มรดกวัฒนธรรม

ชอ่ื หนังสือ มรดกภูมิปญ* ญาทางวฒั นธรรม ตำบลหนองกะทา; ว อำเภอนครไทย จังหวดั พษิ ณุโลก พมิ พค. รั้งที่ 1 พ.ศ. 2561 ที่ปรกึ ษา ผช;ู วN ยศาสตราจารยPปถมา เอย่ี มสอาด มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั พบิ ลู สงคราม ผู;ชวN ยศาสตราจารยP ดร.ศริ ิสภุ า เอมหยวก มหาวิทยาลยั ราชภฏั พบิ ลู สงคราม ผ;ูชNวยศาสตราจารยPสุพจนP พฤกษะวัน มหาวิทยาลัยราชภัฏพิบูลสงคราม ผ;ชู วN ยศาสตราจารยP ดร.ศุภลกั ษณP วิรยิ ะสุมน มหาวิทยาลยั ราชภฏั พิบูลสงคราม รองศาสตราจารยP ดร.ประจักษP สายแสง มหาวิทยาลัยนเรศวร รองศาสตราจารยP ดร.สชุ าติ แสงทอง มหาวทิ ยาลัยราชภัฏนครสวรรคP รองศาสตราจารยPเปรมวิทยP วิวฒั นเศรษฐP มหาวิทยาลัยพะเยา นายคณศิ ร มาดี นายกองคPการบรหิ ารสวN นตำบลหนองกะทา; ว นายเหนอื เพช็ ร ยม้ิ แย;ม ปลดั องคกP ารบริหารสNวนตำบลหนองกะทา; ว บรรณาธกิ าร ผชู; NวยศาสตราจารยP ดร.ขวญั ชนก นัยจรัญ มหาวิทยาลัยราชภัฏพบิ ูลสงคราม กองบรรณาธกิ าร อาจารยPกฤษณา ชาญณรงคP มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั พิบลู สงคราม นางสาวพรไพลิน พพิ ัฒนธนากจิ มหาวทิ ยาลัยราชภัฏพบิ ลู สงคราม คณะผว@ู จิ ัย : โครงการวจิ ัย เร่อื ง การศกึ ษามรดกวฒั นธรรม ตำบลหนองกะท;าว อำเภอนครไทย จงั หวดั พษิ ณุโลก (ได;รับทนุ สนับสนุนการวจิ ัยจากสถาบันวจิ ยั และพัฒนา มหาวทิ ยาลัยราชภัฏพบิ ูลสงคราม) ผู;ชวN ยศาสตราจารยP ดร.ขวัญชนก นยั จรญั หัวหนา; โครงการ อาจารยPกฤษณา ชาญณรงคP นักวิจยั นายเหนือเพช็ ร ย้มิ แยม; นักวิจัย นางสาวประภสั สร ปานเกดิ นักวจิ ยั นางสาวกรรณกิ ารP วงั คีรี นักวจิ ยั

นางสาวธดิ ารัตนO อLุนพรม นักวิจยั นายปรตั ถกร จีนภักดี นกั วิจยั นายภาคินัย อLนุ แกว; นกั วิจัย นายสนั ธพิ งษO จันทรปO าน นกั วจิ ัย นางสาวสกุ ัญญา ด;วงนาค นักวจิ ัย นางสาวอารีรตั นO แซเL ล้ียว นกั วิจัย นางสาวอรปรยี า ออL นสำลี นกั วิจัย พมิ พ.ที่ : บรษิ ทั โฟกสั พรนิ้ ต้งิ จำกดั อำเภอเมือง จังหวัดพษิ ณโุ ลก 65000

คำนำ ตำบลหนองกะทา; ว อำเภอนครไทย จงั หวัดพิษณุโลก เปนa ตำบลท่ีมี หมูLบ;านในเขตปกครองมากถึง 27 หมูLบ;าน ซึ่งแตLละหมูLบ;านมีกลุLมคนที่มี พื้นเพที่มา แตกตLางกัน ทั้งคนที่อพยพย;ายถิ่นมาตั้งหลักป*กฐาน และคนที่ อาศัยอยLูในพื้นที่น้ีมาแตLด้ังเดิม ดังนั้นในตำบลจึงประกอบไปด;วยกลุLมคนที่มี ความหลากหลายทางวัฒนธรรม เพราะการยา; ยถ่นิ ฐานก็หมายความถงึ การนำ วถิ ชี ีวิต ความเชื่อ ประเพณแี ละอื่น ๆ อันเปaนพ้ืนเพเดิมของพวกเขาตดิ มาด;วย ดังนั้นคนในตำบลนี้จึงมีการสร;าง ประยุกตO ปรับเปลีย่ นวัฒนธรรม พิธีกรรม หรือแนวปฏิบัติอื่น ๆ เพื่อให;เกิดการมีสLวนรLวมระหวLางกัน จนกลายเปaน อตั ลกั ษณOทางวัฒนธรรมท่ีเกิดข้ึนทLามกลางความหลากหลายของกลุLมคน จึง ทำให;คนตำบลนส้ี ามารถอยูรL วL มกันได;อยLางสงบสุข การรวบรวมองคOมรดกภูมิป*ญญาทางวัฒนธรรมของพ้ืนที่ตำบล หนองกะท;าวครั้งนี้ เปaนการศึกษาค;นคว;าจากข;อมูลปฐมภูมิ คือ ข;อมูลจาก การสมั ภาษณOผร;ู ;ูในชุมชนเปaนหลกั ภายใตโ; ครงการวิจยั เรื่อง การศึกษามรดก วัฒนธรรม ตำบลหนองกะท;าว อำเภอนครไทย จังหวัดพิษณุโลก ดังนั้นการ จัดทำหนังสือเลLมนี้ขึ้นจึงมีวัตถุประสงคOเพื่อรวบรวมองคOความรู;ที่เปaนมรดก ภูมิป*ญญาทางวัฒนธรรมของคนในตำบล ซึ่งการเก็บข;อมูลที่นำเสนอใช; กระบวนการทำงานของเครือขLายชุมชน ผLานกระบวนการของการวิจัยแบบมี สLวนรLวม (PAR) เพื่อนำไปสูLการสร;างฐานข;อมูลที่เปaนองคOความรู;เฉพาะของ ทอ; งถ่ิน อันจะกอL ให;เกิดประโยชนตO Lอชุมชน หรือองคOกรอื่น ๆ ในการสLงเสริม พัฒนา และสร;างความเข;มแขง็ ของชุมชนตLอไป คณะผู;จดั ทำ

คำนยิ ม ตำบลหนองกะท;าว อำเภอนครไทย จังหวัดพิษณุโลกมีประวัติศาสตรOการกLอตั้ง ชมุ ชนมาอยาL งยาวนาน ทำให;มีมรดกภูมิป*ญญา ทางวัฒนธรรมที่สืบทอดมาจำนวนมาก เชLน ประเพณี พิธีกรรม เรื่องเลLา ตำนานตLาง ๆ อัน เปaนอัตลักษณOของชุมชน ทั้งนี้หวังวLาข;อมูล มรดกภูมิป*ญญาทางวัฒนธรรมที่ปรากฏใน หนังสอื เลมL นี้จะเปaนเคร่ืองบันทึกและถLายทอดมรดกภมู ิป*ญญาทางวัฒนธรรม ของตำบลหนองกะท;าวสบื ไป นายคณศิ ร มาดี (นายกองคOการบรหิ ารสLวนตำบลหนองกะท;าว)

คำนิยม ตำบลหนองกะทา; ว เปaนตำบลหนึง่ ใน อำเภอนครไทย มีการตั้งชุมชนประกอบไป ด;วยคนพื้นเมืองนครไทย และผู;ที่อพยพจาก พนื้ ทอี่ ่ืน มาตัง้ ถิ่นฐานทำกิน ดังนนั้ ในชมุ ชนจึง มีความหลากหลายทางวัฒนธรรมซึ่งเปaนสิ่ง หลอมรวมให;กลุLมคนในชุมชนความผูกพันกนั การศึกษามรดกวัฒนธรรมชมุ ชนเปนa การค;นหาอัตลักษณOของชุมชน อีกทั้ง ยังเปaนการสรา; งจิตสำนกึ ใหค; นในชุมชนตระหนักถึงคุณคLาของท;องถิ่นและ สร;างความเช่ือมั่น ภาคภูมิใจใหก; ับคนในชุมชนซึง่ นบั เปนa ความเคล่ือนไหวท่ี ก;าวหน;าจากการศึกษาตามระเบียบแบบแผนในตำราวิชาการหรือหนังสือ เรยี นท่เี ขียนถึงวัฒนธรรมไทยในแบบฉบบั ใหก; ลายเปaนความมีสLวนรLวมของ ชุมชนในการบอกเลLาเรื่องราว วิถีชีวิต ความเชื่อ ภูมิป*ญญา ความเปaนมา เกี่ยวกับชุมชนของตนเองด;านประสบการณO การดำรงชีวิต เชLน ประเพณี ความเชอื่ ตำนาน อาหาร การรกั ษาโรคตามความเชื่อของชุมชน นายเหนือเพช็ ร ย้ิมแย;ม ปลัดองคกO ารบรหิ ารสวL นตำบลหนองกะทา; ว

คำนิยม สถาบันวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัย ราชภัฏพบิ ลู สงคราม มีปรัชญา คือ วิจยั สรา; งองคO ความรู; เชิดชูภูมิป*ญญาไทย กว;างไกลวิสัยทัศนO พัฒนาท;องถิ่นและสังคม จากพันธกิจดังกลLาว สถาบันวิจัยและพัฒนาจึงได;สนับสนุนการสร;าง องคOความรู;ทางวัฒนธรรมของชุมชนให;เกิดเปaน รปู ธรรม และนำไปสLูการอนรุ ักษO สืบสาน และเชดิ ชูภมู ิป*ญญาทางวฒั นธรรม หนังสือ มรดกภูมิป*ญญาทางวัฒนธรรม ตำบลหนองกะท;าว อำเภอ นครไทย จังหวดั พษิ ณโุ ลก เลLมน้ี ถือเปนa การเรยี บเรียงองคOความรท;ู ีไ่ ดจ; ากการ วิจัยออกมาให;เปaนรูปธรรมและเกิดประโยชนOตLอหนLวยงาน องคOกร หรือ ผส;ู นใจทางด;านวัฒนธรรมท;องถิ่น ทั้งนี้ในฐานะผู;อำนวยการสถาบันวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัย ราชภัฏพบิ ลู สงคราม ขอชื่นชมคณะทำงานและผ;ูเกย่ี วข;องทุกฝlาย ท่ีได;ทุLมเท แรงกายและแรงใจในการทำงานชิ้นนี้ออกมาอยLางสมบูรณO กLอให;เกิด ประโยชนOตLอการอนรุ กั ษOวัฒนธรรมท;องถ่ินสบื ไป ผ;ชู วL ยศาสตราจารยO ดร.ศริ ิสุภา เอมหยวก ผู;อำนวยการสถาบันวิจยั และพัฒนา มหาวิทยาลยั ราชภัฏพิบูลสงคราม

คำนิยม หนังสอื มรดกภมู ปิ ญ* ญาทางวัฒนธรรม ตำบล หนองกะท;าว อำเภอนครไทย จังหวัดพษิ ณุโลก ถอื เปaนผลงานสร;างสรรคOทางวิชาการชิ้นหนึ่ง ซ่ึง คณะทำงานได;พยายามเรียบเรียงองคOความรู;ทาง วัฒนธร ร ม ข อง ชุ ม ชน ท; อ ง ถิ่ น ที ่ไ ด ; จ า ก ก าร ว ิ จั ย ออกมาในรูปแบบของการถอดบทเรียนท;องถิ่นสูLการสร;างองคOความรู;ที่เปaน รูปธรรม อันจะกLอให;เกิดประโยชนOอยLางแท;จริงตLอชุมชน องคOกร หรือ หนLวยงานที่เกี่ยวข;องกับการอนุรักษOสืบสานมรดกภูมิป*ญญาทางวัฒนธรรม ตLอไป ในนามของคณบดีคณะมนุษยศาสตรOและสังคมศาสตรO ขอชื่นชม คณะทำงานและผู;เกี่ยวข;องทุกฝlาย ที่ได;รLวมกันสร;างสรรคOผลงานออกมาได; อยLางสมบรู ณOแบบ โดยไดต; อL ยอดจากงานวิจยั ที่อยLูในเลLมรายงานออกมาเปaน หนงั สอื เพือ่ นำไปสกูL ารบรกิ ารวิชาการให;แกLผู;สนใจทางด;านศิลปวฒั นธรรม ซึ่ง ทำให;ผลงานวิจยั เปนa ท่แี พรหL ลายและเปaนรปู ธรรมยิ่งข้นึ ผ;ูชLวยศาสตราจารยปO ถมา เอีย่ มสอาด คณบดีคณะมนษุ ยศาสตรแO ละสังคมศาสตรO มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั พบิ ูลสงคราม

สารบญั หนา; 1 บทนำ 7 วรรณกรรมพ้ืนบ;าน 10 10 นทิ านพืน้ บ;าน 12 อลิ นุ อหิ ลา; 13 ขีไ้ กLโปl 14 สองเสย่ี ว 15 กLองข;าวน;อยฆLาแมL 15 บทสวดประกอบพิธี 16 คำเซิง้ ประกอบพิธแี หLนางแมว 17 คำกลLาวกLอนเลีย้ งปูlบา; นโปงl ดินดำ 17 บทรอ; งพ้ืนบา; น 18 เพลงแหนL างแมว 18 เพลงแหLนาค 20 เพลงกลLอมเดก็ 20 ตำนานพื้นบ;าน 21 ตำนาน : พLอทองศร-ี แมLพิมพา 22 ตำนาน : ต;นโพธ์ิเสดจ็ 23 ตำนาน : ปหlู ินสามเสา; ตำนาน : ประวัติหมLูบ;าน บา; นนาโพธิ์

สารบญั (ตอI ) หนา; 24 ตำนาน : ประวัตหิ มบLู า; น บา; นนาจาน 24 ตำนาน : ประวตั ิหมLบู ;าน บา; นหนองกะท;าว 25 ตำนาน : ประวัติหมูLบ;าน บ;านหนองกะท;าว 25 ตำนาน : ประวัตหิ มูLบา; น บ;านโนน 26 ตำนาน : ประวตั หิ มูLบา; น บ;านนาหนอง 27 ตำนาน : ประวตั หิ มLบู ;าน บา; นหลังเขา 29 ตำนาน : ประวัติหมLูบา; นแกLงหว;า 30 ตำนาน : ประวตั ิหมูLบ;าน บา; นโนนตาโพน 30 ตำนาน : ประวัติหมบLู ;าน บา; นโพธิ์เสด็จ 31 ตำนาน : ประวตั ิหมูLบา; น บ;านแกงL ไฮ 32 ตำนาน : ประวตั หิ มบLู ;าน บ;านโนนนากาL ม 33 ตำนาน : ประวตั หิ มLบู า; น บ;านโนนมะเกลือ 33 ตำนาน : ประวัตหิ มLูบา; น บ;านกลาง 34 ตำนาน : ประวัตหิ มูLบา; น บา; นปาl สัก 35 ตำนาน : ประวัติหมูLบ;าน บา; นบางยางพฒั นา 35 ตำนาน : ประวัตหิ มบูL า; น น้ำตาก 36 ตำนาน : ประวตั หิ มูบL า; น บ;านบุLง 37 ตำนาน : ประวัติหมบLู า; น บ;านห;วยแกว; 37 ตำนาน : ประวตั ิหมบLู า; น บ;านเนินกลาง 38 ตำนาน : ประวตั หิ มLูบา; น บา; นน้ำดน้ั

สารบญั (ตอI ) หนา; ตำนาน : ประวตั หิ มบLู ;าน บา; นเนินพลวง 39 ตำนาน : ประวตั หิ มูLบา; น บา; นโพธเ์ิ จริญ 39 ตำนาน : ประวตั ิหมLบู า; น บา; นไรLวังเงนิ ตำนาน : ประวัติหมบLู ;าน บา; นหว; ยเซิม 40 ตำนาน : ประวตั ิหมูLบา; น บา; นโปlงดินดำ ตำนาน : ประวัตหิ มูLบ;าน บา; นชายทLงุ 41 ศลิ ปะการแสดง หมอลำเร่ืองตLอกลอน 42 แนวปฏบิ ตั ทิ างสังคม พิธีกรรม และงานเทศกาลตาL ง ๆ ประเพณแี ละเทศกาลในตำบลหนองกะท;าว 43 ประเพณีแหตL น; ผงึ้ บา; นแกงL หว;า วันสารทไทย 45 วนั สลากภัต (สลากข;าวภตั ) 47 แหธL งและปก* ธงสงกรานตO 49 การทอดกฐิน 52 แหกL ัณฑเO ทศนO (เทศนOมหาชาติ) แหบL ั้งไฟบ;านนาหนองและบ;านเนินกลาง 42 สลากสากข;าว (สารทลาว) 55 การทอดผ;าปlา พธิ บี วชนาค 56 พิธแี ตงL งาน 57 60 61 64 65 66 67 73

สารบญั (ตIอ) หนา; 76 แนวปฏิบตั ทิ างสังคมและพิธีกรรม 76 พิธที ำบุญกลางบา; น 9 หมLูบ;าน (เล้ยี งปูหl ลา; แมทL องคำ) 81 พิธีเล้ียงปูหl รอื การทำบุญกลางบ;านไรวL งั เงิน 83 ทำบุญกลางหมูLบ;านและกจิ กรรมอาบน้ำผู;สูงอายุ บ;านบางยางพัฒนา 85 ประเพณีเล้ยี งปlูหรอื การทำบญุ กลางบ;าน บ;านแกLงหว;า 89 การเลย้ี งปlูบา; นน้ำตาก 90 พิธเี ลีย้ งปlนู ้ำประปาบนภูเขา (บา; นเนนิ พลวง) 91 การเลีย้ งปlหู นิ สามเส;าชาวโปงl ดนิ ดำ 93 ประเพณเี กี่ยวกับการทำมาหากิน 93 พธิ ีเลย้ี งนา,เลี้ยงไหL 94 พิธแี หนL างแมวขอฝน 97 การเซLนผีนา 97 พิธีปw*นโคลนขอฝน 98 สวดมนตปO ลาชLอน 99 ทำขวญั ข;าว 101 งานชLางฝมx ือดั้งเดิม 103 เครอื่ งจกั สาน 103 หวดนึ่งขา; ว

สารบญั (ตIอ) หนา; เขิง 106 กวย เครอ่ื งไม; 108 เคร่ืองจักไม;ตอก งานศิลปกรรมพน้ื บ;าน 109 การตอกทอง 109 การแทงหยวก 110 พวงตาหรัง่ (พวงระยา; ) 110 ผลติ ภัณฑOท่ีเกิดจากภมู ิป*ญญาคนหนองกะท;าว 112 ไม;คะนบี สวิง 115 ความร;แู ละการปฏบิ ตั เิ กี่ยวกบั ธรรมชาตแิ ละจกั รวาล 118 โหราศาสตรO 118 การเสี่ยงทายของหาย 119 การใสยL าม 121 หมอดูของหาย (หมอดูตาเปxwยง) ความเช่ือเฉพาะถนิ่ 124 บูชาเฮียน (เวยี กขี้ถี่) จ้ำขา; วท่ิม 124 ตLอชะตา เอาขวัญสน่ั 125 127 128 128 130 130 133

สารบญั (ตIอ) หนา; 135 การเอาขวัญ 136 ความเช่ือและสิ่งที่นับถอื ของบ;านหว; ยแก;ว 137 การบะ และการแก;บะ 138 อาหารพื้นบ;าน 138 แกงอฮี วก 139 แกงผกั หวานใสLไขLมดแดง 141 ยำมะมวL งกบยLาง 142 แกงบอน 144 แกงหยวก 145 คัว่ ขนุน 147 แกงขี้เหลก็ 148 ค่วั มะละกอ 150 แกงหนLอไม; 151 ไขLปlาม 152 เอาะไกL 154 การแพทยพO ื้นบ;าน 154 ต;นบชู า (ต;นกระดูกไกLดำ) 157 การเลนL พื้นบ;าน กีฬาพนื้ บ;านและศลิ ปะการปอz งกันตัว 159 หมากแระ 160 ลูกชLวง 161 นางด;ง

สารบญั (ตIอ) นางควาย หนา; บทสรปุ 162 เอกสารอา; งอิง 163 167

สารบญั ภาพ หนา; 23 ภาพท่ี 1 ลำนำ้ คาน 27 ภาพที่ 2 หมูLบ;านหลังเขา 29 ภาพท่ี 3 แกLง (ลำธาร) บริเวณหมบูL ;านแกงL หว;า 30 ภาพที่ 4 ต;นโพธ์ิเสดจ็ 31 ภาพท่ี 5 แกงL (ลำธาร) บรเิ วณหมLูบ;านแกงL ไฮ 34 ภาพท่ี 6 บา; นปlาสัก 40 ภาพท่ี 7 คลองวงั น้ำไคร; บา; นไรวL ังเงิน 41 ภาพที่ 8 ลำหว; ยเซิม 52 ภาพที่ 9 การทำต;นผึ้ง 54 ภาพท่ี 10 ต;นผึ้ง 57 ภาพที่ 11 ขบวนแหLธงและประเพณีป*กธงสงกรานตO 62 ภาพที่ 12 ขบวนแหLกัณฑชO ชู ก 63 ภาพท่ี 13 ชูชกขาว ชชู กเหลือง (ชูชกผ)ี และชชู กปลอม 66 ภาพท่ี 14 งานสลากสากข;าว (สารทลาว) 67 ภาพท่ี 15 การอปุ สมบทหมLูของตำบลหนองกะท;าว 70 ภาพที่ 16 ขบวนแหLนาค 71 ภาพท่ี 17 นาคสวมชฎา 71 ภาพที่ 18 แลแหLนาค

สารบญั ภาพ (ตอI ) หนา; ภาพที่ 19 ศาลเจา; ต;น ศาลเจ;ากลาง และศาลเจ;านาง 85 ภาพที่ 20 เทยี นและยอดต;นบชู าท่ีใช;ประกอบพิธี ภาพที่ 21 พธิ เี ล้ียงปบlู า; นแกงL หวา; 87 ภาพท่ี 22 พธิ ีแหLนางแมว ภาพท่ี 23 หวดน่ึงข;าว 88 ภาพท่ี 24 หวดนง่ึ ขา; ว ภาพที่ 25 การสานเขิง 96 ภาพที่ 26 เขิง ภาพที่ 27 กวย 103 ภาพท่ี 28 เครื่องจกั ไม;ตอก 106 ภาพที่ 29 การตอกทองประดบั ชฎา 107 ภาพท่ี 30 ลายตอกทอง 107 ภาพท่ี 31 อุปกรณทO ใ่ี ชใ; นการแทงหยวก 108 ภาพท่ี 32 การนำหยวกกล;วยมาประกอบแลแหLนาค ภาพท่ี 33 พวงตาหรงั่ หรือพวงระย;า 109 ภาพที่ 34 ไม;คะนีบ 110 ภาพท่ี 35 สวงิ 111 ภาพท่ี 36 การทำนายของหายของตาเปยwx ง 113 ภาพที่ 37 การตLอชะตา 114 ภาพท่ี 38 แกงอีฮวก ภาพที่ 39 ยำมะมวL งกบยLาง 117 ภาพที่ 40 แกงหยวก 118 120 127 131 138 141 144

สารบญั ภาพ (ตอI ) หนา; 151 ภาพที่ 41 ไขLปาl ม 154 ภาพที่ 42 ตน; บูชา (กระดูกไกดL ำ) 163 ภาพที่ 43 แผนภูมแิ สดงข;อมูลมรดกภูมิป*ญญาวัฒนธรรม ตำบลหนองกะท;าว อำเภอนครไทย จังหวัดพษิ ณโุ ลก



บทนำ 1 มรดกภมู ปิ ญ* ญาทางวัฒนธรรม เป5นสิ่งท่สี บื ทอดกันต=อ ๆ มา เพอื่ ใหB มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว มนุษยFสามารถดำรงชีวิตอยู=ร=วมกันอย=างมีความสุข มรดกภูมิป*ญญาทาง วัฒนธรรมของแต=ละทBองถ่ินจะมีความแตกตา= งกันไปตามลักษณะภูมิศาสตรF เช=น ทรี่ าบ ที่สงู และกลม=ุ คนท่อี ยู=อาศัย เนอื่ งจากวัฒนธรรมเป5นเครื่องหมาย แสดงความเจริญงอกงามของกลุ=มชน ดังนั้นวัฒนธรรมจึงมีความสอดคลBอง และเกยี่ วพันกบั วถิ ีชีวิตของกลม=ุ คนนั้น ๆ ดงั ทีก่ รมส=งเสรมิ วัฒนธรรม (2559: 12) กล=าววา= วฒั นธรรมถือเปน5 เครอื่ งหล=อหลอมสมาชิกของสังคมใหเB กิดความ ผูกพัน สามัคคี และอบรมขัดเกลาใหBมีทัศนคติ ความเชื่อ และค=านิยมท่ี สอดคลBองกัน นอกจากนี้วัฒนธรรมยังเป5นสิ่งที่มิไดBหยุดนิ่งอยู=กับที่ หากแต= เปลี่ยนแปลงอยูต= ลอดเวลา ไปตามยุคสมัย ดังนั้นจึงกล=าวไดBว=าวัฒนธรรมจงึ ถูกถ=ายทอดสืบตอ= กันมาร=ุนต=อรุ=น เพ่อื คงคณุ คา= ความเป5นอตั ลักษณFพื้นถิ่นของ คนในทอB งถ่นิ น้นั สบื ไป พ้ืนท่ตี ำบลหนองกะท1าว ตำบลหนองกะทBาว ต้ังอย=ูในเขตอำเภอนครไทย จงั หวัดพิษณโุ ลก มี พื้นที่ประมาณ 252,953 ไร= หรือประมาณ 404.7 ตารางกิโลเมตร ตำบล หนองกะทาB ว ตั้งอยทู= ิศตะวันตกเฉียงใตขB องอำเภอนครไทย ห=างจากท่ีว=าการ อำเภอนครไทยประมาณ 7 กิโลเมตร และห=างจากอำเภอเมืองจังหวัด พิษณโุ ลก ประมาณ 92 กิโลเมตร มอี าณาเขตติดต=อกับพน้ื ที่ตำบลอนื่ ดงั นี้ ทิศเหนือ ติดต=อกับ ตำบลท=าสะแก อำเภอชาติตระการ, ตำบล บาB นพรBาว ตำบลนครไทย ทิศใตB ตดิ ตอ= กับ ตำบลหBวยเฮย้ี , ตำบลบBานแยง

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว ทศิ ตะวนั ออก ตดิ ตอ= กบั ตำบลเนนิ เพมิ่ ทิศตะวนั ตก ติดต=อกับ ตำบลแก=งโสภา และ ตำบลบBานกลาง อำเภอวังทอง ลักษณะภูมิประเทศโดยทั่วไปในเขตตำบลหนองกะทBาว เป5นที่ราบ สลับเนินเขามีที่ราบบBาง ตามบริเวณแนวริมลำน้ำแควนBอย และลำน้ำคาน ทางทศิ ใตBและตะวันตกลาดเทลงทางทศิ เหนือ ง่ึ เป5นท่ลี ุ=มติดแม=น้ำแควนBอย จดุ ทีส่ ูงทส่ี ดุ สูงจากระดับน้ำทะเล 5 5 เมตร พื้นที่ในตำบลสว= นใหญ=เป5นพ้ืนท่ี ในเขตปาสงวนแห=งชาติปาเขากระยาง และปาเนินเพิ่ม มีลักษณะเป5นปาไมB 2 เบญจพรรณและปาไมBเสื่อมโทรม อีกทั้งยังเป5นพื้นที่ปลูกปาขององคFการ อตุ สาหกรรมปาไมB และสวนสกั ทเี่ กษตรกรเขBารว= มโครงการของทางกรมปาไมB พ้นื ท่ปี าไมBท้ังหมด 1 3,925 ไร= แตอ= ยา= งไรกตามพ้ืนทีป่ าทย่ี ังคงสภาพสมบูรณF มีเหลือนBอย จะมีเฉพาะบริเวณที่เป5นภูเขาสูงแถบรอยต=ออาณาเขตบBานน้ำ ตากเท=านน้ั เขตปกครองของตำบลหนองกะทBาว ประกอบดBวยหมู=บBาน จำนวน 27 หมบ=ู Bาน คอื ทมี่ าภาพ : : . .. .

หมท=ู ่ี 1 บาB นนาโพธิ หมูท= ่ี 11 บBานแก=งไฮ หมท=ู ่ี 21 บBานน้ำด้ัน หมท=ู ่ี 2 บาB นนาจาน หมทู= ี่ 12 บBานโนนนาก=าม หมู=ท่ี 22 บBานเนนิ พลวง หมู=ที่ 3 บาB นหนองกะทาB ว หมท=ู ี่ 13 บาB นโนนมะเกลือ หมูท= ี่ 23 บาB นโพธิเจรญิ หมท=ู ่ี 4 บBานหนองกะทาB ว หม=ูที่ 14 บBานกลาง หมูท= ี่ 24 บาB นไรว= งั เงิน หมู=ที่ 5 บBานโนน หมู=ท่ี บBานนาหนอง หมู=ท่ี 15 บาB นปาสกั หมทู= ่ี 25 บBานหวB ยเ ิม หมท=ู ี่ 7 บาB นหลังเขา หมู=ที่ 1 บBานบางยาง หมท=ู ่ี 2 บBานโปงดินดำ หมทู= ่ี บาB นแก=งหวาB พฒั นา หมู=ที่ 27 บBานชายท=ุง หม=ูท่ี 9 บBานโนนตาโพน หมท=ู ่ี 10 บBานโพธเิ สดจ หมู=ท่ี 17 บBานนำ้ ตาก หมูท= ่ี 1 บาB นบง=ุ หม=ทู ่ี 19 บBานหBวยแกBว หมท=ู ่ี 20 บาB นเนนิ กลาง กวา ะ นหนง ือ ก าทางว น ตำบลหนองกะท1าว อำ อน ท งหว พ ลก เนื้อหาที่ปราก ในหนังสือเล=มนี้ คัดลอกมาจากส=วนหนึ่งของ 3 งานวจิ ัย เรื่อง การศึกษามรดกวัฒนธรรม ตำบลหนองกะทBาว อำเภอนครไทย จังหวดั พิษณโุ ลก ึ่งมผี Bูช=วยศาสตราจารยF ดร.ขวัญชนก นัยจรัญ เป5นหัวหนBา มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว โครงการวิจัย และเป5นความร=วมมือระหว=างนกั วิจัยของมหาวิทยาลยั ราชภั พิบูลสงคราม และนักวิจัยชุมชน ตำบลหนองกะทBาว เพื่อสืบคBนมรดกทาง วัฒนธรรมของตำบลหนองกะทBาว อำเภอนครไทย จังหวัดพิษณุโลก โดยใชB กระบวนการงานวิจัยเพ่ือทBองถ่ิน ( ) ใน การสืบคนB ขอB มลู เนอื้ หาท่นี ำเสนอในหนังสือเล=มนไี้ ดBผ=านการตรวจสอบขBอมูล จากผูBเชี่ยวชาญ นักวิจัย และเจBาของขBอมูล คือ ตัวแทนคนในชุมชน จำนวน

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว 12 คน เพื่อตรวจสอบความถูกตBองตามความเชื่อและแนวป ิบัติของคนใน ตำบลหนองกะทาB วแตล= ะกล=มุ หมบู= าB น เนื้อหาที่นำเสนอแบ=งออกเป5น ดBาน ตามกรอบการกำหนด ลักษณะมรดกภูมิปญ* ญาทางวัฒนธรรม ของคณะกรรมการส=งเสริมและรักษา มรดกภูมปิ ญ* ญาทางวัฒนธรรม กระทรวงวฒั นธรรม (2559 : 1 22) ดงั น้ี 1. วรรณกรรมพ้ืนบBานและภาษา วรรณกรรมพื้นบBานหมายความว=าเรื่องราวที่ถ=ายทอดอยู=ใน วิถีชีวิตชาวบBานดBวยวิธีการบอกเล=าเขียนเป5นลายลักษณFอักษรหรือเป5น 4 ภาพ แบ=งออกเป5น 7 ประเภท คือ นิทานพื้นบBาน ตำนานพื้นบBาน บทรBอง พนื้ บBาน บทสวดหรอื บทกล=าวในพิธีกรรม สำนวนภาษิต ปรศิ นาคำทาย และ ตำรา 2. ศิลปะการแสดง ศิลปะการแสดง หมายความว=า การแสดงดนตรี การขับรBอง การรำ การเตBน และละครที่แสดงเป5นเรื่องราวทั้งที่เป5นการแสดงตามขนบ แบบแผน หรือมีการประยุกตFเปลี่ยนแปลง การแสดงที่เกิดขึ้นนั้น เป5นการ แสดงสดตอ= หนBาผชBู ม และมีจดุ มง=ุ หมายเพอื่ ความงาม ความบนั เทงิ และ หรือ เป5นงานแสดงที่ก=อใหBเกิดการคิด วิพากษF นำสู=การพัฒนาและเปลี่ยนแปลง สังคม แบง= ออกเปน5 2 ประเภท คอื 1) ดนตรแี ละเพลงรBอง 2) นา ศิลปและ การละคร 3. แนวป ิบตั ิทางสังคม พิธีกรรม ประเพณี และเทศกาล แนวป บิ ัติทางสังคม พิธกี รรม ประเพณี และเทศกาล หมายความว=า การประพ ติป ิบัติและการกระทำกิจกรรมในแนวทาง เดียวกันของคนในชุมชนที่สืบทอดต=อกันมาบนหนทางของมงคลวิถี นำไปสู= สังคมแห=งสันติสขุ แสดงใหBเหนอัตลักษณFของชมุ ชนและชาติพันธุFน้ัน ๆ แบ=ง ออกเป5น 2 ประเภทคือ 1) มารยาท หมายความว=า การประพ ติป ิบัติที่

ดีงามต=อผอBู ื่น 2) ประเพณี หมายความว=า สง่ิ ท่ีนิยมถือประพ ติป ิบัติสืบกัน 5 มาจนเป5นแบบแผน ขนบธรรมเนียม หรือจารีตประเพณี ึ่งเกี่ยวกับศาสนา มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว เทศกาล วงจรชีวิต และการทำมาหากนิ 4. ความรแูB ละการป ิบัตเิ กีย่ วกบั ธรรมชาติและจักรวาล ความรูBและการป บิ ัตเิ กยี่ วกบั ธรรมชาตแิ ละจักรวาล หมายความว=า องคFความรูB วิธีการ ทักษะ ความเชื่อ แนวป ิบัติ และการ แสดงออก ที่เกิดจากการมีป ิสัมพันธFระหว=างคนกับสภาพแวดลBอมตาม ธรรมชาติ เพื่อการดำรงชีวิต แบ=งออกเป5น 5 ประเภท คือ 1) อาหารและ โภชนาการ 2) การแพทยแF ผนไทยและการแพทยพF ้ืนบBาน 3) โหราศาสตรFและ ดาราศาสตรF 4) การจดั การทรัพยากรธรรมชาติและสิง่ แวดลBอม 5) ชัยภมู ิและ การตงั้ ถิ่น าน 5. งานชา= ง มือดงั้ เดิม งานช=าง มือด้งั เดิม หมายความว=า งานท่ีสรBางสรรคFข้ึนจาก ภมู ปิ ญ* ญา ทักษะ มอื ชา= ง การเลอื กใชBวสั ดุ เครื่องมอื อุปกรณF และกลวิธีการ สรBางสรรคFที่แสดงถึงลักษณะเฉพาะ สะทBอนพัฒนาการทางสังคมและ วัฒนธรรมที่สืบทอดต=อกันมาแบ=งออกเป5น 9 ประเภท คือ 1) ผBาและ ผลติ ภัณ FจากผBา 2) เครือ่ งจกั สาน 3) เครื่องรัก 4) เครือ่ งปน* ดนิ เผา 5) เครื่อง โลหะ ) เครื่องไมB 7) เครื่องหนัง ) เครื่องประดับ และ 9) งานช=าง มือ ดงั้ เดมิ อื่น ๆ ท่ีไม=ไดBจดั อยูใ= น ประเภททก่ี ล=าวมา . การเล=นพ้นื บาB นกี าพ้ืนบาB นและศิลปะการตอ= สปูB องกันตวั การเล=นพนื้ บBานกี าพนื้ บาB นและศลิ ปะการตอ= สBูปองกันตวั หมายความว=า กิจกรรมทางกาย และการออกแรงเพ่ือจุดมุ=งหมายต=าง ๆ เช=น เพือ่ ความสนกุ สนานเพลิดเพลิน เพื่อชัยชนะ หรอื เพอ่ื การปองกนั ตวั มรี ปู แบบ และวิธีการเล=นตามลกั ษณะเฉพาะของทBองถนิ่ ทีป่ บิ ัติกนั อยู= และมีเอกลักษณF

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว สะทBอนวิถีไทย แบ=งออกเป5น 4 ประเภท คือ 1) การเล=นพื้นบBาน 2) เกม พื้นบาB น 3) กี าพน้ื บBาน และ4) ศลิ ปะการตอ= สปBู องกันตวั 6

7 มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว



ว ก พน้ื บา1 น วรรณกรรมพื้นบBานที่ปราก ในพื้นที่ตำบลหนองกะทBาว อำเภอ นครไทย จงั หวดั พษิ ณโุ ลก คอื นทิ านพ้นื บาB น เปน5 มุขปา ะทชี่ าวบBานเล=าสู=กัน รุ=นต=อรุ=น ตำนานพื้นบBาน เป5นที่มาของการตั้งสถานที่ หรือชื่อสถานท่ีต=าง ๆ ตามตำนานหรือประวัติศาสตรFทอB งที่ บทสวดประกอบพิธีกรรม และบทรBอง พื้นบBานที่พบ คือ เพลงกล=อมเดกที่มีการนำสัตวF ตBนไมB และธรรมชาติมา ประกอบเป5นบทขับกล=อม เพลงแห=นาค เป5นบทรBองเล=นในขณะแห=นาค มี ความหยาบโลนเพื่อความสนกุ สนานในพิธีกรรม ดังตอ= ไปนี้ 9 มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว นทานพื้นบา1 น 10 อลนอหล1า ครอบครัวของลุนกับหลBาอาศัยอยู=ในหมู=บBานแห=งหนึ่งใกลBสวน มะมว= ง ลุนกบั หลBาอาศยั อย=กู ับพ=อแม= ครอบครวั ของลุนกบั หลBามีอาชพี ทำสวน ผลไมB ทุก ๆ วันพอ= กับแม=กจะออกไปทำงานในสวนแลBวพาลุนกับหลBาไปดBวย เสมอ เม่อื เวลาผ=านมาหลายป ลุนกบั หลBากโตเปน5 สาวอายุ 1 19 ป อย=ูมาวัน หนึ่งลุน ึ่งเป5นพี่สาว กเขBาสวนไปช=วยพ=อแม=ทำงาน แลBวดBวยความเป5นสาว และสวยของลนุ มีพญางูราB ยตวั หน่งึ เหนลุนในสวน แลBวรสBู กึ ชอบและอยากไดB ลนุ มาเปน5 ภรรยา พญางูนั้นจึงไดBแปลงกายเป5นชาย หนุ=มรูปงามเป5นชาวบBานที่ทำสวน แลBวเดิน เขBามาในสวนของลุน ทงั้ สองกไดเB จอกนั และมี ความสัมพันธFกันมาเรื่อย ๆ จนเวลาผ=านไป หลายเดือน จึงไดBตกลงแตง= งานมาอย=ูดBวยกัน

ท่บี Bานของลนุ เมื่อลุนพาสามี (พญาง)ู มาอย=ดู Bวยระยะหน่งึ หลBาท่เี ป5นนอB งสาว 11 ของลุนคิดอยากมีครอบครัว มีสามีแบบพี่สาวบBาง จึงไดBบอกพ=อกับแม=ว=าตน อยากมคี รอบครัว อยากมีสามี พ=อกับแมก= คดิ ไม=ออกว=าจะหาสามีใหBลูกท่ีไหน มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว ไดB เพราะหมู=บBานที่อาศัยอยู=ไม=ค=อยมีผูBคนมาก อยู=ในปาสวน พ=อกับแม=จึง ตดั สนิ ใจเอ=ยปากขอรBองลนุ ว=า ขอใหBนBองสาวเป5นภรรยาอีกคนหนงึ่ ของสามีลุน ลุนเหนใจนBองสาวจึงยอมยกสามีใหBเป5นสามนี Bองสาวอีกคน หลBากับ พญางกู ไดBแต=งงานกัน และเม่อื ถงึ เวลาสง= ตวั หลBากับพญางเู ขBาเรือนหอ ลุนกับ พ=อแม=กนั่งทานขBาว และหลBากับพญางูกอยู=ในหBอง จ=ู ๆ หลBากรBองเสียงดัง ข้นึ มาว=า พ=อแมห= นูไม=ไหวแลBว พ=อกบั แมก= บอกวา= เออ..ขBาวใหม=ปลามันก อยา= งน้นั แหละ (พอ= กบั แม=และพี่สาวไมร= วBู =าพญางูกลายร=างคนเป5นงูและกำลัง จะกินหลBา เนื่องจากพญางูมีความเป5นสตั วรF าB ย และกำลังจะหมด ทธิในร=าง ของคนและตBองกลายร=างเป5นงูในท่ีสุด) หลBากรBองดังขึน้ อีกว=า พ=อแม=มันจะ ถงึ เอวหนแู ลวB พอ= กับแม=กบอกวา= เออ..ของใหมๆ= อะไรกสนุก ึ่งพอ= กับแม= และพี่สาวคิดว=านBองกำลังมีความสุข และเสียงของหลBากเงียบไป พ=อกับแม= และพี่สาวกเขาB นอนเม่อื ทานขBาวเสรจ วันรุ=งขึ้นเชBามาพ=อกับแม=กเรียกหลBากับสามีออกมาทานขBาว เรียก เป5นเวลานานกไม=มเี สียงตอบ จงึ ไดBเคาะประตกู เงยี บอยู= พอ= จงึ พังประตูเขBาไป และเหนงูเหลือมตัวใหญ=มากนอนอยู=ในหBอง ทั้งสามคนตกใจมาก พ=อกับแม= แทบชอก ลุนหานBองสาวและสามีทั่วหBองกไม=พบ พบเพียงงูเหลือมตัวใหญ= นอนทอB งโตอยูใ= นหBอง ลนุ สงสัยจงึ ตัดสนิ ใจผ=าทBองงู และไดพB บร=างของหลBาอยู= ในทBองงู ลุนและพ=อแม=ตกใจมากเสียใจมากที่หลBาเสียชีวิต และเสียใจที่สามี ของลนุ แทจB รงิ แลวB เป5นงูไม=ใชค= นอย=างท่ีคิด ลุนและพอ= กบั แม=ไดB ง* ศพของหลBา

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว ไวBในสวน และเผาร=างงูทิ้ง สุดทBายแลBวครอบครัวกเหลือกันอยู= 3 คนพ=อแม= และลนุ (บุญส=ง บญุ คมุB , สมั ภาษณF, 15 พ ษภาคม 25 0) ี้ ก นานมาแลBวมีครูบาตา (หลวงตา) กับเดกวัด ช่ือว=าขนั ตาปา อาศัยอยวู= ัดแห=งหนง่ึ ขนั ตาปาไดเB ล้ยี ง ไก=ไวBในวัดหลายโต มีอยู=มื้อหน่ึงครูบาตาออกไปเฮด ธรุ ะในหมบ=ู Bาน กะส่งั ขนั ตาปาใหเB าวัด ใหBคอยไล=ไก= 12 บใ= หBขึ้นไปขใ้ี สศ= าลาวัด พอครบู าตาหย=างไปลบั ตา ขนั ตาปากะนอนหลบั หลับ เพลนิ บไ= ดBไลไ= ก= จนมอื้ แลงครูบาตากลบั มาวัด เหนขีไ้ ข=เตมศาลาวดั ไปเบิด ครู บาตากะโมโหหลายเลยเอ้ินขันตาปามาว=า (ดุดา= ,ว=ากล=าว) แลBวกะสัง่ ไวBอีกใหม= ว=าม้ืออ่ืนออ่ี อกไปเฮดธรุ ะในหมบู= Bานอกี ใหม= ใหคB อยไล=ไก=อยา= ใหBไก=มาขี้ใส=ศาลา คนั วา= บนศาลามีข้ีไก=อาตมาอใิ หBเจBาเลยี กินใหเB บดิ มื้อต=อมา ครูบาตากะออกไปเฮดธุระใหม= ขันตาปากะออกอุบาย หลอกครบู าตา โดยการเอาน้ำออB ยมาหยอดไวBบนศาลาใหเB บงิ่ คือขไ้ี ก=โป พอครู บาตากลับมาวัดเหนขี้ไก=เตมศาลา กะเอิ้นใหBขันตาปาขึ้นมาบนศาลาวัด ใหB ขนั ตาปาเกบขไี้ ก=กิน ขนั ตาปากะเกบกินทีละกอง ละกอง จนอิเบดิ ครูบาตากะ แปลกใจ ว=าขันตาปาคือบ=เหมน คือกินเป5นตาแ =บแทBนBอ เลยถามขึ้นว=า ขันตาปาแ บ= บ= ขนั ตาปา าวตอบอย=างไว แ บ= จงั หลวงตา ทัง้ หอม หวาน ท้ังมัน เวBาไปขนั ตาปากะกินไป ครูบาตาเลยขอชมิ เบิง่ จักกอง พอไดBชิมกะเป5น สะทีข่ นั ตาปาเวBา ครูบาตาเวาB ขึน้ วา= ถาB ม้ือหนBาอาตมาออกไปทำธรุ ะใหม=บ=ตBอง ไลไ= ก=เดBอ ใหBมนั มาขี้ใส=ศาลาไวB อาตมาอิกลับมากินเอง

มื้อต=อมา ครูบาตากะออกไปใหม=คือเก=า ไดBทีขันตาปากะนอนหลับ 13 พอครูบาตากลับมากะ าวเอ้ินขันตาปาขึน้ ไปบนศาลาวัด เตรียมเกบขี้ไก=กนิ พอครูบาตากินกองแรกกลิ่นมันกะแปลกๆ คิดในใจ หยังบ=คือมื้อวาน กะ มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว เลยลองกินอีกใหม=กองหน่งึ ใหBขนั ตาปาชมิ เบ่งิ กะบ=ชิม เอาแต=หัวเราะคิกคักๆ ครบู าตากะเลยรBูวา= โดนหลอก กะเลยไล=ตขี นั ตาปาจนอBอมวดั ขันตาปากะวิ่ง หน.ี ...(จบ) นทิ านเร่ืองนี้ เลา= ใหเB ดก *งเพื่อความสนุกสนาน และใหขB Bอคิดว=าเป5น เดกไม=สมควรหลอกผูBใหญ= ไม=งั้นจะโดนทำโทษเหมือนขันตาปา (ปยะดา ออ= นสำล,ี สมั ภาษณ,F 20 กนั ยายน 25 0) อง ี่ ว มีสองเสี่ยวชวนกันเขBาปาไปหาของ ปา พากันเดินเขาB ไปในปาลกึ พอถึงเทีย่ งวนั ไดB เวลากนิ ขBาว คนหนึ่งห=อขBาวมาสว= นอีกคนหนึ่งบ= ไดหB =อขBาวมา คนที่บ=ไดBห=อขBาวมาไปลBางมือ คิดว=า เสี่ยวอใิ หBกนิ ขBาวนำ ตอนทนี่ ั่งลาB งมืออยหู= ้ัน คน ท่ีห=อขาB วมากะถามข้ึนวา= เส่ยี วโตลBางมือเฮดหยัง โตบไ= ดBหอ= ขBาวมาบ=แม=นติ คนทีไ่ มห= อ= ขBาวมากะ าวตอบไปว=า เฮาลาB งมอื สบู ยาเสี่ยวเอBย พอตอบเสรจ คนที่ห=อขBาวมากะตั้งหนBาตั้งตากินขBาวอย=างหิวโหย บ=ชวนเสี่ยวกินนำจักคำ พอกนิ อ่ิมหนงั ตากะเร่ิมหยอ= น สองเสย่ี วกะพากนั นอนหลับสวย(นอนกลางวัน) อย=ู ๆ ขณะทที่ ั้งสองหลบั สนทิ กะมีงเู หลือมยักษFเลื้อยมาฮัดตัวคนท่ีห=อขBาวมา

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว คนที่ห=อขBาวมากะฮBองใหBคนที่บ=ไดBห=อขBาวมาใหBช=วย เสี่ยวเอBย..ส=อยเฮาแด= งเู หลอื มอิกินเฮาแลBว คนท่บี ไ= ดBห=อขBาวมากะตอบกลบั ไปว=า เสย่ี วเอBย...เฮา ส=อยบ=ไดBเอาะเฮาบ=มแี ฮงเฮาบ=ไดBกินขBาวสวย แลBวงูเหลือมกะฮัดโตคนท่หี อ= ขาB วมาหั้นจนตายแลวB กะกลืนกิน (จบ) นิทานเรื่องน้ีสอนใหBรBวู า= ใหBเรารูBจักแบ=งป*นกัน พ่ึงพาอาศยั กัน และ ใหรB ูBจกั ชว= ยเหลือกัน (ปยะดา อ=อนสำลี, สัมภาษณF, 20 กันยายน 25 0) 14 กอง 1าวนอ1 า มีสองแม=ลูก อาศัยอยู=กระท=อมทBายหมู=บBาน มีอาชีพรับจBางทำนา มื้อหนึ่งลูกชายอี่ออกไปทำนาแต=เชBา แม=เลยบอกว=าเดียวสายๆ แม=อี่เอาขBาว เอาน้ำไปส=ง ลกู ชายกะออกไปรบั จBางไถนาแตเ= ชBามืด พอเวลาใกลเB ท่ียงกะรBูสึก หวิ มองไปกะยังบ=เหนแมม= าจกั เถีย่ ยง่ิ หวิ ย่ิงโมโห บน= ในใจคอยเบ่ิงเถอะแม=มา อี่วา= ใหB พอสกั พกั กะเหนแม= าวว่งิ เอาขBาวเอาน้ำมาใหB แตก= ระติบขBาวท่ีแม=เอา มาใหหB ้นั นBอย ดBวยความทโี่ มโหหวิ ลกู ชายกะวา= แม= เป5นหยังเอากระติบนBอยมา แทB เอามาเทา= น้มี นั ออิ ่มิ หยงั แมก= ะบอกไปว=ากระติบนBอยแต=แมย= ดั มาหลาย ถาB บ=อิ่มแม=อี่กับไปเอามาใหBอีก พอสิ้นสุดคำเวBาแม= ลูกชายกะว=าแม=เถียงเลยใชB แอกทีใ่ ชไB ถนา าดเขาB ทหี่ วั แม= แมก= ะสลบลง ลูกชายกนงั่ กนิ ขาB วจนอิ่ม พออิ่ม ขBาวในกระติบกยังเหลือ เหลียวกลับไปดูแม=ท่ีนอนสลบอยู=และลกุ ขึน้ ไปดูแต= แมน= ั้นไดสB ้นิ ใจตายแลวB (จบ) (ปยะดา ออ= นสำลี, สมั ภาษณF, 20 กนั ยายน 25 0)

บท ว ะกอบพ ี ำ ง้ ะกอบพ ี หนาง ว ประเพณีแห=นางแมวขอ น ตามความเชื่อของชาวบBานแก=งหวBา 15 (หมูท= ่ี ) ในการแห=นางแมว จะมคี ำเ ิง้ ท่พี รรณนาถึงความแหงB แลงB และขอใหB นตก ดงั น้ี มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว เ ิ้งอันนี้เผิ่นว=าเ ิ้งนางแมว ย=างเป5นแถวกะนางแมวย=างก=อน ไป ตามบอ= นกะตาม อกตาม อย ตามไปบ=ถอย กะขอ นขอ า เฮาคอยทา= ใหB น เทลงมา ตามประสาแมวโพงแมวเปา แมวดำกินปลาย=าง แมวด=างกินปลา แหงB น าแลงB กะขอ าขอ น ขอนำ้ มนตFกะรดหัวแมวบาB ง (ชาวบ'านก็สาด น้ำลงใส)2 เทลงมากะ นเทลงมา ทว= มไฮ=ท=วมนา ท=วมฮูปลาไหล ท=วมไมโB สงเสง หัวลBานชนกัน นเทลงมา ( ้ำ) (ใหม= กระเสียน, สัมภาษณF, 2 กรก าคม 25 0 และ สดุ ตา กระเสยี น, สมั ภาษณ,F 27 กันยายน 25 0)

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว ำกลาวกอน ล้ี ง บา1 น ง น ำ เจBาที่เจBาท=า เจBาปาเจBาดง เจBาโปงเจBาปูหินสามเสBาเจBาขุนหลวง ขุนน้ำภาค ขุนน้ำแควนBอย เจBาเขาวอม เจBาศาลเจBาไก=ต=อ พ=อขุนธนูทอง พอ= ขนุ บางกลางท=าว เจาB ฮักรกั คณุ บBานโปงนกรอB ง บาB นโปงดนิ ดำ สองถ้ำสอง าย วนั น้ี วันดี วันปใหม= ขาB วปลกู ลูกหลานมาพรอB มหนBาเพรยี งตา ขออัญเชิญ ลงมารับสกั การะเลย้ี งดู ปเู จBา เอย (เจรญิ โทจำปา, สัมภาษณF, 15 พ ษภาคม 25 0) 16

บท อ1 งพ้ืนบ1าน พลง หนาง ว นางแมวเอยB ขอ าขอ น ขอนำ้ มนตF รดหัวแมวบBาง ไม=ไดคB า= จาB ง ยมื แมวเขามา ใครไม=ใหปB ลา ขอใหหB นกู ัดขาB ว ใครไม=ใหBเหลBา ขอใหBขBาวตาย อย ใครไมใ= หอB อB ย ขอใหอB Bอยเป5นแมง ใครไม=ใหแB ตง ขอใหแB ตงคอคอด ใครไมใ= หBกอด ขอใหมB อดเจาะเรอื น เรอื นไหมBไ ตะเขขB ้นึ ไข= ยกั ข้ึนยักลง 17 เชิญองคFขBาวเขยี ว ชาB งงาเดียวเสดจขBาวลง (ใหม= กระเสยี น, สนม สบี ุญ, สมั ภาษณ,F 2 กรก าคม 25 0 มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว และสดุ ตา กระเสยี น, สัมภาษณF, 27 กันยายน 25 0)

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว พลง หนา เพลงท่ี 1 พอ= นาคเอย พอ= นาคจา...พ=อนาคไปวัด อยา= ไปนัดสีกา กลัว.. หลวงพ=อจะตี กลัว..หลวงพ่จี ะด=า ใหพB อ= นาค ง* คำนBองยา...เอย... เพลงที่ 1 พ=อนาคจาเดือนส่ดี อก า...เดอื นหBาดอกมะไ กไม=เปน5 ไร ดอก..เอย (ใหม= กระเสียน, สมั ภาษณF, 2 กรก าคม 25 0 และ สดุ ตา กระเสยี น, สัมภาษณF, 2 กรก าคม 25 0) 18 พลงกลอ ก เพลงท่ี 1 เพลงนอนเสยี เถิด นอนเสียเถิด..แมจ= ะกลอ= ม นอนละมอ= ม..แมจ= ะไกว... เพลงที่ 2 เพลงแมวโพรง แมวโพรงเอยB ...แมวโพรง ถาB ลูก..ไม=นอน...แมวโพรงจะมาเอาลูก ไป... เพลงที่ 3 เพลงตกุ แก ตกุ แกเอBย...แม=จะกล=อมลูกนอน..เอ...ถBาลกู ไมน= อน..ตุกแก..จะมา กินตับ เพลงที่ 4 เพลงกาเหว=า พอ= กาเหวา= ลายเอย.... ไข=ให.B ..แม=กา *ก แมก= ากหลงรัก เอย... นึกว=าลกู ในอุ...ทร.... คาบขาB วเอามาเผ่ือเอย... คาบเหย่อื มาปอน

ปกหางยงั ออ= นเอย... พง่ึ จะสอนบิน... จะพาลูกเทยี่ วหากิน เอย... ท่ีปากน้ำแม=คงคา..เอย.... ตนี หนึ่งกเหยยี บสาหร=ายเอย... ปากกไ .B ..เท่ยี วหาปลา กนิ กBุงกินกง้ั เอย... กินหอยและแมงดา กินแลวB กโผมาเอย.... เกาะตBนหวาB โพธิทอง...เอย (ตวิ ปานเกดิ , สัมภาษณ,F 27 กันยายน 25 0) 19 มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว ตำนานพืน้ บ1าน ตำนาน พอทอง ี พ พา 20 บBานหนองกะทBาว มีชื่อเดิม ว=า หนองสองเฒ=า เป5นหมู=บBาน เกา= แก=มีประวตั ิเล=าสืบมาว=า มีสองเฒ=า ตา ยาย (พอ= ทองศรี แมพ= มิ พา) อพยพ มาตั้งถิ่น านบริเวณบึงบBานพรBาว (ตำบลบBานพรBาวในป*จจุบัน) วันหนึ่ง ใน ดูน้ำหลาก มีกวางเผือกตัวหนึ่งว่ิง เขBามาในหมู=บาB น (เชอ่ื ว=ากวางเผือกคือ เทวดาที่แปลงกายลงมาลองใจมนุษยF วา= มศี ีลธรรมมากนBอยเพยี งใด) ชาวบาB นเหนกวางเผือกจึงช=วยกันไล=ล=าเม่ือจับ ไดกB า= กวาง แลวB แบง= เนอ้ื กันกินเป5นอาหารทั้งหม=ูบาB น มเี พียงสองตายายท่ีไม= ยอมกินเนอื้ กวาง หลังจากน้ันไมน= านไดBเกดิ พายุลมแรง นตกหนกั น้ำปาไหล มาท=วมหม=บู Bาน (ภาษาถ่นิ เรยี กวา= บึงลม= ) ชาวบาB นลมB ตายหมด เหลือสองตา ยายที่รอดชีวิต สองตายายจึงพากนั อพยพจากบBานบึงพรBาว มาตั้งถิ่น านอย=ู

บรเิ วณริมหนองน้ำใหญ= (บริเวณ หมู= 4 บBานหนองกะทาB ว ในป*จจบุ นั ) ่ึงเป5น 21 บริเวณที่มีความอุดมสมบูรณF ต=อมาชุมชนไดBขยายเป5นชุมชนใหญ=ขึ้น จัดต้ัง เปน5 หมู=บาB นช่อื บาB นหนองสองเฒา= งึ่ หมายถงึ หนองน้ำและสองตายายท่ี มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว เป5นผBตู ้งั รกรากเป5นคนแรกของหมู=บBาน ตอ= มาไดเB รียกช่ือเพี้ยนไปจากเดิมเป5น จากช่อื หนองสองเฒ=าเปลีย่ นเป5น หนองกะทBาว สำหรบั อนสุ าวรียFสองเฒ=า ตายาย ป*จจุบนั ตงั้ อย=ูบรเิ วณหนBาทท่ี ำการองคFการบริหารสว= นตำบลหนอง กะทBาว มคี วามเช่อื ว=าหากใครอยากมีลูกใหBไปบวงสรวงขอกับสองตายายกจะ ไดBลูกสมปรารถนา (บงั อร มาดี, สมั ภาษณF, 23 มถิ นุ ายน 25 0) ตำนาน ตน1 พ ตนB โพธิเสดจ เปน5 ตนB ไมปB ระจำ ตำบลหนองกะทBาว ต้งั อย=ูหม=ูที่ 10 มี ตำนานเล=าว=า มีเรือมาล=มกลางหนองน้ำ จากนั้นมีเหตุการณFประหลาดเกิดขึ้นใน หมู=บBาน คือ วันหนึ่งเกิดพายุลมแรง ทBอง า มืดครึ้ม เปน5 เวลาติดต=อกนั สามวัน ตากบั ยาย จึงบวงสรวงเทวดา ต=อมากมีตBนโพธิลอยมา ขึ้นมากลางแม=น้ำที่ไหลผ=านกลางหมู=บBาน บางตำนานเล=าวา= เกดิ พายลุ มแรง ทอB ง ามืด คร้มึ นตกหนกั เป5นเวลาสามวัน แลBวกมีตBน โพธิลอยลงมาจาก ามาอยู=ในพื้นที่ป*จจุบัน ชาวบBานจึงเรียกวา= ตBนโพธิเสดจ ริม *งแม=น้ำท้ังสองมีตBนมะขาม *งละตBน ค=ูกันอยู= ป*จจุบนั ตBนมะขามยังยืนตBนใหBเหนท้ังสองตBน เปน5 ตBนไมBคู=บBานคู=เมือง

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว หนองกะทBาว ทยี่ ังคงสภาพใหคB นร=ุนลูกรุ=นหลาน ไดBสืบตำนานกันต=อไป ส=วน ตBนโพธินั้นตาย และผุพัง ชาวบBานรุ=นหลังไดBปลูกตBนไมBทดแทน และมีการ ทำบญุ กลางบาB นบริเวณตBนโพธิเสดจเปน5 ประจำทุกป ในวนั ขึน้ 15 ค่ำ เดือน 5 (ก=อนสงกรานต)F เพ่ือเป5นการอนุรักษตF ำนานเก=าแก=ของบรรพบรุ ุษไวBสืบต=อไป มีอยู=ปหนึ่งชาวบBานไม=ไดBทำบุญกลางบBานจึงเกิดอาเพศ น าตกหนัก บBานเรือนเสียหาย ผูBคนลBมตายจำนวนมากผิดปกติ ชาวบBานจึงคิดว=าสาเหตุ น=าจะมาจากปนั้นไม=ไดBบวงสรวงตBนโพธิเสดจจึงทำใหBมีสิ่งไม=ดีเกิดขึ้นใน หมู=บาB น ดังนน้ั จึงตBองมีการบวงสรวงตBนโพธิทุกปก=อนวันสงกรานตF และก=อนท่ี 22 จะไปบวงสรวงอนุสาวรียFตายาย (พ=อทองศรี แม=พิมพา) (บังอร มาดี, สัมภาษณ,F 23 มิถุนายน 25 0 และสทุ น จันทรปF าน, สัมภาษณ,F 27 กันยายน 25 0) ตำนาน หน า า1 ปูหินสามเสBา คือ บรรพบุรุษในสมัยโบราณ ึ่งมีร=างกายใหญ=โต ขนาด ศอก เป5นผูBนำเอากBอนหินขนาดใหญ= 3 กBอน มาวางรองหมBอขนาด ใหญ=สำหรับหุงหาอาหารทีก่ ลางหมู=บาB น ทำใหBคนในหมู=บBานมีอาหารกิน ไม= อดตาย บางตำนานเลา= วา= บรเิ วณหนิ สามเสBาทห่ี มู=บBานโปงดินดำ เป5นสถานท่ีท่ี พระร=วงเสดจตามหาว=าวที่ขาดลอยลมมา และพระร=วงไดBหยุดพักบริเวณ ดังกล=าว ดินจึงกลายเป5นหินขนาดใหญ= 3 กBอนใหBพระร=วงนัง่ พัก จากตำนาน ทั้งสองนี้ทำใหBพื้นที่บริเวณหินสามเสBาเป5นที่ศักดิสิทธิ ชาวบBานจึงมาทำพิธี เลี้ยงปูกันบริเวณนี้ทุกป เรียกพิธีกรรมนี้ว=า การเลี้ยงปูหินสามเสBาชาวโปง ดินดำ (เจริญ โทจำปา, สัมภาษณF, 15 พ ษภาคม 25 0)

ตำนาน ะวตห บา1 น บา1 นนา พ มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว บBานนาโพธิ หมู=ที่ 1 ต.หนองกะทBาว อ.นครไทย จ.พิษณุโลก ตั้งขึ้นเมื่อป พ.ศ. 24 4 โดยประชากรยาB ยถิน่ านมาจากบBานถ้ำบาB นเหลือม เขตจังหวัดเลย เขตประเทศลาว เหตุทย่ี าB ยมาเน่ืองจากหมู=บBานดังกล=าวไดBเกิด โรคระบาดอยา= งรนุ แรง ในชว= งแรกอพยพมาประมาณ 2 ครัวเรือน มาตั้งอย=ู บรเิ วณลาดนกแตB (ทาB ยหมบ=ู าB นบBานโคก) ึ่งอยูท= างทศิ ตะวนั ออกของหม=ูบBาน ประมาณ 1 กิโลเมตร และชาวบBานไดBแต=งตั้ง นายหุมมี (ไม=ทราบนามสกุล) เป5นผBูนำหมู=บBาน อยก=ู ันมาประมาณ 2 ป กมผี ูอB พยพมาอย=ูในหมู=บBานเรื่อย ๆ ทำใหBประชากรเพมิ่ ข้ึน นายหมุ มี จงึ พาชาวบBานยBายมาอยูบ= รเิ วณใกลแB หล=งน้ำ คือลำน้ำคาน เนื่องจากบริเวณดังกล=าวมีน้ำใชBอุปโภคบริโภคอย=างเพียงพอ และไดตB ้งั ชอื่ หมบู= าB นว=า บBานนาโพธิ 23 ภาพที่ 1 ลำน้ำคาน สาเหตทุ ีต่ ัง้ ชอื่ บBานนาโพธิเนื่องจากทางทิศตะวันออกของหม=ูบBานมี ตBนโพธิขึ้นอยู=จำนวนมาก จึงไดBตั้งชื่อหมู=บBานว=า บBานนาโพธิจนถึงป*จจุบัน (ทองใส หมิ โสภา, สมั ภาษณ,F 2 มิถนุ ายน 25 0)

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว ตำนาน ะวตห บา1 น บา1 นนา าน บBานนาจาน หมู=ที่ 2 ต.หนองกะทBาว อ.นครไทย จ.พิษณุโลก เริ่ม กอ= ตงั้ หมูบ= าB นเม่ือป พ.ศ. 24 มพี ้ืนท่ีทัง้ หมด 7,0 3 ไร= ช=วงก=อต้ังหม=ูบBาน เริ่มแรกมีประชากรจำนวน 14 ครัวเรือน กลุ=มคนเหล=านี้ยBายถิ่น านมาจาก บBานถ้ำบBานเหลือม อ.ด=าน Bาย จ.เลย ึ่งขณะนั้นกำลังเกิดโรคระบาดอย=าง รุนแรง ชาวบBานจึงพากันเดินเทBาลัดเลาะภูเขามาเรื่อย ๆ จนกระทั่งมาถึง บริเวณน้บี Bานนาจานป*จจบุ ัน ่ึงเม่ือกอ= นภมู ปิ ระเทศเปน5 ปารก ทล่ี ม=ุ ใกลBแหล=ง น้ำ เหมาะต=อการทำมาหากินและตั้งหมู=บBาน ชาวบBานที่อพยพมาจึงพากัน 24 ตัดสนิ ใจต้ังรกรากอยบ=ู รเิ วณนีต้ ั้งแต=นนั้ เปน5 ตBนมา หรอื ประมาณกวา= 90 ป สว= นการเรียกชือ่ บBานนาจาน นน้ั มที ีม่ าจาก บรเิ วณทBองทุ=งนามี ตนB ทองกวาว ่งึ สมยั กอ= นเรียกกนั ว=า ตนB จาน ข้ึนอยจ=ู ำนวนมาก จงึ ไดBต้ังชื่อ หมู=บBานว=า บBานนาจาน มาจนถึงป*จจุบัน และป*จจุบันกยังคงมีตBนจานอยู= (วินิช บาลีใหญ=, สมั ภาษณF, 2 มิถุนายน 25 0) ตำนาน ะวตห บ1าน บ1านหนองกะทา1 ว บBานหนองกะทBาว มีประวัติเล=าสืบทอดกันมาว=ามีสองเฒ=า ตายาย คอื พอ= ทองศรี และแมพ= มิ พาไดBอพยพจากบBานพรBาวมาตั้งรกรากอาศัยอย=ูริม หนองน้ำ (บริเวณหม=ูที่ 4 บBานหนองกะทBาวป*จจุบัน) ต=อมามีผูBอพยพเขBามา อาศัยอยู=เพิ่มเติมมากขึ้นขยายเป5นชุมชนใหญ= จัดตั้งเป5นหมู=บBานเรียกว=า หนองสองเฒ=า โดยมคี วามหมายถึงชือ่ หนองน้ำและสองเฒา= ตายายท่ีเป5นผBู เขBามาตั้งรกรากเป5นครั้งแรกและชื่อหมู=บBานเพี้ยนไปจากเดิมเป5น หนองกะ ทาB ว ในปจ* จุบนั บBานหนองกะทBาวหมท=ู ี่ 3 ึ่งถอื ไดวB า= เป5นหม=ูบBานตBนกำเนิด

ของตำบลหนองกะทBาวป*จจุบัน (อบเชย พาอน=ุ ใจ สัมภาษณF, 2 กรก าคม 25 25 0) มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว ตำนาน ะวตห บ1าน บา1 นหนองกะทา1 ว บBานหนองกะทBาว แยกออกมาจากหมู=ที่ 3 เล=าสืบทอดกันมาว=ามี สองเฒ=าตายาย อาศัยอยู=ใกลBริมหนองน้ำ ในหมบ=ู าB นเลก ๆ เป5นพื้นท่ีที่มีความ อุดมสมบูรณF สองเฒ=าตายายอาศัยอยอ=ู ย=างมคี วามสุข มีลูกหลานเพมิ่ ขึ้น และ ทม่ี าของชื่อหมบู= Bานคือสองเฒ=าตายายมีไมเB ทBา เลยเรียกหมู=บBานน้ีว=า หนอง กราบเทBา เพื่อแสดงความกตัญ ูต=อสองตายายที่เป5นตBนกำเนิดของคน หนองกะทาB ว ต=อมากเรียกผิดเพ้ียนกันมาเป5นช่ือ หนองกะทBาว เวลาผ=าน มาหลายปกมีผูBคนอพยพเขBามาอาศัยอยู=เพิ่มมากขึ้น ขยายเป5นชุมชนใหญ= จัดตั้งเป5นหมู=บBาน หนองกะทBาว ในป*จจุบัน ต=อมากมีการเลือกผูBนำของ หมู=บBาน หมู=ที่ 4 บBานหนองกะทBาว คนแรก นายกรม มาดี คนที่สอง นาย แตBมกลิ่นเกตุ คนที่สาม นายเกษม พรมอ=อน และนายสำราญ บัวประทุม (ผูBใหญ=บBานคนป*จจุบัน) (สำราญ บัวประทุม, สัมภาษณF, 10 กรก าคม 25 0) ตำนาน ะวตห บา1 น บ1าน นน ประวัติความเป5นมาของบBานโนน บBานโนนเป5นชื่อเรยี กกันมาตาม ลักษณะที่ตั้งของหมู=บBาน ที่มีพื้นที่อยู=บนเนินสูง ภาษาถิ่นเรียก เนิน ว=า โนน จึงเรียกชื่อหมู=บBานว=า บBานโนน มีแนวเขตติดต=อกับหมู=ที่ 12, 13 ราษ รส=วนใหญ=จะประกอบอาชีพเกษตรกรรม ทำไร=ขBาวโพด นาขBาว สวน ผลไมB และสวนยางพารา ดBานผูBนำในหม=ูบBานคนแรก นายสนั่น ทิมศรี คนท่ี

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว สอง นายใบ กลิ่นเกตุ คนที่สาม นายลับ อิ่มชม คนที่สี่ นายลอย มาดี คนทีห่ าB นายแคBน บุญภกั ดี คนทีห่ ก นายสาคร เมอื งยม คนทเี่ จด นางสุภา รัตนF มาดี (ผูBใหญ=คนป*จจุบัน) (สุภารัตนF มาดี, สัมภาษณF, 2 มิถุนายน 25 0) ตำนาน ะวตห บ1าน บา1 นนาหนอง ประวัติความเป5นมา มีคนกลุ=มหนึ่ง ึ่งยBายมาจากตำบลกกกระทอน อำเภอด=าน Bาย จังหวดั เลย ่งึ มาตงั้ หมบู= าB นอย=ูดBวยกัน 10 ครอบครวั และไดB 26 ตง้ั ชื่อหมู=บาB นน้ีวา= บาB นนาหนอง เพราะมหี นองนำ้ อย=แู หง= หน่ึงท่นี ำ้ ไม=แหBง แลวB กมีชาวบBานไปทำนาที่หนองนั้น เลยตั้งชื่อหมู=บBานนี้ว=า บBานนาหนอง ึ่ง ป*จจบุ นั กยงั มีหนองนำ้ นีอ้ ย=ูและเป5นแหล=งอปุ โภคบริโภคของชาวบBานเชน= เดมิ บาB นนาหนองมผี Bูใหญ=บBานมาทั้งหมด 7 คน ดังน้ี คนที่ 1. นายหลBา จนั ทรคF ีรี 2.นายแพง วงษFอุปรี 3.นายกวม วงษFอปุ รี 4.นายคำอาB ย จันทรคF ีรี 5. นายกรี ทองหลBา .นายสมภาร สุขคำภา 7. คนปจ* จุบนั นายคำป*น วงั คีรี จำนวนหลังคาเรอื น มี 172 หลังคาเรอื น มีประชากร 20 คน มีพน้ื ท่ตี งั้ อย=ู ตำบลหนองกะทาB ว อำเภอนครไทย จังหวดั พิษณุโลก มเี นอ้ื ท่ี 325 ไร= เปน5 ท่ี ทำไร= 73 ไร= ที่นา 1010 ไร= (คำปน* วังครี ี, สมั ภาษณF, 1 มิถุนายน 25 0)

ตำนาน ะวตห บา1 น บา1 นหลง า ภาพท่ี 2 หม=ูบาB นหลังเขา 27 บาB นหลงั เขาเร่มิ มีผคูB นมาอาศัย ่งึ ไม=ทราบช่ือผูBมาตั้งรกรากที่แทBจริง มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว แต=ผูBคนส=วนใหญ=ยBายมาจากหล=มสัก จังหวัดเพชรบูรณF และอำเภอด=าน Bาย จงั หวัดเลย และมีผคูB นอาศัยอยจู= นถึงปจ* จุบนั จากคำบอกเล=าจากผูBเฒ=าผูBแก=ในหมู=บBานว=า บBานหลังเขาเดิม เรยี กว=าบBานหBวย ามุง โดยยดึ เอาลำน้ำหBวย ามงุ เป5นหลัก (สมัยก=อนการต้ัง รกรากเปน5 ทีอ่ ยอ=ู าศัยจะยดึ แม=น้ำเป5นหลัก) เนอ่ื งจากเป5นลำหBวยท่ีชาวบBานใชB ดื่มกิน และใชBในการทำเกษตรกรรม สมัยก=อนหลังเขาเป5นเพียงพ้ืนที่ปารก รBาง ไม=มีบBานคน เป5นเพียงทางผา= นที่พ=อคBาวัวควายสมัยก=อนใชBเป5นทางผ=าน และเป5นที่พัก เพื่อที่จะไปคBาขายต=างถิ่น เพราะบริเวณนี้เป5นเสBนทางผ=าน ระหว=างนครไทยไปพิษณุโลก จากการเกบขBอมูลชาวบBานเชื่อว=าใตBพื้นดิน บรเิ วณบBานหลังเขาเปน5 เมืองลับแลเก=า โดยเล=าวา= เมือ่ ผูBใหBขBอมลู อายุ 13 ป ไดB คุยกับพวกสูบ น เขาบอกว=าถBานอนอยู=ที่บริเวณหลังเขา แค=นอนตะแคงใน เวลากลางคนื กจะไดBยินเสยี ง เทาB ของชBาง มBา เสียงคน ดงั มาจากใตBพืน้ ดินเป5น เสียงกBองกังวาน หรือไดBยินเสียงมากับลม เพราะว=าใตBพื้นดนิ เปน5 เมอื งลับแล

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว เก=า ึ่งสมัยนั้นนายอำเภอจะขี่มBา ทหารเกณ Fบางคน หรือคนของรั ที่มี หนBาที่ใด ๆ กจะใชBมBาเป5นพาหนะ ดังนั้นเมื่อไดBยินเสียง เทBาของมBา พวก สูบ นกสามารถหลบหนีเขBาปาไดBทัน (พวกสูบ นพวกนี้เป5นนักเลงมาจาก ด=าน Bาย) นอกจากนภ้ี มู ิประเทศของบBานหลังเขายงั เป5นพน้ื ทีท่ ี่อย=ูหลังภูเขาที่ ชอื่ วา= ปาเขากระยาง สามารถมองเหนบริเวณนี้ไดBเมื่อขึ้นจากทางบBานทรัพยF ไพรวัลยF โดยมีเรื่องเล=าถึงเกี่ยวกับการสรBางทางขึ้นบBานหลังเขาจากบBาน ทรัพยFไพรวัลยFผ=านทางปาเขากระยางว=ามีการจารึกไวBที่กBอนหินว=า พัก จงกล ึ่งสมัยนั้นจงกลมาเป5นผูBแทนราษ ร ไดBจBางราษ รเป5นรายเบี้ยเปน5 28 เงินสตางคF เพื่อสรBางทางขึ้นเขากระยางแต=กสรBางไม=สำเรจ ทำใหBไม=มีทางขึน้ เขากเลยสลักชื่อไวBเป5นอนุสรณFว=า พักจงกล หมายถึงสรBางมาถึงบริเวณ กBอนหินนี้กหยุด ป*จจุบันกยังมหี ินสลักกBอนนี้อยู=แตต= อB งขึ้นมาทางทรัพยFไพร วัลยFจึงจะพบ (เวิน จันทรFแสน, สัมภาษณF, 4 มิถุนายน 25 0 และสุทน จนั ทรปF าน, สัมภาษณF, 27 กนั ยายน 25 0)

ตำนาน ะวตห บา1 น กงหวา1 ภาพท่ี 3 แกง= (ลำธาร) บรเิ วณหมบู= าB นแกง= หวาB 29 คร้งั นัน้ เม่ือสมัยก=อนมีกลม=ุ ชาวบBานอพยพครัวเรือนมาบุกเบิกก=อต้ัง มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว สรBางบBานเรือนที่หม=ูบBานโดยอาศัยลำธารแหล=งหนึ่งเอาไวใB ชปB ระโยชนFทวั่ ไป ที่ ลำธารแหล=งนั้นมีตBนหวBาใหญ=นBอยมากมาย มีอย=ูวันหน่ึงชาวบBานพากันหารือ เรื่องชื่อของหมู=บBานว=าจะตั้งชื่อหมู=บBานอะไรดี พากันคิดไปคิดมาตาเฒ=าคน หนง่ึ (ไม=ทราบช่อื ) ไดBพูดขน้ึ มาวา= หม=ูบBานของเราน้ีมีแต=ตนB หวBาและยงั มีลำธาร ทีใ่ สสะอาด ถBาอย=างนั้นเราต้ังชื่อน้ีหมู=น้ีว=า หมบ=ู Bานแกง= หวBา ดีไหม เพราะ เรยี กงา= ยดี มเี อกลักษณตF นB หวBาใหญข= ้ึน ลำธารหรือเรยี กตามภาษาชาวบBานว=า แก=ง ชาวบBานกต=างพากันเหนดBวยกับตาเฒ=าคนนั้น กเลยพากันเรียกชื่อ หมู=บBานนี้ว=า หมู=บBานแก=งหวBา มาจนถึงป*จจุบัน บริเวณพื้นที่ป*จจุบันใน บริเวณน้ไี ม=มีตนB หวBาแลวB เหลือเพยี งแคแ= ก=ง (ลำธาร) เท=านัน้ (สดุ ตา กระเสียน, สมั ภาษณ,F 24 พ ษภาคม 25 0)

มรดก ูภ ิม ัปญญาทางวัฒนธรรมตำบลหนองกะ ้ทาว ตำนาน ะวตห บา1 น บ1าน นนตา พน ประวัติหมู=บBานโนนตาโพน เมื่อสมัยก=อนเป5นเสBนทางเดินผ=าน ของ พ=อคBาวัว ควาย เดินทางเพื่อเอาวัวควาย ไปคBาขายที่ในเมืองพิษณุโลก กจะ ผ=านเสBนทางนี้ เมื่อเดินทางถึงบริเวณนี้พ=อคBามักจะนำวัว ควายไปพักไวB บนโนน (หรือเนินในภาษากลาง) เมื่อมีเหตุการณFที่ไม=ปกติ เช=น วัว ควาย พลดั หลง หรือสูญหาย กจะตีตะโพนใหBสัญญาณ เพอื่ จะไดชB =วยกันตามหา จึง เรียกกันวา= บBานโนนตาโพน (ณชั ชา แสงศริ ,ิ สัมภาษณF, 5 มถิ ุนายน 25 0) 30 ตำนาน ะวตห บา1 น บา1 น พ ภาพที่ 4 ตBนโพธเิ สดจ บBานโพธิเสดจ ตำบลหนองกะทBาว แยกออกมาจาก หมู=ที่ 3 บBาน หนองกะทBาว มีประชากรทั้งหมด 53 คน ชาย 312 คน หญิง 341 คน มี จำนวนครัวเรือนทั้งหมด 242 ครัวเรือน ประชากรส=วนใหญ=มีอาชีพ เกษตรกรรม มีวัด 1 แหง= และมีตBนโพธิ 1 ตBน ประจำหม=ูบาB น สาเหตุที่เรียกว=าบBานโพธิเสดจนั้น เนื่องจากกลางหมู=บBานมีตBนโพธิ เสดจ 1 ตBน เรียกว=าตBนโพธิเสดจ ที่มาจากตำนานการเกิดของตBนโพธิท่ี กล=าวถึง 2 ตำนาน คือ ตำนานแรกกล=าวว=ามีเรือมาล=มกลางแมน= ้ำทีไ่ หลผ=าน

กลางหมบ=ู Bาน แลวB เกดิ การอาเพศ น าตกอย=างหนัก 2 ตายาย คอื พ=อทองศรี แม=พิมพาจงึ บวงสรวงต=อเทวดา กเกิดปราก การณตF Bนโพธิลอยข้ึนมากลางน้ำ อีกตำนานเล=าว=าเกิดปราก การณF น าตกยาวนาน 3 วัน 3 คืน แลBวเกิดมี ตBนโพธิลอยลงมาจาก า จึงเรียกว=าโพธิเสดจ คือ ตBนโพธิเสดจลงมาจาก า ดงั นน้ั จงึ ตงั้ ชื่อหม=ูบาB นว=า บาB นโพธเิ สดจ (พงษFศักดิ ปานเกิด, สัมภาษณF, 5 มิถนุ ายน 25 0) ตำนาน ะวตห บา1 น บ1าน กง ภาพท่ี 5 แก=ง (ลำธาร) บรเิ วณหม=ูบาB นแก=งไฮ 31 บBานแก=งไฮเดิมมีที่ตั้งอยู=ห=างจากที่ตั้งป*จจุบันไปทางทิศตะวันตก มรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมตำบลหนองกะทา้ ว ประมาณ 1 กิโลเมตรมรี าษ รยBายมาอย=เู มื่อประมาณป พ.ศ. 249 มีจำนวน 7 หลังคาเรือน สถานที่ตั้งของหมูบ= าB นนั้นมี ตBนไทร ขนาดใหญ=ขึน้ อยูก= ลาง หมู=บBานและมีแหลง= น้ำธรรมชาติ ึ่งชาวบBานใชBน้ำเพื่อการอุปโภคบริโภค แต= ภาษาทBองถิ่นของชาวบBานเรียกว=า แกง= อยูบ= รเิ วณเดียวกันกับ ตBนไทรใหญ= ภาษาทอB งถิ่นเรียกว=า ตนB ไฮ ชาวบBานกเลยเอาสองชื่อนี้มารวมกันเลยเรียกจนติดปากว=า บBาน แก=งไฮ จนถึงป*จจุบัน แต=ในป*จจุบันพื้นที่บริเวณนี้ไม=มีตBนไทรแลBวเหลืออยู=