไดส้ มาชิกครบตามเปา้ หมาย อยา่ งไรกต็ ามแม้ว่ากจิ กรรม “แลกของ” จะหายไป แตท่ มี งานพบว่า ชาวบ้านยงั ให้ความรว่ มมือ เปน็ อยา่ งดี อกี ทง้ั ผใู้ หญบ่ า้ นแมพ่ รกิ ลมุ่ ไดน้ �ำ แนวคดิ นไ้ี ปสานตอ่ โดยมนี อ้ งๆ แกนน�ำ รนุ่ ใหมข่ อง โครงการร่วมขับเคลื่อน แต่ทีมงานยังคงร่วมกิจกรรมกับทางหมู่บ้านทุกสัปดาห์เพ่ือติดตามผล นอกจากนี้ความเปล่ียนแปลงท่ีเห็นชัดเจนอีกเร่ืองคือ มีการเก็บกวาดถนนทางเข้าบ่อขยะจนดู สะอาดเรียบร้อย รกั ษาสัญญาและหนา้ ท่ี ดูเหมือนการทำ�งานมีความก้าวหน้าและราบรื่นดี แต่เบ้ืองหลังการจัดการทีมงานยอมรับว่า มีปัญหาอุปสรรคเช่นกัน โดยเฉพาะเรื่องการจัดการเวลาว่างท่ีไม่ตรงกัน และสภาพอากาศท่ีมีฝนตก ท�ำ ใหก้ ารทำ�งานไมส่ ะดวก จนบางครัง้ ตอ้ งเลื่อนวัน ซึง่ กระทบกบั เวลาว่างท่หี าตรงกันไดย้ ากอยู่แล้ว ขณะท่สี ้ม สะทอ้ นว่า ปัญหาของเธอคือ ตอ้ งท�ำ งานตอนคนในพืน้ ท่ไี มอ่ ยู่ เพราะในช่วงปิดเทอม ป๊อปบวช และนอ้ งๆ ไปเรียนพเิ ศษ ความท่ีเปน็ คนต่างถิ่น ท�ำ ใหเ้ ขา้ หาชาวบา้ นไม่สะดวกนัก เพราะ จ�ำ บา้ นของสมาชิกแต่ละรายไม่ค่อยแมน่ เธอแกป้ ัญหาโดยหาเดก็ ในพนื้ ท่เี ปน็ คนนำ�ทาง “ชวนนอ้ งเนยซง่ึ เปน็ หลานของปอ๊ ปใหพ้ าไป ท�ำ ใหท้ �ำ งานไดเ้ รว็ ขน้ึ ดกี วา่ รอนอ้ งๆ ทไี่ ปเรยี นพเิ ศษ เพราะสภาพอากาศตอนนนั้ เด๋ยี วฝนตก แมท้ มี จะไม่ครบ แตเ่ ราหยดุ ไมไ่ ด้ ถา้ หยุดงานก็ชะงัก ชาวบ้าน เขาก็รอ ท�ำ งานอยูด่ ๆี จะหายไปไหนไดย้ ังไง” ส้ม เล่าวิธแี ก้ปัญหา ทีมงานยังได้เล่าถึงบทเรียนสำ�คัญในการทำ�งาน เช่น เร่ืองการประชาสัมพันธ์ ท่ีต่างคนต่างหา ขอ้ มลู แลว้ มาพดู ใหช้ าวบา้ นฟงั เลย โดยไมไ่ ดว้ างแผนน�ำ เสนอรว่ มกนั กอ่ น ท�ำ ใหเ้ นอ้ื หาไมส่ อดคลอ้ งกนั ซึง่ ก็ได้รับค�ำ แนะนำ�จากพี่แอ๋ว-รัตนติกา เพชรทองมา พี่เลยี้ งโครงการปลกู ใจรักษ์โลกวา่ แกนน�ำ ควรพดู คยุ วางแผนรว่ มกนั กอ่ นน�ำ เสนอขอ้ มลู เรยี งล�ำ ดบั หวั ขอ้ การน�ำ เสนอ เพอ่ื ใหเ้ นอ้ื หาในการ นำ�เสนอสอดคลอ้ งกนั

170 การลงพ้ืนที่มาเยี่ยมเยือนของพี่เล้ียงโครงการปลูกใจรักษ์โลก บางครั้งก็ได้ต้ังคำ�ถามให้ฉุกคิด เช่น “เรารู้ไดอ้ ย่างไรวา่ ชาวบา้ นเขาได้ยินไดค้ วามร้จู ากทีเ่ ราประชาสัมพันธ์” ทำ�ให้ทีมงานคิดว่าจะท�ำ สมุดบนั ทึกแจก “แตเ่ มอ่ื จะท�ำ สมดุ บนั ทกึ กค็ ดิ เอาเองวา่ ชาวบา้ นคงไมบ่ นั ทกึ กลวั จะเปน็ การรบกวนเขา เลยไมไ่ ดแ้ จก จนพีแ่ อ๋วมาชวนคิดว่า เราคิดเองหรือเปลา่ ท�ำ ไมไมล่ องท�ำ ดกู ่อน” สม้ เลา่ ซง่ึ ในตอนหลงั ทีมงานกพ็ บ ทางออกว่า ถ้าชาวบ้านไม่จด ก็สามารถขอให้คนท่ีรับซ้ือขยะช่วยจดปริมาณขยะลงในสมุดบันทึกได้ เพราะยงั ไงเขาก็ต้องชง่ั ขยะก่อนรบั ซอื้ อยแู่ ลว้ “ถามใหค้ ิด” หน่ึงกระบวนการเรียนรจู้ ากครทู ่ปี รกึ ษา ส่วนการสนับสนุนของครูรุ่ง-ปรภูมิ อินจับ ท่ีปรึกษาโครงการ ทีมงานเล่าว่า ครูรุ่งให้อิสระ ในการทำ�งาน ไม่ได้ลงมาคลุกคลีด้วยมากนัก แต่ถ้าพบปัญหาอะไรก็สามารถเข้าพบและปรึกษาได้ ซงึ่ สไตลก์ ารใหค้ �ำ แนะน�ำ ของครรู งุ่ จะไมเ่ หมอื นครคู นอน่ื ๆ เพราะครจู ะไมใ่ หค้ �ำ ตอบ แตจ่ ะตง้ั ค�ำ ถาม ให้ทมี งานได้คดิ วิเคราะหเ์ อง “ครูเขาจะไม่แกใ้ ห้ แตเ่ ขาจะต้ังคำ�ถามใหเ้ ราคดิ เอง บางคร้ังเรากค็ ิดวา่ ตกลงมาถามเพื่ออะไร แต่ ตอนนเี้ ข้าใจแลว้ วา่ ครูทำ�แบบนีเ้ พ่อื ใหเ้ ราได้คิดแก้ปัญหาเอง เวลาเขาถามมา เขาก็จะมแี นวๆ ใหเ้ รา แต่ให้เราคิดเองว่า ท�ำ ไมเป็นอย่างน้นั ” ปอ๊ ป เล่าถึงวธิ ีกระตนุ้ กระบวนการคดิ จากที่ปรกึ ษา การทำ�งานในช่วงท้ายของปีที่ 2 ทีมงานต้ังใจจะคืนข้อมูลการทำ�งานสู่ชุมชน โดยเฉพาะข้อมูล ปรมิ าณขยะของครวั เรอื นทเ่ี ขา้ รว่ มโครงการสามารถชว่ ยลดปรมิ าณขยะทจี่ ะน�ำ ทง้ิ ในบอ่ ขยะได้ 1,002.85 กิโลกรัม ในระยะเวลา 5 เดอื น พร้อมทง้ั จะมกี ารแจกประกาศนยี บัตรทมี่ ีนายอ�ำ เภอ นายกเทศมนตรี ผูใ้ หญ่บ้านลงนาม เพือ่ เปน็ เกยี รติแกส่ มาชิกท่ีเขา้ รว่ มโครงการ พัฒนาตน...จากการพัฒนางาน ภาพบรรยากาศของชุมชนท่ีปลอดขยะยังคงเป็น “ภาพฝัน” ท่ีทีมงานอยากเห็น และหวังใจว่า จะมีการสานต่อการคัดแยกขยะตอ่ ไปในชมุ ชน แตส่ ง่ิ ทที่ กุ คนบอกวา่ ไดแ้ น่ๆ คือ บทเรยี นการท�ำ งาน และการพัฒนาศักยภาพที่แตกตา่ งหลากหลาย ใหม่ บอกวา่ โครงการนท้ี �ำ ใหเ้ ธอสมั ผสั ไดถ้ งึ การมบี ทบาทชว่ ยแกไ้ ขชมุ ชนของตนเอง ไดพ้ ฒั นา ทักษะการทำ�งานร่วมกับผู้อ่ืน ท่ีต้องรู้จักรับฟังความคิดเห็นของคนอื่น ไม่ใช่เอาความคิดของ ตนเองเป็นใหญ่ ส่วนโบว์ เล่าว่า การเป็นคนนอกพื้นที่ทำ�ให้เธอได้เรียนรู้วิธีการเข้าหาคนในชุมชน ซึ่งต้องมี มนษุ ยสมั พนั ธท์ ดี่ ี ท�ำ ใหต้ อ้ งฝกึ ฝนการชวนพดู ชวนคยุ ซง่ึ ยอ้ นกลบั มาพฒั นาทกั ษะในการปฏสิ มั พนั ธ์ กบั ผู้คนของตนเอง และท�ำ ใหเ้ ธอกล้าพูดกลา้ คยุ มากขึน้ ด้านแหม่ม บอกว่า เธอมีความรับผิดชอบมากข้ึนอย่างเห็นได้ชัด “ตอนแรกเป็นคนไม่เข้าหาคน ไม่ชอบพดู กับใคร อยู่แตบ่ ้าน แต่พอได้ท�ำ โครงการนี้ ใหข้ เ้ี กียจยงั ไงกต็ อ้ งไป ตอ้ งบงั คับตวั เองให้ ไปใหไ้ ด้ เพราะมันเปน็ หน้าทข่ี องเรา ช่วงแรกจึงตอ้ งฝนื ตัวเองมาก”

171 ส�ำ หรับส้มแล้ว สญั ลักษณ์ของ “เด็กขยะ” คอื ภาพจำ�ของสม้ ในสายตาของชาวบา้ นท้งั 3 หมู่บ้าน เมื่อต้องทำ�งานในภาวะที่เพ่ือนๆ ไม่อยู่เคียงข้าง กลายเป็นโอกาสให้เธอได้พัฒนาตนเอง เช่น เป็นหวั หน้าทมี ในการร่วมประชุมประจ�ำ เดือนของหมู่บา้ นทีท่ �ำ ใหเ้ ธอต่ืนเตน้ เป็นอนั มาก “ในด้านการท�ำ งานคดิ ว่า พูดเก่งข้ึน เมื่อตอ้ งรบั หน้าท่เี ปน็ หวั หน้าการประชุมของหม่บู ้าน แม้จะ ไม่เคยท�ำ กต็ ้องท�ำ ช่วงแรกรูส้ กึ กังวลอยู่บา้ งว่าจะพดู อย่างไร เรยี งลำ�ดบั อยา่ งไร แตพ่ อไดท้ ำ�ก็ท�ำ ได้ เพราะทำ�สคริปต์การประชุมไว้ว่าจะพูดเรื่องอะไรบ้าง จะได้ไม่ตะกุกตะกัก แล้วก็ต้องซ้อมพูดด้วย หนไู ม่เคยพูดให้ผใู้ หญฟ่ ัง เคยพูดแต่ในโรงเรยี น หนกู ซ็ ้อมคนเดียวในหอ้ ง” นอกจากการเอาจรงิ เอาจงั ในการท�ำ งานถงึ ขน้ั ตอ้ งซกั ซอ้ มเปน็ การสว่ นตวั แลว้ การท�ำ งานเปน็ กลมุ่ ยงั ทำ�ใหส้ ม้ ก้าวออกจากพ้ืนทป่ี ลอดภยั มาเรียนรกู้ ารทำ�งานกบั เพ่ือนๆ “เมื่อก่อนชอบทำ�งานเดี่ยวมากกว่าทำ�งาน เป็นทีม เพราะสามารถแก้ปัญหาเองได้ แล้วเราก็ “ตอนแรกๆ กฝ็ นื ตัวเองเยอะ โทษใครไมไ่ ดเ้ พราะมนั เปน็ งานของเรา แตพ่ อท�ำ กบั เพราะชอบท�ำงานคนเดยี วมากกว่า เพอื่ นในกลุ่มใหญ่ เราไมเ่ ขา้ ใจตรงไหนเราก็ตอ้ งพูด ผิดพลาดตรงไหนก็แกเ้ ลย เร็วกวา่ ให้เขารู้ ตอ้ งแลกเปลยี่ นขอ้ มลู กบั เขา ตอนแรกๆ ก็ แตน่ ต่ี ้องรวมเพ่ือนๆ คยุ กนั ฝนื ตวั เองเยอะ เพราะชอบท�ำ งานคนเดยี วมากกวา่ เพ่ือแก้ปัญหา แม้จะไม่คลอ่ งตัว ผิดพลาดตรงไหนก็แก้ได้เร็วกว่า แต่น่ีต้องรวม แตข่ อ้ ดคี อื ได้แนวคิดที่เราคดิ ไมถ่ งึ ” เพ่ือนๆ คุยกันเพื่อแก้ปัญหา แม้จะไม่คล่องตัว แตข่ อ้ ดคี อื ไดแ้ นวคดิ ทเ่ี ราคดิ ไมถ่ งึ ชว่ งแรกๆ กม็ หี งดุ หงดิ บา้ ง แตข่ อ้ ดมี เี ยอะกวา่ ไดท้ ง้ั แนวคดิ เพอ่ื น แนวคิดตนเอง แลกเปล่ียนกันแล้วหาสิ่งท่ีดีที่สุด ตอนนี้สามารถทำ�งานได้ท้ังคนเดียวและงานกลุ่ม” ส้ม สะท้อนตนเอง

172 ปอ๊ ปในฐานะหวั หนา้ ทมี เลา่ ถงึ ความเปลย่ี นแปลงของตนเองกบั ครอบครวั วา่ “ครอบครวั ผมเหมอื นชาวบา้ นคนอน่ื ทไ่ี มไ่ ดแ้ ยกขยะกอ่ นทง้ิ พอมาท�ำ เรอ่ื งน้ี มันก็ต้องฝกึ ตวั เอง ฝกึ คนในครอบครวั เพราะต้องท�ำ เป็นตัวอย่าง สง่ิ ทเี่ กดิ ข้ึนคือ พฤติกรรมการแยกขยะของเรากับคนในครอบครัว ส่วนการทำ�งาน ผมอยู่แม่พริกมาหลายปีแต่ไม่เคยไปประชุมกับเขาเลย ก็กลายเป็นมีคนรู้จัก เยอะมากขน้ึ เพราะท�ำ งานน”ี้ ปอ๊ ป บอกอกี วา่ ยงั มองเหน็ ตนเองชัดเจนในมุมของการบริหารจดั การทมี ซ่ึงก่อนหน้าน้ีคุ้นชินกับบทบาทหัวหน้าทีมที่มักแบ่งงานให้เพื่อนทำ� โดยไม่เคย ถามเพอื่ นเลยวา่ ท�ำ ไดไ้ หม แตเ่ มอื่ มาท�ำ โครงการน้ี ในชว่ งแรกยงั ใชว้ ธิ เี ดมิ จนเหน็ ปัญหาว่าเพื่อนทำ�ไม่ได้ จึงได้เรียนรู้ถึงวิธีการแบง่ งานในทมี วา่ ตอ้ งพจิ ารณาถงึ ความถนดั และถามความสมคั รใจของเพอ่ื นดว้ ย การจดั การขยะในชุมชนที่ถกู จัดระเบยี บใหม่ ด้วยการสร้างพฤตกิ รรม การคดั แยกขยะอยา่ งสม�่ำ เสมอและเอาจรงิ เอาจงั ของทมี งาน อยา่ งนอ้ ย 60 คร้ังตลอดระยะเวลา 2 ปีของการทำ�โครงการ สร้างให้กลุ่มเป้าหมาย 85 ครัวเรือนมีการคัดแยกขยะจนเป็นนิสัยติดตัว การขยับขับเคลื่อนของ เยาวชนในการคัดแยกขยะเป็นแนวทางให้ผู้นำ�ท้องถ่ินได้เห็นแบบอย่าง การแกป้ ญั หาและน�ำ ไปสานต่อ การท�ำ งานในโครงการยงั มสี ว่ น “กระตุน้ ” ให้หน่วยงานที่รับผิดชอบปรับวิธีการทำ�งาน เช่น ใส่ใจกับความสะอาด เรียบร้อยของถนนทางเข้าบ่อขยะ ระวังการขนย้ายไม่ให้ขยะตกเร่ียราด บนถนน และการทง้ิ ขยะลงบอ่ แทนการกองไวร้ อบๆ บอ่ ขยะ ความอ่ิมอกอิ่มใจท่เี หน็ งานท่ีเริม่ ถูกสานต่อ เติมเตม็ ความสมบูรณใ์ น ความรสู้ กึ ชนื่ บานของทมี งานทไ่ี ดม้ สี ว่ นรว่ มในการสรา้ งความเปลย่ี นแปลง ท่ีดีสู่ชุมชนและบ้านเกิด บทเรียนจากการทำ�งานยังต่อเติมความม่ันใจใน การทำ�สิ่งที่เป็นประโยชน์ต่อชุมชนสังคมแล้ว ยังช่วยพัฒนาทักษะในการ ท�ำ งาน พัฒนาความรบั ผดิ ชอบ อันเป็นรากฐานส�ำ คญั ของการเติบโตสกู่ าร เปน็ พลเมืองที่ดีของสงั คมต่อไป

173 โครงการเยาวชนอาสารว่ มใจพฒั นา ลดขยะชมุ ชน ทป่ี รึกษา ปรภูมิ อินจับ ทมี งาน สงิ หรัตน์ ใจดา อรวี จนิ าเทยี่ ง กฤษณา ค�ำ ษา กฤติยา เทือกศริ ิ นลธิดา สดุ ธง

174

175 ขยะ...แกไ้ ด้ด้วยมือเรา โครงการบ้านนา่ อยู่ ชุมชนนา่ มอง หว้ ยกะโปะสดใส

176 หม่บู า้ นห้วยกะโปะ ต�ำ บลหลักดา่ น อำ�เภอน�ำ้ หนาว จงั หวัดเพชรบูรณ์ เป็นหมบู่ ้านห่างไกล อยู่ในพ้ืนที่ราบระหว่างภูเขา หมู่บ้านไม่มีระบบการจัดการขยะ ชาวบ้านต้องหาวิธีกำ�จัดขยะเอง เช่น นำ�ไปทิ้งรมิ ทางในปา่ ท้งิ แมน่ ้ำ� หรอื เผา เปน็ ตน้ ซึ่งขยะส่วนใหญ่เป็นถุงพลาสติกจากการซ้อื ของจาก รถขายกบั ขา้ วทเี่ ขา้ มาในหมบู่ า้ น ทงั้ ผใู้ หญแ่ ละเยาวชนในชมุ ชนจงึ พบเหน็ ปรากฎการณเ์ ชน่ นอ้ี ยชู่ นิ ตา โอกาสของการเรียนรู้ แตเ่ มอื่ “โอกาส”​มาถึง ผู้อ�ำ นวยการโรงเรียนบ้านห้วยกะโปะท่คี ลุกคลีกบั การทำ�งานโครงการมา ยาวนาน ได้รบั ข่าวประชาสมั พันธโ์ ครงการปลูกใจรักษ์โลก จงึ ไดก้ ระจายข่าวและกระตุ้นให้นักเรียนใน โรงเรยี นท�ำ โครงการ ดว้ ยเห็นว่า โครงการลักษณะนน้ี อกจากจะเปิด “โอกาส” การเรยี นรู้โลกกวา้ ง ของเด็กและเยาวชนในพื้นทห่ี า่ งไกลแลว้ อาจชว่ ยแก้ไขปัญหาขยะท่ีมีอยู่มากมายในชมุ ชนได้ นวิ -กาญจนา ขวญั พรม บมี -ปวนั รตั น์ สายค�ำ ดี หวา้ -วรี ดา ชวญั เดนิ นกั เรยี นชน้ั มธั ยมศกึ ษา ปที ี่ 3 ลูกศษิ ย์ของครูปอง-คมเพชร ราชครู จึงรวมตัวกบั รุ่นพีใ่ นชุมชนคอื บอล-พงศพร วังคีรี นำ�ปัญหาขยะมาเป็นโจทย์โครงการ เพราะเห็นว่าเป็นเร่ืองใกล้ตัว และมีแนวโน้มว่าอาจจะ สร้างปัญหาท่ีส่งผลกระทบต่อความเป็นอยู่ของคนในชุมชนในอนาคต หากไม่มีการหาแนวทาง ป้องกนั ไว้ตั้งแตต่ อนนี้

177 “การส�ำรวจขยะในชมุ ชนเปน็ แผนงานหลัก ทท่ี ีมงานเหน็ ว่าจะท�ำให้พวกเขา เขา้ ใจถงึ สภาพปัญหาขยะในชุมชนไดด้ ีท่ีสุด จงึ ร่วมกันเดนิ ส�ำรวจปริมาณ และประเภทขยะในชุมชน โดยเน้นเกบ็ ขอ้ มลู จากบา้ นแกนน�ำเยาวชน” “หากได้เตาเผาขยะมาก็ช่วยให้การจัดการขยะ กิจกรรมแรกๆ ของโครงการจึงเป็นการประชุม ในชุมชนทำ�ได้ง่ายขึ้น” น่ีคือความคิดแรกของทีมงาน เพอ่ื วางแผนการท�ำ งานรว่ มกนั ของทมี งาน เพราะในวนั แต่เมื่อได้เข้าร่วมอบรมกับโครงการปลูกใจรักษ์โลก จันทร์ถึงศุกร์บอลซ่ึงเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีท่ี 4 ท่ี ดว้ ย “กระบวนการ” ที่พ่ีๆ โครงการพาคิดวเิ คราะห์ โรงเรยี นน�ำ้ หนาวตอ้ งเขา้ ไปพกั ในเมอื งเพอื่ เรยี นหนงั สอื ถึงปัญหา สาเหตุ และทางออก ท่ีมาพร้อมกับ เวลาท่ีสะดวกทำ�งานร่วมกันจึงเป็นวันเสาร์อาทิตย์ท่ี “คำ�ถาม” กระตุกต่อมคิดว่า “แล้วเตาเผาขยะจะ ทกุ คนอยใู่ นชมุ ชน ทมี งานออกแบบกระบวนการสรา้ ง ไม่สร้างมลพิษที่อาจส่งผลต่อระบบทางเดินหายใจ การเรยี นรใู้ หก้ บั นอ้ งๆ และเพอื่ นๆ ในโรงเรยี น ดว้ ย ของคนในชมุ ชนหรอื ” ท�ำ ใหท้ มี งานฉกุ คดิ ถงึ วธิ กี าร การหาอาสาสมัครร่วมโครงการเพ่ือทดลองนำ�ร่อง จดั การขยะในรูปแบบอื่นๆ จัดการขยะในครัวเรอื น นิว เล่าวา่ ถ้าอยา่ งนัน้ กข็ ดุ บ่อเพ่อื ฝังกลบ พีเ่ ขาก็ การสำ�รวจขยะในชุมชนเป็นแผนงานหลักที่ ถามอีกว่าการจะขุดบ่อเพ่ือฝังกลบก็ต้องขุดพื้นท่ีในป่า ทมี งานเหน็ วา่ จะท�ำ ใหพ้ วกเขาเขา้ ใจถงึ สภาพปญั หา เม่ือบ่อเต็มก็ต้องหาพ้ืนท่ีขุดใหม่ โดนคำ�ถามจ้ีตลอด ขยะในชุมชนได้ดีท่ีสุด จึงร่วมกันเดินสำ�รวจปริมาณ คิดกันนานมากจนสรุปได้ท่ีการจัดการขยะโดยการ และประเภทขยะในชุมชน โดยเน้นเก็บข้อมูลจากบ้าน คัดแยก และลดการสร้างขยะต้ังแต่ต้นทาง จึงเกิด ของแกนนำ�เยาวชน เป็นโครงการบ้านน่าอยู่ ชุมชนน่ามอง ห้วยกะโปะ สดใสขน้ึ มเี ปา้ หมายคอื การลดขยะในชมุ ชนอยา่ งนอ้ ย “การสำ�รวจกจ็ ะแบง่ กันไปสัมภาษณ์ มีคนคอยจด ใน 34 ครัวเรือนนำ�ร่อง โดยมีกลุ่มเป้าหมายเป็น บนั ทกึ ไปกนั ครง้ั หนง่ึ ก็ 5-6 คน บา้ นหว้ ยกะโปะมี 171 ครอบครัวของนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีท่ี 4 ถึง ครวั เรอื น เราสำ�รวจเฉพาะบ้านแกนนำ�ต้ังแต่ ป.4-ม.2 มธั ยมศกึ ษาปที ่ี 3 ในโรงเรียนเดียวกนั ถา้ นบั รวมกับพวกเราด้วยกเ็ ปน็ 42 คน (หลังคาเรือน) ทก่ี ระจายตวั อยทู่ ว่ั ชมุ ชน ค�ำ ถามทใี่ ชค้ อื ประวตั สิ ว่ นตวั โลกของการเรยี นรู้นอกโรงเรียน และมีการคัดแยกขยะไหม ถ้ายังไม่มีก็จะให้คำ�แนะนำ� วิธีจัดการขยะในรูปแบบต่างๆ เช่น การคัดแยกขยะ เมอื่ การท�ำ โครงการเปน็ ครงั้ แรก จงึ เรมิ่ ตน้ ดว้ ย แล้วนำ�ไปขาย ลดการใช้ถุงพลาสติกในการไปซ้ือของ ความไม่รู้ ดังนั้นทกุ ส่ิงทเี่ กิดขน้ึ ระหวา่ งทางของการ จากรถพุ่มพวง โดยให้นำ�ชามหรือภาชนะไปใส่แทน” ท�ำ งานจึงเปน็ ประสบการณ์ใหม่ของทกุ คน บอล ซึ่ง บอล เลา่ เป็นเดก็ ติดเกม และเรียนจบช้นั มธั ยมศึกษาปีท่ี 3 จาก โรงเรยี นบา้ นหว้ ยกะโปะไปแลว้ กย็ งั อาสามาชว่ ยนอ้ งๆ สำ�หรับการรวบรวมปริมาณขยะนั้น ทีมงานใช้วิธี ท�ำ โครงการ การสุ่มสำ�รวจ โดยเก็บรวบรวมขยะจากแหล่งท่ีคนใน ชมุ ชนทง้ิ มาจ�ำ แนกเปน็ 4 สว่ น วา่ มปี ระเภทใดบา้ ง และ มปี รมิ าณเทา่ ไร โดยสมุ่ ส�ำ รวจ 2-3 ครง้ั ซงึ่ ผลการส�ำ รวจ กพ็ บวา่ ใกลเ้ คยี งกนั คอื ขยะทร่ี ไี ซเคลิ ได้ 67 เปอรเ์ ซน็ ต์

178 ขยะอินทรยี ์ 13 เปอรเ์ ซน็ ต์ ขยะทวั่ ไป 20 เปอร์เซน็ ต์ แตไ่ ม่พบการทง้ิ ขยะอันตราย เพราะชาวบ้านจะ ฝงั ไวท้ ่ีไร่ ซ่งึ เป็นวธิ กี �ำ จดั อย่างง่าย แต่อาจจะส่งผลตอ่ สภาพดนิ และน�้ำ ในชมุ ชมได้ สว่ นทมี่ าของขยะ มาจากการบริโภคของคนในบ้านห้วยกะโปะเอง เพราะอาชีพทำ�ไร่ข้าวโพด ทำ�ให้ชาวบ้านไม่มีเวลา เพาะปลกู จึงนยิ มซอ้ื อาหารจากรถพมุ่ พวง สว่ นขยะทีเ่ กิดจากการบรโิ ภค ก็มกั จะใสใ่ นถุงปุ๋ยแลว้ น�ำ ไป ท้ิงในลำ�ห้วยหรือแม่น้ำ�ระหว่างเดินทางไปไร่ เนื่องจากในชุมชนไม่มีการกำ�จัดขยะ และชาวบ้าน ส่วนใหญ่ยงั มองไม่เห็นผลกระทบท่เี กิดขน้ึ เพราะปรมิ าณขยะยังไม่มาก และยังไมส่ ง่ ผลกระทบ ตอ่ การด�ำ เนนิ ชวี ติ รวมทง้ั ยงั ไมม่ พี ฤตกิ รรมคดั แยกขยะ แมว้ า่ ทกุ วนั พระทคี่ นในชมุ ชนหยดุ ท�ำ งาน จะมีรถเข้ามารับซ้อื ขยะถึงในชุมชนกต็ าม คนื ข้อมลู สะท้อนปั ญหา กระตนุ้ ส�ำนึก หลังส�ำ รวจประเภท ปรมิ าณขยะ และพฤติกรรมของกล่มุ เปา้ หมายแลว้ ทีมงานใชโ้ อกาสทีช่ มุ ชน จดั งานทำ�บุญ “เลยดน้ั ” หรอื ลานหนิ แหง่ แมน่ ำ้�เลย ซึ่งเป็นสถานทีท่ อ่ งเที่ยวในชุมชน ในช่วงขึ้นปีใหม่ ประชาสมั พนั ธก์ ารทำ�โครงการ โดยนำ�เสนอผลการส�ำ รวจขยะตอ่ ชุมชน “วันที่ 1 มกราคมของทุกปีจะมีชาวบ้านไปทำ�บุญตักบาตร ช่วงก่อนพระฉันอาหาร เราใช้เวลา 10-15 นาที เล่าถึงผลสำ�รวจดังกล่าว มีหลวงตาช่วยช้ีแจงเพ่ิมเติมให้ด้วย และเชิญชวนคนในชุมชน เขา้ รว่ มกลุม่ ของเรา พอ่ แมข่ องน้องๆ ในกลุ่มก็สนใจมากข้ึน” นิว เล่าบรรยากาศการน�ำ เสนอข้อมูลสู่ ชุมชน นอกจากนี้การทำ�งานของทีมยังช่วยหนุนเสริมโครงการธนาคารขยะท่ีดำ�เนินงานโดยน้องๆ ชั้นมัธยมศึกษาปีท่ี 2 เพราะมีการค้นคว้าหาความรู้เกี่ยวกับขยะและนำ�มาประชาสัมพันธ์หน้าเสาธง เชน่ ลักษณะและคณุ สมบัตขิ องขยะแตล่ ะประเภท รวมท้งั นำ�ตัวอยา่ งขยะตา่ งๆ มาใหน้ อ้ งดู “ธนาคารขยะเปน็ กจิ กรรมทมี่ อี ยแู่ ลว้ ในโรงเรยี น มนี อ้ ง ม. 2 เปน็ คนบรหิ าร เรากช็ ว่ ยประชาสมั พนั ธ์ ใหน้ อ้ งๆ ชั้นอน่ื ๆ ท�ำ อย่างจริงจังมากข้ึน” นวิ เสริมว่า ในระยะแรกทม่ี กี ารประชาสมั พนั ธ์ น้องๆ ใน โรงเรยี นใหค้ วามรว่ มมอื ดี แตพ่ อนานไปกเ็ รม่ิ แผว่ ทมี งานจงึ ตอ้ งประชาสมั พนั ธก์ ระตนุ้ ซ�ำ้ ทกุ 2 สปั ดาห์ โดยพยายามคน้ คว้าหาเรื่องราวใหม่ๆ มาบอกเล่าเสรมิ กบั เรื่องการจดั การขยะ สว่ นกจิ กรรมทต่ี งั้ ใจจะท�ำ คอื การใหค้ รวั เรอื นเปา้ หมายคดั แยกขยะ ซงึ่ เปน็ กจิ กรรมทที่ มี งานก�ำ ลงั หาเวลาว่างในการรณรงค์และขับเคลื่อนต่อในชุมชน เน่ืองจากช่วงที่ผ่านมาทีมงานซ่ึงเป็นนักเรียน ชั้นมัธยมศึกษาปที ี่ 3 ต้องเตรียมตัวสอบ O-NET และเตรยี มตัวเร่ืองการเรียนต่อในระดับมธั ยมศกึ ษา ตอนปลาย ท�ำ ให้ตอ้ งละวางกจิ กรรมอ่นื ๆ ทน่ี อกเหนอื จากการเรียนไว้ก่อน “การทำ� งานโครงการที่แมว้ า่ ยงั ไมส่ �ำเรจ็ ตามเป้าหมายที่ตง้ั ไว้ แต่ “กระบวนการเรยี นร”ู้ ได้เปลีย่ นพฤติกรรมของแกนน�ำ เร่อื งการจัดการขยะ และการไมส่ รา้ งขยะ”

179

180 โลกสวยเรม่ิ ดว้ ยมือเรา การทำ�งานโครงการที่แม้ว่ายังไม่สำ�เร็จตาม แตต่ อนนไ้ี มก่ ลา้ ทง้ิ ขยะเรย่ี ราดเหมอื นเดมิ กนิ อะไร เปา้ หมายทตี่ ง้ั ไว้ แต่ “กระบวนการเรยี นร”ู้ ไดเ้ ปลยี่ น แลว้ ถา้ ไมม่ ถี งั ขยะกเ็ กบ็ ใสก่ ระเปา๋ ไวก้ อ่ น เหน็ ถงั ขยะ พฤติกรรมของแกนนำ�เรื่องการจดั การขยะ และการ ค่อยท้งิ สงิ่ เหลา่ นีพ้ ฒั นาเป็นนิสยั ตดิ ตัว ไมส่ รา้ งขยะ โดยทุกคนบอกวา่ เวลาไปซือ้ ของจาก รถพุ่มพวงพวกเขาจะนำ�ภาชนะไปใส่ หรือไม่รับถุง ด้านบอล บอกว่า การทำ�งานทำ�ให้ทุกคนในทีม พลาสติกเพ่ิม มีการนำ�ถุงพลาสติกท่ีได้จากการซื้อ พัฒนาความกล้าแสดงออกมากขึ้นอย่างเห็นได้ชัด มาใช้ซ้ำ� มีการคัดแยกขยะในครัวเรือนของตนเอง ส่วนตัวรู้สึกว่า ได้พัฒนาทักษะด้านการพูดมากขึ้น อย่างสมำ่�เสมอ และปรับพฤติกรรมการทิ้งขยะให้ โดยเฉพาะการพูดจากข้อมูลท่ีได้จากการลงมือ เปน็ ท่เี ปน็ ทาง สำ�รวจและทำ�ด้วยตนเอง จึงมีความม่ันใจในการ บอกเล่า ซึ่งสิ่งน้ีกลายเป็นบทเรียนที่สามารถนำ�ไป “ปญั หาขยะตอ้ งแกท้ ต่ี วั เรา ตอ้ งท�ำ เปน็ ตวั อยา่ ง ปรบั ใชก้ บั การด�ำ เนนิ ชวี ติ วา่ การท�ำ งานตอ้ งมขี อ้ มลู เช่น เวลาไปซื้อของก็เอาชามไปใส่แทนถุงพลาสติก รองรบั เมอ่ื กอ่ นหนไู ปซอ้ื ของทร่ี ถพมุ่ พวงหนกู เ็ อาถงุ ทเี่ ขาใสใ่ ห้ แตต่ อนนีห้ นูเอามาแตข่ องทซ่ี ้อื โดยไมต่ อ้ งให้เขาใส่ถุง ส�ำ หรบั ขอ้ เสนอแนะทใี่ หค้ นในชมุ ชนน�ำ ภาชนะ พลาสติกใหอ้ ีกแลว้ ” นวิ เลา่ ไปใส่ของท่ีซื้อจากรถพุ่มพวง ยังไม่เป็นผล เพราะ ชาวบ้านยังเคยชินกับวิถีเดิมๆ ที่เน้นความสะดวก หว้า เล่าเสริมว่า รู้สึกถึงความเปลี่ยนแปลงของ แต่ทมี งานพบว่า บริเวณท่ชี าวบา้ นเคยนำ�ขยะไปท้ิง ทีมงาน ที่ปรกติเคยทิ้งขยะแบบไม่คดิ อยากทิง้ ก็ทงิ้ ระหวา่ งเดินทางไปท�ำ ไร่ มีปรมิ าณขยะนอ้ ยลง ทัง้ น้ี

181 “การทำ� โครงการของน้องๆ ได้สร้างผลสะเทอื นเลก็ ๆ ใหเ้ กดิ ข้นึ ในชมุ ชน ทำ� ใหผ้ ้นู ำ� ชมุ ชนหันมาใส่ใจปัญหาการจัดการขยะมากข้ึน เห็นไดจ้ ากเดิม ทไ่ี มเ่ คยกล่าวถึงกเ็ ริ่มมีการประกาศรณรงคใ์ ห้ชาวบา้ นคดั แยกขยะ และจัดการขยะอยา่ งถูกวธิ ีผา่ นเสียงตามสายในชุมชนบ่อยมากข้ึน” อาจเปน็ เพราะชาวบ้านร้วู า่ ขยะขายได้ จงึ คดั แยกเก็บไว้ขาย อย่างไรก็ตามขอ้ สรปุ น้ียงั ไมช่ ดั เจน เพราะบอลต้ังขอ้ สงั เกตวา่ สว่ นหนงึ่ เปน็ เพราะเศรษฐกจิ ไม่ดี เกิดภาวะแหง้ แลง้ ท�ำ ให้ขา้ วโพด ขายไม่ได้ คนไมม่ ีเงิน จึงลดการซื้อ ปริมาณขยะจงึ ลดลง อยา่ งไรกต็ ามการท�ำ โครงการของนอ้ งๆ ไดส้ รา้ งผลสะเทอื นเลก็ ๆ ใหเ้ กดิ ขนึ้ ในชมุ ชน ท�ำ ให้ ผนู้ �ำ ชมุ ชนหนั มาใสใ่ จปญั หาการจดั การขยะมากขนึ้ จากเดมิ ทไี่ มเ่ คยกลา่ วถงึ กเ็ รมิ่ มกี ารประกาศ รณรงค์ให้ชาวบา้ นคัดแยกขยะ และจดั การขยะอย่างถกู วิธผี า่ นเสียงตามสายในชมุ ชนบ่อยขน้ึ ส่วนปัญหาในการทำ�งานนั้น บีม เล่าว่า ส่วนใหญ่เป็นเรื่องเวลาว่างท่ีไม่ตรงกัน ด้วยแต่ละคน มีภาระที่ต้องช่วยครอบครัวท้ังงานบ้าน งานไร่ แต่ก็ได้รับการสนับสนุนจากผู้คนรอบตัวเป็นอย่างดี ทงั้ ผอู้ �ำ นวยการโรงเรยี นทย่ี น่ื โอกาสใหน้ กั เรยี นไดพ้ ฒั นาตนเองและกา้ วสโู่ ลกกวา้ ง ครปู องทใี่ หค้ �ำ ปรกึ ษา และร่วมเรียนรู้ไปพร้อมกับทีมงานอย่างใกล้ชิด หลวงตาที่แม้จะเป็นพระสงฆ์แต่ก็ช่วยประชาสัมพันธ์ โครงการสูช่ ุมชนอกี แรงหนง่ึ พรอ้ มทั้งมีแผนสนบั สนุนการเรยี นรขู้ องเยาวชนอย่างตอ่ เนือ่ ง โดยมแี ผน จะพาเด็กๆ ไปศึกษาดูงานการจัดการขยะจากชมุ ชนอื่น คอื “โอกาส” ของเด็กชายขอบ ครปู องในฐานะทป่ี รกึ ษา เลา่ ถงึ การท�ำ งานโครงการวา่ มจี ดุ เรม่ิ ตน้ จากผอู้ �ำ นวยการโรงเรยี นคนเกา่ ทอี่ ยากใหเ้ ดก็ ฝกึ ประสบการณ์ เพราะเดก็ ทนี่ ส่ี ว่ นใหญจ่ ะกลา้ เฉพาะเวลาอยใู่ นหมบู่ า้ นตนเอง แตเ่ วลา ไปขา้ งนอกจะไมก่ ลา้ จนเปน็ ทร่ี กู้ นั ในวงการการศกึ ษาของอ�ำ เภอน�ำ้ หนาว จงึ อยากใหเ้ ดก็ ไดไ้ ปแลกเปลย่ี น เรียนรู้ และได้ไปเปิดหูเปดิ ตา เพอ่ื ชว่ ยพัฒนาทกั ษะชีวติ ของลูกศิษย์ “การท�ำ งานสว่ นใหญเ่ ปน็ บทบาทของนกั เรยี น ครมู หี นา้ ทค่ี อยดแู ลอยหู่ า่ งๆ แตก่ ย็ อมรบั วา่ อาจท�ำ ได้ ไม่เต็มที่นัก เพราะโรงเรียนต้องรับแขกซึ่งมาจัดค่ายบ่อยมาก กิจกรรมแบบน้ีส่งผลกระทบท้ังนักเรียน และครู เพราะตอ้ งมภี าระในการอ�ำ นวยความสะดวกแกอ่ งคก์ ร หนว่ ยงานตา่ งๆ ชว่ งนน้ั โรงเรยี นฮติ มาก เรื่องการจดั ค่าย ถ้าโรงเรยี นไหนติดต่อไป เขตการศึกษาก็จะส่งมาทน่ี ี่ หรอื แมต้ ดิ ตอ่ จงั หวัดเพชรบูรณ์ อบจ.เขากจ็ ะสง่ มาหว้ ยกะโปะ กลายเปน็ วา่ ตอ้ งรบั แขกทกุ เสารอ์ าทติ ย์ ยง่ิ เดอื นพฤศจกิ ายนถงึ กมุ ภาพนั ธ์ ครกู บั นกั เรยี นแทบไมไ่ ดพ้ กั เลย” ครปู อง สะทอ้ นปญั หาหลกั ของการเปน็ โรงเรยี นเนอ้ื หอม ซง่ึ ผลกระทบ นอกจากมภี าระเพมิ่ ขน้ึ แลว้ การเขา้ มาแจกสงิ่ ของเครอื่ งใชต้ า่ งๆ บางครง้ั การไดร้ บั มาฟรๆี บอ่ ยๆ ท�ำ ใหเ้ ดก็ ๆ เคยชนิ กบั การรบั และไมเ่ หน็ คณุ คา่ ของสง่ิ ตา่ งๆ ซง่ึ อาจเปน็ การบม่ เพาะลกั ษณะนสิ ยั ท่ไี มด่ ใี หก้ ับเด็ก

182 แตส่ �ำ หรบั การท�ำ โครงการนี้ ครปู องเลา่ วา่ บรรลเุ ปา้ หมายในเรอ่ื งของ การสร้างโอกาสให้เด็กได้เปิดหูเปิดตา สร้างเสริมประสบการณ์ชีวิต และ พัฒนาความกล้าของนักเรียน ซึ่งเห็นได้ชัดเจนว่า ลูกศิษย์กล้าพูดมากขึ้น เร่ิมกล้าแสดงออกมากข้ึน และการไปเห็นโลกกว้างยังสร้างแรงบันดาลใจ แกช่ ีวติ ทำ�ให้เด็กๆ เรมิ่ มีเป้าหมายในการเรียนต่อ การมีเปา้ หมายในชีวิต จึงเป็นแรงขับเคล่ือนชั้นดีให้ต้ังใจเรียน และรักษาเนื้อรักษาตัวให้อยู่ใน เสน้ ทางท่เี หมาะทค่ี วร เพื่อที่จะไดม้ อี าชพี อยา่ งท่วี าดหวงั ไว้ ดว้ ยเปน็ กลมุ่ เยาวชนอายนุ อ้ ยทส่ี ดุ ในเครอื ขา่ ยโครงการปลกู ใจรกั ษโ์ ลก ประกอบกบั เปน็ การท�ำ งานโครงการครงั้ แรกในชวี ติ การท�ำ งานของทมี งาน จงึ เปน็ แบบคอ่ ยเปน็ คอ่ ยไป แตล่ ะคนไดซ้ มึ ซบั ความกลา้ แสดงออกจากการ ฝกึ ฝนในการรว่ มอบรมของโครงการ จนพฒั นาความกลา้ แสดงออกไดอ้ ยา่ ง มน่ั ใจยงิ่ ขนึ้ กจิ กรรมทที่ �ำ เรม่ิ ตน้ จากการเหน็ ปรากฎการณท์ อ่ี าจจะสง่ ผลให้ เกดิ เปน็ ปัญหาของชมุ ชนในอนาคต จึงไมน่ ่งิ ดูดาย การท�ำ งานยังช่วยสรา้ ง สำ�นึก และท�ำ ให้เข้าใจวา่ การแกป้ ญั หาตอ้ งเรม่ิ ท่ีตนเองก่อน ซงึ่ แมว้ า่ วันนี้ เป้าหมายทีต่ ั้งใจไวย้ ังไปไมถ่ งึ ท่สี ดุ แตห่ น่อออ่ นของการใส่ใจความเป็นไป ของบ้านเมืองได้ถูกปลูกไว้แล้วในชีวิตและจิตใจของเด็กเยาวชนบ้าน ห้วยกะโปะกล่มุ นี้

183 โครงการบา้ นน่าอยู่ ชุมชนนา่ มอง ห้วยกะโปะสดใส ที่ปรึกษาโครงการ คมเพชร ราชครู ทมี งาน กาญจนา ขวัญพรม ปวนั รตั น์ สายคำ�ดี วรี ดา ชวญั เดนิ พงศพร วังคีรี

184

185 การจัดการนำ้ �

186

187 สายน้ำ� สานรัก สร้างสัมพนั ธ์ชมุ ชน โครงการ Youth River Conservation

188 โรงเรยี นบ้านหลวงวิทยา ตำ�บลบ้านหลวง อ�ำ เภอดอนตมู จงั หวัดนครปฐม อยู่ติดริมคลอง งูเหลือม คลองเส้นนี้ไหลคดเค้ียวแยกย่อยมาจากคลองบางพระ ซึ่งเช่ือมต่อกับแม่น้ำ�สายใหญ่อย่าง แม่น้ำ�ท่าจีน เลาะเลี้ยวเข้าสู่เขตชุมชนบ้านหนองกระพี้ ชาวบ้านละแวกน้ีจึงรู้จักคลองเส้นน้ีในนาม “คลองหนองกระพ้ี” และโครงการ Youth River Conservation โดยกลุ่มเยาวชน บ.ล.ใส่ใจ สิง่ แวดล้อม เรม่ิ ตน้ ทนี่ ี่ หลนิ -สธุ ชิ า ชณิ บตุ ร หนง่ึ ในทมี งาน บอกวา่ ความเกรงใจของเธอเปน็ จดุ เรม่ิ ตน้ ของการท�ำ โครงการ “ทแี รกครูเข้ามาชวน จริงๆ ตอนน้นั รู้สกึ เฉยๆ เพราะมีกิจกรรมสอนหนงั สอื ใหน้ ้องๆ ในโรงเรียน นอกเวลาเรียนอยู่แล้ว แต่ไหนๆ ครูอุตสา่ หเ์ อ่ยปากชวน เลยตกลงกับเพ่ือนๆ ในกลุ่มวา่ ...ท�ำ ก็ท�ำ ” ขณะที่เฉลา ม่วงทรัพย์ ครูวิทยาศาสตร์ โรงเรียนบ้านหลวงวิทยา เล่าถึงเหตุผลท่ีชักชวน นักเรียนเข้าร่วมโครงการปลูกใจรักษ์โลกว่า ในฐานะครูวิทยาศาสตร์ท่ีดูแลเร่ืองสิ่งแวดล้อมในโรงเรียน มองวา่ โครงการนจ้ี ะชว่ ยพฒั นาศกั ยภาพของเยาวชน ไปพรอ้ มๆ กบั การสรา้ งจติ ส�ำ นกึ รกั สง่ิ แวดลอ้ ม ซง่ึ จะเกิดประโยชนก์ บั เด็ก โรงเรยี น รวมถงึ ชมุ ชนเอง “โรงเรียนมนี โยบายปลูกฝงั ใหน้ กั เรยี นใสใ่ จสิ่งแวดล้อมอย่ตู ลอด เชน่ การคัดแยกขยะในโรงเรยี น การจัดกิจกรรมเก็บผักตบเพื่อนำ�มาทำ�ปุ๋ย ครูเห็นว่าเด็กกลุ่มน้ีมีความอดทนและมีความรับผิดชอบ เวลาท�ำ อะไรเขาจะท�ำ ดว้ ยกนั เปน็ กลมุ่ เลยมน่ั ใจวา่ ถา้ เขาสนใจ เขานา่ จะท�ำ โครงการนไี้ ด”้ ครเู ฉลา กลา่ ว

189 “เราเขยี นโครงการนขี้ ้นึ มากบั มอื รสู้ ึกวา่ เปน็ ความรบั ผดิ ชอบทตี่ อ้ งผา่ นปัญหาตา่ งๆ ไปใหไ้ ด้ บางคร้งั น้อยใจกนั เองในกลมุ่ เวลาเพ่ือนบางคนหายไป พอไมค่ ุยกนั ก็ รู้สึกอดึ อดั แต่สุดท้ายกไ็ ม่มีใครยอมท้งิ โครงการ เพราะเราคิดและท�ำกันมาแล้ว กต็ อ้ งกลบั มาคยุ กนั เพ่ือชว่ ยกนั คดิ แกป้ ัญหาตอ่ พวกเราผา่ นชว่ งเวลาทอ้ แทม้ าได้ เพราะความม่งุ มน่ั ” จุดเปล่ยี น... จากความรู้สึก “เฉยๆ” ไม่ได้เดือดเนื้อร้อนใจ เราเลยฉุกคิดได้ว่าน้ำ�ใสอาจเป็นเป้าหมายท่ีไกลเกินไป กับปัญหาส่ิงแวดล้อมในชุมชน กาญ-ชุติกาญจน์ เลยเปลี่ยนมาทำ�ในสิ่งท่ีทำ�ได้ คือ ลดสาเหตุการเกิด เจียมพรเศรษฐ์ 1 ใน 3 ตัวแทนกลุ่มที่เข้าร่วมอบรม ปัญหาน�้ำ เนา่ เสีย และการรณรงคใ์ ห้ความรแู้ ก่นักเรยี น พัฒนาโครงการกับพ่ีโครงการปลูกใจรักษ์โลก บอกว่า และคนในชุมชน เพราะจริงๆ แลว้ เราก็ยงั ไมร่ ้เู ลยวา่ นำ้� ขอ้ มูล ความรู้ และวธิ ีคิดท่ีได้รับเปน็ จดุ เปลี่ยนส�ำ คัญท่ี ในคลองเสียจริงหรือเปล่า หรือเราแค่คิดเองว่ามันเสีย “สร้างแรงบันดาลใจ” ให้ตัวแทนท้ัง 3 คนมองเห็น เพราะมันไมใ่ ส” หมแู ดง บอกเปา้ หมายใหม่ ปัญหาในชุมชนจริงๆ ท้ังยัง “สร้างความเข้าใจ” ให้ พวกเขานำ�ประสบการณ์และความรู้ที่ได้รับมาบอกต่อ คอื “ความรบั ผิดชอบ” เพื่อนๆ แกนน�ำ ที่เหลอื แกนนำ�กลุ่มเยาวชน บ.ล.ใส่ใจสิ่งแวดล้อม “ปกติเราไปไหนมาไหนทำ�อะไรด้วยกันเป็นกลุ่ม มีทัง้ หมด 6 คน ถือว่าเปน็ จำ�นวนนอ้ ยมาก เม่อื เทยี บ กจ็ รงิ แตน่ านๆ ทเี ราจะรวมกลมุ่ กนั ท�ำ กจิ กรรมทมี่ สี าระ กับขอบเขตแผนการทำ�งานท่ีวางไว้ นอกจากกำ�ลังพล ได้คิดด้วยตัวเองตั้งแต่ต้น แล้วลงมือทำ�เองทุกอย่าง น้อยแลว้ “เวลา” คอื ปัจจยั สำ�คญั ทีน่ ่าวิตก เนือ่ งจาก แค่ตอนได้คิดก็รู้สึกดีแล้ว ยิ่งพอได้ทำ�ก็ยิ่งเกิดความ แกนนำ�ท้ัง 6 คนกำ�ลังศึกษาอยู่ชั้นมัธยมศึกษาปีท่ี 6 ภาคภูมิใจ” หลิน กล่าว จึงต้องแบ่งเวลาให้กับการเรียนและการเตรียมตัวสอบ เขา้ มหาวทิ ยาลยั ด้วยโรงเรียนอยู่ติดคลองท่ีมีสภาพขัดกับคำ�กล่าว ท่ีว่า นำ�้ ใสไหลเยน็ มองเห็นตัวปลา ดังนน้ั สถานการณ์ “เวลานัดหมายมาประชุมหรือมาทำ�กิจกรรมก็ ปญั หาสงิ่ แวดลอ้ มในชมุ ชนทกี่ ลมุ่ เยาวชนแกนน�ำ นกึ ถงึ ไม่เคยมาครบ แต่เราเขียนโครงการนี้ข้ึนมากับมือ เป็นอย่างแรกจึงหนีไม่พ้นปัญหาความเสื่อมโทรมของ รู้สึกว่าเป็นความรับผิดชอบที่ต้องผ่านปัญหาต่างๆ แหลง่ นำ�้ ไปใหไ้ ด้ บางครง้ั นอ้ ยใจกนั เองในกลมุ่ เวลาเพอ่ื นบาง คนหายไป พอไมค่ ยุ กนั กร็ สู้ กึ อดึ อดั แตส่ ดุ ทา้ ยกไ็ มม่ ี “เราต้ังเป้าหมายว่าอยากพัฒนานำ้�ในคลองให้ใส ใครยอมทิง้ โครงการ เพราะเราคิดและทำ�กนั มาแล้ว จนมองเห็นปลา” หมูแดง-วุศยพร เชยี งกาญจนพงษ์ ก็ต้องกลับมาคุยกัน เพื่อช่วยกันคิดแก้ปัญหาต่อ เลา่ เรื่องจรงิ แบบติดตลก พวกเราผา่ นชว่ งเวลาทอ้ แทม้ าไดเ้ พราะความมงุ่ มนั่ ” ชมพ-ู่ โสภดิ า แกว้ เกดิ เลา่ ถงึ ประสบการณท์ �ำ งานกลมุ่ “แลว้ แนใ่ จไดย้ งั ไงวา่ น�ำ้ เสยี ” วทิ ยากรกระบวนการ ของพวกเขา คนหน่ึงยอ้ นถาม “จากท่ีคิดต้ังเป้าหมายว่า จะเปล่ียนนำ้�ในคลอง ให้ใส พอมาวางแผนคิดวิธีทำ�ให้คลองใส มันคดิ ไม่ออก

190 ท้ังน้ี แผนงานโครงการ Youth River Conservation เพ่ือลดสาเหตุการเกิดปัญหาน้ำ�เน่าเสีย แบง่ เป็น 4 สว่ น ไดแ้ ก่ สว่ นที่ 1 เก็บข้อมูล ผ่านการลงพื้นท่ีสอบถามพฤติกรรมการใช้นำ้�คลองของคนในชุมชน และ การสำ�รวจคณุ ภาพนำ้�ในคลองทั้งดา้ นชวี ภาพและกายภาพ สว่ นท่ี 2 สร้างการมีสว่ นร่วมกับคนในชุมชน ผา่ นกจิ กรรมเก็บผกั ตบชวาในคลอง สว่ นที่ 3 ปลกู ฝงั จติ ส�ำ นกึ รกั ษส์ ง่ิ แวดลอ้ มใหเ้ ดก็ และเยาวชนรนุ่ นอ้ ง เพอ่ื ใหเ้ ขา้ มาสานตอ่ โครงการ ผ่านกจิ กรรมคา่ ยอบรมเครอื ข่ายเยาวชนรักษ์คลอง สว่ นท่ี 4 รณรงค์ให้ความรู้เร่ืองสิ่งแวดล้อมและการคืนข้อมูลจากการสำ�รวจแก่คนในชุมชน ผ่านการจดั นทิ รรศการในงานวัดของชุมชน “ทผ่ี า่ นมาไมเ่ คยตอ้ งลงแรงท�ำ กจิ กรรมอะไรหนกั หนาขนาดน้ี ถามเพอ่ื นๆ ไดเ้ ลยวา่ ถา้ เปน็ เมอ่ื กอ่ น ไมม่ ที างไดเ้ หน็ หมแู ดงท�ำ กจิ กรรมรว่ มกบั โรงเรยี นหรอื กจิ กรรมจติ อาสา เวน้ แตว่ า่ ครบู งั คบั แตโ่ ครงการน้ี เม่ือเริ่มแล้วก็ต้องทำ�ต่อไปให้ได”้ หมูแดง กล่าว “การลงส�ำรวจชมุ ชนดว้ ยตัวเองเหมือนเปน็ การ “เปดิ โลก” ใหท้ มี งานได้ ร้จู ักชมุ ชนของตัวเองมากข้นึ จากเดมิ ทใี่ ชช้ วี ติ อยู่ในโรงเรียน ตกเย็นก็ กลับบ้านไมร่ เู้ ลยว่าคนในชุมชนมีวิถีชีวติ อย่างไรบ้าง ถึงตอนน้พี วกเขา ไม่ใช่แค่ “รู้” แต่การลงมอื ท�ำ ทำ� ให้พวกเขา “รู้จรงิ ”” เพราะ “รู้” จงึ “เข้าใจ” เมื่อสำ�นึกรับผิดชอบเกิดข้ึน ทีมงานจึงเดินหน้าทำ�งาน โดยเริ่มจากการเก็บข้อมูลท้ังการศึกษา พฤติกรรมการใช้น้ำ�คลองของคนในชุมชน และการตรวจสอบสภาพน้ำ�ตลอดระยะทางประมาณ 1.5 กิโลเมตร จากเขตชุมชนบ้านแหลมถึงชุมชนหนองกระพี้ เพ่ือหาต้นตอของมลพิษทางนำ้�และ คลายข้อสงสยั จากคำ�ถามท่ีว่า “แลว้ แนใ่ จไดย้ งั ไงวา่ น�้ำ เสีย?” เพอ่ื ใหเ้ หน็ ดว้ ยตาและไดย้ นิ ค�ำ ยนื ยนั บอกเลา่ ดว้ ยหขู องตวั เอง ทมี งานใชเ้ วลาชว่ งเยน็ หลงั เลกิ เรยี น ลงพ้ืนท่ีสุ่มสอบถามชาวบ้านถึงประวัติคลอง การใช้ประโยชน์จากน้ำ�คลองในชีวิตประจำ�วัน และ ขอความคดิ เหน็ ถึงสาเหตทุ ี่อาจท�ำ ให้น�ำ้ เนา่ เสยี รวมทง้ั เกบ็ ตัวอยา่ งน�้ำ คลองจากจุดตา่ งๆ เพอื่ น�ำ มา วเิ คราะหค์ ณุ ภาพน�้ำ ทงั้ หมดกนิ เวลากวา่ 2 อาทติ ย์ เนอ่ื งจากภารกจิ การเรยี นทตี่ ดิ พนั ถอื เปน็ บทเรยี น ท่ที �ำ ใหพ้ วกเขาเรียนรูว้ า่ ความสำ�เร็จไม่ไดเ้ กิดขึ้นภายในวันเดียว...ทุกอยา่ งต้องใช้เวลา “พวกเราไม่ได้ไปแค่ครั้งเดียว เพราะทำ�วันเดียวไม่เสร็จ การเก็บตัวอย่างน้ำ�ไม่ได้เก็บแค่จุดเดียว ล�ำ น้ำ�ไหลลงมาเปน็ สาย บางจุดคนอาศัยอยู่เยอะ บางจุดเป็นพน้ื ทเ่ี กษตร เราตอ้ งสุ่มเกบ็ ตวั อยา่ งน�ำ้ จากหลายๆ จุด ช่วงที่หยุดไปเพราะติดงานโรงเรียน พวกเราก็กลับไปเก็บตัวอย่างนำ้�มาตรวจใหม่ อกี รอบ เพือ่ น�ำ มาเปรียบเทยี บกับค่าเดิมท่วี ดั ได้และเพอื่ ความแน่นอนของขอ้ มลู ” หลิน เล่า

191

192 “ขนาดวนั หยดุ พวกเรายงั มาท�ำ งานตรงนี้ เพราะ พวกเขาไม่ใชแ่ ค่ “ร้”ู แต่การลงมือท�ำ ท�ำ ใหพ้ วกเขา เราท�ำ งานดว้ ยกนั ถ้าใครคนใดคนหน่ึงบอกวา่ จะมา “รจู้ ริง” เราก็ต้องมาด้วยกัน” กาญ เอย่ ขึน้ ผลจากการตรวจวัดคุณภาพน้ำ�ทำ�ให้รู้ว่า นำ้�ใน ทั้งน้ี การเข้าหาคนในชุมชนเป็นสิ่งที่พวกเขา คลองงูเหลือมไม่ได้เสียอย่างท่ีคิด สีเขียวคล้ำ�ของน้ำ� ลำ�บากใจมากท่ีสุด ทำ�ให้กลุ่มแกนนำ�เยาวชนรู้ตัวว่า เกดิ จากแรธ่ าตบุ างอยา่ งทอี่ ยใู่ นดนิ โคลนใตน้ �ำ้ จากการ ทผ่ี า่ นมาพวกเขาใชช้ วี ติ ประจ�ำ วนั โดยขาดการปฏสิ มั พนั ธ์ ศกึ ษาขอ้ มลู เพม่ิ เตมิ และจากการสอบถามชาวบา้ นท�ำ ให้ กับชุมชนโดยส้ินเชิง ทมี งานเลา่ วา่ ครัง้ แรกที่สมุ่ เข้าไป รู้ว่าผักตบชวาไม่ได้เป็นตัวการทำ�ให้น้ำ�เน่าเสีย ในทาง ถามข้อมลู ตามบ้านตัวเราก็เกร็ง ชาวบ้านกเ็ กรง็ เพราะ กลับกันรากของผักตบชวายังช่วยเพิ่มออกซิเจนให้กับ เราเข้าไปดื้อๆ แบบจู่โจม ไปถึงก็ยิงคำ�ถามเลย เขาก็ น้ำ�ได้อีกด้วย ย่ิงเม่ือได้เดินสำ�รวจตลอดริมฝ่ังคลอง ไม่กล้าตอบ เพราะไมไ่ ว้ใจ กลวั เราจะไปจบั ผดิ ทั้งทเ่ี รา ยง่ิ ท�ำ ใหร้ วู้ า่ ในชมุ ชนมกี ารประกอบอาชพี ทหี่ ลากหลาย ก็ใส่ชุดพลศึกษาแสดงตัวว่าเป็นนักเรียน ตอนหลังเลย ไม่ว่าจะเป็นการเล้ียงเป็ด การปลูกผักกระเฉด ผักบุ้ง ปรับใหเ้ ปน็ ธรรมชาตมิ ากข้นึ แนะนำ�ตวั เองก่อนว่าเป็น ในคลอง ปลูกดอกรัก และดอกบานไม่รู้โรย รวมทั้ง ใครมาจากไหน เปน็ ลกู หลานใคร จะเอาขอ้ มลู ไปท�ำ อะไร การปลกู ผักและเลยี้ งปลากระชังตามรมิ คลอง ผลตอบรับก็ดีข้ึน ชาวบ้านจากที่เคยถามคำ�ตอบคำ� กลับชวนคยุ และให้ข้อมลู เต็มที่ “ตลกมากทเี่ ราพยายามยดั เยยี ดวา่ น�้ำ ในคลองเสยี เราคิดเองเออเองมาตลอด” หมูแดง เอย่ ขนึ้ การลงสำ�รวจชุมชนด้วยตัวเองเหมือนเป็นการ “เปดิ โลก” ใหท้ มี งานไดร้ จู้ กั ชมุ ชนของตวั เองมากขนึ้ ผลการสำ�รวจทำ�ให้ทีมงานสามารถสรุปสาเหตุท่ี จากเดมิ ทใี่ ชช้ วี ติ อยใู่ นโรงเรยี น ตกเยน็ กลบั บา้ น ไมร่ ู้ ส่งผลกระทบต่อคุณภาพน้ำ�ในคลองงูเหลือมจนอาจ เลยวา่ ในคนในชมุ ชนมวี ถิ ชี วี ติ อยา่ งไรบา้ ง ถงึ ตอนน้ี ก่อให้เกิดปญั หาน�ำ้ เน่าเสยี ได้ 4 ประการ คือ

193 1. ท่อน้�ำ ทงิ้ ทปี่ ลอ่ ยมาจากครวั เรือนลงสแู่ มน่ ำ้�โดยตรง 2. น้ำ�กร่อยท่ีสูบออกจากบอ่ ดนิ จากอุตสาหกรรมชมุ ชนท่ีมกี ารตกั หน้าดินมาใชป้ ระโยชน์ 3. โรงงานผลติ น้�ำ ส่า วัตถดุ ิบที่ใช้สำ�หรับราดถนน 4. การไหลซึมของสารเคมีที่ใชฉ้ ดี พน่ สวนดอกไมร้ ิมคลอง ทั้ง 4 ข้อเป็นบทสรุปที่ช้ีวัดได้ว่า ชมุ ชนรมิ น�ำ้ ไมไ่ ดต้ ระหนกั ถงึ ผลกระทบทเ่ี กดิ ขน้ึ จากพฤตกิ รรม การใช้นำ�้ ของตัวเอง แม้บางบ้านจะปฏิเสธว่าไม่ได้ใช้ประโยชน์จากนำ�้ ในคลองแล้วเพราะใช้นำ�้ ประปา แตก่ ารปล่อยนำ�้ เสียจากครัวเรือนลงสูล่ �ำ คลองย่อมส่งผลกระทบตอ่ คุณภาพของน�ำ้ โดยตรง “ทีมงานนำ� บทเรียนจากความไม่ร้แู ละคดิ เองเออเอง มาเปน็ โจทย์ในการ สร้างสรรค์กจิ กรรม เพ่ือสรา้ งความเข้าใจให้กบั น้องๆ โดยกิจกรรมจะ ไมเ่ นน้ วชิ าการ แตเ่ น้นสร้างความเข้าใจใหน้ อ้ งๆ จากสิ่งทีเ่ หน็ ...ไมใ่ ชจ่ าก ทฤษฎี ใชว้ ิธีตั้งค�ำถามใหเ้ ขาคิดหาสาเหตขุ องน้ำ� เสีย เหมอื นทเ่ี ราเคยคิด หลงั จากนั้นจึงพานอ้ งๆ ไปคน้ หาค�ำตอบด้วยการเดินส�ำรวจริมน้�ำจรงิ ๆ เพ่ือใหเ้ ขาพิสูจนค์ �ำตอบด้วยตัวเอง” “พาคดิ พาท�ำ” กระบวนการฝึกนอ้ ง ถึงแม้จะรู้ตั้งแต่เก็บข้อมูลแล้วว่า ผักตบชวาไม่ได้เป็นสาเหตุหลักที่ส่งผลให้นำ้�เน่าเสีย แต่เพ่ือ สร้างความร่วมมือให้เกิดขึ้นระหว่างกลุ่มแกนนำ�เยาวชน นักเรียนในโรงเรียน และผู้ใหญ่ในชุมชน พวกเขาจึงจดั กจิ กรรมเก็บผักตบชวาข้ึน 2 ครั้ง ครั้งแรกจัดข้ึนในโรงเรยี น เพอ่ื ใหน้ กั เรียนไดท้ �ำ กจิ กรรม บำ�เพญ็ ประโยชนร์ ว่ มกัน และคร้ังที่ 2 จดั ขน้ึ ในชมุ ชน โดยกลุ่มเยาวชนประสานงานขอความรว่ มมือ จากกลุ่มรกั ษ์แม่น�้ำ ทา่ จนี ซ่งึ เป็นกลุ่มผ้ใู หญ่ท่รี วมกลุ่มกันท�ำ งานดา้ นการฟ้นื ฟสู ภาพแวดลอ้ มอยแู่ ล้ว “คร้ังที่ 2 เราไม่ได้ชวนนักเรียนในโรงเรียนไปด้วย เพราะเป็นช่วงปิดเทอม นัดหมายกันยาก เพ่ือนห้องเดียวกันก็วุ่นอยู่กับการหาที่เรียนต่อ ส่วนผู้ใหญ่ท่ีมาในวันนั้นก็ไม่เป็นไปตามคาด เพราะมี มาไมถ่ ึง 10 คน” ความร่วมมือท่ีขาดหายเกิดข้ึนจากการขาดกระบวนการสานสายใยต้ังแต่ในโรงเรียนไปจนถึง ภายนอกชุมชน เม่ือเป็นเช่นน้ีค่ายอบรมเยาวชนเพ่ือสร้างจิตสำ�นึกรักษ์สิ่งแวดล้อมจึงถูกจัดขึ้นอีก 2 ครง้ั เพอื่ สรา้ งเครอื ข่ายเยาวชนรุ่นนอ้ งใหเ้ ข้ามาสานตอ่ งานดา้ นสง่ิ แวดล้อม “เรามุ่งไปท่ีน้องช้ันประถมศึกษาตอนปลายท่ีส่วนใหญ่ย้ายมาเรียนต่อที่โรงเรียนบ้านหลวงใน ชั้นมธั ยมศกึ ษา เพราะสัมผัสมาดว้ ยตัวเองวา่ ความเคยชินของนักเรียนชั้นมธั ยมศกึ ษาต้องใหค้ รบู งั คบั ถงึ จะมาร่วมท�ำ กจิ กรรม เราเลยอยากปูพน้ื ฐานให้น้องๆ ช้ันประถมศึกษาไดเ้ รยี นร้เู รือ่ งความเสยี สละ และจิตอาสาไวก้ อ่ น” ชมพู่ กลา่ ว

194 เมอ่ื ตอ้ งลกุ ขน้ึ มาสวมบทบาทรนุ่ พ่ี เพอ่ื ถา่ ยทอด จติ ส�ำนกึ สรา้ งได.้ ..ไมย่ ากอยา่ งทค่ี ดิ ประสบการณค์ วามรใู้ หร้ นุ่ นอ้ ง ทมี งานจงึ น�ำ บทเรยี น จากความไม่รู้และการคิดเองเออเองมาเป็นโจทย์ จิตสำ�นึกไม่ใช่เร่ืองท่ีจะปลูกฝังกันได้ง่ายๆ และ สร้างสรรค์กิจกรรม เพ่ือสร้างความเข้าใจให้กับ ความเปล่ียนแปลงคงไม่เกิดข้ึนให้เห็นทันตา แต่ส่ิงที่ นอ้ งๆ ทมี่ ารว่ มอบรม โดยกจิ กรรมจะไมเ่ นน้ วชิ าการ ทีมงานต้ังใจถ่ายทอดให้น้องๆ ก็งอกเงยข้ึนอย่าง แต่เน้นสร้างความเข้าใจให้น้องๆ จากสิ่งท่ีเห็น... นา่ ประทับใจ ไมใ่ ช่จากทฤษฎี ใช้วิธีตัง้ ค�ำ ถามให้เขาคิดหาสาเหตุ ของน�ำ้ เสยี เหมอื นทเ่ี ราเคยคดิ หลงั จากนน้ั จงึ พานอ้ งๆ “นอ้ ง ม.5 บอกกบั พวกเราวา่ นอ้ งๆ ทเ่ี ขา้ รว่ มอบรม ไปคน้ หาค�ำ ตอบดว้ ยการเดนิ ส�ำ รวจรมิ น�้ำ จรงิ ๆ เพอ่ื กบั พวกเราตงั้ แตช่ น้ั ป.6 พอมาเรยี นชน้ั ม.1 นอ้ งๆ ขยนั ใหเ้ ขาพิสจู นค์ ำ�ตอบด้วยตัวเอง ขนั แขง็ มาโรงเรยี นตง้ั แตเ่ ชา้ เพอ่ื มาดปู ยุ๋ หมกั และมาเกบ็ ขยะในโรงเรียน ไม่อิดออดที่จะเข้ามาช่วยงานด้าน แมว้ า่ คา่ ยอบรมครง้ั แรกจะมเี ดก็ ๆ มารว่ มกจิ กรรม สง่ิ แวดลอ้ มเลย” หมแู ดง กล่าวอยา่ งภาคภูมิใจ ถึง 39 คน แต่ก็เป็นการมาเข้าร่วมกิจกรรมแกมบังคับ ก่อนปิดค่ายครั้งแรกกลุ่มเยาวชนแกนนำ�จึงช้ีแจงกับ ส่วนการสานสายใยกับชุมชน ทีมงานเลือกใช้ น้องๆ ว่า คา่ ยอบรมทจ่ี ะจดั ขนึ้ คร้งั ต่อไปน้องๆ จะมา วธิ เี ดนิ รณรงคเ์ ขา้ ไปพดู คยุ ใหข้ อ้ มลู กบั ชาวบา้ นด้วย รว่ มหรอื ไมม่ าร่วมก็ได้ แล้วแตค่ วามสมคั รใจ โดยก่อน ตัวเอง ซ่ึงก็ได้รับความสนใจจากชาวบ้านบางกลุ่ม เลิกค่ายก็ถามน้องๆ ว่าครั้งต่อไปใครจะมาอีกบ้าง นอกจากน้ี ยังจัดนิทรรศการคืนความรู้สู่ชุมชนใน นอ้ งยกมอื กนั เกอื บทงั้ หมด พอเราจดั คา่ ยครงั้ ที่ 2 นอ้ งๆ งานวัดของหมู่บ้าน เน่ืองจากมองว่าเป็นโอกาส มากนั ถึง 20 คน ซึ่งเกนิ ความคาดหมายท่วี างไว้ เหมาะสมสำ�หรับการส่งต่อข้อมูลให้คนในชุมชน หันมาใส่ใจสงิ่ แวดลอ้ มในทอ้ งถนิ่ ร่วมกัน

195 การจัดนิทรรศการคืนความรู้สู่ชุมชน แม้จะไม่ได้รับการตอบรับอย่างท่ีคิดไว้ เนื่องจากปัญหา ความไม่พร้อมของสถานที่ซึ่งเป็นปัจจัยที่ควบคุมไม่ได้ รวมทั้งระยะเวลาในการนำ�เสนอนิทรรศการ จากเดมิ ทค่ี ดิ วา่ จะจดั นทิ รรศการไดท้ งั้ วนั กลบั เหลอื เวลาแคเ่ พยี งชว่ งเยน็ ทเี่ ตม็ ไปดว้ ยการแสดงบนั เทงิ บนเวที ซึ่งดึงดูดใจผูร้ ว่ มงานไดม้ ากกวา่ “คนทเ่ี ขา้ มาดนู ทิ รรศการสว่ นใหญส่ นใจการสาธติ งานสานผกั ตบชวา แตไ่ มไ่ ดส้ นใจขอ้ มลู ทพ่ี วกเรา พยายามจะบอก...พวกเราคิดว่ากิจกรรมท่ีทำ�ผ่านมาท้ังหมด ถ้าคนในชุมชนมีส่วนร่วมและรู้ข้อมูล เขาจะไดเ้ ขา้ ใจในสง่ิ ทเ่ี ราท�ำ ไมใ่ ชแ่ คม่ องเหน็ แตไ่ มไ่ ดช้ ว่ ยอะไร โดยเฉพาะชมุ ชนรมิ น�ำ้ ทอ่ี ยใู่ กลช้ ดิ กับคลองโดยตรง ถา้ เขาใหค้ วามรว่ มมือก็จะส่งผลดตี อ่ สว่ นรวม เพราะน�ำ้ ในคลองทีไ่ หลผา่ นมา ไมใ่ ชข่ องใครคนใดคนหนึง่ แต่เป็นของทุกคน” หลิน กล่าว สมองกับหัวใจต้องไปดว้ ยกัน โครงการปลกู ใจรกั ษโ์ ลกไมไ่ ดท้ �ำ ใหท้ มี งานเปลยี่ นแปลง และพฒั นาตวั เองเฉพาะดา้ นความคดิ เทา่ นนั้ แตข่ นั้ ตอนการ ทำ�งานทุกข้ันตอน ค่อยๆ กล่อมเกลาจิตใจพวกเขา ทำ�ให้ การใช้ชีวิตของเยาวชนท่ีเคยวางเฉยต่อปัญหาสิ่งแวดล้อม กลับมาใช้ชีวิตแบบเก้ือกูลและเอ้ือประโยชน์ต่อตัวเอง คนรอบข้าง และสภาพแวดลอ้ มรอบตวั กาญ เลา่ วา่ เดมิ ทเี พอ่ื นในกลมุ่ แมจ้ ะเรยี นหอ้ งเดยี วกนั แต่ก็แทบไม่ได้คุยกัน เว้นเสียแต่ว่าครูให้จับกลุ่มช่วยกัน ทำ�งาน ด้วยความเป็นวัยรุ่นแต่ละคนจึงมีความสนใจและ ความชอบสว่ นตวั ใชเ้ วลาอยกู่ บั ตัวเอง แต่ความไม่สามัคคี ของกลุ่มในช่วงแรกเป็นแรงหนุนท่ีช่วยดึงพลังและศักยภาพ ของพวกเขาออกมา ทำ�ให้พวกเขาเกิดความรักและสามัคคี กนั มากขน้ึ นกึ ถงึ ใจเขาใจเรา และยอมเสยี สละเวลาสว่ นตวั เพอ่ื ท�ำ งานใหส้ ว่ นรวม “ถ้าเทียบกับเม่ือก่อนที่ใช้สมองทำ�งาน เวลาเขียนโครงการก็แค่คิดสรรหาคำ�สวยๆ ขึ้นมา มองปัญหาแบบคิดเอาเองว่า น่าจะเป็นแบบน้ันแบบน้ี แต่พอใช้ใจทำ�งาน เลยทำ�ให้มองเห็น ปัญหาท่ีมีอยู่ในชุมชนจริงๆ อยากออกไปหาขอ้ มลู เพอ่ื ใหร้ ถู้ งึ ตน้ ตอของปญั หาใหไ้ ด.้ ..เราท�ำ งาน ดว้ ยกนั ไมก่ ค่ี น ได้แคน่ ้กี ็รสู้ ึกภมู ิใจแลว้ ” การวางเปา้ หมายงานและการวางแผนช่วยพัฒนาความคิดไมใ่ หท้ �ำ งานแบบฉาบฉวย หลิน ย้�ำ วา่ ถงึ แมห้ ลายกจิ กรรมในโครงการ Youth River Conservation จะไมส่ �ำ เรจ็ ตามทต่ี งั้ ใจไว้ แตท่ กุ ๆ กจิ กรรม ผ่านการคิดและใสค่ วามตง้ั ใจลงไปอยา่ งเต็มท่ี เราไมไ่ ด้ท�ำ กิจกรรมแคใ่ ห้จบหรือผ่านๆ ไป งานไหน ไมส่ ำ�เร็จ พอได้ลงมือท�ำ เรากอ็ ยากท�ำ ให้ดยี ่ิงขึ้น

196 การฝืนใจและข่มใจเป็นอีกสิ่งหนึ่งท่ีเยาวชนกลุ่มน้ีต้องเจอ ชมพู่ บอกว่า การทำ�งานเป็นทีมทำ�ให้เธอยอมรับฟังความคิดเห็นของคนอื่น แม้ว่าจะ ไม่เห็นด้วยก็ตาม ส่ิงนี้มีประโยชน์ต่อการปรับตัวเพ่ือใช้ชีวิตอยู่ในสังคม ระดบั มหาวทิ ยาลยั และในสงั คมอนื่ ทไี่ มค่ นุ้ เคย เราไดพ้ ฒั นาทกั ษะการสอ่ื สาร ของตวั เอง ท�ำ ใหค้ นอนื่ เขา้ ใจสงิ่ ทเ่ี ราพดู ดว้ ย เชน่ จะดงึ ดดู ความสนใจของนอ้ งๆ ให้มาทำ�กิจกรรมกับเราอย่างไร จะโน้มน้าวและสร้างความเข้าใจอย่างไรให้เขา มารับช่วงต่องานจากเรา ในขณะเดยี วกนั เราก็ตอ้ งฟังคนอ่ืนด้วย ทุกอย่างทำ�ให้ เรามคี วามอดทน นอกจากความเปลย่ี นแปลงทง้ั หมดทก่ี ลา่ วมาแลว้ หมแู ดง บอกวา่ พฤตกิ รรม การใช้ชวี ติ ประจ�ำ วันของเธอเปลีย่ นไปจากหนา้ มอื เป็นหลงั มอื “ทบี่ า้ นตดิ แอรท์ กุ หอ้ ง แตต่ อนนใ้ี นหอ้ งของตวั เองแทนทจี่ ะเปดิ แอรก์ จ็ ะใช้ พดั ลมแทน ก่อนออกจากบ้านจะถอดปล๊กั ทุกอย่าง เพราะรสู้ กึ ว่าทุกวันนีม้ นษุ ย์ ใช้พลังงานมากเกินจ�ำ เปน็ แมจ้ ะเปน็ เร่อื งเลก็ ๆ ของคนๆ หนง่ึ แต่สง่ ผลกระทบ ไปเร่อื ยๆ ในวงกวา้ ง...กอ่ นบอกให้คนอื่นทำ�ต้องเร่ิมจากตัวเองก่อน” วิถีชีวิตริมน้ำ�ยังคงดำ�เนินต่อไป การฟ้ืนฟูและรักษาคุณภาพน้ำ�ใน ลำ�คลองคงไม่สามารถทำ�ได้แค่จุดใดจุดหน่ึง แต่เมื่อคนใดคนหนึ่งหรือ หลายๆ คนทำ�ให้เห็นเป็นตัวอย่าง ส่ิงเหล่าน้ีน่าจะจุดประกายให้คนอื่นๆ ท�ำ ตามบา้ ง โดยเริ่มจากจดุ เล็กๆ ทตี่ ัวเองแลว้ ขยายออกไปสชู่ มุ ชน “เราอาบน�ำ้ ท�ำ ตวั เองใหส้ ะอาดไดท้ กุ วนั ...แลว้ ท�ำ ไมเราไมช่ ว่ ยกนั ท�ำ ให้ สิ่งแวดลอ้ มสะอาดขน้ึ ทกุ วันๆ บา้ ง” หมแู ดง กล่าวทิ้งทา้ ย

197 โครงการ Youth River Conservation ทปี่ รกึ ษา เฉลา ม่วงทรัพย์ ทีมงาน สุธชิ า ชิณบตุ ร โสภิดา แก้วเกดิ ชุตกิ าญจน์ เจยี มพรเศรษฐ์ วุศยพร เชียงกาญจนพงษ์

198