พระสงฆ์กับการพัฒนาชุมชนตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง

ทป่ี รึกษา ท่ปี รกึ ษา ๑. พระครูกิตตคิ โุ ณภาส ที่ปรกึ ษา ๒. พระครูธรรธรศิริวัฒน? สริวฑฒฺ โน, ผศ.ดร. ที่ปรึกษา ๓. พระครูวุฒธิ รรมบณั ฑติ , รศ.ดร. ท่ปี รกึ ษา ๔. ผูชI Kวยศาสตราจารย? สุพมลิ ศรศักดา ที่ปรึกษา ๕. ผชูI วK ยศาสตราจารย? ดร.บรรยวัทย? ฝางคำ ผู-เขยี น อาจารยป? ระจำหลกั สตู ร สงั คม ๑. พระใบฎีกาสุพจน? ตปสโี ล, ผศ.ดร. ศกึ ษา กองบรรณาธิการ ปทW ี่พมิ พ? ปW พ.ศ. ๒๕๖๕ จำนวน ๕๐๐ เลKม สนับสนุนจัดพมิ พ?โดย มหาวทิ ยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย วิทยาเขตอุบลราชธานี ปก/รปู เลKม พระใบฎกี าสพุ จน? ตปสโี ล,ผศ.ดร. พิมพ?ท่ี วทิ ยาการพิมพ? ISB



ก คำนำ หนังสือ พระสงฆ. : บทบาทการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อพัฒนาชุมชนอยCางยั่งยืน ซึ่งไดH สังเคราะห.จากงานวิจัยเรื่อง “บทบาทการมีสCวนรCวมขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงของพระสงฆ.ภาคะวัน ออกเฉียงเหนือ” และงานวิจัยเรื่อง “การพัฒนาชุมชนที่ยั่งยืน : การเชื่อมโยง ชุมชนเศรษฐกิจพอเพียง และหมูCบHานรักษาศีล ๕ ในจังหวัดอุบลราชธานี ศรีสะเกษ บุรีรัมย. และสุรินทร.” ซึ่งไดHรับการสนับสนุน จากสถาบันวิจัยพุทธศาสตร. มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย ซึ่งมีจุดประสงค.สังเคราะห. งานวิจัยพัฒนาเปYนงานวิชาการที่ใหHนิสิต นักศึกษาสามารถนำไปประกอบการศึกษา และนำไปสูCการศึกษา คHนควHาดHานการสCงเสริมบทบาทพระสงฆ.ในการพัฒนาชุมชน นอกจากนั้นจะเปYนการสรHางความเขHาใจที่มี ความเกี่ยวขHองกับปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพยี ง ใหสH ามารถประยุกตใ. ชHอยาC งเปนY รปู ธรรมตCอไป ขอขอบคุณผูHทรงคุณวุฒิที่ขHอเสนอแนะ และผูHใหHขHอมูลทุกทCานที่ใหHความคิดเห็นที่เปYนประโยชน. จนงานสำเร็จลุลCวงไปดHวยดีและหวังวCาจะไดHรับขHอมูลเพิ่มเติมจากทCานผูHรูHเพื่อจะนำมาพัฒนาปรับปรุง หนงั สอื ใหHมคี วามสมบูรณ.ย่งิ ขน้ึ ตอC ไป พระใบฎีกาสุพจน. ตปสโี ล, ผศ.ดร



ข สารบญั คำนำ หน*า สารบญั ก สารบัญภาพ ข บทท่ี ๑ พระพุทธศาสนากับการพฒั นาสงั คมไทย จ ๑ บ&าน วัด ราชการ (บวร) สานสัมพนั ธเ4 พอื่ พฒั นาชมุ ชน ๒ หลกั พทุ ธธรรมกบั ปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพยี ง ๖ การดำเนินชวี ิตวถิ พี ุทธ ๑๐ แนวทางการแก&ปญK หาชมุ ชนด&วยหลักอรยิ สจั ๔ ๑๔ พระสงฆ4กบั ความเข&าใจเกีย่ วกับปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพียง ๑๖ บทท่ี ๒ พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธเิ บศร มหาภูมพิ ลอดลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพติ ร ๒๓ กับปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพียง โครงการพัฒนาประเทศตามแนวพระราชดำริ ๒๓ พระราชดำรเิ ก่ยี วกับปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพียง ๒๖ การปฏิบตั ติ นตามแนวเศรษฐกจิ พอเพียง ๒๘ ศาสตร4พระราชา “โคกหนองนาโมเดล” ๓๑ การสงZ เสริมแนวคิดวถิ พี อเพยี งสZชู ุมชน ๓๗ บทท่ี ๓ วดั : ทุนทางสังคมทสี่ ำคญั ของชุมชน ๔๑ ความเปน] มาของวัดในพระพทุ ธศาสนา ๔๑ การพัฒนาวดั ดว& ยวิถเี ศรษฐกจิ พอเพียง ๔๕ แนวคดิ การสงZ เสรมิ วดั เพอื่ เผยแพรปZ รัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ๔๗ บทบาทของวัดกบั การพฒั นาชุมชน ๕๔ บทสังเคราะห4จากงานวจิ ัย ๕๘ บทที่ ๔ พระสงฆกT บั การพัฒนาชุมชนด*วยหลกั เศรษฐกจิ พอเพียง ๖๑ แนวคดิ สZงเสริมบทบาทพระสงฆ4กับการพัฒนาชมุ ชน ๖๑

ค หน*า ๖๓ สารบญั (ตVอ) ๖๕ ๖๙ พระสงฆ4คือท่พี ึ่งของประชาชน ๗๐ ภาระและบทบาทของพระสงฆท4 ่มี ตี Zอสงั คมไทย พระสงฆ4กบั การมสี ZวนรZวมขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง ๗๓ บทบาทพระสงฆก4 ับการตัง้ กองทนุ สัจจะออมทรัพย4 ๗๓ บทท่ี ๕ พระครพู ิพิธประชานาถ (หลวงพอV นาน สทุ ธสโี ล) ผนู* ำหลักธรรมประยกุ ตT ๗๖ กับวิถีเกษตรอินทรียT ๗๙ แรงบนั ดาลใจในการทำงานพฒั นาชุมชน ๘๐ กจิ กรรมและผลงานการพฒั นาชมุ ชน กอZ ตง้ั มูลนธิ ิพิพิธประชานาถเพอ่ื พัฒนาชุมชน ๘๕ เกียรติคุณท่ไี ด&รบั ๘๕ ๘๘ บทที่ ๖ กรณีศกึ ษาวดั พฒั นาตามแนวทางเศรษฐกจิ พอเพียง ๙๐ โรงเรยี นวดั ศรแี สงธรรม (โรงเรยี นกนิ แดด) ๙๙ วดั นาอดุ มวราราม ศนู ย4พุทธธรรมสมเด็จพระมหาธรี าจารย4 ๑๐๗ พระครศู ภุ กิจมงคล ๑๐๗ ๑๐๙ บทที่ ๗ พระสงฆกT บั รปู แบบการพฒั นาชมุ ชน ๑๑๔ บทบาทของพระสงฆท4 ป่ี ระชาชนคาดหวงั ๑๑๘ ปจK จัยเสรมิ พระสงฆเ4 พอ่ื ขบั เคลือ่ นเศรษฐกจิ พอเพียงให&ประสบผลสำเรจ็ ๑๒๒ ผสานวถิ ีชีวติ เชงิ พทุ ธในชมุ ชนเศรษฐกจิ พอเพียง กลุมZ เครอื ขาZ ยพระสงฆ4เพ่อื การพฒั นาสงั คม ๑๒๗ การบูรณาการชมุ ชนเศรษฐกิจพอเพียงกับหมูZบ&านรกั ษาศลี ๕ ๑๒๘ ๑๓๑ บทท่ี ๘ การพฒั นาชุมชนทีย่ ั่งยืนเชงิ พุทธ แนวคิดการพัฒนาชมุ ชนทย่ี ่ังยืน ประเภทของการพฒั นาแบบยัง่ ยืน

สารบญั (ตVอ) ง เศรษฐกิจพอเพียงกบั การพัฒนาชุมชนท่ียงั่ ยนื หน*า แนวคิดการบรู ณาการเพอื่ พฒั นาชมุ ชนทีย่ ่งั ยืน ๑๓๓ ทนุ ชมุ ชนกบั การพัฒนาท่ียงั่ ยืน ๑๓๕ ๑๓๙ บทท่ี ๙ นวัตวิถีชมุ ชนเศรษฐกจิ พอเพียง ความเป]นมาของโครงการหมZูบ&านรกั ษาศลี ๕ ๑๔๗ แนวทางการพัฒนาชุมชนด&วยหลกั การของโครงการหมูบZ า& นรักษาศลี ๕ ๑๔๗ การเช่ือมโยงหมูบZ า& นรักษาศีล ๕ สชZู มุ ชนเศรษฐกจิ พอเพยี ง ๑๕๑ นวตั วถิ ดี ว& ยผสานแนวคดิ ชีวิตพอเพียงกับโครงการหมูZบา& นศีล ๕ ๑๕๕ การพฒั นาชมุ ชนพอเพียงคือการพัฒนา “คน”ทีย่ ง่ั ยนื ๑๕๙ ๑๖๔ บทสรปุ บรรณานกุ รม ๑๗๑ ประวตั ผิ เ*ู ขียน ๑๘๑ ๑๘๕



จ สารบัญภาพ ภาพประกอบท่ี แนวทางหลักการดำเนนิ ชวี ิตวถิ พี ทุ ธ หนา3 ภาพท่ี ๑ ๑๑ ภาพที่ ๒ มรรคมอี งค* ๘ (อริยมรรค) ๑๕ ภาพท่ี ๓ แสดงนนั้ ตอนการเกดิ ดินเปรี้ยวในบริเวณป@าพรุและที่ราบต่ำขอบพรุ ใน ๒๔ ทIองท่ีจังหวัดนราธวิ าส ภาพที่ ๔ สรปุ ความหมายปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพยี ง ๒๙ ภาพที่ ๕ โคก-หนอง–นา โมเดล ๓๒ ภาพท่ี ๖ ทฤษฎีบนั ได ๙ ขั้นสูค\\ วามพอเพยี ง ๓๔ ภาพท่ี ๗ หลวงพอ\\ นาน สุทธสโี ล กำลงั อธบิ ายแนวทางการทำงานใหกI ับผIูเขียน ๗๕ ภาพที่ ๘ รIานคาI ชมุ ชนบIานท\\าสวา\\ ง ท่จี ัดแสดงสินคาI และผลติ ภณั ฑ* เกษตรอนิ ทรีย* ๗๙ และผาI ไหทอมอื ภาพที่ ๙ การใชปI ระตูวดั ศรแี สงธรรม ตดิ ตั้งแผงโซลาเซลล* ๘๗ ภาพท่ี ๑๐ รถไฟฟาe พลังงานแสงอาทิตย* พรIอมไฟฉายและแท\\นชารจ* มือถอื ๘๗ ภาพที่ ๑๑ พพิ ธิ ภณั ฑ*ชมุ ชนนาอุดม–โนนหนองหอ ๘๙ ภาพที่ ๑๒ ศนู ย*ฯ จัดสรรพ้ืนทีเ่ ปhนกักเก็บนำ้ ไวใI ชหI นIาแลงI สำหรบั วัดและชมุ ชน ๙๒ ภาพท่ี ๑๓ พระสงฆ* ประชาชนในชุมชนร\\วมประชมุ เพอื่ พัฒนากิจกรรมของศูนย*ฯ ๙๒ ภาพท่ี ๑๔ ส\\งเสรมิ ผลผลิตสมาชกิ จำหนา\\ ยในหาI งสรรพสนิ คIา จงั หวัดอุบลราชธานี ๙๔ ภาพท่ี ๑๕ พระครูศุภกจิ มงคล เจIาอาวาสวดั โนนมะเขอื อำเภอกดุ ขาI วปeุน จังหวัด ๑๐๐ อบุ ลราชธานี ภาพท่ี ๑๖ ผลงานพระครูศภุ กจิ มงคล ๑๐๑ ภาพที่ ๑๗ ผลงานพฒั นาของพระครูศภุ กิจมงคล ๑๐๒ ภาพที่ ๑๘ ผลงานพระครูศภุ กจิ มงคล ๑๐๓ ภาพที่ ๑๙ ผลงานพระครูศุภกิจมงคล ๑๐๔ ภาพที่ ๒๐ รปู แบบการมสี ว\\ นรว\\ มระดบั ท่ี ๑ “ร\\วมคิด” ๑๑๐ ภาพที่ ๒๑ รปู แบบการมีสว\\ นรว\\ ม “ร\\วมทำ” ๑๑๑ ภาพที่ ๒๒ รูปแบบการมสี ว\\ นรว\\ ม “ร\\วมแรง ร\\วมใจ” ๑๑๒ ภาพท่ี ๒๓ รปู แบบการเชอื่ มโยงดวI ย “บ-ว-ร” ๑๑๓ ภาพที่ ๒๔ การเชื่อมโยงหลกั พทุ ธธรรมกับเศรษฐกจิ พอเพยี ง ๑๑๖

ฉ สารบัญภาพ (ต@อ) ภาพประกอบท่ี หน3า ภาพท่ี ๒๕ การจดั กจิ กรรมเย่ียมเยยี นของสมาชกิ กล\\มุ รกั ษ*นางรอง สเี ขยี วยั่งยืน บIานตา ๑๒๒ ไก\\พลวง ต.หนองกง อ.นางรอง จ.บุรรี มั ย* ภาพที่ ๒๖ วัตถุประสงคข* องโครงการหมบู\\ Iานรักษาศลี ๕ ๑๒๔ ภาพท่ี ๒๗ แนวทางการบรู ณาการเพ่อื การพฒั นาที่ยัง่ ยนื ๑๓๘ ภาพท่ี ๒๘ ทุนชมุ ชนทีเ่ ปนh ปqจจัยหลกั ในการพฒั นาชุมชนทยี่ งั่ ยืน ๑๔๑ ภาพที่ ๒๙ ข้นั ตอนสู\\ความสำเรจ็ โครงการหม\\ูบาI นรักษาศีล ๕ ๑๕๖ ภาพที่ ๓๐ ตราสญั ลักษณข* องโครงการหมู\\บIานรกั ษาศลี ๕ ๑๕๖ ภาพที่ ๓๑ รปู แบบบรู ณาการ “หมบ\\ู Iานรกั ษาศีล ๕ ดวI ยแนวคดิ ชวี ติ พอเพียง” ๑๖๑ ภาพที่ ๓๒ ระดับความสำเรจ็ ในการพฒั นาวดั ตามปรชั ญาของเศรษฐกิจพอเพยี ง ๑๗๕

บทที่ ๑ พระพทุ ธศาสนากับการพฒั นาสังคมไทย ในสมัยโบราณสังคมไทยถือว5าพระสงฆ9เป<นส5วนหนึ่งของสถาบันหลักของชาติ คือ สถาบัน พระพุทธศาสนาซึ่งไดKรับการยอมรับและศรัทธาจากประชาชนคนไทยมาโดยตลอด ทั้งนี้เพราะพระสงฆ9 เป<นผูKที่มีบทบาทต5อวิถีการดำรงชีวิตของชาวบKาน หากเรามองยKอนกลับไปในอดีตจะพบว5าชาวบKานเม่ือ ประสบปSญหาหรือเกิดความทุกข9รKอนใด ไม5ว5าจะเป<นทางกายหรือทางจิตใจ (พระพรหมคุณา ภรณ9,๒๕๕๔,น.๒๓) ก็จะพากันไปวัดพบพระสงฆ9เพื่อขอคำปรึกษาและระบายความทุกข9 หนKาที่บทบาท ของพระสงฆ9ในส5วนนี้สามารถช5วยเหลือชาวบKานไดKแทบทุกอย5าง วัดและพระสงฆ9ในอดีตจึงเปรียบเสมือนผูK ที่เป<นทั้งครูสอนหนังสือ อบรมศีลธรรม สอนการประกอบวิชาชีพ รักษาชาวบKานที่เจ็บป`วยไม5สบาย ประนีประนอมความใหKกับชาวบKานที่เกิดกรณีพิพาทกัน สงเคราะห9คนชรา และเด็กกำพรKาที่ไม5มีใครเลี้ยงดู และอีกมากมาย นอกจากนั้นยังทำหนKาที่เป<นนักวิชาการเกษตร ที่คอยใหKคำแนะนำเกี่ยวกับการปลูกพืช และเลี้ยงสัตว9 รวมทั้งฝbกวิชาชีพต5าง ๆ ใหKกับชาวบKานภาระหนKาที่เหล5านี้แมKจะไม5ปรากฏในพุทธบัญญัติ โดยตรงแต5ก็มีความสำคัญในการช5วยเหลือชาวบKานและชุมชนที่พระสงฆ9ไดKทำหนKาที่ตลอดระยะเวลาอัน ยาวนานในสงั คมไทย จากวิกฤตการณ9ต5าง ๆ ทางเศรษฐกิจและสังคมที่ผ5านมาในสังคมโลกเป<นเหตุปSจจัยนำไปสู5ความ เปลี่ยนแปลงวิถีชีวิตของประชาชนไทย โดยเฉพาะวิกฤติไวรัสโควิด ๑๙ ถือเป<นบทเรียนอันล้ำค5าที่ชาวไทย ทุกคนควรทำความเขKาใจ ศึกษาสืบเสาะหาสาเหตุแห5งปSญหานั้น ๆ แลKวดำเนินการหาวิธีแกKไขปSญหาตาม หลักอริยสัจ ๔ ไดKแก5 ทุกข9 สมุทัย นิโรธ มรรค โดยมุ5งแกKปSญหาที่สาเหตุแห5งทุกข9ไดKแก5 ตัณหา กล5าวคือ ความทะยานอยากหรือความตKองการที่ไม5รูKจักพอของมนุษย9 เพราะหากบรรเทาหรือหยุดอำนาจของตัณหา ภายในบคุ คล เสียไดKก็สามารถแกKไข ปSญหาทั้งมวลของมนุษย9ไดK ซึ่งจำเป<นตKองใชKมรรควิธี คือ ปรัชญาของ เศรษฐกิจพอเพียงซึ่งเป<นแนวคิดเศรษฐกิจที่อยู5บนฐานของความรKู และคุณธรรมตามหลักพระพุทธศาสนา มาเปน< เคร่อื งขบั เคลอ่ื นเศรษฐกิจพอเพียง ประเด็นสำคัญคือ แนวคิดเศรษฐกิจพอเพียงเป<นแนวคิดที่เกิดจากพระราชประสงค9ของ พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศรมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรที่ทรงมุ5งหวังใหK สังคมไทยเป<นสังคมที่พึ่งตนเองไดK โดยพระองค9ไดKทรงมีพระราชกระแสรับสั่งอย5างต5อเนื่องตั้งแต5 พ.ศ. ๒๕๑๖ พระองค9ไดKทรงปฏิบัติพระองค9เป<นแบบอย5างในแนวทางของความพอเพียงอย5างต5อเนื่อง ต5อมา ทรงมีพระราชดำริเกี่ยวกับ “ทฤษฎีใหม5” เพื่อส5งเสริมใหKพสกนิกรในภาคเกษตรประสบผลสำเร็จในการ ดำเนินชีวิตที่พอเพียง ในระยะแรกภาครัฐยังไม5ไดKใหKความสนใจส5งเสริมแนวพระราชดำริอย5างจริงจังมาก นกั จนกระทั่งเมื่อปn พ.ศ. ๒๕๔๐ เกิดปญS หาภาวะวกิ ฤติทางเศรษฐกจิ ทำใหK แนวคิดเรื่องเศรษฐกิจพอเพียง ไดKรบั ความสนใจ รัฐบาลจงึ ไดสK ง5 เสรมิ กจิ กรรมโครงการตา5 ง ๆ ทีเ่ กี่ยวกับเศรษฐกจิ พอเพยี งอย5างเปน<

๒ รปู ธรรมมากขน้ึ ปSจจุบันปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเติบโตและขยายผลออกไป ช5วยใหKสังคมไทยจากภาวะท่ี เป<นปSญหา จนสามารถดำรงอยู5ในสังคมไทยไดKอย5างมั่นคงและเป<นที่ยอมรับของสังคมโลก เพราะเป<น แนวคิดที่ไดKอาศัยพื้นฐานจากวิถีชีวิตดั้งเดิมของคนไทยผสานแนวธรรมคำสอนในทางพระพุทธศาสนามา เป<นแกนสำคัญคือทางสายกลาง และความสันโดษ ซึ่งเป<นที่มาของคำว5า ความพอเพียง อันหมายถึง “ความพอประมาณ ความมีเหตุผล รวมถึงความจำเป<นที่จะตKองมีระบบภูมิคุKมกันในตัวที่ดีพอสมควรต5อ การมีผลกระทบใด อันเกิดจากการเปลี่ยนแปลงทั้งภายนอกและภายในโดยอาศัยความรอบรูK ความ รอบคอบ และความ ระมัดระวังอย5างยิ่งในการนำวิชาการต5าง ๆ มาใหKในการวางแผนและการดำเนินการ ทุกขั้นตอน” ในขณะเดียวกันจะตKองเสริมสรKางพื้นฐานจิตใจของคนในชาติใหKมีสำนึกในคุณธรรมความ ซอ่ื สัตยส9 จุ ริตและใหKมีความรอบรทูK ี่ เหมาะสมดำเนินชีวิตดKวยความอดทน ความเพียร มีสติปSญญา และความรอบคอบ เพื่อใหKสมดุล และพรKอมต5อการรองรับการเปลี่ยนแปลงอย5างรวดเร็วและกวKางขวาง ทั้งดKานวัตถุ สังคม สิ่งแวดลKอม และ วัฒนธรรมจากโลกภายนอกไดKเป<นอย5างดี ซึ่งจะทำใหKบรรลุเปqาหมายคือศักยภาพในการพึ่งตนเองและดุลย ภาพแห5งการพฒั นาทย่ี ั่งยืน จากการศึกษาวิเคราะห9ของนักวิชาการพบว5าแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง กับหลักธรรมทาง พระพุทธศาสนา หลาย ๆ ประการ จึงอาจกล5าวไดKว5า “แนวคิดเศรษฐกิจพอเพียงเป<นส5วนหนึ่งของ พระพุทธศาสนา” เนื่องจากมีหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา ปรากฏในแนวคิดช5วยส5งเสริมสนับสนุน สรKาง ประสิทธิภาพ และประสิทธิผลในการดำเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจ สนับสนุนการดำเนินชีวิตตามแนว เศรษฐกิจพอเพียงไดKเป<นอย5างดี เมื่อเป<นเช5นนี้การส5งเสริมใหKมีการเผยแผ5แนวคิดเศรษฐกิจพอเพียงควบค5ู กับการเผยแผ5หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา จึงเป<นซึ่งที่มีประโยชน9ต5อสังคมไทยเป<นอย5างย่ิง พุทธศาสนิกชนก็จะไดKรับประโยชน9จากการนับถือพระพุทธศาสนา ไดKอย5างเต็มที่ในอีกดKานหนึ่งแนวคิด เศรษฐกิจพอเพียงซึ่งกำลังเป<นที่แพร5หลายอยู5นี้ก็จะมีความชัดเจนในเชิงนโยบายมากขึ้น และในทางปฏิบัติ เมื่อนำพระพุทธศาสนามาควบคู5กัน ประชาชนสามารถดำเนินชีวิตที่สอดคลKองกับหลักพุทธธรรมไดKเป<น อย5างดี ส5วนสำคัญที่ช5วยใหKการดำเนินการดังกล5าวขKางตKนใหKประสบผลสำเร็จ นั่นคือ บKาน วัด ราชการ (บวร) ทจี่ ะอธิบายตอ5 ไปน้ี ๑. บา9 น วดั ราชการ (บวร) สานสัมพนั ธเ? พ่ือพฒั นาชมุ ชน ความเจริญกKาวหนKาทางวัตถุนิยมจากประเทศตะวันตกไดKเขKามามีอิทธิพลต5อจิตใจ และการดำเนิน ชีวิตของคนไทยเป<นสาเหตุหนึ่งที่ทำใหKชาวบKานยึดติดในวัตถุสิ่งของ ทำใหKเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมเป<นการ เห็นแก5ตัวมากขึ้น มีค5านิยมที่ฟุqงเฟqอยอมทำทุกวิถีทางเพื่อจะไดKมาซึ่งสิ่งของที่ตKองการ โดยไม5คำนึงถึงบาป บุญคุณโทษ สรKางความเสียหายที่เกิดขึ้นแก5ส5วนรวมเป<นอย5างมาก ส5วนหนึ่งมาจากระบบเศรษฐกิจท่ี พัฒนามาจากประเทศฝSsงตะวันตก ไดKเขKามามีอิทธิพลต5อการบริหารประเทศโดยปรับเปลี่ยนระบบ

๓ การศึกษาออกจากวัดไปสู5โรงเรียน ทำใหKวัฒนธรรมการเกื้อกูลการพึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกันที่ชาวบKานเคย ไดKรับการอบรมจากวัดจึงเริ่มลดนKอยลง จากสภาพสังคมปSจจุบันไม5เอื้อใหKพระสงฆ9มีความสัมพันธ9กับชุมชน เหมือนอย5างในอดีตทำใหKเกิดช5องว5างระหว5างวัดกับชุมชน จากสภาพการณ9ดังกล5าวทำใหKพระสงฆ9ผูKซึ่งเคย มีบทบาทเป<นผูKนำทางจิตวิญญาณและการพัฒนาดKานต5าง ๆ ไดKเปลี่ยนแปลงไปเป<นเหลือเพียงที่พึ่งทาง พิธีกรรม บางแห5งเป<นแหล5งมอมเมาชาวบKานใหKยึดติดในไสยศาสตร9เป<นการซ้ำเติมชาวบKานเขKาไปอีกจาก ปSญหาดังกล5าวจึงจำเป<นอย5างยิ่งที่จะตKองหาแนวทางฟtuนฟูบทบาทพระสงฆ9ใหKเหมือนครั้งอดีตที่ผ5านมาดัง คำทว่ี 5า “วดั จะดีมหี ลักฐานเพราะบาK นชว5 ย บาK นจะสวยเพราะมีวัดดดั นสิ ยั บKานกบั วดั ผลดั กนั ช5วยกอ็ วยชัย ถาK ขัดกนั ก็บรรลัยทั้งสองทาง” สุภาษิตน้ี เรามักจะเห็นกันเมื่อไปวัดวาอารามต5าง ๆ เพื่อบ5งบอกใหKรูKว5าบKานและวัดขาดกันไม5ไดK เลย นอกจากนี้ยังมีส5วนราชการในชุมชนที่เขKามามีบทบาทในสองหน5วยหลักทางสังคมเพิ่มอีกหนึ่ง คำว5า “บวร” จงึ ไม5ไดKมคี วามหมายตามพจนานุกรมไทยทีแ่ ปลว5า ประเสริฐ, ลำ้ เลิศเทา5 น้นั แต5มาจาก บ คือ บKาน บKานที่มีชาวบKาน ชุมชน มีคนอาศัยอยู5ผูKที่จะสืบสานวัฒนธรรม ศาสนา และซึมซับคำ สอนจากพระสงฆเ9 ป<นผKสู ง5 เสริม สนับสนนุ ใหพK ระพุทธศาสนาไดKย่งั ยืนยาวนานอย5างถงึ แกน5 แทK ว คือ วัด วัดที่มีพระสงฆ9 ผูKที่อาสาจะละกิเลสทางโลกมาศึกษาพระธรรม เพื่อเผยแผ5หลัก พระพุทธศาสนาใหชK าวบาK นไดเK ขาK ใจถึงการดำรงชวี ิตอย5างสงบ เปน< สุข ร คือ ราชการ ที่ประกอบดKวย โรงเรียน หน5วยงานราชการ องค9กรต5าง ๆ ในสมัยโบราณเดิมที แหล5งที่ประสิทธิประสาทวิชาความรูKนั้นคือวัด ต5อมาไดKแยกออกมาเป<นโรงเรียนที่เป<นสถานใหKการศึกษา โดยตรงต5อทุกเพศทุกวัย ซึ่งปSจจุบันยังมีโรงเรียนอีกหลายแห5งที่ยังมีชื่อวัดเป<นชื่อโรงเรียนอยู5 นอกจากนั้น ยังมีส5วนราชการ ที่เกี่ยวขKองในชุมชน ไม5ว5าจะเป<น เทศบาล อบต. โรงพยาบาล สถาบันการศึกษา และ หน5วยงานอื่น ๆ ทเ่ี กี่ยวขอK งกับการชว5 ยเหลือประชาชนในชมุ ชน ฉะนั้นคำว5า “บวร” จึงไม5ใช5เพียงคำประกอบที่ใชKเรียกสถานที่ต5าง ๆ เท5านั้นมันมีที่มาถึงสังคมที่ เกื้อกูลส5งเสริมช5วยเหลือ ซึ่งกันและกันในวงเวียนสังคมนั้น ๆ ความเจริญที่แทKจริงของสังคมที่จะมีความสุข จึงจะสมบูรณ9แบบโดยการนำสถาบันหลักในชุมชนทKองถิ่นมาเป<นยุทธศาสตร9ในการพัฒนา อันไดKแก5 การ นำเอาสถาบันท่สี ำคัญในชุมชน ๓ สถาบนั ไดแK ก5 ๑. สถาบันทางสงั คม (บ = บKาน) ๒. สถาบันศาสนา (ว = วัด) ๓. สว5 นราชการ (ร = ราชการ) ผนึกกำลังจัดตั้งเป<นองค9กรที่เรียกว5า “บวร” เพื่อนำมารองรับและดำเนินการต5าง ๆ ตามนโยบาย ของทางราชการ ฉะน้นั คำวา5 “บวร” จงึ เปน< คำยอ5 โดยการนำเอาพยัญชนะตนK ของคำว5า บาK น วดั ราชการ

๔ มาบัญญตั ิเปน< คำใหม5 คือ ซ่ึงมอี งคป9 ระกอบของ “บวร” ดังต5อไปน้ี ๑. สถาบันทางสังคม (บKาน) ซึ่งประกอบไปดKวย กำนัน ผูKใหญ5บKาน คณะกรรมการหมู5บKาน อบต. สาธารณสุขตำบล เกษตรตำบล เป<นตKน รวมทั้งระบบกลไกในการบริหารที่มาจากรัฐ ในรูปอื่น ๆ ที่จะ พฒั นาทางดาK นสภาพแวดลอK ม ทางดาK นกายภาพตา5 ง ๆ ภายในหม5ูบาK นหรอื ชมุ ชน ๒. สถาบันศาสนา (วัด) หน5วยทางสังคมอีกหน5วยหนึ่งที่สำคัญยิ่ง ประกอบดKวย เจKาอาวาส พระภิกษุสามเณร อุบาสก อุบาสิกา ในอดีตวัดคือศูนย9รวมของทุก ๆ สิ่ง ตั้งแต5เกิดจนตาย เกิดก็ไปวัดใหK พระตั้งชื่อ หากเป<นชายก็จัดใหKบวชเรียน เขียนอ5าน พอโตหน5อยจะออกเหยKาออกเรือนพระก็เป<นผูKดู ฤกษ9ผานาทีใหอK กี ไปจนวาระสดุ ทKายของชวี ติ ๓. ส5วนราชการ หน5วยทางสังคมสุดทKายที่กล5าวถึง ประกอบ ดKวย ผูKบริหาร บุคคลากรทางการ ศึกษาอืน่ ๆ ทงั้ ในโรงเรียน วิทยาลัย มหาวทิ ยาลัย และองค9กรสว5 นราชการอื่น ๆ ในชมุ ชน กระบวนการประชาสังคม (บKาน วัด ราชการ) เป<นหน5วยทางสังคมที่มีความสำคัญทั้งหมด วัด มีบKานและ โรงเรียนใหKการอุปถัมภ9 ค้ำชูทำนุบำรุงพระศาสนาบKานก็มีวัดคอยใหKสติเตือนใจ รวมทั้งจิตวิญญาณและมี ส5วนราชการคอยสนับสนุนกิจกรรมในชุมชน องค9กรปกครองส5วนทKองถิ่น มีวัดที่ใหKการสนับสนุน อบรมสั่ง สอนในศีลธรรม และมีชุมชนที่คอยใหKการสนับสนุนผูKที่มีความรูKความสามารถเขKามามีส5วนร5วมในการจัด การศึกษา โดยอาจเป<นครูภูมิปSญญาใหKความรูKในเรื่องที่เป<นภูมิปSญญาของทKองถิ่นนั้น ๆ และองค9การ บริหารส5วนทKองถิ่นทำงานร5วมกันอย5างบูรณาการ ทำใหK คำว5า “บวร” คำนี้ไม5ไดKเป<นแค5คำพูดสละสลวยคำ หนึ่ง แต5เป<นถึงการรวมตัวของหน5วยทางสังคมที่สำคัญที่สุดในชุมชน สรKางความเจริญงอกงามที่บ5งบอกถึง วฒั นธรรมอนั จะเกิดจากความดงี ามของคนทุกคนทีจ่ ะร5วมกนั พัฒนาทงั้ สามสว5 นไปพรอK ม ๆ กนั ดังนั้น ประชาสังคมแบบ “บวร” จึงเป<นการนำเอาสถาบันหลักในชุมชนมาเป<นกลไกในการพัฒนา และสรKางชุมชนใหKเขKมแข็ง ทำหนKาที่เป<นแกนกลางในการเชื่อมสัมพันธ9พัฒนา ตัดสินใจแกKปSญหาตนเอง กำหนดแผนแม5บทพัฒนาชุมชนดKวยการร5วมกันคิด บริหารจัดการชุมชนของคนในทKองถิ่นที่ร5วมกันเป<น เจาK ของ อันจะนำไปสู5 “การพฒั นาชุมชนใหยK ัง่ ยืน” แนวทางสำคัญที่จะช5วยใหKทั้งวัดและพระสงฆ9สามารถกKาวต5อไปขKางหนKาไดKอย5างเขKมแข็งคือ ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงที่พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศรมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรม นาถบพิตรทรงพระราชทานแก5ปวงชนชาวไทยไวKในฐานะที่เป<นเสมือนเข็มทิศของการดำเนินชีวิต (ทัศนีย9 ลักขณา,๒๕๕๔, น.๕๒) เป<นทางหนึ่งของการบริหารและการพัฒนาของสังคมในระยะยาวที่จะช5วยส5งเสริม ใหKเกิดความสมดุลในกระบวนการพัฒนาที่ยั่งยืนในชุมชน ตลอดจนมีภูมิคุKมกันสามารถดำรงชีวิตไดKอย5างมี ความสุขในโลก ส5วนระบบทุนนิยมซึ่งมีลักษณะที่มุ5งหวังแต5ความเจริญเติบโตทางดKานเศรษฐกิจ นิยมที่จะ แสวงหาความร่ำรวยจากการลงทุน การบริโภคถือเป<นดKานที่อันตรายของระบบทุนนิยม ทำใหKเกิดสภาวะ ของการแข5งขันรุนแรงมากขึ้นเรื่อย ๆ ประชาชนถูกกระตุKนใหKเกิดการบริโภคอยู5ตลอดเวลา พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศรมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร จึงทรงพระราชทาน เกษตร ทฤษฏีใหม5แก5ประชาชนไทยในปn พ.ศ. ๒๕๓๙ เพื่อแกKไขปSญหาความยากจนของเกษตรรายย5อย

๕ ของประเทศหลังจากภาวะเศรษฐกิจ ในปn พ.ศ.๒๕๔๐ ต5อมาพระองค9ไดKพระราชทานปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียงอย5างเป<นทางการ ต5อมาพระราชทานคำอธิบายในภายหลังโดยมีความหมายในแนวทางปฏิบัติของ ประชาชนทุกระดับ ตั้งแต5ระดับครอบครัว ระดับชุมชน จนถึงระดับรัฐทั้งในการพัฒนาและบริหารประเทศ ใหKดำเนนิ ไปในทางสายกลาง โดยเฉพาะการพัฒนาเศรษฐกจิ เพอ่ื ใหKทนั ต5อโลกในยคุ ของโลกาภิวตั น9 ความสำคัญของ “ความพอเพียง” ที่เป<นความพอประมาณ ความมีเหตุผล รวมไปถึงความจำเป<น ที่ตKองมีระบบคุKมกันที่ดีในตัวพอสมควรต5อการมีผลกระทบใด ๆ อันเกิดจากการเปลี่ยนแปลงทั้งใน ภายนอกและภายในทั้งนี้จะตKองอาศัยความรอบรKู ความรอบคอบความระมัดระวังอย5างยิ่งในการนำ วิชาการต5าง ๆ มาใชKในการวางแผนและดำเนินการทุกขั้นตอนในขณะเดียวกันก็จะตKองเสริมสรKางพื้นฐาน จิตใจของคนในชาติโดยเฉพาะเจKาหนKาที่ของรัฐ นักวิชาการ นักธุรกิจในทุกระดับใหKมีจิตสำนึกในคุณธรรม และความซื่อสัตย9สุจริต รวมทั้งความรอบคอบเพื่อใหKสมดุลพรKอมต5อการยอมรับการเปลี่ยนแปลงอย5าง รวดเร็วและกวKางขวางในทางดKานวัตถุ สังคมและวัฒนธรรมจากโลกภายนอกไดKเป<นอย5างดีกล5าวคือ เศรษฐกิจพอเพียงเป<นแนวทางในการดำเนินชีวิตสำหรับชาวไทยทุกระดับในสังคม นKอมนำสู5แนวทางพุทธ ธรรมเนKนการเดินทางสายกลาง ที่จะช5วยส5งเสริมใหKเกิดความสมดุลอย5างยั่งยืน เนKนการปฏิบัติเพื่อการ สรKางความสามารถในการพึ่งตนเอง แต5ไม5ตKองเคร5งครัดถึงกับจะตKองพึ่งตนเองไดKทั้งหมดแมKเพียงเศษหน่ึง ส5วนสี่ก็พอ ไม5ไดKแปลว5าเศษหนึ่งส5วนสี่ของพื้นที่ แต5หมายถึงเศษหนึ่งส5วนสี่ของการกระทำก็จะสรKางความ เขKมแข็งใหKกับชีวิต จากแนวพระราชดำริดังกล5าว รัฐบาลจึงอัญเชิญมาเป<นสาระสำคัญในแผนพัฒนา เศรษฐกิจและสังคมแห5งชาติ ฉบับที่ ๙ (๒๕๔๔ - ๒๕๔๙) เป<นครั้งแรก และต5อเนื่องมาจนถึงแผนพัฒนา เศรษฐกิจและสังคมแห5งชาติ ฉบับท่ี ๑๒ (๒๕๖๐ - ๒๕๖๕) ซึ่งเป<นแผนฯ ฉบับปSจจุบัน จะพบว5าประเด็น สำคัญคือ มีการกล5าวถึงการนำเอาหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมาเป<นแนวทางหลักในการพัฒนา สังคมเพื่อทำใหKสังคมไทยไดKมุ5งสู5 “สังคมอยู5เย็นเป<นสุขร5วมกัน (Green and Happiness Society)” ซึ่ง เป<นแนวทางการพัฒนาประเทศไทยในปSจจุบัน นำไปสู5แผนพัฒนาฯ ฉบับที่ ๑๓ (๒๕๖๖ – ๒๕๗๐) โดย เลขาธิการสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห5งชาติ(ประชาชาต.ิ น.๗.) กลา5 วว5า (ร5าง) แผนพัฒนาฯ ฉบับ ที่ ๑๓ ไดKกำหนดทิศทางการพัฒนาบนพื้นฐานของหลักการแนวคิดที่สำคัญ ๔ ประการ ไดKแก5 ปรัชญาของ เศรษฐกิจพอเพียง แนวคิด Resilience เปqาหมายการพัฒนาอย5างยั่งยืนของสหประชาชาติ (SDGs) และ โมเดลเศรษฐกิจ BCG (Bio-Circular-Green Economy) เพื่อมุ5งสู5วัตถุประสงค9หลักของแผนพัฒนา คือ การ “พลิกโฉม” ประเทศไทย สู5 “สังคมกKาวหนาK เศรษฐกิจสราK งมูลค5าอยา5 งยัง่ ยืน” ดKวยเหตุผลนี้เองเศรษฐกิจพอเพียง จึงไดKถูกกำหนดเป<นวาระสำคัญของชาติในระดับนโยบายและ ยุทธศาสตร9การพัฒนาในทKองถิ่น เพื่อสรKางชุมชนใหKเขKมแข็งส5งเสริมใหKทุกหน5วยงานในทKองถิ่นมีส5วนร5วมใน การพัฒนาชุมชน โดยเฉพาะวัดใหKไดKมีบทบาทในการส5งเสริมกิจกรรมต5าง ๆ ในชุมชน เช5น ดKานอุดมการณ9 การรวมกลุ5มการผลิต การแปรรูป การตลาด การลงทุน และการอนุรักษ9วัฒนธรรม เป<นตKน นับว5าเป<นการ เปลี่ยนแปลงวัฒนธรรมจากสิ่งที่ไม5คุKนเคยในชุมชนนำมาสู5การสรKางวัฒนธรรมแห5งความพอเพียงใหK สามารถเกิดขึ้นไดKในชุมชน วัดและพระสงฆ9 จึงมีความสำคัญเนื่องจากเป<นหน5วยกิจกรรมทางศาสนาที่มี

๖ ความใกลKชิดกับชุมชนมากที่สุด การพัฒนาเศรษฐกิจ และสังคมในระดับทKองถิ่นจึงมีวัดรวมทั้งพระสงฆ9เขKา มามีบทบาทท้งั ทางตรง และทางอKอมน่ันเอง ส5วนในดKานการส5งเสริมบทบาทการมีส5วนร5วมขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงของพระสงฆ9ใหKมีระดับ ความรูKความเขKาใจเศรษฐกิจพอเพียง และไดKรับการกระตุKนใหKเกิดกระบวนการทำงานอย5างต5อเนื่องจนเกิด การเชื่อมโยงเป<นระบบเครือข5ายบKาน – วัด – ราชการ โดยมีเศรษฐกิจพอเพียงเป<นหลักในการปฏิบัติงาน ในพื้นที่ต5าง ๆ ซ่ึงจะเป<นส5วนหนึ่งที่จะช5วยยกระดับการดำเนินชีวิตที่ดีใหKแก5คนส5วนใหญ5ในประเทศไทย เป<นส5วนหนึ่งของการมีส5วนร5วมขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงของพระสงฆ9จะก5อใหKเกิดประโยชน9ต5อการ พัฒนาวัด ซึ่งเป<น สถานที่สำคัญในทางศาสนาและเป<นเบKาหลอมรวมศรัทธามหาชนไดKดี โดยเฉพาะอย5าง ยิ่งถKาหากมีการติดตามและประเมินผลเป<นระยะอย5างต5อเนื่อง เพื่อปรับปรุงใหKมีความเหมาะสมและ สอดคลKองกับบริบทของแต5ละพื้นที่หรือภูมิสังคมอันจะก5อใหKเกิดประโยชน9สูงสุดแก5ประชาคม และ ประเทศชาติต5อไป เพื่อใหKเขKาใจถึงความสัมพันธ9ระหว5างหลักพุทธธรรมกับปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ในมุมมองต5าง ๆ โดยเฉพาะอาศัยแนวคิดของปราชญ9ชาวบKาน และนักวิชาการไดKแสดงความคิดเห็นไวK ดังน้ี ๒. หลกั พทุ ธธรรมกับปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง พระพุทธศาสนาจะมีองค9ความรูKที่สามารถอธิบายกฎของธรรมชาติและสรรพสิ่งต5าง ๆ ตามความ เป<นจริงที่มีอยู5ก5อนการอุบัติขึ้นของพระพุทธเจKาซึ่งพระองค9นั้นไดKคKนพบ และนำมาเผยแผ5ใหKศาสนิกไดKรKู และปฏิบัติตาม ส5วนในความเป<นศาสตร9ของพระพุทธศาสนายังสามารถบูรณาการ ที่ทำใหKเราศึกษาไดK หลายศาสตรป9 ระกอบ ทั้งนี้ขึ้นอย5ูกับความสนใจในศาสตร9นัน้ ๆ เพราะองคค9 วามรูKในพระพทุ ธศาสนากเ็ พ่ือ การพัฒนาภูมิปSญญาตามแบบแผนวิถีพุทธ ซึ่งเป<นที่สนใจของผูKแสวงหาทางเลือกใหม5ในการดำเนินชีวิตใน ยุคปSจจุบันที่มีการเปลี่ยนแปลงอยู5ตลอดเวลาในหลักธรรมของพระพุทธศาสนา มีขKอมูลความรูKทางศาสตร9 ต5าง ๆ โดยเฉพาะทางดKานเศรษฐศาสตร9ที่ใหKความกระจ5างสำหรับการดำเนินชีวิตดKานเศรษฐกิจใหKรอด อย5างมีคุณภาพที่น5าจะเป<นทางเลือกใหKสังคมที่กำลังประสบปSญหาอยู5 ณ ขณะน้ี ผูKเขียนจึงรวบรวมและ นำมาเสนอ ดงั น้ี ๒.๑ พุทธเศรษฐศาสตร? (Buddhist Economics) เป<นการศึกษาเกี่ยวกับพฤติกรรมการดำเนิน ธุรกิจของมนุษย9ที่เกี่ยวขKองกับ การผลิต จำหน5าย จ5ายแจก บริโภค และการใชKสอยสิ่งของต5าง ๆ ที่มีอยู5 อย5างจำกัดเพื่อสนองความตKองการที่มีอยู5อย5างไม5จำกัด เพื่อใหKเกิดคุณภาพชีวิตจึงมีการนำเอาหลักพุทธ ธรรมมาประยุกต9ใหKเขKากับแนวคิดดKานเศรษฐศาสตร9ที่มีการพัฒนามาจากอารยธรรมตะวันตกที่มีส5วน เกี่ยวขKองกับสภาวะความเป<นจริงของตัวมนุษย9 หรือความสัมพันธ9ของมนุษย9กับธรรมชาติ ซึ่งสมเด็จพระ พุทธโฆษาจารย9 (ป.อ.ปยุตฺโต) (๒๕๕๒,น.๔๓.) ไดK แสดงทัศนะไวKอย5างน5าสนใจว5า “เศรษฐศาสตร9แนว พุทธ” นั้นตKองสอดคลKองกับกระบวนการแห5งเหตุปSจจัยอย5างครบวงจร การที่จะสอดคลKองกับกระบวนการ

๗ แห5งเหตุปSจจัยอย5างครบวงจรก็ตKองเป<นไปโดยสัมพันธ9ดKวยดีกับองค9ประกอบทุกอย5างในระบบการดำรงอยู5 ของมนุษย9 องค9ประกอบเหล5านี้ประสานกันดKวยและเกื้อกูลกันดKวยในการดำรงอยู5ร5วมกันและก็เดินไป ดKวยกนั ฉะนัน้ พฤตกิ รรมทางเศรษฐกิจของมนษุ ยก9 จ็ ะตKองเป<นไปในทางทไ่ี ม5เบียดเบียนตน คือ ไมท5 ำใหKเสีย คุณภาพชีวิตของตนเองแต5ใหKเป<นไปในทางที่พัฒนาคุณภาพชีวิตเสริมคุณภาพชีวิตนั้นเป<นการไม5 เบียดเบียนตน และไม5เบียดเบียนผูKอื่น คือไม5ก5อความเดือดรKอนแก5สังคม และไม5ทำใหKเสียคุณภาพของ ระบบธรรมชาติแวดลKอม (eco systems)” อภิชัย พันธเสน (๒๕๕๐,น.๔๓) ไดKแสดงทัศนะไวKว5า “พุทธ เศรษฐศาสตร9หมายถึงการนำเอาคำสอนของพระพุทธเจKามาประยุกต9เขKากับแนวคิดในวิชาเศรษฐศาสตร9ท่ี พัฒนามาจากอารยธรรมตะวันตก กล5าวโดยสรุปไดKว5าคือ วิชาที่ว5าดKวยการดำเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจที่ จะทำใหKปSจเจกบุคคล และสังคม บรรลุซึ่งศานติสุขจากการมีชีวิตอยู5ในโลกวัตถุภายใตKเงื่อนไขของการมี ทรัพยากรทจ่ี ำกัด” จะเห็นไดKว5าหลักการของพระพุทธศาสนามีจุดมุ5งหมายที่จะสรKางความสุขใหKแก5มนุษย9เช5นเดียวกัน กับเศรษฐกิจตามหลักเศรษฐศาสตร9แต5มีบางมุมมองที่จุดมุ5งหมายของพระพุทธศาสนาจะมีความแตกต5าง จากจุดมุ5งหมายของเศรษฐกิจ เพราะเศรษฐกิจมีจุดหมายเพื่อบำบัด หรือสนองความตKองการของมนุษย9ใหK เกิดความสุขมั่งคั่งสมบูรณ9ดKวยโภคทรัพย9ทั้งปวง รวมทั้งการมีความตKองการใหKมนุษย9มีการเป<นอยู5ที่ดีมี อาหารที่ดีมีเครื่องอุปโภคบริโภคที่หลากหลายในทางเศรษฐกิจถือว5าเป<นมาตรฐานในการครองชีพที่สูง เพราะจะทำใหKชีวิตมีความสะดวกสบายยิ่งขึ้น ก็จะทำใหKสินคKาที่ผลิตขึ้นมีการใหKบริการมากขึ้น มุ5งเนKน เปqาหมายที่จะสรKางความสุขใหKมนุษย9ที่วัตถุสิ่งของเท5านั้นเอง ในส5วนมุมมองของพระพุทธศาสนาไม5ไดK จำกัดความสุขของมนุษย9อยู5ที่เพียงวัตถุสิ่งเพียงประการเดียว แต5มีความหมายครอบคลุมถึง ความสุข ๒ ประการ สมเดจ็ พระพทุ ธโฆษาจารย9 (ป.อ. ปยตุ โต), (๒๕๕๔,น.๑๐๒) กลา5 วไวK คือ ๑. โลกียสุข ซึ่งจะเป<นความสุขของปุถุชนหรือฆราวาสผูKครองเรือน เป<นสุขที่พัวพันกับทรัพย9สิน สมบัติและวัตถุกามต5าง ๆ เป<นประเภท อามิสสุข (กาม กิน เกียรติ) ความสุขทางเศรษฐกิจก็จัดอยู5ใน ความสุขประเภทนี้จะเป<นความสุขของการแสวงและการที่จะใหKไดKสิ่งของ เพื่อมาบำบัดความตKองการของ ตนเองตามความปรารถนา ๒. โลกุตตรสุข เป<นความสุขของผูKสิ้นกิเลสาสวะ สำเร็จเป<นอริยะบุคคลแลKว เป<นความสุขที่เที่ยง แทKยั่งยืนไม5พัวพันอยู5กับสิ่งวัตถุกามใด ๆ ที่เป<นเครื่องสนองอารมณ9ปรารถนาเพราะเป<นความสุขที่ไดKมา จากการตัด ลด ละ เลิก ความตKองการหรือทะยานอยาก แทนที่เราจะพยายามแสวงสิ่งของมาสนองความ ตKองการที่ไม5รูKจักอิ่ม ไม5รูKจักพอของเราอย5างเดียว เราอาจจะหาความสุขจากการดับความตKองการที่ทำใหK จิตรKอนรนหรือแทนที่จะหาความสุขจากการแสวงหาหรือสะสมทรัพย9อย5างเดียว เราอาจจะหาความสุข จากการเสียสละทรพั ยเ9 พื่อ ประโยชนส9 าธารณะหรอื ชว5 ยเหลอื มนษุ ยโ9 ลกดวK ยกนั กไ็ ดเK พราะวา5 ถKาเรารูKจักใหK แบ5งปSนเอื้ออารีย9มากเท5าใด เราก็จะออกจากกิเลส อารมณ9 โลภ โกรธ หลง ไดKง5ายขึ้นและในที่สุดก็จะพบ กบั ความสขุ ทเ่ี ปน< โลกตุ ตรหรอื ทเี่ รยี กวา5 เป<นบรมสุขอยา5 งแทจK รงิ ในทางพระพุทธศาสนา สรุปไดKว5าพระพุทธศาสนาไดKสอนเกี่ยวกับความสุขของบุคคลไวKว5าทุกคนสามารถแสวงหาความสุข

๘ ไดKเท5าเทียมกันหากแต5ว5ารูKจักควบคุมจิตใจและความทะยานอยากของตนไดK ซึ่งตรงกันขKามกับ เศรษฐศาสตร9ที่กล5าวว5าผูKที่มีทรัพย9เท5านั้นที่จะมีความสุข พระพุทธศาสนากับเศรษฐศาสตร9ต5างก็มี จุดม5ุงหมาย คือใหKความสุขเหมือนกัน แต5พระพุทธศาสนาไดKใหKความสุขที่กวKางขวางกว5าเศรษฐศาสตร9มาก ถึงแมKจะสอนเรื่องความสุขที่สูงกว5าวิชาเศรษฐศาสตร9ก็ตาม แต5พระพุทธศาสนาไม5เคยมองขKามโลกียสุข ท่ี ถือว5าเป<นความสุขของฆราวาสตามหลักเศรษฐศาสตร9เพราะทั้งสองมีวิธีการที่แตกต5างกัน อุปมาเหมือนคน ที่เดินดKวยเทKาเปล5า และคนนั่งรถยนต9เพื่อไปสู5เปqาหมายที่กำหนดไวKหรือที่ตKองการจะต5างกันท่ี ประสิทธิภาพในการดำเนินไป คนเดินก็จะชKาเปรียบเหมือนโลกียสุข แต5คนนั่งรถยนต9ก็จะสามารถไปไดKเร็ว เปรียบเหมือนโลกุตตรสุขที่เป<นความสุขที่เป<นอมตะ เศรษฐศาสตร9อุปมาเหมือนคนเดินดKวยเทKาเปล5า ส5วน พระพุทธศาสนา อุปมาเหมือนคนนั่งรถยนต9ที่เหมือนกันก็คือเพื่อไปสู5ความตKองการ ถึงแมKว5า พระพุทธศาสนาจะเนKนที่โลกุตตรสุขมากกว5าโลกียสุขก็ตามแต5พระพุทธศาสนาก็ไม5เคยมองขKามโลกียสุข เพราะถือว5าโลกียสุขเป<นจุดมุ5งหมายของเศรษฐกิจทั่วไป จึงพยายามสอนหลักศีลธรรม เพื่อใหKเป<นคนดีมี คุณภาพของสังคมประเทศชาติ พระพุทธศาสนาตระหนักดีว5าศีลธรรมจะดีไดKยากถKามนุษย9ยังทุกข9ยาก ดังที่พระพุทธองค9ทรงตรัสไวKในธรรมบทภาคที่ ๖ (๒๕๕๑,น.๑๔๓) โดยทรงปรารภถึงบุคคลเลี้ยงโคที่มี ความหิว พระพุทธองค9ก็ไม5ทรงแสดงธรรมโปรด เพราะว5าปSญหาพื้นฐานทางเศรษฐกิจของสังคมมี ความสำคัญยิ่งการที่จะปลูกฝSงศีลธรรมใหKมีในใจของบุคคลไดKนั้น ย5อมจะตั้งอยู5บนพื้นฐานความมั่นคงทาง เศรษฐกิจ พระพุทธศาสนามีหลักคำสอนมากมายก็เพื่อใหKมนุษย9ตั้งเนื้อตั้งตัวใหKไดKในทางเศรษฐกิจโดย พยายามยกฐานะของตนใหKสูงขึ้นดKวยความขยันหมั่นเพียรโดยยึดหลักธรรมควบคู5กันไป จะเห็นไดKว5า หลักธรรมเหล5านั้นจะเกี่ยวกับการดำเนินชีวิตในสังคม และไม5มีขKอใดที่ขัดแยKงกับระบบทางเศรษฐกิจ สมัยใหม5เลย ตรงกันขKามกับคำสอนทางพระพุทธศาสนาเป<นสิ่งที่ช5วยเสริมสรKางความมั่นคงทางเศรษฐกิจ และช5วยแกKปSญหาทางเศรษฐกิจอย5างไดKผลดีอีกดKวยนั่นเอง ซึ่งถKาหากพิจารณาแลKวจะเห็นว5าถKาหากมีการ นำหลักการทางพระพุทธศาสนามาประยุกต9 เพื่อการผลิตอย5างมีคุณธรรมแลKว เชื่อไดKว5ามีส5วนช5วยใหKสังคม มีความเขKมแข็งและยัง่ ยนื ไดเK ป<นอยา5 งดีทเี ดียว ๒.๒ แนวคิดการผลิตวิถีพุทธ การผลิตวิถีพุทธ (เศรษฐกิจพอเพียง) เป<นเศรษฐกิจที่ทำใหKมนุษย9มี ชีวิตอยู5ไดKตามสมควรแก5อัตภาพ มีการดำเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจที่ไม5เป<นการเบียดเบียนตนเอง และ ผูKอื่นตลอดถึงสิ่งแวดลKอมทั้งหลาย ผลิตใหKพอเพียงที่จะเลี้ยงตน และครอบครัวใหKมีอยู5มีกิน ความสุขตาม ฐานะแห5งตนหากผลผลิตเหลือก็จัดแบ5งเพื่อจำหน5ายจ5ายแจกต5อไป รูKประมาณในฐานะของตนผลิตโดย ชอบธรรม ไม5มีอคติและใชKสอยบริโภคตามสมควรแก5ฐานะ และภาวะไม5มีความโลภจนเกินไป ชีวิตก็จะ ประสบความสุขตามอัตภาพของตนซึ่งองค9ประกอบในการผลิตวิถีพุทธ ประกอบดKวยหลักการสำคัญ ๔ อยา5 งตามท่ี สมเด็จพระพทุ ธโฆษาจารย9 (ป.อ. ปยตุ โต) (๒๕๕๔,น.๒๐) เสนอไวK คอื ๑. คน เพื่อทำหนKาที่ในการดำเนินการผลิตโดยวางแผนว5าจะผลิตอย5างไร มุ5งเนKนเพื่อใหKไดKผลผลิต ทพี่ อเพียงกับการเล้ียงดูตนเอง และครอบครัว ๒. เปาq หมาย คอื จะผลติ ในปรมิ าณเทา5 ใด ผลติ เพ่ือใคร

๙ ๓. วธิ กี าร คอื การดำเนินการผลิตทไ่ี ม5เบียดเบยี นตน ผูอK ่นื และทำลายสิ่งแวดลอK ม ๔. ปSญญา คือ การแกKปSญหาที่เกิดขึ้นในการผลิต เพื่อใหKการผลิตดำเนินไปสู5เปqาหมายที่ตKองการ ในทาง พระพุทธศาสนาก็เนKนที่ปSญญานิยม มากกว5าบริโภคนิยม เพื่อใหKมนุษย9รูKจักคิดเป<นแกKปSญหาเป<น และนำพาชีวิตของตนใหKอยูร5 อดดKวยตนเองใหไK ดK เมื่อศึกษาจากวัตถุประสงค9ในการผลิตวิถีพุทธ ก็จะทำใหKเราเขKาใจว5าการผลิตเชิงพุทธนั้น เนKน เพื่อใหKมนุษย9รูKจักพิจารณาปSจจัยภายใน และปSจจัยภายนอก เพื่อใหKเหมาะสมกับความรูKความสามารถของ ตนเอง รูKจักประมาณตนเองว5ามีกำลังสติปSญญาความสามารถ ความถนัดในการผลิต (อัตตัญ”ุตา) และ จะตKองพิจารณาควบคู5ไปกับปSจจัยภายนอกเสมอ โดยพิจารณาตามหลักการ กฎเกณฑ9 และธรรมชาติของ มนุษย9ว5ามีความตKองการอะไรเป<นหลักอะไรเป<นปSจจัยรองจะตKองคำนึงถึงสภาพแวดลKอมว5าดKวยการไม5 ทำลาย แต5เพื่อใหKเกิดความเดือดรKอนทั้งแก5ตนเองและผูKอื่น พิจารณาจุดมุ5งหมายหรือรูKผลรูKประโยชน9ที่ตน ประสงค9 สิ่งท่ีไม5ควรผลิต คือ อาวุธ เมรัย และยาพิษ พิจารณากาลเวลาสภาพภูมิอากาศ สภาพแวดลKอม ทางภูมิศาสตร9ที่เหมาะสมตามฤดูกาล (กาลัญ”ุตา) รูKจักบริโภคของชุมชนว5าจะผลิตอะไรเพื่อใคร เพื่อใหK เกิดประโยชน9มากที่สุด เพราะว5าธรรมดาของบุคคลในแต5ละสังคมจะมีลักษณะที่แตกต5างกันมีความชอบ ต5างกันความพอใจต5างกัน (ปริสัญ”ุตา) ซึ่งสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย9 (ป.อ. ปยุตฺโต)(๒๕๕๔,น.๓๐) ไดK กล5าวไวKในเศรษฐศาสตร9แนวพุทธว5า “การผลิตเป<นเรื่องใหญ5 เรื่องนี้ไม5ใช5เป<นเพียงการเขKาใจธรรมชาติของ มนุษย9แต5เป<นการพัฒนาธรรมชาติทั้งหมดในวงกวKาง (ธัมมัญ”ุตา) ในทางเศรษฐศาสตร9การผลิตเราคิดว5า เราทำอะไรใหKเกิดใหม5แต5แทKจริงนั้นมันเป<นการแปรสภาพ คือแปรสภาพอย5างหนึ่งไปเป<นอย5างหนึ่งจาก วตั ถหุ นึ่งไปเป<นวตั ถอุ ีกอย5างหนง่ึ จากแรงงานอย5างหน่งึ การแปรสภาพนี้เป<นการทำใหเK กิดสภาพใหมโ5 ดยไม5 ทำลายสภาพเก5า เพราะฉะนั้นในการผลิตนั้นตามปกติจะมีการทำลายดKวยเสมอไป แต5ถKาเศรษฐศาสตร9จะ เป<นวิทยาศาสตร9ที่แทKจริงแลKวจะคิดถึง แต5การผลิตอย5างเดียวไม5ไดKการผลิตทุกครั้งก็เป<นสิ่งที่ยอมรับไม5ไดK ตอK งมีการศึกษาผลกระทบส่ิงแวดลอK มอืน่ ๆ อยา5 งรอบคอบ ฉะนั้น จึงมีขKอพิจารณาเกี่ยวกับการผลิตในทางเศรษฐกิจน้ี เช5นว5าการผลิตบางอย5างเป<นการผลิต ที่มีค5าเท5ากับการทำลาย ซึ่งเราจะมีปSญหาว5าควรจะผลิตดีหรือไม5ในบางกรณีเราอาจจะมีการงดเวKนการ ผลิต และการงดเวKนการผลิตนั้นก็เป<นกิจกรรมที่เสริมคุณภาพชีวิตไดKดKวย เราตKองพิจารณาเรื่องการผลิต โดยแยกออกอยา5 งนอK ยเป<น ๒ ประเภทไดแK ก5 ๑. การผลิตที่มีค5าเท5ากับการทำลาย เช5น การผลิตที่เป<นการทำลายทรัพยากร และทำใหK สภาพแวดลKอมเสยี กบั การผลิตเพื่อการทำลาย เชน5 ผลิตอาวุธ ยทุ โธปกรณ9 เปน< ตนK ๒. การผลิตที่มผี ลในทางบวกมผี ลตอ5 คณุ ภาพชีวิต และในทางทที่ ำใหคK ุณภาพชีวิตของผคูK นดีขึน้ ซึ่งสุรพงษ9 วิบูลย9เศรษฐ9(๒๕๕๑,น.๓)ไดKกล5าวไวKในเศรษฐศาสตร9ตามแนวพระพุทธศาสนาว5า “สิ่งที่จูงใจใหK ผูKผลิต ทำการผลิตจะเป<นหลักพุทธธรรมที่มุ5งส5งเสริมคุณภาพชีวิต ผูKผลิตควรนำหลักพุทธธรรมมาใหKในเป<น แนวทางในการดำเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจในดKานการผลิต หลักธรรมที่นำมาใชKอาจไดKแก5 หลักที่ว5าดKวย สัมมาอาชีวะ คือ การประกอบอาชีพหรือประกอบธุรกิจ ผลิตสินคKาที่ใหKคุณแก5มนุษย9ไปผลิตสินคKาที่เป<น

๑๐ โทษต5อมนุษย9 ผูKผลิตจะเลือกใชKเทคโนโลยีในการผลิตและเลือกนำเอาหลักทรัพยากรธรรมชาติมาใชKอย5าง ระมัดระวัง ไม5นำเอาทรัพยากรมาใชKในปริมาณมากเกินไป จนทำลายสภาพแวดลKอมใหKเสียความสมดุลซึ่ง เป<นการเบียดเบยี นธรรมชาติ และเบยี ดเบียนตนเองดวK ย การผลิตวิถีพุทธ จึงพอขยายความต5อไปไดKว5า เป<นการผลิตสินคKาเพื่อที่จะใหKบริการแก5มนุษย9ใน สงั คม ตามความตอK งการรสนยิ มความพอใจของแต5ละบคุ คล ในการเลือกซ้ือสินคKาที่ผลิตข้ึน โดยฝ`ายที่ผลติ จะตKองประกอบดKวยนายจKางและลูกจKาง ที่เป<นผูKผลิตสินคKาที่ทำตามหนKาที่ของตนเอง ดังปรากฎใน พระไตรป–ฎกที่พระพุทธองค9ไดKตรัสถึงความสัมพันธ9ระหว5างนายจKางกับลูกจKางพึงกระทำต5อกันในซึ่งสิงคาล สูตร ทีฆนกิ าย ปาฎิกวรรค(พระสุตตันตป–ฎก เลม5 ที่ ๓,น.๒๓๐) ดังนี้ หนKาทขี่ องนายจาK งพงึ ปฏิบัตติ 5อลกู จาK ง ๑. ดวK ยการจัดการงานใหทK ำสมควรแก5กำลัง ไมม5 อี คติตอ5 ลูกจKางคนใด คนหน่งึ ๒. ดKวยใหKอาหารและรางวลั ใหKสวสั ดิการแก5ลูกจKางอย5างเหมาะสม ๓. ดวK ยรกั ษาพยาบาลในคราวเจบ็ ไขK ๔. ดวK ยแจกของมรี สแปลกประหลาดใหกK นิ เพ่อื เป<นการใหKกำลังใจในการทำงาน ๕. ดKวยปล5อยใหKสมัย และใหKมีโอกาสพักผ5อนตามสมควร (ใหKมีอิสระในโอกาสงานบุญประเพณี ตา5 ง ๆ ) สรุปไดKว5า ความสัมพันธ9ของการผลิตวิถีพุทธ คือ วงจรการผลิตสินคKาขึ้นมาเพื่อสนองความ ตKองการของตนเองและบุคคลอื่น ในส5วนของพระพุทธศาสนามองว5าการผลิต คือ การประกอบอาชีพ ในทางที่ชอบไม5เบียดเบียนบุคคลอื่น สิ่งที่ไดKมาสนองความตKองการของตนเองจะตKองไดKมาโดยชอบโดย สุจริตไม5ฉKอโกงคนอื่นมาไม5ลักขโมยประกอบอาชีพตามภาวะที่ตนเองมี ประกอบการที่สุจริตตามหลักธรรม ของพระพุทธศาสนาที่เนKนความไม5เบียดเบียนตนและผูKอื่น ดKวยความขยันหมั่นเพียรจนสามารถดำรงชีวิต จากรากฐานของรากหญKา จนพัฒนาชีวิตใหKพออยู5พอกินการผลิตในเชิงพุทธจึงมุ5งเนKนไปที่คุณค5า ท่ี ตอบสนองความตKองการคุณภาพชีวิต และเอื้อประโยชน9ต5อสภาพแวดลKอม และสามารถนำไปใชKใน ชีวติ ประจำวันไดK ๓. การดำเนินชวี ติ วิถพี ทุ ธ พระพุทธศาสนามีแนวคิดและหลักธรรมที่เกี่ยวกับความพอเพียงหลายประการ ไม5ว5าจะเป<น ทางตรงหรือทางอKอม ที่พอจะสรุปไดKในลักษณะแนวคิดเชิงประยุกต9ใชKในชีวิตประจำวันเพื่อผูKที่สนใจจะ นำไปพัฒนาตนเองและชุมชน พอจะประมวลหลักสำคัญและในส5วนที่สนับสนุนแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง โดยตรง ดังน้ี

๑๑ ภาพที่ ๑ แนวทางหลักการดำเนินชวี ิตวิถพี ุทธ ๑.แนวคิดการดำเนินชีวิตทางสายกลาง คำว5า “ทางสายกลาง” ตรงกับ ภาษาบาลีว5า “มัชฌิมาปฏิปทา” เป<นแนวทางการปฏิบัติที่พระพุทธเจKา ไดKตรัสแสดงไวKตั้งแต5การแสดงธรรมครั้งแรกเป<น ที่ทราบกันดีว5า คือ “ธัมมจักกัปปวัตนสูตร” มีใจความว5าดKวยอริยมรรค มีองค9 ๘ ซึ่ง พระพุทธเจKาทรง ชี้แนะว5าเป<นทางดำเนินชีวิตที่ไม5ขKองแวะที่สุดสองอย5าง ไดKแก5 การหมกหมุ5นในความสะดวกสบาย และ การกระทำใหKตนเองลำบาก การดำเนินชีวิตทั้งสองเสKนทางนี้จะเป<นเสKนทางที่นำ มาซึ่งความรKู ความเขKาใจ อย5างแจ5มแจKงในสรรพสิ่ง ซึ่งเป<นทางสายกลางที่มุ5งสู5ความสงบและความรูKยิ่ง จนถึงขั้นตรัสรูKและบรรลุ นิพพาน ทางสายกลางที่ว5านั้นคืออริยมรรคอันประกอบดKวยองค9 ๘ ประการ จากแนวคิดนี้อาจจะสรุป ลักษณะของทางสายกลางในเชิงประยุกต9ใชKสำหรับชีวิตฆราวาส ทั่วไปไดKว5าเป<นหนทางที่มุ5งตรงสู5จุดหมาย ทด่ี ีงาม โดยไมข5 อK งแวะในทางสุดโด5ง ๒ อยา5 ง คือ ๑. คนที่ชอบวัตถุนิยมหรือบริโภคนิยมที่ยึดเอาความสะดวกสบาย ความสวยงาม ความหรูหรา ฟุ`มเฟtอย ความอร5อยหรือเปลือกนอกของวัตถุต5าง ๆ ที่นำชอบใจมาเป<นเกณฑ9ในการตัดสินใจในลักษณะที่ หลงระเริงเกินไป คอื ปล5อยใหKตนเองเป<นทาสของวัตถนุ ิยมเกินไป ๒. คนที่ชอบทำตัวใหKลำบาก เช5น ตระหน่ี ไม5ยอมกิน ไม5ยอมจ5าย ไม5ยอมใชK ไม5ยอมแบ5งปSน ปฏิบัติตัวที่ก5อใหKเกิดความลำบากโดยไม5มีเหตุผล ซึ่งเป<นทางที่สุดโด5งไปอีกทางเป<นลักษณะของความไม5 พอดี ในการดำเนินชีวิตวิถีพุทธ คือยึดถือหลักความพอดีพอเหมาะถูกตKอง ตรงกับเปqาหมาย โดยมี องค9ประกอบแห5งความพอดี ๘ ประการ ซึ่งคูณ โทขันธ9(๒๕๕๔,น.๗๕) ไดKอธิบายว5า คือความรูKความเขKาใจ ที่ถูกตKอง (สัมมาทิฏฐิ) ความคิดที่ถูกตKองสอดคลKองกับเปqาหมายที่ดีงาม (สัมมาสังกัปปะ) การสื่อสารกับ ผูKอื่นอย5างถูกตKอง (สัมมาวาจา) การปฏิบัติตัวกับผูKอื่นในทางไม5เบียดเบียน (สัมมากัมมันตะ) การเลี้ยงชีพ ตนในทางสุจริต (สัมมาอาชีวะ) ความเพียรพยายามเพื่อพัฒนาตนเองละชั่วสรKางเสริมความดี

๑๒ (สัมมาวายามะ) ความระมดั ระวังท้งั คิด (สมั มาสติ) และความสงบใจ (สมั มาสมาธิ) กล5าวคือ การดำเนินชีวิตอย5างพอดี โดยมีความรูKความเขKาใจเป<นแกนนำสรKางสรรค9พฤติกรรมและ จิตใจใหKดีงามไม5เบียดเบียนผูKอื่นและตนเองสามารถส5งเสริมและสนับสนุน แนวทางปฏิบัติในการดำเนิน ชีวิตตามแนวเศรษฐกิจพอเพียงไดKเป<นอย5างดีเพราะมีความสอดคลKองกันทั้งในฐานะที่เป<นทางสายกลาง แนวคิดหลักของเศรษฐกิจพอเพียง และองค9ประกอบของทางสายกลางในพระพุทธศาสนา คุณธรรมทั้ง ๘ ประการนั้น (อริยมรรค) ก็จะเป<นองค9รวมแห5งธรรมที่สามารถสรKางความเขKมแข็งใหKกับบุคคล พรKอมทั้ง พัฒนาศักยภาพของบุคคลทั้งดKานความรูKความคิดพฤติกรรมและจิตวิญญาณ ใหKสามารถพึ่งตนเองไดK มี ความเขKมแข็งยอมรับกับสภาพความเป<นจริงหรือความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น สามารถสรKางสรรค9ใหKเกิด ดุลยภาพทางสังคม เศรษฐกิจ สิ่งแวดลKอม และวัฒนธรรมตามความมุ5งหมายของแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง ไดKเป<นอย5างดีเพราะหัวใจสำคัญขององค9คุณธรรมทั้ง ๘ ประการนั้นอยู5ที่ความพอดี ความถูกตKองความ เหมาะสม (สมั มา) นนั่ เอง ๒. แนวคิดการดำเนินชีวิตตามหลักความสันโดษ โดยมากจะพบว5าหลายคนในสังคมไทยยังไม5มี ความเขKาใจถึงความหมายที่ถูกตKอง มีจำนวนไม5นKอยที่เขKาใจว5าความสันโดษ คือความขี้เกียจการไม5 ขวนขวายดิ้นรนไม5ปรับปรุงเปลี่ยนแปลงพัฒนา ซึ่งเป<นสาเหตุใหKชีวิตตกต่ำทำใหKสังคมและประเทศชาติก็ ไม5ไดKรับการพัฒนา เพราะว5าหลักคำสอนเรื่องสันโดษทำใหKคนงอมืองอเทKาเป<นคนเกียจครKาน ไม5มีความ กระตือรือรKนในการทำงานหรือการประกอบอาชีพ เป<นตKน ถือว5าเป<นความเขKาใจผิดจากหลักคำสอนของ พระพุทธเจKาอย5างมาก จึงมีความจำเป<นอย5างยิ่งที่เราควรจะทำความเขKาใจใหKกระจ5าง กับคำว5า “ความ สันโดษ” เพราะนบั ไดKวา5 เปน< รากฐานสำคญั ของการดำเนนิ ชีวิตทีพ่ อเพียง จึงขอนำมาอธบิ ายเพื่อความเขKาใจ ดงั น้ี คำว5า “สันโดษ” ตรงกับภาษาบาลีว5า “สนฺต˜™ฐิ” มีความหมาย ดังที่ปรากฏในมังคลัตถทีปนี (๒๕๔๔,น.๙๗) ๓ ประเดน็ ไดKแก5 ประเด็นที่ ๑ สันโดษ แปลว5า ยินดีสิ่งที่เป<นของเราเอง กล5าวคือความพอใจวัตถุสิ่งของของที่เป<น ส5วนของเราเอง ไม5แสดงอาการรังเกียจหรือดูถูกปSจจัยสิ่งของต5างดูที่ตนเองสามารถหามาไดKจากการทำ หนKาที่การงานต5าง ๆ โดยชอบธรรมทั้งในเวลาใชKสอย ไม5ว5าสิ่งใดก็ตาม ถือว5าเป<นสิ่งที่ดีประณีตสวยงาม หรือไม5ก็ตามก็ยินดีดKวยสิ่งนั้น ดKวยความรูKสึกที่ว5ามีความภาคภูมิใจว5าเราไดKสิ่งนั้นมาเป<นสมบัติของเราโดย ถกู ตKอง ไมผ5 ดิ ศีลธรรม กฏหมายบKานเมอื งและจารตี ประเพณตี 5าง ๆ ประเด็ท่ี ๒ สันโดษ แปลว5า ยินดีในสิ่งที่มีอยู5กล5าวคือ มีความพอใจยินดีในปSจจัยสิ่งของทรัพย9สิน เงินทอง หรือแมKแต5คู5ครอง ที่เราหาไดKมาแลKวโดยปราศจากความรูKสึกเสียใจมีขKาวของเงินทองอยู5เท5าใดก็ พอใจเท5านั้น ไม5กระวนกระวายอยากไดKในสิ่งที่มีไม5ไดKและไม5ไดKมี ไม5ดิ้นรนมากเกินกำลังความสามารถของ ตน และไมม5 คี วามทะเยอทะยานอยากไดKของผKอู ่ืนมาเปน< ของตน ซึง่ หมายถงึ รKจู กั พอประมาณนั่นเอง ประเด็นที่ ๓ เป<นประเด็นที่เกี่ยวกับความรูKสึกที่ละเอียดลงไปอีกนั่นคือ สันโดษ หมายถึง การละ จากความรูKสึกยินดียินรKายในสิ่งที่น5าชอบใจ น5าปรารถนา และในสิ่งที่ไม5น5าชอบใจไม5น5าปรารถนาซึ่งในทาง

๑๓ พระเรียกว5า “อิฏฐารมณ9 และอนิฏฐารมณ9” ความสันโดษตามความหมายนัยนี้เป<นการวางใจใหKเป<นกลาง ไมเ5 อนเอยี ง ไม5หวัน่ ไหวไปตามอารมณ9ต5าง ๆ ทีม่ ากระทบอนั เปน< เรอ่ื งของโลกธรรมทัง้ ๘ ประการ ไม5ว5าจะ เป<น ไดKลาภ เสื่อมลาภ ไดKยศ เสื่อมยศ สรรเสริญ นินทา สุข และทุกข9 ถKาอารมณ9หรือความรูKสึกที่กล5าวมา นี้จะทำใหKเขKาใจทุกสิ่งตามความเป<นจริงตามกฏเกณฑ9ของธรรมชาติ เช5นที่ว5า “ทุกสิ่งทุก อย5างที่เกิดจาก ปSจจัยปรุงแต5งลKวนไม5แน5นอน (อนิจจัง) มีความเกิดขึ้น (อุปปาทะ) ในเบื้องตKนมีความตั้งอยู5 (ฐิติ) ใน ท5ามกลางและมีความดับสลายไป (ภังคะ) ในที่สุด ทุกสิ่งทุกอย5างที่เกิดจากปSจจัยปรุงแต5ง ไม5มีสิ่งใดคงทน อยู5ในสภาพเดิมไดK(ทุกขัง) และทุกสิ่งทุกอย5างไม5ใช5ตัวตนที่แทKจริง ไม5ใช5สัตว9บุคคล ไม5ใช5ตัวตนเราเขา เรา ไม5สามารถบังคับใหKเป<นไปตั้งใจเราปรารถนาไดKทุกอย5างไป (อนัตตา)” เมื่อเรามีความเขKาใจอย5างนี้ ก็จะทำ ใหKมีจิตใจที่สม่ำเสมอในทุกอารมณ9ที่มากระทบจิตก็จะมีทัศนคติเห็นภาพรวมของสรรพสิ่งเสมอกันไม5 เดือดรKอนใจกับสิ่งที่ไม5พึงปรารถนา ไม5ลิงโลดใจกับสิ่งที่น5าปรารถนา ลักษณะนี้เรียกว5า ผูKสันโดษดKวยใจที่ สงบนัน่ เอง จากความหมายของ “สันโดษ” ทง้ั ๓ ประเดน็ น้ี ประมวลไดวK า5 ความสนั โดษ หมายถึง ความพอใจ ยินดีในสิ่งที่ตนมีตนไดK ดKวยจิตใจนั้น ในทางพระพุทธศาสนาจึงเป<นเรื่องของการวางใจไม5ใหKเป<นทุกข9 ยอมรับสภาพความเป<นจริงเกี่ยวกับการมีการไดKนั่นเอง หากทำไดKอย5างนี้ก็ถือว5ามีจิตใจที่ดีงามและถือว5ามี ทรัพย9ภายในอันสำคัญทีเดียวดังพระพุทธพจน9(พระสุตตันตป–ฎก เล5มที่ ๒๓,น.๒๒๔) ที่ว5า “ทรัพย9มีความ สันโดษเป<นอย5างยิ่ง” ซึ่งเราจะเห็นไดKว5าในยุคปSจจุบันนี้ จะพบว5าปSญหาทางสังคมส5วนใหญ5ที่เกิดขึ้นเพราะ ขาดความสันโดษ กลับมีแต5ธรรมะที่เป<นฝ`ายตรงขKามกับสันโดษเขKามาแทนที่ คือ ตัณหาซึ่งเป<นอุปสรรค สำคัญของการดำเนินชีวิตวิถีพุทธ เราชาวพุทธจึงตKองทำความเขKาใจเรื่องสันโดษ เพื่อชี้ใหKเห็นว5าความ สันโดษเป<นเรื่องของสภาพจิตใจที่ยอมรับความเป<นจริงอย5างมีเหตุผลไม5ใช5การงอมีองอเทKาเกียจครKานอย5าง ที่เขKาใจกัน โดยมากนั้นเป<นเรื่องที่มีความจำเป<น และที่สำคัญตKองตระหนักเสมอว5าความสันโดษมิใช5เป<น หลักธรรมที่จะปฏิบัติเพียงอย5างเดียวแลKวจะบรรลุคุณความดีไดK เพราะเมื่อพระพุทธเจKาตรัสถึงเรื่องสันโดษ พระองค9จะตรัสว5าใหKมีความสันโดษในวัตถุที่เกินความจำเป<นแต5ไม5ใหKสันโดษในธรรมและใหKมีความเพียร พยายาม กำกับในการดำเนินกิจกรรมต5าง ๆ เสมอ หลักสันโดษจึงเป<นอีกแนวคิดหนึ่งที่ส5งเสริม แนวคิด เศรษฐกิจพอเพียงไดKเป<นอย5างดี การนำหลักธรรมทางพระพุทธศาสนาไปใชKประโยชน9ในปSจจุบัน ไม5ว5าจะ เป<นแนวทางสายกลางหรือแนวคิดเรื่องความสันโดษ จัดเป<นหลักธรรมพื้นฐานที่สำคัญของวิถีชีวิตพอเพียง และเป<นเสมือนธรรมฝ`ายรับคือเป<นคุณธรรมที่มีไวKสำหรับรับกับสถานการณ9ต5าง ๆ ในชีวิต เพื่อใหKชีวิต ดำรงอย5ูไดดK วK ยภาวะจติ ทีเ่ ปน< สขุ หลักธรรมสำคัญอีกประการหนึ่ง อันเป<นหลักที่จะอำนวยสุขในชีวิตปSจจุบัน นั่นคือหลักทิฏฐธัม มิกัตถะ ๔ (ประโยชน9ในภพปSจจุบัน) ซึ่งมีที่มาจาก การที่พระพุทธองค9ไดKตรัสสอนแก5อุชชัยพราหมณ9ใน ขณะที่เขKาไปเฝqาเพื่อกราบทูลขอใหKพระองค9แสดงธรรมที่เป<นไปเพื่อประโยชน9สุขในปSจจุบันและธรรมที่ เป<นไปเพื่อประโยชน9สุขภายหนKา เพื่อใหKสามารถพึ่งพาตนเองไดK เมื่อยKายไปอาศัยอยู5ในต5างถิ่น พระพุทธ องคจ9 ึงตรัสสอนดังความปรากฏในพระไตรปฎ– ก (พระสุตตันตป–ฎก เลม5 ที่ ๒๑,น.๑๒๕) ตอนหน่ึงว5า

๑๔ “ดูก5อนพราหมณ9ธรรม ๔ ประการนี้ เป<นไปเพื่อประโยชน9 เพื่อความสุขในปSจจุบันกล5าวคือ อุฏ ฐานสัมปทา อารกั ขสัมปทา กัลยาณมติ ตตา และสมชีวติ า” ซงึ่ สามารถสรุปใจความสำคญั ไดวK า5 ประการที่ ๑ ขยันสรรหา (อุฏฐานสมั ปทา) คือบคุ คลทีห่ าเล้ียงชีพดKวยความขยนั ในการงานพฒั นา ตนเองเป<นผูKขยันชำนิชำนาญ ไม5เกียจครKานในงานนั้น ประกอบดKวยปSญญาเครื่องสอบสวน ตรวจตรา รูKจัก วิธีปฏิบัติในเรื่องนั้น ๆ สามารถทำงานอย5างมีความรอบคอบ กระตือรือรKนในการทำงาน สามารถ ปฏบิ ตั งิ านไดเK รียบรKอยนเี้ รียกวา5 อฏุ ฐานสมั ปทา ประการท่ี ๒ รักษาดี (อารักขสัมปทา) คือ บุคคลที่มีสินทรัพย9มาก ๆ เมื่อสามารถหามาไดKดKวย ความขยันหมั่นเพียรแลKวบุคคลนั้นจัดการคุKมครองโภคทรัพย9ต5าง ๆ ที่หามาไดKเหล5านั้นไวKโดยพิจารณาว5า ทำอย5างไร จึงจะปลอดภัยไม5ว5าจากพวกโจรผูKรKายเขKามาลักขโมย ถูกโกง หรือจากภัยธรรมชาติต5าง ๆ นี้ เรียกว5า อารกั ขสัมปทา ประการที่ ๓ มีกัลยาณมิตร (กัลยาณมิตตตา) คือ บุคคลที่เขKาอาศัยอยู5ในหมู5บKานหรือตำบลใดก็ ตามสามารถปรับตัวกับสังคมหรือชุมชนนั้นไดKเป<นอย5างดีไม5ว5าจะเป<นผูKนำในชุมชน ผูKนำทางเศรษฐกิจ ผูKนำ ทางศาสนา ผูKนำทางการศึกษา แมKกระทั่งปราชญ9ชาวบKาน เยาวชน โดยเฉพาะผูKประกอบสัมมาชีพที่ สามารถทำกิจกรรมร5วมกนั ในดKานพัฒนาชุมชนนเี้ รียกวา5 กลั ยาณมติ ตตา ประการท่ี ๔ เลี้ยงชีวิตพอเพียง (สมชีวิตา) คือบุคคลที่ใชKชีวิตอย5างเหมาะสมไม5ใหKฟุ`มเฟtอยเกินไป ไม5ใหKฝtดเคืองเกินไปโดยรูKเขKาใจทางเพิ่มพูน และทางเสื่อมถอยของทรัพย9สินว5าทำอย5างนี้รายไดKของเราจึง จะเหนือรายจ5าย และรายจ5ายของเราจึงจักไม5เหนือรายไดK ถKาหากบุคคลใดก็ตามมีรายไดKนKอยแต5ใชKชีวิต ความเป<นอยู5อย5างฟุ`มเฟtอย หรือถKาบุคคลใดก็ตามมีรายไดKมาก แต5กลับใชKชีวิตอย5างฝtดเคือง ก็จะมีผKู กล5าวหาไดKว5าคนผูKนี้ว5าอาจจะตายอย5างคนอนาถา การใชKชีวิตความเป<นอยู5 อย5างเหมาะสมกับฐานะ จึง เรียกไดKว5า สมชีวิตา วิถีการดำเนินชีวิตตามคำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจKาในเรื่องการใชKชีวิตในปSจจุบัน นั่นคือไม5ไดK สอนใหKคนเกียจครKาน ทKอถอย ไม5ทำการงาน หรือทำงานเรื่อย ๆ จะเป<นภัยต5อความเจริญความกKาวหนKา ชี้ใหKเห็นอย5างเด5นชัดว5า ถKาแต5ละคนรูKจักสถานภาพของตนเอง สำนึกในฐานะความสามารถ และความมี คุณธรรมของตนอยู5เสมอแลKวจะพอใจกับของของตนพอใจกับของที่ตนไดKมา และพอใจกับของที่สมควรแก5 ตนจะไม5มีการเบียดเบียน อิจฉาริษยา ใหKรKายปqายสี ฉKอโกงกัน ฯลฯ สังคมไทย จึงโหยหาสิ่งเหล5านี้ใหK กลบั คืนมา ประเทศชาติ ชุมชนจึงสามารถเดนิ หนาK ไปไดKอย5างม่นั คง ๔. แนวทางการแกป9 `ญหาชุมชนดว9 ยหลกั อริยสัจ ๔ การพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนควบคู5ไปกับงานพัฒนาชุมชนความจำเป<นที่จะตKองรูKถึง ปSญหาของชาวบKานเพื่อทำการพัฒนาใหKถูกจุด ผูKเขียนขอนำเสนอว5าควรจะนำเอาหลักอริยสัจ ๔ ประการ ไปใชK เพราะถือไดวK 5าเป<นหลกั ธรรมทสี่ ำคญั และนำมาใชปK ระยกุ ต9เพ่ือแกKปSญหาไดKดงั น้ี ๑. ทุกข9 คอื การทำใหรK ูKจักตัวความทกุ ขห9 รอื ตวั ปSญหาท่ีเกิดสามารถคนK หาส่งิ ทที่ ุกข9น้ันไดK

๑๕ ๒. สมุทัย คือ รูKจักตKนเหตุของปSญหาว5าปSญหาเกิดขึ้นมาจากสาเหตุอะไร เพราะพระพุทธศาสนา ชี้แจงว5าการดับทุกข9นั้นจะใชKไม5ไดKผลอย5างแน5นอนถKาไม5มองหาสาเหตุว5าปญหานั้นเกิดจากอะไร แลKวค5อย หาวิธีแกKไขปSญหาไดKอย5างตรงจุด เพราะถKาแกKไขปSญหาไดKระดับหนึ่งแต5สาเหตุยังอยู5 ปSญหา(ทุกข9)ก็จะตKอง เกิดอีกซ้ำแลKวซ้ำเล5า แต5ถKาแกKไขปSญหาที่ปลายเหตุ ซึ่งแทนที่จะแกKที่ตKนเหตุกลับไปวุ5นวายอยู5ที่ตัวความ ทกุ ข9อันเปน< ผล จงึ วนเวยี นแกปK Sญหาเดิม ๆ ท่เี กิดขน้ึ ไมไ5 ดK เสียงบประมาณ เสียเวลา ซำ้ ซาก อยนู5 ัน่ เอง ๓. นโิ รธ คือใหKรูKจักความดบั ทุกขแ9 กKปญS หาทงั้ หลายท่ีเกดิ ข้นึ ๔. มรรค คือ ใหKรูKจักว5าความดับทุกข9นั้นจะเกิดขึ้นลอย ๆ ไม5ไดK จะตKองมีขKอปฏิบัติใหKถึงความดับ ทุกข9 หรือถึงจดุ หมายของงานท่ีตงั้ ใจเอาไวK ภาพที่ ๒ มรรคมอี งค9 ๘ (อรยิ มรรค) หลักธรรมทางพระพุทธศาสนาเนKนใหKมนุษย9พัฒนาปSญญาจนสามารถหลุดพKนความทุกข9ไดK และ เนKนการฝbกฝนพัฒนามนุษย9 เพราะมนุษย9มีศักยภาพและธรรมชาติที่เอื้อต5อการพัฒนาชีวิตไดKอย5างดีย่ิง ผูKเขียนจึงขอแนะนำกระบวนการพัฒนาชีวิตตามแนวพระพุทธศาสนาดKวย ระบบไตรสิกขา คือ ศีล สมาธิ ปSญญา ซึ่งกระบวนการที่จะพัฒนาชีวิตดKวยหลักไตรสิกขานี้ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย9(ป.อ. ปยุตโต) (๒๕๔๔,น.๕๑) ใหKไดKแนวทางไวKดังนี้ “มรรคมีองค9 ๘ หรอื ทางสายกลางคือกระบวนการของไตรสิกขาในแง5 วิถีชีวิต สิกขา คือ การศึกษา หรือฝbกฝนพัฒนาคนเพื่อใหKเขาดำเนินชีวิตไดKอย5างสมบูรณ9 ไตรสิกขาเป<นองค9 สรุปของมรรคมีองค9 ๘ (อริยมรรค)และถือว5าเป<นระบบการปฏิบัติที่ครบถKวนสมบูรณ9มีขอบเขตครอบคลุม มรรคมีองค9 ๘ (อริยมรรค)มดี ังนี้ ๑. สัมมาทิฏฐิ มคี วามเห็นถกู ตKอง

๑๖ ๒. สมั มาสังกัปปะ คดิ ดี ๓. สมั มาวาจา วาจาดี ๔. สัมมากัมมันตะ การกระทำดี ๕. สมั มาอาชีวะ เลยี้ งชพี ถกู ทาง ๖. สมั มาวายามะ เพยี รพยายาม ๗. สัมมาสติ ระลกึ ถูกทาง ๔. สัมมาสมาธิ จิตต้งั ใจในถึงสง่ิ น้นั เพื่อใหKมองเห็นเป<นหมวดหมู5 และช5วยใหKเขKาใจชัดเจนยิ่งขึ้น มีการจัด มรรคมีองค9 ๘ (อริยมรรค) ลงในไตรสกิ ขาดังน้ี ๑. หมวดศีล ประกอบดวK ย สัมมาวาจา สัมมากัมมนั ตะ และสมั มาอาชีวะ ๒. หมวดสมาธิ ประกอบดวK ย สมั มาวายามะ สัมมาสติ และสมั มาสมาธิ ๓. หมวดปSญญา ประกอบดวK ย สัมมาทิฏฐิ และสัมมาสงั กัปปะ นอกจากนั้นในการศึกษาตามหลักการดังกล5าวแลKว สำคัญที่สุดที่จะตKองมีคือความเชื่อในโพธิ เรียกว5า “โพธิศรัทธา” ซึ่งถือว5าเป<นศรัทธาพื้นฐาน เมื่อมนุษย9เชื่อในปSญญาที่ทำใหKมนุษย9เป<นผูKรูKไดKแลKวเขา ก็พรKอมที่จะฝbกฝนตนเอง ส5วนการที่บุคคลจะแจKงประจักษ9ไดKหรือไม5นั้น ก็เป<นเรื่องของความแตกต5าง ระหว5างบุคคลดังเช5นในหลักบุคคล ๘ ประเภท (พระอริยบุคคล ๘ จำพวก) และขึ้นอยู5กับการพัฒนา ศักยภาพของเขาตามที่สั่งสมเอาไวK ตามที่กล5าวมานี้จะเห็นไดKว5าคำว5า โพธิ นั้นใหKจุดเนKนทั้งในดKาน ศักยภาพที่มนุษย9แกKไดKจนถึงที่สุดและในดKานของปSญญา ใหKเห็นว5าเป<นแกนนำของการพัฒนาปSญญาแต5 เพื่อจะใหKโพธินี้ปรากฏขึ้น เพื่อพัฒนาบุคคลใหKกลายมาเป<นผKูรKูท่ีพัฒนาแลKว มนุษย9ตKองมี กระบวนการพฒั นาท่เี รยี กว5า สิกขา ซึ่งเปน< การศกึ ษา สิกขากค็ อื กระบวนการพัฒนามนุษย9น่นั เอง ๕. พระสงฆก? ับความเข9าใจเก่ียวกับปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง บุคลากรทางพระพุทธศาสนาที่สำคัญคือ พระสงฆ9 เป<นผูKที่มีบทบาทสำคัญที่จะสรKางความเขKาใจ กับประชาชนในชุมชนในการที่จะประยุกต9หลักธรรมแลKวนำไปใชKในชีวิตประจำวัน จากการที่ผูKเขียนไดK ทำการศึกษาและวิจัย เรื่องการประเมินเพื่อวัดระดับและขับเคลื่อนดKวยการยกระดับความเป<นเศรษฐกิจ พอเพียงของวัด ในจังหวัดอุบลราชธานี ยโสธร อำนาจเจริญ มุกดาหารและนครพนม” ไดKพบขKอมูลที่ควร นำมานำเสนอใหวK ิเคราะหร9 5วมกัน ดงั น้ี ตามทัศนะของพระสงฆ9ผูKตอบแบบสอบถามเชื่อว5า เมื่อชุมชนนำปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ไปสู5การปฏิบัติแลKวจะช5วยลดปSญหาสังคมไดKอย5างมาก (รKอยละ ๗๘) ทั้งนี้วัดในจังหวัดอุบลราชธานีมีความ เชื่อมากกว5าจังหวัดอื่น ๆ วัดในจังหวัดอำนาจเจริญผูKตอบเชื่อว5า ช5วยลดปSญหาไดKในระดับมากเพียงรKอยละ ๓๔ เท5านั้น และเชื่อว5าช5วยไดKเล็กนKอยในสัดส5วนที่เท5ากัน เหตุผลสืบเนื่องมาจากพระสงฆ9ในพื้นที่ดังกล5าว น5าจะขาดการเชื่อมโยงความรูKความเขKาใจเศรษฐกิจพอเพียงสู5การปฏิบัติ เช5นการพัฒนาชุมชนตามแนว

๑๗ เศรษฐกิจพอเพียงจะตKองแบบค5อยเป<นค5อยไป โดยการเริ่มจากฐานราก นั่นหมายถึงสภาพสังคมที่เป<นอย5ู (ประเทศเราหมายถึงภาคการเกษตร) แลKวจากนั้นค5อยต5อยอดไปถึงภาคอุตสาหกรรม โดยมีการพัฒนาตKอง เป<นไปอย5างมีหลักการ มีภูมิคุKมกันและมีคุณธรรม แต5คิดว5าการพัฒนาประเทศคือการใชKทรัพยากร ภายในประเทศเพื่อใหKชุมชนเจริญกKาวหนKาอย5างทันทีทันใด ซึ่งจะเห็นไดKความรุนแรงของปSญหา หนี้ ครัวเรือนมีอัตราการขยายตัวเร็วกว5าการขยายตัวทางเศรษฐกิจเกษตรกรที่มีการศึกษานKอยยังมักยึดติดอยู5 กับกระแสของสังคมประกอบกับลัทธิบริโภคนิยมไดKแทรกซึมผ5านทางโทรทัศน9เขKาไปสู5ทุกพื้นที่กระตุKนใหK เกษตรกรมีความอยากไดKสิ่งของเครื่องใชKแบบวิธีลัดทำใหKตกเป<นทาสกระบวนการคKาผ5อนส5งทำใหKแทนที่จะ ลงทุนเพื่อเพิ่มผลผลิตกลับนำเงินที่มีจำกัดมาใชKจ5ายโดยไม5เกิดการงอกเงยเกิดเป<นปSญหาหนี้สินเรื้อรัง และ นบั วนั ปริมาณหนี้ไดKทวีขึ้นอย5างนา5 วติ ก ในจังหวัดยโสธรพระสงฆ9ผูKตอบแบบสอบถาม ๒ ใน ๓ เชื่อว5า ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงช5วย บรรเทาปSญหาของชุมชนไดKมาก ส5วนจังหวัดมุกดาหาร และอำนาจเจริญผูKตอบแบบสอบถามมีความเชื่อว5า ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ช5วยบรรเทาปSญหาชุมชนไดKอย5างมาก รKอยละ ๗๕–๘๐ ความเชื่อในทาง พระพทุ ธศาสนา เรียกว5า “ศรัทธา” การตอบคำถามของพระสงฆ9 ๒ ใน ๓ “เชื่อว5า” ปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียงช5วยบรรเทาปSญหาของชุมชนไดKมาก ถือว5าเป<นบันไดขั้นแรกของการนำไปสู5การพัฒนา เพราะ ศรัทธานั้นเริ่มมาจาก ความจงรักภักดีที่มีต5อพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดช มหาราช บรมนาถบพิตร ที่ทรงพระราชทานไวK ส5วนการนำไปสู5การปฏิบัติและประสบผลสำเร็จ ขึ้นอยู5กับ ความร5วมมือร5วมใจของชุมชน ไม5ว5าจะเป<นบKาน–วัด–โรงเรียน สรKางพลังของการเปลี่ยนแปลงชุมชนใหKมี สภาพดีขึ้นเพื่อสนองความตKองการพื้นฐานของประชาชนและปqองกันแกKไขปSญหาสังคม โดยการเพิ่มพูน ความสามารถใหKแก5บKาน–วัด–โรงเรียน เพื่อใหKการจัดการกับปSญหาของตนเองไดK โดยถือหลักการ ประชาธิปไตยในการมีส5วนร5วมดำเนินงานของประชาชน คือการพึ่งพาตนเอง ของประชาชน การพัฒนา ชุมชน การใหกK ารศึกษาแก5ชุมชนและการผสมผสานระหวา5 งกล5มุ ประโยชน9ตา5 ง ๆ ในชมุ ชน หลักธรรมที่เกี่ยวขKองกับเงื่อนไขดKานความรKู พระสงฆ9ครึ่งหนึ่ง (รKอยละ ๕๕.๕๘) ใหKน้ำหนักกับ สติปSญญามากที่สุดเพราะเป<นหลักธรรมพื้นฐานของการใชKชีวิตมนุษย9 ซึ่งในการศึกษาทางพระปริยัติธรรม ตั้งชื่อหัวขKอสติปSญญา ว5า ธรรมที่มีอุปการะมาก ประโยชน9ของสติ คือ เมื่อใชKใหKถูกตKองตามกาลเวลาแลKว ย5อมใหKผลดี คือ สติเป<นธรรมะที่ปqองกันความพลั้งเผลอ ทำอะไรมักไม5ผิดพลาด ส5วนสัมปชัญญะเป<นธรรม คอยกำกับจิตใหKมีความรูKสึกตัวอยู5เสมอ ในขณะกำลังทำ กำลังพูด กำลังคิด ไม5ใหKผิดพลาดไดK นอกจากนั้น ความยากจนในทางธรรมของพระพุทธศาสนาใหK ๒ ความหมาย คือ ๑. ความขาดแคลนในปSจจัยสี่ขั้น พื้นฐานของการดำรงชีพตามฐานของมนุษย9 และ ๒. ขัดสนทางสติปSญญา ยากจนในศีลธรรม แรKนแคKนใน คุณความดี ไรKความเมตตากรุณา เป<นตKน ส5วน “ปSญญา” แปลว5า ความรูKทั่ว คือรูKทั่วถึงเหตุถึงผล รูKอย5าง ชัดเจน รูKเรื่องบาปบุญคุณโทษ รูKสิ่งที่ควรทำควรเวKน เป<นตKน เป<นธรรมที่คอยกำกับศรัทธา เพื่อใหKเช่ือ ประกอบดKวยเหตุผล ไม5ใหKหลงเชื่ออย5างงมงาย พระพุทธเจKาทรงแสดงปSญญาไวKถึง ๓ ระดับ ซึ่งปSญญาทุก ประเภทนั้นตKองสอดคลKองไปในทิศทางเดียวกัน ไม5มีอะไรสำคัญมากนKอยไปกว5ากัน เนื่องจากการจะขKาม

๑๘ สะพานไปไดK ตKองเดินผ5านตั้งแต5 ตKนสะพาน กลางสะพาน แลKวจึงจะถึงปลายสะพานที่ทำใหKขKามฟากไดK ปSญญา ๓ ระดับก็เป<นฉันนั้น คือเริ่มจาก เขKาใจว5าอะไรคือ กุศลและอกุศล เขKาใจกระบวนธรรมชาติ ตั้งแต5 กฎแห5งกรรม ถึงไตรลักษณ9 และสุดทKาย จึงตระหนักถึงสภาวะของทุกข9และแนวทางการดับทุกข9 (อริยสัจ) ปญS ญา ๓ ประการทีว่ 5านี้ ไดKแก5 ๑. สุตมยปSญญา คือ ปSญญาที่สำเร็จโดยการฟSง หมายถึงเอาปSญญา ความรKู ความเขKาใจจากการ อ5านและการฟSง ทบทวนศึกษาซ้ำแลKวซ้ำเล5า จนกระทั่งมีพื้นฐานความรูKที่ถูกตKอง และแม5นยำ ในอรรถะ และพยญั ชนะ ๒. จินตามยปSญญา คือ ปSญญาที่สำเร็จโดยการคิดพิจารณา หมายถึงปSญญาที่ไดKจากการคิด ใคร5ครวญ พินิจพิจารณา ใหKเกิดความเขKาใจอย5างตกผลึกตามขั้นตอนของเหตุผล และความสัมพันธ9ต5าง ๆ โดยมิใช5การ จดจำเฉย ๆ แต5สามารถมองสภาพปรมัตถ9ธรรมออกดKวยจินตนาการ เขKาใจถึงเปqาหมาย และ รายละเอียดธรรมะไดKตรงทาง ไม5ว5าจะเป<นนัยตรงหรือเชิงประยุกต9 เพียงแต5มิไดKอยู5ในฐานะเป<น \"ผูKเห็น ดKวยตนเอง\" ๓. ภาวนามยปSญญา คือ ปSญญาที่สำเร็จโดยการภาวนา หมายถึงปSญญาของผูKปฏิบัติวิปSสสนาตาม แนวทางของมหาสติปSฏฐาน ๔ แลKวประจักษ9แจKงในความมิใช5 ตัวตน สัตว9 บุคคล ของขันธ9 ๕ เพราะ ประกอบดKวยรูปธรรมและนามธรรมเท5านั้น แมK 'ใจ' หรือ 'วิญญาณ' ก็ไม5ใช5ตัวตน เมื่อเห็นแลKว ก็จะไม5 เหลือคณุ คา5 สาระใด ๆ ทจี่ ะตKองยึดถอื ใหKเกดิ ความทกุ ทรมาน บบี คนั้ จิตใจอกี ต5อไป ดังนั้น หลักพระธรรมวินัยในพระพุทธศาสนา จึงใหKความสำคัญของการสรKางสติปSญญา เสริมสรKาง คุณความดี อันประกอบดKวยอำนาจคุณธรรมที่จะทำใหKมนุษย9สามารถกKาวขKามความเป<นสัตว9ที่เร5ารKอนดKวย อำนาจกามคุณ ดKวยการปรุงแต5งใหKจิตกำหนัดยินดีในวัตถุกาม จนขาดสติปSญญา ในการแสวงหาเพ่ือ ตอบสนองความตKองการที่เรียกว5า ตัณหา (กิเลส) ความเจริญในวัตถุกามจึงเป<นความยุ5งยากทางจิตใจของ มนุษยชาติ ที่จะตKองดิ้นรนขวนขวาย เพื่อแสวงหาวัตถุภายนอกมาตอบสนองความตKองการจนเกินความ จำเป<นตามฐานะ สติปSญญาจึงเป<นเครื่องปqองกันไม5ใหKเกิดความพลั้งเผลอหรือผิดพลาด ลักษณะของสติ มี ความระลึกไดKทันเวลาก5อนทำ ก5อนพูด ก5อนคิด หนKาที่ของสติจะกำจัดสิ่งที่เป<นขKาศึก คือ ความเลินเล5อ (ปมาทะ) ประเภทของสติ มี ๒ ประเภท คือ ๑. สติชั้นต่ำ เป<นไปในกิริยาที่ทำ ถKอยคำที่พูด และเรื่องที่คิด และ ๒. สติชั้นสูง เป<นไปในสติปSฏฐาน คือ ความระลึกที่เป<นไปในกาย เวทนา จิต และธรรม เมื่อถามสอบ เรื่องหลักธรรมที่เกี่ยวกับความรูK พระสงฆ9จึงใหKน้ำหนัก สติปSญญามากที่สุด หลักธรรม อื่น ๆ จึงมี ความสำคัญรองลงมา จากการสำรวจแต5ละจังหวัดจะพบว5าพระสงฆ9ผูKตอบแบบสอบถามในสองจังหวัด (จังหวัด อุบลราชธานี และนครพนม) มีคะแนนคำตอบเฉลี่ยสูงมาก (๓.๔๕ – ๓.๕๐ จาก ๔.๐๐ คะแนน) แต5การ ตอบถูกตKองที่สุดอยู5ในจังหวัดนครพนม ส5วนจังหวัดยโสธร และอำนาจเจริญ ระบุว5า หลักธรรมที่เกี่ยวขKอง มากทสี่ ุด คอื ภาวนา ๔ ดวK ยสดั สว5 นทส่ี งู กวา5 สตปิ Sญญา (ในยโสธร คอื ๖๔.๓๐ : ๓.๑๓ และในอำนาจเจริญ คือ ๕๒.๕๕ : ๓.๔๙) ความเขKาใจที่แตกต5างกันนั้น จึงมีขKอสันนิษฐานจากพื้นฐานของพระสงฆ9ผูKตอบ

๑๙ แบบสอบถามไดKรับการอบรมที่เนKนจากดKานปริยัติอย5างเดียว ซึ่งถKาจะดีกว5านั้นก็คือเมื่อมีปริยัติแลKวจะตKอง ปฏิบัติดKวยการประพฤติตามคำสอนดKวยความเพียรไม5ย5อทKอ ดังนั้นผลของคำตอบจึงเห็นความแตกต5าง ของความเห็นสองขั้วของพระสงฆ9 จงึ เป<นขKอมูลทสี่ ำคญั ในการพัฒนาทีจ่ ะตKองเริ่มจากพระสงฆน9 ั่นเอง ส5วนคำตอบว5ามีการนำเงื่อนไขดKานความรูKไปประยุกต9ใชKในการทำงานอย5างไร เช5น รอบคอบที่จะ นำหลักธรรมและความรูKมาเชื่อมโยง หมายความว5า การมีความรูKที่จะทำใหKคิดรอบคอบก5อนนำไปประยุกต9 กับสิ่งที่จะใชK ซึ่งหมายถึงประเด็นทั่ว ๆ ไป การนำ (เงื่อนไขดKาน) ความรูKไปประยุกต9ใชKในการทำงานน้ัน พระสงฆ9เกือบครึ่งหนึ่ง (รKอยละ ๔๒.๓๙) ใหKคำตอบว5า การนำเงื่อนไขดKานความรูKไปประยุกต9ใชKในการ ทำงาน ซึ่งเป<นคำตอบที่ถูกตKองเป<นอันดับที่สอง ผูKวิจัยวิเคราะห9ว5ามาจากการมองเห็นความสำคัญของการ นำไปประยุกต9ใชKมากกว5า ที่จะเห็นความสำคัญของความเขKาใจในหลักธรรมเสียก5อน จึงจะสามารถนำ ความรูKไปเชื่อมโยงซึ่งจะเห็นไดKว5าเป<นการมองขKามขั้นตอนของการทำความเขKาใจไม5ว5าจะเป<นธรรมะ หรือ หลักปฏิบัติอื่น ๆ ก็ตาม ผูKวิจัยคิดว5าคนไทยส5วนใหญ5ซึ่งในที่นี้ซึ่งหมายถึงพระสงฆ9และประชาชนทั่วไป มักจะฟSงมากกว5าอ5านและเขียน เพราะเป<นทางที่รับข5าวสารไดKง5ายที่สุด ผิดหรือถูกก็ไม5มีเวลาวิเคราะห9 การพูดทำใหKมีคนเชื่อมากกว5า เพราะรับรูKจากการฟSง อีกประการหนึ่ง คนไทยไม5ชอบอ5านและเขียน คือ เมื่ออ5านแลKวก็จะไปเขียนต5อ การอ5านย5อมใชKความคิดมากกว5าการพูด ทุกถKอยคำที่อ5านจึงผ5านการ วิเคราะห9 เพราะถKาไม5อ5านทุกคำก็จะไม5เขKาใจ ดังนั้นการรับรูKจากการอ5านจึงเป<นกระบวนการรับรูKที่ลึกซ้ึง ยิ่งขึ้น และเมื่อนำมาสู5กระบวนการเขียน จึงยิ่งตKองกลั่นกรองยิ่งขึ้นไปอีกหลายเท5า ทบทวนแลKวหลายคร้ัง ว5าเหมาะสมหรือไม5 ถูกตKองเพียงใด ต5างจากการพูดที่พูดไปแลKวก็ผ5านไป ผูKที่อ5านและเขียนจึงมีนKอยกว5าผูKที่ ฟSงและพูด ดังนั้นในความเป<นจริงสังคมมนุษย9จะฟSงมากกว5าการอ5านและการเขียน ถKาหากมองโดย ภาพรวมของสังคมไทย(รวมทั้งสังคมพระสงฆ9)สังคมไทยใชKกระบวนการเรียนรูKในการฟSงจากผูKพูด ซึ่งผูKพูดก็ คือผูKที่มีความรูKในเรื่องนั้น ๆ เป<นอย5างดี แลKวผูKพูดก็นำมาถ5ายทอดสู5ผูKฟSง หากยKอนกลับไปในสังคม สมัยก5อน ซึ่งเป<นสังคมชนบท คนส5วนใหญ5ไม5ค5อยรูKหนังสือเพราะอ5านเขียนไม5ค5อยไดK ความรูKส5วนใหญ5มา จากการฟSงนั่นเอง ซึ่งทั้งหมดนี้ถือว5าเป<นศักยภาพพื้นฐานที่คนไทยและสังคมไทยเคยมีอยู5แต5เดิม บทบาท การขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงตามแนวความคิดของพระสงฆ9นั้น ถKาหากมีการเพิ่มระดับความความรูK ความเขKาใจเศรษฐกิจพอเพียงและไดKรับการกระตุKนใหKเกิดกระบวนการทำงานอย5างต5อเนื่อง จนเกิดการ เชื่อมโยงเป<นระบบเครือข5าย บKาน-วัด-โรงเรียน เศรษฐกิจพอเพียง เพื่อเป<นหลักในการปฏิบัติงานในพื้นท่ี ต5าง ๆ ทั่วประเทศ ซึ่งจะเป<นส5วนหนึ่งที่จะช5วยยกระดับการดำเนินชีวิตที่ดีใหKแก5คนส5วนใหญ5ในประเทศ ไทย อย5างไรก็ตาม ในการดำเนนิ งานติดตามผลการมสี ว5 นร5วมขบั เคล่อื นเศรษฐกิจพอเพียงของพระสงฆ9 จะ เกิดประโยชน9ต5อการพัฒนาวัด ซึ่งเป<นสถานที่สำคัญในทางศาสนาและเป<นเบKาหลอมรวมศรัทธามหาชนไดK ดี โดยเฉพาะอย5างยิ่ง หากมีการติดตามและประเมินผลเป<นระยะอย5างต5อเนื่อง เพื่อปรับปรุงใหKมีความ เหมาะสม และสอดคลKองกับบริบทของแต5ละพื้นที่หรือภูมิสังคม อันจะก5อใหKเกิดประโยชน9สูงสุดแก5 ประชาคมและประเทศชาตเิ ปน< อยา5 งยง่ิ

๒๐ บทสรปุ เศรษฐกิจพอเพียง เป<นปรัชญาชี้ถึงแนวทางการดำรงและปฏิบัติตนของประชาชนในทุกระดับ ตั้งแต5ระดับครอบครัวระดับชุมชน ถึงระดับรัฐ ทั้งในการพัฒนาและบริหารประเทศใหKดำเนินไปในทางสาย กลาง โดยเฉพาะการพัฒนาเศรษฐกิจ เพื่อใหKกKาวทันต5อโลกยุคโลกาภิวัฒน9 ความพอเพียง หมายถึง ความ พอประมาณ ความมีเหตุผล รวมถึงความจำเป<นที่จะตKองมีระบบภูมิคุKมกันในตัวที่ดีพอสมควรต5อการมี ผลกระทบใด ๆ อันเกิดจากการเปลี่ยนแปลงทั้งภายนอก และภายใน ทั้งที่จะตKองอาศัยความรอบรูK ความ รอบคอบ และความ ระมัดระวังอย5างยิ่งในการนำวิชาการต5าง ๆ มาใชKในการวางแผน และการดำเนินการ ทุกขั้นตอน ดำเนินชีวิตดKวยความอดทนความเพียร มีสติปSญญา และความรอบคอบ เพื่อใหKสมดุลและ พรKอมต5อการรองรับการเปลี่ยนแปลงอย5างรวดเร็วและกวKางขวางทั้งดKานวัตถุสังคมสิ่งแวดลKอม และ วัฒนธรรมจากโลกภายนอกไดเK ป<นอย5างดี รัฐบาลไดKดำเนินการตามแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห5งชาติ ฉบับท่ี ๑๒ – ๑๓ มีจุดประสงค9 หลักคือเพื่อมุ5งสู5การพัฒนาที่สมดุล ยั่งยืน และ มีภูมิคุKมกัน เพื่อความอยู5ดีมีสุข มุ5งสู5สังคมที่มีความสุขอย5าง ยั่งยืน หรือที่เรียกว5า “สังคมสีเขียว” ดKวยหลักการดังกล5าว จะเนKนเรื่องตัวเลขการเจริญเติบโตทาง เศรษฐกิจแต5ยังคงใหKความสำคัญต5อระบบเศรษฐกิจแบบทวิลักษณ9 หรือระบบเศรษฐกิจที่มีความแตกต5าง กนั ระหว5างเศรษฐกจิ ชมุ ชนเมืองและชนบท ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี ง มีหลักการสำคัญพิจารณาอย5ู ๕ สว5 นดงั นี้ ๑. กรอบแนวคิด: เป<นปรัชญาที่ช้ีแนะแนวทางการดำรงอยู5และปฏิบัติตนในทางที่ควรจะเป<น โดย มีพื้นฐานมาจากวิถีชีวิตดั้งเดิมของสังคมไทย สามารถนำมาประยุกต9ใชKไดKตลอดเวลา และเป<นการมองโลก เชิงระบบที่มีการเปลี่ยนแปลงอยู5ตลอดเวลา มุ5งเนKนการรอดพKนจากภัย และวิกฤตเพื่อความมั่นคง และ ความย่ังยนื ของการพัฒนา ๒. คุณลักษณะ : เศรษฐกิจพอเพียงสามารถนำมาประยุกต9ใชKกับการปฏิบัติตนไดKในทุกระดับ โดย เนKนการปฏบิ ัติบนทางสายกลาง และการพฒั นาอยา5 งเปน< ขนั้ ตอน ๓. คำนิยาม : ความพอเพยี งจะตKองประกอบดKวย ๓ คุณลกั ษณะ พรKอม ๆ กัน ดงั นี้ ๓.๑ ความพอประมาณ หมายถึง ความพอดีที่ไม5นKอยเกินไปและไม5มากเกินไปโดยไม5 เบยี ดเบียนตนเองและผอKู ืน่ เชน5 การผลิต และการบรโิ ภคทีอ่ ยใ5ู นระดับพอประมาณ ๓.๒ ความมีเหตุผล หมายถึง การตัดสินใจเกี่ยวกับระดับของความพอเพียงนั้น จะตKอง เป<นไปอย5างมีเหตุผลโดยพิจารณาจากเหตุปSจจัยที่เกี่ยวขKองตลอดจนคำนึงถึงผลที่คาดว5าจะเกิดขึ้นจากการ กระทำน้นั ๆ อยา5 งรอบคอบ ๓.๓ การมีภูมิคุKมกันที่ดีในตัว หมายถึง การเตรียมตัวใหKพรKอมรับผลกระทบและการ เปลี่ยนแปลงดKานต5าง ๆ ที่จะเกิดขึ้นโดยคำนึงถึงความเป<นไปไดKของสถานการณ9ต5าง ๆ ที่คาดว5าจะเกิดขึ้น ในอนาคตทั้งใกลKและไกล ๔. เงื่อนไข การตัดสินใจและการดำเนินกิจกรรมต5าง ๆ ใหKอยู5ในระดับพอเพียงนั้นตKองอาศัยท้ัง

๒๑ ความรูK และคุณธรรมเป<นพืน้ ฐาน กลา5 วคอื ๔.๑ เงื่อนไขความรูK ประกอบดKวยความรอบรูKเก่ยี วกับวชิ าการต5าง ๆ ที่เกี่ยวขKองอย5างรอบดKาน ความรอบคอบที่จะนำความรูKเหล5านั้นมาพิจารณาใหKเชื่อมโยงกัน เพื่อ ประกอบการวางแผนและความระมดั ระวังในข้ันปฏบิ ตั ิ ๔.๒ เงื่อนไขคุณธรรม ที่จะตKองเสริมสรKางประกอบดKวย มีความตระหนักในคุณธรรม มี ความที่ซอื่ สตั ยส9 จุ ริตและมีความอดทน มคี วามเพยี ร ใชสK ตปิ ญS ญาในการดำเนินชีวติ ๕. แนวทางปฏิบัติและผลที่คาดว5าจะไดKรับจากการนำปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมา ประยุกต9ใชK คือ การพัฒนาที่สมดุลและที่ยั่งยืน พรKอมรับต5อการเปลี่ยนแปลงในทุกดKาน ท้ังดKานเศรษฐกิจ สังคมสิ่งแวดลอK มความรKู และเทคโนโลยี หลักสำคัญของเศรษฐกิจพอเพียง (Suffciency Economy) มุ5งเนKนในทางปฏิบัติจุดเริ่มตKนของ การประยุกต9ใชKปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงคือ การเริ่มตKนจากตนเอง (ภายใน) แมKว5าจะเป<นผูKใด ประกอบอาชีพอะไรก็ไดK แต5ถKาจะพิจารณาจากเศรษฐกิจฐานรากเป<นสำคัญ จะตKองเริ่มที่การฟtuนฟู เศรษฐกิจชุมชนทKองถิ่น เศรษฐกิจพอเพียงเป<นทั้งหลักการและกระบวนการทางสังคม เริ่มตั้งแต5การฟtuนฟู และขยายเครือข5ายเกษตรกรรม ทั้งยังเป<นการพัฒนาขีดความสามารถในการผลิต และบริโภคอย5างพออย5ู พอกินนั้นไปถึงขั้นแปรรูปอุตสาหกรรมครัวเรือน สรKางอาชีพและทักษะวิชาการที่หลากหลายเกิด ตลาดจน การสรKางกองทุนเพื่อสะสมทุน ฯลฯ บนพื้นฐานเครือข5ายเศรษฐกิจชุมชนนี้ เศรษฐกิจของชาติจะพัฒนานั้น มาอย5างมั่นคงทั้งในดKานการลงทุนและขยายตลาด ภายในประเทศ รวมทั้งเทคโนโลยีที่จะค5อย ๆ พัฒนา นั้นมาจากฐานทรัพยากรและภูมิปSญญาที่มีอยู5ภายในชาติ และทั้งที่จะพึงคัดสรรเรียนรูKจากโลกภายนอก ซึ่งจากรากฐานเศรษฐกิจชุมชนน้ี วัดย5อมเป<นส5วนหนึ่งของเศรษฐกิจดังกล5าว จึงอยู5ที่วัดว5าจะเป<นปSจจัย หนุนเสริมหรือ ปSจจัยถ5วง ถKาวัดกลายเป<นส5วนหนึ่งของปSจจัยถ5วง วัดก็จะอยู5ไม5ไดKในที่สุดหรือถKาหากจะอย5ู ไดกK ็มิใชว5 ดั ในพระพทุ ธศาสนา แตจ5 ะกลายเปน< วัดทเี่ นKนพทุ ธพาณิชยใ9 นทส่ี ดุ เศรษฐกิจพอเพียงเป<นเศรษฐกิจที่พอเพียงกับตัวเอง ทำใหKอยู5ไดK ไม5ตKองเดือดรKอนมีซึ่งจำเป<นที่ทำ ไดKโดยตัวเองไม5ตKองแข5งขันกับใคร และมีเหลือเพื่อช5วยเหลือผูKที่ไม5มี อันนำไปสู5การแลกเปลี่ยนในชุมชน และขยายไปจนสามารถที่จะเป<นสินคKาส5งออกเศรษฐกิจพอเพียงเป<นเศรษฐกิจระบบเป–ดที่เริ่มจากตนเอง และความร5วมมือ วิธีการเช5นนี้จะดึงศักยภาพของประชากรออกมา ก5อใหKเกิดการสรKางความเขKมแข็งใหKแก5 ครอบครัวและชุมชนซึ่งมีความผูกพันกับ “จิตวิญญาณ” คือ “คุณค5า” มากกว5า “มูลค5า” ในระบบ เศรษฐกิจพอเพียงจะจัดลำดับความสำคัญของ “คุณค5า” มากกว5า “มูลค5า” มูลค5านั้นขาดมิติดKานจิต วิญญาณ เพราะเป<นเศรษฐกิจภาคการเงิน ที่เนKนการตอบสนองต5อความตKองการที่ไม5จำกัดซึ่งไรKขอบเขต ถKาไม5สามารถควบคุมไดKการใชKทรัพยากร การทำลายลKางก็จะเกิดขึ้นอย5างรวดเร็วขึ้น และปSญหาที่จะ ตามมาคือการบริโภคที่ก5อใหKเกิดความทุกข9หรือพาไปหาความทุกข9ไม5มีโอกาสบรรลุวัตถุประสงค9ในการ บรโิ ภคทจี่ ะกอ5 ใหKความพอใจและความสขุ ผKูบรโิ ภค ตอK งใชKหลกั ขาดทนุ คอื กำไร (Our loss is our gain) จึง จะควบคุมความตKองการที่ไม5จำกัดไดK และสามารถจะลดความตKองการลงมาไดK ก5อใหKเกิดความพอใจและ

๒๒ ความสุข เท5ากับไดKตระหนักในเรื่อง “คุณค5า” จะช5วยลดค5าใชKจ5ายลงไดKไม5ตKองไปหาวิธีทำลายทรัพยากร เพื่อใหKเกิดรายไดKมาจัดสรรใหKกับสิ่งที่เป<น “ความอยากที่ไม5มีที่สิ้นสุด” และขจัดความสำคัญของ “เงิน” ในรูปรายไดK ที่เป<นตัวกำหนดการบริโภคลงไดKระดับหนึ่ง นอกจากนี้ยังเป<นตัวแปรที่ปลดภาระของกลไก ของตลาดและการพึ่งพิงกลไก ของตลาดจนเกินความจำเป<น ซึ่งบุคคลโดยทั่วไปไม5สามารถจะควบคุมไดK รวมทั้งไดKมีส5วนในการปqองกันการบริโภคเลียนแบบ (Demonstration effects) จะไม5ทำใหKเกิดการ สูญเสีย ช5วยใหKไม5เกิดการบริโภคเกินพอดี (Over consumption) ซึ่งก5อใหKเกิดสภาพเศรษฐกิจดีสังคมไม5มี ปญS หานนั่ คือการพัฒนาทีย่ ัง่ ยนื อีกประการหนึ่งการพัฒนาคุณภาพชีวิตเพื่อจะดำเนินชีวิตใหKเกิดประโยชน9สุขมีฐานะมั่นคง สมบูรณ9ไดKนั้น จำเป<นจะตKองมีธรรม ๔ ประการ ซึ่งโบราณท5านเรียกว5า หัวใจเศรษฐี (อุ อา กะ สะ) นั้นคือ การที่จะใหKฐานะชีวิตมั่นคง และมีชีวิตที่เป<นสุขไดKนั้นก็ตKองเลี่ยงอบายมุขซึ่งในปSจจุบันมีรูปแบบ และวิธีท่ี หลากหลาย ไม5ว5าจะเป<นเกมส9การพนันสารพัดรูปแบบไม5ว5าจะอยู5ในโทรศัพท9 มือถือ แท็บเล็ต สามารถ ดาวน9โหลดไดKในที่พักอาศัยตลอดเวลา เรียก ว5าตามเขKาไปถึงหKองนอนเลยทีเดียว เราจึงตKองเรียนรูKอย5าง เท5าทันใหKไดK ดังที่พระพุทธองค9ทรงสอนไวKในพระไตรป–ฎกว5าอบายมุขทั้งหลายนั้น ลKวนเป<นส5วนเกินของ ชีวิตและนำพาชีวิตใหKมัวเมาจนตKองเสียหาย เสียศูนย9และสูญเสียในที่สุด เราจึงควรหันมาทำความดีรักษา พระธรรมคำสอนของพระพุทธองค9ใหKชัดเจน เพื่อหาทางแกKไขปSญหาและนำไปประพฤติปฏิบัติใหKบรรลุ วัตถุประสงค9 โดยเฉพาะใน ยุคปSจจุบันที่เราไดKยินคำว5า “เศรษฐกิจพอเพียง” หรือ “ชีวิตพอเพียง” กันอยู5น้ี ถือเป<นช5วงโอกาสสำคัญที่เราจะไดKเลือกดำเนินชีวิตใหKถูกตKอง เพื่อช5วยใหKวิกฤติทางเศษฐกิจและ สังคมจะไดKลดลง ที่สำคัญหากทุกคนจับประเด็นสำคัญของการดำเนินชีวิตทั้งในแง5เปqาหมาย และวิธีการไดK คือมีความสันติสุขเป<นเปqาหมาย มีหลักการดำเนินชีวิตที่พอเพียงตามแนวทางพระพุทธศาสนาเป<นวิธีการท่ี อาศัยสันโดษเป<นพื้นฐานอาศัยทิฏฐธัมมิกัตถะ ๔ เป<นกระบวนการและอาศัยการเวKนจากอบายมุขทุกชนิด เป<นกำแพงกั้นความเสื่อม เชื่อแน5ว5าความสันติสุขของบุคคล และสังคมอยู5จะเป<นจริงไดKอย5างยั่งยืน ประการสำคัญคือบุคคลต5าง ๆ ในสังคมไทยจะตKองช5วยกันผลักดันใหKหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา ที่ ไดรK ับการประยุกตเ9 ป<นกจิ กรรมตา5 ง ๆ ทเ่ี หมาะสมในแตล5 ะชมุ ชน ซึง่ กลไกทส่ี ำคญั กค็ อื พระสงฆน9 ่ันเอง

บทที่ ๒ พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภมู พิ ลอดลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร กับปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพยี ง เศรษฐกิจพอเพียงเป0นแนวพระราชดำริที่พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลย เดชมหาราช บรมนาถบพิตรทรงริเริ่มรับสั่งใหIประชาชนไดIเห็นความสำคัญของแนวคิดนี้ตั้งแตO พ.ศ. ๒๕๑๗ และไดIทรงพระราชทานแกOปวงชนชาวไทยในปU ๒๕๔๐ อยOางเป0นทางการภายหลังที่เกิด วิกฤตการณZเศรษฐกิจในสังคมไทยโดยกOอนหนIานี้พระองคZไดIเสนอแนวทางปฏิบัติ เพื่อการอยูOรอดของ เกษตรกรรายยOอย ตOอมามีชื่อเรียกวOา “เกษตรทฤษฏีใหมO” ทรงพระราชทานพรIอมทั้งยกตัวอยOางที่เป0น รูปธรรมแกOประชาชนชาวไทยตั้งแตOปU พ.ศ. ๒๕๓๗ โดยในขณะนั้นเศรษฐกิจพอเพียงมีลักษณะเป0นปรัชญา ที่เป0นนามธรรม สOวนที่เป0นรูปธรรมไดIมีการทดลอง และปฏิบัติในรูปของการพัฒนาประเทศโดยใหI ประชาชนนั้นไดI ดำเนินชีวิตดIวยความพอเพียงหรือพอประมาณอยูOบนทางสายกลาง หรือความ พอประมาณ คือ ไมOใชOความฟุcมเฟdอย และความกระเบียดกระเสียรจนอยูOอยOางยากลำบากโดยยึดเอา คOานิยมทางพุทธธรรมหรือ จริยธรรมของศาสนามาเป0นเหตุผลในการดำเนินชีวิต ไดIแกO การไมOโลภไมOเอา รัดเอาเปรียบผูIอื่นและซื่อสัตยZสุจริต ซึ่งมีกรณีตัวอยOางที่เป0นรูปธรรมจากเกษตรกรรายยOอยซึ่งเป0นคนสOวน ใหญOของประเทศเป0น โดยมีจุดเริ่มดIวยการผลิตทุกชนิดเพื่อการบริโภคใหIสามารถ พึ่งพาตนเองไดI ทำใหI เกษตรกรดังกลOาวสามารถดำรงชีวิตไดIในระดับพอมีพอกิน และพอใชIเป0นเบื้องตIน จากนั้นคOอย ๆ พัฒนาการทำกินอยOางมีขั้นตอนสรIางรายไดIอยOางมั่นคงและยั่งยืนซึ่งผูIเขียนจะไดIนำเสนอแนวพระราชดำริ ท่ีมสี วO นชOวยในการพัฒนาชีวติ วิถีพอเพยี ง ดังตอO ไปนี้ ๑. โครงการพัฒนาประเทศตามแนวพระราชดำริ หลายคนคงเคยไดIยินเรื่องของโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริกันมาบIางแลIว ชื่อของ โครงการแตOละโครงการลIวนสะดุดหูชวนใหIสนใจติดตาม วOาเป0นโครงการอะไร ซึ่งแตOละชื่อของโครงการ ลIวนเป0นเหตุเป0นผลทั้งนั้น บางชื่อก็มีความหมายตรงตามชื่อโดยจะตIองมีการตีความบIาง แตOก็ส่ือ ความหมายที่เขIาใจงOาย เชOน โครงการแกIมลิง คือการนำน้ำในขณะที่มีมากมาพักไวIที่บOอเก็บและคOอย ๆ ระบายออกไป โดยใชIทฤษฎีแรงโนIมถOวงของโลก เชOนเดียวกับลิงเมื่อไดIรับอาหารมาก ก็จะรีบกินทั้งหมด แลIวเอาไปเก็บไวIที่กระพุIงแกIม จากนั้นคOอย ๆ นำออกมาเคี้ยวบริโภคภายหลัง นอกจากนั้นยังมี “โครงการ แกลIงดิน” ก็มีความหมาย หรือภารกิจที่ทำตรงตามชื่อโครงการ คือ ทรงใชIวิธีแกIไขดินที่เปรี้ยวจัดใหIใชI ประโยชนทZ างการเกษตรไดIโดยวิธี “แกลงI ดนิ ”(มูลนิธมิ ่นั พฒั นา,๒๕๕๐,น.๔-๘) สาเหตุอันเนื่องมาจากเมื่อปU พ.ศ. ๒๕๒๔ พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลย เดชมหาราช บรมนาถบพิตรไปทรงเสด็จเยี่ยมราษฎรในเขตจังหวัดนราธิวาส และทรงพบวOาราษฎรมีความ เดือดรอI นหลายเร่ืองโดยเฉพาะในกลุมO ของเกษตร มีการขาดแคลนทีท่ ำกนิ หรือปpญหาในพืน้ ทีพ่ รซุ ่งึ มนี ำ้ ขัง

๒๔ อยูOตลอดปU ถึงแมIสามารถทำใหIน้ำแหIงไดI ดินในพื้นที่เหลOานั้นก็ยังเป0นดินเปรี้ยวจัด ทำการเกษตรไดIผล นIอยไมOคุIมทุน เพื่อจะไดIมีพื้นที่ใชIทำการเกษตร และเป0นการบรรเทาอุทกภัยนั้นทำใหIดินในพื้นที่พรุแปร สภาพเป0นดินเปรี้ยวจัดทำใหIเพาะปลูกไมOไดIผลพระองคZทรงตระหนักถึงปpญหาเหลOาน้ี จึงเกิดโครงการแกลIง ดิน ดIวยทรงเห็นวOา “ดิน” เป0นปpจจัยพื้นฐานสำคัญในการสรIางความสมดุลใหIกับสภาพแวดลIอม ทำใหIมี พระราชกรณียกิจจำนวนมากของพระองคZทOานตOางมุOงเนIนไปที่การพัฒนา ทรัพยากรดินอยOางตOอเนื่อง จึง ทรงริเร่มิ โครงการพฒั นาท่ดี ินขน้ึ ดงั น้ี ๑. ทฤษฎแี กลงI ดิน เป0นโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริที่เริ่มจากการศึกษาการเปลี่ยนแปลงความเป0นกรดของ ดิน โดยเริ่มจาก “แกลIงดินใหIเปรี้ยว” จากนั้นจึงทำดินใหIแหIงและสลับกันไปถึงขั้น “แกลIงดินใหIเปรี้ยวสุด ขีด” จนถึงจุดที่พืชไมOสามารถเจริญงอกงามไดIจากนั้นจึงหาวิธีปรับปรุงดิน ดังกลOาว ใหIสามารถปลูกพืชไดI ในทีส่ ดุ ดงั ภาพที่ ๓ ภาพที่ ๓ แสดงน้ันตอนการเกิดดนิ เปรยี้ วในบริเวณปcาพรุและที่ราบตำ่ ขอบพรุ ในทอI งที่จงั หวัด นราธิวาส (ทมี่ า; http://www.hongthongrice.com/life) ๒. ทฤษฎกี ารป‚องกนั การเสอื่ มโทรมและพงั ทลายของดนิ โดยหญIาแฝก เกิดจากพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรทรง ตระหนักถึงสภาพปpญหาการชะลIางพังทลายของดินและการสูญเสียหนIาดินที่อุดมสมบูรณZ จึงทรงศึกษาถึง ศักยภาพของ “หญIาแฝก” ซึ่งเป0นพืชพื้นบIานของไทย ที่คุณสมบัติพิเศษในการชOวยป‚องกันการชะลIาง พังทลายของหนIาดิน และอนุรักษZความชุOมชื่นน้ำไดIดิน ซึ่งมีวิธีการปลูกแบบงOาย ๆ เกษตรกรสามารถ ดำเนินการไดIเองโดยไมOตIองใหIการดูแลหลังการปลูกมากนัก ทั้งประหยัดคOาใชIจOายกวOาวิธีอื่น ๆ อีกดIวยจึง ไดIพระราชทานพระราชดำริใหIดำเนินการศึกษาทดลองเกี่ยวกับหญIาแฝก จนกระทั่งกลายเป0นโครงการ พฒั นาชมุ ชนในเวลาตอO มา

๒๕ ๓. โครงการธนาคารขาI ว ประเทศไทยเป0นประเทศเกษตรกรรม ประชาชนสOวนใหญOคิด เป0นรIอยละ ๘๐ ของประชาชน ทั้งหมดอาศัยอยูOในชนบท และประชาชนเหลOานี้ลIวนแลIวแตOมีความเป0นอยูOโดยอาศัยอาชีพเกษตรกรรม เป0นหลัก ถIาหากจะคิดถึงพื้นที่ในชนบท ที่มีอยูOถึง ๔๑๔,๒๖๒.๖ ตารางกิโลเมตร หรือรIอยละ ๙๓.๗ ของ พื้นที่ทั้งหมดแลIว พื้นที่ในการประกอบอาชีพของประชาชนมีอยOางเพียงพอ แตOตามความเป0นจริงแลIวหาไดI เป0นเชOนนั้นไมO ทั้งนี้เพราะระบบการชลประทานของเรายังไมOดีพอ เกษตรกรสOวนใหญOยังตIองพึ่งพิง ธรรมชาติเป0นหลัก ผลิตผลจึงขึ้นอยูOกับธรรมชาติ ปUใดที่ธรรมชาติไมOเอื้ออำนวย ยOอมเกิดผลกระทบ ตOอการ ผลิตอยOางหลีกเลี่ยงไมOไดI จากอดีตที่ผOานมาเกษตรกรประสบปpญหาการผลิตเนื่องจากผลกระทบทาง ธรรมชาติตลอดเวลา ทำใหIชาวชนบทซึ่งสOวนใหญOเป0นชาวนาขาดแคลนขIาวบริโภค และหรือตIองซื้อขIาว บริโภคในราคาสูง ในสOวนที่สามารถผลิตไดIมีปริมาณเพียงพอ ก็ประสบปpญหาการถูกกดราคาจากพOอคIาคน กลางปpญหาเหลาO น้ีถมทับชาวชนบท ซึง่ ยากจนอยูOแลIวใหIยากจนลงไปอกี พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรทรงปรารภ วOา “ขณะนี้ราษฎรตIองซื้อขIาวบริโภคในราคาสูงทั้ง ๆ ที่ขIาวเปลือกมีราคาต่ำ เนื่องจาก พOอคIาคนกลาง แสวงหากำไรเกินควร บางทIองที่ชาวนาขาดแคลนขIาวบริโภคในบางฤดูกาล” จึงมีพระราชประสงคZใหI พิจารณาจัดตั้งธนาคารขIาวชองราษฎรขึ้นโดยทั่วไป คณะรัฐมนตรีไดIประชุมพิจารณาเรื่องนี้เป0นกรณีพิเศษ เมื่อวันที่ ๔ พฤศจิกายน ๒๕๑๙ และที่ประชุมไดIมอบหมายใหIกรมการพัฒนาชุมชนเป0นเจIาของเรื่อง โดย ใหIปรับปรุงโครงสรIางฉางขIาว ของบIานสIมปcอย ตำบลทุOงฝาย อำเภอเมือง จังหวัดลำปาง ดำเนินโครงการ “กลุOมออมขIาว ชOวยเหลือคนจน” (สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ,๒๕๔๐,น.๗๓.) มาตั้งแตO พ.ศ. ๒๕๑๕ หลังจากที่ไดIปรับปรุงโครงสรIาง เสร็จแลIวกรมการพัฒนาชุมชนไดIสั่งการใหIจังหวัดตOาง ๆ ดำเนินการ เกยี่ วกบั เรือ่ งนี้มาตง้ั แตวO นั ท่ี ๑๗ มีนาคม ๒๕๒๐ เปน0 ตIนมา ๔. โครงการจัดสรรท่ดี ินนิคมสหกรณZสวรรคโลกเฉลมิ พระเกยี รติ ในวโรกาสที่พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงเจริญพระชนมายุ ๗๒ พรรษา ในวันท่ี ๕ ธันวาคม ๒๕๔๒ มูลนิธิสายใจไทยใน พระบรมราชูปถัมภZ รำลึกถึง พระมหากรุณาธิคุณอันที่สุดมิไดIที่พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดช มหาราช บรมนาถบพิตรและสมเด็จพระนางเจIาสิริกิตต์ิ พระบรมราชินีนาถ พระพันปUหลวง ไดIทรงมีตOอ สมาชิกสายใจไทย (กระทรวงเกษตรและสหกรณZ,๒๕๔๔,น. ๓๒) ซึ่งเป0นผูIที่เสียสละชีวิตรOางกายจนไดIรับ ความพิการในการปกป‚องสูIรบเพื่อรักษา ประเทศชาติใหIพIนจากการบุกรุก และทำลายความสงบสุขของ ปวงชนชาวไทย และทั้งสองพระองคZไดIทรงมีพระเมตตาทรงหOวงใยผูIไดIรับบาดเจ็บ ไดIเสด็จเยี่ยมผูIเจ็บปcวย และพระราชทานของขวัญเพื่อเป0นกำลังใจแกOทหารและอาสาสมัครที่บาดเจ็บดIวยพระองคZเอง ทรงมี พระราชดำริใหIกOอตั้งมูลนิธิสายใจไทย และรับไวIในพระบรมราชูปถัมภZ เมื่อปU พ.ศ. ๒๕๑๔ และทรง พระราชทานใหIการจัดการพื้นที่ดินทำกินในแตOละแปลง และการดำเนินชีวิตของสมาชิกสายใจไทยไดIนIอม นำทฤษฏีใหมO และเศรษฐกิจแบบพอเพียงที่พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดช

๒๖ มหาราช บรมนาถบพิตรไดIทรงมีพระราชดำรัสไวIมาใชIในการดำเนินการของโครงการขณะนี้การดำเนิน โครงการมาถึงระยะเป0นรูปเป0นรOาง และมีผลกIาวหนIาเป0นอันมาก จนเห็นผลงานตามแนวพระราชดำริเป0น ที่นOาพอใจ มูลนิธิสายใจไทย ฯ จึงเห็นสมควรที่จะนำโครงการจัดสรรที่ดินนิคมสหกรณZสวรรคโลกเฉลิม พระเกียรติแดOพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรใน วโรกาสมหามงคลพระชนมายุ ๗๒ พรรษาในปU พ.ศ. ๒๕๔๒ เป0นตIนมา ๕. โครงการฝนหลวง เนื่องจากการที่พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถ บพิตรไดIมีพระราชดำริโครงการฝนหลวงเมื่อวันที่ ๑๔ พฤศจิกายน ๒๔๙๔ (สำนักฝนหลวงและการบิน เกษตร,๒๕๔๔,น. ๖ – ๙)พระองคZทรงทุOมเทพระวรกายในการคิดคIนวิจัยและพัฒนาเทคโนโลยี การทำฝน หลวงจนประสบความสำเร็จ และชOวยใหIประเทศชาติใหIรอดพIนวิกฤติภัยแลIงมาไดIจนถึงปpจจุบัน ดังน้ัน เพื่อแสดงความรำลึก ในพระมหากรุณาธิคุณที่มีตOอปวงชนชาวไทย คณะรัฐมนตรีจึงมีมติ เฉลิมพระเกียรติ พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรโดยกำหนดใหIวันที่ ๑๔ พฤศจิกายน ของทุกปU เป0นวันพระบิดาแหOงฝนหลวง เพื่อใหIประชาชนในปpจจุบัน และอนุชนรุOนหลัง ไดIมีโอกาสแสดงความจงรักภักดี ชื่นชมในพระบารมี และรOวมกันถวายสดุดีเฉลิมพระเกียรติในทุกปU นบั เป0นอีกหนงึ่ ในโครงการพระราชดำริท่มี เี ปน0 ประโยชนZนานัปการตอO ปวงชนชาวไทย จากประโยชนZนานัปการของโครงการพัฒนาประเทศที่ผูIเขียน ไดIนำมาเสนอเป0นเพียงบางสOวน เทOานั้น โครงการตOาง ๆ เหลOานี้มีไมOนIอยกวOา ๓,๐๐๐ โครงการซึ่งเกิดจากพระปรีชาสามารถ และสายพระ เนตรอันยาวไกลของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรท่ี ทรงคำนึงถึงประโยชนZทุกขZสุขของราษฎรชาวไทยเสมอมานั้น การขนานนามพระองคZวOา พระภัทรมหาราช จึงเป0นการแสดง ความรำลึกในพระมหากรุณาธิคุณอันยิ่งใหญO ที่จะคงอยูOในใจของปวงชนชาวไทยตลอดไป ตราบนานเทOานาน ๒. พระราชดำริเกี่ยวกบั ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ความหมายและแนวคิดของเศรษฐกิจพอเพียง เพื่อใหIมีความสะดวกในการนำปรัชญาของ เศรษฐกิจพอเพียงไปใชIไดIอยOางมีความถูกตIองตามหลักการที่พระองคZทOานพระราชทาน จึงมีนักวิชาการ เป0นจำนวนมากใหIความสนใจ และพยายามใหIความหมายตามความเขIาใจของตนเองเพื่อใหIผูIที่มีความ สนใจนำแนวพระราชดำรเิ ศรษฐกิจพอเพียงนำไปใชใI นชวี ติ ประจำวันไดIอยOางเปน0 รปู ธรรม ดงั น้ี อภิชัย พันธเสน ผูIอำนวยการสถาบันจัดการเพื่อชนบทและสังคม (๒๕๔๐, น. ๕๖) ไดIแสดง แนวคิดเกี่ยวกับเศรษฐกิจพอเพียงวOาเป0น “ขIอเสนอในการดำเนินการกิจกรรมทางเศรษฐกิจตามแนวทาง ของพุทธธรรมอยOางที่จริง” ทั้งนี้เนื่องจากในพระราชดำรัสพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิ พลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรไดIใหIคำอธิบายถึงเศรษฐกิจพอเพียงวOา คือ ความพอประมาณ ซื่อตรง ไมOโลภมาก และตIองไมOเบียดเบียนผูIอื่น” การดำรงชีวิตอยูOไดIจำเป0นจะตIองประกอบไปดIวยปpจจัย

๒๗ สำคัญประการ ซึ่งไดIแกO อาหาร เครื่องนุOงหOม ยารักษาโรค และท่ีอยูOอาศัยซึ่งในโลกยุควัตถุนิยมอยOาง ปpจจุบัน ปpจจัยบางอยOางที่ไมOอาจจะหาไดIถIาปราศจากเงิน ซ่ึงยึดถือวOาเป0นสื่อกลางในการแลกเปลี่ยนสินคIา และบริการ มานาน การไดIมาซึ่งเงินนั้นจำเป0นที่บุคคลจะตIองประกอบสัมมาชีพ แลIวนำเงินที่ไดIมานั้นไป แลกเปล่ียนใหIไดIมาซ่งึ ปpจจยั ในการดำรงชวี ิตนนั่ เอง เสรี พงษZพิศ (๒๕๔๐, น. ๑๐) กลOาววOา เศรษฐกิจพอเพียง หมายถึง การดำรงชีวิตในความพอดีมี ชีวิตใหมO คือ หวนกลับมาใชIแบบวิถีชีวิตไทย อันเป0นสิ่งที่จะทำใหIชาติบIานเมืองและตัวเราหลุดพIนจาก ความทุกขZ และมีความสุขในที่สุด โดยทุกชุมชนและประชาชนสOวนใหญOที่ประกอบอาชีพทางการเกษตร จำเป0นที่จะตIองมีความรูIเกี่ยวกับเกษตรทฤษฏีใหมO เพื่อที่ประชาชนจะไดIนำมาประยุกตZใชIในครอบครัว ตอO ไป สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (๒๕๕๑,น.๑๔) ไดIใหIความหมาย ของเศรษฐกิจพอเพียงวOา หมายถึง วิธีการดำเนินชีวิตของคนโดยการพึ่งตนเอง มีความประหยัด พัฒนาตนเองใหIมีการเรียนรIู มีภูมิ ปpญญา ที่สอดคลIองกับสภาพทIองถิ่น รูIจักใชIทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลIอมอยOางมีคุณคOาและยั่งยืน มี จิตสำนึกที่ดีตOอตนเองและสังคม ชOวยเหลือเกื้อกูลกัน นำไปปฏิบัติในการดำเนินชีวิต โดยเฉพาะอยOางยิ่ง เยาวชนที่จะเป0นกำลังของประเทศในอนาคต ครูควรที่จะนำความรIูดIานเศรษฐกิจพอเพียงไปสOงเสริมในใหI เดก็ ไดIเขIาใจทงั้ ในชั้นเรียน และการดำเนนิ ชวี ติ ประจำวนั ของทั้งครแู ละตวั นักเรยี นเอง จรัญ จันทลักขณา(๒๕๔๒,น.๒๔) ใหIความหมายเศรษฐกิจพอเพียง วOาการดำรงชีวิตแบบพอเพียง นั้นจะตIองอยูOบนพื้นฐานของการรูIจักตนเอง การคิดพึ่งตนเอง และพึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกันอยOาง เอื้อเฟd‰อเผื่อแผO การใชIชีวิตแบบพอเพียง ตIองมีความสอดคลIองกับพระพุทธศาสนาที่สอนใหIคนเรา ดำรงชีวิตแบบทางสายกลาง ไมOทำการใด ๆ ที่เบียดเบียนตนเอง หรือทำอะไรเกินตัว รูIจักแบOงปpนและ ชOวยเหลือผูIอื่นตามความเหมาะสมและกำลังสามารถของตน เชื่อในผลของการกระทำซึ่งอยูOบนพื้นฐานของ เหตุและปจp จยั รวมทงั้ การดำเนนิ ชวี ติ บนทางสายกลาง คำนงึ ถงึ ความพอดีไมOมากเกินไปไมนO Iอยเกินไป สุเมธ ตันติเวชกุล(๒๕๔๓,น. ๔๔) ไดIใหIความหมายของเศรษฐกิจพอเพียงตามแนวพระราชดำริไวI วOา หมายถึง เศรษฐกิจที่สามารถอุIมชูตัวเองไดI ใหIมีความพอเพียงกับตัวเองสามารถอยูOไดIอยOางไมOเดือดรIอน ซึ่งจะตIองสรIางพื้นฐานทางเศรษฐกิจของตนเองใหIดีเสียกOอน คือตนเองสามารถอยูOไดIอยOางพอกินพอใชI และเศรษฐกิจพอเพียงนั้นเป0นเรื่องที่เขIาใจงOาย มีความชัดเจนถIาหากพิจารณาอยOางถOองแทIจะไมOยากตOอ การรบั รูIและการนำไปปฏบิ ตั ิในชีวติ ประจำวัน สรุปวOาเศรษฐกิจพอเพียง หมายถึง วิธีการดำเนินชีวิตที่อยูOบนทางสายกลางตามหลักการในทาง พระพทุ ธศาสนาเปน0 พน้ื ฐาน ดIวยการพึ่งตนเองไมOทำการใด ๆ ที่เบยี ดเบียนตนเองและผอIู นื่ ไมฟO ง‚ุ เฟอ‰d หรือ ทำอะไรเกินตัว รูIจักแบOงปpนและชOวยเหลือผูIอื่นตามความเหมาะสม และกำลังสามารถของตน เชื่อในผล ของการกระทำ หรือเรียกวOากฎแหOงกรรม อยูOบนพื้นฐานของเหตุและปpจจัย รวมทั้งการดำเนินชีวิตท่ี คำนึงถึงความพอดีไมOมากเกินไปไมOนIอยเกินไปนั่นเองจากหลักการ ดังกลOาวสามารถนำไปเป0นแนวทางใน การนำไปปฏบิ ัติไดIอยOางเป0นรูป ธรรม ดงั นี้

๒๘ ๓. การปฏบิ ตั ติ นตามแนวเศรษฐกิจพอเพยี ง หลักการปฏิบัติตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียงกลOาวไดIวOาสามารถนำไปสูOหลักการที่เป0นรูปธรรม และเป0นหลักในการปฏิบตั ติ นตามแนวทางของเศรษฐกิจพอเพียง ดงั ตOอไปน้ี ๑. ตIองยึดความประหยัด ตัดทอนคOาใชIจOายในทุกดIาน เพื่อลดละความฟุcมเฟdอยในการดำรงชีพ อยOางจริงจัง ดังพระราชดำรัสพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรม นาถบพติ รทีว่ Oา “ความเป0นอยทOู ไ่ี มOตIองฟง‚ุ เฟ‚อ ตIองประหยดั ไปในทางทถี่ กู ตIอง” ๒. ตIองยึดถือการประกอบอาชีพดIวยความถูกตIองสุจริต แมIจะตกอยูOในภาวะขาดแคลนในการ ดำรงชีพก็ตาม ดังพระราชดำรัสพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรม นาถบพิตรที่วOา “ความเจริญของคนทั้งหลาย ยOอมเกิดมาจากการประพฤติชอบ และการหาเลี้ยงชีพชอบ เปน0 สำคัญ” ๓. ตIองละเลิกการแกOงแยOงผลประโยชนZและแขOงกันในทางการคIาขายประกอบอาชีพแบบตOอสIู รุนแรงดังอดีต ซึ่งมีพระราชดำรัสพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรม นาถบพิตรเรื่องนี้วOา “ความสุขความเจริญอันแทIจริงนั้นหมายถึง” ความสุขความเจริญที่บุคคลหามาไดI ดIวยความเป0นธรรม ทั้งในเจตนาและการกระทำ ไมOใชOไดIมาดIวยความบังเอิญ หรือดIวยการเบียดบังมาจาก ผIูอ่ืน ๔. ตIองไมOหยุดนิ่งที่จะหาทางใหIชีวิตหลุดพIนจากความทุกขZยากโดยตIองขวนขวายใฝcหาความรูIใหI เกิดมีรายไดIเพิ่มพูนขึ้นจนถึงขั้นพอเพียงเป0นเป‚าหมายสำคัญ พระราชดำรัสของพระบาทสมเด็จพระบรม ชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรตอนหนึ่งที่ใหIความชัดเจน วOา “การที่ตIองการ ใหIทุกคนพยายามที่จะหาความรIู และสรIางตนเอง ใหIมั่นคงนี้เพื่อตนเอง เพื่อที่จะใหIตนเองมีความเป0นอยูOท่ี กาI วหนาI มีความสุขพอมพี อกนิ เป0นข้นั หน่ึง และขนั้ ตอO ไปกค็ ือใหIมีเกียรตวิ OายืนไดดI Iวยตนเอง” ๕. ตIองปฏิบัติตนในทางที่ดี ลดละสิ่งชั่วใหIหมดสิ้นไป ทั้งนี้ ดIวยสังคมไทยที่อาจจะลOมสลายลงใน ครั้งน้ี เพราะยังมีบุคคลจำนวนมิใชOนIอยที่ดำเนินการโดยปราศจากความละอายตOอแผOนดิน พระบาทสมเด็จ พระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรไดIพระราชทานพระบรมราโชวาทวOา “พยายามไมOกOอความชั่วใหIเป0นเครื่องทำลายตัวทำลายผูIอื่น พยายามลดลง พยายามละความชั่วที่ตัวเองมี อยOู พยายามกOอความดีใหIแกOตัวเองอยูOเสมอ พยายามรักษาและเพิ่มพูนความดีท่ีมีอยูOนั้นใหIงอกงามสมบูรณZ ขน้ึ ” จากแนวปฏิบัติตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงทำใหIเห็นไดIวOา เป0นแนวทางที่ใชIในการดำเนิน ชีวิตไดIอยOางมั่นคงของประชาชน ทุกเพศทุกวัยทุกอาชีพ แนวทางของเศรษฐกิจพอเพียงนั้นไมOจำเป0น ตIอง เนIนเป‚าหมายตายตัว คงท่ี หากแตOเป0นกระบวนการซึ่งประกอบดIวยการศึกษาชั่วชีวิต เรียนรูIโดยใชIวิธี วิทยาบูรณการ และเป0นการเรียนรูIดIวยประสบการณZชีวิตบนฐานคิดที่เป0นระบบสอดคลIองกับวัฒนธรรม ทIองถิ่นที่ยึดมั่นในคุณธรรมจริยธรรม อันเป0นวิถีชีวิตท่ี ประชาชนนำไปปฏิบัติไดIตามฐานะของแตOละบุคคล ทำใหIครอบครัวมีความเป0นอยูOที่ดี ทั้งผลจากการที่มีครอบครัวเขIมแข็งดังกลOาวก็จะเป0นเหตุใหIชุมชนมี

๒๙ ความมั่นคงทางเศรษฐกิจ ชีวิตความเป0นอยูOเป0นไปอยOางสมดุลทOามกลางความ ผันผวนทางเศรษฐกิจ สามารถวางแนวทาง ในการดำเนินชีวิตไดIอยOางรัดกุมเพื่อสรIางความคุIมกันใหIกับชีวิต และครอบครัว น่นั เอง ในการปฏิบัติตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง เพื่อใหIเกิดการพัฒนานั้นอยูOบนพื้นฐานของ ความสมดุล และความพอประมาณ อยOางมีเหตุผล เพื่อจะนำไปสูOสังคมที่มีคุณภาพทั้งทางเศรษฐกิจ สังคม และการเมือง ที่สามารถพึ่งพาตนเองไดI มีภูมิคุIมกันและรูIเทOาทันโลก มีการศึกษา และรูIจักการเรียนรIู ตOอเนื่องตลอดชีวิตเป0นคนดีมีคุณธรรมและที่ซื่อสัตยZสุจริตอยูOในสังคมแหOงภูมิปpญญาและการเรียนรIู สามารถรักษาภูมิปpญญาทIองถิ่นควบคูOไปกับการสืบสานวัฒนธรรมประเพณีที่ดีงาม ดำรงไวIซึ่งคุณธรรม และคณุ คาO ของสงั คมไทยท่ีมคี วาม สมานฉันทZและเอื้ออาทรตOอกัน อันจะเป0นรากฐานของการพัฒนาประเทศอยOางสมดุลมีคุณภาพ และย่ังยนื ดงั ท่ีสรุปไวใI นภาพที่ ๔ ภาพท่ี ๔ สรปุ ความหมายปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี ง (ทมี่ า;http://yuyuptlover.blogspot.com/๒๐๑๒/๑๒/blog) จากภาพท่ี ๔ จะเห็นไดIวOาในการปรับตัวของสังคมทุกภาคสOวนใหIเตรียมพรIอม รองรับบริบทของ การเปลี่ยนแปลงดังกลOาวนั้น องคZกรทุกองคZกรทั้งสOวนกลางและสOวนภูมิภาคจำเป0นจะตIองหันมาทบทวน กระบวนทำงาน ปรบั ทัศนะคติในการพัฒนาเสยี ใหมO เพ่ือใหIเปน0 ไปในทิศทางการทำพัฒนาทยี่ ่ังยืนตามหลัก ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง สรIางภูมิคุIมกันใหIแกOครอบครัว ชุมชน สังคม และ ประเทศชาติโดยใหI ความสำคัญกับการนำทุนของประเทศที่มีอยูOมาใชIใหIเกิดประโยชนZสูงสุด เพื่อเสริมสรIางความเขIมแข็งของ ทุนทรัพยากรมนุษยZ ทุนสังคม ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลIอมตลอดจนทุนที่เป0นวัตถุสิ่งของและตัว เงินใหIสามารถเป0นเสมือนเสาเข็มหลักของการพัฒนาประเทศในระยะยาวตOอไปไดIอยOางสมดุลใชIความรอบ รูคI ุณธรรมท่ีประกอบไปดวI ยความซ่อื สตั ยสZ จุ รติ และความเพียร เป0นสวO นสำคัญของการพัฒนา

๓๐ เมื่อใหIความสำคัญของกระบวนการพัฒนาที่มีอยูOบนหลักความพอประมาณ ความมีเหตุผล มี ระบบภูมิคุIมกันประเทศ ใหIสามารถปรับตัวและพรIอมรับตOอการเปลี่ยนแปลงและผลกระทบตOอความผัน ผวนของกระแสโลกาภิวัตนZ สำหรับกระบวนการสรIางแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง พระบาทสมเด็จพระบรม ชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรทรงเป0นผูIปฏิบัติและทดลองดIวยพระองคZเองมา เป0นเวลายาวนานโดยเฉพาะอยOางยิ่งในการทำเกษตรนั้นพระองคZไดIทรงแสดงใหIเห็นถึงการดำเนินงาน อยOางเป0นขั้นตอน แนวคิดเศรษฐกิจพอเพียงมีเป‚าประสงคZมุOงใหIประชาชนในภาคการผลิต คือ ภาคเกษตร และอุตสาหกรรมนั้นสามารถพึ่งตนเองไดIกOอนเป0นลำดับแรก โดยยึดหลักธรรมทางศาสนาคือการไมOเอา ความโลภ รูIจักประมาณตนอยOางมีเหตุมีผลและเอื้ออาทรซึ่งกันและกัน จึงจำเป0นตIองมีการรวมกลุOมเพ่ือ พัฒนาการผลิตและขยายการจัดการ จำหนOายออกไปภายนอกทั้งระดับจังหวัด ประเทศและตOางประเทศ เป0นแนวคิดของการพัฒนาที่มีปรัชญาตรงกันขIามกับการพัฒนาแบบทุนนิยมซ่ึงเนIนการขยายการผลิตดIวย การกระตุIนใหIเกิดการบริโภค ใหIมากที่สุดโดยใชIความโลภของมนุษยZเป0นเครื่องมือ เมื่อมีรายไดIไมOเพียงพอ ตOอการบริโภคทำใหIประชาชนเป0นหนี้ในที่สุดจากแนวคิดดังกลOาว สOงผลกระทบใหIกลไกของหนOวยงาน ภาครัฐ โดยเฉพาะอยOางยิ่งองคZกรการปกครองสOวนทIองถิ่นจะตIองปรับแนวทางการดำเนินการพัฒนาใหI สอดคลIองกับยุทธศาสตรZการพัฒนาในดIานเศรษฐกิจและสังคมของรัฐบาล มีแนวทางการพัฒนาตาม ยุทธศาสตรZดIานเศรษฐกิจและสังคมที่อยูOภายใตIปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ซึ่งสามารถนำมาเป0น ตัวอยาO งดังน้ี นายแพทยZประเวศ วะสี กลOาววOา (๒๕๕๒,น. ๒๗) เป0นระบบเศรษฐกิจที่มีจุดเดOนในดIานความเอื้อ อาทรตOอเพื่อนมนุษยZดIวยกัน มีการอนุรักษZทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลIอมในกระบวนการของการ ผลิต ครอบคลุมถึงศีลธรรมและจิตใจไปในตัว กิจกรรมทางเศรษฐกิจพอเพียงสามารถมีไดIอยOางหลากหลาย อาทเิ ชOน - การทำเกษตรผสมผสาน ใหIสามารถพึ่งพาตนเองไดI เชOน ถIามีพื้นที่อยูO ๑๐ - ๑๕ ไรO หรือนIอย กวOาควรที่จะมีสระน้ำที่เก็บนี้ไดIตลอดทั้งปU ควบคูOไปกับการปลูกขIาว ปลูกผัก ปลูกผลไมI ปลูกสมุนไพร ปลูกไมIยืนตIน เลี้ยงปลา เลี้ยงไกO เป0นตIน โดยที่ไมOตIองใชIปุ•ยเคมี ไมOตIองใชIสารพิษหรือยาฆOาแมลง เพื่อทำ ใหIเกิดความสมดุลในระบบนิเวศนZและฐานทรัพยากรหัตถกรรมและศิลปกรรม เชOน การทอผIา การทำ เครื่องจักสาน แกะสลักและอื่น ๆ จะทำใหIเกิดอาชีพที่พOอ - แมO – ลูกไดIอยูOดIวยกัน ครอบครัวอบอุOนและมี อาชีพเลยี้ งตัวเอง - อุตสาหกรรมชุมชน ควรมีการสOงเสริมอุตสาหกรรมชุมชน เชOน แปรรูปอาหาร ทำนา ผลไมแI ปรรูปผลผลิตทางการเกษตรทส่ี ามารถสงO ไปขายท่วั โลกไดI - ธุรกิจชุมชนชาวบIานควรรวมตัวกันตั้งบริษัทชุมชนซึ่งสามารถทำธุรกิจไดIหลายชนิด เชOน จัดตั้งป ปp‰มน้ำมัน ตั้งรIานขายอาหาร ขายอาหารปลอดสารเคมี ขายอาหารแปรรูป ขายผัก ผลไมI สมุนไพร จัด ธรุ กิจทอO งเท่ียว ถาI มีการเช่ือมตอO กับภายนอกชุมชนก็จะไดปI ระโยชนZมากขึน้ - ศูนยZการแพทยZแผนไทย แตOละตำบลควรมีศูนยZการแพทยZแผนไทย ที่ชุมชนเป0นเจIาของ ใหบI ริการนวดแผนไทย จะชOวยใหชI ุมชนประหยัดเงินและสรIางรายไดI - กองทุนชุมชน ซึ่งเป0นกองทุนที่มีชื่อตOาง ๆ เชOน ธนาคารหมูOบIาน เครดิตยูเนียน กลุOมสัจจะออม

๓๑ ทรัพยZเป0นกลไกทางการเงินที่ทำใหIการออม การกูIไปลงทุนเลี้ยงชีพ ชOวยเหลือสวัสดิการในชุมชน กองทุน ชุมชนเหลOาน้ีทำใหIชมุ ชนเขIมแขง็ ขึ้นทั้งทางเศรษฐกิจ สงั คมและจรยิ ธรรม จากแนวคิดการนำหลักเศรษฐกิจพอเพียงไปใชIในชีวิตประจำวันของประชาชน นักวิชาการใหI ความเห็นวOากระบวนการดำเนินการสOงเสริมระบบเศรษฐกิจชุมชนควรมีวัตถุประสงคZหลักเพื่อมุOงหวังใหI เกิดการแกIไขปpญหา ความยากจนอยOางเป0นระบบและเกิดความยั่งยืนในระยะยาว เพื่อใหIประชาชน สามารถพึ่งพาตนเองไดIรวมทั้งตัวชุมชนสามารถอยูOรอดไดI ดIวยตัวของชุมชนเองโดยมีการกระจาย งบประมาณลงไปในกิจกรรม/โครงการตOาง ๆ ควบคูOไปกับการสOงเสริมการประกอบอาชีพในชุมชนสรIาง งาน สรIางรายไดI และลดรายจOายใหIแกOเกษตรกรผูIที่มีรายไดIนIอยเป0นหลัก โดยทำเป0นกลุOมอาชีพกลุOม แมOบIานเกษตรกร และชุมชนในรูปแบบของหมูOบIานสหกรณZ ซึ่งอยูOในสOวนของการดำเนินโครงการ/กิจกรรม สOงเสริมการประกอบอาชีพในชุมชนตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียงใหIบรรลุผลและเหมาะสมกับศักยภาพท่ี มีอยOูในชมุ ชนองคZกรปกครองสOวนทIองถ่ินเป0นผรูI บั ผดิ ชอบหลกั ในการดำเนินงานนั่นเอง ถาI หากมองตามทฤษฎีเศรษฐกิจพอเพยี งแลวI นับไดวI Oาเปน0 วธิ ีที่สามารถนำมาใชIในการแกไI ขปญp หา เศรษฐกิจที่เกิดขึ้นทุกระดับไดIเป0นอยOางดี และยังสามารถใชIแกIปpญหาไดIงOายไมOซับซIอน ซึ่งเป0นการ แกIปpญหาที่จุดเริ่มตIนของกิจกรรมทางเศรษฐกิจอันไดIแกO กระบวนการพัฒนาความคิดทัศนคติ และ พฤติกรรมในการดำรงชีวิตของชาวบIานในชนบท โดยเริ่มจากการปรับเปลี่ยนความคิดในการพึ่งตนเอง การเปลี่ยนระบบการผลิตเพื่อสรIางมูลคOาเพิ่ม การรOวมทำธุรกิจกับภาคเอกชน ภายใตIความเทOาเทียมและ ผลประโยชนZรOวมกันชOวยเหลือค้ำจุนซึ่งกันและกันระหวOางกลุOมระหวOางชุมชน กOอใหIเกิดความพอเพียงอัน เปน0 เกราะท่ีเขIมแข็งใหเI กดิ ขนึ้ กบั ครอบครัวชมุ ชน และประเทศไดI ดIวยความตระหนักถึงจุดมุOงหมายดังกลOาว สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและ สังคมแหOงชาติ (สศซ.) ไดIดำเนินการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงระดับชุมชน/หมูOบIานในลักษณะบูรณา การกับภาครัฐและหนOวยงานภาครัฐกับชุมชนสรIางเครือขOายของกระบวนการเรียนรูI ตลอดจนนำสูOการ ขยายผลสOพู ื้นท่เี ป‚าหมายอยOางเหมาะสมตOอไป ๔ ศาสตรRพระราชา “โคกหนองนาโมเดล” มีคำกลOาวถึง “ศาสตรZพระราชา” มานานหลายปUที่ผOานมา เชOน ศาสตรZพระราชาสูOการพัฒนา อยOางยั่งยืน, ศาสตรZพระราชาสูOการพัฒนาที่ยั่งยืน, ศาสตรZพระราชาจากภูผาสูOมหานที ซึ่งในตOางประเทศ ตOางทราบวOาเป0นแนวคิดตามแนวพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลย เดชมหาราช บรมนาถบพิตร มีอาจารยZวิวัฒนZ ศัลยกำธร ประธานสถาบันเศรษฐกิจพอเพียง และมูลนิธิ กสิกรรมธรรมชาติมาบเอื้อง ผูIศึกษาศาสตรZพระราชาจนเป0นที่ยอมรับอยOางกวIางขวางซึ่งทOานเองก็นำมา พัฒนาและทดลอง จนกลายเปน0 แหลงO เรียนรIเู ศรษฐกจิ พอเพียงทสี่ ำคัญ และมีหลักการโดยสงั เขปดงั น้ี โคกหนองนาโมเดล (www.facebook.com/notes/สถาบันเศรษฐกิจพอเพียง)เป0นการจัดการ พื้นที่ซึ่งเหมาะกับพื้นที่การเกษตร ซึ่งมักอยูOในพื้นที่ราบ เพื่อทำการผสมผสานเกษตรทฤษฎีใหมOเขIากับภูมิ

๓๒ ปpญญาพื้นบIานดัดแปลงสูOวิธีที่ชาวบIานเขIาใจงOาย ๆ คือ “โคก หนอง นา” โดยยึดหลักวOา ดินที่ขุดทำหนอง น้ำ จากนั้นใหIนำมาทำโคก บนโคกปลูก “ปcา ๓ อยOาง ประโยชนZ ๔ อยOาง” ตาม แนวทางพระราชดำริ สOวนหนองน้ำนั้นเพื่อใหIน้ำกระจายไปเต็มพื้นที่ใหIขุด “คลองไสIไกO” หรือคลองระบายน้ำรอบ ๆ พื้นที่ตาม ภูมิปpญญาชาวบIาน โดยขุดใหIคดเคี้ยวไปตามพื้นที่เพื่อใหIน้ำกระจายเต็มพื้นที่เพิ่มความชุOมชื้นลดพลังงาน ในการรดน้ำตIนไมI นอกจากนั้นยังสามารถทำฝายทดน้ำเพื่อเก็บน้ำเขIาไวIในพื้นที่ใหIมากที่สุด โดยเฉพาะ เมื่อพื้นที่โดยรอบไมOมีการกักเก็บน้ำ น้ำจะหลากลงมายังหนองน้ำ และคลองไสIไกOใหIทำฝายทดน้ำเก็บไวIใชI ยามหนIาแลIง สOวนพื้นที่นานั้นใหIยกคันนาใหIสูงและกวIาง โดยสูง ๑ - ๑.๒ เมตร ความกวIางตามความ เหมาะสม เพื่อใหIนาสามารถกักเก็บน้ำไวIไดIในยามน้ำหลาก ทำนาน้ำลึก ปลูกขIาวอินทรียZพื้นบIานโดยเริ่ม จากการฟd‰นฟูดิน ดIวยการทำเกษตรอินทรียZ คืนชีวิตเล็ก ๆ หรือจุลินทรียZกลับคืนแผOนดิน ขIาวพันธุZพื้นเมือง ที่เติบโตดIวยดินที่อุดมจะมีภูมิคุIมกันตOอโรคและแมลง ใชIการควบคุมปริมาณน้ำในนาเพื่อคุมหญIา ทำใหI ปลอดสารเคมีไดI ปลอดภยั ทงั้ คนปลูกคนกินบนคนั นา และโดยรอบพ้นื ท่ปี ลูกพืชผักสวนครัว เลยี้ งหมู เล้ียง ไกO เลี้ยงปลา ทำใหIพออยูOพอกินพอใชIพอรOมเย็น เป0นเศรษฐกิจพอเพียงขั้นพื้นฐานกOอนเขIาสูOขั้นกIาวหนIา คือ ทำบุญ ทำทาน เก็บรักษา คIาขาย และเชื่อมโยงเป0นเครือขOายมีการพัฒนาแหลOงน้ำในพื้นที่ ทั้งการขุด ลอกหนองคูคลอง เพื่อกักเก็บน้ำไวIใชIยามหนIาแลIง และเพิ่มการระบายน้ำยามน้ำหลากมีการออกแบบ พื้นท่ี ๑ พื้นท่ี จำนวนกี่ไรOก็ไดI ใหIสามารถเก็บน้ำฝนในพื้นที่นั้น ไวIใหIไดIทั้ง ๑๐๐% โดยตIองมีการคำนวณ ปริมาณน้ำฝนที่ตกลงมา น้ำสำหรับการบริโภค และปลูกขIาวที่เป0นหลักการสำคัญของเกษตรทฤษฎีใหมO นอกจากนน้ั ยงั นำศาสตรZพระราชาดIานการจดั การ ดนิ นำ้ ปาc มาใชIเพอ่ื ฟ‰dนฟรู ะบบนเิ วศในภาพรวมท้งั การ กั้นฝายชะลอน้ำ ฝายยังชOวยในการบำบัดน้ำเสีย การปลูกหญIาแฝก และปcา ๓ อยOางประโยชนZ ๔ อยOาง ดัง แสดงใน ภาพท่ี ๕ ภาพที่ ๕ โคก-หนอง–นา โมเดล (ทีม่ า : www.matichon.co.th/lifestyle/news๖๐๘๘๓๙)

๓๓ จากจะเห็นวOาอาจารยZวิวัฒนZ ศัลยกำธรไดIนำศาสตรZพระราชามาบูรณาการรOวมกับภูมิปpญญา ทIองถิ่นไดIแกO การนำดินที่ขุด จากหนองมาทำโคก การขุดหนองคดโคIงเพื่อเพิ่มพื้นที่รอบหนอง และเพื่อใหI เป0นที่อยูOอาศัยของปลา การขุดคลองไสIไกOเพื่อเพิ่มความชุOมชื้นในพื้นท่ี การยกหัวคันนาสูงเพื่อกักเก็บน้ำฝน การทำนาน้ำลึกโดยใหIระดับน้ำในทIองนาควบคุมวัชพืช และศัตรูพืชไดIเป0นอยOางดี ซึ่งผูIเขียนจะนำมา อธบิ ายโดยสงั เขปดงั น้ี ๑. โคก : - ดินที่ขุดทำหนองนานั้นใหIนำมาทำโคก บนโคกปลูก “ปcา ๓ อยOาง ประโยชนZ ๔ อยOาง” ตาม แนวทางพระราชดำริ - ปลูกพืช ผัก สวนครัว เลี้ยงหมู เลี้ยงไกO เลี้ยงปลา ทำใหIพออยOู พอกิน พอใหI พอรOมเย็น เป0น เศรษฐกิจพอเพียงขั้นพื้นฐาน กOอนเขIาสูOขั้นกIาวหนIา คือ ทำบุญ ทำทาน เก็บรักษา คIาขาย และเชื่อมโยง เป0นเครอื ขOาย - ปลูกทีอ่ ยOูอาศยั ใหสI อดคลอI งกับสภาพภมู ิประเทศ และภูมิอากาศ ๒. หนอง : - ขุดหนองเพื่อกักเก็บน้ำไวIใชIยามหนIาแลIงหรือจำเป0น และเป0นที่รับนายามน้ำทOวม (หลุมขนม ครก) - ขุด “คลองไสIไกO” หรือคลองระบายน้ำรอบพื้นที่ตาม ภูมิปpญญาชาวบIาน โดยขุดใหIคดเคี้ยวไป ตามพน้ื ทเ่ี พอ่ื ใหIนำ้ กระจาย เต็มพนื้ ท่เี พ่ิมความ ชมOุ ช้นื ลดพลังงานในการรดน้ำตนI ไมI - ทำฝายทดน้ำ เพื่อเก็บน้ำเขIาไวIในพื้นที่ใหIมากที่สุด โดยเฉพาะเมื่อพื้นที่โดยรอบไมOมีการกักเก็บ นำ้ นำ้ จะหลากลงมายังหนองนำ้ และคลองไสIไกO ใหIทำฝายทดน้ำเก็บไวใI ชIยามหนาI แลงI - พัฒนาแหลOงน้ำในพื้นที่ ทั้งการขุดลอก หนอง คู คลอง เพื่อกักเก็บน้ำไวIใชIยามหนIาแลIง และ เพ่ิมการระบายน้ำยามน้ำหลาก ๓. นา : - พื้นที่นานั้นใหIปลูกขIาวอินทรียZพื้นบIาน โดยเริ่มจากการพื้นฟูดิน ดIวยการทำเกษตรอินทรียZยั่งยืน คืนชีวิตเล็ก ๆ หรือจุลินทรียZกลับคืนแผOนดินใชIการควบคุมปริมาณน้ำในนาเพื่อคุมหญIาทำใหIปลอดสารเคมี ปลอดภัยทงั้ คนปลกู คนกิน - ยกคันนาใหIมีความสูงและกวIาง เพื่อใชIเป0นที่รับน้ำ ยามน้ำทOวม ปลูกพืชอาหารตามคันนา จะ เห็นวOาโคก-หนอง-นา โมเดล เป0นการปรับวางระดับการพัฒนาคนตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง จะทำใหIการ พัฒนาภายนอกตัวคนตามองคZประกอบในดัชนีความกIาวหนIาของคนทั้งในดIานสุขภาพ ดIานการทำงาน ดIานรายไดI ดIานที่อยูOอาศัยและสภาพแวดลIอม ทั้งจัดวOาเป0นการพัฒนาทางกายภาพ และในดIานชีวิตครอบ ครัวและชุมชน ดIานคมนาคม และการสื่อสาร ดIานการมีสOวนรOวม และดIานการศึกษา ซึ่งจัดวOาเป0น กระบวนการพัฒนาทางสังคมที่สอดคลIองกับแนวคิดของ หลวงพOอนาน วิสุทธสีโล (๒๕๕๔,น.๔๗) ที่วOา “ใหIมีความสมดุลกับการพัฒนาทางปpญญา (ความรIู) และการพัฒนาทางจิตใจ (คุณธรรม) ซึ่งเป0นการ

๓๔ พัฒนาภายในตัวคน” อีกทั้งเป0นการเตรียมคนใหIพรIอมรับตOอการเปลี่ยนแปลงในทุกดIานและเป0นหนทาง ของการพัฒนาคนใหIเต็มคนอยOางยั่งยืนทั้งเป0นการพัฒนาที่ตอบสนองความตIองการของปpจจุบัน โดยไมOทำ ใหIผูIคนในอนาคตเกิดปpญหาในการตอบสนองความตIองการของตนเอง ทั้งนอกจากการพัฒนาที่ยั่งยืนแลIว ยังรวมการพัฒนาถึง ๓ ดIาน คือ เศรษฐกิจ สังคมและสิ่งแวดลIอม ที่เชื่อมโยงและสัมพันธZกันใน ๕ ลักษณะ คือ ๑. การสรIางความเขIมแข็ง (Empowerment) ไดIแกOการเพิ่มขีด ความสามารถในการเลือกและ ทางเลือกใหIผูIคนไดIเป0นอิสระจากความหิว จากสิ่งที่พวกเขาขาดแคลน และใหIพวกเขามีสOวนรOวมในการ ตดั สินใจในเรอื่ งท่ีมีผลกระทบตอO ชวี ิตของพวกเขา ๒. ความรOวมมอื (Co-Operation) ไดIแกOความสัมพันธรZ ะหวาO งกนั ชวO ยเหลือเกื้อกลู กัน ๓. ความเทOาเทียม (Equity) ไดIแกOการใหIทุกคนมีโอกาสเขIาถึงทรัพยากรการศึกษา การดูแล สุขภาพ การจดั การชีวิต ทรัพยากรชมุ ชนของตนเอง ๔. ความยั่งยืน (Sustainability) ไดIแกOการพัฒนาวันนี้ไมOทำลายทรัพยากรและโอกาสของคนรOุน ตOอไปแตOสรIางหลักประกัน ใหIคนในอนาคตเป0นอิสระจากความยากจนและไดIใชIความสามารถขั้นพื้นฐาน ของตนเอง ๕. ความมั่นคงปลอดภัย (Security) ไดIแกOความมั่นใจในการ ครอบครอง และความปลอดภัยใน ชีวิตทรพั ยZสิน การคุกคามจากโรค และภัยอนั ตรายตOาง ๆ ทฤษฎบี ันได ๙ ขน้ั สค\\ู วามพอเพยี ง การบูรณาการปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมาปรับใชI จนเกิดเป0นทฤษฎีบันได ๙ ขั้นสูOความพอเพียง เป0นวิถีความสุขพออยูOพอกิน สรIางรายไดI และถOายทอดสิ่งที่ตนรูIสูOผูIสนใจ จนหลายคนไดIเกิดอาชีพบน หนทางเดียวกันทั้งเริ่มแรกไดIแรงบันดาลใจจากการศึกษาแนวคิดทฤษฎี ๙ ชั้นสูOความพอเพียง ของ อาจารยZวิวฒั นZ ศัลยกำธร ท่ีมรี ปู แบบดงั ภาพที่ ๖ ดงั นี้ ภาพท่ี ๖ ทฤษฎบี นั ได ๙ ขน้ั สคูO วามพอเพียง (ที่มา : http://www.baanrakdin.com/category)

๓๕ จากภาพท่ี ๖ ทำใหIเห็นวOาการพัฒนาชุมชนตามแนวปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงถึงแมIวOาจะมี ความแตกตOางจากแนวทางการพัฒนา ในอดีตหลายดIาน อาจารยZวิวัฒนZ ศัลยกำธร เป0นผูIมีความรูIและ ความเขIาใจในการพัฒนาชุมชนตามแนวปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง สามารถจัดลำดับลดหลั่นกันไป ตามลำดับชุมชนมีความสามารถในการปรับตัวไดIดียิ่งขึ้น และมีการสรIางความรูIความเขIาใจในการนำ ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมาใชIในระดับชุมชน และในชีวิตประจำวันของประชาชน ซึ่งเป0นเป‚าหมาย หลกั ของการพฒั นาชมุ ชนตามแนว ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงไดอI ยาO งเป0นขนั้ ตอนดงั นี้ ขั้นที่ ๑ พอกิน พื้นฐานที่สุดของมนุษยZ คือ ความตIองการปpจจัย ๔ และประการสำคัญที่สุดของ ปpจจัย ๔ คืออาหาร ขั้นที่ ๑ ของแนวทางแกIปpญหาที่ยั่งยืนคือ ตอบคำถามใหIไดIวOา “ทำอยOางไรจึงจะพอ กิน” โดยใหIความสำคัญกับ ขIาวปลาอาหารไมOใหIความสำคัญกับเงินซึ่งเป0นเพียงแคO “ตัวกลาง” ในการ แลกเปลี่ยนตามมาตรฐานสากลโดยยึด หลักวOา “เงินทองเป0นของมายา ขIาวปลาก็ของจริง” เกษตรกรตIอง เริ่มจากการอยูOใหIไดIโดยไมOใชIเงินมีอาหารพอมีพอกินดIวยการปลูกพืชผักผลไมIใหIพอกิน ชาวนาตIองเก็บขIาว ไวIใหIเพียงพอสำหรับการมีกินทั้งปU ไมOขายขIาวเปลือกเพื่อนำเงินไปซื้อขIาวสาร นอกจากนั้นหัวใจสำคัญของ “พอกิน” ยังมีความหมายรวมไปถึงความปลอดภัยในอาหาร กินอยOางไรใหIมีสุขภาพดี ไมOสะสมเอาความ เจบ็ ไขIไดIปวc ยไวIในรOางกายนี่ คอื ความหมายของบนั ไดข้นั ท่ี ๑ ทีเ่ กษตรกรตIองกาI วขาI มใหไI ดI ขั้นที่ ๒-๔ พอใช` พออย\\ู พอร\\มเย็น เกิดขึ้นได`พร`อมกัน ดIวยคำตอบเดียวคือ “ปลูกปcา ๓ อยOาง ประโยชนZ ๔ อยOาง” ซึ่งปcา ๓ อยOางจะใหIทง้ั อาหาร เครือ่ งนุงO หมO สมนุ ไพรสำหรับรักษาโรคทัง้ โรค คน โรค พืช โรคสัตวZ ใหIไมIสำหรับทำบIานพักที่อยูOอาศัย และใหIความรOมเย็นกับบIานกับชุมชนกับโลกใบนี้ซึ่งเป0น แนวทางในการแกIปpญหาความยากจนของเกษตรกรไทย ซึ่งไดIรับการพิสูจนZแลIววOาสามารถแกIปpญหาไดIจริง และยังสามารถยIอนกลับไปแกIไขปpญหาหนี้สินซึ่ง สะสมพอกพูนจากการทำเกษตรเชิงเดี่ยว ปpญหาความ เสื่อมโทรมของทรัพยากร ปpญหาความขาดแคลนน้ำภัยแลIง ทั้งหมดลIวนแกIไขไดIจากแนวคิดปcา ๓ อยOาง ประโยชนZ ๔ อยาO งของพระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ที่ทรงพระราชทานไวIนัน่ เอง ขั้นที่ ๕-๖ บุญ และทาน เครือขOายเศรษฐกิจพอเพียง เชื่อมั่นวOาสังคมไทยเป0นสังคมบุญ สังคม ทานไมOเนIนการแลกเปลี่ยนทางการคIา แตOเนIนการทำบุญไมOเนIนการสะสมเป0นของสOวนตัว แตOเนIนการใหI ทานและสะสมโดยมอบใหIเป0นทรัพยZสินสOวนรวม โดยวัดหรือศาสนสถานตามแตOละศาสนาเป0นศูนยZกลาง เป0นการชำระจิตใจใหIละซึ่งความ โลภ และกิเลสในการอยากไดI ใครOมี ลดปpญหาชOองวOางระหวOางชนชั้น ตามความหมายอันลึกซึ้งของคำ “Our Loss is Our Gain” หรือ “ยิ่งทำยิ่งไดI ยิ่งใหIยิ่งมี” การใหIไปคือ ไดIมา และเชื่อมั่นในฤทธิ์ของทาน วOา ทานมีฤทธิ์จริง และจะสOงผลกลับมาเป0นเพื่อน เป0นกัลยาณมิตร เป0น เครือขOายท่ีชวO ยเหลือกนั ในทุกสถานการณZ ขั้นท่ี ๗ เก็บรักษา เป0นขั้นตOอจากสามารถพึ่งตนเองไดI พอมี พอเหลือทำบุญ ทำทานแลIว คือการ รูIจักเก็บรักษา ซึ่งเป0นการตั้งอยูO ในความไมOประมาท และการรูIจักเก็บรักษา ยังเป0นการสรIางรากฐานของ การเอาตัวรอดในเวลาเกิดวิกฤตการณZ โดยยึดแนวทางตามวิถี ชีวิตชาวนาสมัยกOอนซึ่งเก็บรักษาขIาวไวIใน ยุIงฉางเพื่อใหIพอมีกินขIามปU คัดเลือกและเก็บรักษา “ขIาวพันธZุ” ไวIสำหรับเป0นพันธุZขIาวในปUตOอไป ซึ่งผิดกับ

๓๖ วิถีชาวนาในปpจจุบันที่ใชIวิธีการขายขIาวทั้งหมดแลIวนำเงินที่ขายไดIไปซื้อพันธุZขIาวเพื่อปลูกในปUตOอไป สOงผล ใหIเกิดการขาดความมั่นคงและเปรียบเสมือนการใชIชีวิตอยูOบนเสIนทางสายความประมาท เพราะหากเกิด ภัยแลIงน้ำทOวม ผลผลิตไมOไดIตามที่ตั้งใจไวI ยOอมหมายถึงปpญหาหนี้สินและการขาดแคลนพันธุZขIาวสำหรับ ปลกู ในปตU อO ไป นอกจากเก็บพันธุZขIาวแลIว ยังเนIนใหIรูIจักวิธีการถนอมอาหาร การสะสมอาหารไวIกินในยาม หนIาแลIง ดIวยการแปรรูปอาหารหลากชนิด อาทิ ปลารIา ปลาแหIง มะขามเปUยก พริกแหIง หอม กระเทียม เพือ่ เก็บไวกI ินในอนาคต ขั้นท่ี ๘ ขาย เนื่องจากเศรษฐกิจพอเพียงไมOใชOเศรษฐกิจการคIา แตOก็ไมOใชOเศรษฐกิจหลังเขา การคIาขายสามารถทำไดI แตOทำภายใตIการรูIจักตนเอง รูIจักพอประมาณ และทำไปตามลำดับ โดยของที่ ขายคือของที่เหลือจากการบริโภคแลIวจึงนำมาขาย เชOน ทำนาอินทรียZปลูกขIาวปลอดสารเคมี ไมOทำลาย ธรรมชาติไดIผลผลิตเก็บไวIพอกิน เก็บไวIทำพันธุZ ทำบุญ ทำทาน แลIวจึงนำมาขายดIวยความรูIหลักของการ “ใหI” อยากที่จะใหIสิ่งดีเราก็ปลูกเอง เผื่อแผOใหIกับคนอื่น ไดIรับสิ่งดีนั้น ดIวยการคIาขายตามแนวทาง เศรษฐกิจพอเพียง จึงเป0นการคIาที่มองกลับดIาน “เพราะรักคุณจึงอยากใหIคุณไดIรับในสิ่งดี” พอเพียงเพ่ือ อุIมชูเผอื่ แผOแบงO ปนp ไปดIวยกัน ขั้นท่ี ๙ มีเครือข\\าย เป0นการสรIางกองกำลังเกษตรโยธิน หรือการสรIางเครือขOายเชื่อมโยงทั้ง ประเทศเพื่อขยายผลความสำเร็จ ตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียงสูOการปฏิวัติแนวคิด และวิถีการดำเนิน ชีวิตของคนในสังคม ในชุมชน เพื่อการแกIปpญหาวิกฤต ๔ ประการ อัน ไดIแกO วิกฤตการณZสิ่งแวดลIอม ภัย ธรรมชาติ(Environmental Crisis) วิกฤตการณZโรคระบาดทั้งในคน สัตวZ พืช (Epidemic Crisis) วิกฤต เศรษฐกิจ ขIาวยากหมากแพง (Economic Crisis) วิกฤตความขIดแยIงทางสังคม/สงคราม (Political/Social Crisis) การประยุกตZแนวคิด โคก-หนอง-นา โมเดล และทฤษฎีบันได ๙ ขั้นสูOความพอเพียงนับวOาเป0นการ พัฒนาชุมชนใหIเป0นชุมชนเศรษฐกิจพอเพียง โดยการที่จะใหIประชาชนดำเนินชีวิตแบบเศรษฐกิจพอเพียง เป0นเรื่องที่ตIองใชIระยะเวลาในการสรIาง กระบวนการเรียนรูIใหIคOอยซึมลึกลงไปสูOวิถีชีวิตของชาวบIาน และ ตIองอดทนอยOางมุOงมั่นในที่จะใหIเกิดการเปลี่ยนแปลงความคิดทั้งของ ผูIนำชุมชนและประชาชนในชุมชนไป ในทางทด่ี ีใหIเกิดความตระหนัก และสำนกึ ในความพอเพยี งดวI ยความพอประมาณมีเหตผุ ล และมภี มู ิคุIมกัน ที่ดีดIวยความรูIคูOคุณธรรม และนำมาปรับใชIในชีวิตประจำวัน นอกจากนี้ยังเป0นแหลOงศึกษาเรียนรูIดูงานของ หนOวยงานตOาง ๆ อยOางตOอเนื่องสามารถปลูกฝpงคุณธรรมนำสังคม ภายใตIการนIอมนำศาสตรZแหOงพระราชา เขียนเป0นตำราลงสูOพื้นดิน การลงมือพัฒนาชุมชนอยOางเสียสละเป0นการเพาะเมล็ดพันธุZแหOงความเมตตา กลายเป0นรากไมI ชำแรกสูOพื้นดินใหIคOอยฟd‰นฟู สOงผOานความงอกงามความพอเพียงพออยูO พอกิน พึ่งตนเอง ของชุมชนใหIเติบโตกIาวสูOความทันสมัยไดIความสุขไดIอยOางยั่งยืนสรIางเครือขOายถักทอความสุขใหIกับชุมชน อน่ื ไดอI ยOางมัน่ คง

๓๗ ๕. การสง\\ เสริมแนวคิดวิถีพอเพียงส\\ชู มุ ชน นับตั้งแตOแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหOงชาติ ฉบับที่ ๙ (พ.ศ. ๒๕๔๕ - ๒๕๔๙) ไดIอัญเชิญ ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงตามพระราชดำรัสของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอ ดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรมาเป0นปรัชญานำทางในการพัฒนาประเทศ โดยยึดหลักทางสายกลาง และความไมOประมาท คำนึงถึงความพอประมาณ ความมีเหตุผล การสรIางภูมิคุIมกันที่ดีในตัว ตลอดจนการ ใชIความรูIดIวยความรอบคอบ ระมัดระวัง และมีคุณธรรมเป0นพื้นฐานในการตัดสินใจและการกระทำ ทั้งนี้ เพื่อสOงเสริมใหIประชาชนทุกระดับนำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงไปเป0นพื้นฐาน และแนวทางในการ ดำเนินชีวิตในดIานตOาง ๆ อันจะนำไปสูOการพัฒนาที่สมดุลและยั่งยืน ประชาชนอยูOอยOางรOมเย็นเป0นสุข สงั คมมคี วามเขIมแข็งและประเทศชาตมิ ีความมนั่ คง อยOางไรก็ดี เนื่องจากในปpจจุบันแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหOงชาติฉบับที่ ๑๒ (พ.ศ. ๒๕๖๐ - ๒๕๖๕) เพื่อสรIางความเขIาใจที่ชัดเจนและมีการตีความที่หลากหลายเกี่ยวกับปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียง สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหOงชาติ จึงเสนอใหIริเริ่มการสรIาง ขบวนการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง เพื่อสานตOอความคิดและเชื่อมตOอการขยายผลแนวทางการนำ เศรษฐกิจพอเพียงไปใชI ที่มีอยูOอยOางหลากหลายในปpจจุบัน รวมทั้งเพื่อจุดประกายใหIเกิดความรูIความ เขIาใจที่ถูกตIองซึ่งจะนำไปสูOการนำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงไปประยุกตZใชIใหIเกิดผลในทางปฏิบัติ ในทกุ ภาคสOวนของสังคมอยOางจรงิ จงั สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหOงชาติไดIเสนอการสรIางขบวนการ ขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงตOอคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหOงชาติพิจารณา และ คณะกรรมการฯ มีมติใหIความเห็นชอบดังกลOาววOาเป0นเรื่องที่ดีควรสนับสนุน โดยมีขIอเสนอแนะใหIเนIนการ มีตัวอยOางที่เป0นรูปธรรม วิธีการที่หลากหลายในการสรIางความรูIความเขIาใจ การวัดผลสำเร็จเชิงคุณภาพ ควบคูOไปกับเชิงปริมาณ และใหIความเห็นชอบแตOงตั้ง คณะอนุกรรมการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง ภายใตIคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหOงชาติ เพื่อเป0นแกนหลักในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจ พอเพียงตอO ไปดงั นี้ การสรIางขบวนการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงมีเป‚าหมายหลักเพื่อสรIางกระแสสังคมใหIมีการนำ เศรษฐกิจพอเพียงไปใชIเป0นกรอบความคิดหรือสOวนหนึ่งของวิถีชีวิตในหมูOประชาชนทุกภาคสOวนและทุก ระดับ โดยมีวัตถุประสงคZของการขับเคลื่อนฯ เพื่อสรIางความรูIความเขIาใจที่ถูกตIองเกี่ยวกับหลักเศรษฐกิจ พอเพียงสนับสนุนประชาชนทุกภาคสOวนและทุกระดับใหIสามารถนำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงไป ประยุกตZใชIในลักษณะที่สอดคลIองกับหนIาที่ และบทบาทของแตOละบุคคลไดIอยOางเหมาะสมและทIายที่สุด นำไปสูOการปลูกฝpงปรับเปลี่ยนจิตสำนึกและกระบวนทัศนZในการดำรงชีวิตตามแนวทางของเศรษฐกิจ พอเพียง ตลอดจนนำไปสูOการปรับระบบและโครงสรIางการพัฒนาใหI อยูOบนพื้นฐานของเศรษฐกิจพอเพียง ทั้งนี้ยุทธวิธีในการขับเคลื่อนจะมีการดำเนินการอยOางเป0นขั้นตอนและชัดเจน แผนงานดังกลOาวจะ เชื่อมโยงเครือขOายเรียนรูIเกี่ยวกับเศรษฐกิจพอเพียง โดยสรIางแกนกลางในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง

๓๘ เพื่อทำหนIาที่ขยายเชื่อมโยงและพัฒนาเครือขOายแหOงการเรียนรูIเกี่ยวกับเศรษฐกิจพอเพียง ตลอดจน สนับสนุนความรOวมมือระหวOางเครือขOายใหIมีโอกาสแลกเปลี่ยนประสบการณZและความรูIรOวมกัน เพื่อใหI สามารถเผยแพรOใหI ประชาชนในภาคสOวนตOาง ๆ นำเศรษฐกิจพอเพียงไปประยุกตZใชI และขยายผลไดIอยOาง ตOอเนอ่ื ง แผนงานพัฒนาวิชาการและสOงเสริมการศึกษาวิจัย ซึ่งสังกัดสำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการ เศรษฐกิจและสังคมแหOงชาติ (สศช.) ไดIศึกษาและพัฒนาองคZความรูIเกี่ยวกับเศรษฐกิจพอเพียงในดIานตOาง ๆ ที่สื่อใหIเห็นแนวทาง วิธีการตลอดจนประโยชนZที่จะเกิดขึ้นจากการใชIเศรษฐกิจพอเพียงเปน0 พื้นฐานใน การดำเนนิ ชวี ติ การพัฒนาวชิ าการจะเนIนการวิจัยเชงิ นโยบาย เพื่อใหIมแี นวทางเลอื กในการพัฒนาทอ่ี ยูบO น พื้นฐานของเศรษฐกิจพอเพียง มีการวิจัยเชิงปฏิบัติการ แบบมีสOวนรOวมในพื้นที่เพื่อสรIางระบบเตือนภัย เศรษฐกิจพอเพียงเพื่อ สรIางภูมิคุIมกันที่ดีในสังคม แผนงานสรIางหลักสูตรและกระบวนการเรียนรูI โดย สรIางรูปแบบของกระบวนการเรียนรูIที่หลากหลายและเหมาะสมกับกลุOมเป‚าหมายตOาง ๆ เชOน ผูIบริหาร ผูIนำชุมชน วิทยากร ครู ขIาราชการ ทหาร ตำรวจ นักการเมือง เป0นตIน ใหIมีโอกาสไตรOตรองและเรียนรIู จากการปฏิบัติจริงจนสามารถตระหนักถึงประโยชนZที่จะไดIรับจากการนำหลักเศรษฐกิจพอเพียงไปใชIแลIว เกิดการปรับเปลีย่ นกระบวนทศั นนZ อI มนำเอาเศรษฐกจิ พอเพียงไปใชใI นการดำเนินชวี ติ ตอO ไป ทั้งนี้เพื่อการสรIางรูปแบบกระบวนการเรียนรูIนี้โดยจะเนIนการรOวมคิดรOวมทำเพื่อหารูปแบบการหา ตัวอยOางที่เป0นรูปธรรมและเหมาะสม ตลอดจนสรIางความพรIอมของแตOละกลุOมเป‚าหมายใหIสามารถนำไป ดำเนินการตOอไดIเองอยOางตOอเนื่องแผนงานเผยแพรOประชาสัมพันธZและรณรงคZเพื่อสรIางกระแสสังคม โดย สรIางความรูIความเขIาใจที่ถูกตIองเกี่ยวกับเศรษฐกิจพอเพียงในวงกวIางปลูกฝpงคOานิยมและสรIางจิตสำนึกใหI ประชาชน คำนึงถึงหลักเศรษฐกิจพอเพียงในการดำเนินชีวิตทั้งนี้กลยุทธZในการประชาสัมพันธZและเผยแพรO จะตIองมีวิธีการและรูปแบบในการสื่อสารเพื่อการเปลี่ยนแปลง อีกทั้งสอดคลIองกับเนื้อหาและแนวคิดของ หลักปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพยี ง ซึ่งมีการดำเนนิ การอยOางเป0นระบบดงั นี้ กลไกการดำเนนิ การ การสรIางขบวนการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงจำเป0นตIองแกนกลางในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจ พอเพียง และเป0นกลไกหลักในการบริหารจัดการ เพราะการจัดการควรจะอยูOในรูปแบบมูลนิธิเพื่อความมี ประสิทธิภาพและความคลOองตัวในการระดมพลังและทรัพยากรจากทุกภาคสOวนโครงสรIางการบริหาร จดั การจะเป0นกลไก ๓ ระดบั ดังนี้ ระดับที่ ๑ คณะที่ปรึกษาผูIทรงคุณวุฒิเศรษฐกิจพอเพียง ทำหนIาที่ใหIขIอเสนอแนะแนวทาง และ ขIอพงึ พิจารณาในการขบั เคลอื่ นเศรษฐกิจพอเพยี ง ระดับท่ี ๒ คณะอนุกรรมการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง ซึ่งอยูOภายใตIคณะกรรมการพัฒนาการ เศรษฐกิจและสังคมแหOงชาติ ทำหนIาที่ประสานเครือขOายทั้งในระดับนโยบายและระดับปฏิบัติใหIเกิดการ นำเศรษฐกิจพอเพียงไปประยุกตZใชIในภาคสOวนตOาง ๆ ของสังคม กำหนดกลยุทธZและกิจกรรมหลัก ๆ ของ การดำเนินงาน ตลอดจนจัดลำดับความสำคัญของกิจกรรมภายใตIแผนงานในการสรIางขบวนการขับเคลื่อน