ปลูกใจรักษ์โลกปี3

199 บทเรยี น... นอกห้องเรียน โครงการ ว.ส.วยั ใสรว่ มมือใสใ่ จพัฒนา แมน่ ้�ำประแสกับชมุ ชนพลงช้างเผือก

200 “พลงช้างเผือก”​ชุมชนขนาดกลางที่มีประชากร 250 ครัวเรอื น วิถีชวี ติ ของคนในชุมชนยงั พึ่งพา นำ้�จากแม่นำ้�ประแสเพอ่ื อปุ โภคบรโิ ภค รวมถึงท�ำ การเกษตรและประมง เช่น การทำ�นากงุ้ และทำ�สวน เป็นตน้ แม่นำ้�ประแสจงึ ผูกพันและสัมพันธ์กบั คนในชมุ ชนมาจนถงึ ปจั จบุ นั “แม่นำ�้ ประแส” เกิดจากล�ำ คลองหลายสายไหลมารวมกัน ผา่ นท้ังชมุ ชนและเขตอุตสาหกรรมใน จงั หวัดระยอง ช่วงปี พ.ศ.2541 แม่น�้ำ ประแสจงึ ตกอยใู่ นสภาพเนา่ เสียอย่างรุนแรง หนว่ ยงานทอ้ งถิ่น ต้องออกนโยบายควบคุมและกวดขันเร่ืองการท้ิงขยะ และการบำ�บัดนำ้�เสียก่อนปล่อยลงสู่แม่น้ำ� เพื่อฟื้นฟูสภาพน้ำ�ให้มีคุณภาพดีข้ึนอีกคร้ัง ก่อนท่ีสายน้ำ�แห่งน้ีท่ียาวกว่า 26 กิโลเมตรจะไหลลงสู่ ปากอา่ วไทยบรเิ วณอ�ำ ภอแกลงซง่ึ เปน็ ทตี่ งั้ ของบา้ นแหลมสน หมบู่ า้ นชาวประมงทสี่ �ำ คญั แหง่ หนง่ึ ของ ประเทศไทย ใช้ทนุ เดมิ ...ตอ่ ยอดงานใหม่ “ถ้าคณุ ภาพน�้ำ ไมด่ ี สัตวน์ ้ำ�อยู่ไม่ได้ ชาวประมงก็จับสัตวน์ �ำ้ ได้นอ้ ยลง ชาวสวนน�ำ น�้ำ ไปใช้ รดพชื ผลทางการเกษตรไมไ่ ด้ สง่ ผลกระทบตอ่ ชาวบา้ นทปี่ ระกอบอาชพี ประมงและเกษตรกรรม” เอริ ์น-ธัญวรตั น์ ชา่ งทอง หนงึ่ ในแกนน�ำ เยาวชนกลุม่ ว.ส.วยั ใสหวั ใจเด็กเล สะทอ้ นให้เห็นปญั หา ภาพรวมทั้งระบบท่ีกระทบกันเป็นลูกโซ่ เอิร์นท่ีมีประสบการณ์ทำ�งานเป็นอาสาสมัครมัคคุเทศก์น้อย แมน่ �ำ้ ประแสรว่ มกบั ชมุ ชนมาตง้ั แตส่ มยั เรยี นชน้ั ประถมศกึ ษา เมอ่ื ศกึ ษาตอ่ ระดบั มธั ยมศกึ ษาในโรงเรยี น แกลง “วิทยสถาวร” จึงสนใจเขา้ มาชว่ ยเหลือกิจกรรมของรนุ่ พีเ่ กยี่ วกับการเกบ็ ขอ้ มลู เฝ้าระวงั คณุ ภาพ นำ�้ แม่นำ�้ ประแส เพราะมฐี านความรเู้ ดมิ เกี่ยวกบั แม่นำ�้ ประแสอย่บู า้ ง

201 “โครงการนย้ี ังดึงศักยภาพของตัวเองออกมาใช้ ทำ� ให้ร้จู กั ตัง้ คำ� ถามและสนใจ ส่ิงท่ีเกิดข้นึ ใกล้ตวั จากทีม่ องปัญหาน้�ำเสียเปน็ เร่ืองไกลตวั ไมเ่ ก่ียวกบั ตวั เอง กร็ ู้สึกว่าเปน็ ปัญหาทเ่ี ราสามารถเขา้ มามสี ่วนรว่ มแกไ้ ขได”้ เมอ่ื ครรู ชั นี พรมจนั ทร์ ครปู ระจ�ำ ชมรมสรา้ งสรรค์ “กระบวนการ” พาต้งั โจทย์ ผลงานสง่ิ แวดลอ้ ม โรงเรยี นแกลง “วทิ ยสถาวร” ชกั ชวน โครงการชัด ให้เข้าร่วมโครงการปลูกใจรักษ์โลก ซึ่งรุ่นพ่ีเคยทำ�แล้ว หยดุ ไป เธอจงึ ไมป่ ฏเิ สธ เพราะมคี วามคนุ้ เคยกบั การท�ำ อาจกลา่ วไดว้ า่ โครงการปลกู ใจรกั ษโ์ ลกท�ำ ใหก้ ลมุ่ กิจกรรมเพื่อชุมชนและได้รับการปลูกฝังให้เห็นคุณค่า เยาวชน ว.ส.วัยใสหัวใจเด็กเล เรียนรู้ท่ีจะใส่ใจ ของส่ิงแวดล้อมมาตั้งแต่เล็ก นอกจากความรู้และการ สิ่งรอบตัว โดยไม่มองข้ามรายละเอยี ดเลก็ ๆ น้อยๆ พัฒนาตัวเองแล้ว เธอเห็นว่าการทำ�กิจกรรมนอก ในชีวิตประจำ�วัน ส่ิงน้ีช่วยพัฒนากระบวนการคิด ห้องเรียนมีประโยชน์คือ สามารถนำ�ไปยื่นเสนอเพื่อ อยา่ งมเี หตผุ ล และไมน่ ง่ิ ดดู ายตอ่ ปญั หา หากสามารถ เขา้ ศึกษาต่อในระดบั มหาวทิ ยาลยั ได้ เชื่อมโยงผลกระทบของสิ่งท่ีเกิดข้ึนเป็นภาพรวม ทั้งระบบได้จะย่ิงช่วยให้มองเห็นต้นเหตุของปัญหา “กระบวนการเรียนรู้จากการทำ�โครงการ ช่วย ทแ่ี ทจ้ รงิ สามารถแก้ไขปัญหาในแต่ละส่วนได้อยา่ ง พฒั นาความคดิ เรอื่ งจติ อาสา ท�ำ ใหน้ กึ ถงึ คนอนื่ และ ตรงจุด ส่วนรวม นอกจากเป็นประวัติไว้ใส่ในแฟ้มผลงาน ของตวั เองแลว้ โครงการนยี้ งั ดงึ ศกั ยภาพของตวั เอง เอริ น์ เลา่ ถงึ ทม่ี าทไ่ี ปของโครงการวา่ เคยท�ำ กจิ กรรม ออกมาใช้ ท�ำ ใหร้ จู้ กั ตงั้ ค�ำ ถามและสนใจสง่ิ ทเี่ กดิ ขนึ้ เกบ็ ขยะในแมน่ �ำ้ บรเิ วณอนสุ รณเ์ รอื หลวงประแสมากอ่ น ใกล้ตัว จากที่มองปัญหาน้ำ�เสียเป็นเร่ืองไกลตัว ภาพขยะจำ�นวนมากท่ีผ่านสายตาเม่ือไปเที่ยวชม ไม่เกยี่ วกับตวั เอง ก็รู้สกึ ว่าเป็นปญั หาทเ่ี ราสามารถ สถานที่สำ�คัญ ชวนให้ตั้งคำ�ถามต่อว่า แล้วเราจะทำ� เข้ามามีส่วนรว่ มแกไ้ ขได”้ เอิรน์ กล่าว อะไรใหด้ ขี ้นึ ได้บ้าง ขณะท่ีครูรัชนี เสริมว่า เด็กและเยาวชนจะเข้าใจ “เราออกไปเกบ็ ขยะแถวเรอื รบหลวงในนามนกั เรยี น ปญั หากต็ ่อเม่ือได้ลงมือทำ� ท้ังนป้ี ัญหาสิ่งแวดล้อมเป็น ของโรงเรยี นหลายครงั้ เกบ็ ไปกน็ กึ ไดว้ า่ เกบ็ แบบนเี้ มอ่ื ไร ประเด็นสำ�คัญของสังคมท่ีทุกคนควรเข้ามามีส่วนร่วม จะหมด เพราะขยะลอยไหลเรอื่ ยมาตง้ั แตต่ น้ น�้ำ เมอื่ เรา แก้ไข ดังนั้น การจะปลกู ฝงั ใหเ้ กิดความรกั และหวงแหน หยุดเก็บ ขยะก็ลอยมากองกันบริเวณที่ไปช่วยกันเก็บ ทรพั ยากรธรรมชาติ ตอ้ งท�ำ ใหเ้ ดก็ และเยาวชนไดส้ มั ผสั ขยะอยู่ด”ี รู้และเข้าใจด้วยตัวเอง ต้ังแต่ต้นเหตุของปัญหาและ เช่อื มโยงผลกระทบตอ่ ตัวเอง ครอบครวั ชุมชน สงั คม ความรู้และวิธีคิดท่ีได้จากกระบวนการอบรม และโลกได้ พฒั นาโครงการปลกู ใจรกั ษโ์ ลก ท�ำ ใหก้ ลมุ่ เยาวชนฉกุ คดิ และหันมามองสถานท่ีใกล้ตัว ซ่ึงตนเองมีศักยภาพ ในการบริหารจัดการเวลา ใช้สมอง และออกแรงทำ� กิจกรรมได้

202 “อนุสรณ์เรือหลวงประแสอยไู่ กลจากโรงเรียนออกไปกวา่ 10 กิโลเมตร แต่โรงเรียนของเราอยูใ่ กล้ แมน่ ้ำ�ประแสและอยเู่ หนอื กว่า เลยตกลงกันวา่ นา่ จะเรม่ิ ทำ�กจิ กรรมจากแมน่ ำ้�ท่ีไหลผ่านโรงเรียนก่อน” เอิรน์ อธบิ าย “สรา้ งทีม” ดว้ ยการสร้างความร้สู ึกรว่ ม ถึงแม้จะมีจุดหักเหให้ต้องหาสมาชิกใหม่เข้ามาเป็นแกนนำ�จนโครงการเกือบเสียศูนย์ แต่เอิร์น บอกว่า ความอดทนและความพยายามทำ�ความเข้าใจกันและกัน ค่อยๆ สร้างสัมพันธ์ภายในกลุ่ม แกนน�ำ เยาวชนใหป้ ระสานการท�ำ งานและมคี วามรสู้ กึ รว่ มในการเปน็ เจา้ ของโครงการ ว.ส.วยั ใสรว่ มมอื ใสใ่ จพฒั นาแมน่ ้ำ�ประแสกบั ชุมชนพลงชา้ งเผอื กได้ดีขน้ึ เร่ือยๆ ไหม-พรกนก จ�ำ เนยี ร แกนน�ำ โครงการทม่ี ารบั ชว่ งตอ่ จากค�ำ ชกั ชวนของทป่ี รกึ ษาโครงการ บอกวา่ ไมเ่ คยท�ำ กจิ กรรมดา้ นสง่ิ แวดลอ้ มอยา่ งจรงิ จงั มากอ่ น แตย่ นิ ดเี ขา้ มารว่ มโครงการ ดว้ ยความอยากลอง “ตอนแรกแค่อยากลองท�ำ เพราะทีผ่ า่ นมาเคยแต่เขา้ แขง่ ขนั กจิ กรรมวิชาการ ไม่คิดมาก่อน ว่าจะทำ�กิจกรรมเพื่อชุมชนมาได้ต่อเนื่องยาวนานขนาดนี้ แต่พอทำ�ไปๆ รู้สึกสนุก เพราะได้ รวมกล่มุ กบั เพ่อื นๆ...เหนือ่ ยมาก แตส่ ิ่งทไ่ี ด้มากกวา่ คือความรู้” เช่นเดียวกับ ฟร้อง-ธีรวัฒน์ ตาลเสี้ยน ท่ีจับพลัดจับผลูกลายเป็นตัวตั้งตัวตีในการทำ�โครงการ ด้วยใจอาสาอยากช่วยเพื่อน “เห็นเพื่อนขาดคนเลยมาช่วย อีกใจหนึ่งก็คิดว่าแม่นำ้�ประแสสำ�คัญกับ ชวี ติ ของเรา เพราะเป็นแมน่ ้ำ�สายหลักทีไ่ หลผา่ นชุมชน” ใช้ “ความรู้” น�ำทาง แต่กว่าจะมาเปน็ โครงการ ว.ส.วัยใสรว่ มมือใสใ่ จพัฒนาแม่นำ�้ ประแสกับชุมชนพลงช้างเผอื ก ท่ีมี เปา้ หมายใหค้ นในชมุ ชนรวมทัง้ เด็กและเยาวชนหันมาดูแลรกั ษาแมน่ �้ำ ประแส เพราะน�ำ้ ในแมน่ ้ำ� มีแนวโน้มกลับมาเน่าเสียอีกครั้งจากพฤติกรรมการใช้นำ้�ของคนในพ้ืนที่ ยกตัวอย่างเช่น การปล่อย นำ้�ทิ้งในครัวเรือนลงสู่แม่น้ำ�โดยตรง หรือจากนากุ้งที่ผู้ประกอบการบางรายไม่บำ�บัดน้ำ�ก่อนปล่อยลง สูแ่ หลง่ นำ�้ ตามธรรมชาติ กลุ่มเยาวชนจงึ ตอ้ งวางแผนการทำ�โครงการอย่างเป็นล�ำ ดบั ข้นั ตอนเพือ่ สร้างการตระหนักรู้ให้เกดิ ขึ้นในชุมชน เริ่มตงั้ แต่ 1. สำ�รวจสภาพพน้ื ท่ีและพฤติกรรมการใช้น้�ำ ของคนในชมุ ชน และวดั คณุ ภาพน�้ำ ทางชวี ภาพและกายภาพ เพอื่ ตรวจคณุ ภาพน�ำ้ และสบื คน้ หา ตน้ ตอทท่ี �ำ ใหน้ �้ำ เนา่ เสยี อยา่ งแทจ้ รงิ 2. ถา่ ยทอดขอ้ มลู จากการส�ำ รวจ พรอ้ มอบรมวธิ วี ดั คณุ ภาพ น้ำ�ให้เด็กเยาวชนกลุ่มเป้าหมายในชุมชนพลงช้างเผือก และ 3. จัดนิทรรศการเพื่อคืนข้อมูลสู่ ชมุ ชน ถึงแม้ทางชมรมสร้างสรรค์ผลงานสิ่งแวดล้อม โรงเรียนแกลง “วิทยสถาวร” จะทำ�กิจกรรม ด้านส่ิงแวดล้อมมาอย่างต่อเนื่อง แต่การสำ�รวจสภาพพื้นท่ี และพฤติกรรมการใช้นำ้�ผ่านวิถีชีวิตของ ผคู้ นรมิ ฝงั่ แมน่ �ำ้ ละแวกแหลมทา่ ตะเคยี นใกลโ้ รงเรยี นในระยะทางประมาณ 1 กโิ ลเมตร ยงั เปน็ เรอ่ื งใหม่

203

204 พวกเขาจึงนำ�ความรู้และทักษะการสังเกตท่ีได้รับการ งานประเพณีท้องถิ่นท่ีมีคนจากหลากหลายตำ�บล ฝึกฝนในวิชาชุมนุม เกี่ยวกับการตรวจวัดคุณภาพนำ้� แวะเวยี นมาเยี่ยมชม ทง้ั ดา้ นชวี ภาพและกายภาพมาใชเ้ กบ็ ตวั อยา่ งน�ำ้ ทง้ั หมด 3 จุด เพื่อนำ�ผลที่ได้มาเปรียบเทียบกับตัวช้ีวัดที่เป็น ฟร้อง เล่าว่า วิธีขยายแนวร่วมจะใช้การจัดค่าย คา่ มาตรฐาน อบรมน้องๆ เพอ่ื ปลูกฝงั จติ สำ�นึกใหต้ ดิ ตวั ไปตั้งแตเ่ ด็ก และคาดหวงั วา่ นอ้ งๆ จะไปบอกเลา่ ใหผ้ ปู้ กครองรบั รวู้ า่ “เราส�ำ รวจเพอ่ื เกบ็ ขอ้ มลู 2 ครงั้ ครงั้ แรกเกบ็ ขอ้ มลู เราพาเขาทำ�กิจกรรมอะไรบ้าง ส่วนการคืนข้อมูลให้ เพอ่ื ตรวจสอบสภาพน�้ำ ก่อนเร่มิ โครงการ สว่ นครัง้ ท่ี 2 ชุมชนก็เพ่ือบอกให้ชาวบ้านและหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง หลงั จากเราท�ำ กจิ กรรมครบแลว้ คนื ขอ้ มลู ใหช้ มุ ชน เพอื่ เช่น เทศบาลตำ�บลรู้ว่า ข้อมูลท่ีเราขอเจ้าหน้าที่มา ติดตามความเปลย่ี นแปลง และเกบ็ ตกข้อมูลทม่ี องข้าม เราเอาไปทำ�อะไร และได้อะไรเพิ่มเติมกลบั มาบ้าง ไปในการส�ำ รวจครงั้ แรก” ไหม อธิบาย ท้ังน้ี พวกเขาให้เหตุผลท่ีเน้นทำ�กิจกรรมกับกลุ่ม เข้าใจเขา...เข้าใจเรา เป้าหมายระดับประถมศึกษาและมัธยมศึกษาต้นว่า การทำ�กิจกรรมให้เกิดประสิทธิภาพต้องคำ�นึงถึงวัยวุฒิ การแกไ้ ขปญั หาน�ำ้ ในแมน่ �ำ้ ของชมุ ชนคงไมส่ ามารถ ของผู้นำ�โครงการและผูเ้ ข้ารว่ มโครงการดว้ ย ท�ำ ไดภ้ ายในกลมุ่ แคบๆ ทม่ี เี พยี งเดก็ และเยาวชนไมก่ ค่ี น พวกเขาจึงวางแผนขยายแนวร่วมกับเด็กเยาวชนระดับ “พวกเราอยชู่ น้ั มธั ยมศกึ ษาตอนปลาย การชกั ชวน ประถมศึกษาและมัธยมศึกษาตอนต้นท้ังในและต่าง เพอื่ นรนุ่ เดยี วกนั มาท�ำ กจิ กรรม ท�ำ ไดย้ าก เพราะเพอื่ น โรงเรียน รวมทั้งหาแนวทางฟ้ืนฟูบนฐานข้อมูลร่วมกับ จะไม่ค่อยฟัง แต่น้องๆ ยังมีความเกรงใจรุ่นพ่ีอยู่บ้าง ชุมชนในงานบุญกลางบ้าน ณ หอประวัติเมืองแกลง แต่เราก็ต้องปรับตัวเข้าหาเขาด้วย น้องเขาจะซนซ่ึงเรา ต้องอดทน และต้องไม่ทำ�ตัวเครียดหรือจริงจังเกินไป” ไหม กล่าว

205 เพื่อชักชวนนักเรียนกลุ่มเป้าหมายมาเข้าร่วมค่ายอบรมวิธีวัดคุณภาพน้ำ� กลุ่มเยาวชนจึงขอ ความรว่ มมอื จากโรงเรยี นวดั พลงชา้ งเผอื กและโรงเรยี นเมอื งแกลงวทิ ยา ออกไปประชาสมั พนั ธโ์ ครงการ หนา้ เสาธงใหน้ ้องๆ ท่ีสนใจท�ำ กจิ กรรมมาลงชื่อเขา้ ร่วมโครงการตามความสมคั รใจ “บางคนไมอ่ ยากตอบคำ� ถาม เขาก็เมนิ หนา้ หนี บางคนพูดจาส่อเสียด ใส่เรา สิ่งทีเ่ ราทำ� ได้คือ อยา่ ตอบโต้ ถ้าทนไมไ่ หวจริงๆ กต็ อ้ งเปลี่ยน คนอ่ืนใหเ้ ข้ามาช่วยคยุ หรอื รับช่วงต่อ แตล่ ะคนในทีมต้องไวใ้ จกัน ไม่ว่าชาวบา้ นจะว่าอะไรต้องยมิ้ รับไวก้ อ่ น เพราะถ้าเขาไมใ่ หค้ วามรว่ มมือ แล้วเราจะไปท�ำงานกบั ใคร” “คา่ ย” เคร่อื งมอื สรา้ งการเรียนรู้ การจดั คา่ ยอบรมครง้ั แรกมกี ลมุ่ เปา้ หมายมารว่ มกจิ กรรมกวา่ 20 คน เปน็ การจดั คา่ ยแบบไมค่ า้ งคนื ท�ำ กจิ กรรมตง้ั แต่ 8 โมงเชา้ ถงึ 4 โมงเยน็ พรอ้ มทง้ั ชวนเพอ่ื นๆ เขา้ มามสี ว่ นรว่ มในการพานอ้ งๆ ท�ำ คา่ ย หรอื เป็นพเี่ ล้ยี งด้วย โดยมเี พือ่ นๆ มาร่วมกจิ กรรมถงึ 22 คน แต่ละคนแบ่งหนา้ ท่ตี ามความสนใจและ ความถนัด ฟรอ้ ง รบั หนา้ ทด่ี แู ลฐานสตั วห์ นา้ ดนิ เปน็ การตรวจสอบสง่ิ มชี วี ติ ในดนิ รมิ ตลง่ิ ทสี่ ะทอ้ นถงึ คณุ ภาพ น�้ำ บรเิ วณนั้น ส่วนไหม ทำ�หนา้ ทดี่ ูแลฐานสัมภาษณ์ชุมชน ใหค้ วามรู้นอ้ งๆ เก่ยี วกับวิธีการเขา้ หาและ พูดคุยกับผู้ใหญ่เม่ือต้องลงพื้นที่ไปสอบถามข้อมูลตามบ้านเรือน นอกจากนี้ยังมีฐานชีวภาพที่ได้รับ ความรว่ มมอื จากเพอ่ื นในชน้ั เรยี นเปน็ พเ่ี ลย้ี งชว่ ยใหค้ วามรู้ สว่ นเอริ น์ รบั หนา้ ทด่ี ภู าพรวมของคา่ ยทง้ั หมด ไหม เลา่ เสริมวา่ การทำ�งานร่วมกบั ชุมชน โดยเฉพาะการเข้าไปสมั ภาษณเ์ พื่อเกบ็ ขอ้ มูล ต้องใช้ ความอดทนและรจู้ กั ควบคมุ อารมณ์ เนอ่ื งจากในพน้ื ทจ่ี รงิ มที ง้ั คนทใ่ี หค้ วามรว่ มมอื และไมใ่ หค้ วามรว่ มมอื “บางคนไม่อยากตอบคำ�ถาม เขาก็เมินหน้าหนี บางคนพูดจาส่อเสียดใส่เรา สิ่งท่ีเราทำ�ได้คือ อย่าตอบโต้ ถ้าทนไม่ไหวจริงๆ ก็ต้องเปล่ียนคนอื่นให้เข้ามาช่วยคุยหรือรับช่วงต่อ แต่ละคนในทีม ต้องไว้ใจกัน ไม่ว่าชาวบ้านจะวา่ อะไรตอ้ งยมิ้ รบั ไวก้ ่อน เพราะถา้ เขาไมใ่ หค้ วามร่วมมือกบั เรา แล้วเรา จะไปทำ�งานกบั ใคร” สว่ นคา่ ยครง้ั ที่ 2 ทจี่ ัดขึ้นหลงั กจิ กรรมงานบุญกลางบ้านนนั้ ทำ�กิจกรรมลกั ษณะเดียวกับครั้งแรก เพอ่ื เปรยี บเทยี บความแตกตา่ งระหวา่ งการจดั คา่ ยครง้ั แรกและครงั้ ที่ 2 ทม่ี กี ารปรบั ปรงุ แกไ้ ขขอ้ บกพรอ่ ง บางอยา่ ง แตค่ รง้ั นป้ี รบั ใหน้ อ้ งๆ แตล่ ะกลมุ่ ไดเ้ รยี นรคู้ รบทกุ ฐาน จากเดมิ หนง่ึ กลมุ่ หนง่ึ ฐาน แลว้ ใหต้ วั แทน กลุ่มออกมาน�ำ เสนอข้อมูลใหก้ ลุม่ อ่นื รบั ทราบ แตท่ พ่ี ลาดไปคือทงั้ 2 ครัง้ เราไม่ได้ทำ�แบบประเมนิ วัด ความเข้าใจของน้องๆ เลยไม่รูว้ า่ นอ้ งไดร้ บั ความร้ไู ปมากน้อยแค่ไหน สนกุ และเข้าใจจริงหรือเปลา่

206 ในฐานะคนดแู ลภาพรวมของงาน เอิร์น ประเมนิ เรียนรู้และสัมผัสชมุ ชน ภาพรวมของคา่ ยทง้ั 2 ครง้ั วา่ เปน็ ทนี่ า่ พอใจ เพราะเหน็ ความรว่ มมอื ทเี่ กดิ ขนึ้ จากการชกั ชวนและบอกตอ่ ๆ กนั นอกจากการปลูกฝังจิตสำ�นึกให้เด็กและ ของเยาวชนกลุ่มเป้าหมาย ค่ายครงั้ ที่ 2 เราตงั้ ใจชวน เยาวชนรกั หวงแหน และเหน็ ถงึ ผลกระทบท่เี กดิ ขน้ึ เด็กประถมศึกษาจากโรงเรียนอ่ืนมาเพ่ิมด้วย มีน้องๆ จากการทำ�ลายทรัพยากรธรรมชาติแล้ว การสร้าง มาประมาณ 18 คน จ�ำ นวนนอ้ ยกวา่ เดมิ เพราะเปน็ ชว่ ง ความตระหนักรู้แก่ผู้ใหญ่ในชุมชนเป็นส่ิงท่ีไม่ควร ปดิ เทอม ท�ำ ใหก้ ารประสานงานยากขน้ึ แตม่ ที ง้ั กลมุ่ เดมิ มองขา้ ม และคนใหม่ที่น้องๆ ชวนกันมาเอง “งานบญุ กลางบา้ น” งานประจ�ำ ปขี องอ�ำ เภอทม่ี ี ท้ังนี้ จากการลงสำ�รวจแม่น้ำ�ด้วยตัวเองและจาก การแสดงและมีงานออกรา้ นตา่ งๆ มากมาย เพื่อดึงดดู การพานอ้ งๆ ไปรว่ มส�ำ รวจ พวกเขาไดท้ �ำ แผนทแ่ี สดง ความสนใจของคนในชมุ ชน จึงถูกกลุ่มเยาวชนนำ�มาใช้ ขอบเขตการทำ�กิจกรรมพัฒนาแม่น้ำ�ประแสไว้ให้ เป็น “เคร่อื งมือ” เผยแพรข่ ้อมูลจากการสำ�รวจแมน่ �ำ้ รุ่นนอ้ งน�ำ ไปใช้ประโยชน์ต่อไปด้วย ประแส โดยมีวัตถุประสงค์หลัก คือ “อยากให้คนใน ชุมชนรับร”ู้ “จบค่ายแรก พวกเราสรุปผลการทำ�กิจกรรมไป ประกาศหน้าเสาธงอกี ครั้ง เพราะถา้ หากไมป่ ระกาศให้ นิทรรศการภายในบูธโครงการ ว.ส.วัยใสร่วมมือ คนอน่ื รู้ เขากไ็ มร่ วู้ า่ เราท�ำ อะไร ไดผ้ ลลพั ธอ์ อกมาอยา่ งไร ใส่ใจพัฒนาแม่น้ำ�ประแสกับชุมชนพลงช้างเผือก การสรา้ งการมสี ว่ นรว่ มตอ้ งบอกใหค้ นรบั รใู้ หไ้ ดม้ ากทส่ี ดุ ” ประกอบดว้ ย การน�ำ เสนอประวตั ิแม่น้ำ�ประแสยอ้ นไป ถึงคร้ังท่ีน้ำ�ในแม่นำ้�เน่าเสีย จนทางการออกระเบียบ

207 และบทลงโทษจนน�ำ้ กลบั มามสี ภาพดขี นึ้ อกี ครง้ั กระทง่ั ปจั จบุ นั ทคี่ นเรมิ่ ปลอ่ ยปละละเลยทงิ้ ขยะมลู ฝอย และก่อมลพษิ ทางนำ�้ จากพฤติกรรมการใชน้ ้ำ�ในครัวเรอื นของตนเอง อย่างไรก็ตาม เหตุการณ์กลับตาลปัตร จากท่ีคาดหวังให้คนในชุมชนรับรู้ แต่กลับมีคนสนใจบูธ นทิ รรศการของพวกเขานอ้ ยมาก ฟรอ้ ง ผรู้ บั หนา้ ทแ่ี ตง่ ตวั ตกุ๊ ตาใหเ้ ปน็ จดุ เดน่ เพอ่ื ออกไปดงึ ความสนใจ ของผู้คนที่เดินผ่านไปผ่านมาในงาน วิเคราะห์ถึงข้อบกพร่องที่เกิดข้ึนในงานบุญกลางบ้านคร้ังน้ันว่า เกดิ จากการประสานงานผดิ พลาด ท�ำ ใหบ้ ธู เขา้ ไปอยใู่ นจดุ ทคี่ นมองไมเ่ หน็ และใกลเ้ วทกี ารแสดง จนไม่สามารถพูดบรรยายอะไรได้ รวมทั้งไม่ได้ประชาสัมพันธ์ให้คนในชุมชนพลงช้างเผือก รบั ทราบอยา่ งทั่วถึง ฟร้อง อธิบายเสริมว่า งานน้ีไม่ได้มีเพียงชาวบ้านจากชุมชนพลงช้างเผือกมาร่วมงานเท่านั้น แต่เป็นชาวบ้านท้ังตำ�บล มองอีกแง่หน่ึงถือว่าเป็นข้อดีท่ีได้มีโอกาสเผยแพร่ข้อมูลความรู้เก่ียวกับ แมน่ ำ้�ให้คนในชุมชนอืน่ ๆ ได้รบั รูด้ ้วย แตเ่ พราะไม่ได้ประชาสัมพันธ์ให้คนชุมชนพลงชา้ งเผือกซ่งึ เป็น กลุ่มเปา้ หมายหลกั รูก้ ่อน คนท่ีเขา้ มาในบูธส่วนใหญ่จึงมาจากชุมชนอน่ื ท่ไี ดไ้ มไ่ ด้รบั ผลกระทบโดยตรง จากแม่น้ำ�ประแสเนา่ เสีย “เขาอาจรบั รู้ แตก่ ็ไม่ไดร้ ู้สึกว่าเก่ยี วอะไรกับเขา แตถ่ า้ คนในชุนชนพลงช้างเผอื กรบั รู้ มันเกย่ี วข้อง กบั เขาโดยตรง” ฟร้อง กล่าว สว่ นเอริ น์ วเิ คราะหก์ ารท�ำ งานของทมี วา่ เนอ่ื งจากทผ่ี า่ นมาเดก็ และเยาวชนขาดความสมั พนั ธท์ ด่ี ี กบั ชมุ ชน ดงั นน้ั การรวมตวั กนั ท�ำ กจิ กรรมเพอ่ื ชมุ ชนจงึ ไมไ่ ดร้ บั ความไวว้ างใจจากผใู้ หญเ่ ทา่ ทค่ี วร คดิ วา่ จะลงชุมชนจริงจงั กว่านี้ แต่จัดสรรเวลาให้พรอ้ มเพรียงกันยาก เพราะต้องรบั ผดิ ชอบทง้ั การเรียนและ การทำ�โครงการ แล้วเราก็ไม่ได้ประชาสัมพันธ์ อย่างต่อเน่ืองให้ชุมชนรับรู้ว่าโครงการของเรา “บทเรียนจากในหอ้ งเรียนสอนให้เกง่ ทำ�อะไรไปแล้วบ้าง แทนทจี่ ะดงึ ผูใ้ หญใ่ ห้เข้ามา แตบ่ ทเรียนจากการทำ� กิจกรรม ร่วมได้มากกว่าน้ี เขาก็วางเฉยและไม่ค่อยให้ ข้างนอกสอนให้อยูเ่ ปน็ ซ่ึงการจะ ความรว่ มมอื ใช้ชีวติ ใหอ้ ยู่รอดในสังคมปัจจบุ นั บทเรยี น...นอกหอ้ งเรยี น เก่งอยา่ งเดยี วไมไ่ ด้ ตอ้ งอยใู่ ห้เปน็ ดว้ ย” บทเรยี นจากการท�ำ โครงการสอนใหพ้ วกเขาเขา้ ใจอยา่ งลกึ ซงึ้ วา่ ความลม้ เหลวไมม่ อี ยจู่ รงิ เวน้ เสยี แตว่ ่าจะยอมแพไ้ ปเสยี กอ่ น “บทเรยี นจากในหอ้ งเรยี นสอนใหเ้ กง่ แตบ่ ทเรยี นจากการท�ำ กจิ กรรมขา้ งนอกสอนใหอ้ ยเู่ ปน็ ซึ่งการจะใช้ชวี ิตใหอ้ ยู่รอดในสงั คมปจั จุบนั เกง่ อยา่ งเดยี วไมไ่ ด้ ตอ้ งอยใู่ หเ้ ป็นด้วย” ไหม กล่าว “เวลาอยใู่ นหอ้ งเรยี นกดดนั เพราะมกี ารแขง่ ขนั แตก่ จิ กรรมนอกหอ้ งเรยี นสรา้ งความรว่ มมอื และสร้างความสัมพันธ์ที่ดีระหว่างกัน ช่วยให้เกิดความสุขและความสนุกในการทำ�งาน” ฟร้อง เปรียบเทียบ

208 ถงึ แมร้ ะหวา่ งทางตอ้ งเจอกบั การเปลยี่ นแปลงอยา่ งกะทนั หนั ทงั้ เปลยี่ นทมี เปลี่ยนพื้นท่ี และเปลี่ยนแผนอยู่ตลอดเวลา อีกทั้งยังต้องเผชิญหน้ากับปัญหา ไมน่ อ้ ย แตก่ ระบวนการเรยี นรทู้ เ่ี กดิ ขน้ึ ระหวา่ งท�ำ โครงการทส่ี อนทกั ษะการ คิดวิเคราะห์ และทำ�ให้พวกเขาเรียนรู้ว่า การวางแผนงานระยะยาวอย่าง ละเอียดและมีแบบแผนต่อเนื่อง รวมท้ังการวางแผนสำ�รองไว้เป็นเร่ือง สำ�คัญ โดยเฉพาะอย่างย่ิงการวางแผนจะช่วยให้จัดสรรเวลาในการเรียน และท�ำ กจิ กรรมได้ดขี นึ้ เอริ น์ สะทอ้ นวา่ โครงการนส้ี รา้ งความเปลยี่ นแปลงทเี่ หน็ ไดอ้ ยา่ งชดั เจน โดยเฉพาะเรือ่ งความกลา้ แสดงออกดา้ นการพูดในท่ชี ุมชน จากเดิมเป็นคน ไมก่ ลา้ พูดต่อหน้าผู้คนจ�ำ นวนมาก ตอนนก้ี ารจบั ไมคพ์ ูดกลายเปน็ เรื่องธรรมดา ไปแลว้ ทส่ี ำ�คัญโครงการนี้ทำ�ให้ต้องขยนั กวา่ เดมิ มันเปน็ เรือ่ งความรบั ผิดชอบ ที่เราต้องแบ่งเวลาให้ได้ ผลการเรียนจะดีหรือไม่ดีอยู่ท่ีตัวเราว่าจะทำ�กิจกรรม แล้วทงิ้ การเรียนหรือทำ�ทงั้ 2 อยา่ งใหด้ ี ทีแ่ น่ๆ การท�ำ กจิ กรรมนอกหอ้ งเรียน ท�ำ ให้รู้จักปรบั ตัวเขา้ กับผอู้ ื่นและรู้จกั การเปล่ียนแปลงในสงั คม ท้ังน้ี ผลลัพธ์ที่ได้จากการสำ�รวจคุณภาพน้ำ�ครั้งที่ 2 เป็นเครื่องการันตี อยา่ งหนงึ่ วา่ การใหข้ อ้ มลู แกช่ มุ ชนท�ำ ใหช้ าวบา้ นใหค้ วามรว่ มมอื ในการดแู ล รักษาแม่น้ำ�ประแส สังเกตเห็นได้อย่างชัดเจนว่า ขยะในแม่น้ำ�ลดลงและ คุณภาพน้ำ�ท่ีได้จากการทดสอบอยู่ในระดับทดี่ ีขนึ้ นอกจากน้ี กล่มุ เยาวชน ยงั ได้รบั กำ�ลงั ใจและคำ�ชืน่ ชมจากคนในชมุ ชนหนาหูขึ้นเมื่อลงพื้นที่ “ดีใจที่มีคนเห็นคุณค่างานของเรา แต่จะดีย่ิงข้ึนไปอีกถ้าทุกคนช่วยกัน” เอริ น์ กล่าว โครงการ ว.ส.วยั ใสรว่ มมอื ใสใ่ จพฒั นาแมน่ �ำ้ ประแสกบั ชมุ ชนพลงชา้ ง เผือก กำ�ลังบอกเราวา่ ผลลัพธจ์ ากการทำ�งานบางครงั้ อาจไมไ่ ด้อย่างใจคดิ แต่การคิดต่อยอดและลงมือปรับปรุงการทำ�งานไปเรื่อยๆ ด้วยการแก้ไข ปัญหาทต่ี น้ เหตจุ ะช่วยสรา้ งสรรคผ์ ลลัพธ์ใหด้ ขี ้นึ กวา่ เก่าอยา่ งแน่นอน

209 โครงการ ว.ส.วัยใสร่วมมือใส่ใจพฒั นา แมน่ �้ำประแสกับชมุ ชนพลงช้างเผือก ทีป่ รึกษา รัชนี พรมจันทร์ ทมี งาน ธญั วรตั น์ ชา่ งทอง ธรี วฒั น์ ตาลเสย้ี น พรกนก จ�ำ เนยี ร

210

211 น้ำ�ใสไดถ้ า้ ใสใ่ จ โครงการน�้ำใสใจ Relation

212 “คลองบางใหญ”่ สายน�ำ้ หลกั ของจงั หวดั ภเู กต็ ไหลผา่ นอ�ำ เภอกระทู้ อ�ำ เภอเมอื งภเู กต็ แลว้ ไหล ลงสู่ทะเล ในอดีตลำ�คลองเล็กๆ แห่งน้ีเคยเป็นเส้นทางล่องเรือสำ�เภาขนาดใหญ่ที่ใช้ติดต่อค้าขาย แต่ภาพจำ�ในอดีตกลบั แตกตา่ งจากวนั น้ีโดยส้นิ เชิง วนั นีค้ ลองบางใหญ่คบั แคบ ตืน้ เขิน และเตม็ ไปดว้ ย ตะกอนสีเขียวคลำ้� บางคร้ังส่งกล่ินเน่าเหม็นคละคลุ้งไปท่ัว แม้ปัญหานำ้�เน่าเสียคลองบางใหญ่ไม่ใช่ เรอ่ื งใหม่ แตก่ ย็ งั ไมส่ ามารถแกไ้ ขไดอ้ ยา่ งเปน็ รปู ธรรม เมอ่ื เหน็ ปญั หานกั เรยี นจากโรงเรยี นสตรภี เู กต็ จงึ รวมตัวกนั ทำ�โครงการนำ้�ใสใจ Relation เพือ่ ให้น้�ำ ในคลองบางใหญ่กลบั มาใสสะอาดอกี ครั้ง โดยทมี งานประกอบดว้ ย ปอ-กษมา พจนตนั ติ หนยุ่ -ณฐั กานต์ เหย้ี มหาญ เอม็ -ศภุ วฒั น์ พรหมอนิ ทร์ เบลล-์ รชั นมี ล พรศริ วิ งศ์ ซติ -้ี แคทรนี นติ ธิ รรมธาดากลุ ศภุ าวรรณ อนิ ทรแ์ กว้ ฟรอ้ นท-์ วภิ วานี แกน่ หนิ เพราะสายน้ำ� คือชีวติ ตลอดระยะทางราว 17 กโิ ลเมตรของคลองบางใหญ่ ทมี่ ตี น้ น�ำ้ อยูบ่ รเิ วณน้�ำ ตกกระทู้ ไหลผา่ นทั้ง ชุมชน หา้ งสรรพสนิ คา้ โรงพยาบาล โรงเรียน 5 แห่ง ซ่งึ หน่งึ ในนนั้ คอื โรงเรียนสตรีภูเกต็ ทตี่ ั้งอยบู่ ริเวณ ชว่ งกลางของล�ำ น�้ำ ทผ่ี า่ นมาโรงเรยี นแหง่ นท้ี �ำ หนา้ ทเ่ี ฝา้ ระวงั คณุ ภาพน�้ำ ในคลองบางใหญม่ าโดยตลอด เพราะอยากเห็นนักเรียนเข้ามามีส่วนร่วมดูแลรักษาลำ�น้ำ�ให้มีคุณภาพดีย่ิงข้ึน โดยจัดอบรมให้ความรู้ นักเรียนเร่ืองการทำ�นำ้�หมักชีวภาพ เพื่อส่งเสริมให้เกิดกิจกรรมบำ�บัดน้ำ�บริเวณที่ไหลผ่านโรงเรียน รวมทง้ั จดั กจิ กรรมนกั สบื สายน้�ำ เพือ่ ให้นักเรยี นไดส้ �ำ รวจและตรวจวัดคณุ ภาพน�ำ้ ด้วยตัวเอง

213 “แม้จะเราชว่ ยกนั บ�ำบดั น้ำ� มากเพียงใด น้ำ� ในคลองก็ไมม่ ที างดีข้นึ ได้ ถ้าคนท่ี อยตู่ ัง้ แตต่ น้ น้ำ� ไปจนถงึ ปลายน้ำ� ไมร่ ว่ มมือดว้ ย เลยคิดว่า การสร้างกระแสให้ คนร่วมมือกนั น่าจะสรา้ งความเปล่ียนแปลงได้มากกวา่ ทำ� กนั เองไม่ก่คี น เพราะการแก้ปัญหาท่ีต้นเหตตุ ้องแกท้ คี่ น” ปอ บอกวา่ การเข้ารว่ มโครงการนถี้ ือเปน็ โอกาสดี ท�ำ ใหค้ นทอี่ ยใู่ นภเู กต็ สว่ นใหญ่ ไมม่ คี วามรกั และผกู พนั ที่ทำ�ให้ทีมงานได้พัฒนาองค์ความรู้ด้านประวัติศาสตร์ กับชุมชน เพราะไม่ใช่บ้านเกิดเมืองนอนของตัวเอง และฝึกฝนทักษะทางวิทยาศาสตร์ รวมถึงทักษะการ จงึ ไมน่ กึ อยากมีสว่ นรว่ มดแู ลรกั ษาสายนำ้�แห่งน้ี ใช้ชีวิต เพราะต้องคิดและลงมือทำ�กิจกรรมด้วยตนเอง ใช้ความรู้จากห้องเรียนมาประยุกต์ใช้กับสถานการณ์ “เราจะวา่ เขากไ็ มไ่ ด้ เพราะขนาดตวั เราเองเมอื่ กอ่ น และปัญหาเฉพาะหน้า ประกอบกับนักเรียนโรงเรียน ยังไม่นกึ อยากท�ำ ใหอ้ ะไรดขี ้นึ ” เบลล์ กล่าว สตรีภเู ก็ตได้เรยี นรเู้ รอ่ื งน�ำ้ หมกั อย่แู ล้ว โรงเรยี นเองกม็ ี นโยบายส่งเสริมให้นักเรียนช่วยกันดูแลคลองบางใหญ่ ร.ู้ ..เหตแุ ห่งปั ญหา ถ้านำ้�เน่าเม่ือไรทุกคนจะได้กล่ินเหม็นทันที จึงเป็น หน้าที่ของนักเรียนและบุคลากรทุกคนในโรงเรียนต้อง ทมี งานบอกวา่ การน�ำ สง่ิ ทส่ี �ำ รวจมาเปน็ ฐานขอ้ มลู ช่วยกันเฝ้าระวังเพ่ือจะได้แก้ไขอย่างทันท่วงที พอมี เพอื่ ฉายใหเ้ หน็ สภาพความเสอื่ มโทรมของแหลง่ น�ำ้ โครงการปลูกใจรักษ์โลกเข้ามา ยิ่งเป็นโอกาสให้ได้ และคุณภาพชีวิตของผู้คนท่ีอาจเกิดขึ้นในอนาคต ค้นหาแนวทางท่ีดีกว่าการใช้น้ำ�หมักหรือวิธีเดิมๆ จะช่วยสร้างกระแสให้คนเห็นปัญหาและผลกระทบ แตเ่ มอ่ื ไดเ้ รยี นรจู้ ากวทิ ยากรกระบวนการโครงการปลกู ใจ ท่ีอาจเกิดขึ้นกับตนเอง รกั ษโ์ ลก ท�ำ ใหท้ มี งานเขา้ ใจขอ้ เทจ็ จรงิ และตอ้ งคดิ ใหม่ เม่ือรู้ว่าน้ำ�หมักไม่สามารถช่วยแก้ปัญหาน้ำ�เน่าเสีย “แมจ้ ะเราชว่ ยกนั บ�ำ บดั น�ำ้ มากเพยี งใด น�ำ้ ในคลอง ตามเปา้ หมายทว่ี างไวไ้ ด้ กไ็ มม่ ที างดขี น้ึ ได้ ถา้ คนทอ่ี ยตู่ ง้ั แตต่ น้ น�ำ้ ไปจนถงึ ปลายน�ำ้ ไมร่ ว่ มมอื ดว้ ย เลยคดิ วา่ การสรา้ งความตระหนกั ใหค้ น หนุ่ย บอกว่า เป้าหมายของโครงการน้ำ�ใส รว่ มมอื กนั น่าจะสร้างความเปล่ียนแปลงไดม้ ากกว่าท�ำ ใจ Relation คือ ต้องการให้กล่มุ เยาวชนและชมุ ชน กันเองเพียงไม่กี่คน เพราะการแก้ปัญหาท่ีต้นเหตุต้อง รถู้ งึ สาเหตุที่ท�ำ ให้น้ำ�ในคลองบางใหญ่เนา่ เสีย เพอ่ื แกท้ ีค่ น” ปอ อธบิ าย น�ำ ไปสคู่ วามร่วมมือในการแกป้ ัญหาอยา่ งตรงจุด ดว้ ยเหตนุ ท้ี มี งานจงึ วางแผนส�ำ รวจคลองบางใหญ่ “เราตอ้ งการนำ�เสนอขอ้ มลู ให้คนทอี่ าศัยอย่รู ิมนำ้� ทม่ี รี ะยะทางราว 17 กโิ ลเมตร เพอ่ื ให้ “ร”ู้ สภาพล�ำ น�ำ้ หรือคนที่อยู่ในภูเก็ตเห็นว่า ถ้าวันนี้เราไม่ช่วยกันดูแล ในปัจจุบัน โดยรู้แรกคือทีมงานต้องรู้สภาพคลอง รักษาคลองให้ดี อีก 10 ปีข้างหน้าพวกเขาต้องพบกับ และสาเหตุของการเกิดนำ้�เน่าเสีย รู้ที่สองคือ ต้อง อะไรบา้ ง” ท�ำ ใหน้ กั เรยี นในโรงเรยี นและคนในชมุ ชนรถู้ งึ ปญั หา และผลกระทบตอ่ ชวี ติ ของพวกเขาทง้ั ในปจั จบุ นั และ ขณะท่เี บลล์ ให้เหตุผลท่ีต้องใช้คำ�วา่ “คนท่ีอยใู่ น อนาคต ภูเก็ต” เพราะภูเก็ตมีคนต่างถิ่นเข้ามาอาศัยอยู่เป็น จำ�นวนมาก จากการสำ�รวจพบว่า มคี นภเู ก็ตดง้ั เดมิ อยู่ เอ็ม เล่าถึงแผนการสำ�รวจว่า ทีมงานแบ่งลำ�น้ำ� เพียง 10 เปอร์เซ็นต์เท่าน้ัน ซึ่งอาจเป็นสาเหตุหนึ่งที่ ออกเปน็ 3 ชว่ ง ชว่ งละ 2 จดุ ได้แก่ ต้นนำ้�บรเิ วณน้ำ�ตก กระทู้ โซนกอ่ สรา้ งและหา้ งสรรพสนิ คา้ กลางน�ำ้ บรเิ วณ

214 ชุมชนแออัดก่อนถึงโรงเรียน และบริเวณที่ไหลผ่าน ถ่ายรูปไว้เป็นหลักฐาน กำ�หนดพิกัดให้รู้เลยว่าเราเจอ โรงเรยี นไปแลว้ และปลายน�ำ้ เรมิ่ จากปลายโรงเรยี นไป ตรงจุดไหน” เอ็ม กลา่ ว จนถึงสะพานหินซ่ึงเป็นท่ีต้ังของโรงเผาขยะก่อนไหล ออกสู่ทะเล จากนั้นนำ�ค่าท่ีวัดได้มาเปรียบเทียบเป็น ดว้ ยความยาวของล�ำ น�ำ้ และจดุ ส�ำ รวจทม่ี หี ลายจดุ คา่ ตวั แทนคุณภาพน้�ำ ตลอดล�ำ คลอง ทมี งานตอ้ งใชเ้ วลาส�ำ รวจถงึ 3 ครง้ั โดยครง้ั แรกมเี พอื่ น ในชั้นเรียนอาสาเข้ามาช่วย แต่หลังจากนั้นจำ�นวน ท้ังน้ี การตรวจวัดคุณภาพน้ำ�ใช้หลักเกณฑ์ ผู้สำ�รวจก็เริ่มลดน้อยลงเร่ือยๆ จนเหลือเพียง 3 คน ท้ังด้านชีวภาพและกายภาพ ประกอบด้วยค่า pH ในครัง้ ท่ี 3 แสดงความเปน็ กรดดา่ งของน�้ำ ซง่ึ น�้ำ เสยี จะมสี ภาพ ความเป็นกรดมาก อุณหภูมิจะบ่งบอกปริมาณ “อาจเพราะเป็นช่วงปิดเทอมพอดี แล้วก็รู้สึกว่า ออกซเิ จนในน้ำ� สว่ นความขุ่นใสวดั จากตะกอนและ ไปหลายคนไม่คล่องตัว เลยอาสาไปกันเองแค่ 3 คน สารแขวนลอยท่ีมีผลต่อการเจริญเติบโตของพืชน้ำ� เพอ่ื ความรวดเร็ว” ปอ อธบิ าย และสิ่งมีชีวิตจำ�พวกสัตว์ตัวเล็กในน้ำ�ท่ีเป็นตัวชี้วัด ความสะอาด รวมถึงสภาพแวดลอ้ มและสง่ิ ก่อสรา้ ง นอกจากการสำ�รวจข้อมูลแหล่งนำ้� ทีมงานยัง โดยรอบ ไมว่ า่ จะเปน็ ต�ำ แหนง่ ทอ่ น�ำ้ ทง้ิ คราบน�้ำ มนั ลงพน้ื ทส่ี �ำ รวจความคดิ เหน็ ของผคู้ นทอี่ าศยั อยรู่ มิ น�้ำ ใน และพกิ ดั โรงงาน หรอื จดุ ตอ้ งสงสยั ทน่ี า่ จะเปน็ สาเหตุ บริเวณ 1 กิโลเมตรรอบโรงเรียนด้วย เพ่ือสอบถาม ท�ำ ใหน้ ้ำ�เนา่ เสยี ถึงความรู้สึกต่อปัญหามลพิษทางน้ำ� เชื่อมโยงไปถึง พฤติกรรมการใช้น้ำ�ของแต่ละบุคคล และการสำ�รวจ “ท่อน้ำ�ทิ้งมีเยอะมาก เป็นท่อเล็กท่อน้อยนับ ครั้งนี้เองที่ทำ�ให้ทีมงานรู้ว่า จังหวัดภูเก็ตมีคนจาก จ�ำ นวนไมไ่ หว ระหวา่ งสำ�รวจถ้าเจอคราบน�้ำ มัน เราจะ ตา่ งถนิ่ มาอาศยั อยเู่ ปน็ จ�ำ นวนมาก แตด่ ว้ ยเวลาทจ่ี �ำ กดั ทำ�ให้พวกเขาสุ่มลงพ้ืนที่เก็บข้อมูลจากการสัมภาษณ์ ไดเ้ พียง 20 คนเท่านั้น

215 “ทีมงานตระหนักดวี า่ การเผยแพร่ขอ้ มลู จากการส�ำรวจใหก้ ลมุ่ เป้าหมาย แตล่ ะกลมุ่ “ร”ู้ ต้องน�ำเสนอดว้ ยภาษาและรูปแบบแตกต่างกัน เชน่ นกั เรยี นในโรงเรียน ใชค้ ่า pH ความเปน็ กรดเปน็ ดา่ ง หรอื อุณหภูมิ เปต็ วั อธบิ ายขอ้ มูลได้ แตส่ �ำหรับคนทัว่ ไป เราตอ้ งแปลงค่าเหล่านนั้ ให้เขา้ ใจง่ายด้วยการเปรยี บเทียบกับสิ่งทเี่ ก่ยี วขอ้ งในชีวิตประจ�ำวนั ” “ส่วนใหญ่คนจะบ่นว่าไม่ชอบนำ้�เน่าเสีย เพราะมีกลิ่นเหม็น แต่เม่ือให้เสนอวิธีแก้ไข ก็ไม่มีใคร มองย้อนกลับไปที่ตัวเองว่าจะทำ�อะไรได้บ้าง มีแต่เสนอแนะให้ทางราชการหรือคนอ่ืนเข้ามาช่วย” แกม้ ใจ กลา่ วดว้ ยความนอ้ ยใจ กอ่ นจะสรปุ ผลจากการวเิ คราะหข์ อ้ มลู ทไ่ี ดจ้ ากการส�ำ รวจคลองบางใหญ่ ตง้ั แตต่ น้ น�ำ้ ถงึ ปลายน�ำ้ ทส่ี าวไปถงึ ตน้ ตอของปญั หามลพษิ ทางน�ำ้ เบอ้ื งตน้ ไดว้ า่ 1. ปญั หามลพษิ ทางน�ำ้ ในคลองบางใหญม่ จี ดุ เรม่ิ ตน้ จากจดุ เชอื่ มตอ่ ระหวา่ งตน้ น�้ำ กบั กลางน�ำ้ บรเิ วณทม่ี หี า้ งสรรพสนิ คา้ และโรงพยาบาล และ 2.ปัญหาการทงิ้ ขยะลงในล�ำ คลองของชาวบ้านในชมุ ชนรมิ น้�ำ เกิดขน้ึ จาก ความบกพร่องด้านการบริหารจัดการขยะที่ไม่ทั่วถึง และไม่ครอบคลุมทุกพื้นท่ีของหน่วยงาน ราชการ อันเนื่องมาจากจำ�นวนประชากรในจังหวัดภูเก็ตท่ีเพิ่มข้ึนอย่างรวดเร็ว มีชุมชนริมน้ำ� เกิดใหมห่ ลายแหง่ และบางแหง่ มสี ภาพความเป็นอยทู่ ่ีแออัด “จากจุดสำ�รวจต้นน้ำ�ลงมาแค่ 3 กิโลเมตร ผลสำ�รวจแตกต่างกันอย่างเห็นได้ชัด โดยไม่ต้องใช้ แวน่ ขยายเรากเ็ หน็ แลว้ วา่ สนี �ำ้ เปลย่ี นไป พอใชแ้ วน่ ขยายสอ่ งหาสตั วน์ �ำ้ ตวั เลก็ ๆ อยา่ งชปี ะขาว จงิ โจน้ �ำ้ ทเ่ี คยพบบรเิ วณตน้ น�ำ้ หรอื แมแ้ ตก่ งุ้ ปลาแทบไมม่ ใี หเ้ หน็ คา่ pH เปน็ กรดมากขน้ึ และเมอ่ื หยดสารทดสอบ ลงไปกพ็ บวา่ นำ้�มีสารท่มี ีในผงซักฟอกเจอื ปนอย”ู่ แก้มใจ กลา่ ว

216 “จากเดก็ ไมต่ ง้ั ใจเรียนและใชช้ วี ิตไรส้ าระไปวนั ๆ จนผู้ปกครองกงั วลวา่ เรียนจบมัธยมศึกษาตอนปลายแลว้ จะสอบเข้าเรียนต่อมหาวิทยาลยั ท่ไี หนได้บา้ ง กระบวนการท�ำงานในโครงการพัฒนาความคดิ ใหใ้ ชช้ ีวิต อย่างมีเหตผุ ลมากข้นึ ความเปล่ยี นแปลงท่เี หน็ ไดอ้ ยา่ งชัดเจนท่ีสุดคือ เปลย่ี นตัวเองจากทเ่ี คยเปน็ เด็กชอบโดดเรยี นมาเขา้ เรียนทกุ คาบ ดว้ ยรู้สึกวา่ ต้องรบั ผดิ ชอบต่ออนาคตของตัวเอง” เรียนรู้อดีต...สรา้ งปั จจุบัน...เพ่ืออนาคตท่ีดี เพอ่ื ใหไ้ ดข้ อ้ มลู เชงิ ลกึ มากขนึ้ ฟรอ้ นท์ บอกวา่ พวกเขาตอ้ งสบื คน้ ไปถงึ ประวตั คิ วามเปน็ มาของ คลองบางใหญแ่ ละการใชป้ ระโยชน์ รวมถงึ วถิ ชี วี ติ และการประกอบอาชพี รมิ ฝง่ั คลองในอดตี จาก ลุงไชยยทุ ธ ป่นิ ประดับ ครูภมู ปิ ัญญาไทย รุ่นท่ี 3 จากศนู ยก์ ารเรยี นรูบ้ ้านเหมอื นแร่ อ�ำ เภอกะทู้ จังหวัดภูเก็ต ทำ�ให้ทีมงานรู้ว่า คลองบางใหญ่เป็นเส้นทางทับถมของโคลนจากการล้างเหมืองแร่ ในอดีต ถึงแมจ้ ะมกี ารขดุ ลอกคลองทกุ ปี แตต่ ะกอนทท่ี ับถมจากกิจการเหมอื งแรม่ านานนบั สิบปี และ ตะกอนใหม่ทีเ่ กดิ ข้ึนจากภาคอุตสาหกรรมที่ผดุ ขน้ึ มาเป็นดอกเห็ด จนล�ำ น้ำ�ต้นื เขิน และเป็นสาเหตุให้ เกดิ น้�ำ ทว่ มขงั อยู่บ่อยครั้ง แผนงานที่เตรียมไว้สร้างกระแสในขั้นตอนสุดท้ายของการทำ�โครงการ คือ การจัดนิทรรศการที่ คิดว่าจะช่วยสร้างปฏิสัมพันธ์กับผู้ชมในตลาดใหญ่ อำ�เภอเมืองภูเก็ต ทั้งนี้ ทีมงานตระหนักดีว่า การเผยแพร่ข้อมูลจากการสำ�รวจให้กลุ่มเป้าหมายแต่ละกลุ่ม “รู้” ต้องนำ�เสนอด้วยภาษาและ

217 รปู แบบแตกตา่ งกนั เชน่ ส�ำ หรบั นกั เรยี นในโรงเรยี น ทักษะการบริหารจัดการความคิด เป็นสิ่งที่ปอ ใชค้ ่า pH ความเปน็ กรดเปน็ ดา่ ง หรืออุณหภมู ิ เปน็ ได้รบั ตดิ ตวั มาจากการทำ�โครงการ ในฐานะผ้นู �ำ ทมี ตัวอธิบายข้อมูลได้ แต่สำ�หรับคนทั่วไป เราต้อง เพอ่ื นๆ บอกเปน็ เสยี งเดยี วกันว่า ปอท�ำ หนา้ ทีผ่ นู้ �ำ แปลงคา่ เหลา่ นนั้ ใหเ้ ขา้ ใจงา่ ย ดว้ ยการเปรยี บเทยี บ ได้เป็นอย่างดี ใช้เหตุผลในการทำ�งาน และรับฟัง กับสิ่งท่ีเกี่ยวข้องในชีวติ ประจำ�วัน เชน่ คุณภาพน้�ำ ความคดิ เห็นของผู้อ่นื “เวลาวางแผนงานเราต้องน�ำ เหมือนนำ้�ซักผ้า เหมือนนำ้�โค้ก เพื่อทำ�ให้คนรับรู้ ความคิดของทกุ คนมารวมกนั ใหไ้ ด้ เพราะความคดิ และเข้าใจง่ายข้ึน ของทกุ คนมคี ณุ คา่ สง่ิ ทห่ี ลายๆ คนชว่ ยกนั คดิ เมอ่ื มา รวมกันย่อมดกี วา่ ความคดิ ของคนๆ เดียว” แต่ดว้ ยข้อจำ�กัดของเวลา ประกอบกับภาระทตี่ อ้ ง ทบทวนตำ�ราเรียนเพ่ือเตรียมสอบเข้ามหาวิทยาลัย ส่วนทีมงานท่ีเหลือ ยอมรับเป็นเสียงเดียวกันว่า ทำ�ให้พวกเขายังไม่สามารถส่งมอบความรู้ที่มีอยู่ให้ เข้าร่วมโครงการเพราะอยากได้เกียรติบัตรเป็นผลงาน คนทั่วไปรบั รู้ได้ ในประวัติของตัวเอง แม้ว่าเดิมทีจะเคยรับรู้ปัญหา คลองบางใหญอ่ ยบู่ า้ ง แตก่ ไ็ มเ่ คยใสใ่ จหรอื อยากเขา้ มา ยง่ิ ท�ำ...ย่ิงเปล่ยี น มีส่วนรว่ มแก้ปญั หาเลยสกั นดิ แม้การทำ�โครงการจะเดินไปไม่สุดทางอย่างที่ ขณะที่ซติ ี้ สะทอ้ นว่า ความใสสะอาดของนำ�้ จาก ต้ังใจไว้ แต่ก็สร้างการเรียนรู้ให้ทีมงานไม่น้อย โดยปอ ต้นนำ�้ ทไี่ ปเหน็ ด้วยตาตัวเอง เปน็ เหมอื นแรงบันดาลใจ บอกว่า สิ่งที่เธอได้รับมากกว่าผลลัพธ์และเกียรติบัตร ที่ทำ�ให้เธอและเพ่ือนๆ มุ่งม่ันต้ังใจทำ�งานต่อไป คือ “โอกาสท่ีได้เจออุปสรรค” จากการทำ�โครงการ “นำ�้ จากตน้ น้ำ�ใสและมคี ุณภาพดีมาก อยูท่ ว่ี า่ คนรมิ น้ำ� เพราะในอนาคตเมอื่ เตบิ โตขน้ึ เธอตอ้ งพบเจออปุ สรรค จะช่วยกนั ไหม” มากมายเข้ามาในชีวิต เลยรู้สึกดีท่ีการทำ�กิจกรรม ครั้งน้ีทำ�ให้เธอได้ออกไปรู้จักโลกภายนอกมากขึ้น จากเดก็ ไมต่ งั้ ใจเรยี นและใชช้ วี ติ ไรส้ าระไปวนั ๆ อุปสรรคหรือปัญหาที่เข้ามาถือเป็นประสบการณ์ จนผปู้ กครองกงั วลวา่ เรยี นจบมธั ยมศกึ ษาตอนปลาย ในการเตรยี มความพรอ้ มใหเ้ ธอ แล้วจะสอบเข้าเรียนมหาวิทยาลัยที่ไหนได้บ้าง กระบวนการท�ำ งานในโครงการพฒั นาความคดิ ใหซ้ ติ ้ี ใช้ชีวิตอย่างมีเหตุผลมากขึ้น ความเปลี่ยนแปลงที่

218 เห็นได้อย่างชัดเจนที่สุด คือ เธอเปล่ียนตัวเองจากเด็กที่ชอบโดดเรียน มาเข้าเรียนทุกคาบ ดว้ ยรสู้ กึ วา่ ต้องรบั ผดิ ชอบต่ออนาคตของตวั เอง ส่วนแก้มใจ บอกวา่ จากประสบการณท์ ำ�โครงการร่วมกบั เพอ่ื น ท�ำ ใหร้ ู้ว่า ตัวเองเป็นคนมีความคิดสรา้ งสรรค์ เพราะไดค้ ิดและท�ำ ในส่งิ ทไี่ ม่คิดว่าตัวเองจะ ท�ำ ได้ “เหน็ อะไรแลว้ จะคดิ ตลอดวา่ จะท�ำ ใหด้ ขี นึ้ ไดย้ งั ไงบา้ ง ถา้ เปน็ เมอื่ กอ่ น คงไมค่ ดิ ขนาดน้ี ตอนนก้ี ลายเปน็ คนทใี่ หค้ วามส�ำ คญั กบั สงิ่ แวดลอ้ มรอบตวั และคนรอบขา้ งมากข้นึ ” แม้โครงการน้�ำ ใสใจ Relation ของกลมุ่ เยาวชนอนรุ ักษส์ ่งิ แวดลอ้ ม ยงั เดนิ ไปไมถ่ งึ เปา้ หมายทวี่ างไว้ แตพ่ วกเขาหวงั วา่ ภาพอนาคตทสี่ รา้ งขนึ้ จะชว่ ยขยาย ขอบเขตจนิ ตนาการใหค้ นในชมุ ชนหนั มาใสใ่ จและดแู ลรกั ษาคลองบางใหญอ่ ยา่ ง จรงิ จงั “เราตงั้ ใจวา่ การน�ำ เสนอขอ้ มลู ของเราจะใหค้ นในชมุ ชนเลอื กชวี ติ ของ ตัวเอง ระหว่างทุกข์กับปัญหานำ้�เน่าเสีย หรือเปลี่ยนพฤติกรรมตัวเองมา ช่วยพัฒนาคลองให้ดีขึ้น จนกลายเป็นแหล่งท่องเที่ยวหรือแหล่งพักผ่อน หย่อนใจอกี แหง่ หน่ึงของเมอื งภเู กต็ ” ปอ ขยายภาพเปา้ หมายอยา่ งชัดเจน จากเด็กเมืองที่ใช้ชีวิตประจำ�วันด้วยการทำ�ส่ิงเดิมๆ ซำ้�ๆ ตื่นเช้ามา ไปโรงเรยี น ทำ�การบา้ นอา่ นหนังสือ กวดวชิ า แทบจะไม่เคยคิดดงึ ศกั ยภาพ ท่ีมีอยู่ในตัวมาใช้ แต่โครงการปลูกใจรักษ์โลกได้ทลายกำ�แพงน้ัน นำ�พา พวกเขาเดนิ สเุู่ สน้ ทางใหมข่ องการเรยี นรจู้ ากการลงมอื ท�ำ เพอ่ื เปน็ ฐานทนุ ใหพ้ วกเขาใช้ด�ำ เนนิ ชีวิตต่อไปในอนาคต

219 โครงการนำ�้ ใสใจ relation ท่ปี รึกษาโครงการ ทิพย์วรรณ ลลี าอรยิ ะ ทีมงาน กษมา พจนตนั ต ิ ณัฐกานต์ เหย้ี มหาญ ศุภวัฒน์ พรหมอนิ ทร์ รชั นมี ล พรศริ ิวงศ์ แคทรีน นติ ธิ รรมธาดากุล ศุภาวรรณ อนิ ทรแ์ ก้ว วิภวานี แก่นหนิ

220

221 การจดั การดนิ

222

223 ไสเ้ ดือนท่รี ักษ์ดนิ โครงการลดการใชส้ ารเคมใี นการทำ�นา

224 เพราะคดิ หา “ช่องทาง”​พฒั นาศกั ยภาพการเรียนร้ขู องนกั เรยี นมาโดยตลอด เม่อื รขู้ ่าวโครงการ ปลกู ใจรกั ษ์โลก ครูสุรพล ยะค�ำ ป้อ แหง่ โรงเรียนแม่ตน่ื วทิ ยา อำ�เภออมกอ๋ ย จังหวดั เชียงใหม่ จงึ ไมอ่ าจนิ่งเฉย ชักชวนลกู ศษิ ยใ์ ห้เข้ามาท�ำ โครงการ โดยมมี ิน้ ท-์ พรธริ า ปนั วงั เป็นตัวตง้ั ตัวตีชักชวน เพือ่ นๆ ร่วมหอ้ งเรียน ซึง่ ไดแ้ ก่ เกณฑ-์ ชาลิสา โปธาสนิ ธุ์ พอแต-กนษิ ฐา หล้ามา นำ�้ ฝน-นวพร คล้ายพวก ภาพ-สพุ ัตร โสมสรุ ิยฉาย ดือที-สมโภชน์ ดูลอย เอฟ-พษิ ณุศกั ดิ์ ทองสา ซอ-ดวงฤทธิ์ ดลู อย จะลา-วรชัย หนา่ มอื และเนย-วรศิ รา เขยี นปัญญา ทำ�โครงการลดการใช้สารเคมีในการ ทำ�นา โดยม้นิ ทข์ อใช้พื้นทจี่ �ำ นวน 2 ไรจ่ ากปา้ เป็นพนื้ ท่ีเรียนรขู้ องทมี งาน คิดวิเคราะห์โจทย์ปั ญหาตามศักยภาพทมี งาน แต่เม่ือได้เข้าร่วมอบรมกับโครงการปลูกใจรักษ์โลก พี่เลี้ยงโครงการพาทบทวนโจทย์ปัญหา ศักยภาพของทีม และความสอดคล้องของประเด็นการทำ�งานในด้านต่างๆ ทีมงานค้นพบว่า การท�ำ โครงการลดการใช้สารเคมีในการท�ำ นาเป็นเร่ืองใหญ่ และชว่ งเวลาในการทำ�โครงการกับ ฤดูทำ�นาไม่สอดคล้องกัน ทีมจึงทบทวนบริบทของพ้ืนท่ีชุมชนใหม่อีกคร้ัง พบว่า ตำ�บลแม่ต่ืน ตงั้ อยใู่ นพนื้ ทหี่ บุ เขาหา่ งไกล แวดลอ้ มไปดว้ ยบรรยากาศของปา่ เขาทงี่ ดงาม ทวา่ แมต่ นื่ กไ็ มไ่ ดห้ ลดุ รอด จากเส้นทางของเกษตรกรรมที่ใช้สารเคมี เพราะประชากรส่วนใหญ่มีอาชีพทำ�การเกษตรในระบบ

225 พนั ธะสญั ญาทปี่ ลกู พชื เชงิ เดย่ี ว เชน่ ขา้ วโพด พรกิ และ ในการส�ำ รวจทมี งานใชว้ ธิ แี บง่ พน้ื ทล่ี งเกบ็ ขอ้ มลู มะเขือเทศ พ้ืนที่การเกษตรในชุมชนจึงอาบชโลมด้วย โดยยดึ หลกั ใครอยหู่ มบู่ า้ นใดใหร้ บั ผดิ ชอบหมบู่ า้ นนน้ั สารเคมที างการเกษตรตอ่ เนอื่ งยาวนาน สง่ ผลใหผ้ นื ดนิ แล้วนำ�ขอ้ มูลทีไ่ ด้มารวบรวมไว้ ซึง่ ผลของการสำ�รวจ เส่ือมสภาพ คลายความอุดมสมบูรณ์ ขณะเดียวกัน พบว่า ชาวบ้านคิดว่าการใช้สารเคมีในการเพาะปลูก สารเคมีท่ีตกค้างก็ส่งผลต่อคุณภาพนำ้� สุขภาพของ สร้างรายได้ท่ีดี ไม่ค่อยคำ�นึงถึงปัจจัยทางด้านสุขภาพ เกษตรกร และคณุ ภาพของพืชผกั อกี ทั้งการใชส้ ารเคมี หรือสิ่งแวดล้อม แต่ชาวบ้านส่วนใหญ่ใช้ปุ๋ยอินทรีย์ใน ยงั มคี า่ ใชจ้ า่ ยสงู การเพาะปลกู พชื ผกั สวนครวั ไวบ้ รโิ ภคในครวั เรอื นอยแู่ ลว้ ส่วนข้อมูลทางด้านสุขภาพพบว่า ผลการตรวจสารเคมี สภาพปัญหาที่ได้วิเคราะห์ร่วมกัน ทำ�ให้ทีมงาน ตกคา้ งในกระแสเลือดของคนท้ัง 7 หมู่บา้ น โดย อสม. เห็นวา่ นา่ จะท�ำ โครงการท่ชี ่วยให้เกษตรกรตระหนกั ถงึ และสาธารณสุข มกี ลุม่ ที่อยใู่ นเกณฑป์ ลอดภัยเพียง 10 ผลกระทบจากการใช้สารเคมี จากแนวทางคร่าวๆ ท่ี เปอร์เซ็นต์ อยูใ่ นเกณฑ์เสยี่ ง 60 เปอรเ์ ซน็ ต์ และอยูใ่ น ร่วมกันคิด ถูกนำ�ไปหารือกับครูสุรพลจนได้ข้อสรุปว่า ภาวะที่เปน็ อันตรายถึง 30 เปอร์เซน็ ต์ อยากจะทำ�ประเด็นฟื้นฟูความอุดมสมบูรณ์ของดิน ซึ่งเป็นปัจจัยการผลิตที่สำ�คัญต่อการทำ�การเกษตร ส�ำ หรบั ขอ้ มลู สภาพความอดุ มสมบรู ณข์ องดนิ พบวา่ โดยเร่ิมจากการสร้างทางเลือกในการผลิตพืชผัก ผนื ดนิ สว่ นใหญย่ งั คงความอดุ มสมบรู ณ์ เพราะเกษตรกร สวนครวั ทลี่ ดการใชส้ ารเคมเี พอื่ บรโิ ภคภายในชมุ ชน ในพนื้ ทบี่ างรายพยายามบ�ำ รงุ รกั ษาดนิ โดยการปลกู พชื ตระกลู ถวั่ หลงั การท�ำ นาเพอ่ื บ�ำ รงุ ดนิ แตม่ บี างพน้ื ที่ เชน่ จึงเป็นท่ีมาของการเปลี่ยนประเด็นทำ�งาน และ บา้ นหว้ ยแมห่ ก ซ่ึงทำ�การเกษตรในระบบพนั ธะสัญญา เปลย่ี นชอื่ กลุ่มจาก The Youth of Green Society อยา่ งเขม้ ขน้ จงึ ใชส้ ารเคมใี นปรมิ าณมาก อยา่ งไรกต็ าม เป็น กลุ่มไส้เดือนดิน เพ่ือให้สอดคล้องกับประเด็น ชาวบ้านหลายคนสะท้อนว่า เริ่มตระหนักถึงแนวโน้ม การท�ำ งาน ดว้ ยทีมงานเปรยี บตนเองเหมือนไส้เดอื นท่ี ของการเสอ่ื มสภาพของดนิ ที่ใช้ในการเพาะปลูก ทำ�หนา้ ทีป่ รบั ปรุงผืนดนิ ให้มคี วามอดุ มสมบูรณม์ ากข้ึน เม่ือทราบถึงสภาพของพนื้ ที่ ทีมงานได้ร่วมกัน ส�ำรวจใหร้ ทู้ ิศทาง พ้ืนท่ี คน งาน คัดเลือกครัวเรือนต้นแบบเพื่อเชิญชวนเข้าร่วม โครงการปลูกพืชผักสวนครัว เปรียบเทียบระหว่าง ทีมงานร่วมกันกำ�หนดขอบเขตพื้นที่การทำ�งาน แปลงที่ใช้สารเคมีและแปลงที่ไม่ใช้สารเคมี เพราะ ครอบคลุม 7 หมู่บ้านในตำ�บลแม่ตื่น คือ บ้านใหม่ เป็นเด็กในพื้นท่ี การคัดเลือกตัวแทนชาวบ้านจึงทำ�ได้ บา้ นหลวง บา้ นโปง่ บ้านทุง่ ขาม บา้ นตน้ ปิ่น บ้านห้วย ไมย่ าก แตค่ วามยากอยทู่ กี่ ารเขา้ ไปเชญิ ชวนใหค้ รวั เรอื น แมห่ ก และบา้ นหว้ ยระดกู โดยวางแผนส�ำ รวจผลกระทบ เป้าหมายเข้าร่วมโครงการ ซึ่งทีมงานแต่ละคนต่างงัด จากการใชส้ ารเคมใี นการท�ำ เกษตร ซง่ึ ทมี งานไดช้ ว่ ยกนั กลยทุ ธ์ทห่ี ลากหลาย ขอเขา้ พบเพอ่ื ชี้แจงวตั ถปุ ระสงค์ ออกแบบแบบสอบถาม และแบบสัมภาษณ์ โดยมี ของโครงการ ทง้ั ใช้ความเปน็ ลูกหลานออ้ นใหญ้ าตมิ ติ ร ประเดน็ หลักๆ คือ สขุ ภาพ ค่าใชจ้ ่าย และสภาพดิน ในชุมชนร่วมกิจกรรม บางหมู่บ้านก็ได้ประสานกับ โดยข้อมูลด้านสุขภาพทีมงานได้ประสานขอข้อมูล ผู้นำ�ชุมชนเพ่ือขอเข้าร่วมประชุมประจำ�เดือนของ จาก อสม. และสาธารณสุขที่มาตรวจสุขภาพของ หมู่บ้าน ขอความอนุเคราะห์ให้ผู้ใหญ่บ้านช่วยแนะนำ� ชาวบ้านเป็นหลัก ส่วนข้อมูลค่าใช้จ่ายและเรื่อง โครงการ และถามความสมคั รใจจากครวั เรอื นเปา้ หมาย สภาพดนิ ทีมงานจะสอบถามจากชาวบ้านโดยตรง

226 ครวั เรอื นตน้ แบบทก่ี ระจายตวั อยคู่ รบทง้ั 7 หมบู่ า้ น คอื บา้ นหว้ ยน�ำ้ ขาว 6 ครวั เรอื น บา้ นหว้ ยแมห่ ก 6 ครัวเรือน บ้านห้วยระดูก 4 ครัวเรือน บ้านใหม่ 6 ครัวเรือน บ้านห้วยดินหม้อ 2 ครัวเรือน ส่วนบ้านหลวงท่ีส่วนมากทำ�นาไม่มีครัวเรือนต้นแบบ แต่เปล่ียนเป็นบ้านสันต้นปิน 6 ครัวเรือน รวมท้ังส้ิน 30 ครัวเรือน โดยแต่ละครัวเรือนจะมีลูกหลานเป็นนักเรียนในชั้นเรียนเดียวกันกับทีมงาน ซงึ่ จะมสี ว่ นช่วยตดิ ตามผล ขยายผลความรู้ แปลงผักสวนครัวท่ีปลูกเปรียบเทียบ ชาวบ้านเลือกปลูกผักที่บริโภคเป็นประจำ� เช่น กวางตุ้ง ผักกาด ต้นหอม ผักชี โดยมีทีมงานอาสาเข้าไปช่วยเป็นแรงงานในการยกแปลงและปลูก พร้อมทั้ง ติดตามบันทึกผลการเติบโตของพืชเป็นระยะ โดยระหว่างทางของการทดลองปลูกพืช ทีมงานได้ ออกแบบแผน่ พับซ่งึ มีเน้อื หาของโครงการ และผลกระทบจากการใชส้ ารเคมตี ่อสขุ ภาพกาย สภาพดิน และคา่ ใชจ้ า่ ย ทร่ี วบรวมจากการสำ�รวจจ�ำ นวน 200 ชดุ ใชเ้ ป็นส่อื ประชาสัมพันธ์ เมื่อมีความรู้ทีมงานจึงมองหาโอกาสขยายผล เห็นว่าที่ อบต. มีการจัดตลาดนัดอินทรีย์ ทกุ วันพฤหัสบดอี ยู่แล้ว พวกเขาจึงประสานงานขอจัดเวทีเพอื่ ให้ความร้เู ร่ืองพษิ ภยั ของสารเคมี แก่เกษตรกรและประชาชนท่ีสนใจ โดยขอความช่วยเหลือจากปราชญ์ชาวบ้านในพื้นที่มาให้ ความรู้ พรอ้ มๆ กบั แจกแผ่นพบั ทที่ มี งานทำ�ไว้ แผน่ พบั 200 ชดุ ถกู แจกออกไปใหช้ าวบา้ นอยา่ งทวั่ ถงึ แมจ้ ะตงั้ ใจท�ำ แผน่ พบั มาอยา่ งดี แตท่ มี งาน ก็เห็นปัญหาว่า แผ่นพับของพวกเขาเต็มไปด้วยตัวหนังสือ และตัวอักษรเล็กเกินไป ผู้เฒ่าผู้แก่ที่ตา ไมค่ อ่ ยดีและชาวบา้ นบางส่วนอ่านหนังสือไมค่ ลอ่ งหรืออา่ นหนงั สอื ไมไ่ ด้ แผน่ พับทช่ี าวบ้านไดร้ บั จึงดู ไร้ประโยชน์ เม่อื เห็นเช่นน้ที มี งานบางส่วนจึงอาสาช่วยอา่ นแผ่นพับใหช้ าวบา้ นฟัง ภาพของนักเรยี น ท่ีพูดคุยและน่ังประกบอ่านแผ่นพับให้ชาวบ้านฟังอย่างต้ังใจ เกิดข้ึนอย่างเป็นธรรมชาติโดย ปราศจากการวางแผน เร่อื งจรงิ นอกหอ้ งเรียน การติดตามผลการทดลองของทีมงานพบว่า ครัวเรือนต้นแบบเน้นปลูกพืชไว้บริโภคในครอบครัว โดยสว่ นใหญ่มคี วามรเู้ ร่ืองการใชป้ ๋ยุ คอกจากมลู สัตว์ การทำ�ปยุ๋ หมกั และการจัดการเมลด็ พนั ธอุ์ ยู่แล้ว แต่ที่ผ่านมาชาวบ้านเคยชินกับการใช้ปุ๋ยเคมี โดยอ้างว่า ใส่นิดหน่อยเพ่ือให้ผักโตแล้วค่อยใส่ปุ๋ยคอก บำ�รุงเพ่มิ “ตอนทดลองเหน็ ไดช้ ดั เลยวา่ กะหล�่ำ แปลงทไี่ มใ่ ชส้ ารเคมี ผลผลติ ไมง่ าม มแี มลงกนิ แตก่ ม็ ผี ลผลติ เพียงพอท่ีจะเก็บไว้กินในครอบครัวได้ ส่วนแปลงที่ใช้สารเคมีกำ�จัดศัตรูพืชและปุ๋ยเคมี ผักสวยกว่า ซึ่งแปลงน้ีชาวบา้ นเอาไปขาย” ทีมงาน เลา่ ข้อค้นพบเรื่องความเคยชินในการเพาะปลูก และพฤติกรรมรู้แต่ก็ยังทำ�ของชาวบ้าน คือ ความจริงที่ทีมงานได้รับรู้ และยอมรับว่าครัวเรือนต้นแบบยังมีการใช้สารเคมี โดยเฉพาะปุ๋ย

227

228 เพอื่ บ�ำ รงุ ใหพ้ ชื โต แตก่ ม็ กี ารลดการใชส้ ารเคมกี �ำ จดั แต่สิ่งทท่ี ีมงานได้เรยี นรู้คือ ประสบการณ์ชีวติ ศตั รูพชื ถอื เปน็ แนวโน้มทีด่ ี จรงิ นอกห้องเรยี นท่ีเกิดจากการเอาตัว เอาใจลงไป สัมผัสกับสภาพความเป็นจริงของชุมชน ความรู้ท่ี ขณะเดียวกัน ทีมงานได้พยายามเรียนรู้เพ่ือหา เคยร้แู ตท่ างทฤษฎี เชอื่ มตอ่ กบั ความร้เู ชงิ ประจักษ์ ทางเลือก โดยศึกษาจากตัวอย่างคนที่ใช้ปุ๋ยคอก และ ทเ่ี หน็ จากการส�ำ รวจขอ้ มลู การสมั ผสั กบั วถิ กี ารผลติ สารไล่แมลงชีวภาพจากสะเดา ซ่ึงในชุมชนมีคุณยาย ของเกษตรกร ทอ่ี าจไมง่ ดงามอยา่ งทคี่ ดิ ทมี งานบาง แขก เปง็ หลา้ ทีม่ ีการผลิตในวถิ ีดงั กล่าว แปลงเกษตร คนเป็นลูกหลานเกษตรกร แต่ไม่เคยมีความรู้เร่ือง หลังบ้านของคุณยายแขกจึงกลายเป็นพื้นท่ีเรียนรู้ของ การเพาะปลูกอย่างลึกซ้ึง เพราะพ่อแม่เป็นห่วง ทีมงาน ท่ีคอยแวะเวียนกันไปช่วย ไปดู เป็นประจำ� อยากใหเ้ รยี นหนงั สอื อยา่ งเดยี ว จนเกดิ ชอ่ งวา่ งของ บรรยากาศของการเรียนรู้นอกห้องเรียนเป็นไปอย่าง การรับรู้ สนกุ สนาน โดยไมต่ อ้ งมใี ครมาบังคบั “หลังจากท่ีไปทำ�งานในชุมชน หนูได้ความรู้และ ทีมงานประเมินผลงานของตนเองว่า สำ�เร็จ 70 ไดป้ ฏิบัติจรงิ ได้ทักษะกระบวนการในการเขา้ หาผ้ใู หญ่ เปอร์เซ็นต์ โดยมองว่า อย่างน้อยชาวบ้านก็เกิดความ การพูดความรู้ใหม่ๆ เช่น ไปสัมภาษณ์เกษตรกรเรื่อง ตระหนักรู้ถึงโทษของการใช้สารเคมี และมีพฤติกรรม การปลกู พืช หนเู พิ่งรวู้ า่ การทเ่ี ขาปลกู พืชตระกลู ถ่ัวเพือ่ ลดการใชป้ ยุ๋ เคมี สารเคมกี �ำ จดั ศตั รพู ชื ในพชื ผกั สวนครวั บำ�รุงดินแล้วไปปลูกนาอีกรอบ และบางรายก็เอาฟาง ที่ปลูกไว้บริโภคและขาย แต่ยังไม่สามารถลดการใช้ ไปกลบ เผา แต่ละคนจะมีทักษะในการทำ�เกษตร สารเคมีในการปลูกพืชเชิงเด่ียวในระบบเกษตรพันธะ ไมเ่ หมอื นกนั การไดร้ แู้ ละไดล้ งพนื้ ทไ่ี ปเหน็ จรงิ ๆ วา่ เขา สัญญาได้

229 ท�ำ กนั แบบน้ี แมจ้ ะเปน็ ความรใู้ หมเ่ อามาตอบขอ้ สอบไมไ่ ด้ แตม่ ปี ระโยชน์ เพราะแมท่ �ำ นา กน็ า่ จะน�ำ ไป ใชใ้ นชีวิตประจ�ำ วันได้” ม้ินท์ เป็นตวั แทนสะทอ้ นบทเรยี น มติ ใิ หม่ของความรู้ และผรู้ ู้ การเรยี นรดู้ งั กลา่ วสง่ ผลทงั้ ในมติ ขิ องความรู้ กลา่ วคอื กอ่ นท�ำ งานทมี งานคดิ วา่ ตนเองเปน็ ผู้รู้ และจะเป็นผู้ให้ความรู้แก่เกษตรกร แต่เมื่อทำ�งานจริงสิ่งท่ีพวกเขาค้นพบก็คือ พวกเขาได้ เรียนรู้จากเกษตรกรมากกว่า มิติของพฤติกรรมในครอบครัวที่ทีมงานหลายคนเร่ิมหันมาใส่ใจ ช่วยเหลือครอบครัวในการทำ�การเกษตรมากขึ้น และมิติของการพัฒนาทักษะชีวิต ท่ีต้องปฏิสัมพันธ์ กับผู้คน ทำ�ให้ทีมงานเรียนรู้วิธีการเข้าหาผู้ใหญ่ การทำ�งานเป็นทีม การรับฟังความคิดเห็นของผู้อ่ืน ซ่งึ ทมี งานสะท้อนวา่ เป็นการเตรยี มตวั สู่วยั ท�ำ งานในอนาคต พอแต ไดส้ ะทอ้ นความเปลย่ี นแปลงของเธอวา่ เดมิ เปน็ เดก็ ตดิ บา้ น ไมช่ อบออกไปไหน ไมเ่ ขา้ สงั คม แต่เมือ่ ทำ�โครงการนี้ ตอ้ งทำ�หน้าท่ีเป็นเลขาจดบนั ทึก ทำ�ใหต้ อ้ งลงพน้ื ทไ่ี ปพรอ้ มกบั เพ่อื นๆ ยง่ิ ไปเจอ อากาศรอ้ น ยง่ิ ไมช่ อบ ในชว่ งแรกๆ ตอ้ งฝนื ใจอยา่ งมาก แตเ่ มอ่ื ตอ้ งท�ำ บอ่ ยๆ เขา้ กเ็ รม่ิ ชนิ ในทส่ี ดุ “แตต่ อนนช้ี นิ แลว้ หนวู ่าแบบน้ีดีกวา่ ปกติไมม่ ีใครรู้จัก ขนาดคนขา้ งบา้ นยังไมร่ จู้ ัก ญาตกิ ไ็ มร่ ูจ้ ัก ถา้ ไปไหนเกดิ อบุ ตั เิ หตไุ มม่ ใี ครรจู้ กั เขากไ็ มอ่ ยากชว่ ย แตน่ ม่ี คี นรจู้ กั วา่ เปน็ ลกู หลานคนแถวบา้ น มปี ญั หา เขากอ็ ยากชว่ ยเรา” พอแต เลา่ ขอ้ ดขี องการเปน็ ทร่ี จู้ กั พรอ้ มเสรมิ วา่ คนทด่ี ใี จทส่ี ดุ ในการเปลย่ี นแปลง ครงั้ นี้ของเธอคอื แม่ ทยี่ ินดีอย่างมากทล่ี ูกเปิดตวั สโู่ ลกภายนอก

230 คือที สะท้อนเพิ่มเติมว่า การทำ�งานโครงการ ทำ�ให้ได้เรียนรู้เรื่องการ วางแผนการท�ำ งานอยา่ งเปน็ ระบบ การแบง่ งานกนั ท�ำ ซง่ึ ตอ้ งพจิ ารณาจาก ความสามารถ ความสนใจ และความถนดั ของเพอ่ื น โดยการท�ำ งานทผ่ี า่ นมา แมจ้ ะมชี อ่ื แกนน�ำ ในโครงการ 10 คน แตใ่ นการท�ำ งานจรงิ มเี พอ่ื นๆ รว่ มหอ้ งอกี 30 คน คอยชว่ ยเหลอื สนบั สนนุ ซงึ่ การทไี่ ดท้ �ำ งานรว่ มกนั ชว่ ยสรา้ งความสมั พนั ธ์ ที่ทำ�ให้เพื่อนท้ังห้องสนิทสนมกับมากขึ้น อีกทั้งพบว่า เพื่อนๆ ที่ไม่ค่อยกลา้ ออกความเหน็ ไมค่ อ่ ยกลา้ แสดงออก แตเ่ มอ่ื ท�ำ งานดว้ ยกนั และสนทิ กนั มากขน้ึ เวลาลงพนื้ ท่ีมีเพ่ือนๆ ไปด้วย เพอ่ื นจะมคี วามกล้าทีจ่ ะถาม ช่วยกันมากขึ้น “การทำ�งานเราจะไม่กดดันเพ่ือน ทำ�ให้เขากล้าข้ึน เพราะเขาได้ฝึกปฏิบัติ จริงๆ แล้วพอได้ลงมือทำ�มันก็ไม่ได้ยากอย่างที่เขาคิด เห็นได้ชัดตอนลงพ้ืนที่ รอบ 2 รสู้ กึ วา่ เพื่อนมคี วามกลา้ มากข้นี ” คอื ที เลา่ จากเด็กห้องคิงส์ที่เรียนเก่ง มีชีวิตอยู่ในกรอบตำ�รา การทำ�โครงการ ท�ำ ใหพ้ วกเขาไดเ้ รยี นรโู้ ลกของความจรงิ ทต่ี า่ งจากทฤษฎใี นหนงั สอื การกา้ ว ออกจากห้องเรยี นมาเรยี นรชู้ ุมชน ส่งผลใหเ้ กดิ ความเข้าใจตอ่ สภาพความ เป็นไปของสังคมท่ีพวกเขาอาศัยอยู่มากข้ึนว่า มีท้ังความพร้อม และยังมี ความขาดแคลนอกี หลายดา้ น ดังน้นั พวกเขาจงึ ปวารณาตวั วา่ จะเลือกเส้น ทางการเรียนที่จะสามารถหวนคืนกลับมาทำ�งานเพื่อพัฒนาถ่ินเกิดของ ตนเอง

231 โครงการลดการใชส้ ารเคมใี นการทำ�นา ทป่ี รึกษาโครงการ สรุ พล ยะค�ำ ป้อ ทีมงาน พรธิรา ปันวัง ชาลสิ า โปธาสินธุ์ กนิษฐา หลา้ มา นวพร คลา้ ยพวก สุพัตร โสมสรุ ยิ ฉาย สมโภชน์ ดูลอย พษิ ณุศกั ดิ์ ทองสา ดวงฤทธิ์ ดูลอย วรชัย หน่ามอื วรศิ รา เขยี นปญั ญา

232

233 สานสายใย... สองวยั ใส่ใจสงิ่ แวดลอ้ ม โครงการสองวัยใส่ใจส่ิงแวดล้อม

234 การรกุ คบื ของนายทนุ ทเี่ ขา้ มาสง่ เสรมิ เกษตรกรท�ำ การเกษตรแบบพนั ธะสญั ญา ท�ำ ลายวถิ ชี วี ติ ของ ผู้คนชนบทในช่วงหลายทศวรรษที่ผ่านมา โดยเฉพาะชุมชนบ้านแบก ตำ�บลนาทอง อำ�เภอเชียงยืน จังหวัดมหาสารคาม ที่ในอดีตเคยเป็นหมู่บ้านเศรษฐกิจพอเพียงต้นแบบ ชาวบ้านส่วนใหญ่ปลูกข้าว และปลูกพืชผักสวนครัวตามฤดูกาลขายในชุมชน แต่ 90 เปอร์เซ็นต์ของวิถีชีวิตดังกล่าวหายไปทันที เม่อื มนี ายทุนเข้ามาส่งเสริมใหช้ าวบ้านปลกู แคนตาลูป เพ่ือจำ�หนา่ ยเมล็ดพันธใ์ุ หก้ บั บริษทั ต่างชาติ จากท่ีเคยทำ�เกษตรแบบพึ่งตนเอง ก็เปลี่ยนเป็นเกษตรแบบพันธะสัญญา ผลิตภัณฑ์ทุกอย่างทั้ง ปุ๋ย สารเคมี ไปจนถงึ อุปกรณใ์ นการฉีดพน่ ยาฆ่าแมลง ถกู สง่ ตรงมาจากบรษิ ัท เมอื่ เก็บเกย่ี วผลผลติ ได้ ก็ขนย้ายเข้าสู่โรงงานทั้งหมด การใช้ชีวิตประจำ�วันของคนในชุมชนเริ่มเปลี่ยนไป นำ้�ที่เคยด่ืมกินจาก บ่อนำ�้ ธรรมชาตกิ ต็ ้องซอ้ื กินแทน ดินเสอ่ื มคณุ ภาพลงเรอื่ ยๆ พืชผกั ท้องถนิ่ หากนิ ยากขึน้ ... 3 ปีของการ “ปลุกส�ำนกึ ” รักชุมชน เมอ่ื เหน็ ปัญหาดงั กล่าว กลมุ่ เยาวชนฮักนะเชียงยนื จงึ คดิ ท�ำ โครงการลดมลพิษพลิกฟื้นชีวติ ดนิ ข้นึ ในปี พ.ศ.2556 และปี พ.ศ.2558 พฒั นามาเปน็ โครงการสองวยั ใสใ่ จส่ิงแวดลอ้ ม ซงึ่ มเี ป้าหมาย ระยะยาวคอื ตอ้ งการสรา้ งความเขม้ แขง็ ใหค้ นในชมุ ชนกลบั มาพง่ึ พาตวั เองไดอ้ ยา่ งแทจ้ รงิ โดยท�ำ ให้ ครอบครวั และคนในชมุ ชนเลง็ เหน็ ถงึ ผลกระทบจากการใชส้ ารเคมใี นการท�ำ การเกษตร และปรบั เปลย่ี น มาใช้วิธีด้ังเดิมแบบปลอดสารพิษ เป็นการทำ�เกษตรแบบรักส่ิงแวดล้อมและปลอดภัยต่อผู้บริโภคแล้ว ยังขยายขอบเขตโครงการไปสู่เรื่องวัฒนธรรมของชุมชนท้องถ่ิน เพ่ือสร้างความรักและหวงแหนในวิถี ความเป็นอย่ดู ง้ั เดมิ ในทอ้ งถิ่นอีกด้วย

235 เม่ือประเด็นการทำ�โครงการครอบคลุมท้ังด้าน “เราเห็นคนเฒ่าคนแก่ทำ�งานประดิดประดอย การเกษตร สง่ิ แวดล้อม การบริโภค และวฒั นธรรม ขันหมากเบ็งและตั้งใจร่วมประเพณีบุญเบิกฟ้าทุกปี ด้วยเหตุนี้เส้นทางการขับเคล่ือนโครงการในปีแรก ก็สงสัยอยากรู้ว่าเขาทำ�ไปทำ�ไม เลยคิดว่าน่าจะเก็บ จงึ เน้นไปท่กี ารสร้างกลุม่ เครอื ข่ายภายในชมุ ชน ท้ังเดก็ ข้อมูล แล้วนำ�มาเผยแพร่ให้เยาวชนคนอื่นๆ รู้ด้วย” เยาวชนในโรงเรียน ปราชญ์ชาวบา้ นหรอื ครภู ูมิปัญญา แฟ้ม-ลักษณฑ์ ิณี สิงกาโม้ กล่าว ผนู้ ำ�ชุมชน ผู้ปกครอง และชาวบา้ น สว่ นปที ่ี 2 เน้นไป ที่การเฝ้าระวังเร่ืองการใช้สารเคมีในการทำ�การเกษตร การเขา้ ไปท�ำ ความรจู้ กั และเรยี นรภู้ มู ปิ ญั ญาดงั้ เดมิ และค่อยๆ ให้ความรู้เร่ืองประโยชน์ของการทำ�เกษตร ของกลุ่มเยาวชน เกิดขึ้นเพราะพวกเขาได้ลงไปสัมผัส แบบปลอดภัยแก่ชาวบ้าน ไปพร้อมๆ กับการส่งเสริม คลกุ คลลี งพน้ื ทส่ี มั ภาษณช์ าวบา้ น จากเดมิ ทเ่ี คยเหน็ แต่ ให้ปรบั เปลยี่ นมาใชน้ ำ�้ หมักและป๋ยุ อนิ ทรีย์แทนปยุ๋ เคมี มองผา่ น เมอ่ื ไดพ้ ดู คยุ สอบถามดว้ ยตวั เอง จงึ มองเหน็ ความนา่ สนใจจนนำ�ไปสกู่ ารสบื ค้นข้อมลู เพม่ิ เตมิ ในปีท่ี 3 การทำ�งานของกลุ่มก้าวหน้าข้ึนอกี ขน้ั ด้วยการเพ่มิ เน้อื งานด้านวัฒนธรรมท้องถ่นิ ข้นึ มา โดย “ตอนสมั ภาษณจ์ ะมขี อ้ มลู บางจดุ ทช่ี าวบา้ นบอกวา่ กลมุ่ เยาวชนจะแบง่ หนา้ ทร่ี บั ผดิ ชอบท�ำ กจิ กรรมเฉพาะ จ�ำ ไมค่ ่อยไดแ้ ลว้ หรือไมแ่ น่ใจ หนา้ ทีข่ องเราคือ คน้ หา เจาะจงลงไปแตล่ ะเร่อื ง ทั้งดา้ นวัฒนธรรม การบริโภค ขอ้ มลู เพอ่ื ความถกู ตอ้ ง เชน่ ถามจากผใู้ หญห่ ลายๆ คน การเกษตร และสงิ่ แวดลอ้ ม แลว้ น�ำ ทกุ เรอ่ื งมาเชอื่ มโยง หรือค้นหาข้อมูลทางอินเทอร์เน็ต...เราทำ�หน้าท่ีส่งต่อ ใหเ้ ขา้ กับวถิ ีชวี ิตของคนในชมุ ชน ความรใู้ หค้ นอนื่ ขอ้ มลู เราตอ้ งไมค่ ลาดเคลอื่ น เพอ่ื สรา้ ง ความน่าเชื่อถือให้ตัวเองในสายตาผู้ใหญ่ด้วย” พริก- วฒั นธรรมเช่ือมร้อยวิถชี ีวติ ปรียารัตน์ โสฬส กลา่ ว จากการสัมภาษณ์ผู้เฒ่าผู้แก่ในหมู่บ้าน ทำ�ให้ ขยายผล...ส่งตอ่ ความรู้ กลุ่มเยาวชนรู้เร่ืองท่ีไม่เคยรู้มาก่อน... งานบุญบ้าน หรืองานบุญเบิกฟ้า เป็นงานประเพณีประจำ�ปีที่มี 3 ปีของการ “บ่มเพาะความรู้” จากรุ่นสู่รุ่น ตน้ ก�ำ เนดิ มาจากชมุ ชนบา้ นแบกทป่ี ฏบิ ตั กิ นั มาแตโ่ บราณ กจิ กรรมคา่ ยสองวยั หวั ใจสเี ขยี ว 2 วันแบบไมค่ า้ งคืน โดยมีพิธีกรรมสู่ขวัญข้าว การแสดงความเคารพต่อ จึงเกิดข้ึน พวกเขาหวังใช้เวทีนี้เผยแพร่ความรู้ด้าน พระแม่โพสพและพระแม่ธรณี ด้วยเครื่องบูชาสักการะ การเกษตร ส่งิ แวดลอ้ ม การบริโภค และวัฒนธรรม และการหาบปยุ๋ คอกไปใสใ่ นนาขา้ วเพอ่ื บ�ำ รงุ ดนิ งานบญุ ทเี่ รยี นรแู้ ละสบื คน้ มาสง่ ตอ่ ไปยงั เดก็ และผปู้ กครอง เบิกฟ้าจึงเป็นประเพณีท่ีเช่ือมร้อยวิถีเกษตรกรรมท่ีใช้ จำ�นวน 15 ครัวเรอื นทม่ี ารว่ มกิจกรรม มีผรู้ ู้ 4 คนคือ ประโยชนจ์ ากผนื ดนิ และดนิ ฟา้ อากาศอยา่ งแยกไมอ่ อก ถาวร หารละคร ใหค้ วามรเู้ รอ่ื งการท�ำ น�ำ้ หมกั ชวี ภาพ ยายนวล สีอ่นุ ลี ใหค้ วามรู้เรอื่ งการท�ำ ขันหมากเบ็ง ขันหมากเบ็งหรือพานพุ่มใบตอง สำ�หรับใช้เป็น นิคม ศรีมาตร ให้ความรู้เรื่องประวัติความเป็นมา พานเครอื่ งบชู าในพธิ กี รรมทางศาสนา เปน็ อกี สงิ่ หนงึ่ ที่ ของหมูบ่ า้ นในอดตี และยายทา สงิ กาโม้ ให้ความรู้ กลุ่มเยาวชนฮักนะเชียงยืนสนใจเข้ามาเรียนรู้ เพ่ือเก็บ เรอ่ื งการท�ำ การเกษตรปลอดภยั และเพอ่ื ใหก้ ารจดั คา่ ย รักษาภูมิปัญญาให้คงอยู่ แล้วนำ�ไปถ่ายทอดให้กลุ่ม ครั้งน้ีเกิดประโยชน์สูงสุด พวกเขาได้ผนวกเร่ืองการทำ� เปา้ หมายได้เรียนรู้ต่อไป โครงงานของน้องๆ ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 ที่ต้องเก็บ รายละเอียดค่ายสองวัยหัวใจสีเขียว เพื่อนำ�ไปต่อยอด ท�ำ โครงงานในปถี ัดไปอกี ดว้ ย

236 กล่าวได้ว่า ค่ายคร้ังนี้สัมพันธ์กับบุคคลหลายฝ่าย ทั้งนักเรียนและผู้ปกครองกลุ่มเป้าหมายที่เข้า รว่ มกจิ กรรม นักเรยี นทีจ่ ะเขา้ มาสงั เกตการณเ์ พอื่ ท�ำ โครงงาน และผูร้ ูใ้ นชุมชน องค์ประกอบเร่อื งเวลา จึงเป็นเงื่อนไขสำ�คัญท่ีสุดของการจัดค่าย เนื่องจากต้องตรวจสอบเวลาว่างของทุกฝ่าย รวมท้ังติดต่อ ประสานงานทุกฝ่ายล่วงหน้า เพ่ือเตรียมความพร้อมในการจัดงาน ปัญหาคือกลุ่มเยาวชนไม่มีเวลา เตรียมการ เน่อื งจากติดภาระการเรยี นและการสอบวดั มาตรฐาน O-NET ระดบั ชัน้ มธั ยมศกึ ษาปีที่ 3 และปที ี่ 6 ท�ำ ไดด้ ีทส่ี ดุ แคป่ ระชุมงานเพยี ง 1 วนั กอ่ นจัดคา่ ยเทา่ น้ัน “คา่ ยนี้เรากำ�หนดวนั แลว้ เล่ือนมาหลายคร้ัง เพราะจดั ตารางไมไ่ ด้ จนไม่สามารถเลื่อนได้อกี แล้ว ถ้าเลอื่ นนอ้ งๆ ชั้น ม.2 ตอนนัน้ จะไมม่ ขี ้อมูลส�ำ หรบั นำ�ไปท�ำ โครงงานช้ัน ม.3 สว่ นพวกเรากต็ ิดสอบ ไดป้ ระชุมและเตรยี มสถานที่ตอน 6 โมงเย็นกอ่ นวนั จัดคา่ ย แล้วยงั ตอ้ งออกไปเกบ็ ผักในสวนมาเตรียม เปน็ ตัวอยา่ งผักปลอดภัยให้เด็กและผู้ปกครองดู กว่าจะเกบ็ ผกั เสรจ็ ก็ 2 ท่มุ แล้วมาเตรยี มอยา่ งอน่ื ตอ่ ฉกุ ละหกุ มาก” แฟม้ กลา่ วและวา่ แถมกลมุ่ เปา้ หมายทม่ี ารว่ มงานกไ็ มเ่ ปน็ ไปตามคาด เนอ่ื งจากวนั จดั คา่ ย ตรงกับวันแข่งกีฬาสีขององค์การบริหารส่วนตำ�บล บทเรียนจากการลงพ้ืนท่ีสำ�รวจชุมชนและจัดค่าย ครงั้ นน้ั ทำ�ใหพ้ วกเขาเรยี นรวู้ ่า การทำ�งานกบั ชาวบา้ นต้องปรับตวั ให้เขา้ กบั วถิ ชี ีวติ ประจ�ำ วนั และ ปฏทิ ินกจิ กรรมของคนในชมุ ชน “ช่วงเก็บข้อมูลพวกเราต้องใช้เวลาช่วงเย็นถึงคำ่�เข้าไปพูดคุยกับชาวบ้าน เพราะตอนกลางวัน แต่ละบ้านต้องออกไปทำ�เกษตร พอมาจัดค่ายเรากำ�หนดวันตามที่เราสะดวก ไม่ได้ดูปฏิทินกิจกรรม ชุมชนเลย แถมยังไปชนกับงานกีฬาสีอีก ทำ�ให้มีคนมาร่วมงานน้อย แกนน�ำ เยาวชนหลายคนก็เป็น นกั กฬี าดว้ ย การจดั กจิ กรรมวนั นนั้ เลยคอ่ นขา้ งวนุ่ วาย เพราะทมี งานตอ้ งวงิ่ ไปวง่ิ มาแขง่ กฬี าสแี ลว้ กลบั

237 มาจัดคา่ ยอีก ดังนั้นต่อไปเวลาจะจดั กิจกรรมกบั ชมุ ชน 3 ปขี องการรว่ มโครงการปลกู ใจรกั ษโ์ ลก ท�ำ ใหก้ ลมุ่ ต้องดปู ฏทิ ินกิจกรรมชมุ ชนก่อน การวางแผนงานอย่าง ฮกั นะเชยี งยนื มี “ตน้ ทนุ บคุ คล” ทเี่ ปน็ เดก็ และเยาวชน ไม่รอบคอบเป็นจุดอ่อนอย่างหนึ่งของการทำ�โครงการ ภายใต้กลุ่มยุวเกษตรกรซ่ึงได้รับการปลูกฝังจิตสำ�นึก ต่อไปเวลาทำ�กิจกรรมอะไร นอกจากระบุลงในปฏิทิน เก่ียวการทำ�เกษตรปลอดภัยมาก่อน จึงไม่ยากที่จะใช้ การทำ�งานแลว้ เราต้องประชมุ ล่วงหนา้ อย่างน้อย 1-2 ต้นทุนที่มีอยู่มาขับเคลื่อนงานในโครงการสองวัยใส่ใจ อาทิตย์ เพ่ือให้ม่ันใจว่าเราสามารถควบคุมการจัด สิ่งแวดล้อมในปีนี้ โดยมี 15 ครอบครัวของกลุ่ม กิจกรรมต่างๆ ให้เป็นไปตามที่วางไว้ได้” วิน-ณัฐวุฒิ ยวุ เกษตรกรเปน็ ครอบครวั เปา้ หมาย ซง่ึ ทง้ั 15 ครอบครวั ปอ้ งโพนทอง กลา่ ว มจี ดุ เดน่ ที่ กลมุ่ ยวุ เกษตรกรไดน้ �ำ ความรแู้ ละภมู ปิ ญั ญา การปลกู ผกั แบบปลอดภยั ไปเผยแพรแ่ กผ่ ปู้ กครอง ท�ำ ให้ แตล่ ะครอบครวั สามารถปลกู ผกั สวนครวั รบั ประทานเอง ได้ในครวั เรอื น ใช้ “ส่ือ” ส่งตอ่ คณุ ค่าและ ความหมายโครงการ ในคา่ ยนอกจากจะมกี ารมอบแผน่ ปา้ ย ครอบครวั เกษตรปลอดภยั ให้แกค่ รอบครัวต้นแบบแลว้ ยงั เปิด การสง่ สารใหก้ ลมุ่ เปา้ หมายไดร้ บั รขู้ อ้ มลู ตอ้ งอาศยั พ้ืนท่ีให้กลุ่มยุวเกษตรกร ท่ีได้รับการฝึกฝนการแสดง ส่ือกลาง ละครเร่ นทิ านเล่าเรื่อง และบอร์ดนิทรรศการ ละครเร่ร่วมกับรุน่ พ่ฮี กั นะเชยี งยืน ได้แสดงละครเรเ่ รื่อง กลางหมบู่ า้ น คอื สง่ิ ทก่ี ลมุ่ เยาวชนฮกั นะเชยี งยนื เลอื กใช้ เมลด็ พนั ธดุ์ งั้ เดมิ ซงึ่ มเี นอ้ื หาเกยี่ วกบั วถิ กี ารท�ำ เกษตร เพ่ือสร้างการรบั รู้ตอ่ กลุ่มเปา้ หมาย

238 แบบดงั้ เดมิ ของชมุ ชน รวมถงึ โทษภยั ของการใชส้ ารเคมี นอกจากนี้ผู้ใหญ่ในชุมชนก็เป็นอีกกลุ่มเป้าหมาย ในการท�ำ การเกษตรต่อหนา้ ผู้ปกครอง หนึ่งท่ีกลุ่มเยาวชนต้องการส่งต่อข้อมูลชุมชนท่ีได้จาก การสำ�รวจในตอนแรก ศาลากลางบ้านหมู่ 1 ซึ่งเป็น “ผปู้ กครองยงั ไมเ่ คยเหน็ นอ้ งๆ แสดง รแู้ ตว่ า่ นอ้ งๆ จดุ ศนู ยก์ ลางของหมู่บา้ นทีม่ ตี ลาดนัด และเป็นสถานที่ ขออนญุ าตมาซอ้ มละคร มาท�ำ กจิ กรรมกับรุ่นพี่ พอได้ ทผ่ี ู้ใหญ่มักนัดแนะกันมาประชุม ถูกเลือกเป็นท่ีต้งั ของ เหน็ การแสดงแต่ละคนชมลูกไมข่ าดปาก น้องๆ ก็ร้สู ึก ผังข้อมลู ชุมชน แผนทีห่ มู่บา้ น และรายละเอียดของผรู้ ู้ ภูมิใจในตัวเอง ผู้ปกครองก็ได้รู้ว่าที่ผ่านมาเด็กๆ ได้ ทง้ั 4 ทา่ น และประเดน็ ความรดู้ า้ นการเกษตร สง่ิ แวดลอ้ ม เรียนรู้และฝกึ ฝนอะไรมาบ้าง” แฟม้ กล่าว การบรโิ ภค และวฒั นธรรมทัง้ หมด กิจกรรมวันแรกหลังจากแต่ละครอบครัวได้เรียนรู้ กลุ่มเยาวชน เล่าว่า ย้อนกลับไปเม่ือ 3 ปีก่อน ภูมิปัญญาจากผู้รู้ทั้ง 4 ฐานแล้ว วันท่ี 2 จึงเป็นการ ตาถาวรเป็นผู้รูท้ ี่ปฏิเสธการเขา้ ร่วมกิจกรรมกับเยาวชน สรุปองค์ความรู้ด้วยการ วาดนิทานเล่าเร่ือง ซึ่งเป็น โดยสิ้นเชิง แต่หลังจากกลุ่มเยาวชนมุมานะทำ�งาน เครื่องมือที่กลุ่มเยาวชนนำ�มาใช้ถอดบทเรียนความรู้ที่ ตอ่ เน่อื งถึง 2 ปีเพือ่ พสิ จู น์ตวั เอง ในปีที่ 3 ตาถาวรจงึ ยวุ เกษตรกรแตล่ ะคนไดร้ บั จากการท�ำ กจิ กรรมในวนั แรก อาสาเข้ามาให้คำ�ปรึกษาและให้ความช่วยเหลือด้าน โดยล�ำ ดบั แรกใหน้ อ้ งแตง่ นทิ านของตวั เองกอ่ น เพื่อผูก ความรู้แก่กลุ่มเยาวชนอยา่ งเต็มท่ี เรอื่ งราวจากทงั้ 4 ฐาน หลงั จากนนั้ กใ็ หว้ าดออกมาเปน็ นิทาน แล้วนดั วนั ส่งรปู เลม่ เพอ่ื ใหน้ ้องๆ นำ�กลับไปท�ำ “จากท่ีเรียนรู้มาท้ังหมด ในตอนนี้เป็นแค่การ เป็นการบ้านร่วมกับผู้ปกครอง การสื่อสารและรับสาร เรียนรู้ท่ียังไม่ได้นำ�ไปปฏิบัติจริง ความก้าวหน้าใน ด้วยภาพช่วยให้น้องๆ ได้ทบทวนส่ิงที่ได้เรียนรู้และ อนาคตตอ้ งลงมอื ท�ำ และเรยี นรจู้ ากการท�ำ ดว้ ย ไมใ่ ช่ จดจ�ำ ไดอ้ ย่างแมน่ ย�ำ มากขน้ึ จากขอ้ มลู อยา่ ท�ำ อะไรเพม่ิ มากกวา่ น้ี หากยังไม่ได้ ลงมือทำ�อย่างจรงิ จัง” วิน ถ่ายทอดสิ่งที่ตาถาวรกล่าว ในทป่ี ระชมุ

239 แมไ้ มถ่ งึ เป้าหมาย...แตไ่ ด้เรยี นรู้ หากใหป้ ระเมนิ ผลการท�ำ งานของตวั เอง วนิ บอกวา่ เป้าหมายท่ีอยากเห็นครอบครัวตน้ แบบท้ัง 15 ครวั เรอื น หนั มาปลกู ผักปลอดภยั รบั ประทานเองสำ�เรจ็ 100 เปอร์เซ็นต์ แตย่ ังขาดการมีสว่ น รว่ มจากกล่มุ ยวุ เกษตรกรทีส่ ่วนใหญ่มีภาระเร่ืองการเรียน ไมม่ ีเวลาดแู ลแปลงผกั หรอื กระถาง ผกั สวนครวั เลก็ ๆ ทีป่ ลกู ไวท้ บี่ ้าน “กลายเปน็ วา่ นอ้ งเรยี นรู้ บอกตอ่ ผปู้ กครอง ผปู้ กครองมาเรยี นรรู้ ว่ มกบั เดก็ สดุ ทา้ ยผปู้ กครองเปน็ คนท�ำ เพราะน้องๆ ไมม่ เี วลาท�ำ ” วิน กลา่ ว อย่างไรก็ตาม แฟม้ บอกวา่ ท่ามกลางความไม่สมบูรณ์แบบจากความไมพ่ ร้อมของทมี งาน สิ่งที่ เกิดข้ึนเกินความคาดหมายของพวกเขา คือ ความร่วมมือจากผู้ปกครองและกลุ่มน้องๆ นักเรียนใน โรงเรยี นท่ีสนใจทำ�กจิ กรรมอย่างเตม็ ท่ี “เขารบั ฟงั ส่ิงทีเ่ ราบอกแลว้ น�ำ ไปทำ�ตอ่ เช่น นำ�ผกั กลบั ไปปลกู ในกระถางเล็กๆ ที่บา้ น เป็นความเปลย่ี นแปลงทเ่ี กิดจากการทเ่ี ราใหค้ วามรู้แลว้ บอกใหเ้ ขาทำ�...คดิ วา่ ถา้ ทมี ของเราจดั สรรเวลาไดด้ กี วา่ น้ี มคี วามพรอ้ ม และมสี มาธใิ นการท�ำ งานมากกวา่ น้ี ผลงานทอ่ี อกมา นา่ จะดีขึ้น ซ่ึงเราก็ตอ้ งพยายามต่อไป” ส่วนความสัมพันธ์ภายในกลุ่มนั้น โอ-ณัฐวุฒิ ศรีอันจันทร์ บอกว่า การทำ�งานเป็นทีมทำ�ให้ พวกเขารู้จักรู้ใจกันมากข้ึน ถึงแม้จะมีความไม่พอใจในการทำ�งานร่วมกันอยู่บ้าง แต่ความไว้ใจกัน ทำ�ให้ท้ายที่สุดแล้ว ทุกคนมีโอกาสส่ือสารความต้องการของตัวเองออกมาได้ โดยคนอ่ืนก็พร้อมที่จะ รับฟัง

240 “เรื่องน่าหนักใจของกลุ่มเรามากท่ีสุด คงเป็น ด้าน พริก สะท้อนจุดอ่อนของตัวเองว่า เธอมี เรอ่ื งความไมก่ ระตอื รอื รน้ ชอบเรยี กประชมุ กะทนั หนั ปญั หาในการสอ่ื สารกบั เพอื่ นในกลมุ่ เนอ่ื งจากไมม่ น่ั ใจ ท�ำ ใหไ้ มไ่ ดค้ ดิ วางแผนท�ำ กจิ กรรมอยา่ งรอบคอบ พอไป ในตัวเอง ทำ�ให้หลายคร้ังรู้สึกอึดอัดคับข้องใจในการ ท�ำ กิจกรรมจรงิ ๆ ก็ขาดๆ เกนิ ๆ อยา่ งตอนจัดค่ายกบั ทำ�งาน แต่เมื่อสถานการณ์บังคับให้คนท่ีมีโลก นอ้ งๆ กจิ กรรมของเราขาดสสี นั เครง่ เครยี ดเกนิ ไป รสู้ กึ ส่วนตัวสูงอย่างเธอต้องทำ�งานร่วมกับผู้อ่ืน เธอจึง วา่ นอ้ งๆ ไม่สนกุ แคท่ ำ�ไปตามหนา้ ที่” แย๊ค-สตรรี ัตน์ ตอ้ งปรบั ตวั อดทนและพยายามถา่ ยทอดสง่ิ ทตี่ วั เอง ไววลิ าศ กล่าว ต้องการส่ือสารออกไปให้ได้ “มันก็ต้องปรับท่ีตัวเอง เพราะถา้ เราพูดไม่รเู้ ร่อื ง กค็ งไมม่ ีใครอยากฟงั เราพูด” แยค๊ เลา่ ตอ่ ไปวา่ ถงึ แมจ้ ะไมม่ ปี ญั หาในการท�ำ งาน กบั เพอ่ื นรนุ่ เดยี วกนั แตเ่ ธอรตู้ วั เองวา่ เธอไม่ชอบเด็ก สว่ นวนิ ทง้ั ทเ่ี ปน็ เยาวชนนอกชมุ ชนบา้ นแบก แตก่ ็ และมักจะเข้ากับรุ่นน้องไม่ได้ แต่กระบวนการของ พยายามสละเวลามาท�ำ โครงการอยา่ งเตม็ ท่ี พยายาม โครงการทำ�ให้เธอต้องปรับใจใหม่ ซึ่งต้องอาศัย จดั ระเบยี บวนิ ยั ของตวั เองใหไ้ ปท�ำ กจิ กรรมตรงตาม ความอดทนเป็นอย่างมากในช่วงแรก นดั หมายทกุ ครง้ั เพราะถอื เปน็ ความรบั ผดิ ชอบของ ตวั เอง “ผมคดิ วา่ ตอ้ งพฒั นาตวั เองใหม้ คี วามนา่ เชอ่ื ถอื “มันรู้สึกรำ�คาญไปทุกอย่าง พูดอะไรก็รู้สึกว่าเขา มากข้ึน ในกลุ่มตอนน้ีผมเป็นรุ่นพี่ของน้องๆ บางคร้ัง ไมเ่ ข้าใจสง่ิ ท่เี ราพูด แตต่ อนนี้น่งิ ขนึ้ มาก รู้สึกร�ำ คาญ เวลาพูดอะไรไปน้องๆ ยังไม่เชื่อฟัง อาจเป็นเพราะ เดก็ นอ้ ยลงอยา่ งเหน็ ไดช้ ดั ทส่ี �ำ คญั คอื เมอ่ื กอ่ นเปน็ บุคลิกของผมก่อนหน้าน้ีไม่น่ิง ไม่สุขุม ผมก็พยายาม คนปากไว พูดไม่คิดจนเพ่ือนโกรธ แต่ตอนน้ีจะคิด ปรบั ตวั ดว้ ยการก�ำ หนดสมาธกิ บั สง่ิ ทท่ี �ำ ไมใ่ หว้ อกแวก” กอ่ นพูด และสนใจความรู้สกึ ของคนอื่นมากขน้ึ ”

241 “แมก้ ารลงมอื ทำ� จะเปน็ สิ่งทสี่ �ำคญั เพราะผลลพั ธ์จะเกดิ ข้นึ ต่อเม่อื ได้ ลงมือปฏบิ ัติ แต่ความรแู้ ละฐานข้อมูลชุมชนที่ถกู ต้องชดั เจนเปน็ ส่ิงที่ มองข้ามไม่ได้ เน่อื งจากการท�ำงานกับชมุ ชนตอ้ งสัมพันธ์กบั คนทกุ เพศ ทกุ วัย หลากหลายอาชีพ ตั้งแต่ชาวบ้านไปจนถึงหน่วยงานราชการ ดงั นั้น กลุม่ เยาวชนอยา่ งพวกเขาจึงตอ้ งรู้จักและเข้าใจสิ่งท่ีท�ำอย่างแท้จรงิ ” ความกลา้ แสดงออกเปน็ อกี หนง่ึ ทกั ษะทก่ี ลมุ่ เยาวชนไดร้ บั จากการท�ำ โครงการ โย-อารรี ตั น์ แสงตน้ สะท้อนเร่ืองนี้ได้ดีว่า จากเดิมเป็นคนไม่กล้าพูดในท่ีชุมชน แต่ปัจจุบัน เธอพัฒนาตัวเองข้ึนมาเป็น คนทีพ่ ูดจาฉะฉาน กระท่งั รับหนา้ ทีเ่ ป็นพิธกี รในค่ายสองวัยหวั ใจสีเขียวได้อย่างคล่องแคล่ว “ถ้าเราเขา้ ใจงาน เขา้ ใจบทบาททีท่ �ำ และฝึนฝนตวั เอง เราก็ท�ำ ได”้ โย กลา่ ว เชน่ เดยี วกบั แฟม้ ทบ่ี อกวา่ “เมอ่ื กอ่ นไมก่ ลา้ แสดงออกเพราะกลวั ท�ำ ไมถ่ กู กลวั ผดิ พลาดแลว้ ทำ�ให้คนอ่นื เดอื ดร้อน แตพ่ อไดเ้ ริม่ ฝกึ ทำ� ฝึกพูด ความกลัวกค็ อ่ ยๆ หายไป” แมค้ วามไมพ่ รอ้ มจะมมี าก แตโ่ ครงการสองวยั ใสใ่ จสง่ิ แวดลอ้ มกส็ ามารถสรา้ งแกนน�ำ รนุ่ นอ้ งทเ่ี ปน็ ผลผลติ อกี รุ่นหนึ่งจากการทำ�กิจกรรมของกลุ่มได้ ภทั ร-ภูริภทั ร ส่นุ สขุ เปน็ ทีมงานรุ่นใหมท่ เ่ี ตบิ โตมาจากการท�ำ กิจกรรมร่วมกับกลุ่มเยาวชน ฮกั นะเชยี งยนื ซึง่ สนใจเขา้ มาท�ำ กจิ กรรมกับพๆ่ี อยา่ งต่อเน่ือง และน�ำ ความรู้ทไ่ี ดร้ ับไปลงมือปฏิบัติ ด้วยตัวเอง ชกั ชวนคนในครอบครวั ทำ�อย่างจริงจงั ภัทร กลา่ วว่า เม่อื น�ำ วธิ ีการปลกู ผกั แบบปลอดภยั ไปใชป้ ลูกผกั ท่บี า้ น พืชผักเจรญิ เติบโตและให้ผลผลติ ดี ไม่ได้ปลกู ยากอยา่ งท่ีคดิ ระยะเวลา 3 ปีกบั การท�ำ กจิ กรรมภายใต้โครงการปลูกใจรักษ์โลก ถงึ แม้จะสบั เปลย่ี นกลุ่มแกนน�ำ เยาวชนเข้ามาดแู ลโครงการถึง 3 รุ่นแล้วก็ตาม แตถ่ อื ว่ากลุ่มเยาวชนฮกั นะเชียงยืนมชี วั่ โมงบนิ ในการ ท�ำ โครงการมากพอสมควร ในฐานะตวั แทนกลมุ่ เยาวชนฮกั นะเชยี งยนื โอ บอกวา่ แมก้ ารลงมอื ท�ำ จะ เปน็ สง่ิ ทสี่ �ำ คญั เพราะผลลพั ธจ์ ะเกดิ ขนึ้ ตอ่ เมอ่ื ไดป้ ฏบิ ตั ิ แตค่ วามรแู้ ละฐานขอ้ มลู ชมุ ชนทถี่ กู ตอ้ ง ชัดเจนเป็นส่ิงท่ีมองข้ามไม่ได้ เน่ืองจากการทำ�งานกับชุมชนต้องสัมพันธ์กับคนทุกเพศทุกวัย หลากหลายอาชพี ตง้ั แตช่ าวบ้านไปจนถงึ หน่วยงานราชการ ดงั น้นั กลมุ่ เยาวชนอย่างพวกเขาจึง ตอ้ งรู้จักและเข้าใจสง่ิ ที่ท�ำ อยา่ งแท้จรงิ “ตอนนเ้ี รายงั เชอ่ื มโยงเรอ่ื งวฒั นธรรมเขา้ กบั อกี 3 สว่ นไดไ้ มด่ ี คดิ วา่ พวกเราตอ้ งมคี วามรมู้ ากกวา่ น้ี คอื รจู้ ริง เวลามีใครมาถามขอ้ มลู หรือคำ�แนะน�ำ เราต้องตอบได้และถกู ตอ้ งดว้ ย” โอ กล่าว เพ็ญศรี ใจกล้า ท่ีปรึกษาโครงการ กล่าวยำ้�ถึงแนวทางการทำ�โครงการของกลุ่มเยาวชน ฮักนะเชียงยืน รุ่นท่ี 3 หลังจากรุ่นพี่ปีแรกจบการศึกษาออกไปเรียนต่อนอกชุมชนว่า การเรียนรู้ของ กลุ่มเยาวชนใช้วิธี “พี่สอนน้อง” เรียนรู้จากการลงมือทำ�กิจกรรมไปพร้อมๆ กับน้องก่อนในช่วงแรก เพื่อทำ�หน้าท่ีเป็นพี่เลี้ยงคอยแนะนำ�ให้คำ�ปรึกษา หลังจากน้ันจึงค่อยๆ ถอยห่างออกมาให้รุ่นน้อง ท�ำ กจิ กรรมด้วยตัวเอง

242 ดา้ น แสน-ธรี ะวฒุ ิ ศรมี งั คละ แกนน�ำ เยาวชนฮกั นะเชยี งยนื รนุ่ แรก กลา่ ววา่ ความเปลี่ยนแปลงเชิงพฤติกรรมเป็นสิ่งที่สังเกตเห็นได้อย่างชัดเจน หลังจาก เยาวชนแตล่ ะคนเขา้ มารว่ มท�ำ กจิ กรรมในโครงการ “เม่ือต้องมาทำ�งานร่วมกัน สิ่งท่ีเกิดข้ึนคือความสามารถในการควบคุม อารมณ์ และรบั ฟงั ความคดิ เหน็ ของผอู้ น่ื บางคนจากทพ่ี ดู ไมร่ เู้ รอ่ื ง พดู จาสอื่ สาร ไมไ่ ด้ ตอนนก้ี ลบั พฒั นาตวั เองขน้ึ มาเปน็ คนวางแผนงาน อธบิ ายแผนงานใหเ้ พอ่ื น ฟังได”้ จากจุดเร่ิมต้นโครงการปลูกใจรักษ์โลกมาจนถึงปัจจุบัน กลุ่มเยาวชน ฮกั นะเชยี งยืน ตัง้ แต่รนุ่ ท่ี 1 ถงึ รนุ่ ที่ 3 ไดต้ ่อมอื กนั เขา้ มาลงสมองออกแรง อย่างไม่ลดละ จนเริ่มเห็นวิถีชีวิตแบบพึ่งพาตัวเองของคนในชุมชนฟ้ืนคืน มาอกี ครงั้ สงั เกตไดจ้ ากครอบครวั กลมุ่ เปา้ หมายทง้ั 15 ครวั เรอื นมกี ารปลกู ผักปลอดสารพิษกินเอง เพื่อช่วยลดค่าใช้จ่ายในครัวเรือน ถึงแม้จะเป็น จ�ำ นวนไมม่ ากนกั แตค่ วามส�ำ เรจ็ ทย่ี งิ่ ใหญล่ ว้ นตอ้ งใชค้ วามพยายาม ใชเ้ วลา และความอดทน ผลลัพธ์ในวันนี้จึงถือเป็นการลงแรงกาย แรงใจที่คุ้มค่า เพราะส่งิ ท่ไี ดค้ นื มา คือคณุ ภาพชวี ิตท่ดี ีข้นึ ของผ้คู นในชมุ ชนนั่นเอง

243 โครงการสองวยั ใส่ใจสงิ่ แวดล้อม ที่ปรกึ ษาโครงการ เพ็ญศรี ใจกลา้ ทมี งาน ณฐั วุฒิ ศรีอันจันทร ์ สตรีรัตน์ ไววลิ าศ ณัฐวฒุ ิ ป้องโพนทอง อารรี ตั น์ แสงต้น ปรยี ารัตน์ โสฬส ลกั ษณฑ์ ิณี สงิ กาโม้ วรรณรณุ ี ชา่ งไชย ธรี ะวัฒน์ แสงตน้ ภูริภทั ร สุน่ สขุ

คณะทำ�งาน ปลกู ใจพลเมือง เยาวชนรกั ษ์โลก ปี 3 ด�ำ เนนิ การโดย มลู นิธสิ ยามกมั มาจล ธนาคารไทยพาณิชย์ จ�ำ กัด (มหาชน) ISBN 978-616-8000-18-2 พิมพค์ รัง้ แรก เมษายน 2560 จ�ำ นวนพมิ พ ์ 300 เลม่ สงวนลิขสทิ ธ ิ์ มลู นิธิสยามกัมมาจล ธนาคารไทยพาณิชย์ จำ�กัด (มหาชน) สำ�นักงานใหญ่ อาคาร Plaza East เลขท่ี 19 ถนนรัชดาภเิ ษก แขวงจตจุ ักร เขตจตจุ ักร กรุงเทพฯ โทรศพั ท์ : 0 - 2937 - 9901 - 7 โทรสาร : 0 - 2937 - 9900  ที่ปรกึ ษา ปยิ าภรณ์ มณั ฑะจิตร กรรชิต สขุ ใจมิตร บรรณาธิการ กิตตริ ัตน์ ปลม้ื จิตร อบุ ลวรรณ เสอื เดช จัดท�ำ เน้ือหา ออกแบบ บริษทั คดิ คน้ ควา้ จำ�กัด และควบคุมการผลติ 57/357 หมู่ 1 ต.บางบวั ทอง อ.บางบัวทอง จ.นนทบรุ ี 11110 โทรศัพท์ 0 - 2270 - 1350 e-mail : [email protected] พมิ พท์ ี ่ บรษิ ทั เอส.อาร.์ พรน้ิ ตง้ิ แมสโปรดกั ส์ จ�ำ กดั