หนังสือก้าวเริ่ม

...เหลีียวดูู ...พื้้น� ที่่ภ� าษีีเจริิญ ...เข้้าสู่่� “สังั คมสูงู วัยั ”... คงนิ่่ง� เฉยไม่่ได้้ เมื่�่อผลกระทบ ของสัังคมสููงวัยั คืืบคลาน ครอบคลุุมทั้้ง� ประเทศ พี่่น� ้้องชาวภาษีีเจริิญ ต้อ้ งหัันกลัับพิินิิจ พิเิ คราะห์์ สถานการณ์์กับั ปััญหาที่่จ� ะเกิิดขึ้้�น... แม้ไ้ ม่่ต้อ้ งย้อ้ นถาม...พื้้น� ที่่เ� รา เข้า้ สู่ก� ารเป็น็ สังั คมสูงู วัยั แล้ว้ หรืือยังั ....แต่่กระนั้้น� ...ข้อ้ มูลู ก็บ็ ่่งบอก ย้อ้ นกลับั เมื่อ�่ ปีี 2559 พบประชากรอายุุ 61 ปีขี ึ้น้� ไป มีมี ากถึึงร้อ้ ยละ 17.5 ต่่อประชากร ทั้้�งหมดในพื้้�นที่่�เขตภาษีีเจริิญ และเพิ่่�มเป็็นร้้อยละ 18.4 ในปีี 2560 และร้้อยละ 19.3 ในปีี 2561… (20)

....ดููกัันให้้ชััดๆ ในปีี 2562…ประชากรเขตภาษีเี จริญิ ณ 17 กรกฎาคม 2562 มีจี ำ�ำ นวน 28,151 คน (53 ชุมุ ชน) มีีผู้ส้� ููงอายุุ 60 ปีขี ึ้้น� ไปถึงึ ร้้อยละ 20.4 ของประชากรทั้้ง� เขต และยังั มีี ผู้อ�้ ายุุ 26-59 ปีี ร้้อยละ 49.9 ที่่�พร้อ้ มเดิินหน้้าเป็น็ ผู้้�สูงอายุุ 60 ปีี ในอีีกไปกี่�ปีีนี้้.� .. ...นั่่�นคืือ ประชากรในพื้้�นที่�่เขตภาษีีเจริิญ อยู่�ในสัังคมสููงวััยโดยสมบููรณ์์... และพื้้น� ที่่�นี้้จ� ะเข้้าสู่ก� ารเป็น็ สัังคมสููงวัยั ระดัับสุุดยอดอย่่างหลีกี เลี่�ยงไม่่ได้้... (21) ประชากรในเขตภาษีเี จริิญ (53 ชุุมชน) 60 % ประชากรเขตภาษีีเจริิญ ณ 17 กรกฎาคม 2562 (28,151 คน) Super-aged society 50 49.9 40 30 สัังคAมgสููeงวdััยsโoดcยiสeมtyบููรณ์์ 20 18.1 20.4 10 0 11.6 26-59 ปีี 60 ปีี ขึ้้�นไป 18-25 ปีี 0-17 ปีี ภาพที่�่ 3 ประชากรในพื้้�นที่�่เขตภาษีีเจริญิ ณ 17 กรกฎาคม 2562

...อะไรจะเกิดิ ขึ้้�น ...จากการเป็็นสัังคมสููงวัยั ในพื้้�นที่่�เขตภาษีเี จริญิ .... ... คนสููงวััยจำำ�นวนมากขึ้้�น !!! ... โรคเรื้�อรังั มีีอัตั ราสููงขึ้้�น !!! ... เกิิดภาวะพึ่่�งพิงิ สููงขึ้�้น !!! ... คนโดดเดี่�ยว ซึึมเศร้า้ !!! ... สังั คมอ่่อนแอ !!! ... เศรษฐกิจิ ย่ำ��ำ แย่่ !!! ... รัฐั เสีียค่่าใช้้จ่่ายสูงู ขาดงบประมาณรองรับั !!! ฯลฯ ...จะรับั มืือกับั สถานการณ์์นี้้� ได้้อย่า่ งไร...

3 “ธนาคารเวลา” ประเด็็นเร่ง่ ด่่วน ที่่�ต้้องขัับเคลื่�่อน รองรัับสังั คมสููงวัยั

อะไรคือค�ำว่า “ธนาคารเวลา” เมื่อ่� ประมาณปลายปีี 2561 คณะผู้เ้� ขียี นได้ร้ ัับการเชิิญชวนให้ศ้ ึึกษา ค้น้ หา ที่่�มา และความหมายของคำำ�ว่่า “ธนาคารเวลา” พร้้อมทั้้�งศึึกษาประสบการณ์์การ ดำ�ำ เนิินงานจากประเทศต่่างๆ เพื่่�อจััดทำำ�เป็็นข้้อเสนอเชิิงนโยบายและเชิิงปฏิิบััติิการ ต่่อหน่่วยงาน ภาคีที ี่่เ� กี่ย� วข้อ้ ง ให้ป้ ระยุกุ ต์ใ์ ช้ใ้ นการดำำ�เนินิ งานอย่่างสอดรับั กับั บริบิ ท ของประเทศไทย คำ�ำ ถามเกิดิ ขึ้น�้ ทั้้ง� จากทีมี งาน หน่่วยงานและภาคี.ี ..ธนาคารเวลาคืืออะไร... ...เหมาะสมกับบริบทประเทศไทย...หรือไม่... ...จติ อาสา..จะหายไปหรือไม.่ ..เพราะคนไทยช่วยเหลอื กนั อยู่แล้ว... ...จะขับเคลอ่ื นอย่างไร... ...ใคร..เปน็ กลุม่ เปา้ หมาย... ...แนวทางการด�ำเนนิ งาน...จะเป็นอยา่ งไร....ฯลฯ

คำำ�ถามมากมายผสมผสานด้ว้ ยความสนใจที่่�แฝง ด้ว้ ยความกัังวล...ระคนกัับความท้้าทายต่่อผู้้�กำ�หนดนโยบาย นักั วิชิ าการ รวมทั้้�งประชาคม ที่่ต� ระหนัักในสถานการณ์์สังั คมสูงู วััย ของประเทศและพื้้น� ที่่ท� ั้้�งบริบิ ทเมืืองและชนบท จิิตอาสา..จะหายไปหรืือไม่่ ...เพราะคนไทย ช่่วยเหลืือกัันอยู่แ� ล้้ว แนวทาง การดำ�ำ เนินิ งาน ใคร.. เหมาะสมกับั บริบิ ท จะเป็็นอย่่างไร เป็็นกลุ่่ม� เป้้าหมาย ประเทศไทย...หรืือไม่่ จะขัับเคลื่�อ่ น อย่่างไร

การเริ่ม� ก้้าวใหม่่ ที่�ไ่ ม่ใ่ ช่ก่ าร “ทดลอง” และไม่ใ่ ช่ก่ ารหยิิบใช้้ “คำำ�ใหม่่” ให้้เป็็นเพีียง “วาทกรรม” จึึงเกิิดขึ้้�น ด้ว้ ยการสืืบค้้น ค้้นหา ที่่�มา ที่่�ไป ใครทำ�ำ อะไรที่่ไ� หน ผลเป็็นอย่่างไร ก่่อนจะพินิ ิิจ พิจิ ารณา หยิบิ ปรับั ประยุุกต์ใ์ ช้ก้ ัับบ้า้ นเมืืองเรา จึึงได้ก้ ่่อรููปก่่อร่่างผ่่านการร่่วมเรียี นรู้� แลกเปลี่ย� นความคิดิ เห็น็ กัับภาคีีเครืือข่่าย...จนความเริ่ม� กระจ่่าง ...ก่่อเกิิดเป็็นบทบัันทึกึ การเรีียนรู้้� ...ที่ม่� า หลัักการและความหมาย...

...จากขนมครก กลายร่่างเป็็นขนมเค้้ก ..หรืือ...จากขนมเค้้ก กลายร่า่ งเป็็นขนมครก... กลบั ไปกลบั มา กับการรับรู้ว่าแนวคดิ “ธนาคารเวลา” เกิดข้นึ ครั้งแรกท่ีประเทศไหน บ้างมีข้อมูลว่าจากประเทศตะวันตก บ้างรบั รวู้ า่ ...มาจากประเทศตะวันออก ประเทศแถบเอเชีย...

...จะเกิิดที่่�ไหน ข้อ้ มูลู บ่่งบอก...ญี่่ป�ุ่่น� เป็น็ ประเทศที่่ม� ีสี ัดั ส่่วนผู้้�สูงอายุุ มากที่่�สุุดในโลกและเข้้าสู่�สัังคมสููงวััยระดัับสููงสุุด อีีกทั้้�ง คงไม่่สำำ�คัญั เท่า่ กับั เกิดิ ขึ้น�้ ทำำ�ไม... เป็็นประเทศแรกที่่�นำำ�ระบบธนาคารเวลามาใช้้ตั้�้งแต่่ ปีี ค.ศ. 1973 ที่่เ� มืืองโอซากาในรููปแบบธนาคารแรงงาน อาสาสมััคร (Volunteer labor bank) มุ่�งหวังั ให้เ้ ครืือข่่าย ที่่�เป็็นสมาชิิกทุุกเพศ ทุุกวััยสนัับสนุุนกัันและกััน โดย มีีเป้้าหมายในการจััดบริิการดููแลผู้�้สููงอายุุผ่่านการ แลกเปลี่่�ยนเวลา (22) แต่่กระนั้้น� แนวคิิดนี้้� กลัับแพร่่หลายสู่ป� ระเทศตะวัันตกกว่่า 40 ประเทศ จนเป็็นที่่�ยอมรัับและรู้�จักั ในสหรััฐ อเมริิกา ตั้ง� แต่่ ปีี ค.ศ. 1980 เมื่�อ่ “ธนาคารเวลา” ถููกจััดตั้้ง� ขึ้้�น เพื่่อ� ส่ง่ เสริิมให้้ชุุมชนพึ่่ง� พากัันในยุคุ ที่่�ขาดแคลนทรััพยากรด้้านต่่างๆ ...ด้้วยเชื่่�อว่่า “มนุุษย์์” เป็็นทรััพยากรที่่�มีีค่่าที่่�สุุด จึึงเกิิดแนวคิิดในการรวบรวมทุุน “มนุษุ ย์”์ ช่่วยเหลืือกันั และกันั และในปีี ค.ศ. 1990 มีชี ุมุ ชนหลายแห่่งเริ่ม� ดำำ�เนินิ การด้ว้ ยชุมุ ชนเอง จนกระทั่่�งในปีี ค.ศ. 1995 เอดการ์์ คาห์์น (Edgar Cahn) ได้้จััดตั้�้งธนาคารเวลา สหรััฐอเมริกิ าขึ้้น� (Time Banks USA) เพื่อ�่ ส่่งเสริมิ ให้ธ้ นาคารเวลาทั่่ว� ประเทศสนับั สนุนุ ความรู้� และซอฟท์แ์ วร์ซ์ึ่ง� กันั และกันั โดยมีอี งค์ก์ ร hourworld ร่่วมสนับั สนุนุ ซอฟท์แ์ วร์ธ์ นาคารเวลาและ ฝึกึ อบรม (23)

ก่่อนด่่วนสรุุป “ธนาคารเวลา” คืืออะไร ...รู้�ที่�ม่ า คงต้้องรับั รู้�รากเหง้้าความเชื่อ่� ของกลุ่�มผู้�บ้ ุุกเบิกิ แล้้วเรียี นรู้�คำ�ำ ว่า่ “ธนาคารเวลา” โดยข้อ้ มููลที่่เ� ด่่นชัดั และนำ�ำ มาประมวลเพื่�อ่ การเรีียนรู้� ผ่่านประสบการณ์์ของเอดการ์์ คาห์น์ (24) ซึ่�งเชื่อ่� ว่า่ ... ...ทุกุ คนมีี “เวลา” เท่่ากััน ไม่่ว่่า จะเป็็นใคร ดัังนั้้�น กระบวนการของธนาคาร เวลานำำ�ไปสู่ �การสร้้างความเท่่าเทีียมกััน ในสัังคม เพราะ “กฎทอง” ของธนาคาร เวลา คืือ ทุุกชั่่�วโมงของการช่่วยเหลืือ ผ่่านกิิจกรรม (ได้้ฝากเวลา) และผู้�้ที่่� ได้้รัับความช่่วยเหลืือ (ถููกถอนเวลา) มีีค่า่ ที่เ่� ท่า่ กััน โดยการช่่วยเหลืือของกิจิ กรรม 1 ชั่�วโมง จะได้ร้ ัับ 1 คะแนนเท่่าๆ กััน

…ความเชื่�่อ ...ค่่านิิยม...และคุุณค่า่ “ธนาคารเวลา” ความเชื่�่อที่่�สะท้้อนถึึง “ค่่านิิยม”“คุุณค่่า” และ “ความเท่า่ เทีียม” กัันของ “คน” ในสังั คม ผ่่าน การดำำ�เนินิ งาน “ธนาคารเวลา” ที่่ไ� ด้ร้ ับั การแลกเปลี่ย� น อย่่างแพร่่หลาย ประกอบด้้วย 5 ประการ (25) คืือ 5 1 2 เคารพ ทุกุ คน เปลี่ย�่ นงาน ซึ่่�งกัันและกััน มีีประสบการณ์์ แลกเงิิน เป็น็ เวลา บนความ แบ่่งปันั ได้้ เท่่าเทีียม ธนคา่ค่านาิรยิ เมวลา 43 สร้้างเครืือข่า่ ย เปลี่่ย� นการถาม แลกเปลี่่�ยน เป็็นอาสา ให้้เข้้มแข็็ง ภาพที่่� 4 ค่่านิยิ ม 5 ประการของการทำำ�งาน “ธนาคารเวลา”

ประการแรก “ธนาคารเวลา” เชื่อ่� ว่่า ทุกุ คน ประการสอง “ธนาคารเวลา”เปลี่ย� น ต่่างมีีสิินทรััพย์์ (Asset) ที่่�มีีคุุณค่่าและ ความหมายของการทำ�ำ งาน (Redefining สามารถแบ่่งปัันผู้้�อื่�นได้้ โดยเฉพาะอย่่างยิ่�ง Work) จาก “ทำ�ำ งาน” แลก “เงิิน” เป็็น ประสบการณ์์และทัักษะที่่ม� ีีค่่าของตนเอง “ทำ�ำ งาน” แลก “เวลา” สำำ�หรับั บางงาน ที่่ต� ้อ้ งใช้้ “ทักั ษะ” และ “เงินิ ” อาจใช้ไ้ ม่่ได้้ ประการสาม “ธนาคารเวลา” อาทิิ การสร้้างความเข้้มแข็ง็ ให้ค้ รอบครัวั การฟื้้�นฟููความสััมพัันธ์์เพื่่�อนบ้้าน ทั้้�งนี้้� เปลี่่�ยนการ “ถาม” เป็็น “อาสา” การใช้้ “หน่่วยของเวลา” (time credits) เพื่�่อการช่่วยเหลืือ (Reciprocity) ซึ่�งทุุกคนมีเี ท่่ากันั นั้้น� จะนำำ�ไปสู่ก� ารสร้า้ ง ในลัักษณะสองทางที่่�เสริิมพลัังกััน สััมพัันธ์์ที่่�ดีีในสัังคมด้้วยคุุณค่่าความ และกันั กล่่าวคืือ เท่่าเทียี มของ “เวลา” ...ผู้้ร� ับั คือื ผู้ใ�้ ห้้ ด้้วยคำ�ำ ถามที่่�ว่่า “ฉันั สามารถช่่วยอะไรคุณุ ได้บ้ ้า้ ง” เป็น็ “คุณุ จะช่่วยใครได้บ้ ้้าง” ประการสี่ ่� “ธนาคารเวลา” ให้้คุุณค่่า ของเครืือข่่ายช่่วยเหลืือกัันทางสัังคม (Social Networks) โดยใช้้รููปแบบธนาคารเวลาเป็็น ...สิ่�งเหล่่านี้้� ทำ�ำ ให้้การ “ให้้” เครื่อ่� งมืือส่่งเสริมิ ความเข้ม้ แข็ง็ และกิจิ กรรมชุมุ ชน เกิิดขึ้้�นอย่่างไม่่มีีที่�่สิ้�้นสุุด และสร้้าง บนความไว้้วางใจและการสร้้างเครืือข่่าย สัังคมโลกที่่ด� ีสี ำ�ำ หรับั ทุุกคน... ประการห้้า “ธนาคารเวลา” ให้้คุณุ ค่่าของการเคารพกัันและกััน (Respect) ทุกุ คนมีี อิสิ ระในการพูดู การนับั ถืือศาสนา และเคารพในสิ่ง� ที่่บ� ุคุ คลนั้้น� ๆ เป็น็ โดยไม่่คาดหวังั ให้บ้ ุคุ คล นั้้�นเป็็นในสิ่ง� ที่่เ� ราต้้องการ ซึ่ง� เป็็นหััวใจและจิติ วิญิ ญาณของประชาธิปิ ไตย

รููปแบบการดำ�ำ เนิินงาน... “ธนาคารเวลา” ...ธนาคารเวลา ดำ�ำ เนินิ การได้ท้ ั้้ง� แบบสมาชิกิ 1 คน สมาชิกิ กลุ่่ม� คน และหรืือ สมาชิกิ องค์ก์ ร โดยรูปู แบบการให้ก้ ารช่่วยเหลืือ (ได้ฝ้ ากเวลา) และการรับั การช่่วยเหลืือ (การถอนเวลา) มีี 4 รูปู แบบ คืือ รููปแบบที่�่หนึ่่�ง รููปแบบที่�ส่ อง แบบบุคุ คลต่อ่ บุคุ คล 1:1 แบบบุุคคลต่่อกลุ่�มคน คืือ สมาชิิกหนึ่่�งคน คืื อ สม า ชิิ ก หนึ่่� ง คนทำ�ำ ทำ�ำ กิิจกรรมช่่วยเหลืือให้้กับั สมาชิิกกลุ่่ม� คน เช่่น กิิจกรรมช่่วยเหลืือให้้กัับ สมาชิิกที่่�เป็็นครููสอนโยคะ 1 คน ทำำ�กิิจกรรม สมาชิกิ หนึ่่ง� คน เช่่น การพา การสอนโยคะให้ก้ ับั สมาชิกิ 10 คน (เวลาส่่วนเกินิ ไปพบแพทย์์ การสอนการใช้้ ที่่ไ� ด้ร้ ับั สามารถเก็บ็ เป็น็ กองทุนุ เวลา) หรืือรูปู แบบ โทรศััพท์์ เป็น็ ต้น้ กลุ่่�มคนต่่อบุุคคล เช่่น สมาชิกิ 4 คน ที่่ม� ีที ัักษะ การตััดแต่่งต้้นไม้้ ทำ�ำ กิิจกรรมช่่วยเหลืือให้้กัับ สมาชิิก 1 คน โดยที่่�สมาชิกิ 4 คน จะได้เ้ วลาตามจำ�ำ นวน ที่่ไ� ปช่่วยเหลืือ

รููปแบบที่�ส่ าม รููปแบบที่ส�่ ี่�่ แบบสมาชิิกกัับองค์์กร คืือ สมาชิิกหนึ่่�งคน แบบองค์์กรกัับองค์ก์ ร คืือ การทำำ� ทำ�ำ กิิจกรรมช่่วยเหลืือให้้กัับองค์์กร เช่่น สมาชิิก กิิจกรรมช่่วยเหลืือกัันระหว่่างองค์์กร หนึ่่ง� คนช่่วยเหลืือกิจิ กรรมของโรงพยาบาล สมาชิกิ เช่่น มหาวิิทยาลััยกัับสำ�ำ นัักงานเขต หนึ่่ง� คนช่่วยเหลืือกิจิ กรรมของเทศบาล โดยสมาชิกิ โรงเรียี นกับั องค์ก์ ารบริหิ ารส่่วนตำำ�บล จะได้้เวลาสะสมจากองค์์กรเพื่�่อขอความช่่วยเหลืือ เป็น็ ต้น้ ในยามจำ�ำ เป็น็ เช่่น ขอให้้ องค์ก์ รส่่งคนไปตััดแต่่ง กิ่ง� ไม้้ที่่บ� ้า้ นสมาชิิก เป็็นต้้น รูปแบบของธนาคารเวลา ภาพที่�่ 5 รููปแบบการดำำ�เนินิ งาน “ธนาคารเวลา”

“ธนาคารเวลา” ...ใ.น..สโอถกานาสก.า..รทณ่่์า์ม“กสัลงั าคงม..ส.ูวูงิิวกัฤยั ต”ิิ ... ท่่ามกลางสถานการณ์์ “สัังคมสููงวััย” ที่่�แผ่่ขยายเป็็นวงกว้้าง และส่่อเค้้าผลกระทบที่่เ� กิดิ ขึ้�้นต่่อสัังคม... ชุมุ ชน...ในทุุกมิิติ.ิ ..ทั้้�งกาย...ใจ...สัังคม... และเศรษฐกิจิ ...ของประเทศไทย ...ทุกภาคส่วน ตา่ งทุ่มเทพลังทรพั ยากร โดยเฉพาะอย่างยงิ่ “งบประมาณ” เพอ่ื บรรเทาเบาบาง และหรือขจัดความเดอื ดร้อน ของพีน่ ้องคนไทย...แตเ่ ท่าไหร.่ ..จึงจะพอ ...และส�ำคญั กว่านั้น... ความต้องการความช่วยเหลอื ...ดูประหนง่ึ จะเพมิ่ มากขึน้ ...

ในวิกิ ฤติ.ิ ..ย่อ่ มมองเห็น็ โอกาส...ผ่่านบทเรียี นการดำำ�เนินิ งานของประเทศ เพื่�่อนบ้้าน...ที่่�คณะผู้้�เขีียนได้้เอื้ �อนเอ่่ยตามข้้อมููลเบื้้�องต้้นที่่�ได้้รัับโอกาส...ให้้ศึึกษา ทบทวน และกลั่่�นกรองเป็็นบทเรีียนการดำ�ำ เนิินงาน “ธนาคารเวลา”...คืืออะไร... เพื่�่ออะไร...ทำ�ำ อย่่างไร...และควรประยุุกต์์ใช้้เพื่่�อเป็็นเครื่่�องมืือ (หนึ่่�ง) รองรัับ ผลกระทบจากการเป็็น “สัังคมสููงวััย” ของประเทศไทย... ...ดว้ ยวัยแรงงาน...และเด็กน้อย...ดูจะคอ่ ยๆ ลดจ�ำนวนลง.... ...ในขณะที่.่� ..วััยพ่อ่ แม่.่ ..ผู้เ้� ฒ่า่ ...ดููจะย้้อนรอย...ด้ว้ ยจำำ�นวนที่่เ� พิ่่ม� มากขึ้น�้ ... จนนำำ�พาประเทศไทย...เข้้าสู่น� ิิยามของคำำ�ว่่า...“สัังคมสููงวััย”...

“ธนาคารเวลา” ประเด็น็ เร่ง่ ด่ว่ นที่่ต� ้้องขัับเคลื่อ่� น รองรัับสังั คมสููงวััย... ...อีกี ครั้�ง กัับความท้า้ ทาย ด้้วยการนำ�ำ แนวคิดิ ใหม่่“ธนาคารเวลา” มาประยุกุ ต์ใ์ ช้้ รองรับั ผลกระทบทั้้�งกาย ใจ สัังคม เศรษฐกิจิ (สุขุ ภาวะ) จากการเปลี่ย� นแปลงโครงสร้า้ งประชากรที่่เ� กิดิ ขึ้�้นทั่่ว� โลก รวมทั้้�งประเทศไทย โดยคณะกรรมการผู้้�สูงอายุุแห่่งชาติิ ได้้มีีมติเิ มื่่�อวัันที่่� 5 กรกฎาคม 2561 กำ�ำ หนดให้้ ธนาคารเวลาเป็น็ 1 ใน 10 ประเด็น็ เร่่งด่ว่ น ด้้านผู้ส�้ ููงอายุุ ปีี 2561 – 2564 เพื่อ่� เตรีียม ความพร้้อมรองรัับสัังคมสููงอายุุ บทเรีียนของคณะผู้�้เขียี น และการสัังเคราะห์์เป็็นข้้อเสนอ เชิงิ นโยบายและแนวทางปฏิิบััติิ (26) เพื่่�อให้้พื้้�นที่่�นำำ�ไปประยุุกต์์ใช้้ตามบริิบท ได้้นำ�ำ เสนอในเวทีีสมััชชาสุขุ ภาพแห่ง่ ชาติิ ครั้ง้� ที่่� 11 ระหว่า่ งวัันที่่� 12-14 ธัันวาคม 2561 ณ ศููนย์์ประชุุมวายุุภัักษ์์ ศููนย์์ราชการเฉลิิมพระเกีียรติิฯ แจ้้งวััฒนะ กรุุงเทพฯ



..ภาคีีเครืือข่่าย...มากหน้้าหลายตา...ทั้้�งจากพื้้�นที่่� ส่่วนกลาง ส่่วนท้้องถิ่น� ระดับั นโยบาย ระดับั ปฏิบิ ัตั ิิการ...โดย เฉพาะอย่่างยิ่ง� ... ...ผู้้�บริิหารจากกระทรวงการพััฒนาสัังคมและ ความมั่น� คงของมนุษุ ย์์ (พม.) กรมกิิจการผู้้�สูงอายุุ (ผส.) ...องค์ก์ รปกครองส่่วนท้้องถิ่�น ...นักั วิิชาการ ...ประชาคม ...ชมรม และหน่่วยงานต่่างๆ อีกี มากมาย ได้ร้่่วมเรียี น รู้�แลกเปลี่ย� น ทำ�ำ ความเข้า้ ใจในสถานการณ์์ “สัังคมสููงวััย” และรูปู แบบการดำ�ำ เนิินงาน “ธนาคารเวลา” จนนำ�ำ พาไปประยุุกต์์ใช้เ้ ป็็นเครื่�่องมืือ รองรัับผลกระทบที่่�ตามมา จากสถานการณ์์ดัังกล่่าว...

...นัับแต่่นั้้�น คำ�ำ ว่่า “ธนาคารเวลา” ดูจู ะขายดี.ี ..ในหลายภาคีี ที่่น� ำ�ำ ไปใช้้ในบริิบทต่่างๆ ...บ้้างประยุกุ ต์์ใช้้... ...บ้า้ งนำำ�ไปประกอบใช้้... ...บ้้างนำำ�ไปปรัับคำ�ำ ใช้.้ ..แทนการดำำ�เนินิ งาน แต่่ดั้้�ง...แต่่เดิมิ ... แต่่ทว่่า...พื้้น� ที่�่เขตเมืือง ...พื้้�นที่่�ไหน...จะเป็็นพื้้น� ทีีนำำ�ร่่อง ในการพัฒั นารููปแบบการดำ�ำ เนิินงาน ตามหลัักคิดิ หลัักการ นิิยามและปัญั หา ที่่�กำำ�หนดเพื่่�อนำำ�ไปสู่ �การดำำ�เนิินงาน... “ธนาคารเวลารองรัับสัังคมสููงวััย”...

....ความท้้าทายนี้้� ได้้ถูกู หยิิบยก และเสนอชื่อ�่ พื้้น� ที่เ�่ ขตภาษีีเจริญิ อีีกครั้ง้� เพื่่�อพิิสููจน์์ความเข้้มแข็็ง...ความใคร่่เรีียนรู้� ของคนในพื้้น� ที่่� ที่่ต� ่่างรู้�ดีว่่า “พื้้น� ที่เ�่ ขตภาษีี เจริิญ” มีีความหลากหลายของบริิบท ความเป็น็ เมืือง และมีีบทพิสิ ููจน์ท์ ี่บ�่ ่ง่ บอก ความร่่วมมืือ ร่่วมใจ...ของพี่่�น้้อง ชาวภาษีีเจริิญ...

...ไม่ผ่ ิดิ ...ดั่่ง� คำ�ำ ที่ก่� ล่า่ ว...พี่น�่ ้้อง ภาคีีเครืือข่า่ ยในพื้้น� ที่ภ่� าษีีเจริญิ น้้อมรัับ ประเด็็นท้้าทาย...ด้้วยหวัังว่่า การเรีียนรู้� ขององคาพยพจะนำำ�พาบทเรีียนที่่�สะท้้อน รููปแบบการดำ�ำ เนิินงาน “ธนาคารเวลา” รองรับั ผลกระทบอันั เกิดิ จากการเปลี่ย� นแปลง ของโครงสร้า้ งประชากรของประเทศที่่ไ� ด้เ้ ข้า้ สู่� การเป็น็ “สัังคมสููงวััย” ...พื้้�นที่�่ภาษีีเจริิญ จะเป็็นพื้้�นที่่� นำ�ำ ร่อ่ งของการทำ�ำ ความเข้า้ ใจในความหมาย ที่่�มา แนวคิิด หลัักการ “ธนาคารเวลา” พร้้อมเตรีียมการประยุุกต์์ใช้้ในกระบวนการ พััฒนาและขัับเคลื่�่อนภายใต้้องคาพยพ ของคน “ใน” พื้้น� ที่่� และ “นอก” พื้้�นที่่� ...ด้ว้ ยเชื่อ�่ ว่่า “รูปู แบบ” การพัฒั นา “ธนาคารเวลารองรัับสัังคมสููงวััย” ย่่อม ขึ้�้นอยู่�กัับ “บริิบทพื้้�นที่่�” การใส่่ใจกัับ “การเรีียนเพื่อ่� รู้”้� เพื่อ่� นำำ�สู่่� “การให้ค้ วาม สำ�ำ คััญ บนฐานความเข้้าใจ” และ “การมีี ส่่วนร่่วม” ในทุุกมิิติ.ิ ..



4 จาก…พื้นที่น�ำร่อง ส“กู่…ารพพื้ฒันทนี่นาพ�ำนื้ร่อทงส่ี “ขุ ภธานวาะคเขาตรเมเวอื ลง”า” รองรับสังคมสงู วยั เขตเมือง

คำ�ำ ท้้า...เปิิดฉาก ถามใจ… ถามความต้อ้ งการของคนภาษีเี จริิญ เมื่่�อข้้อมููลบ่่งบอกสถานการณ์์การเป็็น “สัังคมสููงวััย” ได้้เกิิดขึ้้�น ทั้้�งในมิิติิประชากรโลก ประชากรประเทศ และแม้้ กระทั่่ง� ประชากรเขตภาษีเี จริญิ ที่่พ� บสัดั ส่่วนผู้้�มีอายุุ 60 ปีขี ึ้น�้ ไป ณ 17 กรกฎาคม 2562 มีีถึึงร้อ้ ยละ 20.4 ของประชากรทั้้�งเขต และยัังมีีผู้้�อายุุ 26-59 ปีี ร้้อยละ 49.9 ที่่�พร้้อมเดิินหน้้าเป็็น ผู้้�สูงอายุุ 60 ปีี ในอีีกไม่่กี่่�ปีีนี้้� คนภาษีีเจริิญ คงหลีีกลี้ �...หนีี ไม่พ่ ้้น...ต้อ้ งผจญกัับผลกระทบจากการเป็น็ “สัังคมสููงวััย” การตงั้ ค�ำถามเพือ่ ถามใจ ถามความต้องการ...คนภาษีเจริญจะร่วมกัน รบั มือกับผลกระทบทงั้ ในมติ กิ าย ใจ สงั คม เศรษฐกจิ ส่ิงแวดลอ้ ม จากการเป็นสังคมสูงวัยอย่างไร... แนวคิิด หลัักการ “ธนาคารเวลา” จะเป็็นหนึ่่�งทางเลืือก และมคี วามเป็นไปไดใ้ นการด�ำเนินงาน รองรับปัญหาในทุกมติ ทิ ่เี กดิ ข้ึนได้หรอื ไม่...

การพััฒนาพื้้�นที่่ส� ุขุ ภาวะ

...รางวัลั ... “การพัฒั นาพื้�น้ ที่่ส� ุขุ ภาวะนำ�ำ ร่่องเขตแรกของกรุงุ เทพมหานคร” บทพิสิ ูจู น์์…พลังั การมีีส่ว่ นร่่วมของคนภาษีีเจริญิ เกีียรติยิ ศจากป้า้ ยประกาศการได้้รัับรางวััลเลิศิ รััฐ ในปีี 2563 จากผลงาน “การพััฒนาพื้้�นที่�่สุุขภาวะนำำ�ร่่อง” (27) ซึ่�่งนัับได้้ว่่า เป็็นเขตแรก เขตเดีียวของกรุุงเทพมหานคร (กทม.) และเขตเดีียว ของประเทศไทย จึงึ เป็น็ ดั่่ง� เครื่อ�่ งราง แรงบัันดาลใจให้้ทีีมงานเชื่อ�่ มั่่น� ในพลัังการมีีส่่วนร่่วมของคนภาษีีเจริญิ ด้ว้ ยประสบการณ์น์ ับั ตั้ง� แต่่ ปีี 2555 ...ความเหน็ด็ เหนื่อ่� ยความยากลำ�ำ บาก เมื่อ่� ครั้ง� ทีมี ผู้เ้� ขียี นเชิญิ ชวนคนภาษีเี จริญิ ร่่วมใจ มิิอาจลดทอนความมุ่�งมั่่�น ด้้วยเพราะพลััง จัับมืือ พััฒนาแก้้ไขข้้อจำ�ำ กััดของพื้้�นที่่�ความ การมีีส่่วนร่่วมของภาคีี เครืือข่่าย จนบััดนี้้� เป็็นเมืือง ที่่�ส่่งผลกระทบต่่อความเป็็นอยู่� เกิิดพื้้�นที่่�ต้้นแบบการพััฒนาพื้้�นที่่�สุุขภาวะ คุุณภาพชีีวิิตของคนเมืืองกรุุง โดยประยุุกต์์ และขัับเคลื่�่อนเป็็นข้้อเสนอเชิิงนโยบายต่่อ ใช้้แนวคิิด หลัักการใหม่่ “พื้้�นที่่�สร้้างสรรค์์ ผู้�้บริิหารเขตภาษีีเจริิญ และผู้�้บริิหารของ เพื่่�อสุุขภาวะ” (Healthy Space) ด้้วยการ กรุุงเทพมหานคร รัับหลัักการปรัับใช้้เป็็น สนัับสนุุนจากสำำ�นักั งานกองทุุนสนัับสนุุนการ นโยบายพััฒนาเมืืองกรุุงให้้เป็็นเมืืองน่่าอยู่ � สร้า้ งเสริมิ สุขุ ภาพ (สสส.) ศูนู ย์ว์ ิจิ ัยั เพื่อ่� พัฒั นา สำ�ำ หรัับคน กทม. โดยรางวััลนี้้�เป็็นหนึ่่�ง ชุมุ ชน (ศวพช.) มหาวิทิ ยาลัยั สยาม และมูลู นิธิ ิิ เครื่�่องหมายการัันตีีการดำ�ำ เนิินงาน วิจิ ัยั เพื่�อ่ พััฒนามนุุษย์์และชุุมชน (มวมช.)

...แต่่เหนืือสิ่�งอื่�่นใด พลัังการมีีส่่วนร่่วมของคน ภาษีีเจริญิ เป็น็ ดั่่ง� เครื่อ่� งหมายเชิดิ ชููเกีียรติิ เนื่อ่� งเพราะนั่่น� คืือ พลัังอัันยิ่�งใหญ่่ขอการพััฒนา จะเป็็นเครื่�่องพิิสููจน์์ที่่�สะท้้อน ความยั่�งยืืนของการดำำ�เนินิ งานที่่�แท้จ้ ริิง...

...ด้้วยความเชื่อ�่ มั่่น� ...ในพลังั การมีสี ่ว่ นร่ว่ ม ของคนภาษีีเจริญิ และภาคีเี ครืือข่่าย จากบทเรีียนในอดีีตของทีีมผู้�้เขีียนผ่่านการ ขับั เคลื่อ�่ นให้เ้ ขตภาษีเี จริญิ เป็น็ พื้้น� ที่่น� ำ�ำ ร่่องเขตแรกในการ พััฒนาพื้้�นที่่�สุุขภาวะ ก่่อเกิิดเป็็นความเชื่�่อมั่�นต่่อทีีมงาน ที่่�จะสานต่่อให้้เดิินหน้้าพััฒนาพื้้�นที่่�ภาษีีเจริิญ เป็็นพื้้�นที่่� นำ�ำ ร่่องอีีกสัักครั้�ง...แต่่ครั้�งนี้้�...เป็็นไปเพื่่�อพััฒนารููปแบบ การดำำ�เนินิ งาน “ธนาคารเวลารองรัับสัังคมสููงวััย” อีีกครั้ �งของการปรัั บกระบวนคิิ ด...ด้้วยการ ดำ�ำ เนิินงานครั้ง� นี้้� เป็็นไปท่่ามกลางสถานการณ์ผ์ ลกระทบ จากการปรัับเปลี่�ยนโครงสร้้างประชากร ซึ่�งหลาย ภาคส่่วนรัับรู้�ถึ งความหมาย แต่่การนำ�ำ แนวคิิดใหม่่ หลัักการใหม่่มาประยุุกต์์ใช้้ในการพััฒนา นัับเป็็น เรื่่อ� งใหม่่อีีกแล้้ว... ...ความท้้าทาย จึึงอยู่�ที่่�กระบวนการ... ต้้องชวนกัันกระตุุกคิดิ กระตุกุ กิิจกรรมด้ว้ ยบููรณาการ จัดั การเรียี นเพื่�่อรู้� เพื่อ�่ ร่่วมสร้้างงานพัฒั นาแนวใหม่่นี้้.� ..

...ผู้ค้� นส่่วนใหญ่่อาจยังั ไม่่รัับรู้� หรืืออาจรับั รู้� แต่่ก็อ็ าจไม่่ตระหนััก... ...หรืือหากตระหนักั ..ก็อ็ าจยัังไม่่ขยัับ ปรัับกระบวนคิดิ กระบวนท่่าพััฒนา การดำ�ำ เนิินงานในรูปู แบบใหม่่ ด้้วยอาจยึึดติิดกัับกระบวนคิิดเดิิม รูปู แบบเดิมิ ... ...แต่่นั่่น� ....ก็็ไม่่อาจตัดั สิินได้ว้ ่่า ไม่่ใช่่ความผิดิ แต่่ก็็ไม่่ใช่่ความถููก... ...อะไรคืือสิ่ง� ที่่�ควร สิ่�งที่่ป� รับั ใครจะจัับและยกมืือ...อาสา... ...ใคร...จะยอมใช้เ้ วลาในการเรีียนเพื่่�อรู้�...และยอมยกกรอบความคิิดเดิิม เงื่�อนไข เดิิม...มากกว่่าเดินิ หน้้าใช้เ้ วลา...เพื่่อ� ตอบกรอบงานตามภารกิิจ (เดิิม)...เพียี งให้แ้ ล้้วเสร็จ็ ...หรืือว่่า งานใหม่่งานนี้้� จำำ�ต้อ้ งเดินิ ควบคู่ก� ับั ภารกิจิ (เดิมิ ) ของแต่่ละพื้้น� ที่่� แล้ว้ ขยาย ภาคีีเครืือข่่ายร่่วมเรีียนรู้้�พััฒนารููปแบบใหม่่ของการดำ�ำ เนิินงาน ที่่�คาดว่่ารููปแบบจะมีีความ หลากหลายตามบริบิ ทพื้้�นที่่� โดยไม่่ยึึดติดิ พิิชิติ ด้ว้ ยความยืืดหยุ่�น...หรืืออย่่างไร... ...ถึึงเวลาเริ่�มต้้น...ของก้้าวย่่างกระบวนการเรีียนเพื่�่อรู้้�ร่่วมกััน...อัันจะนำ�ำ ไป สู่�บทสรุุป และขยายต่่อบทเรีียน...รองรัับผลกระทบจากการเป็น็ “สัังคมสููงวััย”...

4 ด่่านของก้้าวเริ่�ม่ ...ธนาคารเวลารองรัับสัังคมสููงวััยภาษีเี จริิญ... ...ทีมี งาน...เปิิดฉาก... เริ่ม่� ต้น้ บนความไม่่รู้�..และหรืือ..รัับรู้�อย่า่ งไร... กับั คำำ�ว่า่ “ธนาคารเวลา” และ “สัังคมสููงวัยั ”... ...พบกับั ...สหผู้้�นำ�ำ พื้น้� ที่่�ภาษีีเจริญิ ... ก้า้ วแรกของการทำำ�งานวิิจััยและพัฒั นา โดยเฉพาะการพัฒั นารูปู แบบ แนวทางการดำำ�เนิินงานเพื่่�อรองรับั กัับสถานการณ์์ที่่จ� ำำ�ต้อ้ งปรัับกระบวนคิดิ และต้อ้ งได้ร้ ัับการยอมรัับ โดยผู้ค้� นที่่�เกี่�ยวข้้องต้อ้ งตระหนัักในปัญั หาที่่�เกิดิ ขึ้้�น และมุ่�งมั่�นเรีียนรู้�ในการคิิดค้น้ พััฒนาแนวทางการทำำ�งานร่่วมกััน

ทีีมงานศููนย์์วิิจััยเพื่�่อพััฒนาชุุมชน (ศวพช.) มหาวิิทยาลััยสยาม ตระหนัักอยู่�เสมอในก้้าวเริ่�ม... ของการดำำ�เนินิ งาน...คืือ...การพบกัับผู้น�้ ำำ�ในพื้้น� ที่�่ ผ่า่ นการประชุมุ ประจำ�ำ เดืือนของสำำ�นัักงานเขต ภาษีีเจริิญ

ด้ว้ ยความคุ้�นเคย เห็็นหน้า้ ร่่วมเคีียงบ่่า เคีียงไหล่่กัันพััฒนาพื้้�นที่่�สร้้างสรรค์์เพื่่�อสุุขภาวะ (Healthy Space) จวบจน ผลงานการขัับ เคลื่�่อนการพััฒนาพื้้�นที่�่สุุขภาวะ ได้้ส่่งพลััง ให้้สำำ�นัักงานเขตภาษีีเจริญิ ได้้รัับรางวััลเลิศิ รััฐเป็น็ เขตแรก เขตเดีียวของประเทศ .... ทุุกสายตาที่่�สะท้้อนความเป็็นพี่่�น้้อง ของเพื่่�อนพ้้องภาคีี ทั้้�งภาครััฐ เอกชน ชุุมชน ที่่�ส่่งผ่่านมายัังทีีมงาน ศวพช. เป็็นพลัังทำำ�ให้้เรา พร้อ้ มทั้้ง� กายและใจอีกี ครั้ง� ที่่จ� ะขอตั้ง� ประเด็น็ ใหม่่ ให้้พี่่�น้้องพื้้�นที่่�รัับรู้�ถึงการเป็็น “สัังคมสููงวััย” และผลกระทบต่่อสุุขภาวะที่่�เกิิดขึ้้�นทั้้�งในระดัับ โลก ประเทศ และพื้้�นที่่� รวมทั้้�งเขตภาษีีเจริญิ

...รู้้�..ไม่่รู้้�...แต่่รัับรู้�...พร้อ้ มเรีียนรู้�...ขอชูมู ืือร่ว่ มพัฒั นา ...“ธนาคารเวลา” รองรับั “สังั คมสูงู วัยั ”... พี่่�น้้อง เพื่่�อนพ้้อง ภาคีีภาษีีเจริิญ ในฐานะที่่�เป็็นผู้้�นำ�ำ จากทุุกภาคส่่วน รู้�ซึ้�ง... และเข้า้ ใจดีีว่่า ทุุกครั้ง� ของการร่่วมเรียี นรู้้�กัับ ทีมี งาน ศวพช. เป็น็ การพััฒนากระบวนการ ทำ�ำ งานเพื่�่อรองรัับปััญหาสัังคมที่่�ปรัับเปลี่�ยน ...องค์์ความรู้�้ใหม่่จะก่่อเกิิด...จากการ ร่่วมพััฒนาของทุกุ ภาคส่ว่ น โดยเฉพาะคำ�ำ ใหม่่ คำ�ำ นี้้.�.. “ธนาคาร เวลา”...“สัังคมสููงวััย”... ที่่ท� ุกุ คนสนใจ... และใคร่่เรีียนเพื่�่อรู้�....

...ก้า้ วเริ่�ม...ผ่า่ นด่า่ นแรก ...ผู้้�นำำ�พร้้อม...พี่น�่ ้้องในพื้้�นที่่� ...จะพร้อ้ มด้ว้ ย...ได้อ้ ย่า่ งไร... เมื่�่อผู้้�นำำ�เปิิดทาง...และหนุุนเสริิม กระบวนการ...ต่่อแต่่นี้้�ไปของก้้าวเริ่ �ม...จะต้้อง เพิ่่�มความเข้้มข้น้ ...และดั้�นด้้นสู่�เป้า้ หมาย... ก่่อนสู่ �ปลายต้้องเริ่ �มต้้น...ก่่อร่่างสร้้าง เว ทีี อีี ก ค รั้ � ง . . . เ พ ร า ะ บ ท เรีี ย น จ า กก า รทำำ� ง า น พัฒั นาที่่ผ� ่่านมา...สั่ง� สมเป็น็ ประสบการณ์บ์ ่่งบอก ว่่า “งานพััฒนา ต้้องเกิิดขึ้้�นบนฐานของ การเรีียนเพื่่�อรู้�้ร่่วมกััน...จนฝุ่�นกระจาย และ ตลบ...แล้้วค่่อยตบปั้้�นฝุ่่�นให้้เป็็นดิิน ปั้้�นดิิน ให้้เป็น็ ดาว...”

...ก้้าวเริ่ม� ...ด่า่ นที่่ส� อง ...เวทีี...บ้า้ น วัดั โรงเรีียน สถานประกอบการ... บ้า้ นอยู่ไ� หน วัดั อยู่ไ� หน โรงเรียี น (สถาบันั การศึึกษา) อยู่ไ� หน สถานประกอบการอยู่�ไหน... ในพื้้�นที่่�เขตภาษีีเจริิญ ต้อ้ งขอเชื้อ� เชิญิ ร่่วมเวที.ี .. เอื้�อนเอ่่ยพาทีี...ถึึงที่่ม� าและปัญั หา ที่่พ� ี่่น� ้อ้ งทั่่ว� ทั้้�ง โลกาต้้องเผชิิญ...รวมทั้้�งพี่่�น้้องภาษีีเจริิญก็็ต้้องรู้� ว่่าพื้้น� ที่่เ� ราเข้้าสู่� “สัังคมสููงวััย”...

...จากที่่�หนึ่่�ง...ไปที่่�หนึ่่�ง...ให้้รู้้�ลึึก รู้�ซึ้�ง... ซึ่�งที่่�มา และความหมาย...53 ชุุมชน...7 แขวง... แฝงทั้้ง� บ้า้ น วัดั โรงเรียี น สถานประกอบการ...ล้ว้ น รุุกประสาน...เป็น็ พื้้น� ที่่เ� ป้้าหมาย...รับั รู้�ร่วมกันั ... ...บ้้างยกมืือถาม...บ้้างท่่าทางฉงน... บ้้างบอกรู้้�เรื่่�องราว...ข่่าวประชาสััมพัันธ์์...ทั้้�งจาก แผ่่นพัับ...ป้้ายประกาศ...ที่่�ทีีมงานนำ�ำ ไปฝากทั่่�ว ทุุกพื้้�นที่่� อีีกทั้้�งยัังมีีข่่าวจากผู้้�นำำ� ครั้�งเข้้าประชุุม ร่่วมกับั ทีมี งาน... ...เวทีปี ระชาคม...เกิดิ ขึ้น้� หลายครั้ง� ๆ ละ หลายพื้้�นที่่�...บางพื้้�นที่่�ก็็ซ้ำ�ำ�...ย้ำ��ำ ๆ ความหมาย... ที่่พ� ี่่น� ้อ้ งหลายราย...ร้อ้ งขอร่่วมเวที.ี ..จนกว่่าจะชัดั เพื่�่อยืืนหยััดร่่วมสู้ �...เรีียนรู้ �เรื่�่องใหม่่...ที่่�ต้้องใช้้ ความมุ่ �งมั่ �น...

...ก้า้ วเริ่�ม...ด่า่ นที่่ส� าม ...ถามใจพี่�่น้อ้ ง...ถ้า้ รอจนพร้อ้ ม...คงไม่ไ่ ด้้เริ่่�มก้้าว... เมื่อ�่ เวทีปี ระชาคม ...สิิงหาคม 2562 ...ไม่่รอจนพร้้อม ...เริ่ม� วนจนทั่่ว� ...บ้้าน วััด โรงเรียี น ...ขอตั้ �งก้้าวเริ่ �ม...ทั้้�งส่่งแบบสอบถาม...ติิดตาม สถานประกอบการ...ทั่่�วทั้้ง� 7 แขวง ความคิดิ ...ด้้วยอยากรู้้�ทิศิ รู้�ทาง...และในเวทีี ...ดูใู จน้อ้ งพี่่�...ว่่าพื้้�นที่่ไ� หน...ใคร่่ขอเดิินหน้้า... พื้้�นที่่�ภาษีเี จริิญ จึึงถึึงเวลา ...เริ่ม� ต้้นอาสา ฝ่่าเป็น็ พื้้น� ที่่น� ำำ�ร่่อง...รองรัับสัังคมสููงวััย... การเป็็นพื้้�นที่่�นำ�ำ ร่่อง... ที่่ใ� ครๆ ใคร่รู้�...สู่�การพััฒนา...“ธนาคารเวลา” ...ว่า่ จะทำำ�กัันอย่่างไร...

...แต่่แล้้วต้้องอึ้�้ง...ซึ้�้งใจพี่่�น้้อง... เพื่�่อนพ้้องที่่�ไม่่เคยทิ้้�ง...ต้้องอ้้างอิิง...ข้้อมููล บ่่งบอก...กว่่า 30 พื้้�นที่�่...ยกมืืออาสา... พััฒนานำำ�ร่่อง...สู่ �การจััดตั้ �งธนาคารเวลา รองรัับสัังคมสููงวัยั ... ...12 ชุุนชนจาก 7 แขวง...8 สถานศึึกษา…3 สถานพยาบาล...1 ธนาคาร...1 สถาน ประกอบการ...5 ชมรมผู้้�สูงอายุุ...ที่่ร� ะบุคุ วามต้อ้ งการ...ไม่่เว้น้ วาง...ทั้้�งภาครััฐและเอกชน...

1 ชุุมชน หมู่บ� ้้านตวงทอง แขวงบางหว้้า 18 สถาน โรงเรียี นวัดั นาคปรก 2 ชุมุ ชน ศิิริินทร์แ์ ละเพื่�อ่ น แขวงบางจาก ศึึกษา แขวงปากคลองภาษีเี จริิญ 3 ชุมุ ชน วัดั จันั ทร์์ประดิิษฐาราม เขต 1 หมู่� 3 แขวงบางด้้วน 19 สถาน สำ�ำ นัักงานส่่งเสริิมการศึึกษานอกระบบ 4 ชุมุ ชน วัดั จันั ทร์์ประดิิษฐาราม ศึึกษา และการศึึกษาตามอัธั ยาศัยั (กศน.) เขต 3 แขวงบางด้ว้ น เขตภาษีีเจริิญ แขวงบางแวก 5 ชุมุ ชน เลิิศสุขุ สม แขวงบางด้้วน 6 ชุุมชน จัันทรัังษีี แขวงบางด้ว้ น 20 สถาน คณะพยาบาลศาสตร์์ 7 ชุมุ ชน คลองลัดั ภาชีี แขวงบางด้้วน ศึึกษา มหาวิิทยาลััยสยาม 8 ชุมุ ชน แป๊๊ะกงร่่วมใจ แขวงบางด้ว้ น 21 สถาน ศูนู ย์บ์ ริิการสาธารณสุุข 47 9 ชุุมชน หลัังวััดปากน้ำ�ำ�ฝั่่�งใต้้ แขวงบางแวก พยาบาล (ศบส.47) 10 ชุมุ ชน ข้้างวัดั บางแวก แขวงบางแวก 11 ชุมุ ชน พููนบำ�ำ เพ็็ญ แขวงคลองขวาง 22 สถาน ศููนย์์บริิการสาธารณสุขุ 62 12 ชุุมชน หลังั วัดั คููหาสวรรค์์ แขวงคููหาสวรรค์์ พยาบาล (ศบส.62) 13 สถาน โรงเรียี นอ่่างแก้้ว (จีีบ ปานขำำ�) ศึึกษา แขวงบางหว้า้ 23 สถาน โรงพยาบาลบางไผ่่ 14 สถาน โรงเรียี นอนุบุ าลดารวีี พยาบาล ศึึกษา แขวงบางด้้วน 15 สถาน โรงเรียี นวััดชััยฉิมิ พลีี แขวงบางแวก 24 สถาบันั ธนาคารเพื่�อ่ การเกษตร ศึึกษา การเงินิ และสหกรณ์์การเกษตร (ธ.ก.ส.) 16 สถาน โรงเรียี นวัดั กำำ�แพง แขวงบางแวก ศึึกษา 25 สถาน บริิษัทั แกมม่่า อิินดัสั ตรี้ส� ์์ จำำ�กัดั 17 สถาน โรงเรีียนทองพููน แขวงบางแวก ประกอบ ศึึกษา การ 26 ชมรม ชมรมผู้้�สูงอายุุสามััคคีธี รรม 27 ชมรม ชมรมผู้้�สูงอายุวุ ััดจันั ทร์ป์ ระดิิษฐาราม 28 ชมรม ชมรมผู้้�สูงอายุวุ ิจิ ิิตรสามััคคี ี 29 ชมรม ชมรมผู้้�สูงอายุุวััดมะพร้้าวเตี้�ย 30 ชมรม ชมรมผู้้�สูงอายุุ ศููนย์์บริกิ ารสาธารณสุุข 62

...ก้้าวเริ่ �ม...ด่่านที่่�สี่่� ...พี่่�น้อ้ งมากพื้้น� ที่.�่ ..จำำ�เป็น็ มีีคุุณสมบัตั ิิร่่วม... เมื่อ่� ได้ช้ ื่อ่� เป็น็ พื้้น� ที่่น� ำ�ำ ร่่อง...คงต้อ้ งร้อ้ งร่วมกันั กำ�ำ หนด...อะไรต้้อง ...อะไรควร...อะไรมีี...ในพื้้น� ที่่ท� ี่่อ� าสา...ก่่อนนำ�ำ พา “ธนาคารเวลา ฯ” ไปข้า้ งหน้้าอย่่างมั่น� คง... 30 พื้้น� ที่�่ และภาคีีเครืือข่า่ ย...รู้�ความหมาย ฤ เป็น็ กุศุ โลบาย ...ถึึงแม้้ไม่่ง่่าย...ในการพััฒนา...จึึงถึึงเวลาร่่วมกััน...กำ�ำ หนดคุุณสมบััติิ การเป็น็ พื้้น� ที่่น� ำ�ำ ร่่อง...พัฒั นา “ธนาคารเวลา” รองรัับสัังคมสููงวััย” เสีียงแว่่วๆ ดููมีีหลัักการ...ควรใช้้หลัักคิิด พิินิิจบนทุุนทรััพย์์... คน (Man)...เงินิ (Money)…วััสดุุ อุปุ กรณ์์ (Material)…การบริหิ าร จััดการ (Management)...สะท้อ้ นความพร้อ้ ม และหรืือเตรียี มการ ...พัฒั นาธนาคารเวลา...รองรัับสัังคมสููงวััย…ในพื้้�นที่่ภ� าษีเี จริญิ ... คน (Man) การบริหิ าร เงิิน จัดั การ (Money) (Management) วััสดุุ อุุปกรณ์์ (Material) ภาพที่่� 6 ทุุนทรััพย์์ “อะไรควร” “อะไรต้้อง”ในการดำำ�เนิินงาน “ธนาคารเวลา”

เวทีีเปิิดฉาก...รวมกันั กว่่าร้อ้ ย...แบ่่งเป็็นกลุ่่ม� ย่่อย...มาช่่วยให้ช้ ััด ...เรื่�อ่ งคน (Man)...วนให้้คึึกคััก...ว่่าควรมีคี น และทีีม อย่่างไร... มีีคำ�ำ ถามว่่า... เรื่�อ่ ง “คน”...นั้้น� ...คืือ “คน” ไหน... มีคี นตอบ... “คน” นั้้น� คืือ “คนนำ�ำ ” (ผู้จ�้ ัดั การ) หรืือ“คนทำ�ำ ” (ทีมี สมาชิกิ ) ธนาคารเวลา มีคี ำำ�ถามว่่า... “คนนำำ�” (ผู้จ้� ััดการ) หรืือ“คนทำำ�” (ทีีม สมาชิิก) ธนาคารเวลา...ควรเป็็นอย่่างไร มีีคนตอบ...บ้า้ งบอก มีีได้้หลายคน...จะได้ไ้ ม่่วน...ภาระหน้า้ ที่่�... ... บ้า้ งบอก ที่่�สำ�ำ คัญั ต้อ้ งมีคี ุุณสมบัตั ิิ...เพื่่�อขัับงานอย่่างต่่อเนื่อ�่ ง... ... ต้อ้ งเข้้าใจ ต้้องมุ่�งมั่�น... ... ต้้องมีที ีมี ...พร้้อมเรียี นเพื่�่อรู้�...ต้้องต่่อสู้�อย่่างยืืนหยััด... ... ต้อ้ งอยากบริกิ าร..อยากช่่วยเหลืือ...และยัังเอื้อ� ในสิ่ง� ที่่เ� ป็น็ ... ... ต้อ้ งให้เ้ ห็็นความสำำ�คััญ..และต้อ้ งดัันการมีสี ่่วนร่่วม...ฯลฯ ...แค่่เปิดิ ฉากเรื่�่องคน (Man)...มาตรแม้น้ ว่่าสำ�ำ คัญั ... ...แต่่ก็็ต้อ้ งหัันมาเรื่�อ่ ง “เงินิ ” (Money)…หลายคนเผชิญิ จากหลายแหล่่ง...แล้ว้ จะแบ่่งสรรอย่่างไร...ให้้ได้ใ้ ช้้ (เงิิน) อย่่างคุ้�มค่่า... ... พี่่น� ้อ้ งว่่า...เราควรรวม...แล้้วขยาย... ...เพราะมีีหลายภารกิจิ ...ที่่ต� ้อ้ งประยุุกต์์...ด้้วยถููกปลุุก... ด้ว้ ยสถานการณ์.์ ..ที่่�ปรับั เปลี่ย� น... ...เพื่�่อนพ้อ้ งน้้องพี่่�...คราวนี้้�ต้อ้ งรุกุ ...ใช้้ “เงินิ ” ที่่ก� ระจุกุ ... แบบบููรณาการ...เพราะอีีกหลายงาน ล้้วนแล้้วตอบโจทย์์... ประโยชน์์แก่่พี่่�น้้อง...โดยไม่่ต้้องร้้อง...ของบประมาณใหม่่...ที่่�ยััง ไม่่ได้้ “ใช้้”...ยัังมีีอีีกเยอะ...เพื่่�อนๆ เชื่�่อเถอะ...ที่่�ว่่าเยอะ...ยัังไม่่ได้้ใช้้...

เสีียงหารืือเซ็ง็ แซ่่...งานนี้้�อาจแช่่...แม้ข้ าดวััสดุุ อุุปกรณ์์ (Material)… เพื่อ�่ นวอนช่่วยคิิด...ช่่วยกัันสะกิดิ ว่่าควรมีอี ะไร...ให้ง้ าน “ธนาคารเวลา” เดิินหน้า้ ... ไม่่ต้้องรอท่่า..แต่่รองรับั “สัังคมสูงู วัยั ”...ในพื้้�นที่่.� .. ...หลายเสียี งบอกว่่า...เมื่อ่� เป็น็ “ธนาคาร”...งานนี้้ใ� ห้ง้ าม ต้อ้ งมีี “สถานที่�่” ...เป็็นที่่�ทำำ�การ...กระบวนงานต่่างๆ...อีีกทั้้�งในยาม... เพื่่�อนพ้้องสมาชิิก...มีีกิิจต้้อง “ออม” และ “ถอน” เวลา...และหรืือ ต้้องมาภารกิิจร่่วม...รวมใจพี่่�น้้อง... ...มีเี สีียงบอกว่่า...จะเดิินหน้า้ อย่่างไร...หากไร้้ “คู่่�มืือ” แนวการทำำ�งาน ...คงไปเหมืือน “ปู”ู เดินิ เซ เขว้ไ้ ขว้้...เมื่�่อไหร่่จะไป...สู่เ� ป้า้ หมาย ปลายทาง... ...มีเี สีียงบอกอีกี ...คงหลีกี ไม่่พ้้น...เพราะทุกุ คนต้อ้ งบัันทึึก ...เก็บ็ ออมและถอนเวลา...ต้อ้ งไม่่รอท่่า...ช่่วยกัันพัฒั นา ...เครื่�่องมืือ...บัันทึึกเวลา...ที่่�ว่่า...ควรเป็น็ อย่่างไร ยัังมีีอีีก สำ�ำ คััญยิ่�งยวด...งานจะชวด...หรืือจะชง...ยืืนยงเพราะบริิหารจััดการ (Manage- ment)...งานนี้้�ที่่�แน่่...มีีมากกว่่าทีีม...คืือการจััดการ...ไหนวานเพื่่อ� นแจ้ง้ ...แถลงรายละเอีียด... ... บ้้างบอก...ต้้องสร้้างกติิกา...นำำ�พาความเท่่าเทีียม... ... บ้า้ งบอก...ต้อ้ งสร้า้ งความเชื่อ�่ ใจ...ในหมู่พ� ี่่น� ้อ้ ง...ที่่พ� ร้อ้ มมาร่่วม...สะสมเวลา...ทั้้ง� เบิกิ ทั้้�งออม...กัับ “ธนาคารเวลา”... ... บ้้างบอกสำำ�คััญ...คืือการรัับรู้้�...และความเข้้าใจ...ที่่�มา...ที่่�ไป รวมทั้้�งหลัักการ แนวทาง...ทุุกคนต้อ้ งร่่วมสร้้าง...เป็น็ ทางเดียี วกันั ...

... ก่่อนจะร่่วมสร้า้ ง...ต้อ้ งหนุนุ ศัักยภาพ...การเรียี นการรู้้�...ทุกุ พวกผู้.�้ ..ต้อ้ งรู้�...และเข้า้ ใจ... ... และบอกนััยๆ ต้้องร่่วม...ค้้นหา “ทัักษะ” ที่่�ว่่า “ชอบ” เพื่�่อนำำ�ไปตอบ และ บอก “ธนาคารเวลา” ... บ้้างบอก...ต้้องเชิิญคนนอก...ร่่วมกัันคิิด...พิินิิจ...พิิจารณา...มาเป็็นเครืือข่่าย... ไม่่หน่่ายหนุนุ เสริมิ ...เพิ่่ม� เติมิ เรียี นและรู้�...และนำำ�ไปสู่ก� ารขยาย...“ธนาคารเวลา” เวทีีเรีียนและรู้�...เกิิดขึ้้�นหลายครั้�งๆ ละหลายกลุ่่�ม ก่่อนจะรวมตััวเกิิดเป็็นเครืือข่่าย...ได้้ องค์์ความรู้�...ที่่�พี่่�น้้องสู้�...ร่่วมกัันกำ�ำ หนด...คุุณสมบััติิพื้้�นที่่�นำำ�ร่่องพััฒนา “ธนาคารเวลา”...รองรัับ สังั คมสููงวััยภาษีีเจริิญ... ภาพที่�่ 7 คุุณสมบััติพิ ื้้�นที่่�ที่จ�่ ะจััดตั้�ง้ ธนาคารเวลารองรัับสัังคมสููงวััยภาษีีเจริญิ

จาก 4 ด่่านของก้้าวเริ่่�ม... สู่� 7 พื้้�นที่่น� ำำ�ร่อ่ ง และคณะทำำ�งาน... นัับจากด่่านหนึ่่ง� ...ถึึงด่่านสี่.� ..พี่่�น้อ้ งภาษีี (เจริญิ ) ...รัับรู้�...เข้้าใจ...เห็็นพ้้อง...ร้้องกำำ�หนดคุุณสมบััติิการเป็็นพื้้�นที่่�นำ�ำ ร่่องธนาคารเวลา รองรับั สังั คมสูงู วัยั ภาษีเี จริญิ ...ซึ่ง� ทุกุ คนใคร่่เรียี นและรู้� จะนำำ�ไปสู่ ก� ารพัฒั นาอย่่างไร... ด่่านสอง: ด่่านสาม: ด่า่ นสี่่:� สสพถถบาาพื้นน้น� ปพที่รย่� ะบา้กบา้ นอาบลวักดั าโรรงเรียี น เวทีปี ระชาคม ระดมพลังั กำำ�หนดคุุณสมบัตั ิิ ด่า่ นหนึ่ง่� : พื้้�นที่่�นำ�ำ ร่่อง ฯ พบสหผู้้�นำ�ำ ภาพที่�่ 8 สี่�่ด่า่ นก้้าวเริ่ม� ...เรีียนเพื่อ่� รู้�้...ธนาคารเวลารองรัับสัังคมสููงวััย ...ยืืนยันั ... เมื่่�อเวลาล่่วง...ไม่่เลยเปล่่า...แต่่เต็็ม ก้า้ วแรก ไปด้้วยกระบวนการเรีียนเพื่�่อรู้�...ทุุกพื้้�นที่่�... ...7 พื้้�นที่่น� ำ�ำ ร่่อง... และทุกุ คน...จนสรุปุ การเรียี นรู้�...สู่ก� ารกำำ�หนด คุณุ สมบัตั ิขิ องพื้้น� ที่่น� ำ�ำ ร่่อง...พัฒั นา “ธนาคาร เวลารองรับั สังั คมสููงวััยภาษีเี จริิญ”

ในห้้วงเวลาที่่�ผ่่านมา...พี่่�น้้อง เพื่่�อนพ้้องทั้้�งจากบ้้าน วััด โรงเรีียน (สถานศึึกษา) สถาน พยาบาล สถานประกอบการ สะท้้อนความมุ่ �งมั่ �น ผ่่านกระบวนเรีียนเพื่�่อรู้� ...ครั้�งแล้้ว...ครั้�งเล่่า ...พี่่�น้้อง ไม่่เคยลดละ...ลาจาก...มีีแต่่เพิ่่�มจำ�ำ นวนร่่วมกระบวนการ...ที่่�สุุดในก้้าวเริ่�ม...ก้้าวแรก ของการพัฒั นา...7 พื้้น� ที่.่� ..ยืืนยััน...อาสาเป็น็ พื้้น� ที่น่� ำำ�ร่อ่ ง...6 ชุมุ ชน 1 สถานประกอบการ...ได้้แก่่  ชุุมชนศิริ ินิ ทร์แ์ ละเพื่อ่� น แขวงบางจาก  ชุุมชนคลองลััดภาชีี แขวงบางด้้วน  ชุุมชนวััดจันั ทร์์ประดิิษฐาราม  ชุมุ ชนจัันทรังั ษีี แขวงบางด้ว้ น เขต 1 หมู่� 3 แขวงบางด้ว้ น  ชุมุ ชนเลิศิ สุุขสม แขวงบางด้ว้ น  ชุุมชนพููนบำำ�เพ็็ญ แขวงคลองขวาง  บริิษัทั แกมม่่า อิินดััสตรี้ส� ์์ จำำ�กััด คุณุ สมบััติิ พื้้�นที่่� ที่�จ่ ะจััดตั้ง้� ธนาคารเวลา รองรัับ สัังคมสููงวััย ชุมุ ชน ภาคีี เครืือข่่าย (รััฐ เอกชน) ร่ว่ มเป็็นคณะทำ�ำ งานหนุนุ เสริมิ และร่ว่ มกระบวนการเรีียนรู้�อย่่างต่่อเนื่�อ่ ง ภาพที่�่ 9 การเรีียนเพื่อ่� รู้�้ 4 ด่่าน...สู่�การกำำ�หนดคุุณสมบััติิพื้้น� ที่น�่ ำ�ำ ร่่อง และการเป็น็ คณะทำำ�งาน...ธนาคารเวลารองรัับสัังคมสููงวััยภาษีีเจริญิ

...ไม่่ปล่่อยมืือ...พื้�้นที่�ท่ ี่่เ� หลืือ ยังั ร่่วมเรีียนรู้�...รูปู แบบคณะทำ�ำ งาน.. จาก 30 พื้้�นที่่� อาสาเดิินหน้้าพััฒนา “ธนาคารเวลา ฯ” ในช่่วงเริ่�ม... ร่่วมกระบวนการ...พิินิิจ...พิิเคราะห์์...ความเป็็นไปได้้จวบจน...ยืืนยััน 7 พื้้�นที่�่ ...เป็็นพื้้น� ที่่�นำำ�ร่อ่ ง ...แต่่กระนั้้น� ...อีกี 20 กว่า่ พื้้น� ที่�่... รวมภาคีีเครืือข่่าย...ยัังคงมุ่ �งมั่ �น...ไม่่ปล่่อยมืือ ...เป็็นคณะทำำ�งาน...ร่่วมเรีียน...ร่่วมรู้� ...กัับ 7 พื้้�นที่่�นำ�ำ ร่่อง...นี่่�แหล่่ะ...น้ำำ�� ใจ คนภาษีีเจริญิ ...

5 ทกุ กระบวนทา่ .. คอื ..การเรยี นเพ่ือรู้... สู่การเป็น “ธนาคารเวลา” รองรับสังคมสงู วัยภาษีเจรญิ

“ธนาคารเวลา” ไม่่ได้ม้ าแทนที่่� หรืือ ทัับซ้อ้ น... ภารกิิจเดิมิ 7 พื้้น� ที่่น� ำำ�ร่่อง ...นี่�่คืือ... ธนาคารเวลารองรัับสัังคมสูงู วััยภาษีีเจริญิ หััวใจของการดำำ�เนินิ งานพััฒนา ...คณะทำำ�งานและภาคีเี ครืือข่่ายจากทุกุ ภาคส่่วน ทั้้ง� ภาครััฐและเอกชน...นััดพบ...ถกประเด็็น ...ทุกุ คนรู้�้ดีีว่่า...ต้้องให้้เวลา การดำ�ำ เนิินงานอย่่างต่่อเนื่อ�่ ง...ท่่ามกลางบรรยากาศ ในก้้าวเริ่�ม...ก่อ่ นก้้าวแรก ที่่ส� ะท้อ้ น...ความใฝ่่เรียี นรู้�...ความสงสัยั ...ใคร่่เสนอ ความคิิดเห็็น...เพื่�่อคลี่ค� วามคลางแคลงใจ... ...อย่า่ งมั่่น� คง... แต่่ละคนกระตุ้�นคิดิ ได้อ้ ย่่างชาญฉลาด... โดยไม่่ด่่วนกระโจนกัับการดำ�ำ เนิินงาน... เมื่่อ� ทุกุ คนยังั ไม่่กระจ่่าง...

...ถามซ้ำำ�� ...ถามย้ำ��ำ ...“ธนาคารเวลา” และการเป็น็ “สังั คมสูงู วัยั ”... ...เป็็นประเด็็นต้้องยอมรัับ...และเปิดิ โอกาส ...อย่่ายอมพลาดกัับการพััฒนา...เพีียงเชื่่�อในภาษา ...และการชููมืือ...แล้้วถืือเป็็นมติิ...ว่่าทุุกทิิศทุุกทาง ...ต่่างเข้า้ ใจ... ...หากต้้องใช้ก้ ระบวนการร่่วมคิดิ .. ต้้องไม่่ปิดิ กั้น� จำำ�นวนคน...บ้้างเข้้า...บ้้างออก ...แล้ว้ เข้า้ ใหม่่...ความสงสัยั ...ต้อ้ งกระจ่่าง ...ระหว่่าง-ก่่อน-เริ่ �ม-และ เดินิ กระบวนท่่า...ต้อ้ งให้เ้ วลา ...กัับการถามซ้ำ�ำ� ...ถามย้ำ�ำ�... “ธนาคารเวลา” และ การเป็น็ “สัังคมสููงวััย”