(9o Μέρος) - Απομαγνητοφωνημένες Ομιλίες - Αρχιμ. π.Σάββα Αγιορείτου

Συλλογή απομαγνητοφωνημένων ομιλιών Άρχ.Σάββα Αγιορείτου 9ο Μέρος Σειρά pdf σε συνέχειες - 2017 Μια δωρεάν διαδυκτιακή συλλογή,απομαγνητοφωνημένων ομιλιών, του π.Σάββα Αγιορείτη,που έχουν αναρτηθεί στην επίσημη ιστοσελίδα: (hristospanagia3.blogspot.gr) Κατεβάστε τις συνέχειες της σειράς,όπως και μελλοντικά pdf με νέες απομαγνητοφωνημένες ομιλίες που θα αναρτούνται ανα διαστήματα,στην ανωτέρω ηλεκτρονική διεύθηνση,στην επίσημη ιστοσελίδα,στην στήλη του blog (πάνω-δεξιά).1

Για περισσότερες ψυχοφελείς ομιλίες για πλήθος θέματων,καθώς και για μελέτη πλήθους κειμένων Λόγων και Διδαχών Αγίων Πατέρων,επισκεφτείτε τις παρακάτω ιστοσελίδες.Καθημερινή Ενημέρωση & Αναρτήσεις. (Επίσημες Ιστοσελίδες) [Στο τέλος της ιστοσελίδας κάτω κάτω πατήστε Παλαιότερες Αναρτήσεις] hristospanagia3.blogspot.gr www.hristospanagia.gr agiapsychanalysi.blogspot.gr Η παρούσα συλλογή απομαγνητοφωνημένων ομιλιών,αποτελεί ένα πάρα πολύ μικρό μέρος,απο το σύνολο ομιλιών του π.Σάββα.Ακούστε τις ομιλίες της παρούσας συλλογής καθώς και τις συνεχειές τους (ανα θεματική κατηγορία) καθώς και πλήθος άλλων ομιλιών πάνω σε ποικίλα πνευματικά θέματα,στις παρακάτω ιστοσελίδες με καθημερινή & εβδομαδιαία ενημέρωση: (Συλλογή ομιλιών - Youtube) [Στο τέλος της ιστοσελίδας κάτω κάτω πατήστε Φόρτωση Περισσοτέρων] https://www.youtube.com/channel/UCEtOr176QWbyqK_H3ZZoJJw/videos (Playlists Ομιλιών ανα θεματική Κατηγορία - Youtube) [Στο τέλος της ιστοσελίδας κάτω κάτω πατήστε Φόρτωση Περισσοτέρων] https://www.youtube.com/channel/UCEtOr176QWbyqK_H3ZZoJJw/playlists (Θεματικές Ενότητες Blog – Ετικέτες ανα κατηγορία) http://hristospanagia3.blogspot.gr/p/blog-page_25.html Γιά ενημέρωση μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου για τις καθημερινές λίστες θεμάτων που αναρτούνται καθημερινά στην ιστοσελίδα - στείλτε τό e-mail σας στό:[email protected]

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 9ο Μέρος (Ψυχοφελείς ομιλίες πάνω σε ποικίλα πνευματικά θέματα)1)Εἰσαγωγή στήν Φιλοκαλία [Σελ 4 εώς 20]2)Ἡ Φιλοκαλία καί ἡ προσευχή μέ τό κομποσχοίνι [Σελ 21 εώς 37]3)Νά ἐπιδιώκουμε συναναστροφές μέ ἐνάρετους ἀνθρώπους – 1ο μέρος [Σελ 38 εώς 59]4)Αὐτοκτονία καί ἱεροί Κανόνες [Σελ 60 εώς 73]5)Ἔξω οἱ κύνες [Σελ 74 εώς 88]6)Οἱ γονεῖς καί οἱ ἐλεύθερες σχέσεις [Σελ 89 εώς 112]7)Ἡ συμβολή τοῦ πατέρα στήν ἀγωγή τῆς συζύγου καί τῶν παιδιῶν [Σελ 113 εώς 128]8)Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ἀπευθυνόμενος στίς γυναῖκες συζύγους [Σελ 129 εώς 138]9)Ἐκκοσμικευμένα Χριστούγεννα καί ἡ βλασφημία στό πρόσωπο τοῦ ΜεγάλουΒασιλείου [Σελ 139 εώς 159]10)Πῶς θά ἑορτάσουμε τά Χριστούγεννα “Ἁγίου Συμεών τοῦ Νέου Θεολόγου” - 1ο Μέρος[Σελ 160 εώς 173]3

Εἰσαγωγή στήν ΦιλοκαλίαΔέν ξέρω ἄν ἔχετε σκεφτεῖ ποτέ ποιός εἶναι ὁ σκοπός τῆς χριστιανικῆς ζωῆς. Κάποτεἕνας ἔμπορος ὀνόματι Μοτοβίλωφ, ρωτοῦσε ἕναν μεγάλο ἅγιο, ποιός ἄραγε εἶναι ὁσκοπός. Γιατί κάνουμε ὅλα αὐτά πού κάνουμε; Γιατί νηστεύουμε; Γιατίπροσευχόμαστε; Γιατί ἀγωνιζόμαστε πνευματικά; Ὁ ἅγιος τοῦ ἀπάντησε ὅτι ὁσκοπός τῆς πνευματικῆς ζωῆς εἶναι ἡ ἀπόκτηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Νά τό ποῦμεπιό σωστά θεολογικά, μέ μεγαλύτερη ἀκρίβεια, εἶναι ἡ ἐπανενεργοποίηση τοῦ ἉγίουΠνεύματος, τό ὁποῖο ὑπάρχει μέσα στό βαπτισμένο πιστό, ἀλλά κατά κανόνα εἶναιἀπενεργοποιημένο, δέν εἶναι ἐνεργό λόγω τῶν πολλῶν ἁμαρτιῶν καί τῶν παθῶν πούὑπάρχουνε μέσα στόν ἄνθρωπο καί κατ’ ἐξοχήν στήν καρδία του.Ἄρα, ὁ σκοπός τῆς πνευματικῆς ζωῆς, ὅπως εἶπε ὁ Ἅγιος Σεραφείμ τοῦ Σάρωφ, ἀλλάπολύ νωρίτερα καί πολύ σαφέστερα καί καθαρότερα μᾶς τό εἶπε ὁ Κύριος, εἶναι νάκαθαρισθεῖ ἡ καρδιά. Νά φύγουν τα πάθη γιατί ἐκεῖνο πού μολύνει τόν ἄνθρωπο,εἶπε ὁ Κύριος, ὅτι εἶναι οἱ λογισμοί. Αὐτό πού ἐξέρχεται ἀπό τόν ἄνθρωπο καίμάλιστα ἀπό τήν καρδία τοῦ ἀνθρώπου. Αὐτό εἶναι πού τόν λερώνει τόν ἄνθρωπο καίὄχι οἱ διάφορες τροφές πού θεωροῦνταν ἀκάθαρτες ἀπό τους Ἑβραίους καίθεωροῦσαν ὅτι αὐτές μόλυναν τόν ἄνθρωπο.Ὁ Κύριος λοιπόν εἶπε, ὅτι αὐτό πού ἐξέρχεται ἀπό τήν καρδία, πονηροί λογισμοί,φόνοι, μοιχεῖες κ.λ.π., αὐτά εἶναι πού μολύνουν τόν ἄνθρωπο καί θά πρέπει ὁἄνθρωπος νά τά διώξει ὅλα αὐτά ἀπό τήν καρδία του, ὥστε νά μπορέσει νά δεῖ τόνΘεό. «Μακάριοι οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ ὅτι αὐτοί τόν Θεόν ὄψονται» (Ματθ. 5,8) εἶναιἕνας ἀπό τούς μακαρισμούς πού εἶπε ὁ Κύριος καί μᾶς δίδαξε ἀκριβῶς ὅτι ἄνθέλουμε νά δοῦμε τόν Θεό, ἄν θέλουμε νά μποῦμε δηλαδή στή Βασιλεία Του -αὐτόσημαίνει νά δῶ τόν Θεό- θά πρέπει νά καθαρίσουμε τήν καρδιά μας. Εἶναιἀπαραίτητο νά μήν ὑπάρχουν ἐκεῖ μέσα αὐτά ὅλα τά πάθη, αὐτές ὅλες οἱ κακές -ἄςποῦμε- ρίζες, οἱ κακές πηγές παραγωγής μολυσμοῦ, οἱ ὁποῖες λερώνουν μετά καί ὅλητήν ψυχή, ἀλλά καί τό σῶμα, ὅλη τήν ὕπαρξη. Ὅλον τόν ἄνθρωπο λερώνουν αὐτές οἱκακές πηγές, οἱ κακές ρίζες πού λέγονται πάθη.Τί εἶναι αὐτά τά πάθη; Εἶναι ἁμαρτίες, οἱ ὁποῖες ἔχουν γίνει πολλές φορές. Ἔχουνἐπαναληφθεῖ πολλές φορές καί ἔχουν γίνει συνήθειες, ἔχουν γίνει ἕξεις. Ὅταν κανείς-ἄς ποῦμε- μιά φορά θυμώσει, δέ σημαίνει ὅτι ἔγινε καί θυμώδης. Ἀλλά ἄν θυμώσεικαί δεύτερη φορά καί δέν ἀντισταθεῖ καί τρίτη καί τέταρτη καί πέμπτη καί …ἑκατοστή, σιγά-σιγά μετά ἀποκτάει αὐτή τήν κακή συνήθεια, νά θυμώνει εὔκολα καίτότε πλέον ἔχει ἀποκτήσει τό πάθος τοῦ θυμοῦ καί εἶναι θυμώδης ἤ είναι ὀργίλος,ὅπως λένε ἀλλιῶς οἱ Ἅγιοι Πατέρες.Πῶς καθαρίζεται ἡ καρδιά; Τό ἐπόμενο ἐρώτημα. Οἱ Ἅγιοι Πατέρες πάλι μᾶς εἶπανὅτι ἡ καρδιά καθαρίζεται με τήν τήρηση τῶν ἐντολῶν. Ὅταν τηροῦμε τίς ἐντολές τοῦΘεοῦ, τότε ἡ καρδιά πράγματι καθαρίζεται. Ἡ πρώτη ἐντολή τοῦ Θεοῦ εἶναι τό ν’ἀγαπήσεις τό Θεό. «Ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς σου καὶ τῆς4

καρδίας σου καί τῆς διανοίας σου» καί δεύτερη ἐντολή ὅμοια μέ τήν πρώτη, μᾶς εἶπεὁ Θεός, εἶναι τό νἀ «Ἀγαπήσεις τόν πλησίον σου ὡς σεαυτόν» (Ματθ. 22,37-39).Τήν Τετάρτη θά γιορτάσουμε τήν Ὕψωση τοῦ Τιμίου Σταυροῦ καί ὁ Σταυρός ἔχει κιαὐτή τήν ἔννοια: τῆς διπλῆς ἀγάπης. Ἔχει τό κατακόρυφο σκέλος του, τό ὁποῖο εἶναιἡ ἀγάπη πρός τόν Θεό καί ἔχει καί τό ὁριζόντιο σκέλος του, πού εἶναι ἡ ἀγάπη στόνπλησίον. Θά πρέπει ἡ ζωή μας νά εἶναι «σταυροειδής», θά λέγαμε. Σταυρική, ἄνθέλετε. Δηλαδή νά ἔχει αὐτές τίς δύο ἀγάπες. Πρῶτον καί κατ’ ἐξοχήν τήν πρός τόνΘεό, τό κατακόρυφο σκέλος τοῦ Σταυροῦ καί δεύτερον τήν ὁριζόντια πρός ὅλουςτούς ἄνθρώπους.Ἐφόσον ὁ ἄνθρωπος ἀποφασίσει νά καθαρίσει τήν καρδιά του, πρέπει ν’ ἀρχίσει μέτήν τήρηση τῶν ἐντολῶν καί κυρίως ἀπό τήν πρώτη ἐντολή. Ἡ πρώτη ἐντολή λοιπόνζητάει ἀπό τόν ἄνθρωπο νά ἀγαπήσει τόν Θεό μέ ὅλη του τήν καρδιά, μέ ὅλη του τήνἰσχύ, μέ ὅλη του τήν ψυχή, μέ ὅλη του τή δύναμη καί μέ ὅλη του τή διάνοια. Κάθεσυναίσθημα -θά λέγαμε- κάθε ἐπιθυμία, κάθε σκέψη, κάθε κίνηση πού θά κάνει ὁἄνθρωπος νά ἔχει ὡς στόχο τόν Θεό, ὡς ἀφορμή τόν Θεό, ὡς σκοπό τόν Θεό καί ὡςτέλος πάλι τόν Θεό. Ὁ Θεός ἐπιβάλλεται νά εἶναι ἡ ἀρχή καί τό τέλος τῶν πάντωνγιά τόν ἄνθρωπο. Ὅλες του οἱ σκέψεις νά εἶναι ὁ Χριστός. Ὅλες του οἱ ἐπιθυμίες νάεἶναι ὁ Χριστός. Ὅλα του τά βλέμματα νά εἶναι ὁ Χριστός. Ὅλη του ἡ ἀκοή νά εἶναιὁ Χριστός. Αὐτό πού λέμε πολύ ὄμορφα στήν προσευχή μετά τή Θεία Μετάληψη,τήν ὁποία τήν ἔχει διατυπώσει ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης στόν «ἈόρατοΠόλεμο» καί εἶναι πολύ καλό νά τή διαβάζουμε μετά τή Θεία Εὐχαριστία καί ἐκεῖλέει «..κάνε με Χριστέ μου νά μή βλέπω τίποτα παρά Ἐσένα. Νά μήν ἀκούω τίποταπαρά Ἐσένα. Νά μή θέλω τίποτα παρά Ἐσένα..». Γιατί ἔτσι θά πρέπει νά ζοῦμε, ὄχιγιά τόν ἑαυτό μας ἀλλά γιά τόν Χριστό.Πῶς μπορεῖ κανείς νά φτάσει νά τηρήσει αὐτή τήν ἐντολή, ἡ ὁποία εἶναι ἡ κορυφαίαἐντολή. Καί θά λέγαμε, μέσα σ’ αὐτή τήν ἐντολή κλείνονται ὅλες οἱ ἐντολές. Ἄνκανείς τηρήσει δηλαδή αὐτή τήν ἐντολή, θά καθαρίσει τήν καρδιά του. Γιατί, ὅπωςεἴπαμε, ἡ καρδιά μολύνεται ἀπό τούς λογισμούς. Οἱ ὁποῖοι, λογισμοί εἶναι κακοί,ἀλλά μπορεῖ νά εἶναι καί καλοί. Οἱ Ἅγιοι Πατέρες μᾶς εἶπαν ὅτι μέσα στήν καρδιάδέν πρέπει νά ἔχουμε κανένα λογισμό, καμία σκέψη. Εἶναι σκόπιμο οἱ λογισμοί ὅλοινά μένουν μέχρι τόν ἐγκέφαλο, μέχρι τή διάνοια. Νά μήν κατεβαίνουν στήν καρδιά.Μέσα στήν καρδιά θά πρέπει νά ὑπάρχει μόνο μία σκέψη, ἕνας λογισμός, μιάἐπιθυμία, ἕνας πόθος, ὁ Χριστός. Τίποτα ἄλλο. Ὅπως ἔλεγε κι ἕνας Γέροντας στόἍγιο Ὄρος, «ὁ Χριστός στήν καρδιά μας δέ θέλει παρέες. Θέλει νά ’ναι μόνος του.Νά εἶναι βασιλιάς». Γι’ αὐτό εἶπε πάλι ὁ Χριστός μας, νά ζητᾶτε τή Βασιλεία τοῦΘεοῦ καί τή δικαιοσύνη Αὐτοῦ. Αὐτό σημαίνει, νά κάνετε τόν Χριστό βασιλιά. Δικόσας βασιλιά. Ὁ βασιλιάς μας εἶναι ὁ Χριστός καί συνεπῶς στό θρόνο τῆς καρδιάς,στό κέντρο τῆς ὕπαρξής μας θά πρέπει νά εἶναι καθισμένος ὁ Χριστός καί κανέναςἄλλος. Δέν μπορεῖς νά ἔχεις καί συμβασιλεῖς, νά ἔχεις κι ἄλλους βασιλιάδες νάκάθονται μαζί στό θρόνο τῆς καρδιᾶς σου. Εἶναι ἀπαράδεκτο αὐτό. Δέν μπορεῖ νάὑπάρχει ὁ Χριστός μαζί μέ κάποιον ἄλλον. Γι’ αὐτό, εἶπε ὁ Κύριος πάλι, δέ μπορεῖτενά δουλεύετε σέ δύο κυρίους, δηλαδή νά ἔχετε δυό βασιλιάδες. Τόν ἕνα θά μισήσεις5

καί θα καταφρονήσεις καί τόν ἄλλο θ’ ἀγαπήσεις. Ἐκεῖ κάνει λόγο βεβαίως γιά τόνβασιλιά τοῦ κόσμου τούτου, τόν «μαμωνά», ὁ ὁποῖος κατά κανόνα εἶναι ὁ βασιλιάςστίς ψυχές τῶν ἀνθρώπων. Στούς περισσότερους ἀνθρώπους, πού μπορεῖ νά λέγονταικαί χριστιανοί καί νά πηγαίνουν στήν ἐκκλησία, βασιλιάς δέν εἶναι ὁ Χριστός. Καίπῶς φαίνεται αὐτό; Φαίνεται ἀπό τά ἔργα τους. Γιατί ἔχεις βασιλιά αὐτόν στόν ὁποῖοὑπακοῦς.Ἄν λοιπόν τηροῦμε τίς ἐντολές τοῦ Χριστοῦ, τότε εἶναι βασιλιάς μας ὁ Χριστός. Ἄντηροῦμε τίς ἐντολές τοῦ κόσμου, τότε βασιλιάς μας εἶναι ὁ κόσμος κι ὁ ἄρχοντας τοῦκόσμου τούτου, πού εἶναι ὁ μαμωνάς. Δηλαδή ἡ φιλαργυρία καί κατ’ ἐξοχήν ὁδιάβολος τοῦ χρήματος, τῆς φιλοχρηματίας.Πῶς λοιπόν θά τηρήσουμε αὐτή τήν πρώτη ἐντολή, ὥστε νά καθαρίσει ἡ καρδιά μαςκαί νά ἔχουμε μόνο μία σκέψη μέσα της, δηλαδή τόν Χριστό; Καί καμία ἄλλη.. ΟἱἍγιοι Πατέρες μᾶς εἶπαν ἕναν τρόπο πολύ ἀποτελεσματικό. Ὁ τρόπος αὐτός εἶναι ἡλεγόμενη ‘νοερά προσευχή’. Ἡ ἀδιάλειπτη δηλαδή ἐπίκληση, μέ τό νοῦ, τοῦὀνόματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Νά μιλᾶμε συνεχῶς στόν Χριστό καί νάΤοῦ λέμε «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ἐλέησόν με».Μέχρι τώρα δέν σᾶς εἶχα μιλήσει γι’ αὐτό τό θέμα, ἀλλά τώρα μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦκαί τήν εὐχή τοῦ Γέροντα, ἀποφάσισα ν’ ἀσχοληθοῦμε μ’ αὐτό τό θέμα καί νά δοῦμε,ὄχι βέβαια δικά μας πράγματα, ἀλλά αὐτά πού λένε οἱ Ἅγιοι Πατέρες πάνω σ’ αὐτότό θέμα. Γιατί πολλά κυκλοφοροῦν καί πολλά εἶναι πλανεμένα ἀπ’ αὐτά πούκυκλοφοροῦν. ‘Υπάρχει -ἄς ποῦμε- μιά ἀντίληψη ὅτι δέν θά πρέπει οἱ ἄνθρωποι πούζοῦν στόν κόσμο νά ἀσχολοῦνται μ’ αὐτά τά θέματα γιατί αὐτά εἶναι μόνο γιά τούςμοναχούς. Δέν θά πρέπει νά διαβάζουν τέτοια βιβλία, ὅπως εἶναι γιἀ παράδειγμα ἡΦιλοκαλία, ἡ Κλίμακα γιατί δέν ἀπευθύνονται σέ αὐτούς πού εἶναι ἔγγαμοι,ἀπευθύνονται μόνο στούς μοναχούς ἤ σέ κάποιους τέλος πάντων πολύ φανατικούς,φιλομόναχους ἀνθρώπους.Εἶναι ὅμως ἀλήθεια ὅλα αὐτά; Θά δοῦμε τί λένε οἱ Ἅγιοι Πατέρες. Προκαταβολικάσᾶς λέω ὅτι δέν εἶναι ἀλήθεια. Μέ πολλά τεκμήρια καί πολλές ἀποδείξεις, ὄχι μόνοἀπό ἁγίους ἀνθρώπους, ἀλλά κι ἀπ’ τόν ἴδιο τόν Θεό, οἱ Ἅγιοι Πατέρες μᾶςἐπιβεβαιώνουν ὅτι ἡ ἐργασία αὐτή εἶναι γιά ὅλους.Νά σᾶς πῶ ἕνα περιστατικό πού σχετίζεται μέ τόν Ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμά, τόνἍγιο τῆς πόλης μας. Ὅταν ἤταν στή σκήτη τῆς Βεροίας, εἶχε μιά συζήτηση μ’ ἕνανεὐλαβή μοναχό, ὀνόματι Ἰώβ καί ἡ συζήτηση ἤταν πάνω σ’ αὐτό τό θέμα, ἄν τήνοερά προσευχή, τή συνεχή ἐπίκληση τοῦ ὀνόματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν ἸησοῦΧριστοῦ θά πρέπει νά τήν κάνουνε καί οἱ λαϊκοί ἤ πρέπει νά τήν κάνουνε μόνο οἱμοναχοί. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμάς ἔλεγε ὅτι πρέπει νά τήν κάνουν ὅλοι καίεἶναι γιά ὅλους. Γιατί ὁ ἴδιος ὁ Κύριος μᾶς τό ’χει πεῖ ὅτι πρέπει ἀδιάλειπτα νάπροσευχόμαστε. Ἄν θυμᾶστε εἴχε πεῖ καί τήν παραβολή τοῦ ἀδίκου κριτοῦ καί τῆςχήρας, μέ σκοπό νά μᾶς τονίσει καί νά μᾶς ξεκαθαρίσει αὐτή τήν ἀλήθεια ὅτι πρέπεισυνεχῶς νά προσευχόμαστε καί νά μήν ἀποκάμνουμε στήν προσευχή. Ὁ Ἰώβ ἤτανεκαλός μοναχός, ἀλλά δέν τό δεχότανε καί ἔλεγε :6

– Πῶς εἶναι δυνατόν οἱ κοσμικοί, οἱ λαϊκοί πού ἔχουν συζύγους, ἔχουν παιδιά, ἔχουνἐπαγγέλματα θορυβώδη κ.λ.π., ἔχουν τόσες μέριμνες νά κρατοῦν τό νοῦ τουςσυνεχῶς καί νά προσεύχονται ἀδιάλειπτα; Δέν εἶναι γι’ αὐτούς..Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος δέν ἐπέμενε, δέν τοῦ εἶπε βέβαια ὅτι ἔχεις δίκιο, τόν ἄφησε. ὉἸώβ ἔφυγε στό κελί του καί ἐκεῖ στό κελί του -ἤτανε καλός μοναχός κατά τά ἄλλα-εἴχε μιά ἀποκάλυψη. Ὁ ἴδιος ὁ Θεός τοῦ ἔστειλε ἕναν ἄγγελο γιά νά τόν διδάξει. Καίὁ ἄγγελος τοῦ εἶπε ὅτι δέν ἔχεις δίκιο. Ὁ Γρηγόριος εἶναι αὐτός πού ἔχει δίκιο καί ν’ἀκοῦς αὐτά πού σοῦ λέει ὁ Γρηγόριος. Καί αὐτή ἡ προσευχή εἶναι γιά ὅλους, δένεἶναι μόνο γιά τούς μοναχούς. Δηλαδή βλέπουμε τήν ἐπικύρωση αὐτῆς τῆς ἀλήθειαςἀπό τόν ἴδιο τόν Θεό.Πολλοί Ἅγιοι διδάσκαν αὐτή τήν προσευχή καί στά μικρά παιδιά καί στους λαϊκούς,σέ ὅλους. Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ὁ πρόσφατος Ἅγιος, πολύ κοντινός μαςἍγιος, ἔλεγε στούς ἀνθρώπους, «θά ἤθελα ὅλοι νά ἔχετε στό χέρι σας, στό ἀριστερόσας χέρι ἀπό ἕνα κομποσκοίνι καί νά κάνετε συνεχῶς τήν εὐχή, τό Κύριε ἸησοῦΧριστέ ἐλέησέ με. Καί μέ τό ἄλλο σας χέρι νά κάνετε τίς ἄλλες σας ἐργασίες».Ἤθελε νά τούς πεῖ δηλαδή ὅτι θά πρέπει νά κρατάει ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου τήνἐπίκληση τοῦ ὀνόματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἀδιάλειπτα.Μέ τόν τρόπο αὐτό μόνο εἶναι δυνατόν νά καθαρισθεῖ ὁ νοῦς. Γιατί ὁ νοῦς εἶναιἀεικίνητος. Πάντα πρέπει νά ἔχει κάτι γιά νά ἀλέθει. Ἄν λοιπόν δέν τοῦ δώσουμεἐμεῖς ὑλικό, θά τοῦ δώσει ὁ πονηρός. Ἄν ὁ νοῦς μας δηλαδή δέν εἶναι στόν Χριστό,θά πάει στό πονηρό, θά πάει στό βλάσφημο, θά πάει στο αἰσχρό, θά πάει στόδαιμονικό. Τότε εἶναι ἀκριβῶς πού μολύνεται. Ἄν λοιπόν συνεχῶς τοῦ δώσεις τοῦνοῦ σου νά σκέφτεται τόν Χριστό μ’ αὐτή την εὔκολη προσευχή ‘Κύριε ἸησοῦΧριστέ ἐλέησόν με’, δέ θά μολύνεται. Θά ἀποφεύγεις τό μολυσμό καί θά ἔχειςκαθαρό τό νοῦ σου, καθαρή δηλαδή τήν καρδιά σου.Ὅπως πάλι μᾶς εἶπαν οἱ Ἅγιοι Πατέρες, ἡ καρδιά εἶναι τό κατοικητήριο τοῦ νοῦ.Ἐκεῖ στήν καρδιά βρίσκεται τό κέντρο τῆς ψυχῆς μας καί ἡ οὐσία τῆς ψυχῆς μας,πού λέγεται καί νοῦς. Ὑπάρχει λοιπόν ἕνα βιβλίο -πάρα πολλά βιβλία ὑπάρχουν πούμιλᾶνε γιά τή νοερά προσευχή- ἀλλά ὑπάρχει ἔνα κατ’ ἐξοχήν βιβλίο, πού μιλάει γι’αὐτή τήν πνευματική ἐργασία. Καί φυσικά τό ξέρετε, λέγεται Φιλοκαλία. Τό βιβλίοαὐτό ἔχει μιά πολλή σπουδαία εἰσαγωγή, τήν ὁποία ἔχει γράψει ὁ συντάκτης του, ὁὁποῖος, ἴσως θά ξέρετε, εἶναι ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὀ Ἁγιορείτης μαζί μέ τόν ἍγιοΜακάριο Ἐπίσκοπο Κορίνθου τόν Νοταρά. Ὁ Ἅγιος Μακάριος συνέλεξε τά κείμεναπροφανῶς ἀπό μοναστήρια τοῦ Ἁγίου Ὄρους στά δύσκολα ἐκεῖνα χρόνια τῆςΤουρκοκρατίας καί ὡς θησαυρό τά παρέδωσε στόν Ἅγιο Νικόδημο στίς Καρυές. ὉἍγιος Νικόδημος τά ἐπιμελήθηκε φιλολογικά, ἔγραψε καί τούς βίους τῶν Ἁγίων, οἱὁποῖοι ὑπάρχουν μέσα στό σύγγραμμα αὐτό τῆς Φιλοκαλίας καί ἔφτιαξε αὐτό τόὑπέροχο σύγγραμμα πού λέγεται ‘Φιλοκαλία’.Τί σημαίνει φιλοκαλία; Φιλία τοῦ καλοῦ. Ἀγάπη δηλαδή γιά τό καλό, ἀγάπη γιά τήνὀμορφιά, γιά τό κάλλος. Καί ἀληθινό κάλλος βεβαίως εἶναι τό κάλλος τοῦ Θεοῦ. Γι’αὐτό καί, κατ’ ἐξοχήν, ἡ Φιλοκαλία εἶναι ἡ φιλία γιά τόν Θεό, τό νά γίνεις φίλος τοῦ7

Θεοῦ, τοῦ ὄντως Καλοῦ. Τοῦ ὄντως Ἀγαθοῦ. «Οὐδείς ἀγαθός, εἰμὴ εἷς, ὁ Θεός»(Λουκ.18,19) , εἶπε ὁ ἴδιος ὁ Κύριος.Λοιπόν σκέφτηκα ν’ ἀρχίσουμε, γιά νά μποῦμε λίγο στό νόημα, ἀπό τήν εἰσαγωγή.Νά σχολιάσουμε τό κατά δύναμιν αὐτή τήν εἰσαγωγή πού ἔχει γράψει ὁ ἍγιοςΝικόδημος στό σύγγραμμα αὐτό, πού εἶναι συρραφή πολλῶν συγγραμμάτων τῶνἈγίων Πατέρων καί ἔχει ὡς κεντρικό ἄξονα, -ὅπως σᾶς εἶπα- τή νοερά προσευχή.Τήν ἀδιάλειπτη ἐπίκληση τοῦ ὀνόματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Άλλά δένεἶναι μόνο αὐτό. Μέσα σ’ αὐτό τό βιβλίο εἶναι ἀποθησαυρισμένη ὅλη ἠ πατερικήσοφία. Ἄν κανείς ἀσχοληθεῖ μ’ ἕναν Ἅγιο, ἕναν Πατέρα τῆς ἐκκλησίας νά διαβάσει,οὐσιαστικά εἶναι σάν νά τούς διαβάζει ὅλους.Ὑπάρχει μιά διάκριση, θά τήν ἔχετε ἀκούσει, οἱ «νηπτικοί» Πατέρες καί οἱ λεγόμενοι«κοινωνικοί» Πατέρες. Γιά παράδειγμα, ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος θεωρεῖται«κοινωνικός» Πατέρας. Δηλαδή, Πατέρας πού μιλοῦσε στόν κόσμο καί ἀσχολιότανπάρα πολύ μέ τόν λαό, μέ τόν κόσμο. Ἔζησε καί στόν κόσμο ἐν πολλοῖς. Ὄχι ὅτι δένἔζησε καί ὡς μοναχός. Ἔζησε καί ὡς μοναχός, ἀλλά μετά πιό πολύ ἀσχολήθηκε μέτό κήρυγμα στόν κόσμο. Οὐσιαστικά αὐτή ἡ διάκριση νά ξέρετε εἶναι -θά λέγαμε-τυπική καί οἱ λεγόμενοι κοινωνικοί Πατέρες εἶναι κι αὐτοί νηπτικοί, δηλαδή Πατέρεςπού ἔκαναν σγχρόνως τήν ἀδιάλειπτη προσευχή καί ζοῦσαν μοναχικά καί μοναστικά.Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, τόν ὁποῖο ἔχουμε ἤδη ἀναφέρει, ἔχει τρεῖςὁλόκληρους λόγους γιά τήν ἀδιάλειπτη προσευχή, γιά τή νοερά προσευχή, στήνὁποία προτρέπει τούς πιστούς νά τήν κάνουνε συνεχῶς, ἀπό πρωίας ἕως ἑσπέρας καίεἰ δυνατό ἀπό ἑσπέρας ἕως πρωίας. Καί ἀπ’ τό βράδυ μέχρι τό πρωί ἄν μπορεῖς λέειπάλι νά φωνάζεις, νά βοᾶς «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με τὸνἁμαρτωλό». Θά πρέπει νά ξέρουμε ὄτι αὐτή ἡ ἐργασία, ἡ ἀδιάλειπτη ἐπίκληση τοῦὀνόματος στούς πρώτους χριστιανούς ἦταν αὐτονόητη. Ἤταν δηλαδή κάτι τό πολύ..κοινό. Δέν χρειαζόταν νά τούς τό πεῖ κανένας. Τό κάνανε ὅλοι. Τό θεωρούσανε «ἐκτῶν ὧν οὐκ ἄνευ», ἦταν ἀπαραίτητο στοιχεῖο τοῦ χριστιανοῦ νά βαστάζει τό ὄνοματοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Βαστάζω τό ὄνομα, σημαίνει ἔχω τό νοῦ μουσυνεχῶς κρατημένο σ’ αὐτό τό ὄνομα.Αὐτή ἠ ἐργασία λοιπόν γινόταν ἀπό ὅλους τούς χριστιανούς, τούς πρώτουςχριστιανούς. Γιά τό λόγο αὐτό, δέν ἔχουμε ἀναφορές πάνω σ’ αὐτή τήν ἐργασίαστούς πρώτους Πατέρες γιατί τό κάνανε ὅλοι καί θεωροῦνταν πολύ κοινό θέμα νά τόπεῖ κάποιος Πατέρας ὡς κήρυγμα καί νά παρακινήσει τούς χριστιανούς νάπροσεύχονται. Τό κάνανε ὅλοι. Ὅπως εἶναι περιττό νἀ κάνουμε μαθήματα ἰατρικῆςγιά τό πῶς θά ἀναπνέουμε! Ὅτι χρειάζεται ν’ ἀναπνέουμε καί ὅτι εἶναι καλό πράγμαν’ ἀναπνέεις! Κανένας δέν τό κάνει. Κανένας δηλαδή ἀπ’ τούς γιατρούς δέν βγαίνεινά μᾶς κάνει τέτοιο μάθημα. Γιατί τό θεωροῦμε φυσιολογικό ν’ ἀναπνέουμε. Ἔτσικαί στούς χριστιανούς τότε ἦταν φυσιολογικό ν’ ἀναπνέει ἡ ψυχή τους μέ τό ὄνοματοῦ Χριστοῦ. Ἀλλά δυστυχῶς αὐτή ἡ ἐργασία ἀτόνισε.Ὅσο πέρασε ὁ κόσμος μέσα στήν ἐκκλησία καί ὅσο ἐκκοσμικεύτηκε ἡ ἐκκλησία,τόσο ἀτόνισε αὐτή ἡ ἐργασία. Ἔτσι ἔχουμε ἀπό τόν 4ο αἰῶνα καί μετά ἐκτενεῖς8

πλέον ἀναφορές τῶν Ἀγίων Πατέρων πάνω σ’ αὐτή την ἐργασία τῆς ἀδιάλειπτηςπροσευχής. Σᾶς εἶπα περί τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τοῦ Χρυσοστόμου, πῶς μιλάει γιά τήνοερά προσευχή. Ἀπό ΄κεῖ καί μετά βέβαια ἔχουμε καί τούς ἄλλους Ἅγιους Πατέρεςκαί ὅλο καί περισσότερο θά λέγαμε μᾶς τονίζουν αὐτό τό θέμα. Ὁ Ἅγιος Συμεών ὁΝέος Θεολόγος τό 10ο αἰῶνα, ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμάς 14ο αἰῶνα, ὁ ἍγιοςΝικόδημος ὁ Ἁγιορείτης μέ τούς Κολλυβάδες τό 18ο αἰῶνα, ὅλοι αὐτοί μᾶς κάνουνλόγο γιά τήν ἀνάγκη τῆς ἀναπνοῆς τῆς ψυχῆς μέ τό ὄνομα τοῦ Κυρίου ἡμῶν ἸησοῦΧριστοῦ.Λέει λοιπόν στήν εἰσαγωγή του ὁ Ἅγιος Νικόδημος. «Θεός, ἡ μακαρία φύσις» ὁΘεός εἶναι ὁ ἀληθινά μακάριος, ἡ ἀληθινά μακάρια φύσις. «Ἡ ὑπερτελής τελειότης»εἶναι ἡ πιό τέλεια τελειότης, δέν ὑπάρχει κάτι πιό τέλειο ἀπό τόν Θεό. «Ἡ πάντωντῶν ἀγαθῶν καί καλῶν ποιητική ἀρχή ὑπεράγαθος καί ὑπέρκαλος», δηλαδή ὁ Θεόςεἶναι ὅλων τῶν καλῶν καί ὅλων τῶν ὡραίων ἡ Ποιητική Ἀρχή. Αὐτός πού ἔφτιαξε τάπάντα καί αὐτός πού εἶναι πάνω ἀπό κάθε καλό καί κάθε ὡραῖο. Μήν ξεχνάτε ὅτιμιλάμε γιά τό «κάλλος» ἔ; Γιά τήν ἀληθινή ὀμορφιά. Καί μᾶς λέει εὐθὺς ἐξαρχῆς ὁἍγιος, ὅτι τό ἀληθινό κάλλος, τό ὑπέρκαλο κάλλος εἶναι ὁ Θεός. Γιά κάθε πιστό, εἴτεεἶναι ἔγγαμος, εἴτε εἶναι ἄγαμος, εἴτε εἶναι κληρικός, μοναχός εἴτε εἶναι λαϊκός, ὁΘεός εἶναι τό ἀληθινό κάλλος, ἡ ἀληθινή ὀμορφιά. Εἶναι Αὐτός πού εἶναι πάνω ἀπόκάθε ἀγαθό, Ὑπεράγαθος καί πάνω ἀπό κάθε ὀμορφιά, Ὑπέρκαλος. Ὁ Θεός λοιπόναὐτός ὁ Ὑπεράγαθος καί Ὑπέρκαλος «ἔχοντας προορίσει ἀπό πάντοτε κατά τήνθεαρχική Του ἰδέα νά κάνει τόν ἄνθρωπο Θεό καί ἔχοντας θέσει γι’ αὐτόν ἀπό τήνάρχή μέσα στό νοῦ Του πρίν ἀπό κάθε τί ἄλλο αὐτόν τόν σκοπό τόν δημιούργησεὅταν Ἐκείνος ἔκρινε καλό» νά τόν δημιουργήσει.Ὁ Θεός λοιπόν ἀπό ἄπειρη ἀγάπη δημιούργησε τόν ἄνθρωπο καί ἔβαλε κι ἕνανσκοπό στόν ἄνθρωπο. Ὁ σκοπός ἦταν καί εἶναι νά κάνει τόν ἄνθρωπο Θεό. Αὐτόςεἶναι ὁ σκοπός μας. Οἱ ἄνθρωποι βάζουμε σκοπούς στή ζωή μας. Μερικοίἄνθρωποι… Ἄλλος βάζει σκοπό νά παντρευτεῖ. Ἄλλος βάζει σκοπό νά γίνειἐπιστήμονας. Ἄλλος βάζει σκοπό νά γίνει μοναχός. Ὅλα αὐτά εἶναι λάθος γιατί ὁσκοπός ὑπάρχει καί ἔχει μπεῖ ἀπό τόν κατασκευαστή μας. Αὐτός εἶναι τό νά γίνουμεΘεοί. Ὁ δρόμος τώρα καί ὁ τρόπος εἶναι δικό σου θέμα. Ἄν θέλεις νά γίνεις μέσωτοῦ μοναχισμοῦ, γίνε. Ἄν θέλεις νά γίνεις μέσω τοῦ γάμου, γίνε. Τό θέμα εἶναι ὅμωςνά γίνεις Θεός. Τότε πέτυχες στή ζωή σου. Βλέπουμε σ’ αὐτό τό σημείο πόσοεὔστοχος, πόσο ἀληθινός, πόσο σωστός εἶναι ὁ Ἅγιος Νικόδημος.Ὁ Θεός λοιπόν πρό πάντων τῶν αἰώνων, προαιωνίως ἔβαλε ὡς προορισμό τοῦἀνθρώπου τή θέωση καί σέ ἕνα συγκεκριμένο χρόνο, ὅταν ἐκεῖνος εὐδόκησεδημιούργησε τόν ἄνθρωπο. Ἤ νά τό ποῦμε πιό σωστά μαζί μέ τό χρόνο, ἔφτιαξε καίτό χῶρο καί ἀφοῦ ἄρχισε νά τρέχει ὁ χρόνος σέ κάποια συγκεκριμένη στιγμήφτιάχνει καί τόν ἄνθρωπο. Αὐτή ἡ θέωση, ἡ ἔνωση δηλαδή μέ τό Θεό εἶναι ὁ σκοπόςὅλων. Κοινός σκοπός καί τῶν λαϊκῶν καί τῶν μοναχῶν. Δέν εἶναι σκοπός μόνο τῶνμοναχῶν ἡ θέωση. Εἶναι καί τῶν λαϊκῶν. Ὁ μοναχός ἐγκαταλείποντας τόν κόσμο καίτήν κοσμική κοινωνία, δέν ἐγκαταλείπει καί τόν προορισμό του, ἀλλά ἔχει συνεχῶς9

αὐτόν τό σκοπό μπροστά στά μάτια του, δηλαδή τή θέωση. Τό ἴδιο ὡστόσο πρέπει νακάνει καί αὐτός πού ζεῖ μέσα στόν κόσμο, νά μή χάσει τό σκοπό του, δηλαδή τήθέωση. Ὁ μοναχός πού φεύγει ἀπ’ τόν κόσμο δέν φεύγει ἐπιζητώντας μιά ἀτομικήκαί αὐτάρεσκη σωτηρία γιά τό δικό του ὄφελος, ἀλλά γιά νά εὐαρεστήσει στόν Θεό,ὁ ὁποῖος ἔχει ἕνα καί μοναδικό θέλημα «θέλει πάντας ἀνθρώπους σωθῆναι καὶ εἰςἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν» (Α΄Τιμ.2,4). Ὁμοίως ὁ λαϊκός πού μένει μέσα στόνκόσμο, πρέπει νά μένει ἐπιζητώντας τή σωτηρία του, μέσω αὐτοῦ τοῦ δρόμου πούδιάλεξε καί ν’ ἀγωνιστεῖ πολύ περισσότερο ἀπ΄ ὅτι ὁ μοναχός διότι μέσα στόν κόσμοεἶναι πολύ πιό δύσκολη ἡ σωτηρία λόγω τῶν πολλῶν πειρασμῶν πού ὑπάρχουν.Ἀλλά ἐφόσον τό ἐπιλέγει, βεβαίως ἔχει κάθε δικαίωμα νά τό ἐπιλέξει ἀφοῦ εἶναιἐλεύθερος, θά πρέπει νά ἀγωνιστεῖ.«Καί ἀφοῦ ἔλαβε τό σῶμα ἀπό τήν ὕλη τού ἔβαλε ἀπό τόν ἑαυτό Του τήν ψυχή», ὁΘεός. Μᾶς φτιάχνει λοιπόν ἀπό σῶμα καί ψυχή. «Φτιάχνει ἕνα κόσμο, μεγάλο στόπλῆθος τῶν δυνάμεων καί στήν ὑπεροχή, μέσα στό μικρό σῶμα», ἕναν μεγάλο κόσμοπού εἶναι ὁ ἄνθρωπος. Εἶναι ἕνας μεγάλος κόσμος μέσα σ’ ἕνα μικρό κόσμο. Ὁἄνθρωπος εἶναι ἕνα μεγάλο στολίδι μέσα στόν κόσμο, πού εἶναι κι αὐτός ἕνα στολίδι.Εἶναι ἕνας πολύπλοκος καί πολυσύνθετος μέσα σ’ ἕναν ἐπίσης πολύπλοκο καίπολυσύνθετο κόσμο, ὁ ἄνθρωπος μέσα στό σύμπαν.Ὁ ἄνθρωπος πλάστηκε με σκοπό νά ἐπιβλέπει τήν αἰσθητή κτίση καί ναμυσταγωγεῖται στή νοούμενη. Λέει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, ὅτι «ὁ Θεόςφτιάχνει τόν ἄνθρωπο γιά νά βλέπει ἐποπτικά τήν αἰσθητή κτίση, δηλαδή ὅλο αὐτότό σύμπαν νά τό βλέπει, νά τό μελετᾶ καί νά διδάσκεται ἀπ’ αὐτό», ὅπως λέμε στόσχολεῖο νά ἔχει μιά ἐποπτική διδασκαλία. Τί νά διδάσκεται; Ὅτι ὑπάρχει ἕναςπαντοδύναμος καί πάνσοφος καί πανάγαθος νοῦς πού ἔχει φτιάξει αὐτό τό σύμπαν.Βλέποντας αὐτή τήν ἄπειρη ὡραιότητα, τήν τόσο τεράστια δύναμη, τήν τόσο λεπτήτελειότητα πού ὑπάρχει μέσα στό σύμπαν, καταλαβαίνει τίς ἰδιότητες τοῦΔημιουργοῦ, τοῦ Κτίστου καί ἀνάγεται διά τοῦ σύμπαντος, διά τῆς κτίσεως στόνΚτίστη. Γι’ αὐτό ὁ Θεός μᾶς ἔβαλε σ’ αὐτό μέσα τόν ὑπέροχο κόσμο, ὄχι γιά νά τόνκάνουμε εἴδωλο καί νά τόν λατρέψουμε αὐτόν καθ’ ἑαυτόν, ἀλλά γιά νά δοῦμε πίσωἀπ’ αὐτόν καί πάνω ἀπ’ αὐτόν τόν Δημιουργό του, πού εἶναι καί δικός μαςΔημιουργός. Καί μέσα σ’ αὐτό ὅλο τό σύμπαν βάζει τόν ἄνθρωπο «σάν ἕνα ἄγαλμα ἤἁλλιῶς σάν μιά θεότευκτη εἰκόνα», ὅπως λέει ὄμορφα. Τόν βάζει ὁ Θεός, δηλαδή τόνἄνθρωπο, σάν μιά θεοκατασκεύαστη εἰκόνα. Δηλαδή δίνει στόν ἄνθρωπο τήν εἰκόναΤου.Τοῦ δίνει καί μία ἐντολή. Ποιά ἦταν ἡ ἐντολή; Νά μή φᾶνε ἀπό ἕνα δέντρο. Ἐνῶ ἀπ’ὅλα τ’ ἄλλα θά μποροῦσαν νά φᾶνε. Γιατί τοῦ τή δίνει αὐτή τήν ἐντολή; Τοῦ τή δίνει,λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος «σάν μιά δοκιμασία στό αὐτεξούσιο». Ἔκανε ὁ Θεός τόνἄνθρωπο ἐλεύθερο, αὐτεξούσιο, νά μπορεῖ νά ἐξουσιάζει δηλαδή τόν ἑαυτό του καίνά μπορεῖ νά κινηθεῖ ἐλεύθερα εἴτε πρός τό καλό εἴτε πρός τό κακό. Εἴτε πρός τόνΘεό, εἴτε ἀντίθετα ἀπό τόν Θεό. Καί γιά νά τόν δοκιμάσει ὁ Θεός τοῦ δίνει αὐτή τήνἐντολή. Ἦταν πάρα πολύ εὔκολη στήν τήρησή της. Τί δυσκολία εἶχε νά μή φάει ἀπόἕνα δέντρο; Ἐνῶ εἶχε τόσα ἄλλα γιά νά φάει. Τόν βάζει λοιπόν στήν διαδικασία τῆς10

ὑπακοῆς. Ἄν ὁ ἄνθρωπος ἔκανε ὑπακοή, θά γινόταν κατά χάριν Θεός καί θάἀπεδείκνυε ὅτι ἐλεύθερα, μέ τή θέλησή του, ἀγαπάει τόν Θεό. Θά περνοῦσε μέἐπιτυχία δηλαδή αὐτή τή δοκιμασία τοῦ αὐτεξουσίου του.Ὅμως, ὅπως ὅλοι ξέρουμε, ὁ ἄνθρωπος ἀπέτυχε. Δέν πέρασε στίς ἐξετάσεις.Δοκιμάστηκε τό αὐτεξούσιό του καί κινήθηκε ἀντίθετα ἀπό τόν Θέο. Ἔκανεπαρακοή. Κι ἔρχεται ὁ νέος Ἀδάμ, ὁ Χριστός και κάνει αὐτό πού δέν ἔκανε ὁ παλαιόςἈδάμ. Δηλαδή τί; Κάνει ὑπακοή. Εἶναι Αὐτός ἐν ᾧ ὁ Πατήρ ηὐδόκησε (Ματθ.3,17).Γίνεται ὁ νέος Ἀδάμ ὁ Χριστός, αὐτός ὀ Υἱός τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος εἶναι καί Υἱός τοῦἀνθρώπου καί ὁ ὁποῖος κάνει αὐτή τήν τέλεια ὑπακοή καί ἀποκαθιστᾶ τόν ἄνθρωπο.Τώρα πλέον ὁ ἄνθρωπος, ὁ κάθε ἄνθρωπος ἑνούμενος μέ τόν Χριστό μπορεῖ νάπετύχει αὐτό πού δέν πέτυχε ὁ Ἀδάμ, δηλαδή νά γίνει Θεός μέ τή λειτουργία τῆςὑπακοῆς. Γίνεται πλέον ὁ χριστιανός, υἱός τοῦ Θεοῦ κατά χάριν, μιμητής τοῦΧριστοῦ. Πῶς γίνεται μιμητής τοῦ Χριστοῦ; Διά τῆς ὑπακοῆς.Σήμερα ἔχουμε, ὅπως ὅλοι ξέρετε, τό μοναχισμό. Τί εἶναι ὁ μοναχισμός; Το ’χουμεπεῖ κι ἄλλη φορά, ὅτι ὁ μοναχισμός εἶναι ἡ συνέχεια τῆς πρώτης ζωῆς τῶν πρώτωνχριστιανῶν. Οὐσιαστικά τό πῶς ζοῦσε ὁ Χριστός μέ τούς Ἁγίους Ἀποστόλους. Εἶναιἡ ζωή τῆς πρώτης ἐκκλησίας πού συνεχίζεται σήμερα. Δέν εἶναι κάτι ἔξω ἀπό τήνἐκκλησία, ὅπως μερικοί ἴσως φαντάζονται.. κάτι ἀκραῖο, κάτι φανατικό, κάτι σάντούς ‘ταλιμπάν’, ἄς ποῦμε, οἱ μοναχοί. Ὄχι. Εἶναι ἀκριβῶς ἡ ζωή τῶν Ἀποστόλων.Γι’ αὐτό καί στήν πρώτη του ἐκφορά ὁ μοναχισμός ὀνομαζόταν ἀποστολική ζωή.Στά πρῶτα χρόνια, ὅταν ἐμφανίστηκαν οἱ μοναχοί καί συνέπτυξαν τά πρῶτακοινόβια, ἡ ζωή πού ἔκαναν ὀνομαζόταν ἀποστολική γιατί ἦταν ἀκριβῶς ἡ συνέχειατῆς ζωῆς τῶν Ἀποστόλων. Τότε πού ἀρχισε νά ἐκκοσμικεύεται ἡ ζωή τῶν χριστιανῶνστίς πόλεις, βρέθηκαν κάποιοι ἄνθρωποι καί εἴπανε :– Γιά σταθεῖτε, δέν πᾶμε καλά.Ἐμεῖς διαχωρίζουμε τήν θέση μας, βλέπουμε ὅτι δέν μποροῦμε νά συνυπάρξουμεἐδῶ στήν πόλη, θά πᾶμε στην ἔρημο νά συνεχίσουμε αὐτό πού μᾶς δίδαξε ὁ Χριστόςκαί οἱ Ἅγιοι Ἀπόστολοι. Ἔτσι ἔγιναν τά πρῶτα κοινόβια, τά ὁποῖα δέν ἦταν μακριάἀπό τίς πόλεις, ἦταν πολύ κοντά καί ὅπου ὑπῆρχε πνεῦμα ἀγωνιστικό, ὑπῆρχαν καίμέσα στίς πόλεις. Ακόμη καί μέσα στην Κωνσταντινούπολη εἴχαμε πολλάμοναστήρια, γι’ αὐτό καί ὅλη ἡ Κωνσταντινούπολη λεγότανε τό ‘Μέγα Μοναστήρι’.Ὅσο ἀλλοτριωθήκαμε οἱ χριστιανοί, τόσο καί διώξαμε μακριά ἀπό τίς πόλεις τάμοναστήρια. Στίς μέρες μας ὑπάρχει αὐτή ἡ πολεμική πού γνωρίζετε ἐναντίον τοῦμοναχισμοῦ καί πρόσφατα μάλιστα ἕνα βλάσφημο θεατρικό ἔργο κυκλοφορεῖ ἀνάτήν Ἑλλάδα μέ στόχο τό μοναχισμό. Λοιπόν, ὅλα αὐτά εἶναι ἀποτέλεσμα ἄγνοιας -θάλέγαμε- στήν καλύτερη περίπτωση γιά νά μήν ποῦμε ἄλλους λόγους. Δυστυχῶςβεβαίως ὑπάρχουν καί ἄλλα χειρότερα πίσω ἀπ’ αὐτό. Γι’ αὐτό καί γίνεται αὐτή ἡπολεμική στό μοναχισμό. Ἐκεῖνο μόνο θά σᾶς πῶ ὅτι, οἱ λεγόμενοι «φίλοι» μας, οἱΕὐρωπαῖοι τό πρῶτο πού ἔκαναν ὅταν ἦλθαν στήν Ἑλλάδα μέ τόν Ὄθωνα, ἦτανἀκριβῶς νά χτυπήσουν τό μοναχισμό. Αὐτό ἔχει νά μᾶς πεῖ πολλά πράγματα. Γιατί ὁμοναχισμός ὡς συνέχεια τῆς γνήσιας χριστιανικῆς ζωῆς ἦταν ἀντίθετος μέ τά σχέδιά11

τους, τά ὁποῖα ἦταν διαβολικά καί ἐξακολουθοῦν νά εἶναι διαβολικά. Ἀκόμα καίσήμερα, ἄν θέλετε νά τό ποῦμε ξεκάθαρα, ὁ στόχος πάλι εἶναι ὁ μοναχισμός καί ἡὈρθοδοξία. Γι’ αὐτό χτύπησαν τό Βατοπαίδι καί βγάζουνε ὅλα αὐτά τάψευτοσκάνδαλα. Γιατί αὐτό μόνο εἶναι ἐμπόδιο στα σχέδιά τους. Τίποτα ἄλλο δένἀντιστέκεται πλέον στά σχέδια τοῦ διαβόλου, παρά μόνο ὁ γνήσιος χριστιανισμός,ὅπως ἔχει διασωθεῖ στό μοναχισμό.Γιατί τί κάνει ὁ μοναχός; Ὁ μοναχός κάνει αὐτό πού ἔκανε καί ὁ Χριστός. Κάνειὑπακοή. Ὅπως ὁ Χριστός ἔκανε ὑπακοή στόν Πατέρα Του σέ ὅλα, ἔτσι κι ὁ μοναχόςκάνει ὑπακοή στόν πνευματικό του πατέρα σέ ὅλα. Κάνει δηλαδή, συνεχίζει θάλέγαμε, τό ἔργο τοῦ Χριστοῦ. Καί γι’ αὐτό εἶναι φῶς γιά ὅλους. Ὁ μοναχός εἶναι φῶςγιά τούς λαϊκούς, λέει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος. Γιατί ὅπως κάνει ὁ μοναχόςπρέπει νά κάνει καί ὁ λαϊκός. Νά κάνει κι αὐτός ὑπακοή στόν πνευματικό τουπατέρα καί οὐσιαστικά στόν Χριστό. Γιατί ἡ ὐπακοή εἴτε τοῦ μοναχοῦ εἴτε τοῦλαϊκοῦ, τελικά ἀφορᾶ στό Χριστό. Πηγαίνει στό Χριστό.Ὁ πνευματικός, «ὁ Γέροντας», ὅπως ἔλεγε ὁ μακαριστός πατήρ Ἐφραίμ ὁΚατουνακιώτης, «εἶναι γιά τόν μοναχό ἕνας ὁρατός Θεός, ὁ ὁποῖος τοῦ ἀποκαλύπτειτό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ἐπειδή ἀκριβῶς εἶναι Γέροντας», ὅταν βέβαια εἶναι Γέροντας.Ὄχι ὅποιος αὐτοαποκαλεῖται «Γέροντας» ὅτι εἶναι καί Γέροντας.. ὅταν εἶναιπραγματικά Γέροντας ἀποκαλύπτει τό θέλημα τοῦ Θεοῦ στόν ὑποτακτικό. Καί ὁτελευταίος κάνοντας ὑπακοή στόν Γέροντά του προχωράει στή Θέωση καίπραγματώνει αὐτό τό σκοπό τοῦ ἀνθρώπου, πού δέν μπόρεσε νά πραγματώσει ὁἈδάμ μέσα στόν παράδεισο. «Πιστέψτέ με», λέει ὁ π. Ἐφραίμ «μέ πείρα σᾶς μιλῶ,μέ εἰλικρίνεια σᾶς λέω, ὅποιος ὑποτακτικός φτάσει στήν τελειότητα τῆς ὑπακοῆς δένφοβᾶται Θεό, οὔτε τήν κρίση, οὔτε τήν δευτέρα παρουσία. Φοβᾶται μόνο τό πνεῦματοῦ Γέροντα νά μή λυπήσει. Ὁ Γέροντας εἶναι ὁ ὁρατός Θεός. Λύπησες τόν Γέροντα,λύπησες τόν Θεό. Ἀνέπαυσες τόν Γέροντα, ἀνέπαυσες τόν Θεό. Γι’ αὐτό καί οἱ ἍγιοιΠατέρες ἤξεραν τί ἔλεγαν: Ὑπακοή – ζωή, παρακοή – θάνατος. Δέν θέλει ἐδῶ οὔτεμεταλήψεις, οὔτε ἀγῶνες, οὔτε φιλοξενίες, οὔτε νοερές προσευχές. Ὅλα μπροστάστήν ὑπακοή καταργοῦνται. Δέκα φορές τήν ἡμέρα νά μεταλαμβάνεις, ἄν δέν κάνειςὑπακοή, προορίζεσαι γιά τήν κόλαση».Βλέπετε, σταράτα λόγια, ξεκάθαρα.. γιατί ἀκριβῶς ἡ ὑπακοή εἶναι μίμηση τοῦΧριστοῦ καί ἡ ὑπακοή εἶναι ἡ τήρηση τῶν ἐντολῶν. Ὅταν ὑπακοῦς τότε τηρεῖς τίςἐντολές καί ὅταν τηρεῖς τίς ἐντολές καθαρίζεις τήν καρδιά. Μπορεῖς νάμεταλαμβάνεις καί κάθε μέρα, ἀλλά ἡ καρδιά νά μήν καθαρίζεται γιατί δέν τηρεῖς τίςἐντολές. Ἔχεις ἕνα τέλειο ἐργαλεῖο, πού εἶναι ἡ Θεία Κοινωνία, ἀλλά δέν τόχρησιμοποιεῖς σωστά. Τό χρησιμοποιεῖς αὐτοκαταστροφικά. Γιατί βέβαια γίνεται«εἰς κρῖμα ἢ εἰς κατάκριμα», ὅταν ὁ ἄνθρωπος δέν ἔχει καί τίς προϋποθέσεις. Τό ἴδιοκαί ὅλα τ’ ἄλλα ἐργαλεῖα. Ἡ νηστεία, οἱ ἀγρυπνίες, οἱ πολλές προσευχές καί ὅλααὐτά. Ὅλα αὐτά εἶναι ἐργαλεῖα, εἶναι μέσα γιά νά πραγματοποιηθεῖ ὁ σκοπός πούεἶπαμε εἶναι ἡ ἀπόκτηση ἤ πιό σωστά ἡ ἐπανενεργοποίηση τῆς Θείας Χάρης πούπήραμε στό Βάπτισμα. Ἄν δέν γίνει αὐτή ἡ κάθαρση τῆς καρδιᾶς μέ τήν τήρηση τῶνἐντολῶν, ἄν δέν ὑπάρχει δηλαδή ἡ ὑπακοή, ἄν δέν ὑπάρχει δηλαδή ἡ ταπείνωση μέ12

λίγα λόγια, μάταια κάνεις ὅλα αὐτά πού κάνεις. Τίς λεγόμενες ‘εὐλάβειες’. Ἔτσιπολλοί χριστιανοί καί πολλές χριστιανές κάνουν μεγάλες νηστεῖες, μεγάλεςπροσευχές..ναί τά κάνεις ὅλα αὐτά, ἀλλά ὅταν σοῦ πεῖ ὁ πνευματικός σου κάνε αὐτό,τό κάνεις; Ἤ ἐκεῖ λές «ἔ, θά τό δοῦμε τώρα, θά τό ἐξετάσουμε.. Μήπως κάνει καίλάθος. Μήπως πλανιέται κιόλας. Ἔ..ἄνθρωπος δέν εἶναι κι αὐτός;» Ἅμα πᾶς μέτέτοιο πνεῦμα, φυσικά δέν πρόκειται νά προχωρήσεις.Τί ἔγινε ὅμως μέ τήν πλάση τοῦ ἀνθρώπου, πού μπῆκε στόν παράδεισο καί τόν ἔβαλεὁ Θεός σέ κοινωνία μαζί του; Ἐμφανίζεται ὁ διάβολος, ὁ ὁποῖος φθόνησε καί τόνΠλάστη καί τό πλάσμα. Ἑπομένως γίνεται ὁ διάβολος ὁ εἰσηγητής τῆς κακίας γιατίδέν βάσταξε νά δεῖ νά γίνεται ὁ ἄνθρωπος-Θεός.Γιατί φθονεῖ ὁ διάβολος τόν Θεό; Διότι εἶναι ὑπερήφανος. Ὁ διάβολος θέλησε ν’ἀνεβεῖ ἐκεῖ πού δέν τοῦ ἄξιζε. Θέλησε νά πάρει τή θέση τοῦ Πλάστη. Νά μπεῖ στόθρόνο τοῦ Θεοῦ. Ὅταν γκρεμίστηκε ἀπό τόν οὐρανό, λόγω τῆς ὑπερηφάνειάς του,τότε θέλησε νά «πληγώσει» τόν Θεό -ὁ Θεός δέν πληγώνεται- παρασύροντας τόνἄνθρωπο στήν ἴδια ἁμαρτία, τήν ὁποία ἔχει καί ὁ ἴδιος, δηλαδή στήν ὑπερηφάνεια.Ἔτσι «σφύριξε» στήν Εὔα νά προχωρήσει στή θέωση χωρίς τό Θεό, μ’ ἕναν εὔκολοτρόπο.. «Θά φᾶς αὐτό τόν καρπό καί θά γίνεις Θεός». Γνώριζε πολύ καλά ὁδιάβολος, ὅτι ἄν ὁ ἄνθρωπος παρέμενε στήν ὑπακοή, θά γινόταν Θεός καί θαπετύχαινε αὐτό πού δέν πέτυχε ὁ ἴδιος. Γνώριζε ὅτι, ἄν ὁ ἄνθρωπος παρέμενε στήνὑπακοή, θά κέρδιζε τή θεία δόξα καί τή θέωση. Γι’ αὐτό ἔκανε τό πᾶν ὥστε νάἐμποδίσει τόν ἄνθρωπο νά κάνει ὑπακοή καί γενικά νά ξέρουμε -πρέπει νά τόξέρουμε- ὅτι ὅλη ἡ προσπάθεια τοῦ διαβόλου εἶναι νά μᾶς ὁδηγήσει στήν παρακοήτῶν θείων ἐντολῶν.Ἔτσι πετυχαίνει τό θάψιμο τῆς Θείας Χάρης πού λάβαμε ὅλοι μας κατά τό ἍγιοΒάπτισμα. Ὡς ἐκ τούτου, πετυχαίνει τήν ἀκύρωση τοῦ σκοποῦ τῆς ὕπαρξής μας πούεἶναι ἡ θέωση. Πόσοι ἄνθρωποι εἶναι βαφτισμένοι γύρω μας; Τό 96% τῶν Ἑλλήνωνεἶναι βαφτισμένοι. Πόσοι ὅμως τηροῦν τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ; Ἐλαχιστότατοι. Οἱ πιόπολλοί εἶναι «προτεστάντες» στό φρόνημα. Ὁ καθένας ἔχει κι ἕνα δικό του Θεό, μιάδική του ἀντίληψη γιά τό Θεό. Καί σοῦ λέει ‘ Ἐγώ νομίζω ὅτι.. ἔτσι εἶναι ὁ Θεός,ἔτσι πρέπει νά ’ναι ἡ ἐκκλησία, ἔτσι πρέπει νά ’ναι οἱ παπάδες, οἱ δεσποτάδες καίἔτσι πρέπει νά ’μαι καί ’γω καί γι’ αὐτό εἶμαι ἔτσι ὅπως εἶμαι’. Μέ τόν τρόπο αὐτό,πετυχαίνει ὁ διάβολος μιά χαρά τό σκοπό του. Μᾶς ὁδηγεῖ στήν παρακοή καίἀκυρώνει τό σκοπό μας πού εἶναι ἡ θέωση.Τό δρόμο τῆς ὑπακοῆς πού, ὅπως εἴπαμε, ἀκολουθοῦν οἱ μοναχοί, θά πρέπει νά τόνἀκολουθήσουν ὅλοι. Ὅσοι θέλουν νά σωθοῦν. Οἱ λαϊκοί νά κάνουν ὑπακοή στόνπνευματικό τους πατέρα καί στό σύζυγο/στή σύζυγο -ἄν ὑπάρχει- ἀλλά καί σ’ ὅλουςτούς ἀνθρώπους ἐκτός βεβαίως ἁμαρτίας καί πάντα μέ διάκριση.Ὁ διάβολος ἐξαπάτησε τόν ἄνθρωπο μέ δόλο, τόν χώρισε ἀπό τόν Θεό, τόν χώρισεἀπό τή Θεία Δόξα. Πῶς τόν ἐξαπάτησε; Τόν ἐξαπάτησε μέ τή χρηστολογία, δηλαδήμέ καλά λόγια. Ὁ διάβολος ἔκανε τό φίλο στόν ἄνθρωπο καί τοῦ εἶπε «ξέρεις ὁ Θεόςσᾶς ἐξαπάτησε, δέν σᾶς εἶπε τήν ἀλήθεια. Ἐγώ εἶμαι πού σᾶς λέω τήν ἀλήθεια.13

Ξέρεις γιατί σᾶς εἶπε νά μή φᾶτε ἀπ’ αὐτό τό δέντρο; Διότι..διότι..διότι..θά γίνετεΘεοί. Θά γίνετε σάν κι αὐτόν καί δέ θέλει νά χάσει τήν ἐξουσία Του». Πανουργία!Καί ’μεῖς τόν πιστέψαμε!Δέν πρέπει νά πιστεύουμε τή χρηστολογία τοῦ διαβόλου. Καί σήμερα ὑπάρχειχρηστολογία ἀπό τό διάβολο, ἔτσι; Σήμερα ὁ διάβολος φαίνεται – φανερώνεται σάνκάποιος καλός, ὁ ὁποῖος τάχατες μᾶς ὁδηγεῖ στό συμφέρον μας. Καί σοῦ λέει τώρα τίν’ ἀκοῦς τί λένε οἱ παπάδες κι ὁ παπα-Σάββας καί ὅλοι αὐτοί οἱ αὐστηροί καί ὅλααὐτά, θά γίνεις μίζερος, θά γίνεις καταθλιπτικός, θά γίνεις ἀπόκοσμος.. Ἄκου ἐμένανά σοῦ πῶ ἐγώ τά δικά μου τά «καλά», τά «σωστά».. Aὐτή εἶναι ἡ χρηστολογία τοῦδιαβόλου σήμερα καί δυστυχῶς πολλοί τήν ἀκοῦνε. Ἀφήνουν τόν Χριστό καί τίςἐντολές του καί ἀκοῦνε αὐτόν. Τή χρηστολογία τοῦ διαβόλου, δηλαδή τά λεγόμενα«καλά» λόγια. Ὁ διάβολος δέ λέει ποτέ καλά λόγια, ἀλλά ἔτσι ἐμφανίζεται ὅτι θέλειτό καλό μας. Ἔτσι ἐμφανίστηκε καί στήν Εὔα. Καί τῆς λέει τί νά ταλαιπωρεῖσαι μέὑπακοές καί τέτοια πράγματα.. Εὔκολα πράγματα. Θά φᾶς τόν καρπό καί θά γίνειςΘεός.Ὁ ἀρχέκακος ὄφις λοιπόν ποτέ δέν παύει νά συκοφαντεῖ στούς ἀνθρώπους τόν Θεόὡς ψεύτη. Σοῦ λέει, ἔλα βρέ παιδί μου σιγά τώρα ὑπάρχει Δευτέρα Παρουσία, πούλένε οἱ παπάδες; Δέν ὑπάρχουν αὐτά τά πράγματα. Ἤ ὑπάρχει ἄλλη ζωή; Ἐδῶ εἶναιἡ ζωή, ἐδῶ τελειώνουν ὅλα. Ἀκριβῶς αὐτή εἶναι ἡ συκοφαντία πού κάνει ὁ διάβολοςκαί σήμερα καί σοῦ προτείνει νά θεωθεῖς μόνος σου. Αὐτοβελτίωση.Αὐτοπραγμάτωση. Ἔ; Πόσες αἰρέσεις δέν τό λένε; Μ’ αὐτή τή λέξη. Μόνος σουμπορεῖς νά τά κάνεις, δέ χρειάζεσαι τόν Θεό. Σωτηρία-αὐτοσωτηρία. Μόνος σου.Δέν ὑπάρχει Σωτήρας. Δέ χρειαζόμαστε Σωτῆρες. Πόσοι ἄνθρωποι σήμερα δέν τόλένε αὐτό; Δέν χρειάζεσαι σωτῆρες; Ὅταν θά ’ρθεῖ ἡ Δευτέρα Παρουσία νά δοῦμε τίθά κάνεις τότε..Τελικά ὁ διάβολος ἐξευτελίζεται μέ τή δύναμη τοῦ Χριστοῦ ἀπό τούς ἀγωνιστές.Χαίρεται βέβαια μ’ αὐτούς πού ὑποκύπτουν στή χρηστολογία του. Οἱ μοναχοί, ὅπωςκαί οἱ ἐν τῷ κόσμῳ ἀγωνιζόμενοι νομίμως λαϊκοί χριστιανοί μέ τή ζωή τουςἀποτελοῦν μιά κραυγαλέα, ἐξουδενωτική ἀπάντηση στή διαβολική χρηστολογία καίψεύτικη καλοσύνη. Οἱ ἅγιοι, πού ὑπάρχουν καί σήμερα, διαψεύδουνε αὐτά ὅλα, τάτοῦ διαβόλου. Γιά τό λόγο αὐτό, ὁ κόσμος δέν τούς θέλει τούς ἁγίους. Δέ θέλει νάτούς βλέπει. Ἐπιπλέον καί τούς ἀνθρώπους τοῦ Θεοῦ δέ θέλει νά βλέπει διότιἀκριβῶς μέ τό πού τούς βλέπουνε διαψεύδονται οἱ ἴδιοι ὡς πρός τή ζωή τους καί ὡςπρός τά πιστεύω τους. Διαψεύδεται κι ὁ διάβολος. Ὅσοι λοιπόν πιστεύουνε καίὑπακοῦν ἐντάσσονται σ’ αὐτό τό σωτήριο σχέδιο τοῦ Θεοῦ, τό ὁποῖο εἶναι ἡ θέωσητοῦ ἀνθρώπου καί τό ὁποῖο γίνεται μόνο μέσα στήν ἐκκλησία.Πρέπει νά ξεκαθαρίσουμε καί αὐτό τό θέμα ὅτι ἐκτός τῆς ἐκκλησίας δέν ὑπάρχεισωτηρία. Οἱ μοναχοί πού ζοῦνε κάπως μακριά συνήθως ἀπό τόν κόσμο εἶναι κι αὐτοίμέσα στήν ἐκκλησία. Μπορεῖ νά μήν ἐκκλησιάζονται μαζί μας, ἐδῶ στούς ναούς τῆςπόλης, ἀλλά ἔχουνε κι αὐτοί τίς δικές τους μοναστικές ἐνορίες ὅπου ἐκκλησιάζονταικαί εἶναι κι αὐτοί κύτταρα τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ. Ὅσοι ζοῦνε σύμφωνα μ’ αὐτάτά θέσμια τά μοναχικά, τά ὁποῖα οὐσιαστικά εἴπαμε εἶναι ἡ συνέχεια τῶν θεσμίων –14

ἡ τήρηση τῶν θεσμίων τοῦ Χριστοῦ καί τῶν Ἀποστόλων, εἶναι οὐσιαστικά τάπρότυπα τά εὐαγγελικά, αὐτοί καί σώζονται. Προκύπτει δηλαδή ὅτι ἡ ζωή τῶνλαϊκῶν θά πρέπει νά εἶναι μιά μίμηση τῆς ζωῆς τῶν μοναχῶν.Γι’ αὐτό λέει κι ὁ Ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος ὅτι οἱ μοναχοί θά πρέπει νά εἶναιφῶς καί εἶναι φῶς γιά τούς λαϊκούς. Ὅτι σωτηρία δέν ὑπάρχει παρά μόνο μέσα στήνἐκκλησία, αὐτό ἰσχύει καί γιά τούς λαϊκούς καί γιά τούς μοναχούς. Λέει ὁ π.Γεώργιος Φλωρόφσκυ ὅτι ἐκτός ἐκκλησίας δέν ὑπάρχει σωτηρία διότι σωτηρία εἶναιἡ ἴδια ἡ ἐκκλησία. Δέν μπορεῖ κανείς νά ἔχει πατέρα τόν Θεό, ἄν δέν ἔχει μητέρα τήνἐκκλησία. Εἶναι πολύ γνωστή ἡ ρήση τοῦ Ἁγίου Κυπριανοῦ ἐκτός ἐκκλησίας δένὑπάρχει σωτηρία. Εἶναι ξεκάθαρα πράγματα.Καί ποιός εἶναι ἀληθινά μέλος τῆς ἐκκλησίας; Αὐτός ὁ ὁποῖος κάνει ὑπακοή. Αὐτός ὁὁποῖος τηρεῖ τίς ἐντολές. Μπορεῖ νά εἶσαι βαφτισμένος καί τυπικά νά εἶσαι μέλος,ἀλλά οὐσιαστικά εἶσαι μέλος; Ἤ εἶσαι σέ μιά προβληματική σχέση; Ἤ εἶσαιἀποκομμένος; Γιατί ὁ Χριστός μᾶς εἶπε ὅτι «Ἐγώ εἶμαι ἡ ἄμπελος καί ’σεις εἶστε τάκλήματα»(Ιω. 15,5). Ἀλλά τό κλῆμα μπορεῖ νά εἶναι καί ζωντανό, μπορεῖ νά εἶναι καίνεκρό. Ἄν δέν εἶναι ἐνωμένο μέ τήν ἄμπελο, μέ τόν κεντρικό κορμό εἶναι νεκρό. Δένπαίρνει τούς ζωτικούς χυμούς. Πότε εἶσαι ἐνωμένος; Ὅταν εἶσαι τηρητής τῶνἐντολῶν. Εἴπαμε κατ’ ἐξοχήν τηρητής τῆς πρώτης ἐντολῆς τῆς ἀγάπης πρός τόν Θεόμέ ὅλη σου τή διάνοια, μέ ὅλη σου τή σκέψη, μέ ὅλη σου τήν καρδιά.Αὐτό λοιπόν εἶναι τό ἀντικείμενο τῆς Φιλοκαλίας, το πῶς ὁ ἄνθρωπος θά τηρήσει τίςἐντολές καί κατ’ ἐξοχήν τήν πρώτη ἐντολή, ἔτσι ὥστε νά καθαρισθεῖ ἡ καρδιά καί νάγίνει πραγματικά μέτοχος τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ καί ἀληθινά θεωμένος ἄνθρωπος.«Μή νομίζετε ὅτι ἡ θέωση εἶναι κάτι», λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος, «τό ὁποῖο δέν εἶναιγια ὅλους. Ἀλλά» λέει -καί εἶναι συγκλονιστικό αὐτό- ὅτι ἡ θέωση ταυτίζεται μέ τήσωτηρία». Πολλοί ἀκόμη Ἅγιοι Πατέρες λένε τό ἴδιο ὅτι, γιά νά φτάσουμε στήσωτηρία, πρέπει νά φτάσουμε στή θέωση. Ἑπομένως εἶναι ἕνας σκοπός γιά ὅλους.Θά πρέπει ὅλοι νά προσπαθοῦμε νά ἔχουμε καθαρή τήν καρδιά, ἔτσι ὥστε νάπετύχουμε αὐτό τό σκοπό. Αὐτή τή θέωση.Μιλήσαμε γιά τήν ἐπανενεργοποίηση τῆς Θείας Χάρης καί πρέπει λίγο νά τόἐξηγήσουμε αὐτό. Οἱ Ἅγιοι Πατέρες μᾶς λένε ὅτι ἀπό τή στιγμή πού βαπτιζόμαστεπαίρνουμε μέσα μας τή Θεία Χάρη. Παίρνουμε μέσα μας τό Ἅγιο Πνεῦμα. Ὄχι τόἍγιο Πνεῦμα ὡς πρόσωπο ἤ ὡς οὐσία, ἀλλά ὡς ἐνέργεια. Αὐτή ἡ ἐνέργεια τοῦ ἉγίουΠνεύματος, ἡ Θεία Χάρις ὑπάρχει μέσα στήν καρδία τοῦ ἀνθρώπου καί ὅσο ὁἄνθρωπος προσέχει καί τηρεῖ τίς ἐντολές, αὐτή ἡ ἐνέργεια εἶναι σάν μιά δυνατήφωτιά, ἡ ὁποία θερμαίνει, ζεσταίνει, εὐφραίνει τόν ἄνθρωπο καί τόν τελειοποιεῖ. Τόνὀδηγεῖ στή θέωση. Ἀλλά δυστυχῶς αὐτή τή φωτιά δέν τήν ἔχουμε κρατήσειἀναμμένη. Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι. Ἤ σχεδόν ὅλοι, θά λέγαμε. Ἀπό τή στιγμή πούβαφτιζόμαστε καί μετά ἀπενεργοποιοῦμε αὐτή τή Χάρη. Πῶς τήν ἀπενεργοποιοῦμε;Μέ τίς ἁμαρτίες, οἱ ὁποῖες συσσωρεύονται ὅσο περνάει ὁ χρόνος ἐπάνω στή Χάρηκαί καταντάει ἡ Χάρις νά εἶναι σάν μιά σπίθα θαμμένη κάτω ἀπό πάρα πολλούςτόνους στάχτης – τόνους παθῶν καί ἁμαρτιῶν.15

Ὅλη ἡ προσπάθεια τώρα τοῦ χριστιανοῦ, εἴτε εἶναι μοναχός εἴτε εἶναι λαϊκός, εἶναιν’ ἀποτινάξει αὐτή τή στάχτη, νά ξαναβρεῖ αὐτή τή βαπτισματική Θεία Χάρη, πούεἶναι σά σπίθα τώρα καί τρεμοσβήνει μέσα στήν καρδιά του, νά Τήνἐπανενεργοποιήσει, ἔτσι ὥστε νά γίνει αὐτή ἡ κάθαρση, ὁ φωτισμός καί ἡ θέωσημέσα στήν καρδιά του. Αὐτή τήν ἐπανενεργοποίηση τῆς Χάρης τήν κάνει ὁχριστιανός μέ αὐτή τήν ἀδιάλειπτη προσευχή. Τήν ἀδιάλειπτη ἐπίκληση τοῦὀνόματος τοῦ Χριστοῦ. Ὅσο κανείς ἐπικαλεῖται τ’ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ τόσο βαθαίνειμέσα στήν καρδιά του, εἰσχωρεῖ μέσα στήν καρδιά του καί τινάζει ὅλα αὐτά τά«μπάζα», ὅπως ἔλεγε ὁ μακαριστός ὁ π. Παΐσιος, τά ὁποῖα καλύπτουν τή Θεία Χάρη.(Και) γίνονται κάποιες εὐλογημένες ἀνατινάξεις, μέχρις ὅτου νά φανερωθεῖ αὐτή ἡσπίθα καί νά γίνει μιά λαμπρή φωτιά μέσα στόν ἄνθρωπο. Αὐτή ἡ διαρκής ἐπίκλησητοῦ ὀνόματος τοῦ Χριστοῦ λοιπόν εἶναι ἕνα ἀπαραίτητο ἔργο γιά ὅλους τούςχριστιανούς. (Και) Μέσα ἀπ’ αὐτή τήν ἐπίκληση ὁ ἄνθρωπος ξαναβρίσκει τή ΘείαΧάρη, γιά τήν ὁποία μᾶς μίλησε ὁ Κύριος μέ παραβολές. Θυμᾶστε μιά παραβολή τοῦπολύτιμου μαργαρίτη, ὅπου ἀναφέρει ἕναν ἔμπορο πού βρήκε ἕναν πολύτιμομαργαρίτη καί ἐξαιτίας αὐτοῦ, πούλησε ὅλα ὅσα εἶχε καί ἀγόρασε αὐτό τόμαργαρίτη. Αὐτός ὁ πολύτιμος μαργαρίτης εἶναι ἡ Θεία Χάρις πού ὑπάρχει μέσα μας.Ἀξίζει κανείς νά πουλήσει τά πάντα γιά ν’ ἀσχοληθεῖ μ’αὐτό τό πολύτιμο μαργαρίτηπού ἔχει μέσα του.Αὐτό τό βιβλίο λοιπόν, πού λέγεται ‘Φιλοκαλία’, μᾶς μιλάει γι’ αὐτή τήν ἐπανεύρεσητῆς Χάρης καί τήν ἐπανενεργοποίηση. Ὑπάρχει βέβαια καί ἕνα μεγάλο ἐμπόδιο σ’αὐτή τήν προσπάθεια. Σήμερα πολλοί ἄνθρωποι κάνουν αὐτή τήν ἐργασία. Τόἐμπόδιο αὐτό εἶναι οἱ μέριμνες. Οἱ βιοτικές μέριμνες. Ἀλλά γι’ αὐτό τό θέμα θάμιλήσουμε τήν ἄλλη φορά ἐπειδή πέρασε ὁ χρόνος μας. Τώρα ἕνα ἄς κρατήσουμε.Ἄς μποῦμε σ’αὐτή τήν προσπάθεια νά προσευχόμαστε, εἰ δυνατόν ἀδιάλειπτα, ἔτσιὥστε νά γευτοῦμε λίγο τή Θεία Χάρη καί ἀπό ’κει καί μετά θά δεῖτε πόσο πιο εὔκολαεἶναι τά πράγματα. Πόσο πιό εὔκολα τηροῦνται καί οἱ ἐντολές. Γιατί χωρίς αὐτή τήΘεία Χάρη δέν μποροῦμε νά τηρήσουμε τίς ἐντολές. Καμία ἐντολή δέν μποροῦμε νάτηρήσουμε. Ὁ Χριστός μᾶς τό εἶπε «χωρίς Ἐμένα δέν μπορεῖτε νά κάνετε τίποτε»(Ιω. 15,5). Ἔτσι; Ὁ Χριστός εἶναι μέσα μας, ἀλλά πρέπει νά Τόν βροῦμε καί νά Τοῦζητήσουμε τή βοήθεια καί τή συνδρομή Του. Ὁ Θεός νά τό δώσει γιά ὅλους μας.Λοιπόν αὐτά ἤθελα νά σᾶς πῶ. Ἔχετε κάτι νά ρωτήσετε πάνω σ’ αὐτά; Ἴσως θά’χετε πολλές ἀπορίες. Πιστεύω σιγά σιγά νά ξεδιαλυθοῦν μέ τά ἐπόμενα μαθήματα.– Ναί. Ὁρίστε.– Ἤθελα νά ρωτήσω δύο πράγματα. Γιατί ὅταν ὁ Ὄθωνας, ὅπως εἴπατε, ὅταν ἦρθανοἱ Δυτικοί ἀσχολήθηκε μέ τό νά κλείσει τά μοναστήρια τή στιγμή πού οἱ χριστιανοίεἶναι ὄφελος γιά τό κράτος, γιατί εἶναι μαθημένοι στήν ὑπακοή, εἶναι ἐργατικοί,γενικά εἶναι πρόθυμος, συνεργάσιμος κόσμος καί τό δεύτερο πού θά ἤθελα, ἄνμπορεῖτε, ν’ ἀναλύσετε αὐτό πού εἴπατε κάποια στιγμή βιαστικά «νομίμωςἀθλήσαντες». Τό νά ἀθλοῦμαι νομίμως τί ἀκριβῶς ἐννοοῦμε;– Νά ἀρχίσουμε ἀπό τό δεύτερο. Ἡ νόμιμη ἄθληση εἶναι ἡ ἐν ὑπακοή ἄθληση. Ὅταν16

εἴμαστε στήν ὑπακοή ἀσκούμαστε καί ἀθλούμαστε νομίμως. Ἔτσι; Ὅλα τ’ ἄλλα πούκάνουμε μόνοι μας εἶναι ἄνομα. Δηλαδή δέν ἔχουν εὐλογία, ὅπως λέμε. Ἄν κανείςἔχει εὐλογία γιά αὐτό πού κάνει, τότε νομίμως ἀθλεῖται. Αὐτό εἶναι ἡ νόμιμηἄθληση. Δηλαδή ἡ ἄθληση πού εἶναι σύμφωνη μέ τό νόμο τοῦ Θεοῦ. Ἀλλά ποιός θάμᾶς τόν πεῖ τό νόμο τοῦ Θεοῦ; Ὁ πνευματικός μας. Θά πάρουμε εὐλογία καί θάπροχωρήσουμε.Τώρα… γιατί ὁ Ὄθωνας καί ὅλοι αὐτοί οἱ Βαυαροί -καί ὄχι μόνο- καί οἱ δικοί μας, οἱὁποῖοι συμπράξανε μ’ αὐτούς, οἱ λεγόμενοι ‘διαφωτιστές’, νεοέλληνες διαφωτιστές,μέ ἐπικεφαλής τόν Κοραή κάνανε ὅλα αὐτά ἐναντίον τῶν μοναστηριῶν, πολύ ἁπλάδιότι κινοῦνταν ἀπό τό πνεῦμα τοῦ πονηροῦ. Τό πνεῦμα τοῦ πονηροῦ δέ θέλει νάπροοδεύει ὁ ἄνθρωπος. Οὔτε τά κράτη καί τά ἔθνη θέλει νά προοδεύουνε. Οὔτεὑλικά ἀκόμα, πολύ περισσότερο πνευματικά. Δέ θέλει. Ὄντως εἶναι ἀλήθεια αὐτόπού εἴπατε καί τό κατάλαβε πολύ καλά ὁ Ἅγιος Κωνσταντῖνος. Ὅτι οἱ χριστιανοί καίἡ Ὀρθοδοξία φτιάχνει σωστούς πολίτες. Σήμερα ἀκοῦμε πολίτες.. πολίτες.. καίθέλουμε καλούς πολίτες.. Ἔ ἅμα θέλετε καλούς πολίτες, θά πρέπει νά βοηθήσετε τήνἘκκλησία. Ἡ Ἐκκλησία βγάζει καλούς πολίτες κανένας ἄλλος. Ὅλα τ’ ἄλλα τάσυστήματα κακούς πολίτες θά βγάλουνε. Μέ τόν τρόπο αὐτό πού εἶναι σήμεραδομημένα καί λειτουργοῦν. Διότι χωρίς τόν Χριστό δέ μπορεῖ νά γίνει τίποτα καλό.Ξεκάθαρα πράγματα. Ὅλα τ’ ἄλλα εἶναι κοσμικά -ἄς ποῦμε- κατασκευάσματα καίποτέ δέ μποροῦν νά βγάλουν κάτι καλό, ἐφόσον θέλουν νά μένουν μακριά ἀπ’ τόνΧριστό.Ποιός σήμερα ἀπ’ τούς πολιτικούς μας μιλάει γιά τόν Χριστό; Πέστε μου. Ἀληθινάδηλαδή καί γνήσια καί σωστά. Δέν τολμοῦν νά ποῦνε γιά τόν Χριστό. Ἴσως μερικοίλένε νεφελωδῶς γιά τό Θεό. Ἑπομένως ἡ αἰτία εἶναι αὐτή, πίσω κρύβεται ὁδαίμονας. Οἱ Βαυαροί εἶναι προτεστάντες, αἰρετικοί δηλαδή, οὐσιαστικά κι αὐτοίαὐτό ὑπηρετοῦσαν καί ὑπηρετοῦν. Ἔτσι ὅλα τ’ ἄλλα πού λέμε ὅτι θεωροῦν πώς τάμοναστήρια δέν προσέφεραν τίποτε.. αὐτά ἦταν προφάσεις.Ἄν κάτι χρειάζεται ὁ κόσμος σήμερα, χρειάζεται προσευχή πάνω ἀπ’ ὅλα. Πάντα τήχρειαζόταν. Ἡ προσευχή εἶναι αὐτή ἡ ὁποία στηρίζει ὅλο τόν κόσμο. Ἀλλά γιά τούςἀνθρώπους πού εἶναι μακριά ἀπό τόν Θεό αὐτό εἶναι ἀκατανόητο. Σοῦ λέει «Τί κάνειαὐτός πού προσεύχεται; Δέν κάνει τίποτα. Δέν προσφέρει τίποτα». Μά, τά σχέδιασήμερα τῶν παγκοσμιοποιητῶν ὡς μόνο ἐμπόδιο αὐτό ἔχουνε, τήν ὀρθοδοξία. Οἱμόνοι πού ἀντιστέκονται. Ὅλοι οἱ ἄλλοι ἔχουνε ὑποκύψει. Βλέπετε, συζητᾶμε γιάτήν Κάρτα τοῦ πολίτη καί ὅλα αὐτά.. Λοιπόν, ὅλοι ὑποκύπτουν. Οἱ ὀρθόδοξοι μόνοἀντιστέκονται, διότι ὁ χριστιανός, ὁ ὀρθόδοξος εἶναι ἐλεύθερος καί θέλει νάπαραμείνει ἐλεύθερος. Δέν πουλάει τήν ἐλευθερία του. Δέ γίνεται δοῦλος καθενός.Γιατί μᾶς τό λέει ὁ ἴδιος ὁ Χριστός «μὴ γίνεσθε δοῦλοι ἀνθρώπων» (Α΄Κορ.7,23).Αὐτοί μᾶς θέλουνε νά γίνουμε δοῦλοι σάν τά τσιπαρισμένα ζώα στό παγκόσμιοστάβλο. Μᾶς θέλουνε ἔτσι. Ὄχι δέν θά γίνουμε. Γι’ αὐτό προσπαθοῦνε νά μᾶςγονατίσουνε μέ δυσβάσταχτα φορτία.– Πάτερ, ἔχω δύο ἀπορίες. Ἡ μία εἶναι:17

– Πῶς μποροῦμε νά φτάσουμε στή θέωση ἀφοῦ μέχρι νά πεθάνουμε εἴμαστε στήνκάθαρση; Καί δεύτερον :– Ὅλοι οἱ πνευματικοί – ἐξομολόγοι εἶναι Γέροντες πού λένε τήν ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ;Αὐτά. Εὐχαριστῶ.– Ἡ κάθαρση, ὁ φωτισμός, ἡ θέωση δέν εἶναι κουτάκια κλειστά καί στεγανά.Βλέπετε, ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου πόσο εὔκολα πηγαίνει ἀπό τό ναδίρ στό ζενίθ.Μπορεῖ νά εἶσαι στή θέωση καί μετά νά πᾶς στόν πάτο. Βλέπετε, ὁ ἈπόστολοςΠέτρος στό ὄρος Θαβώρ, εἶχε ἐμπειρία θεώσεως. Μετά…ἀρνήθηκε τόν Χριστό.Βέβαια ἦταν δικαιολογημένος γιατί ἦταν πρίν τή Βάφτισή του. Πρίν πάρει τό ἍγιοΠνεῦμα στή Πεντηκοστή. Ἐμεῖς εἴμαστε ἀδικαιολόγητοι γιατί τό παθαίνουμε μετά τήΒάφτισή μας.Θέλω νά πῶ ὅτι μποροῦμε νά προχωρήσουμε μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ -πάντοτε- (καί νάφτάσουμε;;). Ἐφόσον μᾶς τά δίδαξαν οἱ Ἅγιοι Πατέρες. Αὐτός εἶναι ὁ σκοπός τοῦἀνθρώπου. Οὐσιαστικά ἡ κάθαρση, πού προηγεῖται βέβαια τῆς θέωσης, εἶναι ἡμετάνοια. Ξεκινᾶ κανείς ἀπ’ τή μετάνοια καί ὅσο καθαρίζεται, τόσο φωτίζεται. Κιὅσο φωτίζεται, τόσο ἐλλάμπεται καί θεώνεται ὁ ἄνθρωπος. Ἔτσι; Ἐπομένως δένεἴμαστε συνεχῶς στήν κάθαρση. Ἡ κάθαρση ἀμέσως σέ πάει στό φωτισμό καί ὁφωτισμός καί στή θέωση. Ἐκεῖνο πού πρέπει νά προσέχει κανείς εἶναι νά ἔχει μιάσταθερότητα. Γιατί μπορεῖ νά φτάσεις στή θέωση καί νά τή χάσεις πολύ εὔκολα καίνά ’χεις ἐμπειρίες θέωσης καί πάλι νά χαθεῖς, νά μή σωθεῖς. Γιατί ἀκριβῶς δένπρόσεξες. Ποιό εἶναι ὅμως τό στοιχεῖο αὐτό πού θά σοῦ δώσει τή σταθερότητα; Εἶναιἡ ταπεινοφροσύνη. Πρέπει κανείς νά ἔχει βαθιά ταπεινοφροσύνη, ὥστε νά ἔχεισυνεχῶς αὐτή τήν κατάσταση τῆς θέωσης, ὅσο εἶναι δυνατό βέβαια στόν ἄνθρωπο.Και γιά τό ἄλλο, πού εἴπατε ἄν οἱ πνευματικοί εἶναι καί Γέροντες…φυσικά ὄχι!Ὑπάρχουν καί πνευματικοί πού δέν εἶναι πνευματικοί, δηλαδή δέν ἔχουν ἍγιοΠνεῦμα. Δέν τό λέω ἐγώ, τό λέει ὁ Ἅγιος Συμεὼν ὁ Νέος Θεολόγος ἀπό τό 1000 μ.Χ.ἀκόμα. Πρίν χίλια χρόνια. (καί στήν ἐποχή του;). Ὄχι μόνο δέν ἔχουνε Ἅγιο Πνεῦμα,ἀλλά καί συκοφαντοῦν ἀκόμα αὐτούς πού ἔχουν Ἅγιο Πνεῦμα. Καί σήμερα γίνεταιαὐτό. Οἱ πραγματικοί Ἅγιοι συκοφαντοῦνται ἀπό τούς «ἀνθρώπους τῆς ἐκκλησίας»,πού μπορεῖ νά τό παίζουν καί πνευματικοί. Ἀλλά εἶναι χωρίς Ἅγιο Πνεῦμα. Καί ν’ἀποκαλοῦνε τούς ἄλλους φανατικούς -ξέρω ’γω- ὅπως ἀποκαλοῦσαν καί τόν ἍγιοΣυμεὼν τό Νέο Θεολόγο. Ἤ πλανεμένους κλπ κλπ. Γι’ αὐτό θά πρέπει νά ’χουμεδιάκριση σέ ποιούς πηγαίνουμε καί σέ ποιούς ἐμπιστευόμαστε τήν ψυχή μας.– Εἴπατε πρίν ὅτι γιά κάποιον πού δέν εἶναι καθαρός -νά τό πῶ ἔτσι- μπορεῖ νά εἶναικατάκριμα ἡ προσευχή. Ὅμως πῶς θά καθαρισθοῦμε χωρίς προσευχή; Δηλαδή ἀπότή στιγμή πού ὁ Χριστός εἶπε «Ἄνευ ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν» (Ιωάν. 15,4).Ὅλα τά καλά πού γίνονται μέσω ἡμῶν, γίνονται ἀπό τή Χάρη τοῦ Θεοῦ. Ἑπομένως,ἄς μιλήσω προσωπικά, περιμένω νά καθαρισθῶ πρῶτα γιά νά ἐπικαλοῦμαι τόν Κύριο-φοβᾶμαι ὅτι ποτέ δέ θά γίνει αὐτό. Ἑπομένως εἶναι λάθος ἐμεῖς ἤ κάποιοι ἀπό ’μας,πού εἴμαστε ἀκόμα βρώμικοι, εἴμαστε πολύ ἁμαρτωλοί, ἀκόμη παλεύουμε μέ πάθη,ἀγωνιζόμαστε νά τηρήσουμε τίς ἐντολές ἀλλά κάποιες φορές ἔχουμε πτώσεις.. δέν θα18

προσευχόμαστε στόν Χριστό; Δέν θά ἐλπίζουμε σ’ Αὐτόν ὅτι μέ τ’ ὄνομά Του, μέ τήσυνεχή μνήμη Του, μέ τήν ἐπίκλησή Του να μᾶς βοηθήσει σάν ὅπλο νάκαταφέρουμε, μέ τή βοήθειά Του νά καθαρισθοῦμε γιατί δέν μποροῦμε νά τόκάνουμε χωρίς Αὐτόν. Αὐτό εἶναι κατάκριμα;– «Καὶ ἡ προσευχὴ αὐτοῦ γενέσθω εἰς ἁμαρτίαν» (ψαλμ.108), τό ἔχετε ἀκούσει; Νάγίνεται ἡ προσευχή ἁμαρτία; Γίνεται. Οἱ Φαρισαῖοι ὅταν προσευχόντουσαν ἦταν εἰςκατάκριμα ἤ δέν ἦταν; Εἰς κατάκριμα ἦταν ἡ προσευχή τῶν Φαρισαίων. Γιατί; Γιατίδέν εἶχαν ὑπακοή στίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ. Τί νά λέω στό Θεό ἀπό τό πρωί ὡς τόβράδυ ‘Κύριε, Κύριε ἐλέησέ με’ καί νά μήν τηρῶ τίς ἐντολές Του. Νά μήν τίς τηρῶ.Ἔ, τότε γίνεται κατάκριμα. Ἔτσι; Νά τό κάνω «πρὸς τὸ θεαθῆναι τοῖς ἀνθρώποις»(Ματθ.23,5), ὅπως τό ἔκαναν οἱ Φαρισαῖοι. Ἤ νά τό κάνω γιά νά νιώσω ἐγώ καλά,ὅτι τό ’κανα κι αὐτό. Ἔκανα τίς προσευχές μου. Ἔκανα τόσες προσευχές, θά τό πῶκαί στίς φίλες μου ἐνδεχομένως. Ἔτσι; Δέν ἔχω κάποιον ὑπόψη μου, μή πάει τόμυαλό σας σέ κάποιον ἤ σέ κάποια. Ἀλλά θέλω νά πῶ ὅτι μπορεῖ νά γίνει καί ἡπροσευχή – κατάκριμα, ὅπως καί ἡ Θεία Κοινωνία γίνεται κατάκριμα. Ἔτσι;Ἐκεῖνο πού εἶναι ἀναγκαίο καί ἀπαραίτητο εἶναι ἡ στοιχειώδης ταπεινοφροσύνη πούμεταφράζεται σέ στοιχειώδη ὑπακοή. Πολλές φορές -πῶς νά τό πῶ- στενοχωριέμαιστήν ἐξομολόγηση. Ὄχι γιά ἄλλο λόγο, γιατί βλέπω δέν ὑπάρχει ὑπακοή, διάθεσηὑπακοῆς. Πάλι σᾶς λέω δέν ἔχω κάποιον ὑπόψη μου. Ἔτσι; Ἀλλά τό λέω γενικῶς, ὡςκραυγή -ἄν θέλετε- ἑνός πνευματικοῦ. Νά λές στόν ἄλλον καί νά μήν πείθεται καί νάπαλεύεις οὐσιαστικά. Νά γίνεται μιά πάλη ἡ ἐξομολόγηση. Γιατί δέ θέλει νά κάνειὑπακοή. Κατά τά ἄλλα μπορεῖ νά κάνει πολλές προσευχές, νά θέλει νά κοινωνάει καίκάθε μέρα κλπ, κλπ. Ἔ, δέν ὠφελεῖται… μάλλον βλάπτεται ἀπ’ ὅλα τ’ ἄλλα. Γιατίἔχει πολλά ἐργαλεῖα, ἀλλά δέν τά χρησιμοποιεῖ σωστά. Τά χρησιμοποιεῖ γιά νάκαταστραφεῖ.Ἐκεῖνο πού θέλει ὁ Θεός, τό ἔχει πεῖ ξεκάθαρα, ‘θέλω τήν καρδιά σου’ (Παρ. 23,26).Δέ μᾶς εἶπε θέλω νηστεῖες, θέλω προσευχές, θέλω γονυκλισίες, θέλω ν’ ἀνάβεις τάκαντήλια σου κάθε μέρα, τίς μεγάλες λαμπάδες σου, τά τάματα…Ὄχι. Τήν καρδιάσου θέλω. Μπορεῖς νά μοῦ δώσεις τήν καρδιά σου; Δηλαδή τό θέλημά σου. Αὐτόθέλω. Θέλω νά Μέ θέλεις. Θέλω νά θέλεις ὅ,τι θέλω. Αὐτό θέλει ὁ Θεός. Μπορεῖς νάτό κάνεις αὐτό; Κάνε αὐτό καί μετά ὅλα τ’ ἄλλα θά ’ρθουν ἀπό μόνα τους. Καί οἱπολλές προσευχές καί ὅλα αὐτά θά ’ρθουνε. Γιατί μετά θ’ ἀγαπήσεις κι ὅταν ἀγαπᾶςθά σοῦ βγαίνει πολύ φυσικό νά μιλᾶς σ’ αὐτόν πού ἀγαπᾶς. Ἐμεῖς πᾶμε λίγοἀνάποδα..Δέν λέω, ἄς ποῦμε, ὅτι εἶναι λάθος νά προσπαθοῦμε καί νά προσευχόμαστε καί νάκάνουμε μετάνοιες καί νά νηστεύουμε.. Δέν εἶναι λάθος. Ἀλλά μή ξεχνᾶμε τοβασικό, πού εἶναι τό δόσιμο τῆς καρδιάς. Αὐτό πού θά μᾶς πεῖ ὁ Κύριος τώρα στόεὐαγγέλιο τοῦ Σταυροῦ, ν’ ἀπαρνηθεῖς τόν ἑαυτό σου. Δηλαδή τό θέλημά σου.Ξέρετε πόσοι ἄνθρωποι ἔρχονται καί μοῦ κάνουν διδασκαλία στήν ἐξομολόγηση;Καί τούς ἀκούω. Τί νά κάνω; Δηλαδή κάνω ὑπακοή.. Ναί! Λοιπόν, ἀντί νά πᾶνε στόνπνευματικό καί νά τοῦ πεῖς «λάλει, Κύριε καί ὁ δοῦλός σου ἀκούει» (Α Βασ. 3,9).19

Αὐτό πρέπει νά πεῖς. Γίνεται τό ἀντίθετο ἔτσι; Λαλεῖ ὁ δοῦλος καί ἀκούει ὁ Κύριος.Τί νά κάνει; Ναί. Κάνουμε τό δάσκαλο καί στό Θεό δηλαδή. Καί λέμε γιατί Θεέ μουἐσύ δέν τό καταλαβαίνεις ἀφοῦ αὐτό εἶναι, αὐτό πρέπει νά κάνεις. Λοιπόν, τά λέμελίγο ἀστεῖα, ἀλλά εἶναι τραγικά. Γι’ αὐτό δέν προχωρᾶμε. Γιατί ὁ καθένας κρατάει τόθέλημά του. Κι ἄς λέει ὁ πνευματικός, ἄς λένε (δεν ακούγεται καθαρά 1:14:51) στάκηρύγματα.. «Ἐγώ θά κάνω αὐτό πού θέλω».Ἀπό αὐτούς πού ἔρχονται ἐδῶ, ὁ καθένας ξέρει γιατί ἔρχεται. Ἔρχεσαι ν’ ἀκούσειςτό λόγο τοῦ Θεοῦ ἤ μήπως ἔρχεσαι γιά ἄλλο λόγο; Μπορεῖ καί νά ἔρχεσαι γιά ἄλλολόγο. Γιά ἄλλους λόγους. Δέν ξέρω. Ὁ καθένας ξέρει. Γιατί πᾶς νά ἐξομολογηθεῖςκαί γιατί πᾶς νά προσευχηθεῖς ἀκόμα. Γιά ποιό λόγο πᾶς; Γιατί πᾶς στήν ἐκκλησία;Μήπως πᾶς ἰδιοτελῶς; Γιά νά ἰκανοποιήσεις κάποια δική σου «ψυχολογική» ἀνάγκη;Ἤ γιά νά βολευτεῖς ἤ γιά νά βολέψεις τό παιδί σου.. χίλια δυό πράγματα. Ἔτσι; Δέντό ἐξετάζουμε τί μπορεῖ νά ’ναι. «Υἱέ, δός μοι σήν καρδίαν» (Παρ.23,26). Ἔδωσεςτήν καρδιά σου στό Χριστό; Αὐτό θέλει ὁ Χριστός. Καί τή θέλει καθαρή. Σ’ αὐτό τόσημεῖο πρέπει νά προσέξεις γιά νά κρατήσεις καθαρή τήν καρδιά. Ἐδῶ βοηθᾶν ὅλατά παραπάνω, ἡ ἀδιάλειπτη προσευχή, ἡ τήρηση τῶν ἐντολῶν καί ὅλες αὐτές οἱἀσκήσεις. Ἀλλα μήν τίς κάνουμε σκοπό. Δέν εἶναι σκοπός τῆς χριστιανικῆς ζωῆςοὔτε οἱ νηστεῖες, οὔτε οἱ πολλές προσευχές, οὔτε οἱ μετάνοιες. Ὁ σκοπός εἶναι ὁΧριστός. Τό δόσιμο τῆς καρδιᾶς καθαρῆς στό Χριστό. Αὐτό.Ἐντάξει. Νά κάνουμε προσευχή.Ἀρχ. Σάββας Ἁγιορείτης20

Ἡ Φιλοκαλία καί ἡ προσευχή μέ τό κομποσχοίνι.Νά συνεχίσουμε σήμερα, μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ καί τήν εὐχή τοῦ Γέροντα, γιά αὐτότό σπουδαῖο θέμα, τῆς εἰσαγωγῆς στή Φιλοκαλία παίρνοντας ἀφορμή ἀπό τήνεἰσαγωγή πού ἔχει ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης στό ὁμώνυμό του ἔργο.– Τί εἶναι Φιλοκαλία;Ὅπως λέει ἡ λέξη εἶναι ἡ φιλία τοῦ καλοῦ. Εἶναι ἕνα βιβλίο, πού ἔχει τήν ὑψηλότατηδιδασκαλία τῶν Πατέρων καί σύμφωνα μέ τόν ἅγιο Νικόδημο εἶναι τό «ταμεῖο τῆςνήψεως». Μιά ἀποθήκη, ἕνα θησαυροφυλάκιο, πού μᾶς διδάσκει γιά τή νήψη. Μᾶςδιδάσκει γιά τήν ἐγρήγορση τήν πνευματική. Εἶναι ἀκόμα λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος«φυλακτήριο τοῦ νοῦ». Εἶναι ἕνα βιβλίο πού μᾶς διδάσκει πῶς κανείς μπορεῖ νάφυλάττει τόν νοῦ του, ὥστε νά μήν ἁμαρτάνει. Γιατί κανείς εὔκολα ἀποφεύγει τήνἁμαρτία μέ τό σῶμα, ἀλλά πολύ δύσκολα τήν ἀποφεύγει μέ τόν νοῦ. Δηλαδή ὁ νοῦςπολύ εὔκολα ἁμαρτάνει. Πολύ εὔκολα ξεφεύγει καί κάνει ἀπρεπεῖς φαντασίες,ἀπρεπεῖς σκέψεις καί συγκαταθέσεις κάνει πολλές φορές ὁ ἄνθρωπος, μέ ἀφορμήαὐτές τίς πλάνες, τίς πλανεμένες, ἄς ποῦμε, κινήσεις τοῦ νοῦ.Μᾶς μαθαίνει ἡΦιλοκαλία ἀκόμα τή νοερά προσευχή. Γι’ αὐτό λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος εἶναι«μυστικό σχολεῖο τῆς νοερᾶς προσευχῆς». Ἡ νοερά προσευχή εἶναι κατεξοχήνἐργασία, ἡ ὁποία περιφρουρεῖ τόν νοῦ. Ὅταν κανείς ἔχει στόν νοῦ του τή μνήμη τοῦΧριστοῦ μ’ αὐτή τή νοερά προσευχή, δέν ἁμαρτάνει. Δέν ἁμαρτάνει οὔτε μέ τόν νοῦ.Μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ δέν ἁμαρτάνουμε. «Οὐ δύναται ἁμαρτάνειν» (Ἰωαν.Α΄ 3,9) ὁἄνθρωπος πού εἶναι μέ τόν Θεό. Δέν μπορεῖ πλέον νά ἁμαρτήσει ὁ ἄνθρωπος, τοῦὁποίου ὁ νοῦς εἶναι ἑνωμένος μέ τόν Θεό, μέ τή νοερά προσευχή. Γι‘ αὐτό εἶναι ἕναἔργο ἀναγκαιότατο. Ἀναγκαιότατο ὄχι μόνο γιά τούς μοναχούς, ἀλλά καί γιά ὅλουςτούς χριστιανούς.«Εἶναι» ἀκόμα, λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος, ἡ Φιλοκαλία «μιά ἐξαίρετη ὑποτύπωση τῆςπρακτικῆς ἀγωγῆς». Πῶς δηλαδή κανείς θά ἀσκήσει τήν πράξη. Ὅπως, ἴσως, θάξέρετε ὑπάρχουν δύο πράγματα: ὑπάρχουν οἱ πράξεις καί ἡ θεωρία. Προηγεῖται ἡπράξη στήν πνευματική ζωή καί ἀκολουθεῖ ἡ θεωρία τοῦ Θεοῦ.Πῶς θά κάνουμε τήν πράξη; Πῶς θά κάνουμε τήν ὑπακοή; Πῶς θά κάνουμε τήνηστεία; Πῶς θά κάνουμε τήν ἀγρυπνία; Πῶς θά περνᾶμε τήν ἡμέρα μας; Ὅλα αὐτάμᾶς τά διδάσκει αὐτό τό βιβλίο τῆς Φιλοκαλίας. Ἀκόμα εἶναι «ἕνας ἀπλανής ὁδηγόςτῆς πνευματικῆς θεωρίας». Ὅταν κανείς ἀσκήσει τήν πράξη, προχωράει στή θεωρία,ἀλλά κι ἐκεῖ χρειάζεται ὁδηγός. Ἐπίσης βοηθάει πάρα πολύ αὐτό τό βιβλίο τῆςΦιλοκαλίας σ’ αὐτή τήν πνευματική φάση.Ἀκόμα «εἶναι» λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος ἡ Φιλοκαλία, «ὁ Πατερικός παράδεισος».Σάν νά βρίσκεσαι σέ πνευματικό κῆπο, ὅπου οἱ ἅγιοι Πατέρες μᾶς χαρίζουν τούςπνευματικούς ὥριμους καρπούς, πού εἶναι καρποί τῆς ἐμπειρίας τους, οἱ ὁποῖοι ἔχουνκαταγραφεῖ σ’ αὐτό τό βιβλίο. Εἶναι ἀκόμα ἡ «χρυσή ἀλυσίδα τῶν ἀρετῶν, εἶναι ἡ21

συνεχῆς ἐνασχόληση μέ τό ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ, εἶναι ἡ σάλπιγγα πού ἐπαναφέρει τήΧάρη καί τό μυριοπόθητο ὄργανο τῆς θεώσεως». Ὅλα αὐτά εἶναι ἡ Φιλοκαλία καίκυρίως, προπάντων, ὅλα αὐτά εἶναι ἡ νοερά προσευχή, ἡ ὁποία εἶναι καί ὁ κύριοςἄξονας τοῦ βιβλίου αὐτοῦ τῆς Φιλοκαλίας.Γι’ αὐτό καί λέει ὁ Γέροντας Θεόκλητος ὁ Διονυσιάτης ὅτι «ὅλοι αὐτοί οἱχαρακτηρισμοί ἀναφέρονται κυρίως στή νοερά προσευχή». Ὅπως φαίνεται ἀπό ὅλοτό Προοίμιο τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου, σκοπός τῶν ἐκδοτῶν τῆς Φιλοκαλίας (τοῦ ἉγίουΜακαρίου ἐπισκόπου Κορίνθου καί τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου) ἦταν ἡπροβολή αὐτῆς τῆς προσευχῆς, πράγμα πού πιστοποιεῖται, ὄχι μόνον ἀπό τά ἄλλαἔργα τοῦ ἁγίου Νικοδήμου -στά ὁποῖα ἐπίσης συχνά-πυκνά ἀναφέρει γιά τή νοεράπροσευχή, ὅπως στόν ‘Ἀόρατο Πόλεμο’ ἤ τό ‘Συμβουλευτικό Ἐγχειρίδιο’, ἀλλάπιστοποιεῖται (τό γεγονός ὅτι θέλανε αὐτοί οἱ ἅγιοι νά προβάλουν στόν λάο τόνκατατρεγμένο, τόν ὑπόδουλο στήν Τουρκοκρατία) καί ἀπό τήν ἀδιάλειπτη νοεράπροσευχή, πού ἀσκοῦσαν οἱ δύο αὐτοί Ὅσιοι σέ ὅλη τους τή ζωή». Δηλαδή δένκάνανε ἁπλῶς μία ἐκδοτική προσπάθεια, μία θεωρητική ἐνασχόληση, ἀλλά καί στήνπράξη αὐτά πού ἔλεγαν στό λαό, τά ἐφάρμοζαν καί οἱ ἴδιοι.– Ποιά εἶναι ἡ ἱστορία τῆς «Φιλοκαλίας;Ὅπως προκύπτει ἀπό τό βίο τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, ὕστερα ἀπό δύοχρόνια παραμονῆς στή Μονή τοῦ ἁγίου Διονυσίου, ὁ Ἅγιος Νικόδημος ἀναχώρησετό 1777 γιά τίς Καρυές τοῦ Ἁγίου Ὅρους, ὅπου συναντήθηκε μέ τόν Ἅγιο Μακάριοἐπίσκοπο Κορίνθου, ὁ ὁποῖος εἶχε τότε ἐκθρονιστεῖ ἀπό τούς Τούρκους, εἶχε χάσει τήΜητρόπολή του, διότι ἡ οἰκογένειά του εἶχε συμμετάσχει στην ἐξέγερση τοῦ 1770,τά λεγόμενα Ὀρλωφικά. Ἡ οἰκογένειά του ἦταν ἡ περίφημη οίκογένεια τῶνΝοταράδων. Ἐκεῖ λοιπόν πού συναντήθηκαν οἱ δύο Ὅσιοι, ὁ ἅγιος Μακάριος τοῦπαρέδωσε τά χειρόγραφα ἀπό ἀνθολογίες καί πατερικά κείμενα (μοναστικά,ἀσκητικά, ἡσυχαστικά, θεολογικά) γιά νά τά ἐπεξεργαστεῖ καί νά τά ἐκδώσει.Τά κείμενα τά εἶχε ἀντιγράψει προφανῶς ἀπό χειρόγραφους κώδικες ἀπόΜοναστήρια τοῦ Ἁγίου Ὅρους καί ἴσως κάποια ἀπό αὐτά νά τά διάλεξε, νά μήν τάἐξέδωσε ὅλα ἤ νά πρόσθεσε κι ἄλλα ὁ ἅγιος Νικόδημος. Ἔτσι προέκυψε αὐτό τόὑπέροχο βιβλίο τῆς Φιλοκαλίας, ἀφοῦ διόρθωσε ὅλα αὐτά τά κείμενα φιλολογικά, τάπαρέβαλλε κριτικά μέ ἄλλους κώδικες, παρέθεσε παρατηρήσεις στά παρασέλιδα κιἔγραψε καί τό Προοίμιο καί τίς σύντομες βιογραφίες τῶν συγγραφέων. Ἄν πάρετε τόβιβλίο –καί σᾶς συμβουλεύω νά τήν ἔχετε τή Φιλοκαλία- θά δεῖτε ὅταν ἀρχίζει ἕναςκαινούριος Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας, ἕνας καινούριος συγγραφέας στήν πορεία τοῦἔργου, προηγεῖται ὁ βίος του. Αὐτό τόν βίο, τόν ἔχει γράψει ὁ ἅγιος Νικόδημος. Ὅλοαὐτό τό ἔργο ἦταν ἕτοιμο μέσα σέ δύο χρόνια καί τό παρέδωσε στόν ἅγιο Μακάριογιά νά τό ἐκδώσει.Ὁ ἅγιος Μακάριος κατέφυγε σ’ ἕναν πρίγκιπα τῆς Μολδοβλαχίας, πού λεγότανἸωάννης Μαυρογορδάτος, τόν ὁποῖο συνάντησε στήν Σμύρνη καί ὁ ὁποῖος ἀνέλαβετήν ἐκδόση τοῦ ἔργου.Στά κείμενα αὐτά, πού, ὅπως εἴπαμε, στό σύνολό τους ἐκφράζουν τήν ἀγάπη γιά τό22

καλό, μέ πνευματική ἔννοια, τό ὁποῖο καλό ταυτίζεται μέ τό ἀγαθό, σ’ αὐτά τάκείμενα δόθηκε ὁ τίτλος «Φιλοκαλία», μέ τήν ἐπεξηγηματική δήλωση, ὅτι ἡ φιλίααὐτή τοῦ καλοῦ, σέ αὐτά τά ὑψηλά πνευματικά ἐπίπεδα, ἀνήκει στούς «ἹερούςΝηπτικούς», δηλαδή στούς ἀσκητικούς ἐκείνους ἁγίους Πατέρες, πού ἔφτασαν στήθεία κατάσταση τῆς ἀδιάλειπτης νήψης καί ἐγρήγορσης τοῦ θεωθέντος νοῦ τους.Αὐτοί οἱ ἅγιοι νηπτικοί, πού θεώθηκε ὁ νοῦς τους λόγω τῆς ἀδιάλειπτης προσοχῆςκαί προσευχῆς, ἀγάπησαν ἀληθινά τό καλό καί μᾶς ἄφησαν αὐτά τά ἔργα, πού ὅλαμαζί ἀποτέλεσαν καί ἀποτελοῦν καί σήμερα τό γνωστό ἔργο τῆς Φιλοκαλίας. Σέ ἕναντόμο μεγάλου σχήματος ἡ Φιλοκαλία εἶδε τό φῶς τῆς δημοσιότητος στή Βενετία τό1782, μέσα στά χρόνια τῆς σκλαβιᾶς. Ἔγινε αὐτό τό πολύ μεγάλο καί σπουδαῖο ἔργοκαί φώτισε πραγματικά τήν Ὀρθοδοξία καί τή φωτίζει μέχρι σήμερα καί θά τήφωτίζει γιά πάντα. Αὐτό τό ἔργο εἶναι κλασσικό καί πολύ βοηθητικό στόν ἀγώνα γιάτήν πνευματική ζωή.Ἕνα ἐρώτημα εἶναι:– Ἄραγε ἡ Φιλοκαλία εἶναι ἕνα βιβλίο πού διδάσκει μόνο τή νοερά προσευχή;Ὄχι, δέν διδάσκει μόνο γιά τή νοερά προσευχή, ἀλλά ὅπως λέει ὁ ΓέρονταςΘεόκλητος ὁ Διονυσιάτης, «ἔχει τό σύνολο τῆς πνευματικῆς ἐμπειρίας τῶν ἁγίωνΠατέρων, σέ ὅλες τίς διαστάσεις τῶν κινήσεων τοῦ νοῦ καί τῆς καρδιᾶς». Μᾶς μιλάειγιά ὅλη τήν πνευματική ζωή καί μάλιστα γιά τήν ἐσωτερική πνευματική ζωή καί γιάτίς κινήσεις τοῦ νοῦ καί τῆς καρδιᾶς σέ ὅλες τίς διαστάσεις. «Καί ἀντιφεγγίζει τίςἀστραπές καί τίς ἐλλάμψεις τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐπάνω στίς καθαρές ψυχές τῶνἉγίων, ὡς «καρπός τοῦ Πνεύματος», ὅπως τά ἀπηχήματα τῶν πολέμων μέ τούςἀόρατους δαίμονες, τά ψεκτά πάθη καί τίς γοητεῖες τοῦ κόσμου».Οἱ ἅγιοι μᾶς μιλᾶνε καί γιά τίς δυσκολίες τοῦ πνευματικοῦ ἀγώνα, γιά τούςπειρασμούς πού κάνουν οἱ δαίμονες καί γιά τίς γοητεῖες τοῦ κόσμου, οἱ ὁποῖες ἐπίσηςμᾶς πειράζουν, μᾶς βάζουν σέ πειρασμό.Πανηγυρίζει ὁ Ἅγιος Νικόδημος στό προοίμιο, στήν εἰσαγωγή γιατί βρέθηκεἄνθρωπος πού θὰ χρηματοδοτήσει τήν πρώτη ἔκδοση τῆς Φιλοκαλίας. Γιατί, ναί μέν,ὑπῆρχε τό ἔργο, ἀλλά χρειάζονταν καί χρήματα. «Νά, ὅμως», λέει,«ὁ σέ ὅλα καλόςκἀγαθός, ὁ πραγματικά φίλος τοῦ Χριστοῦ, κύριος Ἰωάννης Μαυρογορδάτος· σέκανένα ἀπολύτως δέν παραχωρεῖ τά πρωτεῖα, ὅσα ἀναφέρονται στήν ἐλευθεριότητα,στή φιλοπτωχία, στή φιλοξενία καί στήν ὑπόλοιπη χορεία τῶν ἀρετῶν». Τοῦ κάνειἕνα ἐγκώμιο, πού τοῦ ἀξίζει τοῦ ἀνθρώπου. «Πυρπολεῖται πάντοτε ἀπό τόν ἔνθεοζῆλο νά ὠφελήσει τό κοινό. Αὐτός λοιπόν, αὐτὀς ἐμπνευσμένος ἀπό τή χάρη τοῦΧριστοῦ, ποῦ θέλει νά σωθοῦν καί νά θεωθοῦν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι, μεταβάλλει τόθρῆνο μας σέ χαρά βγάζοντάς μας ἀπό τό ἀδιέξοδο. Ἐκθέτει μπροστά στό κοινό τόμέσο τῆς θεώσεως». Τό βιβλίο αὐτό τό θεωρεῖ μέσο τῆς θέωσης. Και ὄντως, γιατίκανείς, ἐάν δέν ἔχει γνώση, δέν ἔχει καί πράξη. Πρέπει νά γνωρίζεις τί πρέπει νάκάνεις, γιά νά τό κάνεις. Αὐτό τό βιβλίο μᾶς δίνει αὐτή τή γνώση πού χρειάζεται γιάνά προχωρήσει κανείς στή θέωση, πού εἶναι ὁ σκοπός τῆς ζωῆς μας. Γι ‘ αὐτό καίχαίρεται πάρα πολύ ὁ ἅγιος «…μέ ὅλη του τήν ψυχή καί, γιά νά πῶ ἔτσι, βοηθᾶ μέ23

χέρια καί πόδια καί συνεργεῖ μέ κάθε τρόπο, στό σημεῖο τοῦτο, στό προαιώνιο -ὅπωςεἰπώθηκε- σχέδιο τοῦ Θεοῦ. Αὐτό εἶναι δόξα καί μεγαλεῖο».Θά πεῖς τόσο σημαντικό; Ναί, εἶναι τόσο σημαντικό. Βλέπετε πῶς καί ἡ παραμικρήσυμβολή στήν ἱεραποστολή στό ἔργο τοῦ Θεοῦ, πόσο ἔπαινο ἔχει ἀπό τούς Ἁγίουςκαί πολύ περισσότερο ἀπό τόν Θεό. Γι’ αὐτό, ἄς μήν ἀμελοῦμε κι ἐμεῖς. Ἄς κάνουμε,ὅ,τι μπορεῖ ὁ καθένας, ὥστε νά διαδίδεται ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ.Τά πολύτιμα κείμενα τῆς Φιλοκαλίας «αὐτά πού κοίτονταν στή γωνιά, ἐν κρυπτῷ καίπαραβύστω», ὅπως λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος, «περιφρονημένα καί σκοροφαγωμένα,παραριγμένα καί σκορπισμένα ἐδῶ κι ἐκεῖ, αὐτά πού μᾶς χειραγωγοῦν συστηματικάστήν καθαρότητα τῆς καρδιᾶς, στή νήψη τοῦ νοῦ, στήν ἀνάκληση τῆς μέσα μαςχάρης» ἐφαρμόζοντάς τα κανείς, ἀνακαλύπτει πάλι μέσα του τήν κρυμμένη Χάρηπού πῆρε μέ τό Βάπτισμα καί ὁδηγεῖται στή θέωση. Ὅλα αὐτά τά κείμενα λοιπόνὑπάρχουν σήμερα στή διάθεση τῶν εὐλαβῶν χριστιανῶν, χάρις στόν Ἅγιο Νικόδημοκαί τόν Ἅγιο Μακάριο Κορίνθου καί τούς χρωστᾶμε πάρα πολύ μεγάληεὐγνωμοσύνη.Μία ἄλλη ἀπορία καί κάπως καί ἔνσταση ἀπό μερικούς εἶναι ἡ ἀκόλουθη:– Ἐπιτρέπεται ἡ διδασκαλία τοῦ βιβλίου τῆς Φιλοκαλίας σέ ὅλους;Ἡ Φιλοκαλία εἶναι ἕνα βιβλίο γιά ὅλους ἤ μήπως εἶναι μόνο γιά τούς μοναχούς καίγιά κάποιους «φανατικούς» φιλομόναχους πιστούς; Ἡ νοερά προσευχή, τήν ὁποίαἔχει σάν κύριο ἄξονά της ἡ Φιλοκαλία, μήπως εἶναι ἐπικίνδυνη γιά τούς πολλούς καίδέν πρέπει νά διδάσκεται σ’ αὐτούς, παρά μόνο στούς μοναχούς; Τί ἀπαντοῦν οἱἍγιοι Πατέρες;Οἱ ἅγιοι Πατέρες ὁμόφωνα μᾶς διδάσκουν, ὅτι ἡ Φιλοκαλία, πού τό κύριο θέμα τηςεἶναι ἡ ἀδιάλειπτη προσευχή, ἀφορᾶ σέ ὅλους τούς χριστιανούς, μικρούς καίμεγάλους, μοναχούς καί λαϊκούς. Εἶναι ἐσφαλμένη ἡ ἀντίληψη πού λέει ὅτι εἶναιμόνο γιά τούς μοναχούς.Λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης: «Τώρα πού ἔχουμε φτάσει σ’ αὐτό τό σημεῖοτοῦ λόγου, θά παρατηρήσει ἴσως κάποιος, λέγοντας ὅτι δέν εἶναι θεμιτό νάκοινοποιοῦμε στίς ἀκοές τῶν πολλῶν μερικά μυστικά τοῦ βιβλίου, ἐπειδή θά ἦτανπαράξενα ἀκούσματα γι’ αὐτούς· γιατί, λέει, παραμονεύει καί κάποιος κίνδυνος ἀπ’αὐτά». Ὑπῆρχε τότε αὐτή ἡ ἀντίληψη ‘Μή διαβάζετε ‘Φιλοκαλία’, εἶναι μόνο γιάτούς μοναχούς, γιατί μπορεῖ καί νά κινδυνεύετε νά ζημιωθεῖτε.Λέει ὁ Ἅγιος τώρα: «Τοῦ ἀπαντοῦμε μέ λίγα λόγια: οὔτε ἐμεῖς, ἀγαπητέ φίλε, δένἀναλάβαμε αὐτό τό ἐγχείρημα ἀκολουθώντας δικές μας σκέψεις, ἀλλά περισσότεροτό παράδειγμα ἄλλων». Μή νομίζεις, λέει, ὅτι ἐκδώσαμε αὐτό τό ἔργο ἀπό ἕνανἐγωισμό ἤ ἀπό ἕνα δικό μας πεῖσμα. Ἀλλά ἀκολουθήσαμε τίς ὁδηγίες τῶν ἁγίωνΠατέρων καί προπάντων τῆς Ἁγίας Γραφῆς, «ἡ ὁποία δίνει ἐντολή σ’ ὅλους τούςεὐσεβεῖς –χωρίς νά κάνει διαχωρισμό καί διάκριση- νά προσεύχονται χωρίςδιάλειμμα (ἀδιάλειπτα) καί νά ἔχουν μπροστά τους τόν Κύριο». Μᾶς τό λέει ὁἀπόστολος Παῦλος «ἀδιαλείπτως προσεύχεσθε» (Α΄Θεσ. 5,17), δέν τό γράφει σέ24

κάποιους μοναχούς, ἀλλά στούς Θεσσαλονικεῖς. Δέν ὑπῆρχαν τήν ἐποχή ἐκείνημοναστήρια μέ τήν ἔννοια πού τά ξέρουμε σήμερα, ἀλλά τότε ὅλοι οἱ χριστιανοί ἦτανσάν ἕνα μοναστήρι, γιατί ζοῦσαν ὅλοι σάν μοναχοί. Τούς προτρέπει λοιπόν νάπροσεύχονται ἀδιάλειπτα. Ὄχι μόνο ὁ ἀπόστολος Παῦλος, γιατί μερικοί θά λέγανεὅτι ὁ ἀπόστολος Παῦλος τό λέει, ἀλλά τό εἶπε καί ὁ Χριστός. Εἶπε μιά ὁλόκληρηπαραβολή τοῦ ἄδικου κριτοῦ καί τῆς χήρας, τήν ὁποία ἀκριβῶς εἶπε –τό ἐξηγεῖ ὁΕὐαγγελιστής- γιά νά προσευχόμαστε συνεχῶς καί νά μήν ἀποκάμνουμε στήνπροσευχή. Γιά νά μᾶς διδάξει ὁ ἴδιος ὁ Κύριος ὅτι πρέπει συνεχῶς νά Τόνμνημονεύουμε, νά Τόν θυμόμαστε καί νά Τόν ἀγαπᾶμε, ὅπως λέει ἡ πρώτη ἐντολή«ἐξ ὅλης τῆς διανοίας» (Λουκ. 10,27) μέ ὅλη μας τή σκέψη. Ὅλη ἡ καρδιά μας νάεἶναι στραμμένη σ’ Αὐτόν.Ἐπίσης ὁ Μέγας Βασίλειος λέει ὅτι εἶναι «ἀσέβεια νά λέμε ὅτι περιέχεται κάτιἀπαγορευμένο ἤ ἀδύνατο στά παραγγέλματα τοῦ Πνεύματος». Γιατί λένε μερικοί‘Πῶς εἶναι δυνατόν νά προσεύχεσαι ἀδειάλειπτα; Εἶναι ἀδύνατο’. Αὐτό, ἄν τό πεῖκανείς, εἶναι ἀσέβεια γιατί εἶναι σάν νά λέει ὅτι ὁ Χριστός μᾶς ζητάει ἀδύναταπράγματα. Ἀλλά τότε βλασφημοῦμε. Εἶναι σάν νά λέμε ὅτι ὁ Χριστός εἶναι ἕναςβασανιστής μας, ἕνας σαδιστής, ὁ ὁποῖος μᾶς βάζει ἀθλήματα πάνω ἀπό τά μέτραμας. Γιά νά μᾶς τό ζητάει ὁ Χριστός, σημαίνει ὅτι εἶναι στά μέτρα μας καί μποροῦμενά τό κάνουμε. Ὄχι μόνο μποροῦμε, ἀλλά εἶναι καί τό φυσιολογικό, ὅπως εἶναιφυσιολογικό ν’ ἀναπνέει κανείς. Δέν χρειάζεται κάθε στιγμή νά σκέφτεσαι ὅτι πρέπειν’ ἀναπνέεις. Τό θεωρεῖς φυσιολογικό ν’ ἀναπνέεις. Ἔτσι καί ἡ ψυχή εἶναιφυσιολογικό ν’ ἀναπνέει καί ἡ ἀναπνοή τῆς ψυχῆς εἶναι ἡ ἀδιάλειπτη προσευχή.Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος –γιά νά ποῦμε ἕναν μόνο ἀπό τούς Πατέρες-δίνει σ’ὅλο τό λαό πού ποιμαίνει τήν ὑποθήκη «μνημονευτέον τοῦ Θεοῦ μᾶλλον ἤἀναπνευστέον». Δηλαδή περισσότερο νά θυμόμαστε τόν Θεό, παρά νά ἀναπνέουμε.Ἡ ἰατρική μᾶς λέει ὅτι ἀναπνέουμε περίπου 16 φορές τό λεπτό. Θά πρέπειπερισσότερες φορές δηλαδή νά θυμόμαστε τόν Θεό στή διάρκεια τοῦ λεπτοῦ.Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος γράφει τρεῖς ὁλόκληρους λόγους γιά τήνἀδιάλειπτη καί νοερά προσευχή, ὁ ὁποῖος ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος θεωρεῖταικατεξοχήν ‘κοινωνικός’ Πατέρας, πού ἀπευθύνεται σ’ ὅλο τόν λαό, σ’ ὅλη τήνκοινωνία καί δέν εἶναι ἀσκητικός μέ τήν αὐστηρή ἔννοια τοῦ ὅρου. Εἶναι ἀσκητής,μέγας ἀσκητής, ἀλλά εἶναι μέσα στήν πόλη καί μιλάει σ’ ὅλο τόν λαό καί παρακινεῖὅλο τόν λαό σέ ἀδιάλειπτη προσευχή καί μάλιστα λέει «μήν τό ἀφήνετε αὐτό τόἔργο». Γιατί ἔβλεπε ὅτι στήν ἐποχή του οἱ χριστιανοί εἶχαν ἀρχίσει νάἐκκοσμικεύονται καί νά χάνουν αὐτή τήν ἀδιάλειπτη ἐπίκληση τοῦ ὀνόματος τοῦΧριστοῦ, ἡ ὁποία ὑπῆρχε ἀπό τήν πρώτη στιγμή καί διδάχθηκε ἀπό τόν Χριστό μαςκαί τούς ἁγίους Ἀποστόλους. Τήν ἔκαναν ὅλοι τήν ἀδιάλειπτη νοερά προσευχή.Ὅταν ὅμως ἐπικράτησε ὁ Χριστιανισμός μέ τόν Μέγα Κωνσταντίνο καί ἔγινε καίἐπίσημη θρησκεία μέ τόν Μέγα Θεοδόσιο, ἄρχισαν σταδιακά οἱ Χριστιανοί νάἐκκοσμικεύονται, νά χαλαρώνουν καί νά ἀφήνουν τήν ἀσκητική ζωή καί τήνἀδιάλειπτη προσευχή. Ὁπότε τούς φωνάζει ὁ ἅγιος Χρυσόστομος «Μή σταματᾶτε,βοᾶτε ἀπό πρωί ἕως ἑσπέρας καί εἰ δυνατόν καί ὅλην τή νύκτα τό Κύριε Ἰησοῦ25

Χριστέ, ἐλέησόν με». Ποῦ εἶναι αὐτοί πού λένε ὅτι αὐτή ἡ προσευχή εἶναι ἐφεύρηματῶν νεοτέρων, τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ κ.λ.π. Ὄχι, ἀπό τήν πρώτη στιγμήὑπάρχει αὐτή ἡ προσευχή μέσα στήν Ἐκκλησία. Σέ ἄπειρα σημεῖα τῶν λόγων του, ὁἱερός Χρυσόστομος προτρέπει ὅλους μαζί στή συνεχή, στήν ἀδιάλειπτη προσευχή.Ἕνας ἄλλος ἅγιος Πατέρας, «ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Σιναΐτης γυρίζοντας σέ διάφορεςπόλεις, δίδασκε τήν ἴδια σωτήρια ἐργασία». Ἔκανε περιοδεία στόν τότε γνωστόκόσμο καί ὡς κήρυγμα, ὡς περιεχόμενο τοῦ κηρύγματος εἶχε τήν ἀδιάλειπτη νοεράπροσευχή. Μάλιστα εἶχε πάει καί στό Ἅγιο Ὄρος καί ἐκεῖ δέν βρῆκε ἀνθρώπους νάκάνουν νοερά προσευχή, παρά μόνο ἐλάχιστους. Ἕνας ἀπ’ αὐτούς ἦταν ὁ ἅγιοςΜάξιμος ὁ Καυσοκαλύβης, μέ τόν ὁποῖο εἶχε μιά ὑπέροχη συζήτηση, ἡ ὁποία εἶναικαταγραμμένη στό βίο τοῦ ἁγίου Μαξίμου καί κανείς ἀξίζει νά τήν ἀναζητήσει.Ὑπάρχει καί στή Φιλοκαλία, αὐτή ἡ συζήτηση περί Θείας Χάρης, σημείων Χάριτοςκαί σημείων πλάνης.Ἀλλά καί ὁ ἴδιος ὁ Θεός ἔδωσε μαρτυρία ὅτι αὐτή τήν ἐργασία πρέπει νά τήν κάνουνὅλοι κι ὄχι μόνο οἱ μοναχοί. Ποῦ τήν ἔδωσε αὐτή τή μαρτυρία; Πότε τήν ἔδωσε;Ὅταν ἔστειλε τόν ἄγγελό του κάνοντας ἕνα μεγάλο θαῦμα στόν μοναχό Ἰωβ, ὁὁποῖος ἦταν κοντά στόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ καί ὁ ὁποῖος μοναχός ἦτανκαλός, ἀλλά δέν μποροῦσε νά δεχτεῖ αὐτό πού ἔλεγε ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶςὅτι θά πρέπει ὅλοι οἱ χριστιανοί καί τά μικρά παιδιά καί οἱ γέροντες καί αὐτοί πούεἶναι ἐργαζόμενοι σέ διάφορα ἐπαγγέλματα καί οἱ ἔγγαμοι καί οἱ ἄγαμοι, ὅλοι θάπρέπει νά ἀσκοῦν αὐτή τήν ἀδιάλειπτη προσευχή. Ὁ Ἰωβ ἀντιδροῦσε σ’ αὐτό καίἔλεγε ‘δέν εἶναι δυνατόν Γέροντα νά τό κάνουν αὐτό οἱ ἄνθρωποι πού εἶναι μέσαστόν κόσμο καί ἔχουν ὑποχρεώσεις καί ἔχουν συζύγους καί ἔχουν παιδιά καί ἔχουντόσες βιοτικές μέριμνες. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς δέν ἦταν ἄνθρωπος πούτσακωνότανε, πού ἀγαποῦσε νά ἐρίζει καί τόν ἄφησε. Γύρισε στό κελί του ὁ Ἰώβ κιἐκεῖ τόν περίμενε ὁ ἅγιος ἄγγελος, σταλμένος ἀπό τόν Θεό, ὁ ὁποῖος κατά κάποιοντρόπο τόν ἐπέπληξε. Τοῦ λέει ‘δέν ἔχεις δίκαιο. Ὁ Ἐπίσκοπος, ὁ Γρηγόριος ἔχειδίκαιο καί μήν ἀντιλέγεις, νά πείθεσαι σ’ αὐτά πού λέει’. Γύρισε ὁ Ἰώβ κι ἔβαλεμετάνοια στόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ καί τοῦ λέει ‘ἔχεις δίκαιο, τόπληροφορήθηκα ἀπό τόν ἴδιο τόν Θεό’.Θά λέγαμε, ἔγινε κι αὐτό κατ’ οἰκονομία -ὅπως κατ’ οἰκονομία ἔγινε καί ἡ ἀπιστίατοῦ Θωμᾶ- γιά νά πεισθοῦμε κι ἐμεῖς ὅτι ὁ Θεός τό θέλει καί δέν εἶναι διδασκαλίαἀνθρώπινη, τό νά κάνουμε ὅλοι οἱ χριστιανοί αὐτή τήν ἀδιάλειπτη προσευχή. Ὅμωςβλέπουμε καί στήν πράξη τῆς Ἐκκλησίας πώς πολλοί ἄνθρωποι τοῦ κόσμου αὐτοῦἔκαναν τή νοερά προσευχή στήν πράξη, σάν ἀπάντηση σ’ αὐτούς πού τό θεωροῦνἀδύνατο. Πῶς δέν εἶναι δυνατόν; Ἀπό τή στιγμή πού ἔχουμε ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοιἦταν μέσα στά ἀνάκτορα, μέ πάρα πολλές μέριμνες καί ὑποθέσεις κρατικές κι ὅμωςεἶχαν ὡς άδιάλειπτο ἔργο τή μελέτη αὐτή τοῦ ὀνόματος τοῦ Χριστοῦ. Αὐτοί μέ τήζωή τους πλέον ἀποστομώνουνε τούς ἄλλους πού λένε ὅτι δέν εἶναι δυνατόν μέσαστόν κόσμο νά κάνεις αὐτή τήν ἀδιάλειπτη ἐργασία τῆς προσευχῆς.– Μήπως, ὅπως κάποιοι ἰσχυρίζονται, ὑπάρχει ὁ κίνδυνος τῆς πλάνης γι’ αὐτούς πούἀσκοῦν τήν ἀδιάλειπτη προσευχή;26

Κινδυνεύουνε νά πέσουνε δηλαδή σέ μιά κατάσταση δαιμονική; Γιατί ἡ πλάνη εἶναιμιά δαιμονική κατάσταση. Καί νά χάσουμε ἔτσι τή Χάρη τοῦ Θεοῦ; Ἡ ἀπάντησηεἶναι ὅτι ἡ πλάνη πάντα καιροφυλακτεῖ. Ὄχι μόνο σ’ αὐτόν πού κάνει ἀδιάλειπτηπροσευχή, ἀλλά καί σ’ αὐτόν πού δέν τήν κάνει. Καιροφυλακτεῖ καί σ’ αὐτούς πούἔχουν ὑπερηφάνεια. Ὅποιος ἔχει ὑπερηφάνεια, αὐτός κινδυνεύει ἀπό πλάνη. Ἄν καίτή νοερά προσευχή τήν κάνεις μέ ὑπερηφάνεια, μέ κενοδοξία, τήν κάνεις μέἀνθρωπαρέσκεια, γιά νά φανεῖς στούς ἀνθρώπους ἤ γιά νά φανεῖς καλός καί σωστόςστόν ἑαυτό σου, μέ αὐταρέσκεια δηλαδή, πάλι κινδυνεύεις νά πλανηθεῖς. Γι’ αὐτόβεβαίως χρειάζεται μαζί μέ τήν ἀδιάλειπτη προσευχή νά ἀσκεῖς καί τίς ὑπόλοιπεςἀρετές καί νά ἔχεις ὁπωσδήποτε πνευματικό ὁδηγό, πνευματικό πατέρα. Νά μήνπαίρνεις ἕνα βιβλίο μόνο καί νά λές ‘ἐγώ θά ἐφαρμόσω αὐτά πού λέει τό βιβλίο’.Τότε βέβαια κινδυνεύεις νά πλανηθεῖς, γιατί ἔχεις ὑπερηφάνεια. Ὁ ταπεινός φαίνεταιἀπό τήν ὑπακοή. Ἔχει ὁπωσδήποτε πνευματικό ὁδηγό καί τόν συμβουλεύεται σέκάθε στιγμή τῆς ζωῆς του.Ἡ πλάνη λοιπόν, στήν ὁποία ἔπεσαν κάποιοι, δέν ὀφείλεται στή νοερά προσευχή,στήν ἐργασία τῆς νοερᾶς προσευχῆς, ἀλλά, ὅπως λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος, στήμοχθηρία καί στήν ἁμαρτία τους. Στό κακό περιεχόμενο δηλαδή τῆς καρδιᾶς τους,στή βρώμικη καρδιά τους, πού δέν φρόντισαν νά τήν καθαρίσουν, δέν φρόντισαν νάκάνουν τό ἀνθρώπινο κομμάτι τουλάχιστον, ὥστε νά κάνει κι ὁ Θεός τό ὑπόλοιπο καίἐνῶ ἦταν ἔτσι βρώμικοι γεμάτοι ἐγωισμό καί ὑπερηφάνεια, ἔκαναν αὐτή τήν ἐργασίαμέ κακό λογισμό, μέ διεστραμμένο λογισμό γιά νά ἱκανοποιήσουν τόν ἐγωισμό τους.Λέει, λοιπόν ὁ ἅγιος, ὅτι δέν συνυπῆρχε μαζί μέ τήν προσπάθεια γιά τήν προσευχή, ἡπροσπάθεια γιά τή σωστή ζωή καί τήν ὁλοκληρωμένη μετάνοια, γι’ αὐτό καί πέσανεστήν πλάνη. Χρησιμοποίησαν τήν εὐχή κενόδοξα, σάν ἐργαλεῖο, σάν μιά μηχανή, μιάἐφεύρεση πού θά τούς ἀνέβαζε στόν Θεό. Σάν ἕνα κόλπο, θά λέγαμε, χωρίς νάφροντίσουν γιά τήν κάθαρση ἀπό τά πάθη μέ τήν τήρηση ὅλων τῶν ἐντολῶν.Ἡ νοερά προσευχή δέν εἶναι τό ἅπαν τῆς πνευματικῆς ἐργασίας. Πρέπει νάσυνυπάρχει μέ τήν ἐκκοπή τῶν παθῶν, μέ τήν προσπάθεια νά κόβεις τά πάθη σου, νάἀντιστέκεσαι στόν κακό ἑαυτό σου καί νά τηρεῖς τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἀπαλλαγήἀπό τήν οἴηση καί τήν ἀνθρωπαρέσκεια ἐξασφαλίζει τόν ἄνθρωπο ἀπό τόν κίνδυνοτῆς δαιμονικῆς πλάνης. Λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος «ἄν μερικοί κάποτε ξέφυγαν λίγοἀπό αὐτούς πού ἀσκοῦσαν τή νοερά προσευχή, τί τό παράξενο; Αὐτό τό ἔπαθαν τίςπιό πολλές φορές ἀπό οἴηση κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Σιναΐτη», ὁ ὁποῖος εἴπαμεἦταν σπουδαῖος δάσκαλος τῆς νοερᾶς ἀδιάλειπτης προσευχῆς. «Ἐγὠ νομίζω», λέει,«ὅτι τό βασικό καί κύριο αἴτιο τῆς παρεκκλίσεως αὐτῆς εἶναι τό ὅτι δέν στοίχισανἀκριβῶς σέ ὅλα τά σημεῖα μέ τή διδασκαλία τῶν Ἁγίων Πατέρων γιά τήν ἐργασίααὐτή καί ὄχι ὅτι φταίει ἡ ἐργασία αὐτή, γιά ὄνομα τοῦ Θεοῦ». Ἀλλά αὐτοί πού τήνἀσκοῦσαν δέν τήν ἔκαναν σωστά. Δέν ἀκολουθοῦσαν τίς ὁδηγίες τῶν ἉγίωνΠατέρων, ἀλλά ἀκολουθοῦσαν τόν λογισμό τους.«Εἶναι ἁγία ἡ ἐργασία αὐτή καί διαμέσου αὐτῆς ἔχουμε μεγαλύτερη ἀνάγκη ν’ἀπαλλαγοῦμε ἀπ’ ὅλη τήν πλάνη. Και μποροῦμε νά ἀπαλλαγοῦμε ἀπό τήν πλάνη μέαὐτή τήν ἐργασία ἐπειδή κι ἡ ἐντολή τοῦ Θεοῦ μέσα στόν νόμο πού ὁδηγεῖ στή ζωή27

λέει ὁ Παῦλος ‘βρέθηκε νά κοστίζει γιά μερικούς τόν θάνατο’(Ρωμ. 7, 11-12)». Ἀλλάδέν φταίει ἡ ἐντολή. Δέν ἔγινε ἐξαιτίας τῆς ἐντολῆς αὐτό, ἀλλά «ἔγινε λόγω» τῆςδικῆς μας μοχθηρίας καί «τῆς μοχθηρίας ἐκείνων πού τήν ἔπραξαν κάτω ἀπό τήνκυριαρχία τῆς ἁμαρτίας», γιατί ἡ ἐντολή εἶναι πάντοτε ἁγία καί δίκαιη καί ἀληθινή.«Τί πρέπει νά γίνει γι’ αὐτό; Νά καταδικάσουμε τή θεία ἐντολή γιά τήν ἁμαρτίαμερικῶν» πού δέν ἔκαναν σωστά, δέν τήρησαν σωστά τήν ἐντολή; «Καί νάπαραμελήσουμε μιά τέτοια σωτηριώδη ἐργασία ἐξαιτίας τῆς παρεκκλίσεως μερικῶν;Μέ κανένα τρόπο. Οὔτε τή μία, οὔτε τήν ἄλλη. Ἀλλά μᾶλλον ἔχοντας θάρρος σ’Ἐκεῖνον πού εἶπε: ‘’Ἐγώ εἶμαι ἡ ὁδός καί ἡ ἀλήθεια’’ (Ἰω. 14,6), μέ κάθεταπεινοφροσύνη καί διάθεση πένθους, ἄς ἐπιχειρήσουμε τό ἔργο. Γιατί μέ ὅποιονεἶναι ἀπαλλαγμένος ἀπό τήν οἴηση καί τήν ἀνθρωπαρέσκεια, ἀκόμα κι ἄν ὁλόκληρηἡ στρατιά τῶν δαιμόνων συγκρουστεῖ μαζί του, μήτε νά τόν πλησιάσει δέν θάμπορέσει, σύμφωνα μέ τή διδασκαλία τῶν Πατέρων». Ὅλοι οἱ δαίμονες νάμαζευτοῦν, ἕναν ταπεινό ἄνθρωπο, πού ἔχει ἀπαλλαχτεῖ ἀπό τήν οἴηση, τήν ἰδέα ὅτιεἶναι κάτι δηλαδή καί ἀπό τήν ἀνθρωπαρέσκεια, δέν μποροῦν νά τόν νικήσουν.Ἀντίθετα νικᾶνε πάρα πολύ εὔκολα ἕναν ἄνθρωπο, πού ἔχει ἰδέα ὅτι εἶναι κάτι, ὅτιεἶναι καλός κι ὅτι τά κάνει ὅλα καλά. Αὐτόν πολύ εὔκολα τόν νικοῦν οἱ δαίμονες.Σύμφωνα λοιπόν μέ ὅλα αὐτά πού εἴπαμε μέχρι τώρα ὅλοι εἴμαστε καλεσμένοι ἀπότόν Θεό καί ἀπό τούς Ἁγίους στήν πνευματική αὐτή ἐργασία καί στάἐπακολουθήματα αὐτῆς τῆς ἐργασίας τά ὁποῖα εἶναι προπάντων ἡ πνευματική χαρά,ἡ πνευματική τρυφή, τήν ὁποία χαρίζει ὁ Χριστός μας. Μᾶς τό εἶπε ὅτι «εἶναι καρπόςτοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἡ ἀγάπη, ἡ χαρά, ἡ εἰρήνη..(Γαλ. 5,22)», ὅλα αὐτά τά ὁποῖαγεμίζουν μέ μακαριότητα τόν ἄνθρωπο. Κι ὅλα αὐτά τά πετυχαίνουμε ἐφαρμόζονταςἐκεῖνα πού εἶναι θησαυρισμένα στό βιβλίο τῆς Φιλοκαλίας. Λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημοςγεμάτος ἐνθουσιασμό τό βιβλίο αὐτό «προβάλλει τήν ἀψεγάδιαστη ἐργασία», τήνἐργασία πού δέν ἔχει κανένα ψεγάδι.«Θά ἦταν λοιπόν ἐξαιρετικά ἐπίκαιρο νά χρησιμοποιήσουμε τήν πρόσκληση ἐκείνητῆς Σοφίας (Παροιμ. 9,1-6) καί νά συγκαλέσουμε μέ ὑψηλόφωνο κήρυγμα στόπνευματικό τραπέζι τοῦ βιβλίου αὐτοῦ τούς πάντες, ὅσοι δέν μισοῦν τά θεῖα δεῖπνα,οὔτε προβάλλουν ὡς προφάσεις τά χωράφια καί τά βόδια καί τίς γυναῖκες κατά τούςεὐαγγελικούς καλεσμένους (Λουκ. 14,18-20)». Ἀναφέρεται στήν παραβολή τοῦμεγάλου δείπνου, ὅπου ἐνῶ ὁ Θεός μᾶς καλεῖ στό δεῖπνο Του, ἄλλοι λένε ὅτιἀγόρασα χωράφι, ἄλλοι ὅτι ἀγόρασα βόδια καί ἄλλοι ὅτι παντρεύτηκα. Ὅλα αὐτάὅμως εἶναι ἀνόητες προφάσεις.«Ἐλᾶτε λοιπόν, ἐμπρός ἐλᾶτε, φᾶτε τό ψωμί τῆς γνώσεως καί τῆς σοφίας καί πιεῖτετό κρασί πού εὐφραίνει νοητά τήν καρδιά καί ἀπομακρύνει ἀπό ὅλα τά αἰσθητά καίνοητά ἐξαιτίας τῆς θεώσεως πού προκαλεῖ αὐτή ἡ ἔκσταση καί μεθύστε ἀπό μέθηπραγματικά νηφάλια». Μιά μέθη, ἡ ὁποία δέν σοῦ θολώνει τόν νοῦ, εἶναι πνευματικήμέθη, ἡ ὁποία κρατάει σέ ἐγρήγορση τόν ἄνθρωπο, σέ νήψη καί συγχρόνως δίνει κιαὐτή τή μεγάλη μακαριότητα τοῦ Θεοῦ. Τήν ἄπειρη μακαριότητα. «Ἐλᾶτε ὅλοι ὅσοιεἶστε μέτοχοι στήν ὀρθόδοξη κλήση», λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος, «μαζί λαϊκοί καίμοναχοί, ὅσοι ἐπιδιώκετε νά βρεῖτε τή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ πού εἶναι μέσα σας» καί28

ὅλοι πρέπει νά ζητᾶμε τή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία ‘’ἐντός ὑμῶν ἐστιν’’ (Λουκ.17,21). Ὅπως μᾶς εἶπε ὁ Κύριος «ζητεῖτε δέ πρῶτον τήν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ»(Ματθ. 6,33) καί ὁ τρόπος, ὅπως εἴπαμε, εἶναι ἡ ἀδιάλειπτη προσευχή. Ἔτσι κανείςἀναζητάει τή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ καί πετυχαίνει νά γίνει ἡ καρδιά του βασίλειο τοῦΘεοῦ, νά βασιλεύει δηλαδή ὁ Θεός ἐκεῖ καί κανένας ἄλλος ἀλλόφυλος καί θά βρεῖτε«καί τόν θησαυρό τόν κρυμμένο στόν ἀγρό τῆς καρδιᾶς σας (Ματθ. 13,44). Κι αὐτόςεἶναι ὁ γλυκύς Ἰησοῦς Χριστός».«Ἔτσι ἐλεύθεροι ἀπό τήν αἰχμαλωσία τοῦ κόσμου τούτου καί τήν περιπλάνηση τοῦνοῦ σας καί μέ καθαρμένη ἀπό τά πάθη τήν καρδιά, μέ τήν ἀδιάκοπη φοβερήἐπίκληση τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ καί τίς ἄλλες συνεργούς ἀρετές, πούδιδάσκει τό βιβλίο αὐτό, θά ἑνωθεῖτε μεταξύ σας κι ἔτσι ἑνωμένοι θά ἑνωθεῖτε ὅλοιμαζί μέ τόν Θεό, κατά τήν παράκληση τοῦ Κυρίου μας πρός τόν Πατέρα πού ἔλεγε:‘’ἵνα ὦσιν ἕν καθώς ἡμεῖς’’ (Ἰω. 17,11)». Αὐτή εἶναι ἡ παράκληση πού ἔκανε ὁΧριστός στόν Θεό Πατέρα. Γινόμαστε ἕνα μεταξύ μας, ὅταν ἀποκτοῦμε τό ἴδιοπνεῦμα, τό Ἅγιο Πνεῦμα καί αὐτό γίνεται ὅταν κανείς προσεύχεται ἀδιάλειπτα.Ἐνεργοποιεῖ τό Ἅγιο Πνεῦμα, πού ὑπάρχει μέσα μας ἀπό τή στιγμή πούβαφτιστήκαμε καί ἐφόσον ὅλοι ἔχουμε ἐνεργό αὐτό τό Ἅγιο Πνεῦμα, ζοῦμε ὁ ἕναςγιά τόν ἄλλον, ὁ ἕνας μέσα στόν ἄλλον καί ὅλοι μέσα στόν Θεό καί ὁ Θεός μέσα μας.Και τότε πραγματοποιεῖται αὐτός ὁ λόγος τοῦ Χριστοῦ ‘’νά εἶναι ὅλοι ἕνα’’.«Καί ἔτσι ἑνωμένοι μαζί Του καί ὁλότελα ἀλλαγμένοι ἀπό τήν κατοχή καί τήνἔκσταση πού δημιουργεῖ ὁ θεῖος ἔρωτας, θεωνόμαστε πλούσια μέ αἴσθηση νοερή καίμέ ἀσφαλή πληρότητα γνώσεως καί ἐπανερχόμαστε στόν πρῶτο σκοπό τοῦ Θεοῦ»,πού εἶναι ἡ θέωσή μας.Ἄν θέλετε μία ἐπιπλέον μαρτυρία συγχρόνου Ἁγίου, θά σᾶς προσκομίσω τήμαρτυρία, πού ἔχει δώσει ὁ ἅγιος Ἰουστίνος Πόποβιτς. Ὡς ἀπάντηση σέ μερικούς πούἰσχυρίζονται ὅτι ὁ ἀσκητισμός, ἡ νοερά προσευχή καί ὅλα αὐτά εἶναι γιά μοναχούςκαί ὄχι γιά λαϊκούς. Ἀκοῦστε τί λέει ἕνας σύγχρονος ἅγιος, ὁ ὁποῖος ἔζησε κι αὐτόςμέσα στόν κόσμο, τόν παλμό τοῦ κόσμου. «Οἱ ἀσκητές» λέει «εἶναι οἱ μοναδικοίἱεραπόστολοι τῆς Ὀρθοδοξίας καί ὁ ἀσκητισμός εἶναι ἡ μόνη ἱεραποστολική σχολήμέσα στήν Ὀρθοδοξία». Προσέξτε τώρα: «Ἡ ὀρθοδοξία εἶναι ἄσκηση καί ζωή, γι’αὐτό καί μονάχα διά τῆς ἀσκήσεως καί τῆς ζωῆς ἐπιτελεῖται τό κήρυγμα καί ἡἱεραποστολή. Ἡ ἀνάπτυξη τῆς ἀσκητικότητας -προσωπικά καί καθολικά- αὐτήπρέπει νά γίνει ἡ ἐσωτερική ἀποστολή τῆς Ἐκκλησίας μας μέσα στόν λαό». ἩἘκκλησία δηλαδή αὐτό θά πρέπει νά διδάσκει στόν λαό: τήν ἄσκηση, τήν ἀσκητικήζωή. Δέν λέει στούς μοναχούς. Στόν λαό λέει. Ἐδῶ εἶναι ἀκόμα πιό ξεκάθαρα αὐτάπού λέει: «Οἱ ἐνορίες πρέπει νά μεταβληθοῦν σέ ἀσκητικά κέντρα», θά πρέπει νάλειτουργοῦν δηλαδή σάν μικρά μοναστηράκια, «ἀλλά αὐτό μπορεῖ νά τό ἐπιτύχειμονάχα ἕνας ἐφημέριος – ἀσκητής». Ἄν ὁ ἐφημέριος δέν εἶναι ἀσκητής, πῶς θάἐμπνεύσει τό ποίμνιο;«Πρέπει νά ἐνισχύσουμε τήν προσευχή καί τή νηστεία». Νά πού μιλάει κι ἐδῶ γιάπροσευχή. Οὐσιαστικά ὁ ἅγιος Ἰουστίνος ἐννοεῖ τήν ἀδιάλειπτη προσευχή. «Νάἀναπτύξουμε τήν ἐκκλησιαστική εὐταξία, ἡ ὁποία εἶναι ἀπό τά κύρια μέσα τῆς29

Ὀρθοδοξίας, [μέσο] μέ τό ὁποῖο ἐκείνη ἐπιδρᾶ ἀναγεννητικά στόν ἄνθρωπο. Ὅλααὐτά ὅμως ἀπαιτοῦν ὡς προϋπόθεση: οἱ ἱερεῖς καί οἱ μοναχοί μας νά γίνουν οἱ ἴδιοιἀσκητές». Αὐτά θά πεῖτε εἶναι γιά τούς ἱερεῖς. Σύμφωνοι, ἀλλά καί οἱ ἱερεῖς μας ἀπόσᾶς θά βγοῦνε. Ἄν λοιπόν καί οἱ οἰκογένειες γίνουν ἀσκητικές καί λειτουργοῦν σάνμικρά μοναστηράκια, θά βγάζουν καί ἱερεῖς ἀσκητές ἤ μοναχούς ἀσκητές κι ἔτσι θάἀλλάξουμε ὅλοι. Μήν τά φορτώνουμε ὁ ἕνας στόν ἄλλον, ἀλλά ὁ καθένας νάκοιτάξει τί μπορεῖ νά κάνει ὁ ἴδιος γιά νά ἐφαρμόσουμε αὐτούς τούς λόγους καί τίςπροτροπές τῶν Ἁγίων μας.Ὅλοι βέβαια ξέρετε ὅτι τή νοερά προσευχή τήν κάνουμε μέ κομποσχοίνι. Ἤθελα νάπῶ καί δυό λόγια γι’ αὐτό. Ἁπλά λόγια εἶναι. Ἴσως μερικοί κάποια νά τά ξέρετε,ἀλλά ἴσως καί κάποια νά μήν τά ξέρετε. Τί εἶναι τό κομποσχοίνι; Εἶναι κάτι πούβοηθάει στή νοερά προσευχή, ἀλλά μπορεῖς νά τήν κάνεις καί χωρίς κομποσχοίνι,δέν εἶναι ἀπαραίτητο. Εἶναι ὁπωσδήποτε μία εὐλογία ἀπό ἕναν ἅγιο τόπο. Συνήθωςτά φτιάχνουνε στό Ἅγιο Ὄρος καί κανείς τά παίρνει σάν εὐλογία καί τά φορᾶνε στάχέρια τους. Ἀλλά πάρα πολλοί δέν ξέρουν γιατί τά φορᾶνε ἤ ξέρουν ὅτι τά ἔχουν ἔτσιγιά εὐλογία, ἀλλά δέν ξέρουν πῶς λειτουργεῖ καί γιά ποιό λόγο καί ποιό ρόλοἐξυπηρετεῖ τό κομποσχοίνι.Καταρχήν τό κομποσχοίνι εἶναι μαῦρο. Κυκλοφοροῦν κι ἄλλα χρώματα, ἀλλά τόσωστό εἶναι μαῦρο. Γιατί νά εἶναι μαῦρο; Γιατί τό μαῦρο εἶναι τό χρῶμα τοῦ πένθουςκαί τῆς λύπης καί μᾶς θυμίζει ὅτι θά πρέπει κι ἐμεῖς νά εἴμαστε μετανοοῦντες, νάπενθοῦμε γιά τίς ἁμαρτίες μας καί νά ἔχουμε μία νηφαλιότητα καί μία σοβαρότηταστή ζωή μας. Ἔχουμε διδαχθεῖ ὅτι ἡ προσευχὴ τῆς μετανοίας, εἰδικά ἡ προσευχή τοῦἸησοῦ, μᾶς φέρνει αὐτό πού οἱ Πατέρες ὀνομάζουν «χαρμολύπη», χαρά μαζί καίλύπη. Νιώθουμε λύπη γιά τίς ἁμαρτίες καί τίς ἀδυναμίες καί τίς πτώσεις μας ἐνώπιοντοῦ Θεοῦ, τῶν συνανθρώπων μας καί τοῦ ἑαυτοῦ μας, ὅμως ἡ λύπη αὐτή γίνεταιπηγή χαρᾶς καί ἀναπαύσεως ἐν Χριστῷ, ὁ ὁποῖος ἐκχέει τό ἔλεός Του καί τήσυγχώρηση σέ ὅλους ὅσοι ἐπικαλοῦνται τό ὄνομά Του. Τό -κανονικό- κομποσχοίνιεἶναι πλεγμένο ἀπό μαλλί γιατί κυκλοφοροῦν καί νάυλον. Τό σωστό εἶναι ἀπό μαλλί.Ἔχει σημασία κι αὐτό γιατί δηλώνει ὅτι ἔχει ληφθεῖ ἀπό πρόβατο, γεγονός πού μᾶςθυμίζει ὅτι κι ἐμεῖς εἴμαστε τά λογικά πρόβατα τοῦ Καλοῦ Ποιμένος, τοῦΧριστοῦ.Θυμίζει ἀκόμη τόν «Ἀμνόν τοῦ Θεοῦ, τόν αἴροντα τάς ἁμαρτίας τοῦΚόσμου» (Ἰωάν. 1,29).Ἐπίσης καί ὁ Σταυρός τοῦ κομποσκοινιοῦ -συνήθως ἔχουν καί σταυρό- μᾶς μιλάειγι’ αὐτή τή θυσία καί τή νίκη τῆς ζωῆς πάνω στό θάτνατο, γιά τήν αὐτοθυσία καί τήνἐκκοπή τοῦ ἐγωισμοῦ καί τοῦ ἰδίου θελήματος, πού εἶναι αὐτό πού μᾶς πονάει πιόπολύ ἀπ’ ὅλα. Ὁ Χριστός λέει «νά ἀπαρνηθεῖς τόν ἑαυτό σου καί νά σηκώσεις τόνσταυρό σου» (Μαρκ. 8,34) καί μερικοί ρωτοῦν ‘πάτερ ποιός εἶναι ὁ σταυρός μου’; Ὁσταυρός σου εἶναι νά κόψεις τό θέλημά σου. Ἐκεῖ εἶναι πού χωλένουμε ὅλοι καί δένθέλουμε νά κάνουμε ὑπακοή, θέλουμε ὁ καθένας νά κάνει τό δικό του. Ἐνῶ θάπρέπει νά ἔχουμε ὅλοι ἀπό ἕναν πνευματικό ὁδηγό καί νά κάνουμε ὑπακοή. Αὐτόντόν σταυρό, αὐτή τήν ἐκκοπή τοῦ θελήματος μᾶς θυμίζει ὁ σταυρός τοῦκομποσκοινιοῦ.30

Καί ἡ φούντα; Αὐτή πρέπει νά τή χρησιμοποιεῖς, γιά νά σκουπίζεις τά δάκρυα ἀπό τάμάτια σου ἤ ἄν δέν ἔχεις δάκρυα, νά σοῦ θυμίζει νά πενθεῖς, γιατί δέν ἔχεις δάκρυα.Νά λές ‘Θεέ μου συγχώρεσέ με, πού δέν ἔχω δάκρυα. Σέ ἐπικαλοῦμαι χωρίς δάκρυα’.Ἐπίσης μᾶς θυμίζουν τίς μικρές φοῦντες πού στόλιζαν τά ἱερά ἄμφια ἀπό τόν καιρότῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἀκόμα. Αὐτό πάλι μᾶς διδάσκει ὅτι κάνοντας τό κομποσκοίνι,λέγοντας τή νοερά προσευχή, εἴμαστε μέσα στήν Ἱερά Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, ἡὁποία ξεκινάει ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη, ἐκεῖ ἔχει τίς ρίζες της.Ἴσως μία ἀπό τίς πιό πρώιμες μορφές κάποιου μέσου βοηθητικοῦ τῆς προσευχῆςἦταν ἡ συγκέντρωση μικρῶν λιθαριῶν ἢ σπόρων καί ἡ μετακίνησή τους ἀπό ἕνασημεῖο ἢ δοχεῖο σέ ἕνα ἄλλο κατά τή διάρκεια τοῦ «κανόνα» τῆς προσευχῆς ἤ τοῦ«κανόνα» τῶν μικρῶν ἤ μεγάλων μετανοιῶν. Ὁ χριστιανός εἶχε ἕνα δοχεῖο μέπετραδάκια ἤ μέ σπόρους καί κάθε φορά πού ἔκανε μία εὐχή, ἔβαζε ἕνα πετραδάκιμέσα στό δοχεῖο πού ἦταν ἄδειο κι ἔτσι μετροῦσε τίς προσευχές ἤ τίς μετάνοιες καίἔκανε τόν «κανόνα» του. Ἀναφέρεται ἀκόμη ἡ ἱστορία ἑνός μοναχοῦ πού σκέφθηκενά κάνει ἁπλούς κόμπους σέ ἕνα σχοινί καί νά τό χρησιμοποιεῖ στόν καθημερινό«κανόνα» τῆς προσευχῆς του. Ὁ διάβολος ὅμως ἔλυνε τούς κόμπους ἀπό τό σχοινίκαί ματαίωνε τίς προσπάθειες τοῦ φτωχοῦ μοναχοῦ. Ἐμφανίστηκε τότε ἕνας Ἄγγελοςκαί δίδαξε στόν μοναχό ἕναν εἰδικό κόμπο -ὅσοι κάνετε κομποσχοίνια ξέρετε- ὅπωςεἶναι τώρα διαμορφωμένος στά κομποσκοίνια, ἀποτελούμενο ἀπό ἀλλεπάλληλουςΣταυρούς. Κάθε κόμπος ἔχει ἐννιά Σταυρούς μέσα. Αὐτούς τούς κόμπους ὁ διάβολοςδέν μποροῦσε νά τούς λύσει λόγω τῆς παρουσίας τῶν Σταυρῶν. Ὅπου ὑπάρχειΣταυρός, ὁ διάβολος ἐξαφανίζεται.Κομποσχοίνια ὑπάρχουν σέ μεγάλη ποικιλία σχημάτων καί μεγεθῶν. Τάπερισσότερα ἔχουν ἕναν Σταυρό πλεγμένο ἀνάμεσα στούς κόμπους ἤ στήν ἄκρητους, ὁ ὁποῖος σημειώνει τό τέλος, καθώς ἐπίσης καί ἕνα εἶδος σημαδιοῦ μετά ἀπόκάθε δέκα, εἰκοσιπέντε ἤ πενήντα κόμπους ἤ χάνδρες. Ὑπάρχουν πολλά εἴδηκομποσχοινιῶν. Μερικά εἶναι πλεγμένα ἀπό μαλλί ἤ μετάξι ἤ κάποιο ἄλλο πιόπολυτελές ἤ πιό ἁπλό ὑλικό. Ἄλλα εἶναι κατασκευασμένα μέ χάνδρες ἤ μέ τόἀποξηραμένο λουλούδι ἑνός φυτοῦ, πού λέγεται ‘δάκρυ τῆς Παναγίας’.Τό κομποσχοίνι εἶναι ἕνα ἀπό τά ἀντικείμενα πού δίδονται σέ ἕναν Ὀρθόδοξομοναχό κατά τήν τελετή τῆς κουρᾶς του. Τοῦ δίνεται σάν τό πνευματικό του ξίφος μέτό ὁποῖο ὡς στρατιώτης τοῦ Χριστοῦ πρέπει νά πολεμήσει κατά τοῦ νοητοῦ ἐχθροῦμας, τοῦ διαβόλου. Τό ξίφος αὐτό τό χρησιμοποιεῖ ἐπικαλούμενος τό ὄνομα τοῦΚυρίου καί Θεοῦ καί Σωτῆρος μας Ἰησοῦ Χριστοῦ καί ἱκετεύοντας γιά τό ἔλεός Τουμέ τήν προσευχή: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱέ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με τόν ἁμαρτωλόν».Ἡ προσευχή αὐτή μπορεῖ νά λεχθεῖ σέ συντομότερη μορφή: Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ,ἐλέησόν με, ἤ σέ ἐκτενέστερη: Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱέ καί Λόγε τοῦ Θεοῦ, διάπρεσβειῶν τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου καί πάντων τῶν Ἁγίων, ἐλέησόν με τόνἁμαρτωλόν.Μέ τή βοήθεια τοῦ κομποσχοινιοῦ μποροῦν νά γίνουν καί ἄλλες σύντομεςπροσευχές, ὅπως ἡ προσευχή τοῦ τελώνη: ‘ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ’(Λουκ. 18,13), ἡ προσευχή στή Θεοτόκο: «Ὑπεραγία Θεοτόκε, σῶσον ἡμᾶς», ἤ31

ἄλλες σύντομες προσευχές στόν φύλακα Ἄγγελο, σέ μεμονωμένους Ἁγίους ἤ στούςἉγίους Πάντες. Ἡ συνηθισμένη μορφή μίας τέτοιας προσευχῆς εἶναι: Ἅγιε Ἄγγελε ἤἍγιε (δεῖνα) πρέσβευε ὑπέρ ἐμοῦ. Μετατρέποντας τίς λέξεις τῶν συντόμων αὐτῶνπροσευχῶν σέ «ἐλέησον ἡμᾶς» ἤ «πρέσβευε ὑπέρ ἡμῶν» ἤ συμπεριλαμβάνοντας τόὄνομα ἤ τά ὀνόματα ἀνθρώπων, γιά τούς ὁποίους θέλουμε νά προσευχηθοῦμε,μποροῦμε ἐπιπλέον νά χρησιμοποιοῦμε τό κομποσχοίνι γιά προσευχές ὑπέρ τῶνἄλλων. Τό ἴδιο ἰσχύει καί γιά προσευχή ὑπέρ τῶν κεκοιμημένων: Ἀνάπαυσον, Κύριε,τήv ψυχήν τοῦ δούλου σου ἤ Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ἀνάπαυσον τόν δοῦλο σου ἤ τούςδούλους σου. Αὐτό τό λές 33 φορές, 50 φορές, 100 φορές, ὅσες θέλεις.Ὅταν οἱ μοναχοί καί οἱ λαϊκοί κρατοῦν τό κομποσχοίνι στά χέρια τους, αὐτόἀποτελεῖ ὑπενθύμιση τῆς ὑποχρεώσεώς τους νά προσεύχονται χωρίς διακοπή,σύμφωνα μέ τήν ἐντολή τοῦ Ἀποστόλου Παύλου: ‘ἀδιαλείπτως προσεύχεσθε’ (Α´Θεσ. 5,17). Ὁ καθένας μπορεῖ νά κρατᾶ ἕνα κομποσχοίνι στήν τσέπη ἤ σέ κάποιοδιακριτικό μέρος -νά μήν κάνει ἐπίδειξη δηλαδή- ὅπου μπορεῖ εὔκολα νά τόχρησιμοποιήσει ἀπαρατήρητος, σέ περιπτώσεις πού εἶναι προτιμότερο νάπροσευχηθεῖ μυστικά, χωρίς νά ἑλκύσει τή προσοχή τῶν ἄλλων. Τό κομποσχοίνιμπορεῖ ἐπίσης νά τοποθετηθεῖ ἐπάνω ἀπό τό προσκέφαλο τοῦ κρεβατιοῦ μας, στόαὐτοκίνητο, μαζί μ᾽ ἕνα μικρό Σταυρό ἤ εἰκόνισμα ἤ σέ ἄλλα κατάλληλα σημεῖα ὡςὑπενθύμιση προσευχῆς καί ὡς εὐλογία καί μία ἅγια παρουσία στή ζωή μας.Ἄς δοῦμε τώρα τόν πρωταρχικό σκοπό, γιά τόν ὁποῖο κατασκευάστηκε τόκομποσχοίνι. Ὁ κύριος σκοπός τοῦ κομποσχοινιοῦ εἶναι νά μᾶς βοηθᾶ κατά τήνπροσευχή μας πρός τόν Θεό καί τούς Ἁγίους Του. Ἐκτός ἀπό τό νά μᾶς χρησιμεύεισάν μία εὐλογία, πῶς μπορεῖ αὐτό τό μικρό κομποσχοίνι νά μᾶς βοηθήσει νάπροσευχόμαστε; Μποροῦμε βέβαια, ὅπως εἴπαμε, νά προσευχηθοῦμε καί χωρίς αὐτό,ἀλλά ἄς δοῦμε μερικούς τρόπους μέ τούς ὁποίους μᾶς βοηθᾶ τό κομποσχοίνι.Ὅταν ὁ νοῦς μᾶς εἶναι σκορπισμένος ἤ εἴμαστε ταραγμένοι ἤ μέ διασπασμένη τήνπροσοχή, τότε εἶναι δύσκολο νά συγκεντρωθοῦμε στήν προσευχή. Αὐτό συμβαίνεικυρίως, ὅταν προσπαθοῦμε νά τηροῦμε κάποιον καθημερινό κανόνα προσευχῆς.Μερικές ἡμέρες πάει καλά τό πράγμα, ἀλλά ἴσως τίς περισσότερες φορές, οἱπροσπάθειές μας φαίνονται σχεδόν μάταιες.Εἴμαστε ὄντα τῆς συνήθειας, δηλαδή εἴμαστε ὑπάρξεις πού ζοῦμε μέ συνήθειες. Ἄνἀποκτήσει κανείς μιά συνήθεια δύσκολα τή χάνει καί ὑπάρχουν καλές συνήθειες, τίςὁποῖες τίς ἐπιδιώκουμε καί ὑπάρχουν κακές συνήθειες, τίς ὁποῖες θέλουμε νά τίςἀποβάλλουμε. Εἶναι λοιπόν πολύ καλό ὁ ἄνθρωπος νά ἔχει ἕνα κομποσχοίνι στό χέρικαί νά συνηθίσει νά κάνει προσευχή μέ κομποσχοίνι. Στήν ἰατρική αὐτό τό λέμεἐξαρτημένο ἀντανακλαστικό. Δηλαδή συνδέεται ὁ νοῦς μέ τό αἴσθημα τῆς ἀφῆς καίμέ τό κομποσχοίνι καί ἀπό τή στιγμή πού θά πιάσεις στά χέρια σου τό κομποσχοίνι, ὁνοῦς σου πηγαίνει στήν προσευχή, στό «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησέ με».Δημιουργεῖται δηλαδή μιά καλή συνήθεια, ἕνα ἐξαρτημένο ἀντανακλαστικό πούβοηθάει στήν προσευχή.Ἡ βραδινή ὥρα -ὄχι πολύ ἀργά- πρίν κοιμηθοῦμε εἶναι καλή, ἐπειδή εἶναι σημαντικό32

νά τελειώνουμε τήν ἡμέρα μέ προσευχή. Τό πρωί, ξυπνώντας, εἶναι ἐπίσης καλό νάξεκινᾶμε τή νέα ἡμέρα μέ προσευχή. Μπορεῖ ἀκόμη κανείς νά βρεῖ ἄλλες ὧρες τῆςἡμέρας πού νά μπορεῖ νά ἡσυχάζει καί νά συγκεντρώνεται. Παραδείγματος χάριν,μετά τό μεσημεριανό φαγητό, πού ὑπάρχει συνήθως καί κάποια ἡσυχία γιάἀνάπαυση, μπορεῖς νά τήν ἀξιοποιήσεις γιά νά κάνεις προσευχή. Ἡ προσπάθειά μαςεἶναι νά καθιερώσουμε τήν προσευχή ὡς ἕναν κανόνα στή ζωή μας, ὄχι ὡς μίαἐξαίρεση. Δηλαδή τό κύριο ἔργο στή ζωή μας νά εἶναι ἡ προσευχή καί ὄχι τόπάρεργο. Ἐμεῖς ἔχουμε σάν κύριο ἔργο ἄλλα πράγματα κι ἄν περισσέψει καί κανέναπεντάλεπτο στό εἰκοσιτετράωρο, τό δίνουμε στόν Θεό. Πολλές φορές δίνουμε τόμπούχτισμά μας, ὅπως ἔλεγε ἕνας Ἁγιορείτης, στόν Θεό, κατασκοτωμένοι τό βράδυ,νυσταγμένοι, λέμε πέντε λόγια προσευχῆς, νά ποῦμε ὅτι τό κάναμε κι αὐτό. Δέν θάπρέπει νά λειτουργοῦμε ὅμως ἔτσι. Πρέπει, ἀντίθετα, νά καθιερώσουμε σάν κύριοἔργο τήν προσευχή.Γι’ αὐτό ἐπιδιώκουμε, νά βροῦμε κάποια ὥρα πού καθημερινά θά μποροῦμε νάἔχουμε λίγη ἡσυχία, ὥστε νά συγκεντρωθοῦμε καί νά στρέψουμε τά μάτια τῆς ψυχῆςμας στόν Θεό. Ὡς μέρος αὐτοῦ τοῦ κανόνα ἴσως θελήσουμε νά διαβάσουμε μερικέςπροσευχές ἀπό κάποιο προσευχητάριο ἤ νά προσευχηθοῦμε καί νά βροῦμε ψυχικήγαλήνη μέ ἄλλους τρόπους, ὅπως μέ τό διάβασμα πατερικῶν βιβλίων ἤ μέ τήνἀνασκόπηση ἀκόμα τῶν γεγονότων τῆς ἡμέρας. Ὄχι ἁπλῶς νά τά θυμηθοῦμε, ἀλλάνά γίνει μία αὐτοεξέταση, ἕνας αὐτοέλεγχος καί μία μετάνοια γιά τά λάθη τῆςἡμέρας. Αὐτό ἐπίσης βοηθάει στό νά ἔρθει ὁ ἄνθρωπος σέ κατάνυξη, σέ συντριβήκαί νά μπορέσει ἔτσι νά μετανοήσει καί νά ἐκφράσει τή μετάνοιά του μέ τήν εὐχή, τό‘Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ἐλέησέ με’. Ὁ πιό ἀποτελεσματικός ὅμως τρόπος γιά νάὠφεληθεῖ κανείς ἀπό τόν κανόνα τῆς προσευχῆς εἶναι νά λέει τακτικά σέκαθορισμένο ἀριθμό τήν εὐχή τοῦ Ἰησοῦ (Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ἐλέησόν με).Ἔλεγε ὁ ἅγιος Πορφύριος ὅτι εἶναι ὡραῖο νά ἔχουμε ἕνα πρόγραμμα καί ἀνά μία ὥρανά χτυπάει ἡ καμπάνα στό μοναστήρι, νά σταματάει ὅ,τι κάνει ὁ καθένας καί νά λέειτήν εὐχή. Αὐτή ἡ συχνή ἐπανάληψη ἀνά τακτά χρονικά διαστήματα βοηθάει στό νάσυνηθίσει ὁ νοῦς νά προσεύχεται.Ὁ ἀριθμός αὐτός δέ χρειάζεται νά εἶναι μεγάλος καί ἴσως χρειαστοῦν μόνο δεκαπέντεπερίπου λεπτά. Αὐτό ὅμως θά εἶναι τό τμῆμα τῆς ἡμέρας μας πού ἀνήκει στόν Θεό,οἱ λίγοι κόκκοι ἁλάτι πού θά νοστιμίσουν ὅλη τήν πνευματική μας ζωή. Πολλοίγιατροί σήμερα συνιστοῦν αὐτή τήν πρακτική χάριν τῆς σωματικῆς ὑγείας, ἰδιαίτεραγιά νά ξεπεράσει κανείς τό ἄγχος. Ἔχουμε ἔτσι καί ἀνθρώπους, πού δέν εἶναιὀρθόδοξοι καί σοῦ λένε νά κάνεις προσευχή γιατί διώχνει τό ἄγχος. Πολύπερισσότερο ἀποτελεσματική εἶναι ἡ προσευχή σ’ ἕναν ἄνθρωπο βαπτισμένοὀρθόδοξο. Ὁ,τιδήποτε σᾶς ἀγχώνει, ἔλεγε ὁ Γέροντας Πορφύριος, νά τό κάνετεπροσευχή κι ἀμέσως φεύγει τό ἄγχος. Γιατί ἀκριβῶς τό ἄγχος εἶναι ἀποτέλεσμα τῆςὀλιγοπιστίας, εἶναι ἀποτέλεσμα τοῦ ὅτι ξεχάσαμε τόν Θεό, ξεχάσαμε τήν προσευχήκαί προσπαθοῦμε μόνοι μας νά ἀντιμετωπίσουμε τίς δυσκολίες καί τά κύματα τῆςζωῆς. Τότε φυσικά βλέπεις ὅτι δέν μπορεῖς καί γεμίζεις μέ ἄγχος καί ἀγωνία. Ἄνὅμως στρέψεις τό βλέμμα σου στόν Χριστό, περπατᾶς πάνω στά κύματα, ὅπως33

περπάτησε ὁ ἀπόστολος Πέτρος κι ἔτσι σώζεσαι.Ἄς βρίσκουμε διάφορα μικρά χρονικά διαστήματα λοιπόν καθ᾽ ὅλη τή διάρκεια τῆςἡμέρας καί ἄς τά γεμίζουμε μέ τούς πολύτιμους θησαυρούς τῆς προσευχῆς, τούςὁποίους κανείς δέ μπορεῖ νά κλέψει καί πού ἀποταμιεύονται γιά λογαριασμό μαςστόν Οὐρανό. Ἔστω ἕνα ‘Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ἐλέησόν με’ νά πεῖς, ἔχει μεγάληἀξία. Ἰδίως ἐσεῖς πού δέν ἔχετε συνηθίσει αὐτό τό ἔργο, ὅπως οἱ μοναχοί, νομίζω ὅτιὁ Θεός σᾶς τό λογαριάζει πάρα πολύ. Κι ἕνα ‘Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ἐλέησόν με’ νάπεῖ κανείς, ἀξίζει πολύ περισσότερο ἀπό μισή ὥρα πού κάνει ἕνας μοναχός.Ἔλεγε ὁ π. Ἐφραίμ ὁ Κατουνακιώτης, πολύ σπουδαῖος Γέροντας, διακριτικός,προορατικός, μέ συνεχή προσευχή, στούς ἀνθρώπους πού εἶναι στόν κόσμο νάβροῦνε ἔστω μισή ὥρα τό εἰκοσιτετράωρο καί νά κάνουν αὐτή τήν ἐργασία, τό ΚύριεἸησοῦ Χριστέ ἐλέησόν με, ἔτσι ἱκετευτικά, παρακλητικά σάν νά ἔχεις τόν Χριστόδίπλα σου. Και αὐτή ἡ μισή ὥρα ἀξίζει, ὅσο δέν ἀξίζουν οἱ δικές μας πολλές ὧρεςπού κάνουμε κομποσχοίνι στό Ἅγιο Ὄρος. Γιατί ἀκριβῶς γίνεται σέ δύσκολεςσυνθῆκες, πού ὅλοι τίς γνωρίζετε ἐδῶ στόν κόσμο.Ἂν θέλεις νά τηρεῖς κάποιο σταθερό ἀριθμό προσευχῶν, ὡς μέρος τοῦ καθημερινοῦκανόνος, θά βοηθηθεῖς πολύ ἀπό τό κομποσχοίνι γιατί μπορεῖς νά μετρᾶς καί νά ἔχειςαὐτόν τόν σταθερό ἀριθμό μέ ἀσφάλεια. Μέ αὐτό μπορεῖς νά προφέρεις ἕνανκαθορισμένο ἀριθμό προσευχῶν καί νά συγκεντρώνεσαι στά λόγια τῆς προσευχῆς,καθώς τήν προφέρεις.Πῶς τό κάνεις τώρα; Ἀφοῦ συγκεντρώσεις τούς λογισμούς σου, πάρε τό κομποσχοίνιστό ἀριστερό σου χέρι καί κράτησέ το ἐλαφρά μεταξύ τοῦ ἀντίχειρα καί τοῦ δείκτη.Ἔπειτα κάνοντας ἥσυχα τόν Σταυρό σου ψιθύρισε τήν εὐχή τοῦ Ἰησοῦ, ‘ΚύριεἸησοῦ Χριστέ ἐλέησόν με’. Καθώς οἱ λογισμοί σου θά συγκεντρώνονται ὅλο καίπερισσότερο, ἴσως νά μή χρειάζεται νά συνεχίζεις νά σταυροκοπιέσαι ἤ νά λέγεις τήνπροσευχή δυνατά. Θά δεῖς κάποια στιγμή ὅτι θά θέλεις νά τή λές μέ τόν νοῦ σου καίὄχι δυνατά. Ὅταν ὅμως δυσκολεύεσαι νά συγκεντρωθεῖς, χρησιμοποίησε τό σημεῖοτοῦ Σταυροῦ καί τό ψιθύρισμα ὡς μέσα πού σέ βοηθοῦν νά κρατᾶς τόν νοῦ σου στήνπροσευχή.Εἶναι καλό νά στέκεσαι ὄρθιος μέ τό κεφάλι σκυμμένο σέ στάση ταπεινή. Ὁρισμένοιθέλουν νά ὑψώνουν τά χέρια τούς πότε-πότε, ζητώντας ἔλεος. Κι αὐτό ἐπιτρέπεται.Ἄλλοι ὅμως βρίσκουν πιό βοηθητικό τό νά κάθονται ἤ νά γονατίζουν μέ τό κεφάλισκυμμένο, γιά νά μπορέσουν νά συγκεντρωθοῦν. Αὐτό ὅμως ἔχει τό μειονέκτημα ὅτιμπορεῖς νά νυστάξεις, ἔτσι ὅπως εἴμαστε ὅλοι κουρασμένοι. Πολλά ἐξαρτῶνται ἀπότό ἴδιο τό ἄτομο, ἀπό τήν ὑγεία του καί τήν ἀνατροφή του. Βέβαια ἕνας πού δένμπορεῖ, ἔχει λόγους ὑγείας, θά καθίσει. Τό πιό σημαντικό εἶναι νά μένεις ἀκίνητοςκαί νά συγκεντρώνεσαι στά λόγια τῆς προσευχῆς, καθώς τήν ἐπαναλαμβάνεις. Πάλιἡ ἰατρική μᾶς λέει ὅτι, ὅταν κινεῖσαι, διεγείρεις τόν ἐγκέφαλο γιατί πᾶνε νευρικάἐρεθίσματα στόν ἐγκέφαλο καί ὁπωσδήποτε αὐτά τόν ἀπασχολοῦν. Ὅταν εἶσαιἀκίνητος συγκεντρώνεται ὅλη ἡ ἐνέργεια στήν προσευχή σου.Πρέπει ἐπίσης ὁπωσδήποτε νά ἀποκρούσει κανείς τόν πειρασμό τῆς βιασύνης. Στόν34

κόσμο σήμερα ὅλοι βιάζονται. Στήν προσευχή δέν πρέπει νά βιάζεσαι. Ἄν βιάζεσαικαί δέν ἔχεις εἰρήνη, δέν μπορεῖς νά κάνεις σωστή προσευχή. Γιά τόν λόγο αὐτόμερικοί ἀντί γιά κομποσχοίνι χρησιμοποιοῦν ἕνα ρολόι σάν ἐξωτερικό μετρητή τῆςδιάρκειας τῆς προσευχῆς τους ρυθμίζοντας ἀνάλογα τό ξυπνητήρι ἤ τό κινητό πούἔχουμε σήμερα. Μπορεῖς νά τό βάλεις νά χτυπήσει σέ δέκα λεπτά καί τελείωςἀπερίσκεπτα αὐτά τά δέκα λεπτά νά τά ἀφιερώσεις στόν Χριστό, χωρίς νά σκέφτεσαιτίποτα ἄλλο, παρά αὐτές τίς λέξεις ‘Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ἐλέησόν με’. Θἀδιαπιστώσετε ὅτι δέν εἶναι εὔκολο καί στήν ἀρχή κανείς μπορεῖ νά δυσκολευτεῖ πάραπολύ καί νά παλέψει καί τά δέκα λεπτά γιά νά τό πεῖ μιά φορά σωστά. Νά εἶναιδηλαδή ὁ νοῦς του στίς πέντε αὐτές λέξεις.Τό κομποσχοίνι εἶναι ἐπίσης ἕνας βολικός τρόπος νά μετρᾶ κανείς τίς μικρές ἤμεγάλες «μετάνοιες» πού κάνει στόν κανόνα του. Τό νά κάνουμε τό σημεῖο τοῦΣταυροῦ καί μετά νά σκύβουμε καί νά ἀκουμποῦμε τό ἔδαφος μέ τά δάκτυλα ἤ νάγονατίζουμε καί νά ἀκουμποῦμε τό μέτωπο στό ἔδαφος ἀποτελεῖ ἀρχαῖο τρόποπροσευχῆς στόν Θεό καί τούς Ἁγίους Του. Ὅ ἴδιος ὁ Χριστός μας στή Γεθσημανήἔκανε μεγάλες μετάνοιες, ὅταν λέει τό Εὐαγγέλιο ὅτι ἔπεφτε μέ τό πρόσωπο κάτωστή γῆ. Τό ἴδιο ἔκανε καί ἡ Παναγία μας. Μᾶς λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὅτι ἔκανεἐδαφιαῖες μετάνοιες. Ἑπομένως καί ἐμεῖς πρέπει νά κάνουμε καί δέν εἶναι -ὅπως λένεκάποιοι- μόνο γιά τούς καλογήρους. Εἶναι γιά ὅλους μας, ἀφοῦ τό ἔκανε ἡ Παναγία,τό ἔκανε ὁ Χριστός μας.Ἡ σωματική κίνηση τῆς μικρῆς ἤ τῆς μεγάλης «μετάνοιας» μπορεῖ νά συντελέσειστή θέρμη τῆς προσευχῆς καί νά δώσει ἐξωτερική ἔκφραση στήν ἱκεσία μας καθώςταπεινωνόμαστε μπροστά στόν Θεό. Μικρή, εἴπαμε, εἶναι ὅταν ἀκουμπάει ἁπλῶς τόχέρι στό ἐδαφος καί μεγάλη μετάνοια αὐτή πού κάνουμε καί ἀκουμπάει τό μέτωποστό δάπεδο. Εἶναι ἀκόμη ἕνας τρόπος ἐφαρμογῆς τῆς Ἀποστολικῆς ἐντολῆς νάδοξάζουμε τόν Θεό καί μέ τίς ψυχές καί μέ τά σώματά μας, «δοξάσατε δή τόν Θεόνἐν τῶ σώματι ὑμῶν καί ἐν τῶ πνεύματι ὑμῶν» (Α΄Κορ. 6, 20).Μερικοί χρησιμοποιοῦν τό κομποσχοίνι ὅταν ἀποσύρονται, γιά νά κοιμηθοῦν κι αὐτόεἶναι πολύ καλό, τό νά κοιμᾶται κανείς μέ τήν εὐχή καί ὅταν ξυπνάει νά εἶναι στάχέρια του τό κομποσχοίνι, ὁπότε ἔχει καί τήν εἰδοποίηση, τήν ὑπενθύμιση νάξεκινήσει τήν ἡμέρα του μέ προσευχή.Ἄς σταματήσουμε ἐδῶ καί ἄς βάλουμε σέ πράξη αὐτά πού εἴπαμε, πάντα μέ τήνεὐλογία καί τήν καθοδήγηση τοῦ πνευματικοῦ μας γιά νά ἀξιωθοῦμε ὅλα αὐτά τάὑπέροχα, γιά τά ὁποῖα μιλήσαμε καί νά μποῦμε καί στή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Ἀμήν.ἘΡΩΤΗΣΕΙΣ-Ἐρ: Μποροῦμε νά κάνουμε μετάνοιες τό Σάββατο καί στήν Ἀνάσταση;-Ἀπ: Οἱ ἅγιοι Πατέρες μᾶς λένε, θά σᾶς πεῖ καί ὁ πνευματικός σας ὅτι τό Σάββατο τόβράδυ δέν κάνουμε μετάνοιες, διότι ἡ Κυριακή εἶναι Ἀναστάσιμη ἡμέρα καί35

ὑπάρχουν καί κανόνες πού τό ἀπαγορεύουν αὐτό. Ἐπίσης ὑπάρχει καί ἡ παράδοση,νά μήν κάνουμε καί τήν Παρασκευή τό βράδυ, γιατί τό Σάββατο εἶναι κι αὐτό μιάἈναστάσιμη ἡμέρα. Κυριακή βράδυ κάνουμε γιατί εἶναι γιά τή Δευτέρα. Ἡ ἡμέραἀρχίζει ἀπό τόν Ἑσπερινό.-Ἐρ: Θά μᾶς φέρουν ἀρχικά τή φοροκάρτα καί στή συνέχεια τήν κάρτα τοῦ πολίτη.Ὑπάρχει πολύς προσωπικός πόνος καί γενικός ὑποθέτω γιά τά γεγονότα αὐτά. Ἡγνώμη μου εἶναι ὅτι ἡ Ἐκκλησία θά ἔπρεπε νά μᾶς καλέσει ὅλους σέ μετάνοια καίπροσευχή.-Ἀπ: Ἔτσι εἶναι. Ὁ καθένας ὅπου μπορεῖ νά μιλήσει, ἀκόμα καί στόν Ἐπίσκοπό τουνά πεῖ γιά προσευχή, γιατί ὄντως αὐτό χρειάζεται. «Ἐλασσονοῦσι ἔθνη ἁμαρτίαι»(Παρ. 14,34). Τά ἔθνη τά λιγοστεύουν οἱ ἁμαρτίες, οὔτε το ΔΝΤ, οὔτε κάτι ἄλλο.Μπορεῖ νά εἶναι οἱ κακοί χειρισμοί τῆς κυβέρνησης, ἀλλά πίσω ἀπό ὅλα εἶναι οἱἁμαρτίες μας. Θά πρέπει ὅλο τό ἔθνος νά μετανοήσει κι ὄχι μερικοί. Νά γίνει, θάἔλεγα πανεθνικό προσκλητήριο μετανοίας. Ὅπως ἔλεγε ἕνας Γέροντας νά βάλουμετούς Ἐπισκόπους μας καί τούς ἱερεῖς μας νά κάνουμε ἀγρυπνίες στίς πλατεῖες καί νάκαλοῦμε καί ἐκείνους πού εἶναι ἀδιάφοροι νά συμμετάσχουν. Πρέπει νά κλάψουμεμπροστά στόν Θεό, γιά νά γίνει ἴλεως ὁ Θεός στίς ἁμαρτίες μας, διότι αὐτάπληρώνουμε τώρα. Ὄχι ὅτι ὁ Θεός μᾶς τιμωρεῖ. Ὁ Θεός δέν τιμωρεῖ. Οἱ ἴδιες οἱἁμαρτίες μας μᾶς τιμωροῦνε, ἡ κακία μας καί ἡ ἀμετανοησία μας. Τό κακό ἀπό μόνοτου καταστρέφεται. Τώρα ἔφτασε ὁ κόμπος στό χτένι.Ὅλοι τό βλέπετε ὅτι δέν πάει ἄλλο, ἔχουμε ξεπεράσει κάθε ὅριο ἁμαρτίας. Ἔχουμεφτάσει οἱ Ἕλληνες νά εἴμαστε παγκόσμιοι πρωταθλητές στήν ἁμαρτία. Οἱστατιστικές λένε ὅτι εἴμαστε πρῶτοι στίς ἐκτρώσεις, στά ναρκωτικά, στά διαζύγια,στά τροχαῖα, στή διαφθορά, κ.λ.π. Γνωστός ὁ κατάλογος! Ποῦ ὀφείλεται αὐτό;Εἴμαστε βαπτισμένοι. Θά ἔπρεπε νά εἴμαστε ὑπόδειγμα ἀρετῆς καί καλοσύνης στήνἀνθρωπότητα. Ὀφείλεται στό γεγονός ὅτι ἔχουμε θάψει τό Ἅγιο Βάπτισμα καίἔχουμε ἀπενεργοποιήσει τή Χάρη, γιατί τήν ἔχουμε μπαζώσει πολύ καλά κάτω ἀπότόνους ἁμαρτιῶν καί παθῶν. Θά πρέπει νά φύγουν ὅλα, ἀφοῦ μετανοήσουμε καί νάξαναβροῦμε αὐτή τήν κρυμμένη Χάρη, πού εἴπαμε τή βρίσκουμε μέ τήν ἀδιάλειπτηπροσευχή. Θά πρέπει λοιπόν νά μετανοήσουμε καί νά ἐπικαλούμαστε τόν Θεόἀδιάλειπτα. Τότε σίγουρα θά ἀλλάξουν τά πράγματα καί θά πᾶνε πρός τό καλύτεροπρός αὐτό πού ἀρέσει στόν Θεό καί ἀρέσει καί σέ μᾶς.Δυστυχῶς ὅμως εἴμαστε πολύ διεστραμμένοι. Ἀφῆστε τούς ἔξω, γιά μᾶς λέω τούςχριστιανούς, πού ὑποτίθεται ὅτι εἴμαστε χριστιανοί. Ἔρχονται ἄνθρωποι, πού μόνοδέν μέ δέρνουνε, ἐπειδή λέω στά παιδιά νά μήν κάνουνε προγαμιαῖες σχέσεις. Ἀκόμακαί ἐδῶ μέσα ὑπάρχουν ἄνθρωποι πού θά τά βάλουν μαζί μου, ἐπειδή λέω αὐτά τάπράγματα. Δέν εἶμαι ἄνθρωπος του 21ου αἰῶνος! Καταλάβατε; Ἐκεῖ ἔχουμε φτάσει..Αὐτό πού ὁ Θεός λέει ὅτι εἶναι θανάσιμη ἁμαρτία, ἐμεῖς λέμε δέν γίνεται νά μήν τόκάνει ὁ νέος σήμερα, τόσους πειρασμούς πού ἔχει! Γι’ αὐτό μετά δρέπουμε τούςκαρπούς τῶν ἔργων μας. Ἐφόσον μόνο αὐτή ἡ ἁμαρτία λένε οἱ ἅγιοι Πατέρες κάνειτρομερή ζημιά στήν ψυχή. Σέ σημεῖο πού ἡ ψυχή θέλει 3 -11 χρόνια γιά νά ἐπανέλθει36

ἀπό τή στιγμή πού θά μετανοήσει, ὄχι νά συνεχίσει νά ἁμαρτάνει. Σκεφτεῖτε τώρα τίςὑπόλοιπες ἁμαρτίες: τήν κατάκριση, τήν ἱεροκατάκριση, πού γίνεται κατά κόρονστήν πατρίδα μας..Βρέθηκαν κάποιοι ἐπιτήδειοι -νά μήν πῶ χειρότερο χαρακτηρισμό- νά βρίσουν τόνμοναχισμό καί μάλιστα τόν ἁγιορείτικο μοναχισμό καί τό κορυφαῖο μοναστήρι τοῦΒατοπαιδίου καί σπεύσαμε ὅλοι οἱ Ἑλληνες νά συμπράξουμε καί νά συμφωνήσουμε.Καί τώρα μετά ἀπό τρία χρόνια πού ἀνατρέπονται ὅλα, ἔχουμε σιγή ἰχθύος. Ἐνῶ θάἔπρεπε νά κλαῖμε ὅλοι σάν ἔθνος καί νά πᾶμε νά ζητήσουμε συγνώμη ἀπό τούςΠατέρες ἐκεῖ, γιατί ἡ ἱεροκατάκριση εἶναι φοβερή ἁμαρτία. Μέ τήν παραμικρή ὅμωςἀφορμή ἀκοῦς ‘οἱ παπάδες, οἱ δεσποτάδες’, ὅλοι βρίζουνε αὐτούς, οἱ ὁποῖοι εἶναι οἱἀντιπρόσωποι τοῦ Θεοῦ στή γῆ. Δέν λέω ὅτι εἶναι ὅλοι τέλειοι καί ἅγιοι. Ὄχι. Ἀλλάδέν ἐπιτρέπεται νά γίνεται αὐτό. Λέει ὁ ἅγιος Λουκᾶς ὁ ἐπίσκοπος Κριμαίας,καλύτερα νά κατακρίνεις ὅλη τήν ἀνθρωπότητα παρά ἕναν ἱερέα. Εἶναι τόσο βαρύ.Εἶπα δύο ἁμαρτίες ἐνδεικτικά, ἀλλά εἶναι καί πολλές ἄλλες. Καί μόνο αὐτά μέσατους ἔχουν τή θλίψη κι ὅλα αὐτά πού περνᾶμε σήμερα. Γι’ αὐτό νά μετανοοῦμε.Ἀρχ. Σάββας Ἁγιορείτης37

Νά ἐπιδιώκουμε συναναστροφές μέ ἐνάρετους ἀνθρώπους - (1η ομιλία)Μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ καί τίς εὐχές τοῦ Γέροντα, εἴχαμε ἀρχίσει νά λέμε ὅτι ἀπό τήστιγμή πού κανείς θέλει νά εἶναι κοντά στόν Χριστό, πρέπει νά προσέχει μέ ποιούςσυναναστρέφεται. Αυτό βέβαια ὁ ἴδιος ὁ Κύριος τό ἀναφέρει ὡς ἐξῆς: «ἄν σέσκανδαλίζει τό μάτι σου, καλύτερα εἶναι νά τό βγάλεις. Σέ συμφέρει νά πᾶς μέ ἕναμάτι στόν Παράδεισο, παρά νά πᾶς καί μέ τά δύο μάτια στήν κόλαση,» (Ματθ. 18,9).Ὅταν λέει ‘μάτι’ τί ἐννοεῖ; Οἰ Ἅγιοι Πατέρες ἐρμηνεύουν τό μάτι, ὡς ἕνα πρόσωπο,πού εἶναι πολύτιμο γιά μᾶς καί πολύ οἰκεῖο, συγγενικό ἤ ἔστω τοῦ στενοῦπεριβάλλοντός μας. Ὁ Χριστός μᾶς συμβουλεύει ὅτι ἄν αὐτό το μάτι -τό πρόσωπο-σέ σκανδαλίζει, δηλαδή σέ παρακινεῖ στήν ἁμαρτία καί σέ ὠθεῖ πρός τήν κόλαση, νάτό βγάλεις ἀπό τή ζωή σου. Εἶναι προτιμότερο νά εἶσαι χωρίς αὐτό, μονόφθαλμος-καί ἄς φαίνεσαι καί λίγο ἄσχημος- λίγο στερημένος δηλαδή καί ταλαιπωρημένος καίνά πᾶς ἔτσι στόν παράδεισο, παρά νά πᾶς καί μέ τά δυό σου μάτια στήν κόλαση. Λέειδηλαδή ὁ Χριστός μας ὅτι προκειμένου νά πᾶνε δύο ἄτομα στήν κόλαση,τουλάχιστον ἄς πάει ὁ ἕνας, ἐφόσον εἶναι ἀμετανόητος.Δέν εἶναι ἀγάπη νά πεῖς ὅτιθά μείνεις κοντά του μέχρι τέλους, ἐπειδή εἶναι φίλος σου. Αὐτό εἶναι ἁμάρτημα. Ὁἄνθρωπος ἔχει εὐθύνη γιά τήν ψυχή καί τό σῶμα του καί δέν μπορεῖ νά τά κάνει ὅ,τιθέλει. Ἡ ψυχή καί τό σῶμα μας ἀνήκουν στόν Χριστό, ὄχι σ’ ἐμᾶς.Ὁ Χριστός μας, μᾶς ἐξαγόρασε μέ τό αἷμα Του. Γι’ αὐτό ἀκριβῶς ὀφείλουμε, ἄνἀγαπᾶμε τόν ἑαυτό μας σωστά, νά τά προφυλάξουμε καί ἀπό τή φθορά καί ἀπό τήναἰώνια κόλαση. Ὅταν λοιπόν ἔχεις ἕναν φίλο ἤ ἔναν συγγενή, μπορεῖ νά εἶναι ἀκόμακαί οἱ γονεῖς σου ἤ τ’ ἀδέλφια σου, οἱ οποῖοι σέ τραβοῦν πρός τήν κόλαση, πρέπει νάτούς βγάλεις ἀπό τή ζωή σου. Αὐτό δέν εἶναι σκληρό, εἶναι ἡ σωτηρία μας.Στό κεφάλαιο τοῦ Εὐεργετινοῦ «ὅποιος θέλει νά σωθεῖ, πρέπει νά ἐπιδιώκει τίςσυναναστροφές μέ ἐναρέτους ἀνθρώπους», γίνεται λόγος γι’ αὐτά. Ἡ ΠαλαιάΔιαθήκη λέει «νά ἐπιδιώκεις καί νά τρίβεις τά σκαλοπάτια τῶν συνετῶν» (Σοφ.Σειρ.6,36). Νά ἀνεβαίνεις δηλαδή καί νά ἐπισκέπτεσαι συχνά τά σκαλοπάτια τῶν Ἁγίωνἀνθρώπων, πού εἶναι κοντά στόν Θεό. Ὄντως οἱ Ἅγιοι Πατέρες τό θεωροῦνσπουδαία πνευματική ἐργασία, τό νά πηγαίνεις καί νά βρίσκεις ἀνθρώπουςπνευματικούς καί νά συνομιλεῖς μαζί τους. Ἀκόμα καλύτερα, ὅταν εἶναι πνευματικοί,ἱερεῖς, νά ἐξομολογεῖσαι, ἔχοντας ἕναν πνευματικό ὁδηγό ἤ ὅταν βρίσκεις ἄλλουςἀνθρώπους πνευματικούς, ὅπως Γέροντες, μοναχούς κ.λ.π., οἱ ὁποῖοι μποροῦν νά σέβοηθήσουν.Ὁ Ἀββᾶς Κασσιανός, εἶναι αὐτός πού ἔφερε, πού θεμελίωσε τόν μοναχισμό στήνδύση καί διηγεῖται τά ἑξῆς:Ἕνας Γέροντας, πού ἀσκήτευε στήν ἔρημο, παρακάλεσε τόν Θεό νά τοῦ δώσει αὐτότό χάρισμα. Ὅταν γίνεται πνευματική συζήτηση, νά μή νυστάζει ποτέ. Ὅταν ὅμως38

κανείς ἀργολογεῖ ἤ κατακρίνει, τότε νά τόν παίρνει ὁ ὕπνος, γιά νά μήν μολύνονταιτ᾿ αὐτιά του μέ τέτοιο δηλητήριο. Καί πραγματικά, τοῦ ἔδωσε ὁ Θεός αὐτό πούζητοῦσε.Συνήθως συμβαίνει τό ἀντίθετο! Δηλαδή ὅταν λέμε τά πνευματικά, μᾶς παίρνει ὁὕπνος. Αὐτή εἶναι ἐπήρεια τοῦ δαίμονα. Ἔλεγε κάποιος ἀστειευόμενος, ἀλλά εἶχε μιάδόση ἀλήθειας, αὐτό πού ἔλεγε: «δέν μπορῶ νά κοιμηθῶ. Διάβασέ μου κάτιπνευματικό νά κοιμηθῶ». Ὄντως, ὁ διάβολος φέρνει νύστα, ὅταν διαβάζουμεπνευματικά. Ἐνῶ ὅταν λέμε διάφορα φαιδρά, ἀμέσως ξυπνᾶμε. Αὐτό δείχνει, ὅτιὑπάρχουν πονηρά πνεύματα, πού ἐμποδίζουν τόν ἄνθρωπο καί νά ἀκούσει ἀκόμα, ἤκαί ἄν ἀκούσει, κάνουν τό πᾶν, ὥστε νά μήν μπεῖ στήν καρδιά του καί τό βάλει σέπράξη. Γιατί νά μήν τό βάλει σέ πράξη; Διότι μετά θ’ ἀνοίξει πόλεμο μαζί τους.Ἐξάλλου αὐτά πού λέμε ‘τά πνευματικά’ εἶναι ν’ ἀρχίσουμε νά διώχνουμε τούςδαίμονες, οἱ ὁποῖοι εἶναι μέσα στήν καρδιά μας. Οἱ δαίμονες, ὅσο εἴμαστεἀβάπτιστοι, εἶναι στό κέντρο τῆς καρδιᾶς καί ἀπό τή στιγμή πού βαπτιζόμαστε αὐτήἡ δαιμονική ἐνέργεια βγαίνει στήν περιφέρεια. Ὁ Χριστιανός μέ τήν νοερά, τήνἀδιάλειπτη προσευχή τούς διώχνει ἀπό τήν καρδιά του κι ἔτσι καθαρίζεται ἡ καρδιά.Οἱ δαίμονες δέ θέλουν νά τό ξέρουμε αὐτό, γιά νά μήν τούς πολεμᾶμε. Γι’ αὐτόἐμποδίζουν τίς πνευματικές συζητήσεις καί φέρνουν νύστα.Ὁ Γέροντας παρακάλεσε λοιπόν ὁ Θεός νά τοῦ δώσει αὐτό τό χάρισμα. Νά μήνυστάζει στίς πνευματικές κουβέντες καί νά νυστάζει, ὅταν λέγονται κατακρίσεις καίἀργολογίες.Ἔλεγε λοιπόν αὐτός ὁ Γέροντας πώς «ὁ διάβολος εἶναι θιασώτης τῆς ἀργολογίας καίἀντίπαλος κάθε πνευματικῆς διδαχῆς». Τοῦ ἀρέσει ἰδιαίτερα δηλαδή ἡ ἀργολογία καίἡ κατάκριση καί πολεμάει πάρα πολύ κάθε πνευματική διδαχή.Ἔφερε ὁ Γέροντας αὐτό τό παράδειγμα, ἀπό τή δική του εμπειρία: «Μιά φοράμιλοῦσα καί οἱ ἀδελφοί τόσο πολύ νύσταξαν, πού δέν μποροῦσαν οὔτε τά βλέφαράτους νά κουνήσουν (κατά τή διάρκεια πού τούς μιλοῦσε). Τότε, θέλοντας νάφανερώσω, πώς αύτό συμβαίνει ἀπό δαιμονική ἐνέργεια, ἄρχισα ν’ ἀργολογῶ (τούςἔλεγε διάφορα περί ἀνέμων καί ὑδάτων). Στή στιγμή ξενύσταξαν κι ἔγιναν ὁλόχαροι.Ἀναστέναξα καί τούς εἶπα: ‘Δέστε, ἀδελφοί μου. Ὅσο μιλούσαμε γιά οὐράνιαπράγματα, τά μάτια ὅλων σας, τά ἔκλεινε ὁ ὕπνος. Μόλις ὅμως ἀκούστηκαν λόγιαμάταια, ὅλοι ξενυστάξατε καί ἀκούγατε πρόθυμα’».Εἶχε ἀποτραβηχτεῖ ὁ δαίμονας, πού τούς ἔφερνε νύστα καί τοὐς ξύπνησε γιά ν’ἀκούσουν τίς ἀργολογίες. Ὅποιος ἀργολογεῖ, οὐσιαστικά ἁμαρτάνει. Ὁ Χριστός μαςεἶπε πώς «γιά κάθε περιττό καί μάταιο λόγο, τόν ὁποῖο θά ποῦν οἱ ἄνθρωποι, θάλογοδοτήσουν κατά τήν ἡμέρα τῆς κρίσεως» (Ματθ. 12,36). Εἶχαν ρωτήσει κάποτεἕναν Γέροντα, τί εἶναι ματαιότητα καί ἐκεῖνος ἀπάντησε πώς ὅ,τι εἶναι κάτω ἀπό τόνοὐρανό, εἶναι μάταιο, ἐφόσον δέν εἶναι πνευματικό.Συνέχισε λοιπόν ὁ Γέροντας λέγοντας: «Σᾶς παρακαλῶ λοιπόν, ἀδελφοί, νάσυναισθανθεῖτε τήν ἐνέργεια τοῦ πονηροῦ δαίμονα, κι ἔτσι νά εἶστε προσεκτικοί καίνά φυλάγεστε ἀπ’ τό νυσταγμό, κάθε φορά πού κάνετε ἤ ἀκοῦτε κάτι πνευματικό». Ὁ39

νυσταγμός ἔρχεται καί στήν ἀκολουθία, στή Θεία Λειτουργία, στήν προσευχή πούπροσπαθεῖς νά κάνεις τό βράδυ. Εἶναι κι αὐτό δαιμονική ἐπήρεια. Γι’ αὐτό οἱ Ἅγιοιἔκαναν μεγάλους ἀγῶνες νά πολεμήσουν τόν ὕπνο. Μερικοί Ἅγιοι, ὅπως ὁ ἍγιοςἸωάννης ὁ Χρυσόστομος εἶχαν κάτι σκοινιά, πού τά ὀνόμαζαν ΄΄κρεμαστῆρες΄΄.Κρεμιόντουσαν σ’ αὐτά τά σκοινιά καί προσεύχονταν, γιά νά μήν πέσουν κάτω καίκοιμηθοῦνε. Βίαζαν δηλαδή πολύ τόν ἑαυτό τους.Τρεῖς πατέρες εἶχαν τή συνήθεια νά πηγαίνουν κάθε χρόνο στόν μακάριο, τόν ΜέγαἈντώνιο. Ἀπό αὐτούς οἱ δύο τοῦ ἔκαναν διάφορες ἐρωτήσεις γιά τούς λογισμούς καίτή σωτηρία τῆς ψυχῆς. Ὁ τρίτος ὅμως σώπαινε καί δέν ρωτοῦσε τίποτα. Ἀφοῦ λοιπόνἦρθαν πολλές φορές καί ὁ ἀδελφός ἐκεῖνος, ἔτσι πάντα σώπαινε, μή ρωτώντας τόπαραμικρό, τοῦ λέει κάποτε ὁ ἀββᾶς Ἀντώνιος: «Μά τόσο καιρό ἔχεις πού ἔρχεσαιἐδῶ καί δέν μέ ρωτᾶς τίποτα; Ἐκεῖνος τοῦ ἀποκρίθηκε: «μοῦ φτάνει μόνο πού σέβλέπω, πάτερ».Αὐτό ἔχει μεγάλη σημασία. Μπορεῖ δηλαδή νά πᾶς σ’ ἔναν γέροντα καί νά μήρωτήσεις. Ἀλλά καί μόνο πού τόν βλέπεις, βλέπεις τή Χάρη τοῦ Θεοῦ, οὐσιαστικάβλέπεις τόν Χριστό. Γιατί ὁ κάθε ἄνθρωπος πού ἔχει μετανοήσει καί ἔχει καθαριστεῖ,ἔχει φωτιστεῖ, εἶναι ζωντανή εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ. Ἀκριβῶς καί μόνο ἡ θέα αὐτοῦ τοῦπροσώπου, σέ ὠφελεῖ. Γι’ αὐτό εἶναι πολύ σημαντικό νά ἐπιδιώκουμε τίςσυναναστροφές μέ ἁγίους καί μέ πνευματικούς ἀνθρώπους. Βοηθάει πολύ ἐπίσης νάπηγαίνουμε στίς πνευματικές συνάξεις, στίς πνευματικές εὐκαιρίες καί κατεξοχήνστίς λατρευτικές εὐκαιρίες.Ἔλεγε ὁ ἀββᾶς Παφνούτιος, ὅτι ὅσο ζοῦσαν οἱ Γέροντες, πού ἔμεναν δώδεκα μίλια(περίπου 18 χιλιόμετρα) μακριά ἀπό τό κελί του, πήγαινε καί τούς συναντοῦσε δυόφορές τόν μῆνα. Πήγαινε λοιπόν αὐτός -ἠλικιωμένος- δυό φορές τόν μῆνα 18χιλιόμετρα καί ἄλλα τόσα νά γυρίσει, γιά νά συναντήσει τούς Γεροντάδες του. Κιἐκεῖνοι δέν τοῦ ἔλεγαν τίποτε ἄλλο, παρά μόνο τοῦτο :«Ὅπου κι ἄν βρεθεῖς, μήλογαριάζεις τόν ἑαυτό σου καί θά ἔχεις ἀνάπαυση».Μήν ὑπολογίζεις τόν ἑαυτό σου, τοῦ ἔλεγαν. Πολέμησε δηλαδή τή φιλαυτία σου καίσ’ ὅλα νά κατηγορεῖς τόν ἑαυτό σου. Νά ἔχεις αὐτομεμψία, μήν προσπαθεῖς νάδικαιώσεις τόν ἑαυτό σου, νά σώσεις τήν ἀξιοπρέπειά σου. Τότε θά ἔχεις ἀνάπαυση.Γιατί ἐκεῖνο κυρίως πού μᾶς κάνει δυστυχισμένους, εἶναι αὐτή ἡ ἄρρωστη ἀγάπηστόν ἑαυτό μας. Φοβόμαστε μή μᾶς θίξουν, μή στεναχωρηθοῦμε, μήν κουραστοῦμε.Ἀπεναντίας ἐδῶ οἱ Γέροντες τόν συμβουλεύουν νά μή λογαριάσει τόν ἑαυτό του, γιάνά βρεῖ ἀνάπαυση.Διηγήθηκαν γιά ἕναν Γέροντα, ὅτι νήστεψε ἑβδομήντα ἑβδομάδες (περίπου ἑνάμισηχρόνο), τρώγοντας μόνο μιά φορά τήν ἑβδομάδα (κάθε ἕξι μέρες δηλαδή) καιπαρακαλώντας στό διάστημα αὐτό τόν Θεό, νά τοῦ φανερώσει τή σημασία ἑνόςχωρίου τῆς Γραφῆς. Ἀλλά ὁ Θεός δέν τοῦ τό ἀποκάλυψε.Ἔκανε δηλαδή ὅλον αὐτόν τόν ἀγῶνα γιά νά τοῦ ἐξηγήσει ὁ Θεός κάτι ἀπό τήνΓραφή. Ὁ Θεός ὅμως δέν ἐκβιάζεται. Δέν ἀποκαλύπτει κάτι, ἄν δέν κρίνει ὅτι αὐτόθά εἶναι γιά τό καλό μας. Λέει τότε μέσα του: «Νά, τόσους κόπους ἔκανα, καί τίποτα40

δέν κατόρθωσα. Ἄς πάω λοιπόν στόν ἀδελφό μου καί ἄς τόν ρωτήσω». Φεύγονταςὅμως, καθώς ἔκλεινε πίσω του τήν πόρτα, ἔστειλε ὁ Κύριος ἕναν ἄγγελο, πού τοῦεἶπε: «Οἱ ἑβδομήντα ἑβδομάδες τῆς νηστείας σου δέν ἔφτασαν στόν Θεό. Ὅταν ὅμωςταπεινώθηκες καί κίνησες νά πᾶς στόν ἀδελφό σου, Ἐκεῖνος μ’ ἔστειλε γιά νά σοῦἐξηγήσω τό ρητό καί ἀφοῦ τόν πληροφόρησε γιά τή σημασία τοῦ χωρίου πούζητοῦσε, ἀναχώρησε ὁ ἄγγελος.Βλέπετε πότε μᾶς ἀκούει ὁ Θεός; Ὅταν ταπεινωνόμαστε καί πηγαίνουμε στόνσυνάνθρωπο, στόν σύνδουλό μας, στόν ἀδελφό μας. Γι’ αὐτό, εἶναι ὑπερηφάνειαὅταν μερικοί ἀρνοῦνται νά πᾶνε σέ πνευματικό καί άντί γι’ αὐτό μιλᾶνε στίς εἰκόνεςγιατί κατ’ αὐτούς μιλᾶνε ἀπευθείας στόν Θεό. Αὐτό εἶναι λάθος, εἶναι ὑπερηφάνεια.Ὁ Γέροντας αὐτός ἔκανε ἑβδομήντα ἑβδομάδες νηστεία, ἔλιωσε τόν ἑαυτό του.Μεγάλη ἄσκηση νά τρῶς κάθε ἕξι μέρες! Παρά τήν προσπάθειά του ὅμως δέν πῆρεἀπάντηση. Ὅταν ὅμως ἀποφάσισε νά ρωτήσει τόν ἀδελφό του, τότε ταπεινώθηκε καιπῆρε ἀπάντηση. Ἔτσι θέλει ὁ Θεός νά ἐνεργοῦμε. Ὁ Θεός δέν εὐαρεστεῖται στήνἄσκηση, ἀλλά στήν ταπείνωση. Ὅταν ἡ ἄσκηση δέν ἔχει ταπείνωση, μπορεῖ νά σέκάνει δαιμονισμένο, εἶναι δαιμονικό πράγμα. Σοῦ τρέφει τήν ὑπερηφάνεια, τήν ἰδέαὅτι εἶσαι ξεχωριστός, ὅτι δέν εἶσαι σάν τούς ἄλλους ἀνθρώπους, πού δέν κάνουνἄσκηση. Τότε γίνεσαι σάν τούς δαίμονες. Μέ ἀφορμή αὐτό, ὁ Ἅγιος Ἀντώνιος λέειὅτι «τό κλειδί γιά τή σωτηρία μας εἶναι στά χέρια τοῦ ἀδελφοῦ μας». Ὁ Θεός ἔτσιἔχει κάνει τά πράγματα, ὥστε ὁ ἕνας νά ἔχει τήν ἀνάγκη τοῦ ἄλλου. Κανένας νά μήμπορεῖ νά ὑπάρξει μόνος του, μέσα στήν κοινωνία. Τό ἴδιο ἰσχύει καί στάπνευματικά. Δέν μπορεῖς νά πάρεις νά διαβάσεις τήν ‘’Φιλοκαλία’’, νά τάἐφαρμόσεις καί νά γίνεις ἅγιος. Πρέπει νά ἔχεις ἕναν ἄνθρωπο νά ταπεινωθεῖς, νάἐξομολογηθεῖς, νά γονατίσεις μπροστά του, νά κλάψεις, γιά νά προχωρήσεις. Εἶναιἀπαραίτητη αὐτή ἡ ταπείνωση, νά πᾶς σ’ ἕναν σύνδουλό σου, γιατί ἔτσι τό ἔχειὁρίσει ὁ Θεός. Οὔτε θά πᾶς ἀπευθείας στόν Θεό, οὔτε θά ζητήσεις ἄγγελο, γιά νά σέκαθοδηγήσει. Θά πᾶς σ’ ἕναν συναμαρτωλό ἄνθρωπο κι ἔτσι θά καθαρισθεῖς.Εἶπε κάποιος Γέροντας: «Αὐτός πού μπαίνει σέ ἀρωματοπωλεῖο, κι ἄν ἀκόμα δένἀγοράσει τίποτα, παίρνει πάντως ἐπάνω του κάποια εὐωδία». Μόνο δηλαδή πούμπαίνεις μέσα, πιάνουν τά ροῦχα καί τό πρόσωπό σου κάτι ἀπό τό ἄρωμα, πού εἶναιδιάχυτο στό κατάστημα. «Ἔτσι συμβαίνει καί μ’ αὐτόν πού ἐπισκέπτεται τούςΠατέρες». Ὅποιος πάει κοντά σέ ἅγιους ἀνθρώπους δηλαδή. Σέ ἀνθρώπους πούεὐωδιάζουν, ὄχι πλέον μέ ἀρώματα τεχνητά, ἀλλά μέ τήν εὐωδία τοῦ ἉγίουΠνεύματος, πού εἶναι τό πραγματικό ἄρωμα. Μέ τή συναναστροφή καί μόνο μαζίτους, παίρνεις κι ἐσύ ἀπό τό ἄρωμα καί τήν εὐωδία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. «Ἄνθελήσει νά ἐργαστεῖ πνευματικά, τοῦ δείχνουν τόν δρόμο τῆς ταπεινώσεως, πού τόνπροστατεύει σάν τεῖχος ἀπό τίς ἐπιδρομές τῶν δαιμόνων».Πήγε κάποτε στόν ἀββᾶ Φήλικα ἕνας ἀδελφός, ἔχοντας μαζί του μερικούςκοσμικούς. Παρακάλεσε λοιπόν τόν ἀββᾶ (τόν Γέροντα), νά τούς πεῖ ἕναν ὠφέλιμολόγο. Ὁ Γέροντας ὅμως σώπαινε. Ὁ ἀδελφός συνέχισε νά τόν παρακαλεῖ ὥρα πολλή(νά πεῖ κάτι στούς ἀνθρώπους πού ἦρθαν ἀπό πολύ μακριά), ὁπότε ἐκεῖνος τούς εἶπε:«Θέλετε ν᾿ ἀκούσετε ψυχωφελῆ λόγο; «Ναί, ἀββᾶ», ἀποκρίθηκαν.41

«Δέν ὑπάρχει πιά λόγος», εἶπε ὁ Γέροντας. «Γιατί ὅταν οἱ ἀδελφοί ρωτοῦσαν τούςΓέροντες καί ἔκαναν ὅσα ἐκεῖνοι τούς συμβούλευαν, ὁ Θεός ἔδινε λόγο, γιά νάὠφεληθοῦν ἐκεῖνοι πού ρωτοῦσαν. Τώρα ὅμως, ἐπειδή ρωτᾶνε, ἀλλά δένἐφαρμόζουν ὅσα ἀκοῦνε, πῆρε ὁ Θεός τή Χάρη τοῦ λόγου ἀπό τούς Γέροντες. Δένβρίσκουν πιά τί νά ποῦν, γιατί δέν ὑπάρχει ἐργάτης τῆς ἀρετῆς».Ὁ Γέροντας ἐδῶ λέει τό ἑξῆς πολύ σπουδαῖο: Ἁγιάζεται κανείς ἀνάλογα μέ τήδιάθεση πού ἔχει καί ὄχι μέ τό πόσο ἅγιος εἶναι αὐτός τόν ὁποῖο θά ἐπισκεφθεῖ.Μπορεῖ νά πᾶς στόν πιό ἅγιο ἄνθρωπο καί νά μήν πάρεις τίποτα. Ἐσύ φταῖς ἐπειδήδέν ἔχεις διάθεση ν’ ἀκούσεις καί νά ἐφαρμόσεις.Τό ἴδιο συνέβαινε καί μέ τόν Κύριο. Πολλοί ἄνθρωποι πήγαιναν νά Τόν ἀκούσουνχωρίς ὅμως νά ἔχουν σκοπό νά τά ἐφαρμόσουν. Γι’ αὐτό καί ὁ Χριστός μας ἔλεγε μιάπαραβολή καί δέν τούς ἀποκάλυπτε τί ἐννοοῦσε. Τούς μιλοῦσε πάντα μέ παραβολέςγιατί δέν εἶχαν διάθεση νά τά ἐφαρμόσουν. Ὅσοι εἶχαν διάθεση νά προχωρήσουν,ὅταν ἔφευγαν οἱ πολλοί, οἰ ἀδιάφοροι, ἔμεναν καί Τόν ρωτοῦσαν «σαφήνησον ὑμῖν».Τοῦ ζητοῦσαν νά τούς ἐξηγήσει τί ἐννοοῦσε μέ τίς παραβολές. Ὁ Χριστός δέν ἔλεγεπαραμύθια. Ἀπλῶς τά ἔλεγε ἔτσι συγκεκαλυμμένα, γιατί οἱ ἄνθρωποι ναί μένπήγαιναν, ἀλλά δέν εἶχαν διάθεση νά ἐφαρμόσουν, ἄν τούς μιλοῦσε ξεκάθαρα καί θάἔπεφτε ὁ λόγος Του στό κενό.Οἱ Ἅγιοι ἐπειδή εἶναι ἀφενός πνευματοφόροι καί ἀφετέρου πνευματοκίνητοι(κινοῦνται ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα), πληροφοροῦνται ἄν αὐτός πού τούς πλησιάζει, ἔχειδιάθεση ν’ ἀκούσει καί νά ἐφαρμόσει. Ἔτσι καί αὐτοί ἀνάλογα ἀνοίγονται. Ἄν δένὑπάρχει διάθεση καί αὐτοί δεν ἀνοίγονται, δέν ὑπάρχει κανένας λόγος νά ποῦν κάτι,δέν ἔχουν κάτι νά ποῦν. Εἶναι αὐτό πού λέει ἐδῶ ὁ Γέροντας ὅτι δέν μπορῶ νά πῶτίποτα. Πῶς δέν μπορεῖ νά πεῖ; Τόσα χρόνια στήν ἔρημο καί δέν ἔχει κάτι νά πεῖ; Δένἔχει. Γιατί οἱ Γέροντες δέν μιλᾶνε ἀπό τό μυαλό τους, ἀλλά ἀπό τήν καρδιά τους. Ὁλόγος τους εἶναι λόγος καρδιακός. Ξεκινάει ἀπό τό κέντρο τῆς ὕπαρξής τους, τόὁποῖο κοινωνεῖ συνεχῶς μέ τόν Θεό. Ἔχουν τήν ἀδιάλειπτη προσευχή, ἡ ὁποίαγίνεται μέ τήν καρδιά. Ἡ καρδιά τους -ὁ Θεός δηλαδή- τούς ἔλεγε πότε δέν πρέπει νάποῦν κάτι, γιατί ἄν ἔλεγαν κάτι, ὁ λόγος τους θά ἔπεφτε στό κενό.Ὁ Χριστός μᾶς ἔχει πεῖ «μή βάλητε τούς μαργαρίτας ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶνχοίρων»(Ματθ. 7,6). Δέν μπορεῖς νά ἔχεις μαργαριτάρια καί νά τά βάλεις μπροστάστούς χοίρους νά τά ποδοπατᾶνε. Ἐφόσον κάποιος μοιάζει μέ χοῖρο, δηλαδή εἶναιἀκάθαρτος καί δέν μπορεῖ νά σηκώσει τόν λόγο τοῦ Θεοῦ, πού εἶναι μαργαριτάρι, δέθά τοῦ τό δώσεις.Ὅταν λοιπόν τόν ἄκουσαν οἱ ἐπισκέπτες τοῦ εἶπαν «προσευχήσου γιά ἐμᾶς ἀββᾶ».Αὐτό τό εἶπαν γιατί τούς εἶπε ὁ Γέροντας ὅτι τώρα δέν ἔχει νά τούς πεῖ κάτι, γιατί δένἐφαρμόζουν τίποτα. Τό Ἅγιο Πνεῦμα πληροφορεῖ τούς Ἁγίους γιά τό ποιός εἶναιἀπέναντί τους, γιά τό ἄν πρέπει νά τοῦ ποῦν κάτι, ἀκόμα καί τί νά τοῦ ποῦν. Οἱ Ἅγιοιἔχουνε ἐπίπεδα μέσα τους -θά λέγαμε- καί δέν ἀποκαλύπτονται. Σοῦ ἀποκαλύπτουνἕνα μόνο ἐπίπεδο, μέχρι ἐκεῖ πού μπορεῖς ν’ ἀντέξεις. Δέν σοῦ τά λένε ὅλα.Ἔτσι ἔκανε καί ὁ Χριστός μας. Δέν τά ἀποκάλυπτε ὄλα, σέ ὅλους. Στόν πολύ κόσμο42

μιλοῦσε μέ παραβολές. Ἀκούγανε μιά ὡραία ἱστορία καί ἔφευγαν, γιατί μέχρι ἐκεῖἤθελαν πραγματικά ν’ ἀκούσουν, δέν εἶχαν διάθεση ν’ ἀκούσουν κάτι ἄλλο. Δένἄντεχαν τίποτα ἄλλο. Ἄν ὁ Χριστός τούς ἔλεγε περισσότερα, θά τά ἄκουγαν, θά τάπετοῦσαν καί θά εἶχαν καί τήν ἐπιπλέον ἁμαρτία ὅτι καταπάτησαν τόν λόγο τοῦΧριστοῦ. Οἱ Ἀπόστολοι πού ἦταν πιό βαθιά εἰλικρινεῖς καί ἐνδιαφερόμενοι,περίμεναν καί τό βαθύτερο νόημα. Ἀκόμα κι ἀπό τούς Ἀποστόλους αὐτοί πού ἦτανπιό κοντά Του, οἱ τρεῖς, ἄκουσαν πιό πολλά άπό τούς δώδεκα. Οἱ Ἅγιοι ἑπομένωςἀποκαλύπτονται ἀνάλογα μέ τό ποιοί εἴμαστε ἐμεῖς. Ἐμεῖς ὠφελούμαστε ἀνάλογα μέτή διάθεσή μας νά μάθουμε.Συνεπῶς δέν ἔχει τόση σημασία τό ἄν θά βλέπεις ἤ ὄχι συχνά τόν Πνευματικό σου,ἀλλά μέ τί διάθεση θά πᾶς, τί ἀγγεῖο μικρό ἤ μεγάλο θά κρατᾶς. Ἄν ἔχεις μεγάλοἀγγεῖο, ἀκόμα καί μιά φορά νά πᾶς, θά στό γεμίσει ὅλο. Βλέπετε οἱ ἄνθρωποιπήγαιναν στόν Ἅγιο Ἀντώνιο μιά φορά τόν χρόνο, κι ὅμως γεμίζανε. Ὁ ἕνας μοναχόςδέ ρωτοῦσε τίποτα κι ὅμως γέμιζε. Παρόλο πού τόν ἔβλεπε μιά φορά τόν χρόνο, δένεἶχε ἀπορίες νά ρωτήσει. Αὐτό συνέβαινε γιατί πήγαινε μέ τέτοια διάθεση ψυχῆς, πούτοῦ ἀρκοῦσε μόνο νά τόν βλέπει, τόν ρουφοῦσε, χωρίς κἄν νά ρωτάει καί γέμιζε.Ἄρα σημασία ἔχει ἐμεῖς τί εἴμαστε καί ὄχι ὁ Γέροντάς μας. Ἐπίσης δέν ἔχει τόσησημασία πόσο συχνά τόν βλέπουμε. Θά πεῖ κανείς, ‘καλά δέν παίζει ρόλο κι αὐτό’;Ἔχει ἐνδεχομένως κάποια σημασία, ἀλλά τό βασικό εἶναι τό πῶς ἐμεῖς πᾶμε, μέ τίδιάθεση ψυχῆς καί μέ τί ὄρεξη νά ἐργαστοῦμε στόν ἑαυτό μας. Τελικά, ἡ ἐργασία θάγίνει ἀπό μᾶς, μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ. Ἀκόμα καί τόν πιό Ἅγιο Γέροντα νά ἔχεις καίνά τόν βλέπεις κάθε μέρα, εἶναι δυνατό νά καταλήξεις ὅπως ὁ Ἰούδας. Ὁ Ἰούδας εἶχετόν πιό καλό Γέροντα, τόν Χριστό κι ὅμως ἀπέτυχε.– Σήμερα πῶς ἐξηγεῖται τό ὅτι ἐνῶ ὑπάρχουν τόσο πολλά βιβλία, δέν ὑπάρχειἁγιότητα βίων; Εἶναι ἐγκεφαλική ἡ μελέτη τῶν βιβλίων;– Τό λέει ὁ Ἅγιος Παΐσιος ὅτι εἴμαστε ἐγκεφαλικοί. Μέχρι τή διάνοια φτάνει ὁ λόγοςτοῦ Θεοῦ, δέν κατεβαίνει στήν καρδιά γιά νά μπεῖ σέ πράξη. Ἐνῶ πλήθυναν οἱγνώσεις καί τά βιβλία, ἔλλειψε τό βίωμα. Παλαιότερα, οἱ χριστιανοί ἐπειδή ζοῦσανκαρδιακά καί ὄχι ἐγκεφαλικά, εἶχαν καί βιώματα. Εἶχαν ἁπλότητα. Πήγαιναν στάξωκλήσια καί ἄκουγαν ἀγγέλους νά ψέλνουν. Βλέπανε ἁγίους, συνομιλοῦσαν καί τόθεωροῦσαν φυσιολογικό. Στήν ἐποχή μας αὐτά τά ἔχουμε χάσει γιατί ἔχουν κλείσειτά πνευματικά μας αἰσθητήρια, ἔχουμε γίνει πολύπλοκοι (ἀπό ἁπλοί), ἔχουμε γίνειπολυδιασπασμένοι, ἀσχολούμαστε μέ πολλές -ἄχρηστες- βιοτικές, γήινες μέριμνεςκαί μέ τήν ὑποδούλωση στόν καταναλωτισμό, ὁ νοῦς μας ἔχει σκοτιστεῖ. Δένβλέπουμε καί δέν ἀκοῦμε πνευματικά.Φυσικά ἔχουμε πάψει νά προσευχόμαστε! Πόσοι προσεύχονται πραγματικά καί ὄχιτυπικά –πέντε λεπτά τό πρωί καί πέντε λεπτά τό βράδυ; Πόσοι προσπαθοῦν νάκάνουν ἀδιάλειπτη προσευχή, ὅπως μᾶς διδάσκει ὁ Χριστός γιατί εἶναι τό ὀξυγόνοτῆς ψυχῆς; Δέν λέει κανείς, ἀρκεῖ μιά ὥρα τήν ἡμέρα ν’ ἀναπνέω, ἄρα σταματάω.Ἔλεγε κάποιος «ἡ ὀρθοδοξία, ἡ πίστη μας εἶναι ὁ πολιτισμός τῆς ἀνάσας». Δηλαδήκάθε ἀνάσα σου νά εἶναι γιά τόν Χριστό. Ἐπίσης ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγοςλέει: «µνηµονευτέον Θεοῦ µᾶλλον ἤ ἀναπνευστέον». Πιό συχνά νά θυμᾶσαι τόν43

Θεό, παρά ν’ ἀναπνέεις. Βάσει τῆς ἰατρικῆς ἀναπνέουμε 16 φορές τό λεπτό,ἑπομένως πρέπει νά λέμε τουλάχιστον δεκαέξι φορές τό λεπτό τό «Κύριε ἸησοῦΧριστέ, ἐλέησόν με». Ἐάν λίγο παραλείψουμε τήν εὐχή, ἐμφανίζονται οἱ δαιμονικέςἐνέργειες γιατί ἀκριβῶς ἡ προσευχή εἶναι τεῖχος καί σέ προστατεύει ἀπό τίς ἐνέργειεςτοῦ πονηροῦ.– Πῶς μποροῦν οἱ βιοτικές μέριμνες ἤ ἡ διάσπαση πού ἔχουμε στήν καθημερινότητάμας, νά μήν ἀποτελοῦν ἐμπόδιο;– Εἶναι ἀπαραίτητο νά μειώσουμε τίς μέριμνες γιατί εἴμαστε ἀδύναμοι ἄνθρωποι.Ἄλλωστε αὐτό μᾶς παραγγέλλει καί ὁ Κύριος «μή μεριμνᾶτε» (Ματθ. 6,25). Ἄρα ἡμέριμνα εἶναι ἁμαρτία. Ἀκόμα κι ἕνα σφουγγαράκι, λέει ὁ Ἅγιος Παΐσιος, νά ἔχεις,ἀναρωτιέσαι ποῦ νά τό βάλω, ποῦ νά τό κρεμάσω, σοῦ ἀπασχολεῖ τόν νοῦ.Οὐσιαστικά, πρέπει νά τίς ἐξαλείψουμε τίς μέριμνες. Δηλαδή, δέν θά κάνουμετίποτα; Ὄχι, θά κάνουμε, ἀλλά ὁ νοῦς, ἡ καρδιά θά εἶναι στό Θεό καί ὄχι σ’ αὐτάπού κάνουμε.Πῶς θά τό καταφέρουμε αὐτό; Καταρχάς ὁ ἄνθρωπος πρέπει νά ἔχει ἕνανπνευματικό. Ἔπειτα, νά τοῦ κάνει ὑπακοή καί νά ἔχει πίστη. Ὁ Χριστός μας μᾶςἔδωσε πρότυπο ἀπό τή δημιουργία, δηλαδή τά πουλάκια καί τά λουλούδια. Πόσοὄμορφα εἶναι κι ἄς μήν ἀγωνιοῦν γιά τίποτα! Πόσο τά φροντίζει ὁ Θεός ἄν καί ἔχουνπολύ μικρή διάρκεια ζωῆς. Γιά σένα, πού εἶσαι αἰώνιος καί ἔχεις ἀθάνατη ψυχή, δένθά φροντίσει ὁ Θεός; Ἐκεῖνος πού σοῦ ἔδωσε τό σῶμα, θά σοῦ δώσει καί τήν τροφήγιά νά τό θρέψεις. Συνεπῶς ὅταν ἐμεῖς μεριμνᾶμε, μπαίνουμε στήν περιοχή τῆςἀπιστίας καί χωριζόμαστε ἀπό τόν Θεό.Ὁ Χριστός δέν μᾶς εἶπε βέβαια νά μήν ἐργαζόμαστε, ἀλλά νά μή μεριμνᾶμε, νά μήνἀγωνιᾶμε καί νά μήν ὑποδουλωνόμαστε. Γνωρίζει ὁ Κύριος ὅλες μας τίς ἀνάγκες,ἀλλά μᾶς προτρέπει νά ζητᾶμε μόνο τή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ καί τή δικαιοσύνη Αὐτοῦκαί ὅλα τά ἄλλα θά μᾶς προστεθοῦν. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἀναγκαῖο νά πιστέψει ὅτι τόκύριο ἔργο του εἶναι νά ζητᾶ τή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Αὐτό σημαίνει ὅτι πρέπει νάζητάει νά βασιλέψει ὁ Χριστός στήν καρδιά του, νά κατευθύνει τή σκέψη, τίςἐπιθυμίες καί τά συναισθήματά του, σ’ Αὐτόν. Νά ζητάει νά γίνει Κύριος τοῦσώματος καί τῆς ψυχῆς του, ὁ Χριστός. Ἄν ἐπιδοθεῖ σ’ αὐτό κάποιος καί παρακαλάεικάθε στιγμή μέ τήν ἀδιάλειπτη προσευχή τόν Χριστό νά βασιλέψει καί νάκυριαρχήσει στό σῶμα καί τήν ψυχή του, τότε ὁ Χριστός θά ἀναλάβει ὅλα τ’ ἄλλα,τό φαγητό, τά ροῦχα, τό σπίτι, ὅλα.Ἐμεῖς κάνουμε τό ἀνάποδο καί φροντίζουμε γιά τό φαγητό, τό σπίτι, τά ροῦχα καί ὁΘεός δέν εἶναι πλέον ὁ κυρίαρχος. Ὁ Θεός, πού εἶναι τόσο διακριτικός, σέβεται τήνἐπιλογή μας. Ὅταν μόνοι μας μεριμνᾶμε γιά τά βιοτικά ἀγαθά, χωρίς εὐτυχῶς νά μᾶςἐγκαταλείπει, ἀπομακρύνεται. Προσπαθεῖ γιά τό καλό μας, νά μᾶς φέρει σέσυναίσθηση, ἐπιτρέποντας τίς θλίψεις, γιά νά ζοριστοῦμε καί νά Τοῦ ζητήσουμεβοήθεια.Ὁ Χριστός ἔχει μεριμνήσει ἀκόμα καί γιά τίς τρίχες τῆς κεφαλῆς τῶν πιστῶν (Ματθ.10,30). Φροντίζει καί γνωρίζει ἀκόμη καί γιά τίς πιό μικρές λεπτομέρειες πού44

ἀφοροῦν τόν κάθε ἄνθρωπο. Ποιός ἀπό ἐμᾶς ἔχει καθίσει νά μετρήσει τίς τρίχες του;Κανένας. Κι ὅμως ὁ Χριστός μεριμνᾶ γιά τά πάντα.Δέν εἶναι σοφό λοιπόν νά τ’ ἀφήσουμε ὅλα σ’ Αὐτόν; Νά τηρήσουμε αὐτό πού λέμεστή Θεία Λειτουργία: «Ἑαυτούς καί ἀλλήλους καί πᾶσαν τήν ζωήν ἡμῶν Χριστῷ τῷΘεῷ παραθώμεθα». Παράθεσέ τα ὅλα μέ ἐμπιστοσύνη στόν Χριστό. Ὅχι μόνο τόνἑαυτό σου, ἀλλά καί τούς ἄλλους, τή γυναίκα, τά παιδιά σου, τούς γονείς, διότιπολλές φορές μᾶς ἀπασχολεῖ τί θά ἀπογίνει ἡ οἰκογένειά μας. Γιατί κάνεις τέτοιεςσκέψεις; Δέν ἔχουν Θεό αὐτοί, δέν ἔχει ὁ Χριστός μέριμνα γι’ αὐτούς; Ὁ Θεός θάτούς φροντίσει.Ἑπομένως καί τούς ἄλλους καί τόν ἑαυτό μας, ἄν τ’ ἀφήσουμε στόν Θεό, μετάἐλευθερώνεται ὁ νοῦς. Μπορεῖ στή συνέχεια νά δέχεται τίς ἐλλάμψεις τοῦ Θεοῦ, νάτρυφᾶ συνεχῶς, νά δέχεται τήν εἰρήνη, τή χαρά καί τή γλυκύτητα τοῦ ἉγίουΠνεύματος. Ὅλα ξεκινοῦν ἀπ’ αὐτή τήν πίστη, ὅτι ὁ Χριστός ὄχι μόνο μᾶς ἔπλασε,ἀλλά καί προνοεῖ γιά μᾶς. Προνοεῖ καί γιά τίς λεπτομέρειες ἀκόμα. Αὐτά πού ἐμεῖςθεωροῦμε ἀνάξια ν’ ἀσχοληθοῦμε.Ἀπό κεῖ καί μετά, ὅταν μπεῖς σ’ αὐτή τή διαδικασία, ἀρχίζεις καί έρευνᾶς τί σημαίνεινά ζητᾶς κάθε στιγμή τή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Μ’ αὐτό τόν τρόπο μπαίνεις στήδιαδικασία τῆς ὑπακοῆς. Διαλέγεις ἕναν πνευματικό ὁδηγό καί τοῦ κάνεις ὑπακοή. Ἡσωστή πορεία δέν εἶναι ἀπλῶς ἡ ἐξομολόγηση. Ἡ ἐξομολόγηση εἶναι ἡ ἀρχή τῆςπορείας. Ἡ πορεία μέσα στήν Ἐκκλησία εἶναι ἀνάλογη μέ τήν πορεία πού κάνει ἕναςἄρρωστος μέσα στό νοσοκομεῖο. Ὑπάρχει περίπτωση ἄν εἶναι βαριά ἄρρωστος ἡθεραπεία νά κρατήσει μῆνες ἤ καί χρόνια. Ἔτσι καί ἡ θεραπεία, πού εἶναι ἡ κάθαρσηκαί ὁ φωτισμός, μπορεῖ νά πάρει χρόνο. Συνήθως ἔτσι γίνεται. Δέν γίνεσαι αὐτόματαφωτισμένος. Πρέπει νά ἔχεις ἕναν πνευματικό γιατρό πού θά σέ ὁδηγήσει σ’ αὐτήντήν πορεία καί θά σέ καθοδηγεῖ σέ κάθε βῆμα.Ὅταν ὅμως ὁ ἄνθρωπος εἶναι πνιγμένος μέ τίς βιοτικές μέριμνες, συναντᾶ ἐμπόδιοκαί ἀποφασίζει νά μπεῖ σ’ αὐτήν τήν πορεία. Ἀναβάλλει διαρκῶς τήν ἐξομολόγησηκαί καταλήγει νά ἐξομολογεῖται μιά ἤ δυό φορές τόν χρόνο. Ἔτσι δέν γίνεταιθεραπεία. Καί ὑπενθυμίζουμε τό νά ἐξομολογηθεῖς εἶναι ἁπλά ἡ ἀρχή. Πρέπει νάβάλεις σέ πράξη αὐτά πού θά σοῦ πεῖ ὁ πνευματικός. Κάθε στιγμή, κάθε ἀνάσα μαςσυντελεῖ στή θεραπεία ἤ στή μή θεραπεία. Κάθε στιγμή σέ πηγαίνει ἐμπρός ἤ σέπηγαίνει πίσω. Δέν εἶναι κάτι οὐδέτερο. Κάθε στιγμή πού περνάει δηλαδή, ἄν ὁἄνθρωπος ἀγωνίζεται πνευματικά καί εἶναι μέ τόν Χριστό, προχωράει. Ἄν ἀμελήσεικαί δέν κάνει κάτι γιά τόν Χριστό, δέν θά μείνει ἐκεῖ πού εἶναι, ἀλλά θά πάει πίσω.Τό βῆμα πού ἔκανε δηλαδή πρίν, τό ἔχασε τώρα. Εἶναι ὅπως ἕνας ἄνθρωπος πούἀνεβαίνει τήν κοίτη ἑνός ποταμοῦ. Ἄν κάποια στιγμή θελήσει νά χαλαρώσει γιά λίγοκαι σταματήσει ν’ ἀνεβαίνει, θά τόν πάρει πίσω τό ποτάμι.Τό εἶπε ξεκάθαρα ὁ Χριστός: «Ὁ μή ὤν μετ᾽ ἐμοῦ κατ᾽ ἐμοῦ ἐστι»(Λουκ. 11,23).Ὅποιος δηλαδή δέν εἶναι μαζί μου, εἶναι ἐναντίον μου. Στή συγκεκριμένη στιγμή,πού πῆρες τήν ἀνάσα σου, ἡ ἀνάσα σου ἦταν γιά τόν Χριστό; Ἄν ἦταν, εἶσαι μέ τόνΧριστό. Ἄν δέν ἦταν, εἶσαι ἐναντίον τοῦ Χριστοῦ. Μπορεῖ νά ἔχεις κάνει μεγάλους45

κόπους καί σέ πολύ λίγο χρόνο ἄν κουραστεῖς καί ἀμελήσεις, νά τά χάσεις ὅλα καίνά πᾶνε χαμένοι οἱ κόποι σου. «Ὁ μή συνάγων μετ᾿ ἐμοῦ σκορπίζει» (Λουκ. 11,23).– Μποροῦμε καθημερινά νά νιώθουμε ὡς διακόνημα, τήν ἐργασία μας;– Μά ἔτσι πρέπει νά τό νιώθουμε. Ὄχι σάν δουλειά, δηλαδή σάν δουλεία. Ὁἄνθρωπος πού εἶναι στίς μέριμνες, τό νιώθει σάν δουλειά καί τό λέει κιόλας. Ἡγλώσσα πολλές φορές ἀποκαλύπτει τήν ἀλήθεια. Δέν λέμε ἔχω ἐργασία, ἀλλά ἔχωδουλειά, δηλαδή εἶμαι δοῦλος σέ κάτι. Ὅσο κι ἄν δέν τό καταλαβαίνουμε λέμε τήνἀλήθεια, ὅτι εἴμαστε δοῦλοι στίς βιοτικές μέριμνες. Σκεφτόμαστε «ἄν δέν φροντίσωἐγώ, ποιός θά φέρει τό φαΐ τό μεσημέρι, ποιός θά φέρει τά λεφτά στό σπίτι;». Ἔτσιἔχεις γίνει ἐσύ κύριος, δέν βασιλεύει ὁ Χριστός μέσα σου. Οὐσιαστικά ἔχεις ἀρνηθεῖτόν Χριστό. Ἄν ὅμως ἔχουμε πίστη, δουλέψουμε γιά τόν Χριστό και γίνουμε δοῦλοιτοῦ Χριστοῦ, ὅλα θά μᾶς ἔρθουν ἔτοιμα καί δέν θά κουραστοῦμε γι’ αὐτά καθόλου.Εἶπε ὁ Χριστός: «Ἐγώ δέν τρέφω τά πουλάκια; Ἐσεῖς δέν εἶστε πολύ πιό πολύτιμοιἀπό τά πουλάκια» (Ματθ. 6,26); Γιατί ἐνεργοῦμε πολύ πιό ἀνόητα ἀπό τά πουλάκια;Γινόμαστε χειρότεροι ἀπό τά ἄλογα ζῶα σ’ αὐτό τό θέμα. Τά ζωάκια ἔχουν μιάἀμεριμνία.. Ἐμεῖς πού ἔχουμε λογική καί τόση Χάρη ἀπό τόν Θεό εἴμαστε σέχειρότερη κατάσταση ἀπό αὐτά καί ἀγχωνόμαστε ἄνευ λόγου. Ἀφοῦ μᾶςδιαβεβαιώνει ὁ Χριστός ὅτι ὡς Πατέρας μας, πού μᾶς ἔφτιαξε, θά φροντίσει γιά ὅλα,ἀρκεῖ ν’ ἀφεθοῦμε σ’ Αὐτόν. Βλέπετε τά μωράκια πού εἶναι στήν ἀγκαλιά τοῦπατέρα τους; Ἔχουν ἄγχος; Κανένα ἄγχος. Ἔτσι εἴμαστε κι ἐμεῖς -ἄν θελήσουμεβέβαια νά μείνουμε στήν ἀγκαλιά τοῦ Πατέρα μας. Ὠστόσο ἐμεῖς ἐπιλέγουμε νάξεφύγουμε ἀπό τήν ἀγκαλιά τοῦ Πατέρα μας καί θέλουμε ὅλα νά τά φτιάξουμε μόνοιμας. Τότε καί ὁ Θεός μᾶς ἀφήνει, ἀλλά εὐτυχῶς μᾶς παρακολουθεῖ, δέν μᾶςἐγκαταλείπει τελείως γιατί εἶναι Πατέρας μας.– Εἴπατε γιά τόν χριστιανό ὅτι ἡ ἐξομολόγηση εἶναι ἡ ἀρχή. Σκέφτομαι λοιπόν ὅτι οἱμοναχοί ἔχουν τόν Γέροντά τους, μποροῦν πολύ τακτικά νά ἐπικοινωνοῦν μαζί του.Ἐμεῖς βλέπουμε τούς πνευματικούς τό πολύ μιά – δυό φορές τόν μήνα. Τί νάκάνουμε, ὥστε νά μήν ἁμαρτάνουμε;– Τό βασικό εἶναι νά ἔχουμε ἕνα πρόγραμμα. Μή νομίζετε ὅτι καί στό Ἅγιο Ὄροςἔχουμε τή δυνατότητα νά βλέπουμε συνέχεια τόν Πνευματικό μας. Κι ἐκεῖ ὑπάρχουνδυσκολίες. Γιά παράδειγμα, σ’ ἕνα μοναστήρι μέ 60 μοναχούς, δέν μποροῦν νάβλέπουν συνέχεια τόν Γέροντά τους. Ὑπάρχει ὅμως ἕνα καθημερινό πρόγραμμα.Εἶναι πολύ σημαντικό ὁ χριστιανός νά βάλει ἕνα πνευματικό πρόγραμμα στή ζωήτου. Νά ξέρει ὅτι κάθε μέρα ἀπό τήν ὥρα πού θά ξυπνήσει θά κάνει αὐτές τίςπροσευχές, τίς μετάνοιες, τό κομποσκοίνι, τίς μελέτες. Ἴσως εἶναι λίγα αὐτά πού θάκάνει, δέν πειράζει. Ἀρκεῖ νά εἶναι σταθερό καί καθημερινό τό πρόγραμμα. Εἶναιὅπως ὁ ἀθλητής πού κάνει τήν προπόνησή του κάθε μέρα. Ἄν δέν τήν κάνει, ξέρει ὅτιθά χάσει τή φόρμα του. Εἶναι μιά πορεία. Εἶναι ὅπως ἕνα φάρμακο, πού ἀκόμα καιἄν κοινωνήσεις, μπορεῖς νά τό πάρεις. Γιά τήν ψυχή σου δέν πρέπει νά παίρνειςφάρμακο; Κάθε πρωί πού ξυπνᾶς, θά πάρεις φάρμακο. Διαφορετικά πῶς θάἀντιμετωπίσεις τίς δυσκολίες τῆς ἡμέρας;46

Παρατηρήστε τόν ἑαυτό σας. Ἄν ξεκινήσετε τήν ἡμέρα σας μέ προσευχή καί μελέτη,πόσο καλά θά πάει ἡ ἡμέρα σας. Φυσικά θά ὑπάρξουν καί οἱ πειρασμοί. Ὅμως θάμπορέσουμε νά τούς ἀντιμετωπίσουμε σωστά, χωρίς νά θυμώσουμε ἤ νάστρεσαριστοῦμε. Ἄν ἡ μέρα ξεκινήσει χωρίς προσευχή καί πνευματική μελέτη, θάεἴμαστε ὅλη τήν ἡμέρα μέσα στή θλίψη, τά νεῦρα καί τή στεναχώρια.Ὁ πνευματικός αὐτό θά κάνει. Θά σέ βοηθήσει νά φτιάξεις ἕνα καθημερινόπρόγραμμα, τί πνευματικά θά κάνεις κάθε στιγμή τῆς ἡμέρας, ἀλλά μετά χρειάζεταινά προχωρήσεις καί μόνος σου. Δέν ἔχει σημασία νά τόν βλέπεις συνέχεια. Ἄςὑποθέσουμε ὅτι γίνεται αὐτό, ἄν δέν κάνεις αὐτά πού σοῦ λέει, δέν θά προχωρήσειςκαθόλου. Θα πηγαίνεις ἔπειτα ὅσο μπορεῖς πιό τακτικά, νά τοῦ λές γιά τήν πορείατῆς θεραπείας σου. Εἶναι ὅπως ὁ γιατρός πού σοῦ δίνει μιά ἀγωγή καί σοῦ λέει νάπᾶς γιά ἐπανεξέταση μετά ἀπό κάποιες μέρες. Ὁπότε δέν εἶναι ἐμπόδιο πούἐνδεχομένως δέν βλέπουμε συχνά τόν πνευματικό μας. Τό ἐμπόδιο εἶναι ἡἀκαταστασία καί ἡ ραθυμία μας. Τό παίρνουμε κάπως ἀνέμελα τό θέμα. Ἀφήνουμεγιά παράδειγμα τόν κανόνα μας γιά τήν ἑπόμενη μέρα ἐξαιτίας τῆς κούρασης. Δένπρέπει νά τό κάνουμε αὐτό. Ἐδῶ χρειάζεται βία στόν ἑαυτό μας. Ἀκόμα κι ἄν δένμποροῦμε νά κάνουμε ὅλον τόν κανόνα, νά κάνουμε ἔστω ἕνα μέρος.– Πῶς γίνεται ἡ προσευχή μέ τό κομποσκοίνι;– Πιάνουμε ἕναν ἕναν κόμπο καί λέμε τό «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με».Βέβαια μποροῦμε νά ποῦμε τήν εὐχή χωρίς τό κομποσκοίνι. Ἁπλά μᾶς τό ἔχουνπαραδώσει οἱ Ἅγιοι Πατέρες, ἔχει φτιαχτεῖ μέ προσευχή καί ἔχει κάθε κόμπος ἐννέασταυρούς. Ἐπίσης γίνεται μιά σύνδεση -ἀντανακλαστικό τόξο λέγεται στήν ἰατρική-καί ὅταν κάποιος ἀγγίξει τό κομποσκοίνι, ὁ νοῦς του πάει αὐτόματα στό «ΚύριεἸησοῦ Χριστέ, ἐλέησέ με». Γίνεται σύνδεση ἀφῆς μέ προσευχή καί διευκολύνεταικανείς νά συνεχίσει τήν προσευχή του. Εἶναι λοιπόν μιά ἅγια συνήθεια καί σέβοηθάει νά συγκεντρωθεῖς στήν προσευχή.– Τό νά λέμε τήν εὐχή συνέχεια ἀπό τήν μιά εἶναι τό σωστό. Ἀπό τήν ἄλλη εἶναικατά κάποιον τρόπο καταναγκαστικό, δέν ἔχει μέσα του τήν ἔννοια τῆς ἐλευθερίας.Μπορεῖ βέβαια νά τό κρύβει μέσα του καί νά τό πετύχω μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ, ἀλλάεἶναι κουραστικό κάθε ἀνάσα νά εἶναι καί μιά εὐχή.– Ὅπως δέν κουράζεται κάνεις ν’ ἀναπνέει, ἔτσι συμβαίνει καί μέ τήν εὐχή. Στήνἀρχή τό ἔμβρυο ὅταν βγαίνει ἀπό τήν κοιλιά τῆς μάνας του, μπορεῖ νά χρειαστεῖ λίγηβοήθεια, γιά νά πάρει τίς πρῶτες του ἀνάσες καί κλαίει. Ἔτσι εἴμαστε και ’μεῖς.Εἴμαστε στό ξεκίνημα. Ἄν ξεκινήσει ἡ καρδιά, μετά δέν θά κουραζόμαστε. Θά τόλέει μόνη της ἡ καρδιά κι ἐμεῖς θά τήν ἀκοῦμε. Τό λέμε ἐμεῖς ἀρχικά γιά νά δώσουμετίς πρῶτες ‘τεχνητές ἀναπνοές’ στήν καρδιά. Μετά θά ἐνεργεῖ μόνη της ἡ εὐχή μέσαμας. Ἀυτή εἶναι ἡ πνευματική ὑγεία τοῦ ἀνθρώπου, πού θά ἀκολουθήσει. Λέει «τόΠνεῦμα τοῦ Θεοῦ κράζει ἐντός ὑμῶν ἀββᾶ ὁ πατήρ» (Γαλ. 4,6).Τό Πνεῦμα τό Ἅγιο, πού εἶναι μέσα μας, δίνει μαρτυρία στό πνεῦμα τό δικό μας καίκράζει μέσα μας «ἀββᾶ ὁ πατήρ», ὅτι «εἶστε Ὑιοί». Ἀπό τή στιγμή πού βαπτιζόμαστεἔχουμε τό ἅγιο Πνεῦμα μέσα μας καί μαρτυρεῖ στό πνεῦμα μας ὅτι εἴμαστε οἱ Ὑιοί.47

Γιατί ὅμως δέν τό ἀκοῦμε τό Ἅγιο Πνεῦμα πού κράζει ἀββᾶ ὁ Πατήρ; Γιατί ἀκριβῶςἔχει μπεῖ τό σκοτάδι μέσα μας. Δέν εἶναι ἡ συνείδηση, εἶναι τό Ἅγιο Πνεῦμα.Ἡ νοερά προσευχή εἶναι θέμα ἐμπειρίας καί οἱ ἄνθρωποι πού τήν ἔχουνε, ζοῦνε μιάἐμπειρική κατάσταση. Ὅπως ἀναπνέεις καί ζεῖς, ἔτσι κάνεις καί τή νοερά προσευχή.Ἐμεῖς τό ἔχουμε χάσει αὐτό ἐν πολλοῖς, ἀλλά ὑπάρχουν ἄνθρωποι πού τό ἀπέκτησαν.Γιά νά ξεκινήσει κανείς τήν εὐχή, πρέπει νά κάνει αὐτά πού ἤδη ἀναφέραμε. Νάἡσυχάσει, νά κόψει τίς μέριμνες, νά συγκεντρώσει τόν νοῦ του, πού εἶναι χίλιακομμάτια σ’ ὅλα τά πράγματα πού βρίσκονται ἐκτός καρδίας, ἐκτός ἐσωτερικοῦἀνθρώπου, νά συμμαζευτεῖ στό ἐσωτερικό τοῦ ἀνθρώπου, στό κέντρο τῆς καρδιᾶςκαί ἐκεῖ ν’ ἀρχίσει νά μιλᾶ μέ τόν ἐνδιάθετο λόγο καί νά ἐπικαλεῖται τόν Χριστό.Ὅταν αὐτό χρονίσει, τότε γίνεται ἀπό μόνο του καί ἀκούει ὁ ἄνθρωπος μέσα του τόἍγιο Πνεῦμα πού κάνει πλέον τήν προσευχή.Αὐτό δέν εἶναι καταναγκαστικό, οὔτε κουραστικό, εἶναι τό φυσιολογικό. Ἔτσιεἴμαστε φτιαγμένοι. Ὁ Ἀδάμ ἔτσι ἦταν φτιαγμένος, εἶχε αὐτήν τήν ἀδιάλειπτηπροσευχή. Αὐτό τό χάσαμε μέ τήν πτώση καί τώρα κάνουμε τό δύσκολο, δηλαδή δέν«ἀναπνέουμε ἤ ἀναπνέουμε ἀραιά». Εἴμαστε μεταξύ θανάτου καί ζωῆς. Ὅπως ἕναςἄνθρωπος πού δέν ἀναπνέει, γίνεται μώβ ἀπό τήν ἀσφυξία. Ἔτσι ζοῦμε καί γι’ αὐτόνιώθουμε αὐτήν τήν ἀσφυξία, αὐτό τό σφίξιμο καί ἀναρωτιόμαστε τί φταίει. Αὐτόσυμβαίνει γιατί λείπει ἀκριβῶς ἡ νοερά ἐργασία. Ἡ νοερά ἐνέργεια, ἡ ἐνέργεια πούἔχει ἡ ψυχή μας δέν διοχετεύεται, δέν ἐκφράζεται καί δέν ἐνεργεῖ σωστά. Ὅταν ὁἄνθρωπος μπεῖ στή διαδικασία αὐτῆς τῆς συνεχοῦς ἐπίκλησης τοῦ Χριστοῦ,σταδιακά τότε ἀποκαθίσταται αὐτή ἡ νοερά ἐργασία καί προσευχή, πού εἶναι τόφυσιολογικό γιά τόν ἄνθρωπο.Κουραστικό εἶναι νά μήν κάνεις αὐτήν τήν ἐργασία. Ἡ ἁμαρτία δηλαδή εἶναι τόδύσκολο. Εἶναι ὅπως ἕνας ἄνθρωπος πού περπατάει μέ τά χέρια. Θά ἔρθει κάποιαστιγμή πού θά γυρίσει καί θά περπατάει μέ τά πόδια. Δηλαδή ἄν κάποιος ἐργαστεῖστόν ἑαυτό του, θά ἔρθει κάποια στιγμή πού θά καθαρισθεῖ καί θά φωτιστεῖ, πού τότεὄχι μόνο θά εἶναι πολύ δύσκολο, ἀλλά θά εἶναι ἀδύνατο νά ἐπαναλάβει τήν ἁμαρτία.Τώρα μᾶς φαίνεται πολύ εὔκολο ν’ ἁμαρτάνουμε, γιατί εἴμαστε σ’ αὐτήν τήνκατάσταση πού δέν ἔχουμε ἀρχίσει νά θεραπευόμαστε. Αὐτό εἶναι τό δύσκολο. Ἕναςἄνθρωπος πού θά φτάσει στόν φωτισμό εἶναι σάν ἐκεῖνον τόν ἄνθρωπο πούπερπατοῦσε μέ τά χέρια καί ξαφνικά ἄρχισε νά περπατᾶ μέ τά πόδια. Αὐτός ὁἄνθρωπος πού κατάλαβε τό λάθος του, πολύ δύσκολα θά ἁμαρτήσει ξανά.Νά μποῦμε στή διαδικασία νά καθαρίσουμε τόν ἑαυτό μας καί θά ἔρθει αὐτή ἡεὐλογημένη κατάσταση, πού ὁ ἄνθρωπος δέν ἁμαρτάνει πιά. Αὐτό εἶναι τό φυσικόμας, τό νά μήν ἁμαρτάνουμε. Καί οἱ Ἅγιοι -ὄχι ὅτι ἦταν ἀδύνατον- ἀλλά ἦταν πολύδύσκολο ν’ ἁμαρτήσουν, γιατί ἀκριβῶς κατάλαβαν ποιό ἦταν τό φυσιολογικό τοῦἀνθρώπου. Αὐτό πού λέμε νοερά προσευχή, δέν εἶναι κάτι ἔξω ἀπό τή φύση μας.Εἶναι ἡ φύση μας, ἡ φυσιολογική μας λειτουργία. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι πλασμένοςἀκριβῶς γιά νά σκέφτεται τόν Θεό πιό συχνά ἀπό ὅ,τι ἀναπνέει. Νά κοινωνεῖσυνεχῶς μέ τόν Χριστό.48

– Στήν ἀρχή κάνουμε μηχανικά αὐτά πού πρέπει. Ἔρχεται ὅμως κάποια στιγμή πούγίνεται ἕνα ταρακούνημα καί τότε ὁ ἄνθρωπος καταφέρνει νά λέει τήν εὐχήσυνειδητά. Τό πιό κρίσιμο σημεῖο ὅμως εἶναι αὐτό τῆς ἀλλαγῆς.– Χρειάζεται νά βιάζουμε τόν ἑαυτό μας, ὅπως μᾶς λέει τό Εὐαγγέλιο: «ἡ βασιλείατῶν οὐρανῶν βιάζεται, καί βιασταί ἁρπάζουσιν αὐτήν» (Ματθ. 11,12).– Πότε θά βάζουμε τήν αρχή;– Κάθε στιγμή μποροῦμε νά βάζουμε ἀρχή καί νά μήν ἀπελπιζόμαστε. Νά ζητᾶμε τήΒασιλεία τοῦ Θεοῦ. Καί μάλιστα ἐξακολουθητικά. Πρέπει συνεχῶς νά τή ζητᾶμε.Δέν μᾶς εἶπε νά ζητήσουμε μία φορά τή Βασιλεία Του. «Συνεχῶς νά ζητᾶτε τήΒασιλεία Μου, νά γίνω Ἐγώ βασιλιάς σας». Αὐτό τό «συνεχῶς» τό ἐκφράζουμε μ’αὐτήν τήν ἀδιάλειπτη ἐπίκληση τοῦ ὀνόματος, τό «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησέ με».Ἐκφράζεις τή θέλησή σου νά εἶναι ὁ Θεός, Κύριός σου. Ὅτι δέν θέλεις νά εἶσαι ἐσύὁ κυβερνήτης, ἀλλά ὁ Θεός. Αὐτό δέν διαλύει τήν προσωπικότητά μας. Ἀκούγεταιστήν ἐποχή μας ἐξευτελιστικό γιατί ἔχει «καταργηθεῖ» κατά κάποιο τρόπο ὁ Θεός,ἀλλά δέν εἶναι. Ἡ Ἐκκλησία μας λέει «Βαπτίζεται ὁ δοῦλος τοῦ Θεοῦ». Τό νά εἶσαιδοῦλος στόν Δεσπότη Χριστό δέν εἶναι ἐξευτελιστικό. Τό νά εἶσαι δοῦλος σ’ ἕνανἄνθρωπο ἐνδεχομένως εἶναι. Γι’ αὐτό εἶπε ὁ Χριστός μας «μὴ γίνεσθε δοῦλοιἀνθρώπων» (Α΄ Κορ. 7,23). Τό νά εἶσαι δοῦλος σέ μιά ἀνάγκη, σέ μιά ἡδονή, ὅπωςτό χρῆμα, αὐτό φυσικά σέ ἐξευτελίζει. Τό νά εἶσαι δοῦλος στόν ἑαυτό σου, στήφιλαυτία σου καί νά τρέμεις μήπως κάποιος σέ προσβάλει καί χάσεις τήνἀξιοπρέπειά σου καί αὐτό σέ ἐξευτελίζει. Ἀναμφίβολα αὐτό εἶναι δουλεία, εἶναιβάσανο. Ὅταν ὅμως εἶσαι δοῦλος στόν Χριστό, αὐτή ἡ δουλεία σ’ ὁδηγεῖ στήνἐλευθερία.Ἡ ὑπακοή εἶναι ἡ ὁδός γιά τήν ἐλευθερία, γιατί εἶναι ἡ ὁδός πού σέ ἐλευθερώνει ἀπότά πάθη σου. Ἐκεῖνο πού μᾶς ὑποδουλώνει καί μᾶς κάνει δούλους, δέν εἶναι ὁΧριστός. Εἶναι τά πάθη πού ὑποβάλει ὁ διάβολος. Ὅταν λοιπόν μπεῖς στήν ὑπακοήτοῦ Χριστοῦ, ἐλευθερώνεσαι ἀπό τόν διάβολο καί βρίσκεις τήν ἀληθινή ἐλευθερία«οὗ δὲ τὸ Πνεῦμα Κυρίου, ἐκεῖ ἐλευθερία» (Β΄Κορ. 3,17). Ὅπου ἔρχεται τό Πνεῦματό Ἅγιο, ἐκεῖ εἶναι καί ἡ ἀληθινή ἐλευθερία. Ἀλλά τό Ἅγιο Πνεῦμα δέ μπορεῖ νάἔρθει σέ μιά καρδιά πού βασιλεύεται ἀπό τά πάθη, δηλαδή ἀπό τόν διάβολο. Αὐτή ἡκαρδιά εἶναι ἀκάθαρτη. Γι’ αὐτό ζητᾶμε τή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, ἐνῶ εἴμαστεβασιλευόμενοι ὑπό τοῦ διαβόλου -ἀφοῦ κυριαρχούμαστε ἀπό τά πάθη καί βασιλιάςμας εἶναι ὁ διάβολος.Ὁρμώμενος ἀπ’ αὐτό, ἔλεγε ἕνας Ἅγιος ὅτι εἴμαστε κατώτεροι ἀπό τόν διάβολο.Αὐτή εἶναι ἡ δουλεία. Ὅσο ὁ ἄνθρωπος εἶναι μακριά ἀπό τόν Χριστό, εἶναι δοῦλοςστόν διάβολο γιατί τοῦ κάνει ὑπακοή. Σοῦ λέει ὁ διάβολος, γιά παράδειγμα, ν’ἀνοίξεις τό ψυγεῖο γιά νά φᾶς, ἐνῶ δέν εἶναι ὥρα φαγητοῦ καί δέν πεινᾶς. Ἄν τόκάνεις, τοῦ κάνεις ὑπακοή. Ἄρα εἶσαι κατώτερός του. Ἄν ὅμως ἔκανες ὑπακοή στόνΧριστό, ὁ ὁποῖος σοῦ λέει νά μήν εἶσαι λαίμαργος καί γαστρίμαργος καί νάπροσεύχεσαι ἀδιάλειπτα τότε δέν θά ἔκανες ὑπακοή στόν διάβολο. Τότε θά ἔβρισκεςτήν ἐλευθερία. Ἀλλιῶς εἶσαι δοῦλος στίς σαρκικές σου ὀρέξεις, πού εἶναι δουλειές49

τοῦ διαβόλου.Ἡ ὑπακοή λοιπόν στόν Χριστό μᾶς ἐλευθερώνει ἀπό τήν πραγματική δουλεία.Λέγεται μέν καί αὐτή δουλεία, ἀλλά εἶναι ἀπελευθερωτική. Ὁ Χριστός μας μᾶς τόεἶπε ξεκάθαρα: «ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἀκολουθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν καί ἀράτωτόν σταυρόν αὐτοῦ, καί ἀκολουθείτω μοι» (Μαρκ. 8,34). Ἀρνοῦμαι τόν ἑαυτό μουσημαίνει κυρίως τό νά ἀρνηθοῦμε τό θέλημά μας καί νά ταυτίζουμε τό θέλημά μαςμέ τό θέλημα τοῦ Χριστοῦ. Ἔτσι γίνεσαι δοῦλος τοῦ Χριστοῦ, ἀλλά ἐλευθερώνεσαιἀπό ὅλες τίς δουλεῖες, τίς καταπιέσεις, τούς καταναγκασμούς τοῦ πονηροῦ, πούὑπάρχουν μέσα σου. Ὅλα αὐτά τά ψυχαναγκαστικά, πού ἔχουν οἱ ἄνθρωποι μέσατους, εἶναι ἡ κυριαρχία τῶν παθῶν.– Μέ ποιά ἔννοια γίνεσαι δοῦλος Χριστοῦ;– Μέ τήν ἔννοια ὅτι ἐσύ πλέον δέν ἔχεις θέλημα. Αὐτό δέ σημαίνει ὅτι τό νεκρώνεις,ὅτι κάνεις μιά λοβοτομή στήν ψυχή σου καί εἶσαι ἀνάπηρος. Σημαίνει ὅτι τό θέλημάσου, τό δίνεις ἑκούσια στό θέλημα τοῦ Χριστοῦ. Ἀκολουθεῖς τόν Χριστό, πού εἶπεστή Γεθσημανή «οὐχ ὡς ἐγώ θέλω ἀλλ’ ὡς σύ» (Ματθ. 26,39). Αὐτό δέν σοῦ στερεῖτίποτα. Ἀντιθέτως σε βγάζει στήν ἀληθινή ἐλευθερία, στήν ἀπόλυτη ἐλευθερία τοῦΧριστοῦ. Γιατί ὁ μόνος ἀληθινά ἐλεύθερος εἶναι ὁ Θεός. Ὅταν λοιπόν κάνεις αὐτόπού εἶπε ὁ Χριστός «μείνατε ἐν ἐμοί, κἀγὼ ἐν ὑμῖν» (Ἰωαν. 15,4) καί μπεῖς μέσα στόνΧριστό μέ τήν ὑπακοή, τότε ἀνοίγεις τήν ἀληθινή ἐλευθερία καί ἐλευθερώνεσαι ἀπ’ὅλες τίς ἐξαρτήσεις τοῦ διαβόλου. Μ’ αὐτήν τήν ἔννοια λέμε ὅτι εἴμαστε δοῦλοι τοῦΧριστοῦ.– Τό ἀφεντικό δηλαδή ἔχει δικαίωμα νά χτυπήσει, νά σκοτώσει, νά κάνειὁτιδήποτε…– Φυσικά καί ἔχει δικαίωμα. Καί ὀ Ἀβραάμ δέν ἄκουσε τόν Θεό, ὅταν τοῦ εἶπε νάσκοτώσει τό παιδί του; Ἐκεῖνος τό ἔκανε. Ἦταν ἔτοιμος νά τό κάνει. Ὁ Θεός ἔχειδικαίωμα νά κάνει ὁτιδήποτε. Ὅπως λέει καί ἡ Ἁγία Γραφή «οὐκ ἐστὲ ἑαυτῶν,ἠγοράσθητε γὰρ τιμῆς» (Α΄Κορ. 6,19-20). Δέν ἀνήκουμε δηλαδή στόν ἑαυτό μας,ἐξαγοραστήκαμε ἀπό τόν Χριστό μέ τό αἷμα Του. Ἄν πεῖ ὁ Χριστός νά πεθάνουμε,θά πεθάνουμε.Ὁ Χριστός μας -ὡς ἄνθρωπος- δέν ἤθελε τόν θάνατο γιατί ὁ θάνατος δέν εἶναι στήφύση τοῦ ἀνθρώπου. Δέν θά πεθαίναμε, ἄν δέν ἁμαρτάναμε. Ὁ Θεός μέ τήν ἀγάπηΤου καί τήν φιλανθρωπία Του, ἄφησε νά μπεῖ ὁ θάνατος μέσα στή ζωή μας, γιά νάμή γίνει τό κακό ἀθάνατο. Μέ τήν ἁμαρτία, μπήκαμε στήν περιοχή τοῦ κακοῦ κι ἄνδέν πεθαίναμε, τό κακό θά γινόταν ἀθάνατο, ὅπως λέει ὁ Μέγας Βασίλειος. Γιά νά μήγίνει λοιπόν ἀθάνατο τό κακό, ὁ Θεός ἔφερε τόν θάνατο, ἔβαλε ἕνα στόπ, τό ὁποῖοεἶναι πολύ καλό. Διότι, ὅποιος εἶναι καλός πηγαίνει στόν Παράδεισο, ὅποιος εἶναικακός, σταματάει νά κάνει τό κακό.– Τή δουλεία ἐγώ τήν ἐκλαμβάνω ὡς ‘δουλεύω ἐν Κυρίω’, δηλαδή ἐργάζομαι γιά τήνψυχή μου, βγάζοντας τά μπάζα. Συνεργάζομαι, δουλεύω μέ τόν Θεό, γιά νάκαθαρίσει ἡ ψυχή μου. Αὐτή εἶναι ἡ δουλεία, δέν εἶναι αἰχμαλωσία.50