(14o Μέρος) - Απομαγνητοφωνημένες Ομιλίες - Αρχιμ. π.Σάββα Αγιορείτου

νά θεραπεύσουν βαρύτατες καταστάσεις ἀνώδυνα καί γρήγορα, χωρίς ὅμως τή σωστή ἰατρική μεθοδολογία. Ὁ καρκίνος λ.χ. γιά νά θεραπευτεῖ χρειάζεται ἐπώδυνες διαδικασίες καί χρονοβόρες (ἀκτινοβολίες, χημειοθεραπεῖες κ.λ.π.). Δέν θεραπεύεται μέ ἀσπιρίνες ἤ Ρέϊκι καί ἄλλους τσαρλατανισμούς. Κάτι ἀνάλογο συμβαίνει καί στά Πνευματικά ζητήματα. Θά πρέπει ὁ ἐξομολογούμενος πού θέλει νά θεραπευθεῖ νά δεχθεῖ μέ χαρά καί νά τηρήσει-ἀκολουθήσει τό ἐπιτίμιο τοῦ καλοῦ Πνευματικοῦ του, τό ὁποῖο δέν εἶναι τιμωρία ἀλλά τό θεραπευτικό φάρμακο, πού ἀπαιτεῖται (γιά ὅσο χρόνο ὁ Πνευματικός ὁρίσει), ὥστε ὁ ἐξομολογούμενος νά ἰαθεῖ πνευματικά- ψυχοσωματικά. Ἕνα πρῶτο βασικό κριτήριο μέ τό ὁποῖο θά ἐπιλέξουμε τόν Πνευματικό μας εἶναι τό ἄν εἶναι ὁ ἴδιος θεραπευμένος κεκαθαρμένος καί φωτισμένος. «Ἐκ τῶν καρπῶν αὐτῶν, ἐπιγνώσεσθε αὐτούς»21 μᾶς εἶπε ὁ Κύριος. Θά πρέπει νά ἐξετάσουμε ἄν ἔχει τόν καρπό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος φανερό. Δηλαδή ἄν ἔχει ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότητα, ἀγαθωσύνη, πίστη, πραότητα καί ἐγκράτεια. Ἄν τό Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι ἐνεργό σ’ αὐτόν, τότε ὁπωσδήποτε θά ἔχει τήν διάκριση τῶν πνευμάτων. Τότε μπορεῖ νά μᾶς καθοδηγήσει σωστά διακρίνοντας τούς λογισμούς μας, ἄν εἶναι ἀπό τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ ἤ ἀπό τό πνεῦμα τοῦ ἀντιθέτου, τοῦ ἐχθροῦ μας διαβόλου. Ἄν ἀντίθετα ὁ καρπός του δέν εἶναι τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἀλλά τοῦ πονηροῦ, δηλαδή ἄν ἔχει κενοδοξία, φιλαργυρία, θυμό, φιληδονία, λαιμαργία, γαστριμαργία, ὑπερηφάνεια, μίσος, κατάκριση κ.λ.π. τότε εἶναι φανερό ὅτι δέν πρέπει νά τόν πλησιάσουμε. «Ὅταν τινὰς», παρατηρεῖ ὁ Ἅγιος Συμεών, «ἔχει φροντίδας, καὶ περισπασμούς, ὡσὰν νὰ εἶναι ἀθάνατος εἰς τοῦτον τὸν κόσμον, καὶ καταγίνεται νύκτα καὶ ἡμέραν, εἰς τὰ κοσμικὰ πράγματα μοναχά, καὶ τεχνεύεται τρόπους, πῶς νὰ κερδίσῃ καὶ κτίζει σπίτια καλά, καὶ πολυέξοδα, …καὶ κάμνει εἰς τὸν ἑαυτόν του κάθε ἄλλην σωματικὴν περιποίησιν, καὶ σαρκικὴν ἀπόλαυσιν, ὁ τοιοῦτος (εἰπέ μου) γνωρίζει τὸν ἑαυτόν του; ὄχι… Καὶ ἐκεῖνος πού δὲν γνωρίζει τὸν ἑαυτόν του, καὶ τὴν κατάστασίν του, πῶς θά μπορέσει νὰ γνωρίσῃ ἄλλον, ἢ τὰ πάθη τοῦ ἄλλου;»22. Αὐτός εἶναι ἀνίκανος νά θεραπεύσει ἄλλους, ἀφοῦ εἶναι ὁ ἴδιος ἀθεράπευτος. Τότε βέβαια πρέπει νά φύγουμε μακρυά ἀπό ἕναν τέτοιο, ὁ ὁποῖος παριστάνει τόν Πνευματικό ὁδηγό. Ἕνα δεύτερο βασικό κριτήριο εἶναι τό ἄν κάνει ζωή ἀσκητική, μιμούμενος τήν ζωή τῶν ὀρθοδόξων Ἁγίων. «Ὁ ἅγιος Γρηγόριος Παλαμᾶς σέ ὁμιλία του «εἰς τό τῆς Καινῆς Κυριακῆς εὐαγγέλιον» συνιστᾶ: κάθε Χριστιανός, μετά τόν ἐκκλησιασμό, κατά τήν ἡμέρα τῆς Κυριακῆς, «ζητείτω μετ’ ἐπιμελείας» (ἄς ζητήσει μέ ἐπιμέλεια) κάποιον πού, μιμούμενος τούς Ἀποστόλους οἱ ὁποῖοι βρίσκονταν μέσα στό ὑπερῶο μετά τήν Σταύρωση τοῦ Χριστοῦ, «κατάκλειστος ὡς τά πολλά διαμένει διά τῆς ἐν ἡσυχίᾳ 101

προσευχῆς καί ψαλμωδίας καί τῆς ἄλλης καταλλήλου διαίτης ποθῶν τόν Κύριον» (Δηλ. Μένει τόν περισσότερο καιρό ἔγκλειστος ποθώντας τόν Κύριο διά τῆς προσευχῆς καί ψαλμωδίας πού γίνεται μέσα στήν ἡσυχία καί διά μέσου τῆς ἄλλης κατάλληλης δίαιτας). Ἄς προσέλθῃ τότε σέ ἐκεῖνον, ἄς εἰσέλθῃ μέ πίστη στόν οἰκίσκο ἐκείνου «καθάπερ οὐράνιον τινα χῶρον ἔνδον ἔχοντα τήν ἁγιαστικήν τοῦ Πνεύματος δύναμιν» (ὅπως ἀκριβῶς σέ κάποιο οὐράνιο χῶρο πού ἔχει μέσα του τήν ἁγιαστική δύναμη τοῦ Πνεύματος), ἄς παρακαθήσῃ μέ τόν ἔνοικο, ἄς παραμείνῃ μαζί του καί ἄς ρωτήσῃ «περί Θεοῦ καί τῶν θείων», μαθαίνοντας μέ ταπείνωση καί ἐπικαλούμενος τήν εὐχή του. Τότε, λέγει ὁ ἅγιος, γνωρίζω καλά ὅτι θά ἔλθῃ σ’ αὐτόν ἀοράτως ὁ Χριστός «καί τήν εἰρήνην ἔνδον τῷ λογιζομένῳ τῆς ψυχῆς παρέξει καί τῇ πίστει προσθήσει καί τόν στηριγμόν ἐπιδώσει καί μετά τῶν ἐκλεκτῶν κατατάξει κατά τόν καιρόν ἐν τῇ Βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν»23(Δηλ. καί τήν εἰρήνη τῆς ψυχῆς ἐσωτερικά στόν λογιζόμενο θά προσφέρει καί στήν πίστη θά προσθέσει καί τό στηριγμό θά δώσει καί μαζί μέ τούς ἐκλεκτούς θά κατατάξει κατά τόν ὁρισμένο καιρό στή Βασιλεία τῶν οὐρανῶν). Ἕνα τρίτο βασικό κριτήριο εἶναι τό ἄν ἔχει τήν ἔξωθεν καλή μαρτυρία. Ἄν δηλαδή ἄνθρωποι χριστιανοί ὀρθόδοξοι μέ ζωντανή πίστη καί ὀρθή ζωή βεβαιώνουν γι’ αὐτόν ὅτι εἶναι Πνευματικός ἀληθινός καί ὅτι ἔχει ἐνεργό τό Ἅγιο Πνεῦμα. Αὐτό ὁπωσδήποτε, «διά τῶν ἐπακολουθούντων σημείων» θά βεβαιώνει τά λόγια του καί θά μαρτυρεῖ γιά τή θεάρεστη ζωή του. Οἱ καλοί μαθητές του, τά εὐλογημένα πνευματικά του παιδιά, ἄν ὑπάρχουν, θά εἶναι οἱ ζωντανές ἀποδείξεις – καρποί τῆς θεοφώτιστης ποιμαντικῆς του καθοδήγησης. Ἕνα τέταρτο κριτήριο εἶναι τό ἄν ἡ διδασκαλία του εἶναι ὀρθόδοξη, σύμφωνη μέ τούς Ἁγίους Πατέρες καί μέ ὅ,τι διαχρονικά διδάσκει ἡ Ἁγία μας Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Ἕνα πέμπτο κριτήριο μπορεῖ νά ἀποτελέσει ἡ προσωπική μας πεῖρα: Τό ἄν θεραπευόμαστε ἤ ὄχι, ἀκολουθώντας τίς συμβουλές του. Ἄν εἶναι καλός Πνευματικός ἰατρός – ὅπως συμβαίνει μέ τούς καλούς ἰατρούς τοῦ σώματος- γρήγορα θά αἰσθανθοῦμε μία καλλιτέρευση στήν πνευματική μας ὑγεία. Ἡ ταπείνωση θά ἀρχίσει νά βλαστάνει μέσα μας. Τότε καταλαβαίνουμε ὅτι βρισκόμαστε κοντά σέ ἀληθινό θεραπευτή καί ὄχι τσαρλατάνο. Ὅταν μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ βροῦμε τόν προσωπικό πνευματικό μας ἰατρό θά πρέπει νά δοξάσουμε τόν Θεό καί νά φροντίσουμε νά ἀνταποκριθοῦμε φιλότιμα. 102

2.Ἡ σχέση τοῦ Πνευματικοῦ τέκνου μέ τόν Πνευματικό του Πατέρα Ἡ διάκριση τοῦ Πνευματικοῦ πρέπει νά εἶναι πολύ μεγάλη, ὥστε νά ὁδηγήσει στήν Πνευματική θεραπεία τό πνευματικό του παιδί. «Καλεῖται (ὁ πνευματικός)», γράφει ὁ π. Σωφρόνιος, «πρός ὑψίστην δημιουργίαν, εἰς ἀσύγκριτον τιμήν: νά δημιουργήσῃ θεούς διά τήν αἰωνιότητα ἐν τῷ Ἀκτίστῳ Φωτί»24. Αὐτή ἡ δημιουργία ἀπαιτεῖ βέβαια ὄχι μόνο τήν διάκριση τοῦ Πνευματικοῦ, ἀλλά καί τήν συνεργασία τοῦ μετανοοῦντος-ἐξομολογουμένου. «Ἀφ’ οὗ μὲ τὴν βοήθειαν, καὶ χάριν τοῦ Θεοῦ καταξιωθῇς νὰ τὸν εὕρῃς (τόν Πνευματικό σου Πατέρα)», διδάσκει ὁ Ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος, «τότε δεῖξε εἰς αὐτὸν περισσοτέραν τὴν ἐπιμέλειαν, μεγαλυτέραν τὴν προθυμίαν, πολλὴν τὴν ταπείνωσιν, πολλὴν τὴν εὐλάβειαν, ὑπερβολικὴν τὴν τιμήν, τὴν πίστιν καθαράν, καὶ ἀδίστακτον. Ἐπειδὴ διὰ τοὺς τέτοιους εἶπεν ὁ Σωτὴρ ἡμῶν καὶ Θεός. «Ὁ δεχόμενος ὑμᾶς, ἐμὲ δέχεται»… Συγκολλήσου μαζί του μὲ ἀγάπην, καὶ πίστιν, καὶ μὲ φόβον, καὶ πόθον, ὡσὰν νὰ ἤσουν μαζὶ μὲ αὐτὸν τὸν ἴδιον τόν Χριστόν, διὰ νὰ ἀξιωθῇς μὲ τὸ μέσον αὐτοῦ, νὰ ἑνωθῇς καὶ μὲ αὐτὸν τὸν Χριστόν, καὶ νὰ γένης συμμέτοχος, καὶ συγκληρονόμος τῆς αἰωνίου δόξης, καὶ βασιλείας Του». Ὅπως ὁ ἀσθενής ἐμπιστεύεται καί ἀγαπᾶ τόν ἰατρό του ἔτσι θά πρέπει κι ἐμεῖς νά ἐμπιστευόμαστε τόν Πνευματικό μας ἰατρό. «Μᾶλλον πρέπει νά ἔχουμε περισσότερη ἐμπιστοσύνη καί ἀγάπη, ὅταν ληφθῇ ὑπ’ ὄψη ἡ διαφορά μεταξύ ψυχῆς καί σώματος. Στόν Πνευματικό, διδάσκει ὁ Ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος, βρίσκεται αὐτός ὁ Ἴδιος ὁ Χριστός. Εἶναι «τό στόμα τοῦ Θεοῦ»… Ὅπως ἀκολούθησαν οἱ Ἀπόστολοι τόν Χριστό, ἔτσι νά κάνουμε καί ἐμεῖς. Ὅταν ἀτιμάζουν καί περιφρονοῦν τόν Πνευματικό μας, δέν πρέπει νά τόν ἐγκαταλείπουμε. Καί ὅπως ὁ Πέτρος ἔλαβε τήν μάχαιρα καί ἀπέκοψε τό ὠτίον, «λάβε τήν μάχαιραν καί τήν χείρα ἐκτείνας, μή τό ὠτίον μόνον ἀλλά καί τήν χεῖρα καί τήν γλῶσσαν ἀπόκοψον τοῦ ἐπιχειροῦντος λέγειν κατά τοῦ σοῦ πατρός ἤ αὐτοῦ ἅπτεσθαι» (Δηλ. Πάρε τό μαχαίρι καί ἀφοῦ ἐκτείνεις τό χέρι, ὄχι μόνο τό αὐτί ἀλλά καί τό χέρι καί τήν γλῶσσα ἀπόκοψε ἀπό αὐτόν πού ἐπιχειρεῖ καί λέγει ἐναντίον τοῦ Πατέρα σου τοῦ Πνευματικοῦ ἤ τολμᾶ νά τόν ἀγγίξει). Ἐάν τόν ἀρνηθῇς, νά κλαύσῃς ὡς ὁ Πέτρος. Ἐάν τόν δεῖς, λέγει ὁ ἅγιος Συμεών, νά σταυρώνεται, τότε, ἄν μπορῇς, «συναπόθανον» μετ’ αὐτοῦ. Ἄν αὐτό εἶναι ἀδύνατον, τότε μή προστεθῇς στούς προδότας καί κακούργους. «Ἐάν ἀφεθῇ τῶν δεσμῶν, πάλιν πρόσελθε καί ὡς μάρτυρα αὐτόν σεβάσθητι· εἰ δέ συναποθάνῃ τοῖς πειρασμοῖς, τό σῶμα αὐτοῦ παρρησιαζόμενος ζήτησον· καί τίμησον περισσότερον μᾶλλον ἤ ὅτε ἐμψυχομένῳ παρίστασο καί μύροις ἀλείψας πολυτελῶς ἐνταφίασον»25(Δηλ. Ἄν ἀφεθεῖ ἀπό τά δεσμά πάλι πήγαινε κοντά του καί σεβάσου τον ὡς μάρτυρα. Ἄν πεθάνει μαζί μέ τούς πειρασμούς, μέ παρρησία ζήτησε τό σῶμα του. Καί τίμησέ τον περισσότερο ἀπό ὅτι ὅταν ἦταν τό σῶμα του ἔμψυχο κοντά σου καί ἀφοῦ τό ἀλείψεις μέ πολυτελῆ μῦρα ἐνταφίασέ το). Εἶναι πολύ χαρακτηριστικό ὅτι τόν πνευματικό πατέρα, τόν θεραπευτή, τόν θέτει στήν θέση τοῦ Χριστοῦ»26. 103

Πολλές φορές δυστυχῶς τά πνευματικά παιδιά μέ μεγάλη εὐκολία ἐγκαταλείπουν τόν Πνευματικό τους Πατέρα. «Πρὸς τὸν ἱερέα», παρατηρεῖ ὁ π. Σωφρόνιος, «συμπεριφέρονται οἱ ἄνθρωποι, ὡς καὶ πρὸς τὸν Θεόν: Ἀπορρίπτουν αὐτὸν μετὰ φοβερᾶς εὐκολίας ὡς τι τὸ ἄχρηστον, μετὰ τῆς βεβαιότητος ὅτι εὐθὺς ὡς θὰ ἔχουν τὴν ἀνάγκην αὐτοῦ, θὰ καλέσουν αὐτὸν καὶ οὗτος δὲν θὰ ἀρνηθῇ νὰ ἔλθῃ»27. Ὅταν μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ βροῦμε τόν καλό Πνευματικό ἄς μήν τόν ἀλλάξουμε, ὅσο αὐτός βρίσκεται στή ζωή αὐτή. Ποτέ δέν ὠφελοῦνται ἐκεῖνοι πού γυρίζουν ἀπό Πνευματικό σέ Πνευματικό. Εἴτε ἀπό ἄγνοια τό κάνουν, εἴτε ἀπό ἐγωισμό. Μόνο ὅταν ἕνας Πνευματικός μᾶς παρακολουθεῖ συστηματικά, μᾶς γνωρίζει καλά, ὁπότε καί μπορεῖ νά μᾶς βοηθήσει οὐσιαστικά στόν ἀγῶνα γιά τήν κάθαρση καί στήν πορεία πρός τή σωτηρία. Οὔτε βέβαια εἶναι σωστή ἡ πρακτική νά ἔχουμε δύο Πνευματικούς καί νά λέμε κάποια ἁμαρτήματα στόν ἕνα καί κάποια στόν ἄλλο. Ἄς μήν τόν ἐγκαταλείπουμε ποτέ τόν καλό μας Πνευματικό Πατέρα28 . Μερικοί βλέπουν καί θέλουν τόν Πνευματικό Πατέρα ὡς ἕναν φίλο τους, ὁ ὁποῖος θά ἔχει ἀπεριόριστο χρόνο γιά νά συζητᾶ μαζί τους τά πάντα. Αὐτό ὅμως ἐκ τῶν πραγμάτων εἶναι ἀδύνατο. Ὁ Πνευματικός εἶναι Πατέρας συνήθως «ὑπέρπολύτεκνος» μέ δεκάδες, ἑκατοντάδες καί κάποτε χιλιάδες Πνευματικά παιδιά. Εἶναι ἐπίσης καί αὐτός ἄνθρωπος μέ 24 ὧρες στή διάθεσή του κάθε ἡμέρα -ὅπως ὅλοι οἱ ἄνθρωποι- καί μέ τίς συνηθισμένες ἀνθρώπινες ἀνάγκες καί ἀντοχές. Εἶναι ἀδύνατον νά ἀνταποκριθεῖ στήν ἐπιθυμία κάποιων πού τόν θέλουν διαθέσιμο κάθε στιγμή καί γιά πολύ χρόνο. Ὁπωσδήποτε ἀγαπάει τά Πνευματικά του παιδιά καί εἶναι παραπάνω ἀπό φίλος· εἶναι Πατέρας πού πονάει καί προσεύχεται γιά ὅλα τά Πνευματικά του παιδιά. Δέν θά πρέπει νά τοῦ στεροῦμε τόν πολύτιμό χρόνο μέσα στόν ὁποῖο θά πρέπει νά κάνει καί ἐκεῖνος τά Πνευματικά του καθήκοντα, νά προσευχηθεῖ, νά ἐπικοινωνήσει μέ ὅλα τά πνευματικά του παιδιά ἐξ ἴσου καί νά ἐπικεντρώσει τήν προσοχή του σ’ αὐτά, πού κινδυνεύουν περισσότερο ἤ τώρα μόλις ἀρχίζουν τήν πνευματική τους ζωή. Μιλώντας του δέν θά πρέπει νά χρονοτριβοῦμε καί νά τόν κουράζουμε μέ ἀνούσιες ἀναφορές καί λεπτομέρειες. Ἄς ἔχουμε κατά νοῦ ἀκριβῶς διαμορφωμένο τό ἐρώτημα πού θά τοῦ ἀπευθύνουμε ἤ τό συγκεκριμένο ἁμάρτημα πού θέλουμε νά τοῦ ἀναφέρουμε. Ἔτσι δείχνουμε ἔμπρακτα τήν ἐν Χριστῷ ἀγάπη, πού ἔχουμε πρός αὐτόν ἀλλά καί πρός τά ἄλλα Πνευματικά μας ἀδέλφια, πού ἴσως ἔχουν καί σοβαρότερα προβλήματα ἀπό αὐτά πού ἔχουμε ἐμεῖς. Τό ἔργο τοῦ Πνευματικοῦ γίνεται πολύ δύσκολο ὅταν συκοφαντεῖται ἤ διαβάλλεται ἀπό τά ὑποτιθέμενα πνευματικά του παιδιά: «Οὐδόλως εἶναι ἁπλοῦν εἰς τὸν μοναχὸν», παρατηρεῖ ὁ π. Σωφρόνιος Σαχάρωφ, «νὰ βαστάσῃ τὸν κόπον τῆς πνευματικῆς πατρότητος. Καὶ τοῦτο διότι εἶναι μὲν εὐεργετικὴ εἰς αὐτὸν προσωπικῶς ἡ περὶ αὐτοῦ λίαν ἀρνητικὴ γνώμη τῶν ἀνθρώπων … ὅμως … πᾶς ἀρνητικὸς λόγος περὶ αὐτοῦ ἐμπνέει δυσπιστίαν εἰς τοὺς ἀνθρώπους οἱ ὁποῖοι ἔχουν ἀνάγκην καθοδηγήσεως, παρηγορίας καὶ στηριγμοῦ. Ἡ λύπη αὐτοῦ γίνεται διπλῆ: Λυπεῖται δι’ ἑαυτόν, διότι ζῆ ἀναξίως πρὸς τὴν κλῆσιν αὐτοῦ, λυπεῖται 104

καὶ διὰ τὴν ζημίαν, τὴν ὁποίαν ὑφίσταται ὅλη ἡ Ἐκκλησία, ὅλη ἡ ἀνθρωπότης, ὅταν καταστρέφηται τὸ κύρος τῶν ἱερουργῶν. Ἡ ἀνυπακοὴ εἰς τὸν λόγον τῶν Πνευματικῶν πατέρων εἶναι ἰσοδύναμος πρὸς τὴν ἀπόρριψιν τοῦ λόγου τοῦ Ἰδίου τοῦ Χριστοῦ: «Ὁ ἀκούων ὑμῶν Ἐμοῦ ἀκούει καὶ ὁ ἀθετῶν ὑμᾶς Ἐμὲ ἀθετεῖ»29. Ἄλλοτε τά πνευματικά παιδιά πού προηγήθηκαν στή γνωριμία μέ τόν Πνευματικό ἐμποδίζουν τά πνευματικά παιδιά πού προσέρχονται ἀργότερα καί βάζουν προσκόμματα στόν ἴδιο τόν Πνευματικό ἐν ὀνόματι δῆθεν τῆς «ἀγάπης» καί τῆς «περιφρούρησης» τοῦ Πνευματικοῦ. «Εἷς ἐπίσκοπος» διηγεῖται ὁ μακαριστός π. Σωφρόνιος «ὅστις μετὰ θέρμης παρέδωκεν ἑαυτὸν εἰς τὴν ὑπηρεσίαν τῶν πασχόντων … ἔγραψεν εἰς ἐμέ: «Ἤρχισα νὰ φοβοῦμαι τὴν ἀγάπην». Βραδύτερον κατενόησα τοὺς λόγους αὐτοῦ ὡς ἑξῆς: Ἐκεῖνοι, οἵτινες ὠφελήθησαν ὑπ’ αὐτοῦ, προσεκολλῶντο εἰς αὐτόν, καὶ κατ’ ἀρχὰς ἐβοήθουν αὐτὸν ἐν τῇ ἁγίᾳ αὐτοῦ διακονίᾳ· ἐν συνεχείᾳ ὅμως κερδίσαντες τὴν ἐμπιστοσύνην αὐτοῦ καὶ γενόμενοι ἀπαραίτητοι δι’ αὐτόν, ἐπεβουλεύοντο τὴν ἐλευθερίαν αὐτοῦ παρεμβάλλοντες πανταχοῦ δυσκολίας, ὅτε οὗτος παρέδιδεν ἑαυτὸν εἰς τοὺς ἐσχάτως προσερχομένους. Κατ’ ἐκεῖνον τὸν καιρόν, ὅτε παρέλαβον τὴν ἐπιστολήν, δὲν κατενόουν εἰσέτι τὸ φοβερὸν νόημα τῶν λόγων αὐτοῦ. Διηνοίχθη εἰς ἐμὲ τοῦτο κατὰ τοὺς χρόνους τῆς διακονίας μου ἐν Εὐρώπῃ»30. Ἴσως ἡ πιό δύσκολη περίπτωση γιά τόν Πνευματικό εἶναι ὅταν ὁ τάχα ὑποτακτικός- πνευματικό παιδί ἔχει «κλειδωθεῖ» στίς ἀντιλήψεις του καί βλέπει διαμετρικά ἀντίθετα τά πράγματα ἀπ’ ὅτι εἶναι στήν πραγματικότητα. Τότε παρεξηγεῖ κάθε ἐνέργεια τοῦ Πνευματικοῦ του καί τόν κατακρίνει γιά ὅλα. «Εἶναι ἀδύνατον νὰ ἐννοήσῃ τις τοὺς ἀνθρώπους», παρατηρεῖ ὁ π. Σωφρόνιος, καὶ συνεχίζει: «Οὗτοι εἴτε εἶναι τυφλοὶ καὶ «οὐκ οἴδασι τί ποιοῦσι», εἴτε πάσχουν ὑπὸ πνευματικοῦ καὶ νοεροῦ δαλτωνισμοῦ (πάθησις ὀφθαλμῶν μὴ ἐπιτρέπουσα τὴν διάκρισιν τῶν χρωμάτων). Συχνάκις βλέπουν τὰ πράγματα εἰς διαμετρικῶς ἀντίθετον φωτισμόν, ὁμοίως πρὸς τὸ ἀρνητικὸν φωτογραφίας … Νὰ γνωρίσῃ τις τότε τὴν πραγματικὴν ἀλήθειαν τῆς ζωῆς ἀποβαίνει πλέον ἀδύνατον. Ἐν τοιαύτῃ καταστάσει δὲν ἀπομένει χῶρος δι’ οὐδένα λόγον. Οὗτοι διάκεινται ἐχθρικῶς πρὸς τὰς κινήσεις τῆς ἁγίας ἀγάπης. Ἡ ὑπομονητικὴ ταπείνωσις ἐκλαμβάνεται ὡς ὑποκρισία. … διά τοῦ ὅλου κλίματος ὅπερ δημιουργοῦν διὰ τῆς στάσεως αὐτῶν, δυσχεραίνουν τὴν παρουσίαν τοῦ ἱερέως καὶ ἐν ταυτῷ κατακρίνουν αὐτὸν ὅτι ἀποφεύγει τὴν ἐπικοινωνίαν μετ’ αὐτῶν ὑπὸ παρομοίας συνθήκας, καὶ τῶν τοιούτων οὐκ ἔστι τέλος»31. Τέλος μέ τήν ὑποκίνηση τοῦ διαβόλου μπορεῖ νά φθάσει τό Πνευματικό τέκνο νά μισήσει τόν Πνευματικό του Πατέρα. Εἶναι ἡ μεγαλύτερη ἐπιτυχία τοῦ διαβόλου νά ἀποκόψει τό πνευματικό παιδί ἀπό τόν Πνευματικό του ὁδηγό. Τότε αὐτό εἶναι εὔκολη λεία γιά τόν νοητό λέοντα «πού περιέρχεται ζητώντας ποιόν νά καταπιεῖ». Γιά νά λυτρωθεῖ ὁ ἄνθρωπος αὐτός θά πρέπει ἀμέσως νά τό ἐξομολογηθεῖ. 105

Πολλοί ἄνθρωποι βέβαια δυστυχῶς ὄχι μόνον δέν ἐξομολογοῦνται καθόλου, ἀλλά καί μισοῦν τούς Πνευματικούς Πατέρες.. «Οἱ ἄνθρωποι», γράφει ὁ π. Σωφρόνιος Σαχάρωφ, «ἠγάπησαν τό σκότος, ἐν τῷ ὁποίῳ ἐνοικεῖ ὁ θάνατος, καί ἀπορρίπτουν τό Φῶς Ὅπερ εἶναι ζωή, καί πρόσκαιρος καί αἰώνιος. … Διά τόν λόγον ὅτι οἱ πνευματικοί φέρουν τό φῶς τῆς ζωῆς, πολλοί ἄνθρωποι μισοῦν τούς λειτουργούς τοῦ Χριστοῦ, καθώς καί πρότερον ἐμίσησαν καί Αὐτόν τόν Κύριον: «… Εἰ ἐμέ ἐδίωξαν καί ὑμᾶς διώξουσιν …»32. 3.Τό ἀπόρρητο τῆς ἐξομολογήσεως γιά τόν Πνευματικό καί τόν ἐξομολογούμενο. Κάποιοι δυσκολεύονται νά προσέλθουν στό πανίερο Μυστήριο τῆς ἱερᾶς ἐξομολογήσεως μέ τήν σκέψη ὅτι ὑπάρχει πιθανότητα ὁ Πνευματικός νά κοινοποιήσει τήν ἐξομολόγησή τους. Αὐτό βεβαίως εἶναι ἕνα ἀκόμη δαιμονικό τέχνασμα πού σκοπό ἔχει νά τούς κρατήσει μακρυά ἀπό τό Μυστήριο καί τή λύτρωση πού παρέχει. «Τό Μυστήριο εἶναι «ἀπόρρητο». Δέν ἔχει δικαίωμα οὔτε ὁ Πνευματικός νά ἀνακοινώσει τίποτε ἀπ’ ὅσα ἄκουσε στήν Ἐξομολόγηση, οὔτε ἄλλος κανείς νά ζητήσῃ ἤ ν’ ἀπαιτήσῃ πληροφορίες»33. Τό ἀπόρρητο τῆς Ἐξομολογήσεως, ἀναγνωρίζεται καί ἀπό τόν νόμο. «Σύμφωνα μέ τόν κώδικα τοῦ Κανονικοῦ Δικαίου 983 παρ.1: «τό ἀπόρρητο τοῦ ἐξομολογητηρίου εἶναι ἀπαραβίαστο, ἑπομένως εἶναι ἀπόλυτα ἀπαγορευτικό γιά ἕναν Ἐξομολόγο νά παραδώσει μέ ὁποιονδήποτε τρόπο ἕνα μετανοήσαντα μέ λόγια ἤ ὁποιαδήποτε συμπεριφορά καί γιά κανένα λόγο». Οἱ ἱερεῖς ὀφείλουν νά μήν ἀποκαλύπτουν ὅ,τι ἔχουν μάθει κατά τή διάρκεια μίας Ἐξομολογήσεως σέ κανένα, ἀκόμα καί ἄν ἀπειλεῖται ἡ ἴδια τους ἡ ζωή ἤ ἡ ζωή ἄλλων (ἐδῶ ἔγκειται καί ἡ μοναδικότητα τοῦ ἀπορρήτου του Ἐξομολογητηρίου… Γιά ἕναν Πνευματικό, ἡ παραβίαση τοῦ ἀπορρήτου θά τόν ὁδηγοῦσε αὐτόματα σέ μοιραία καταδίκη καί ἀφορισμό, ἀποδοθέντα ἐκ τῆς Ἱερᾶς Ἐπισκοπῆς (κώδ. τοῦ Κανονικοῦ Δικαίου, 1388 παρ.1)»34. Ὁ Πνευματικός μας εἶναι ἀνθρωπίνως ὁ ἰατρός-θεραπευτής τῆς ψυχῆς μας. Ἀπαιτεῖται λοιπόν νά τόν περιβάλλουμε μέ τήν ἀνάλογη ἐμπιστοσύνη. Τόν ἐπιλέγουμε προσεκτικά ἔπειτα ἀπό πολλή προσευχή, προσέχοντας ὥστε νά εἶναι πρόσωπο μέ πίστη, ἀσκητική ζωή καί ἀρετή καί νά ἔχει τήν καλή μαρτυρία τῶν πιστῶν. Ἀπό τήν στιγμή πού θά τόν βροῦμε θά πρέπει νά ἐξομολογούμαστε τακτικά καί νά μήν τόν ἐγκαταλείπουμε. Πολλές φορές ἐμεῖς οἱ ἴδιοι καί ὄχι ὁ Πνευματικός γινόμαστε αἰτία κοινοποίησης τῆς προσωπικῆς μας ζωῆς, ὅταν τήν ἐμπιστευόμαστε σέ ἀκατάλληλα πρόσωπα, τά ὁποῖα δέν ἔχουν κἄν τήν ἰδιότητα τοῦ πνευματικοῦ. Ὅμως τό Μυστήριο καί ὅλα ὅσα λέγονται ὡς συμβουλές, κατευθύνσεις, ἐπιτίμια στή διάρκειά του εἶναι ἀπόρρητα ὄχι μόνο γιά τόν Πνευματικό ἀλλά καί γιά τόν ἐξομολογούμενο. 106

«Ὁ ἐξομολογούμενος» δέν «πρέπει ν’ ἀνακοινώνῃ ὅσα ἄκουσε, διότι αὐτά ἰσχύουν μόνο γιά τή δική του περίπτωση. Σ’ ἄλλον, ἄλλο φάρμακο, ἀνάλογα μέ τήν ἰδιοσυγκρασία του, καί τήν ἰδιαιτερότητά του θά δώσῃ ὁ Πνευματικός»35. Χαρακτηριστικό εἶναι τό παράδειγμα τοῦ Ἀββᾶ Ἰωσήφ ἀπό τό Γεροντικό ὅπου διαφαίνεται ἡ διαφορετική, ἀνάλογα μέ τό πρόσωπο τοῦ ἐξομολογουμένου, καθοδήγηση καί ἡ ἐξατομικευμένη ἀγωγή, ἡ ὁποία προσφέρεται στήν ἐξομολόγηση ἀπό τούς διακριτικούς Πνευματικούς πατέρες, ὅπως ὁ Γέρων Ἰωσήφ. Στό περιστατικό αὐτό παρουσιάζεται καί ὁ σκανδαλισμός πού μπορεῖ νά προκύψει ἀπό τήν κοινοποίησή σέ κάποιον ἄλλον τῆς συμβουλῆς-καθοδήγησης πού πῆρε αὐτός πού ἐξομολογήθηκε. Νά τί συνέβη ἀκριβῶς: Ἐνῶ οἱ δύο μοναχοί ἐρώτησαν τό ἴδιο πρᾶγμα τόν Ἀββᾶ Ἰωσήφ πῆραν διαφορετικές ἀπαντήσεις. Ἐπειδή ὁ ἕνας εἶπε στόν ἄλλο τήν ἀπάντηση προέκυψε σκανδαλισμός τόν ὁποῖο τακτοποίησε ὁ Γέροντας Ἰωσήφ. Τό ἐρώτημα πού τοῦ ἔθεσαν χωριστά ὁ καθένας ἦταν ἄν ἔπρεπε νά ἀφήσουν τά πάθη νά εἰσέλθουν μέσα τους καί ἐκεῖ νά τά πολεμήσουν ἤ νά τά κόψουν εὐθύς ἐξ ἀρχῆς. Ὁ Γέροντας στόν μέν ἕνα συνέστησε: «ἄφες αὐτά εἰσελθεῖν καί πολέμησον μετ’ αὐτῶν», καί αὐτό γιά νά γίνῃ δοκιμότερος. Στόν ἄλλο ὅμως πού ἦταν πνευματικά πιό ἀδύνατος τοῦ εἶπε: «Μή ἀφήσῃς ὅλως εἰσελθεῖν τά πάθη, ἀλλ’ εὐθέως ἔκκοψον αὐτά»36. Κατόπιν συζήτησαν μεταξύ τους ὅ,τι τούς εἶπε ὁ Γέροντας καί σκανδαλίσθηκαν γιά τήν διαφορετική ἀπάντηση στήν ἴδια ἐρώτηση. Ὁ Γέροντας τούς ἔλυσε τόν σκανδαλισμό λέγοντάς τους ὅτι στόν καθένα εἶπε αὐτό πού τοῦ ἦταν τό πλέον συμφέρον γιά τήν πνευματικό του ἀγῶνα καί τήν πνευματική του πρόοδο. Πολλές φορές δημιουργοῦνται «μπερδέματα», σκανδαλισμοί καί παρερμηνεῖες ἀπό αὐτήν τήν δημοσιοποίηση πού κάνουν κάποιοι ἐξομολογούμενοι τῶν ὅσων εἰπώθηκαν στήν ἐξομολόγηση. Πρέπει νά τό καταλάβουμε. Τό ἀπόρρητο τῆς Ἐξομολόγησης δέν ἰσχύει μόνο γιά τόν Πνευματικό ἀλλά καί γιά τόν ἐξομολογούμενο. Τό φάρμακο τοῦ ἑνός μπορεῖ νά ἀποδειχθεῖ φαρμάκι γιά τόν ἄλλο. Ὁ πνευματικός θεραπευτής εἶναι ἐκεῖνος πού μᾶς καθορίζει τό εἶδος τοῦ ἀγῶνος καί τῆς πάλης πού ταιριάζει ἀποκλειστικά σ’ ἐμᾶς. Κανένας ἄνθρωπος δέν εἶναι ἀπόλυτα ὅμοιος μέ κάποιον ἄλλον. Καθένας εἶναι διαφορετικός καί μοναδικός ὄχι μόνο σέ σχέση μέ τούς ἄλλους, ἀλλά καί μέ τόν ἴδιο του τόν ἑαυτό ὅπως αὐτός παρουσιάζεται στίς διάφορες χρονικές στιγμές καί περιστάσεις37. Γι’ αὐτό ἀπαιτεῖται ἡ προσωπική ἀναφορά τοῦ κάθε πιστοῦ σέ διακριτικό Πνευματικό, δηλαδή σέ Πνευματικό πού ἔχει τήν διάκριση τῶν πνευμάτων. Αὐτός ἐφαρμόζει τήν ἐξατομικευμένη ἀγωγή -πάντα ὅμως μέσα στό πνεῦμα τῶν Ἱερῶν Κανόνων τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας- καί αὐτός μόνο μπορεῖ νά θεραπεύσει τίς ψυχές τῶν προσερχομένων μέ τήν Θεία Χάρη. Τό ἀπόρρητο τῆς ἐξομολόγησης ἰσχύει καί γιά τόν Πνευματικό καί γιά ἐμᾶς. Ὅ,τι θά μᾶς πεῖ ὡς προσωπικό κανόνα ἤ ὡς καθοδήγηση στά διάφορα προσωπικά μας θέματα ἰσχύει μόνο γιά ἐμᾶς καί δέν εἶναι πρός κοινοποίηση. Εἴθε νά λειτουργοῦμε σωστά 107

κάθε φορά πού ἐξομολογούμαστε, ὥστε νά καρπωνόμαστε τή μέγιστη ὠφέλεια ἀπό τό φιλανθρωπότατο τοῦτο μυστήριο. 4.Περιμένοντας ἔξω ἀπό τό ἐξομολογητήριο Προσοχή! Ὄχι κατάκριση ἤ γογγυσμός ἐναντίον ἐκείνων πού χρονίζουν στήν ἐξομολόγηση. Περιμένοντας γιά ἐξομολόγηση δέν θά πρέπει νά δυσανασχετοῦμε, ἤ νά πιέζουμε τόν Πνευματικό νά μᾶς δεχθεῖ γρήγορα, ἤ νά κατακρίνουμε αὐτόν πού θεωροῦμε ὅτι ἄργησε πολύ κατά τήν ἐξαγόρευσή του. Μπορεῖ νά τόν κράτησε ὁ Πνευματικός λίγο περισσότερο διότι ὑπάρχει πνευματικός λόγος. Ἄν κάποιος πράγματι βιάζεται καί πρέπει νά φύγει σύντομα θά πρέπει νά τοῦ δίνουμε τή σειρά μας. Ἄς ἔχουμε ἰδιαίτερα ἐκείνη τήν ἱερή ὥρα τῆς ἀναμονῆς γιά ἐξομολόγηση ἀγάπη πρός ὅλους, σεβασμό, σιωπή, συντριβή καί προσευχή. 5.Μέσα στό ἐξομολογητήριο Μερικοί βασικοί κανόνες γιά μία σωστή ἐξομολόγηση: 1ον)Ὀφείλεις νά ὁμολογήσεις «ὅλες τίς ἁμαρτίες σου, ὅπως ἀκριβῶς ἔγιναν. Τίποτα δέν θά κρύψεις, τίποτα δέν θ’ ἀλλοιώσεις, σέ κανέναν ἄλλο δέν θά ρίξεις ὁποιεσδήποτε εὐθύνες γιά τίς δικές σου πτώσεις. Ἐπίσης, δέν θά ἀρκεσθεῖς σέ μία ξερή «καταλογογραφική» ἀπαρίθμηση τῶν ἁμαρτημάτων, ἀλλά θά κάνεις καί μία γενική παρουσίαση τῆς ψυχικῆς σου καταστάσεως, τῶν παθῶν καί τῶν ροπῶν σου, τῶν ἐλαττωμάτων καί τῶν ἀδυναμιῶν σου, ἔτσι ὥστε ὁ πνευματικός, σάν γιατρός ψυχῶν, νά σχηματίσει σφαιρική εἰκόνα τῆς ἀσθένειάς σου καί νά σέ βοηθήσει ἀποτελεσματικά στή θεραπεία της»38. Ἄν κρύψεις σκόπιμα (ὄχι ἐπειδή ξέχασες) κάποιες ἤ ἔστω μία ἁμαρτία, ἐπειδή ντράπηκες, μένεις ἀσυγχώρητος καί γιά τίς ἄλλες πού εἶπες. Εἶναι γνωστή ἡ ἱστορία μέ τόν διακριτικό, ὁ ὁποῖος ἔβλεπε τά φίδια (δαίμονες-πάθη) νά βγαίνουν ἀπό τό στόμα ἐκείνου πού ἐξομολογεῖτο. Ὅταν ὅμως ὁ ἐξομολογούμενος ἔκρυψε μία ἁμαρτία ἐπειδή ντράπηκε, τό φίδι πού ἀντιστοιχοῦσε στήν ἀνεξομολόγητη ἁμαρτία, ὄχι μόνο δέν βγῆκε, ἀλλά καί ὅλα τά ὑπόλοιπα φίδια (δαίμονες-πάθη) πού εἶχαν βγεῖ ξαναμπῆκαν στόν ταλαίπωρο καί ἀτελῶς ἐξομολογηθέντα ἄνθρωπο. 2ο) Ὁ τρόπος περιγραφῆς τῶν ἁμαρτιῶν ἀπό μέρους σου πρέπει νά εἶναι ἰδιαίτερα προσεκτικός, ὥστε νά συνδυάζει τήν ἀκρίβεια, τήν λιτότητα, τήν σαφήνεια καί τή σεμνότητα. Δηλαδή, θά ἀναφέρεις συνοπτικά καί χωρίς πολλά λόγια τίς συνθῆκες καί τά ἐπιμέρους στοιχεῖα κάθε ἁμαρτίας — τό ποῦ, τό πῶς, τό πότε κ.λ.π. — γιά νά καταλάβει ὁ πνευματικός τό βάρος της. Ἀπό τό ἄλλο μέρος, πάλι, πρέπει ν’ ἀποφεύγεις τίς λεπτομερεῖς καί φλύαρες ἀφηγήσεις, πού εἶναι κουραστικές, κάποτε μάλιστα καί σκανδαλιστικές. Ἴσως μάλιστα ὑποκρύπτουν καί μία τάση ἀνθρωπαρέσκειας καί δικαιολόγησης τοῦ ἑαυτοῦ σου μπροστά στόν Πνευματικό. Αὐτές οἱ ἀνούσιες λεπτομέρειες, μήτε ἐσένα ὠφελοῦν μήτε τόν Πνευματικό. Ἄς 108

σημειωθεῖ ἰδιαίτερα, ὅτι, ἄν ἁμάρτησες μαζί μέ ἄλλο ἤ ἄλλα πρόσωπα (λ.χ. ἔκανες μία κλοπή μέ μερικούς φίλους σου ἤ ἔπεσες σέ σαρκικό ἁμάρτημα μέ κάποιο πρόσωπο), καλύτερα εἶναι νά μήν ἀποκαλύψεις τήν ταυτότητά τους. Μετανόησε ἐσύ γιά τό δικό σου ἁμάρτημα, καί ἄφησέ τους αὐτούς στήν κρίση καί τό ἔλεος τοῦ Κυρίου. Μία σωστή ἐξομολόγηση ἔχει τά ἀκόλουθα δέκα ἰδιώματα: 1. Εἶναι σύντομη ἀλλά καί περιεκτική, γίνεται δηλαδή χωρίς παραλείψεις, ἀλλά καί χωρίς περιττολογίες, κενολογίες, ταυτολογίες, λοξοδρομίες ἤ ἀκόμα καί παραμυθολογίες. Ἐκ τῶν προτέρων θά πρέπει νά ἔχουμε κατά νοῦν τί θά ποῦμε (ἤ νά τά ἔχουμε σημειωμένα σ’ ἕνα μικρό χαρτί) καί νά μήν προσπαθοῦμε ἐκείνη τή στιγμή νά θυμηθοῦμε ἤ νά ἀνακαλύψουμε τίς ἁμαρτίες μας. 2. Εἶναι ταπεινή, γίνεται δηλαδή μέ συναίσθηση ἁμαρτωλότητας καί ἐνοχῆς, συναίσθηση πού ἀντανακλᾶται στά λόγια καί στήν ὅλη ἐμφάνιση-στάση τοῦ χριστιανοῦ. Δέν εἶναι σωστό λ.χ. νά κάθεται κανείς σταυροπόδι ἤ νά ἀπαντάει στό κινητό του τήν ὥρα τῆς ἐξομολόγησης. Εἰδικά γιά τό κινητό θά πρέπει ἐκ τῶν προτέρων νά ἔχει φροντίσει ὥστε νά εἶναι στήν ἀθόρυβη λειτουργία ἤ τελείως ἀπενεργοποιημένο. 3. Εἶναι εἰλικρινής, δέν περιέχει δηλαδή τίποτα λιγότερο καί τίποτα περισσότερο ἀπό τήν καθαρή ἀλήθεια, χωρίς προφάσεις, χωρίς δικαιολογίες, χωρίς ἐνοχοποίηση ὄχι μόνο ἄλλων ἀνθρώπων, μά οὔτε κι αὐτοῦ τοῦ διαβόλου! 4. Εἶναι ἄμεση, γίνεται δηλαδή χωρίς ἀναβολή. Μόλις ἡ συνείδηση σέ ἐλέγξει γιά κάποια ἁμαρτία, πρέπει νά τρέξεις στόν πνευματικό νά τήν ἐξομολογηθεῖς, γιατί δέν ξέρεις ποιά στιγμή θά σ’ ἐπισκεφθεῖ ἀπροειδοποίητα ὁ θάνατος. 5. Εἶναι διακριτική, χαρακτηρίζεται δηλαδή ἀπό εὐθυκρισία, ὀρθοφροσύνη καί σύνεση, καθώς καί ἀπό διατύπωση σαφῆ, προσεκτική καί εὔτακτη. 6. Εἶναι πλήρης, περιλαμβάνει δηλαδή ὅλα τά ἁμαρτήματα· τίποτα δέν πρέπει νά παραλείπεται γιά νά εἰπωθεῖ σέ ἄλλον πνευματικό. 7. Εἶναι τελωνική, γίνεται δηλαδή μέ βαθειά εὐλάβεια καί συντριβή, μέ μίαν ἁγία ντροπή, σάν ἐκείνη τοῦ τελώνη τῆς εὐαγγελικῆς παραβολῆς, πού δέν τολμοῦσε οὔτε τά μάτια του νά σηκώσει στόν οὐρανό, ἀλλά χτυποῦσε τό στῆθος του κι ἔλεγε: «Θεέ μου, σπλαχνίσου με τόν ἁμαρτωλό» (Λουκ. 18:13). 8. Εἶναι μυστική, δηλαδή πέρα ἀπό τόν ἱερέα – πνευματικό καί τόν ἐξομολογούμενο χριστιανό, οὔτε μαθαίνει, οὔτε ἐπιτρέπεται νά μάθει ἄλλος κανείς τό περιεχόμενο τῆς ἐξομολογήσεως. Τό ἀπόρρητο τῆς ἐξομολόγησης ἰσχύει ὄχι μόνο γιά τόν ἱερέα- 109

Πνευματικό ἀλλά καί γιά τόν ἐξομολογούμενο Ἄν κάποιος – πρᾶγμα ἀπίθανο καί πρακτικά, βέβαια, σχεδόν ἀδύνατο – ἀκούσει τήν ἐξομολόγηση ἄλλου, ἔχει χρέος νά μήν τήν ἀποκαλύψει ποτέ καί σέ κανέναν, ἀλλά νά πάρει μαζί του στόν τάφο ὅ, τι ἄκουσε. Πολύ περισσότερο ὁ Πνευματικός δέν μπορεῖ νά φανερώσει σέ καμιά περίπτωση ἁμαρτίες πού τοῦ ἐξομολογήθηκαν, ἔστω κι ἄν αὐτό τό πληρώσει μέ τή ζωή του. 9. Εἶναι ἀρχή νέας ζωῆς. Μαζί μέ τήν ἐξομολόγηση παίρνεις στερεή ἀπόφαση ν’ ἀγωνιστεῖς εὐσυνείδητα, ὥστε ὄχι μόνο νά μήν ἐπαναλάβεις τά ἁμαρτήματα πού ἐξομολογήθηκες, ἀλλά καί νά ἐπανορθώσεις, ἄν αὐτό εἶναι πρακτικά δυνατό, ὅ, τι κακό ἔκανες (λ.χ. νά ἀποζημιώσεις ὅποιον ἀδίκησες, νά ἐπιστρέψεις κάτι πού ἔκλεψες, νά ζητήσεις συγγνώμη ἀπ’ αὐτόν πού ἔβρισες κ.ο.κ.). Σέ ἀντίθετη περίπτωση ἡ μετάνοιά σου δέν εἶναι ἀληθινή. 10. Συνοδεύεται, τέλος, ἀπό πρόθυμη ἀποδοχή τοῦ ἐπιτιμίου ἤ τοῦ κανόνα, πού ἴσως θά σοῦ ὁρίσει ὁ πνευματικός (νηστεία ἤ ἐλεημοσύνη ἤ ὁ,τιδήποτε ἄλλο θεωρήσει πρόσφορο), καί πού δέν ἀποτελεῖ «ποινή» ἤ «τιμωρία», ἀλλά ἕνα θεραπευτικό καί παιδαγωγικό μέσο, πού ἀποσκοπεῖ στήν πνευματική ὑποβοήθησή καί θεραπεία σου»39. 6.Συνήθη λάθη, ἐπιπολαιότητες καί δαιμονικές παγίδες ῞Οταν ὁ πονηρός δέν κατορθώσει νά ἀποτρέψει τούς ἀνθρώπους -μέ τίς συνεχεῖς ἀναβολές πού τούς ὑποβάλλει- ἀπό τόν Πνευματικό, τότε προσπαθεῖ νά ἐκμηδενίσει τήν πνευματική ὠφέλεια τοῦ Μυστηρίου. Κάνει τό πᾶν ὥστε ὁ προσερχόμενος στό Ἐξομολογητήριο νά μήν ἐξομολογηθεῖ θεαρέστως τίς ἁμαρτίες του. Ἔτσι βλέπουμε ἀρκετούς, οἱ ὁποῖοι ἐπειδή προσέρχονται ἐπιφανειακά στό Μυστήριο, ἔχουν τή ψευδαίσθηση ὅτι πηγαίνουν γιά συζήτηση καί προσωπική προβολή. Δέν προηγεῖται καμμιά προσευχή, περισυλλογή καί αὐτοκριτική. Τό ὅλο παρουσιαστικό τους καί ὁ τρόπος τῆς ὁμιλίας τους, κάθε ἄλλο παρά μετάνοια φανερώνουν. Κυριευμένοι ἀπό τό κοσμικό φρόνημα, ἐπιτηδεύονται, προσποιοῦνται, θέλουν νά ἐντυπωσιάσουν. Σκοπός τους δέν εἶναι νά σώσουν τίς ψυχές τους, ἀλλά νά ἀποκτήσουν τήν εὔνοια τοῦ Πνευματικοῦ, ὥστε στό μέλλον νά τούς διευκολύνει στήν πραγματοποίηση ὑλικῶν στόχων καί προσωπικῶν συμφερόντων. Κατά τή διάρκεια τοῦ Μυστηρίου, διακρίνονται γιά τόν ἐγωϊσμό τους, ὁ ὁποῖος ἐκδηλώνεται μέ αἴσθημα ὑπεροχῆς. Δέν διστάζουν νά ὑποκρίνονται καί νά παρουσιάζονται ὡς δῆθεν εὐσεβεῖς. Προβάλλουν τίς ἀνύπαρκτες ἀρετές τους καί καταγγέλλουν ἤ κατηγοροῦν τούς συνανθρώπους τους. Μιλοῦν μέ γενικότητες καί ἀοριστολογίες καί καταφεύγουν σέ ἄσχετες ἱστορίες, οἱ ὁποῖες τείνουν νά συγχύσουν ἤ καί νά παραπλανήσουν τόν Πνευματικό καί νά ξεθωριάσουν τήν ἱερότητα τοῦ Μυστηρίου. 110

Ὅταν ἀποφασίσουν νά μιλήσουν γιά τόν ἑαυτό τους, ἐκφράζουν παράπονα γιά νά αὐτοδικαιωθοῦν ἤ νά δικαιολογηθοῦν. Ὅταν ἐπιτέλους μιλήσουν γιά τίς δικές τους ἁμαρτίες, περιορίζονται στά μικρά καί ἀσήμαντα καί ἀποκρύπτουν μέ ἐπιμέλεια τά μεγάλα καί σοβαρά, δῆθεν γιά νά μήν ἐκτεθοῦν στόν Πνευματικό καί χάσει τήν καλή ἰδέα πού ἔχει γι’ αὐτούς. Ἀρέσκονται νά ὑπεισέρχονται σέ περιττές λεπτομέρειες, ὄχι γιατί θέλουν νά διαφωτίσουν καί νά διασαφηνίσουν, ἀλλά γιά νά συσκοτίσουν ἀποκρύπτοντας τήν ἀλήθεια ἀπό τόν Πνευματικό. Αὐτό γίνεται ἀντιληπτό γιατί ἡ οὐσία τῆς ἁμαρτίας ἀποφεύγεται οἱ δέ ἐξομολογούμενοι λόγῳ τῆς ἀνειλικρίνειάς τους, φεύγουν ἀσυγχώρητοι καί λυπημένοι. Ἄλλοι, πάλι, γιά νά ἐντυπωσιάσουν, κατά τήν ἐσφαλμένη γνώμη τους, τόν Πνευματικό, ὅτι τἄχα ἔχουν φθάσει σέ μεγάλα ὕψη ἀρετῆς, μιλοῦν γιά ὁράματα καί ὀπτασίες. Στήν ὑπόδειξη τοῦ Πνευματικοῦ νά μήν δίνουν σημασία καί νά μήν ἐπιζητοῦν αὐτά, διαμαρτύρονται καί ἐξανίστανται παρακούοντας τίς συμβουλές του, ἤ κατακρίνοντάς τον ἐσωτερικά ὅτι δέν ἔχει ὁ ἴδιος παρόμοιες δῆθεν πνευματικές ἐμπειρίες, γινόμενοι ἔτσι παίγνιο τῶν πονηρῶν πνευμάτων»40. Σπάνια τά ὁράματα εἶναι ἀπό τόν Θεό. Γενικά εἶναι πολύ δύσκολη ἡ διάκριση τῶν ὁραμάτων. «Ὁ πνευματικός», γράφει ὁ π. Σωφρόνιος Σαχάρωφ, «κατά τήν συνάντησιν αὐτοῦ μετά προσώπων ἅτινα διηγοῦνται εἰς αὐτόν περί τῶν ὁράσεων αὐτῶν, μεριμνᾶ πρωτίστως ὅπως ἀσφαλῶς διακρίνῃ τήν ἀληθῆ πηγήν τῆς ὁράσεως ἐάν εἶναι αὔτη ὄντως δεδομένη Ἄνωθεν, ἤ μόνον ἀποκύημα διεγηγερμένης φαντασίας, ἤ συνέπεια ἐπιρροῆς τῶν ἐχθρικῶν πνευμάτων. Τό ἔργον εἶναι ἐνίοτε δύσκολον καί ἄκρως ὑπεύθυνον. Ἐάν τό παρά τοῦ Θεοῦ δοθέν ἐπιγράψωμεν εἰς ἐναντίαν δύναμιν, τότε κινδυνεύομεν νά ἐμπέσωμεν εἰς βλασφημίαν κατά τοῦ Πνεύματος τοῦ Ἁγίου. Καί ἀντιθέτως: Ἐάν δεχθῶμεν δαιμονικήν ἐπίδρασιν ὡς ἐκ τοῦ Θεοῦ προερχομένην τότε ὠθοῦμεν τόν ἐμπεπιστευμένον εἰς ἡμᾶς ἐξομολογούμενον εἰς τήν λατρείαν τῶν δαιμόνων. Συνεπῶς εἶναι ἀπαραίτητος εἰς πάντας ἀνεξαιρέτως τούς Πνευματικούς ἡ θερμή καί διηνεκής προσευχή ἐν γένει καί ἐν ἑκάστῃ ἰδιαιτέρᾳ περιπτώσει, ὅπως Αὐτός ὁ Κύριος διαφυλάξῃ αὐτούς ἀπό σφαλμάτων ἐν τῇ διακονίᾳ αὐτῶν»41. Τό ὑπόβαθρο τῶν δαιμονικῶν ὁραμάτων εἶναι ἡ ὑπερηφάνεια. Οἱ ἄνθρωποι μέ ὑπερηφάνεια θά πρέπει νά διαγινώσκονται. Ὁ Πνευματικός κάποιες φορές μπορεῖ νά χρησιμοποιήσει μία μέθοδο γιά νά διαπιστώσει ἄν ὑπάρχει ὑπερηφάνεια ἤ ταπείνωση στήν ψυχή αὐτοῦ πού διηγεῖται τήν ὅραση. «Ὅταν ἡ κατάστασις τῶν πραγμάτων», γράφει ὁ π. Σωφρόνιος, «δέν εἶναι σαφής εἰς τόν Πνευματικόν, δύναται οὗτος νά καταφύγῃ εἰς τήν «ψυχολογικήν μέθοδον»: Προτείνει εἰς τόν ἐξομολογούμενον νά μή ἐμπιστεύηται εἰς ἰδιότυπα φαινόμενα παντός εἴδους. Ἐάν ἡ ὅρασις εἶναι ἀληθῶς ἐκ τοῦ Θεοῦ, τότε ἐν τῇ ψυχῇ τοῦ ἐξομολογουμένου θά ἐπικρατῆ ταπείνωσις καί ἡσύχως θά δεχθῆ τήν συμβουλήν νά 111

εὑρίσκηται οὗτος πάντοτε ἐν νήψει. Εἰς τήν ἀντίθετον περίπτωσιν εἶναι δυνατόν νά ἀντιδράσῃ ἀρνητικῶς ὁ ἐξομολογούμενος ἐπιμένων νά ἀποδείξῃ ὅτι ἡ ὅρασις δέν ἦτο δυνατόν νά προέρχηται ἄλλοθεν εἰ μή ἐκ τοῦ Θεοῦ. Τότε ἔχομεν λόγον νά ἀμφιβάλλωμεν περί αὐτοῦ. Βεβαίως ἡ τοιαύτη μέθοδος δέν εἶναι εἰ μή καταπραϋντικόν τι, καί δέν πρέπει νά προσφεύγωμεν εἰς αὐτήν εὐκόλως. Ἡ πείρα κατέδειξεν ὅτι, ὅταν πειράζῃ τις τόν ἀδελφόν αὐτοῦ ὠθεῖ αὐτόν εἰς θυμόν καί πικρίαν»42. Ἐπίσης εὔστοχα ἐπισημαίνει: «Ἡ ὑπερηφάνεια συνιστᾶ τόν πυρήνα τῆς πνευματικῆς πτώσεως. Διά τῆς ὑπερηφανείας οἱ ἄνθρωποι ἀποβαίνουν ὅμοιοι πρός τούς δαίμονας. Ἴδιον εἰς τόν Θεόν εἶναι ἡ ταπεινή ἀγάπη, …»43. Ἔνα μέγα ἐμπόδιο στήν σωστή ἐξομολόγηση εἶναι τό ἴδιον θέλημα, τό ὁποῖο ὁ ἐξομολογούμενος ἀρνεῖται νά ἀπαρνηθεῖ. Εἶναι χαρακτηριστικό γνώρισμα τοῦ ὑπερήφανου τό ἴδιον θέλημα καί ἡ παρακοή. Ἐξομολόγηση χωρίς διάθεση ὑπακοῆς στίς ὁδηγίες τοῦ Πνευματικοῦ δέν ὁδηγεῖ σέ θεραπεία τοῦ ἐξομολογουμένου. «Αὐτοί πού ἐπιπόλαια ἐξομολογοῦνται», παρατηρεῖ ὁ ἐπίσκοπος Παῦλος, «δέν γνωρίζουν τί σημαίνει ἐλεύθερη ὑπακοή, γιατί πρώτιστο μέλημά τους εἶναι ἡ ἐκτέλεση τοῦ ἰδίου θελήματος. Ἐφαρμόζουν δικό τους πρόγραμμα πνευματικῆς ζωῆς καί δέν ἐπιδέχονται καμιά νουθεσία. Ὁ Πνευματικός, τούς ἀκούει κατά τήν διάρκεια τῆς ἐξομολογήσεώς τους μέ προσοχή καί προσευχή καί ἀντιλαμβάνεται τήν ἀμετανοησία τους καί τήν ἔλλειψη ἀγαθῆς διαθέσεως ἐκ μέρους τους. Ὅταν ἀρχίσει νά τούς νουθετεῖ τόν διακόπτουν. Ὅταν μέ ταπείνωση τούς παρατηρεῖ καί ὑποδεικνύει τά σφάλματά τους, ἐξανίστανται καί δέν θέλουν νά τά παραδεχθοῦν. Μάλιστα δέ αἰσθάνονται καί προσβεβλημένοι, ὄχι γιατί τούς ἔθιξε, ἀλλά γιατί εἶναι γεμᾶτοι ἀπό ἐγωϊσμό. Γιά νά γίνουν πιό πειστικοί, ἰδιαιτέρως ἄν εἶναι γυναῖκες πού ἐξομολογοῦνται, ἔχουν πρόχειρα τά δάκρυα στά μάτια μόνο, ὄχι δέ καί στήν ψυχή. Γιατί οὔτε ταπεινωμένοι εἶναι, οὔτε συντετριμμένοι, ἀλλά αὐθάδεις καί προπετεῖς. Γι’ αὐτό τά δάκρυά τους δέν εἶναι δάκρυα μετανοίας, ἀλλά ἐπιφανειακά, ψεύτικα καί ὑποκριτικά, τά ὁποῖα ὑποδηλώνουν πληγωμένο ἐγωϊσμό καί ὄχι συντετριμμένη καρδιά»44. Δυστυχῶς οἱ ὑπερήφανοι-ἐγωισταί προσέρχονται στό μυστήριο τῆς Ἐξομολογήσεως- Μετανοίας-Πνευματικῆς Πατρότητας ὄχι γιά νά μάθουν τό θέλημα τοῦ Θεοῦ ἀλλά γιά νά κάνουν μία «συζήτηση», νά πάρουν καί τή «γνώμη-ἄποψη τῆς Ἐκκλησίας». Πολύς ἐγωισμός συνήθως ὑπάρχει στούς μορφωμένους σέ ἀντίθεση μέ τούς ἀμόρφωτους πού εἶναι, κατά κανόνα, πιό ταπεινοί. «Οἱ πεπαιδευμένοι ἄνθρωποι», σημειώνει ὁ π. Σωφρόνιος, «κρατοῦν ἰσχυρῶς ἄλλην ἀρχήν: τήν ἰδίαν αὐτῶν σύνεσιν. Πᾶς λόγος τοῦ ἱερέως δι’ αὐτούς εἶναι ἁπλῶς ἀνθρώπινος, καί ὡς ἐκ τούτου ὑποκείμενος εἰς κριτικήν συζήτησιν. Νά ἀκολουθήσῃ τις ἀδιακρίτως τήν ὑπόδειξιν τοῦ πνευματικοῦ θά ἦτο δι’ αὐτούς μωρία. Ἐκεῖνο ὅπερ βλέπει καί φρονεῖ ὁ πνευματικός τοῦτο οὐδόλως ἀποδέχεται ὁ ψυχικός ἄνθρωπος καί ἀπορρίπτει διότι ζεῖ εἰς ἄλλο ἐπίπεδον. Καί ἐγώ ὁ ἴδιος, συναντώμενος μετ’ 112

ἀνθρώπων οἵτινες κατευθύνονται ὑπό τῶν προσωπικῶν αὐτῶν παρορμήσεων καί ἀπορρίπτουν τόν λόγον, τόν διδόμενον ὑπό τοῦ ἱερέως κατόπιν προσευχῆς, ἀρνοῦμαι νά ἐκζητήσω παρά τοῦ Θεοῦ, ὅπως ἀποκαλύψῃ εἰς τούς προσερχομένους τό ἅγιον καί παντέλειον Αὐτοῦ θέλημα. Διά τῆς ὁδοῦ ταύτης δέν θέτω αὐτούς εἰς κατάστασιν πάλης μετά τοῦ Θεοῦ, ἀλλά λέγω εἰς αὐτούς τήν προσωπικήν μου μόνον γνώμην, ἥτις στηρίζεται ἐπί τῶν Ἔργων τῶν Ἁγίων Πατέρων ἤ τῆς Ἁγίας Γραφῆς, καί ἀφήνω αὐτούς ἐλευθέρους ἀπό τῆς Θεομαχίας, καί τρόπον τινά εἰς τό δικαίωμα νά ἀποκλίνουν ἀναμαρτήτως ἀπό τῆς συμβουλῆς μου, ὡς ἐξ ἀνθρώπου μόνον προερχομένης. Βεβαίως τοῦτο μακράν ἀπέχει τοῦ ζητουμένου ἀφ’ ἡμῶν ἐν τοῖς μυστηρίοις τῆς Ἐκκλησίας»45. Οἱ ταπεινοί ἄνθρωποι, σέ ἀντίθεση μέ τούς ἐγωιστές, εἶναι αὐτοί πού ἀναπαύουν τόν Θεό ἀλλά καί τόν Πνευματικό. Αὐτοί καί ὁδηγοῦνται στή θεραπεία. «Συνήρπαζεν ἐμέ», γράφει πάλι ὁ π. Σωφρόνιος, « ἡ θέα τῶν ἐκλεκτῶν τοῦ Θεοῦ, τῶν κεκρυμμένων ὑπό τήν ταπεινήν αὐτῶν ἐμφάνισιν. Ἐνίοτε οἱ ἴδιοι φυλασσόμενοι ὑπό τοῦ Θεοῦ, δέν κατενόουν ὁπόσον πλουσία εὐλογία ἐπανεπαύετο ἐν αὐτοῖς. Εἰς αὐτούς κατ’ ἐξοχήν ἐδόθη νά διαισθανθοῦν τήν ἀνεπάρκειαν αὐτῶν, κατά καιρούς δέ εἰς τοιοῦτον βαθμόν, ὥστε τρόπον τινά νά μή τολμοῦν καί νά σκεφθοῦν ὅτι ὁ Θεός ἐπαναπαύεται ἐν αὐτοῖς καί οὗτοι ἐν Αὐτῷ. Τινές ἐξ αὐτῶν ὠδηγήθησαν εἰς τήν θεωρίαν τοῦ Ἀκτίστου Φωτός, ἀλλά δέν ἐγνώριζον περί αὐτοῦ τοῦ γεγονότος, ἐν μέρει διότι ἦσαν ὀλίγον μόνον οἰκεῖοι πρός τά Ἔργα τῶν ἁγίων Πατέρων, οἵτινες περιγράφουν τό εἶδος τῆς χάριτος ταύτης. Ἡ ἄγνοια ἐφρούρει αὐτούς ἐξ’ ἐνδεχομένης κενοδοξίας»46. Ἐνῶ λοιπόν οἱ ταπεινοί ἁγιάζονται, δυστυχῶς ὑπάρχουν καί κάποιοι τόσο ὑπερφίαλοι καί ὑποκριτές, πού νομίζουν ὅτι μποροῦν νά ἐμπαίξουν τόν Θεό, τόν Πνευματικό καί τό μυστήριο. Ἐξομολογοῦνται ἁπλῶς γιά νά τακτοποιήσουν κάπως τή συνείδησή τους, γιά τό «καλό», ἤ καί γιά «νά φανοῦν στούς ἀνθρώπους» ὅτι εἶναι «ἄνθρωποι τῆς Ἐκκλησίας». «Ἀποκορύφωμα τῆς ὑποκρισίας αὐτοῦ πού ἰσχυρίζεται ὅτι δῆθεν ἐξομολογεῖται», παρατηρεῖ ὁ π. Παῦλος, «εἶναι ὁ ἐμπαιγμός τοῦ Μυστηρίου τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως. Προσποιεῖται τόν εὐσεβῆ. Πηγαίνει δῆθεν γιά νά καταθέσει τίς ἁμαρτίες του, ἀλλά δέν ἀνέχεται τίς παρατηρήσεις καί δέν ἀκολουθεῖ τίς ὁδηγίες τοῦ Πνευματικοῦ. Ἐπειδή ὁ ἐξομολογούμενος ἀπωθεῖ τά αἰσθήματα τῆς ἐνοχῆς, μή θέλοντας νά παραδεχθεῖ τά σφάλματά του, τά μεταβιβάζει στούς ἄλλους καί ἐκφράζει προσωπικά παράπονα, πού ἔχει γι’αὐτούς, ἀλλά καί γιά τόν ἴδιο τόν Πνευματικό. Τολμᾶ μάλιστα νά ἐλέγχει τόν Πνευματικό γιά τίς ἀπόψεις καί τίς θέσεις του πάνω σέ διάφορα θέματα, τά ὁποῖα εἶναι ἄσχετα μέ τό Μυστήριο τῆς Ἐξομολογήσεως. Ἐάν δέ τύχει, λόγῳ θέσεως, νά ἐπηρεάζει μιά ὁμάδα ἀνθρώπων, τότε τούς ἐπιστρατεύει καί αὐτούς, ὥστε καί ἐκεῖνοι, ἐν εἴδει κασέτας μαγνητοφώνου νά ἐπαναλαμβάνουν τά ἴδια 113

παράπονα ἐν ὥρᾳ ὑποτίθεται ἐξομολογήσεώς τους»47. Πολλοί κατηγοροῦν τόν Πνευματικό γιά σκληρότητα, αὐστηρότητα καί ἔλλειψη διάκρισης. Ὑπόβαθρο ὅλων αὐτῶν συνήθως εἶναι ἡ ἔλλειψη ἀληθινῆς μετάνοιας καί διάθεσης γιά θεραπεία ἀπό τήν πλευρά τοῦ ἐξομολογουμένου. «Ἡ ψυχολογία τῶν μοναχῶν», γράφει ὁ π. Σωφρόνιος, πού πρίν μεταβεῖ στήν Εὐρώπη ἦταν Πνευματικός σέ πέντε Ἁγιορείτικα μοναστήρια, «ἡ ὑπομονή καί ἡ ἀντοχή αὐτῶν ὑπερέβαινον τοσοῦτον πάντας καί πάντα (ὅσα ἐν Εὐρώπῃ συνήντησα), ὥστε δέν εὕρισκον οὔτε λόγους, οὔτε ἐξωτερικούς τρόπους ἐπικοινωνίας. Ἐκεῖνο ὅπερ οἱ μοναχοί ἀποδέχονται μετ’ εὐγνωμοσύνης, ἐν Εὐρώπῃ συνέτριβε τούς ἀνθρώπους. Πολλοί ἀπεστρέφοντο ἐμέ ὡς ἀσυνήθως σκληρόν, καί δή σκληρόν μέχρι διαστροφῆς τοῦ Εὐαγγελικοῦ πνεύματος τῆς ἀγάπης. Καί ἐγώ κατενόουν τάς κρίσεις ταύτας ἀντιλαμβανόμενος ὅτι τά «μέτρα» τῶν μοναχῶν καί τά μέτρα τῶν ἀνθρώπων τοῦ δυτικοῦ πολιτισμοῦ διέφερον βαθέως. Δέν ὑπάρχει ἀμφιβολία ὅτι ὁ πλέον ἀφύσικος, οὐχί μόνον διά τούς ἀνθρώπους τῶν καιρῶν τοῦ «Μεγάλου Ἱεροεξεταστοῦ», ἀλλά καί διά τούς συγχρόνους ἡμῶν θά ἦτο ὁ Χριστός. Τίς δύναται νά ἀκούσῃ τοῦ Χριστοῦ ἤ ἔτι μᾶλλον νά ἀκολουθήσῃ Αὐτόν; Ἐκεῖνο ὅπερ ἐδίδετο εἰς τούς μοναχούς μετά παρέλευσιν δεκαετιῶν πένθους, οἱ σύγχρονοι ἄνθρωποι θέλουν νά λάβουν εἰς σύντομον χρονικόν διάστημα, καί μάλιστα κατά τήν διάρκειαν ὀλίγων ὡρῶν εὐχαρίστου «θεολογικῆς» συζητήσεως. Οἱ λόγοι τοῦ Χριστοῦ – ἕκαστος λόγος Αὐτοῦ – ἦλθον εἰς τόν κόσμον τοῦτον Ἄνωθεν. Ἀνήκουν εἰς τήν σφαίραν ἄλλων διαστάσεων καί δέν ἀφομοιοῦνται ἄλλως, εἰ μή διά τῆς ὁδοῦ τῆς ἐπί μακρόν προσευχῆς μετά πολλῶν δακρύων. Ἄνευ τῆς προϋποθέσεως ταύτης θά παραμένουν ἐσαεί ἀκατανόητοι εἰς τόν ἄνθρωπον, τόν ὁσονδήποτε «πεπαιδευμένον», ἔστω καί θεολογικῶς»48. 7.Μερικά σημεῖα πού πρέπει νά προσέξουμε ἰδιαιτέρως. 7.1 Ἕνα σημαντικό πού πρέπει νά προσέξουμε εἶναι νά μήν ἀναβάλλουμε τήν ἐξομολόγηση. Ἐφ’ ὅσον ὑπάρχει κάποια σημαντική πτώση θά πρέπει ἀμέσως νά τρέξουμε νά τήν ποῦμε στόν Πνευματικό. «Ὅσο κρατᾶς ἕνα χαλασμένο πρᾶγμα», ἔλεγε ὁ π. Παΐσιος, «τόσο χαλάει. Γιατί νὰ ἀφήσει νὰ περάσουν ἕνας-δύο μῆνες γιὰ νὰ πάει στὸν πνευματικὸ νὰ τὸ ἐξομολογηθεῖ; Νὰ πάει τὸ συντομότερο. Ἂν ἔχει μία πληγὴ ἀνοιχτή, θὰ ἀφήσει νὰ περάσει ἕνας μήνας, γιὰ νὰ τὴ θεραπεύσει; Οὔτε νὰ περιμένει νὰ πάει, ὅταν θὰ ἔχει πολὺ χρόνο ὁ πνευματικός, γιὰ νὰ ἔχει πιὸ πολλὴ ἄνεση. Αὐτὸ τὸ ἕνα σφάλμα, τὰκ- τὰκ νὰ τὸ λέει ἀμέσως καὶ μετά, ὅταν ὁ πνευματικὸς θὰ ἔχει χρόνο, νὰ πηγαίνει γιὰ πιὸ πολύ, γιὰ μία συζήτηση κ.λπ.»49. 114

7.2 Ἐπίσης στήν ἐξομολόγηση θά πρέπει νά λέμε τά δικά μας σφάλματα καί μόνο αὐτά, χωρίς νά καθυστεροῦμε. «Προσοχή λοιπόν!» ἐπισημαίνει ὁ π. Παῦλος. «᾽Εξομολογούμαστε τίς δικές μας ἁμαρτίες καί ὄχι τίς ἁμαρτίες ἄλλων. Καί ὁμολογοῦμε τίς ἁμαρτίες χωρίς περιστροφές, δικαιολογίες καί ἱστορίες. Ἡ προσπάθεια νά δικαιολογήσουμε τίς ἁμαρτίες μας δείχνει ὅτι στήν πραγματικότητα δέν ἔχουμε μετανοήσει γι᾽ αὐτές. Στήν περίπτωση αὐτή καί ὁ ἐξομολογούμενος δέν ἀναπαύεται ψυχικά, ἀλλά καί ὁ ἱερέας καταπονεῖται. Διότι ἀκριβῶς δέν γίνεται σωστή ἐξομολόγηση. Δέν εἶναι σωστό λοιπόν νά μακρηγορεῖ κανείς στήν ἐξομολόγηση. Ὁμολογοῦμε σύντομα τίς ἁμαρτίες μας, μέ μετάνοια καί συναίσθηση, καί δεχόμαστε μέ ἐμπιστοσύνη τίς ὅποιες συμβουλές τοῦ ἐξομολόγου. ᾽Ιδιαιτέρως, δέν χρειάζεται ἀνάλυση στίς σαρκικές λεγόμενες ἁμαρτίες. Τίς ὁμολογοῦμε μέ λιτό καί ἐπιγραμματικό τρόπο. Γι᾽ αὐτό καί δέν εἶναι ἐπιτρεπτό νά καθυστερεῖ κανείς στό ἐξομολογητήριο. ῎Αν ὑπάρχει κάποιο ἰδιαίτερο πρόβλημα πρός συζήτηση, θά πρέπει νά ἀντιμετωπιστεῖ κάποια ἄλλη ὥρα πέραν τῆς ἐξομολογήσεως, καί ὁπωσδήποτε ὄχι πρό τῶν μεγάλων ἑορτῶν τῶν Χριστουγέννων καί τοῦ Πάσχα. Τό πρόγραμμα τοῦ ἱερέα τότε εἶναι ἀρκετά βεβαρυμένο»50. Ἔλεγε καί ὁ πατήρ Παΐσιος σχετικά μ’ αὐτό: «Δὲν χρειάζεται ὥρα πολλὴ γιὰ νὰ δώσω εἰκόνα τοῦ ἑαυτοῦ μου. Ὅταν ἡ συνείδηση δουλεύει σωστά, δίνει ὁ ἄνθρωπος μὲ δύο λόγια εἰκόνα τῆς καταστάσεώς του. Ὅταν ὅμως ὑπάρχει μέσα του σύγχυση, μπορεῖ νὰ λέει πολλὰ καὶ νὰ μὴ δίνει εἰκόνα. Νά, βλέπω, μερικοί μου γράφουν ὁλόκληρα τετράδια, εἴκοσι-τριάντα σελίδες ἀναφορᾶς μὲ μικρὰ γράμματα, καὶ μερικὲς σελίδες ὑστερόγραφο… Ὅλα αὐτὰ ποὺ γράφουν, μποροῦσαν νὰ τὰ βάλουν σὲ μία σελίδα»51. 7.3 Ὄχι στό συναίσθημα τῆς αὐταρέσκειας καί στήν ἰδέα ὅτι εἴμαστε καλοί ἤ ὅτι πᾶμε καλά. «Συχνάκις τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον ἀποχωρεῖ ἀφ’ ἡμῶν», παρατηρεῖ ὁ π. Σωφρόνιος, «δι’ ἐκείνας ἢ τὰς ἄλλας κινήσεις τῆς καρδίας ἢ τῆς σκέψεως ἡμῶν. Εἶναι ὅμως δυνατὴ ἡ ἐγκατάλειψις καὶ διὰ τὸν λόγον ὅτι τὸ Πνεῦμα βλέπει ἡμᾶς ἀναπεπαυμένους καὶ ἱκανοποιημένους μετὰ τῶν ἤδη ληφθέντων ἢ ἐπιτευχθέντων, καὶ ἀποχωρεῖ, ἵνα ἀποδείξη εἰς ἡμᾶς ὅτι εἴμεθα εἰσέτι μακρὰν ἐκείνου, ὅπερ ὀφείλομεν νὰ εἴμεθα»52. Ἡ ἐν ταπεινώσει καί ὑπακοῇ πορεία εἶναι ἡ μόνη ἀσφαλής. Τότε καί ἡ ἐξομολόγηση μᾶς ὠφελεῖ. 115

7.4 Ὅταν νομίζουμε ὅτι δέν ἔχουμε νά ποῦμε τίποτε ὑπάρχει τό ἐνδεχόμενο νά μήν παρακολουθοῦμε σωστά τόν ἑαυτό μας. Ἡ μή σωστή παρακολούθηση τοῦ ἑαυτοῦ μας ἔλεγε ὁ π. Παΐσιος εἶναι ἡ αἰτία τοῦ νά νομίζει ὁ ἄνθρωπος ὅτι δέν χρειάζεται νά ἐξομολογηθεῖ. Καί συνέχιζε: «Ἡ ἐξομολόγηση εἶναι μυστήριο. Νὰ πηγαίνεις καὶ ἁπλὰ νὰ λὲς τὶς ἁμαρτίες σου. Γιατί, τί νομίζεις; Πεῖσμα δὲν ἔχεις; Ἐγωισμὸ δὲν ἔχεις; Δὲν πληγώνεις τὴν ἀδελφή; Δὲν κατακρίνεις; Μήπως ἐγὼ τί πηγαίνω καὶ λέω; Θύμωσα, κατέκρινα… καὶ μοῦ διαβάζει ὁ πνευματικὸς τὴ συγχωρητικὴ εὐχή»53. 7.5 Προσοχή στά «μικρά». Ἐπίσης ὁ ἄνθρωπος θά πρέπει νά μήν ὑποχωρεῖ καί στίς λεγόμενες «μικρές» ἁμαρτίες. «Ὁ πιστὸς ἐν ἐλαχίστῳ» μᾶς δίδαξε ὁ Κύριος «καὶ ἐν πολλῷ πιστός ἐστι, καὶ ὁ ἐν ἐλαχίστῳ ἄδικος καὶ ἐν πολλῷ ἄδικός ἐστιν»54. Ἐκεῖνος πού σφάλλει, ἔστω καί λίγο, σφάλλει πολύ. Καί ἐκεῖνος πού τήρησε ὅλες τίς ἐντολές ἐκτός ἀπό μία αὐτός εἶναι σάν νά μήν τήρησε καμμία. Τό λέγει ὁ Κύριος: «ὅστις γὰρ ὅλον τὸν νόμον τηρήσῃ, πταίσῃ δὲ ἐν ἑνί, γέγονε πάντων ἔνοχος»55. Οἱ ἐντολές εἶναι ἀλληλένδετες ὅπως οἱ κρίκοι μιᾶς ἁλυσίδας. Ἄν ἀνοιχτεῖ ἔστω καί ἕνας μόνο κρίκος ἡ ἁλυσίδα δέν λειτουργεῖ. Δέν ὑπάρχουν θανάσιμες καί μή θανάσιμες ἁμαρτίες. Ὅλες οἱ ἁμαρτίες εἶναι θανάσιμες ὅταν δέν μετανοοῦμε γι’ αὐτές. Τά λεγόμενα μικρά ὅταν χρονίζουν καί συσσωρεύονται εἶναι ἱκανά νά ὁδηγήσουν τόν ἄνθρωπο στήν ἀπώλεια. «Καὶ οἱ μικρὲς ἁμαρτίες», δίδασκε ὁ Γέρων Παΐσιος, «ἔχουν καὶ αὐτὲς βάρος. Ὅταν πήγαινα στὸν πάπα-Τύχωνα νὰ ἐξομολογηθῶ, δὲν εἶχα τίποτε σοβαρὸ νὰ πῶ καὶ μοῦ ἔλεγε: Ἀμμούδα, παιδάκι μου, ἀμμούδα! Οἱ μικρὲς ἁμαρτίες μαζεύονται καὶ κάνουν ἕναν σωρὸ ἀμμούδα, ποὺ εἶναι ὅμως βαρύτερη ἀπὸ μία μεγάλη πέτρα. Ὁ ἄλλος ποὺ ἔχει κάνει ἕνα ἁμάρτημα μεγάλο, τὸ σκέφτεται συνέχεια, μετανοεῖ καὶ ταπεινώνεται. Ἐσὺ (ἔλεγε ἀπευθυνόμενος σέ μοναχή) ἔχεις πολλὰ μικρά. Ἐὰν ὅμως ἐξέτασεις τὶς συνθῆκες μὲ τὶς ὁποῖες ἐσὺ μεγάλωσες καὶ τὶς συνθῆκες μὲ τὶς ὁποῖες μεγάλωσε ὁ ἄλλος, θὰ δεῖς ὅτι εἶσαι χειρότερη ἀπὸ ἐκεῖνον»56. Τά «μικρά» γιά αὐτούς πού ἔχουν γνώση τῆς Πνευματικῆς ζωῆς δέν εἶναι μικρά. 7.6 Ὄχι γενικολογίες ἤ ἀοριστολογίες. Ἕνα ἄλλο σημεῖο προσοχῆς εἶναι ὅτι θά πρέπει ἡ ἐξομολόγηση νά μήν εἶναι γενικόλογη τοῦ τύπου: «Πάτερ ἔχω κάνει ὅλες τίς ἁμαρτίες» ἤ γεμάτη ἀοριστολογίες. «Νὰ προσπαθεῖς», συμβούλευε ὁ Γέρων Παΐσιος πνευματικό του παιδί, «νὰ εἶσαι συγκεκριμένη στὴν ἐξομολόγησή σου. Δὲν φθάνει νὰ πεῖ κανεὶς λ.χ. ζηλεύω, θυμώνω κ.λπ., ἀλλὰ πρέπει νὰ πεῖ τὶς συγκεκριμένες πτώσεις του, γιὰ νὰ βοηθηθεῖ. Καὶ ὅταν πρόκειται γιὰ κάτι βαρύ, ὅπως ἡ πονηριά, πρέπει νὰ πεῖ καὶ πῶς σκέφθηκε καὶ πῶς ἐνήργησε ἀλλιῶς κοροϊδεύει τὸν Χριστό. Ἂν ὁ ἄνθρωπος δὲν ὁμολογεῖ τὴν ἀλήθεια 116

στὸν Πνευματικό, δὲν τοῦ ἀποκαλύπτει τὸ σφάλμα του, γιὰ νὰ μπορέσει νὰ τὸν βοηθήσει, παθαίνει ζημιά, ὅπως καὶ ὁ ἄρρωστος κάνει μεγάλο κακὸ στὴν ὑγεία του, ὅταν κρύβει τὴν πάθησή του ἀπὸ τὸν γιατρό. Ἐνῶ, ὅταν ἐκθέτει τὸν ἑαυτὸ του ὅπως ἀκριβῶς εἶναι, τότε ὁ Πνευματικὸς μπορεῖ νὰ τὸν γνωρίσει καλύτερα καὶ νὰ τὸν βοηθήσει πιὸ θετικά»57. 7.7 Ὄχι «ἐξαπάτηση» τοῦ Πνευματικοῦ. «Ἡ δύναμη τοῦ Μυστηρίου τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως εἶναι ἀνυπολόγιστη» σημειώνει ὁ π. Παῦλος καί συνεχίζει: «Δέν ἐπενεργεῖ ὅμως πάνω μας χωρίς τή δική μας ἐλεύθερη συνεργασία. Νά ἔχουμε συναίσθηση τῆς ἱερότητας τοῦ Μυστηρίου καί νά προσερχόμαστε σ’ αὐτό μέ βαθειά ταπείνωση, εἰλικρίνεια καί συντετριμμένη καρδιά. Μόνο ὅσοι βιώνουν τή μετάνοια καί ἐξομολογοῦνται πλήρως καί τελείως τίς ἁμαρτίες τους φεύγουν ἀναπαυμένοι, χαρούμενοι καί εἰρηνικοί, μέ τό Ἅγιο Πνεῦμα νά τούς ἐπισκιάζει. Ὅσοι νομίζουν ὅτι ξεγελοῦν τόν Πνευματικό, γελιοῦνται οἱ ἴδιοι, παίζοντας θέατρο καί ἐξοργίζοντας τόν Θεό. Ἄν συνεχίσουν μέ αὐτή τή λανθασμένη τακτική φεύγουν δυστυχῶς ἀπό τήν παροῦσα ζωή ἀμετανόητοι πρός αἰωνία ἀπώλεια»58. 7.8 Ἐκζήτηση συγγνώμης καί ἀγάπη μέ ὅλους. Ἀναγκαία βέβαια προϋπόθεση γιά νά συγχωρηθοῦμε καί νά εἶναι ἔγκυρη ἡ ἐξομολόγησή μας εἶναι τό νά συγχωρήσουμε καί νά ζητήσουμε συγχώρηση ἀπό ὅλους. «Ὅταν κανεὶς ἀδικήσει ἢ πληγώσει μὲ τὴ συμπεριφορὰ του ἕναν ἄνθρωπο» παρατηρεῖ ὁ Γέρων Παΐσιος, «πρέπει πρῶτα νὰ πάει νὰ τοῦ ζητήσει ταπεινὰ συγχώρηση, νὰ συμφιλιωθεῖ μαζί του, καὶ ἔπειτα νὰ ἐξομολογηθεῖ τὴν πτώση του στὸν πνευματικό, γιὰ νὰ λάβει τὴν ἄφεση. Ἔτσι ἔρχεται ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ. Ἂν πεῖ τὸ σφάλμα του στὸν Πνευματικό, χωρὶς προηγουμένως νὰ ζητήσει συγχώρηση ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο ποὺ πλήγωσε, δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ εἰρηνεύσει ἡ ψυχή του, γιατί δὲν ταπεινώνεται. Ἐκτὸς ἂν ὁ ἄνθρωπος ποὺ πλήγωσε ἔχει πεθάνει ἢ δὲν μπορεῖ νὰ τὸν βρεῖ, γιατί ἄλλαξε κατοικία καὶ δὲν ἔχει τὴ διεύθυνσή του, γιὰ νὰ τοῦ ζητήσει, ἔστω καὶ γραπτῶς, συγγνώμη, ἀλλὰ ἔχει διάθεση νὰ τὸ κάνει, τότε ὁ Θεὸς τὸν συγχωρεῖ, γιατί βλέπει τὴ διάθεσή του»59. Ἄν ὁ ἄνθρωπος ζητήσει συγγνώμη καί ὁ ἄλλος δέν τόν συγχωρήσει, τότε δίδασκε ὁ π. Παΐσιος πρέπει «νὰ κάνουμε προσευχὴ νὰ μαλακώσει ὁ Θεὸς τὴν καρδιά του. Ὑπάρχει ὅμως περίπτωση νὰ μὴ βοηθάει ὁ Θεὸς νὰ μαλακώσει ἡ καρδιά του, γιατί, ἂν μᾶς συγχωρήσει, μπορεῖ νὰ ξαναπέσουμε στὸ ἴδιο σφάλμα»60. 117

7.9 Ὄχι δικαιολόγηση τοῦ ἑαυτοῦ μας Στήν ἐξομολόγηση πηγαίνουμε γιά νά αὐτοκατηγορηθοῦμε καί ὄχι νά δικαιολογηθοῦμε ἤ νά παρουσιάσουμε τίς «ἀρετές» μας. Καλλίτερα νά εἴμαστε ἄτεγκτοι καί αὐστηροί μέ τόν ἑαυτό μας παρά νά ἀναζητοῦμε ἐλαφρυντικά. «Αὐτὸ ποὺ πρέπει νὰ προσέξει» ,ἔλεγε ὁ π. Παΐσιος ἀναφερόμενος σ’ αὐτόν πού ἐξομολογεῖται,«εἶναι νὰ μὴ δικαιολογῆ τὸν ἑαυτὸ του κατὰ τὴν ἐξομολόγηση. Ἐγώ, ὅταν πάω νὰ ἐξομολογηθῶ καὶ πῶ λ.χ. «θύμωσα» – ἄσχετα ἂν χρειαζόταν νὰ δώσω καὶ σκαμπίλι -, δὲν ἀναφέρω τὸ θέμα, γιὰ νὰ μὴ μοῦ δώση ἐλαφρυντικὸ ὁ Πνευματικός. Ὅποιος ἐξομολογεῖται καὶ δικαιολογεῖ τὸν ἑαυτό του, δὲν ἔχει ἀνάπαυση ἐσωτερική, ὅσο ἀσυνείδητος καὶ ἂν εἶναι. Τὰ ἐλαφρυντικὰ ποὺ χρησιμοποιεῖ στὴν ἐξομολόγησή του γίνονται ἐπιβαρυντικὰ γιὰ τὴν συνείδησή του. Ἐνῶ, ὅποιος ὑπερβάλλει τὰ σφάλματά του, γιατί ἔχει λεπτὴ συνείδηση, καὶ δέχεται καὶ μεγάλο κανόνα ἀπὸ τὸν Πνευματικό, αὐτὸς νιώθει ἀνέκφραστη ἀγαλλίαση. Ὑπάρχουν ἄνθρωποι πού, ἂν κλέψουν λ.χ. μία ρώγα, νιώθουν σὰν νὰ πῆραν πολλὰ καλάθια σταφύλια καὶ σκέφτονται συνέχεια τὸ σφάλμα τους. Δὲν κοιμοῦνται ὅλη τὴν νύχτα, μέχρι νὰ τὸ ἐξομολογηθοῦν. Καὶ ἄλλοι, ἐνῶ ἔχουν κλέψει ὁλόκληρα καλάθια σταφύλια, δικαιολογοῦν τὸν ἑαυτό τους καὶ λένε πὼς πῆραν ἕνα τσαμπί. Αὐτοὶ ὅμως ποὺ ὄχι μόνο δὲν δικαιολογοῦν τὸν ἑαυτό τους, ἀλλὰ μεγαλοποιοῦν τὸ παραμικρὸ σφάλμα τους καὶ στενοχωριοῦνται καὶ ὑποφέρουν πολὺ γιὰ μία μικρή τους ἀταξία, ξέρετε τί θεία παρηγοριὰ νιώθουν; Ἐδῶ βλέπεις τὴν Θεία Δικαιοσύνη, πὼς ὁ Καλὸς Θεὸς ἀνταμείβει. Ἔχω παρατηρήσει ὅτι ὅσοι ἐκθέτουν τὰ σφάλματά τους ταπεινὰ στὸν Πνευματικὸ καὶ ἐξευτελίζονται, λάμπουν, γιατί δέχονται τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ. Ἕνας ἀπόστρατος μὲ πόση συντριβή μοῦ διηγήθηκε ὅ,τι εἶχε κάνει ἀπὸ ὀκτὼ χρονῶν παιδάκι. Ἕνα τόπι εἶχε πάρει ἀπὸ ἕνα παιδάκι γιὰ μία μόνο νύχτα – τὴν ἄλλη μέρα τοῦ τὸ ἔδωσε – καὶ ἔκλαιγε, γιατί τὸ στενοχώρησε. Ὅταν ἀποστρατεύθηκε, ἔψαξε καὶ βρῆκε ὅσους εἶχε λυπήσει, ὅταν ὑπηρετοῦσε – ἄσχετα ἂν ἐκτελοῦσε καθῆκον τῆς ὑπηρεσίας του-, καὶ τοὺς ζήτησε συγγνώμη! Μοῦ ἔκανε ἐντύπωση! Ὅλα τὰ ἔπαιρνε ἐπάνω του. Μένει τώρα σὲ ἕνα χωριὸ καὶ τὰ χρήματά του τὰ δίνει ἐλεημοσύνη. Ὑπηρετεῖ καὶ τὴν ἡλικιωμένη μάνα του, ἐνενήντα πέντε χρόνων, κατάκοιτη μὲ ἡμιπληγία καί, ἐπειδὴ βλέπει τὸ σῶμα της, ὅταν τὴν φροντίζη, τὸν πειράζει ὁ λογισμός. «Ἂν ὁ Χὰμ ποὺ εἶδε τὴν γύμνωση τοῦ πατέρα του τιμωρήθηκε, λέει, τότε ἐγώ…». Συνέχεια ἔκλαιγε. Τὸ πρόσωπο του ἦταν ἀλλοιωμένο. Πόσο διδάχθηκα ἀπὸ τὴν συντριβή του!»61. 118

7.10 Ὄχι ἀποχή ἀπό τήν ἐξομολόγηση μέ τήν δικαιολογία ὅτι «ἀφοῦ θά ξαναπέσω τί νά πάω;». Ὅπως κανείς δέν λέει:« Ἀφοῦ θά ξαναπεινάσω γιατί νά φάω;» ἤ «ἀφοῦ θά ξαναλερωθῶ γιατί νά πλυθῶ;», ἔτσι κανείς δέν πρέπει νά ἀναβάλλει τήν ἐξομολόγηση μέ τήν σκέψη: «Ἀφοῦ θά ξαναπέσω γιατί νά πάω νά ἐξομολογηθῶ;». Κάποτε ρώτησαν τόν π. Παΐσιο: «Γέροντα, μερικοὶ ἀπὸ φιλότιμο δὲν πᾶνε νὰ ἐξομολογηθοῦν. «Ἀφοῦ μπορεῖ νὰ ξανακάνω τὸ ἴδιο σφάλμα, λένε, γιὰ ποιὸ λόγο νὰ πάω νὰ τὸ ἐξομολογηθῶ; γιὰ νὰ κοροϊδεύω τὸν παπᾶ;». Ἐκεῖνος τότε ἀπάντησε: – Αὐτὸ δὲν εἶναι σωστό! Εἶναι σὰν νὰ λέει ἕνας στρατιώτης, ὅταν τραυματίζεται: «Ἀφοῦ ὁ πόλεμος δὲν τελείωσε καὶ μπορεῖ πάλι νὰ τραυματισθῶ, γιατί νὰ δέσω τὸ τραῦμα μου;». Ἀλλά, ἂν δὲν τὸ δέσει, θὰ πάθει αἱμορραγία καὶ θὰ πεθάνει. Μπορεῖ ἀπὸ φιλότιμο νὰ μὴν πηγαίνουν νὰ ἐξομολογηθοῦν, τελικὰ ὅμως ἀχρηστεύονται. Ὁ διάβολος, βλέπεις, ἐκμεταλλεύεται καὶ τὰ χαρίσματα (π.χ. τὸ φιλότιμο). Ἂν δὲν καθαρίζουμε μὲ τὴν ἐξομολόγηση τὴν ψυχή μας, ὅταν πέφτουμε καὶ λερωνόμαστε, σκεπτόμενοι ὅτι πάλι θὰ πέσουμε καὶ θὰ λερωθοῦμε, προσθέτουμε λάσπες πάνω στὶς παλιὲς λάσπες καὶ εἶναι δύσκολο μετὰ νὰ καθαρίσουν»62. 7.11 Ὄχι ἀπόκρυψη κάποιων ἁμαρτιῶν – Ἀπομάκρυνση τῆς δαιμονικῆς ντροπῆς. Δυστυχῶς συμβαίνει καί αὐτό: Λόγῳ δαιμονικῆς ἐντροπῆς ὁ ἐξομολογούμενος μπορεῖ νά ἀποκρύψει κάποιες σοβαρότατες ἁμαρτίες. Τότε βέβαια δέν συγχωρεῖται καί δέν θεραπεύεται διότι εἶναι ἀνειλικρινής ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. Ὁ διάβολος παίρνει ἀπό τόν ἄνθρωπο τήν ντροπή ὅταν τόν σπρώχνει στήν ἁμαρτία (γιά νά τήν κάνει ἄνετα καί εὔκολα) καί τοῦ τήν ξαναδίνει ὅταν πρόκειται νά τήν ἐξομολογηθεῖ (γιά νά μήν τήν ἐξομολογηθεῖ καί θεραπευθεῖ). «Γνωρίζοντας, ὁ διάβολος» παρατηρεῖ ὁ ἱερός Χρυσόστομος «πώς ἡ ἁμαρτία μέσα της ἔχει τὴν ντροπὴ κι αὐτὸ μπορεῖ τὸν ἄνθρωπο ποὺ ἕλκεται ἀπὸ τὴν ἁμαρτία νὰ τὸν κρατήσει μακριά της – γνωρίζοντας ἀπὸ τὴν ἄλλη πὼς ἡ μετάνοια ἔχει τὴν παρρησία καὶ τὸ θάρρος μέσα της καὶ πὼς αὐτὸ μπορεῖ νὰ προσελκύσει στὴ μετάνοια αὐτὸν ποὺ θέλει νὰ μετανοήσει, ἀντέστρεψε τὴν τάξη τῶν πραγμάτων κι ἔδωσε στὴ μετάνοια ντροπή, ἐνῶ στὴν ἁμαρτία ἔδωσε τὸ θάρρος καὶ τὴν παρρησία. Κι ἀπὸ ποῦ φαίνεται αὐτό; Θὰ σοῦ τὸ ἐξηγήσω. Καταλαμβάνεται ἕνας ἄνθρωπος ἀπὸ μία ἐπιθυμία πονηρὴ καὶ δυνατὴ – καὶ τὴν ἀκολουθεῖ, ὅπως ἕνας αἰχμάλωτος – δὲν ντρέπεται – δὲν κοκκινίζει. Πράττει τὴν ἁμαρτία – ἴχνος ντροπῆς πουθενὰ – δὲν κοκκινίζει καθόλου. Ὅμως, γιὰ νὰ μετανοήσει, ντρέπεται. Μά, ἄνθρωπέ μου, ὅταν ἔπραττες τὴν ἁμαρτία δὲν ντρεπόσουν καὶ τώρα πού ἦρθες νὰ μετανοήσεις, τώρα ντρέπεσαι; Νιώθει ντροπὴ ὁ ἄνθρωπος. Ναί, τὸ καταλαβαίνω. Μά, γιὰ πές μου, γιατί τότε πού ἔπραττε τὴν ἁμαρτία δὲν ντρεπόταν; Πράττει τὴν 119

ἁμαρτία καὶ δὲν ντρέπεται, καὶ ντρέπεται νὰ πεῖ τὰ λόγια της μετάνοιας; Δὲν εἶναι παρὰ ἔργο τῆς κακίας τοῦ διαβόλου αὐτό. Αὐτὸς εἶναι ποὺ τὴ στιγμὴ τῆς ἁμαρτίας ἐμποδίζει τὸν ἄνθρωπο νὰ αἰσθανθεῖ ντροπή, καὶ τὸν ἀφήνει ἔτσι ἐκτεθειμένο ἀπέναντι στὴν ἁμαρτία- γιατί γνωρίζει ὅτι, ἂν νιώσει ὁ ἄνθρωπος ντροπή, θὰ φύγει μακριὰ ἀπὸ τὴν ἁμαρτία. Τὴ στιγμὴ πάλι τῆς μετάνοιας κάνει τὸν ἄνθρωπο νὰ αἰσθάνεται ντροπὴ- γιατί γνωρίζει ὅτι αὐτὸς ποὺ αἰσθάνεται ντροπή, δὲν φθάνει στὴ μετάνοια. Διπλὸ εἶναι τὸ κακὸ ποὺ κάνει: Ἕλκει στὴν ἁμαρτία, ἀπὸ τὴ μιά, καὶ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὴ μετάνοια, ἀπ’ τὴν ἄλλη. Γιατί νὰ ντρέπεσαι λοιπόν; Δὲν ἔνιωθες ντροπὴ τότε ποὺ ἔπραττες τὴν ἁμαρτία καὶ νιώθεις τώρα, ποὺ ἔρχεσαι νὰ βάλεις φάρμακο ἐπάνω στὴν πληγή; Τώρα πού ἀπαλλάσσεσαι ἀπὸ τὴν ἁμαρτία, τώρα ντρέπεσαι; Ὄφειλες τότε νὰ αἰσθάνεσαι ντροπὴ- ἔπρεπε τότε νὰ ντρεπόσουν- τότε, ὅταν ἔπραττες τὴν ἁμαρτία. Ἁμαρτωλὸς γινόσουν καὶ δὲν ἔνιωθες ντροπή, γίνεσαι δίκαιος καὶ ντρέπεσαι; «Λέγε τὶς ἁμαρτίες σου σὺ πρῶτος, γιὰ νὰ γίνεις δίκαιος». Ὢ μέγεθος φιλανθρωπίας τοῦ Κυρίου! Δὲν εἶπε «Λέγε τὶς ἀνομίες σου σὺ πρῶτος, γιὰ νὰ μὴν τιμωρηθεῖς», ἀλλὰ «Λέγε τὶς ἀνομίες σου σὺ πρῶτος, γιὰ νὰ γίνεις δίκαιος». Δὲν ἔφθανε πού δὲν τὸν τιμωρεῖς, τὸν κάνεις δίκαιο κι ἀπὸ πάνω; Ναί, καὶ πολὺ δίκαιο μάλιστα. Πρόσεξε ἀκριβῶς αὐτὰ τὰ λόγια! Λέει: Τὸν κάνω δίκαιο αὐτὸν ποὺ θὰ μετανοήσει. Θέλεις νὰ μάθεις καὶ σὲ ποιὰ περίπτωση τὸ ἔκανε αὐτό; Τότε μὲ τὸν ληστή. Μὲ τὸ νὰ πεῖ ὁ ληστὴς στὸ σύντροφό του ἁπλῶς καὶ μόνο ἐκεῖνα τὰ γνωστά μας λόγια! «Μὰ οὔτε τὸν Θεὸ δὲν φοβᾶσαι ἐσύ; Κι ἐμεῖς δίκαια βέβαια- ἔχουμε μία τιμωρία ὅπως μᾶς ἀξίζει, γιὰ ὅλα ὅσα κάναμε»- τὴν ἴδια ἐκείνη τὴ στιγμὴ τοῦ λέει ὁ Σωτήρας: «Σήμερα κιόλας μαζί μου θὰ εἶσαι στὸν παράδεισο». Δὲν τοῦ εἶπε: «σὲ ἀπαλλάσσω ἀπὸ τὴν κόλαση κι ἀπὸ τὴν τιμωρία», ἀλλὰ τὸν βάζει στὸν παράδεισο, ἀφοῦ τὸν κάνει δίκαιο»63. Ἑπομένως καμμιά ντροπή δέν δικαιολογεῖται. Μέ θάρρος καί ἐμπιστοσύνη στή φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ θά πρέπει νά ὁμολογοῦμε ὅλες τίς ἁμαρτίες μας. «Ἡ ἐξομολόγηση τῶν ἁμαρτιῶν», παρατηρεῖ ὁ Στάρετς Σάββας ὁ Παρηγορητής, «πρέπει νά γίνεται ἐκ βάθους καρδίας, χωρίς τήν παραμικρή ἀπόκρυψη ἤ δικαιολογία τοῦ ἑαυτοῦ μας. Καί ὅποιος καλύπτει κάτι στήν ἐξομολόγηση, ἐκεῖνος ἰδιαίτερη διπλῆ ἁμαρτία παίρνει στήν ψυχή του. Ἄν, ἔχοντας ἀνάγκη τό γιατρό γιά τήν ἀνημπόρια σου, κρύβεις τήν ἀσθένειά σου, τότε δέν σώζεσαι ἀπό τήν ἀθεράπευτη σήψη. Δέν πρέπει νά ντρέπεσαι νά ἀποκαλύπτεις στόν Πνευματικό σου Πατέρα τίς ἁμαρτίες σου, ὅσο μεγάλες κι ἄν εἶναι»64. Ὁ Θεός εἶναι ἀναλλοίωτος καί εἶναι ἀγάπη. Ἀκόμη καί ὅταν εἴμαστε στήν κατάσταση τῆς ἁμαρτωλότητας μᾶς ἀγαπάει καί προσβλέπει στή μετάνοιά μας. 120

«Ἔχομε ἐξασφαλίσει τήν ἀγάπη Του κι ὅπως καί νά φερθοῦμε», δίδασκε ὁ σεβαστός Γέροντας Πορφύριος,«ξέρομε ὅτι μᾶς ἀγαπάει»65. Ὅταν ἁμαρτάνουμε, νά μήν διστάζουμε, ἀλλά νά προσερχόμαστε λέγοντας: «Κύριε, τό ἔκανα, ἔπεσα, συγχώρεσέ με»66. 7.12 Ὄχι ἀπελπισία, ἀλλά οὔτε καί ἀδιαφορία Ὁ διάβολος προσπαθεῖ εἴτε νά ἀπελπίσει τόν ἄνθρωπο γιά τή σωτηρία του, εἴτε νά τόν ρίξει στήν ἀμέλεια μέ τήν σκέψη ὅτι ὁ Θεός εἶναι φιλάνθρωπος καί θά τόν συγχωρήσει· ὁπότε δέν χρειάζεται μετάνοια καί ἐξομολόγηση. Ὁ χριστιανός θά πρέπει νά πολεμᾶ ἐναντίον καί τῶν δύο. «Ὑπάρχουν δύο εἴδη ἀσθένειας» εὔστοχα σημειώνει ὁ Στάρετς Σάββας,« τά ὁποῖα χρησιμεύουν σέ κάποιους σάν αἰτία τῆς ἀμετανοησίας, τῆς μή ἐγκαταλείψεως τῶν ἁμαρτιῶν τους. Ἡ πρώτη ἀρρώστεια εἶναι ἡ πλήρης ἀπελπισία γιά την σωτηρία τους καί ἡ δεύτερη ἡ ὑπερβολική ἐλπίδα στή φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἀπελπισία συνίσταται στό ὅτι ὁ ἄνθρωπος, συναισθανόμενος τό πλῆθος τῶν ἁμαρτιῶν του, δέν ἐλπίζει πλέον νά λάβει γι’ αὐτές συγχώρηση ἀπό τό Θεό, βυθιζόμενος ἀκόμη περισσότερο στήν ἄβυσσο τῆς ἀνομίας. Τά κακά πνεύματα χρησιμοποιοῦν τήν ἀπελπισία καί ὁδηγοῦν τόν ἄνθρωπο στόν τέλειο ὄλεθρο. Μέχρι νά πέσουμε, οἱ δαίμονες μᾶς παρουσιάζουν τό Θεό ὡς φιλάνθρωπο, ἀλλά μετά τήν πτώση μας ὡς ἀδυσώπητο. Μή πιστεύεις τόν ψεύτη διάβολο, μή χάνεις τήν ἐλπίδα σου στή φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ, ἔχοντας στό νοῦ σου τόν προφητικό λόγο: «Μή ἐπίχαιρέ μοι, ἡ ἐχθρά μου, ὅτι πέπτωκα· καί ἀναστήσομαι, διότι ἐάν καθίσω ἐν τῷ σκότει, Κύριος φωτιεῖ μοι»(Μιχ. 7,8). Καμμιά ἁμαρτία δέν εἶναι ἀσυγχώρητη πλήν τῆς ἀμετανόητης. Ὁ Ἰούδας ὁ προδότης θά συγχωρεῖτο, ἄν μετανοοῦσε. Τίποτε δέν συγκρίνεται μέ τή γενναιοδωρία τοῦ Θεοῦ, τίποτε δέν τήν ξεπερνᾶ. Γι’ αὐτό, ὅποιος ἀπελπίζεται, εἶναι αὐτόχειρας. Ὅποιος εἰλικρινά προσέρχεται στό Θεό, ἐκεῖνον δέν τόν ἀφήνει νά πέσει τελείως, ἀλλά βλέποντας τήν ἀδυναμία του, συνεργεῖ καί τόν βοηθεῖ φανερά ἤ μυστικά, δίνοντάς του ἄνωθεν χεῖρα βοηθείας. Ὅμως δέν πρέπει νά χρησιμοποιοῦμε στό κακό, στήν ἐπιείκεια γιά τίς ἁμαρτίες μας, τήν ἀπέραντη φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ πρός τόν ἁμαρτωλό. Ὁ Θεός ὅσο εἶναι φιλάνθρωπος, τόσο εἶναι καί δικαιοκριτής. Γι’ αὐτό σέ ὅλους καί στόν καθένα χωριστά εἶναι ἀπαραίτητη ἡ ἀληθινή μετάνοια. Τούς μή μετανοοῦντας ὁ Θεός δέν τούς συγχωρεῖ»67. 121

7.13 Προσοχή στήν διόγκωση τῶν σφαλμάτων πού κάνει ὁ πονηρός. Ὁ διάβολος προσπαθεῖ πάντα νά ὁδηγήσει τόν ἄνθρωπο στήν ἀπόγνωση καί τήν ἀπελπισία. Γι’ αὐτό καί διογκώνει τά σφάλματά μας- πού μπορεῖ νά εἶναι καί πάρα πολύ μικρά- μέ σκοπό νά μᾶς γεμίσει μέ μελαγχολία. Ρώτησαν κάποτε τό Γέροντα Παΐσιο: «Γέροντα, ποῦ ὀφείλεται ἡ μελαγχολία πού ἔρχεται πολλὲς φορὲς στὴν ψυχή;». Καί ἀπάντησε: « Ἡ μελαγχολία καὶ τὸ πλάκωμα τῆς ψυχῆς ὀφείλονται συνήθως σὲ τύψεις ἀπὸ εὐαισθησία, καὶ τότε ὁ ἄνθρωπος χρειάζεται νὰ ἐξομολογηθῆ, γιὰ νὰ μπόρεσῃ νὰ βοηθηθῆ ἀπὸ τὸν πνευματικό. Γιατί, ἂν εἶναι εὐαίσθητος, μπορεῖ τὸ σφάλμα πού ἔκανε νὰ εἶναι πολὺ μικρό, ἄλλα ὁ ἐχθρὸς διάβολος νὰ τὸ μεγαλοποιῇ νὰ τοῦ τὸ δείχνῃ μὲ μικροσκόπιο, γιὰ νὰ τόν ρίξῃ στὴν ἀπελπισία καὶ νὰ τόν ἀχρηστέψῃ. Μπορεῖ νὰ τοῦ πῇ λ.χ. ὅτι τάχα στενοχώρησε πολύ τούς ἄλλους, ὅτι τοὺς δυσκόλεψε κ.λπ., καὶ νὰ τὸν κάνῃ νὰ στενοχωριέται πιὸ πολὺ ἀπὸ ὅσο ἀντέχει. Ἀφοῦ ἐνδιαφέρεται ὁ διάβολος, γιατί δὲν πηγαίνει νὰ πειράξῃ τὴν συνείδηση ἑνὸς ἀναίσθητου ἀνθρώπου; Ἀλλά τὸν ἀναίσθητο τὸν κάνει νὰ θεωρῇ μηδαμινὸ ἕνα μεγάλο σφάλμα του, γιὰ νὰ μὴν ἔρθῃ σὲ συναίσθηση. Πρέπει ὁ ἄνθρωπος νὰ γνωρίσῃ τόν ἑαυτὸ του ὅπως εἶναι, καὶ ὄχι ὅπως τὸν παρουσιάζει ὁ ἐχθρός διάβολος, διότι αὐτός ἐνδιαφέρεται γιὰ τὸ κακό μας. Ποτὲ νὰ μὴν ἀπελπίζεται, ἀρκεῖ νὰ μετανοῇ, γιατί καὶ οἱ ἁμαρτίες του εἶναι λιγότερες ἀπό τοῦ διαβόλου καὶ ἐλαφρυντικὰ ἔχει, ἐπειδὴ πλάσθηκε ἀπό χῶμα καὶ ἀπό ἀπροσεξία γλίστρησε καὶ λασπώθηκε. Γιὰ νὰ γίνῃ σωστὸς ἀγώνας, πρέπει νὰ γυρίζουμε τὴν ρόδα ἀντίθετα ἀπὸ ἐκεῖ πού τὴν γυρίζει ὁ διάβολος. Ἂν μᾶς λέῃ ὅτι εἴμαστε κάτι, νὰ καλλιεργοῦμε τὴν αὐτομεμψία. Ἂν μᾶς λέῃ ὄτι δέν εἴμαστε τίποτε, νὰ λέμε: Ὁ Θεός θὰ μὲ ἐλέησῃ. Ἔτσι ἁπλᾶ ἄν κινῆται ὁ ἄνθρωπος, μὲ ἐμπιστοσύνη καὶ ἐλπίδα στόν Θεό, μπαίνει στήν ζωὴ του ἡ μετάνοια, ἡ ταπείνωση, καὶ ἀνεβαίνει σὲ πνευματικὰ ὕψη»68. 7.14 Προσοχή στήν αὐτομεμψία. Ἕνα λεπτό σημεῖο πού πρέπει νά προσέξει αὐτός πού ἐξομολογεῖται καί ἀγωνίζεται πνευματικά εἶναι τό θέμα τῆς αὐτομεμψίας. Δέν πρέπει ὁ ἄνθρωπος νά ἔχει κακομοιριά ἀλλά λεβεντιά. Ὑπάρχει φόβος νά ὁδηγηθεῖ ὁ ἀγωνιζόμενος πιστός στήν ἀπελπισία καί τήν ἀπραξία ἄν ἀσκεῖ τήν αὐτομεμψία, χωρίς συγχρόνως νά καλλιεργεῖ καί τήν τέλεια ἐλπίδα του στόν Θεό. Τέλεια ἀπελπισία ἀπό τόν ἑαυτό μας ἀλλά καί τέλεια ἐλπίδα στόν Θεό θά πρέπει νά ἔχουμε συνεχῶς. Κάποτε ρωτήθηκε ὁ π. Παΐσιος: «Δηλαδή, Γέροντα, ἡ αὐτομεμψία δὲν βοηθάει στὸν πνευματικὸ ἀγώνα;» . Ὁ Γέροντας ἀπάντησε: «Βοηθάει, ἀλλά θέλει διάκριση. 122

Μπορεῖ π.χ. νὰ λέη κανείς στόν ἑαυτό του: Εἶσαι ἀνόητος… . Νὰ τὸ λέῃ ὄμως μὲ ταπείνωση, γιὰ νὰ κοροϊδέψῃ τόν διάβολο, ἀλλά καὶ μὲ λεβεντιά, ὄχι μὲ κακομοιριά. Αὐτομεμψία, ὄχι ἀπελπισία. Σημεῖο πνευματικῆς ὠριμότητος εἶναι νὰ πιστέψω ὅτι δέν κάνω τίποτε, νὰ ἀπογοητευθῶ μὲ τὴν καλὴ ἔννοια ἀπὸ τὸν ἑαυτό μου, ἀπὸ τὸ ἐγώ μου, νὰ νιώθω πώς μὲ ὅ,τι κάνω προσθέτω συνέχεια μηδενικὰ καὶ νὰ συνεχίζω τόν ἀγώνα μου ἐλπίζοντας στὸν Θεό. Τότε ὁ καλὸς Θεός, ὅταν δῆ τὰ μηδενικά τῆς ἀγαθῆς μου προαιρέσεως, θὰ μὲ λυπηθῆ, θὰ πρόσθεση στὴν ἀρχή τὴν μονάδα καὶ θὰ πάρουν ἀξία τὰ μηδενικά μου καὶ θὰ πλουτίσω πνευματικά. Μέσα στήν ταπεινὴ κατασταση τῆς ἀπογοητεύσεως ἀπό τόν ἑαυτό μου κρύβεται ἡ καλὴ πνευματικὴ κατάσταση»69. 7.15 Προσοχή στήν ὑπερευαισθησία. Μία ἀκόμη παγίδα τοῦ πονηροῦ εἶναι ἡ καλλιέργεια τῆς ὑπερευαισθησίας στόν ἄνθρωπο. Ὁταν συμβαίνει αὐτό ὁ ἄνθρωπος κάποια πράγματα, τά λεπτολογεῖ, τά «ψειρίζει» καί γεμίζει ἐνοχές, πού μπορεῖ νά εἶναι καί τελείως ἀνυπόστατες. Εἶναι τά λεγόμενα «μορμολύκια»70, τά «σκιάχτρα», πού φτιάχνει ὁ ὑπερευαίσθητος ἄνθρωπος μέ τήν συνεργασία τοῦ διαβόλου καί τρομάζει ἐκεῖ ὅπου δέν ὑπάρχει φόβος. Σ’ αὐτές τίς καταστάσεις χρειάζεται ὡς θεραπευτικό φάρμακο ἡ καλή ἀδιαφορία – ὅπως τήν ἀποκαλοῦσε ὁ Γέροντας Παΐσιος. Κάποτε ρωτήθηκε:« Γέροντα, νὰ μᾶς λέγατε κάτι γιὰ τὴν καλὴ ἀδιαφορία». Καὶ ἀπάντησε: «Ἡ καλὴ ἀδιαφορία χρειάζεται σ’ ἕναν ὑπερευαίσθητο πού τὸν ταλαιπωρεῖ τὸ ταγκαλάκι μὲ διάφορους λογισμούς. Τότε καλὸ εἶναι νὰ γίνῃ λίγο ἀναίσθητος, μὲ τὴν καλὴ ἔννοια, καὶ νά μὴ λεπτολογῇ μερικὰ πράγματα. Ἤ, ἀκόμη, χρειάζεται γιὰ κάποιον πού μπορεῖ σὲ πολλὰ νὰ εἶναι ἀδιάφορος, ἄλλα σὲ κάτι νὰ τοῦ ἔχῃ δημιουργήσει ὁ πειρασμὸς μιὰ ὑπερευαισθησία, γιὰ νὰ τὸν ἀχρηστέψῃ. Τότε γιὰ ἕνα διάστημα θὰ τὸν βοηθήσῃ ἡ καλὴ ἀδιαφορία. Θέλει ὅμως παρακολούθηση. Πρέπει νὰ λέῃ τὸν λογισμό του καὶ νὰ παρακολουθῆται ἀπὸ τὸν πνευματικό, ἀλλιῶς μπορεῖ σιγὰ-σιγὰ νὰ τὰ πάρῃ ὅλα σβάρνα καὶ νὰ φθάσῃ στην ἄλλη ἄκρη, νὰ γίνῃ τελείως ἀδιάφορος»71. 123

Γ΄ Μετά τήν ἐξομολόγηση 1.Διόρθωση τῆς ζωῆς μας, παύση τῆς ἁμαρτίας, ἀληθινή μετάνοια. Ἀφοῦ ἐξομολογηθοῦμε, θά πρέπει νά προσέξουμε πολύ. Πρῶτα ἄς δοξάσουμε καί ἄς εὐχαριστήσουμε τόν Κύριο γιά τήν ἄπειρη συγκατάβασή Του πρός ἐμᾶς καθώς καί γιά τό ὅτι μᾶς συγχώρησε ὅλες τἰς ἁμαρτίες μας, ἀπό τήν ἀρχή τῆς ζωῆς μας μέχρι τώρα. Στή συνέχεια ἄς Τόν παρακαλέσουμε νά μᾶς βοηθήσει μέ τή Θεία Του Χάρη, ὥστε νά μήν ξανααμαρτήσουμε ποτέ πιά. Ἄς εἴμαστε ἀποφασισμένοι: «Καλλίτερα νά πεθάνουμε παρά νά ἐπαναλάβουμε τίς παλιές ἁμαρτίες ἤ νά κάνουμε νέες. Ἡ συναίσθηση τοῦ ὅτι εἶμαι «ὁ ἁμαρτωλός», ὁ πιό ἁμαρτωλός ἄνθρωπος στόν κόσμο πρέπει νά μᾶς συνοδεύει πάντα. Τό κατά Θεόν πένθος εἶναι αὐτό πού φυλάει τίς ἀρετές καί τή καθαρότητα, κρατώντας μας σέ ἐγρήγορση ὥστε νά μήν ξαναπέσουμε. Πάνω ἀπό ὅλα ὁ Θεῖος Ἔρωτας, θά μᾶς φυλάξει ἄτρωτους ἀπό τίς προσβολές τοῦ Βελίαρ (διαβόλου). Δέν εἶναι ἀρκετό νά ἀπαριθμήσει κάποιος τίς ἁμαρτίες του μπροστά στόν Πνευματικό γιά νά ἐπιτύχει καί τήν διόρθωσή του. Θά πρέπει νά ζεῖ συνεχῶς τήν μετάνοια, τήν συντριβή καί νά τήν ἐκφράζει, τό κατά δύναμιν, μέ μυστικούς στεναγμούς καί κρυφά δάκρυα στό «ταμιεῖον του», στήν προσευχή του. Χωρίς ἐξομολόγηση πράγματι δέν μπορεῖ νά σωθεῖ ὁ ἄνθρωπος. Θά πρέπει ὅμως ἡ ἐξομολόγηση νά συνοδεύεται ἀπό ἀληθινή διά βίου μετάνοια, δηλαδή παύση τῶν κακῶν καί πράξη τῶν καλῶν. Ἡ λύπη πρέπει νά εἶναι ἀνάλογη τοῦ μεγέθους τῆς ἁμαρτίας καί ἡ μετάνοια νά εἶναι ὁ τρόπος τῆς ζωῆς μας. «Μερικοί ἀπό ἄγνοια ἤ ἀπό ἀπροσεξία στό ἔργο τῆς μετάνοιας», διδάσκει ὁ Στάρετς Σάββας, «ἐναποθέτουν τό μυστήριο τῆς μετάνοιας σέ μιά μόνο ἐξομολόγηση. Νομίζουν ὅτι μέ τήν προφορική ἐξομολόγηση τῶν ἁμαρτιῶν στόν πνευματικό πατέρα τελείως καθαρίζονται ἀπ’ αὐτές. Ἀλλά εἶναι μάταιη ἡ ἐλπίδα τους. Δέν περιμένει τέτοια εἴδους μετάνοια ἀπό μᾶς ὁ Κύριος. Θέλει ἐμεῖς νά αἰσθανθοῦμε ὅλο τό βάρος τῶν ἁμαρτιῶν μας, νά πονέσουμε γι’ αὐτές, νά τίς πλύνουμε μέ καρδιακά δάκρυα συντριβῆς καί νά δώσουμε στήν καρδιά μας σταθερή ὑπόσχεση ὅτι θά διορθώσουμε τή ζωή μας. Τότε μόνο ἡ μετάνοιά μας εἶναι πραγματικά εὐάρεστη στό Θεό. Παραδείγματα τέτοιας μετάνοιας χρησιμεύουν σέ μᾶς, ὁ ἄσωτος υἱός, ὁ τελώνης, ἡ ὁσία Μαρία ἡ Αἰγυπτία, ὀ ἀπόστολος Παῦλος, ὁ ἱερομάρτυρας Κυπριανός καί ἄλλοι. Μέ βαθειά λύπη πρέπει νά ποῦμε ὅτι μεγάλο μέρος τῶν σημερινῶν χριστιανῶν δέν προσφέρει τήν πρέπουσα μετάνοια καί ἐξ αἰτίας αὐτοῦ δέ διορθώνεται ἡ ζωή τους, ἡ ἁμαρτία τούς κυριεύει, τά πάθη τους δέν τιθασεύονται κι αὐτοί, ἀφοῦ δέν καθαρίζονται ἀπό τίς ἐσωτερικές πληγές δέν ἀφήνουν τίς κακές τους συνήθειες καί 124

δέ φέρουν καρπούς ἀξίους τῆς μετανοίας»72. Πολλοί ἐξομολογοῦνται ἀλλά λίγοι μετανοοῦν καί θεραπεύονται. 2.Τήρηση μέ χαρά τοῦ κανόνα-ἐπιτιμίου καί τῶν συμβουλῶν-ἐντολῶν τοῦ Πνευματικοῦ. Γιά νά μήν ξαναπέσουμε ἀλλά ἀντίθετα νά ἀνεβοῦμε πνευματικά θά πρέπει νά δεχθοῦμε μέ χαρά τό θεραπευτικό ἐπιτίμιο τοῦ Πνευματικοῦ μας Πατρός καί νά τό τηρήσουμε γιά ὅσο χρόνο ἐκεῖνος μᾶς πεῖ. Ἐπίσης θά πρέπει νά μήν ἀμελοῦμε τό καθημερινό Πνευματικό μας κανόνα (κομβοσχοίνια, μετάνοιες, Πνευματική μελέτη, προσευχή κ.λ.π.). Ὁ Θεός δέν τιμωρεῖ διά τοῦ Πνευματικοῦ ἀλλά θεραπεύει. Ἀναγκαία ἐπίσης εἶναι ἡ ὑπακοή στίς συμβουλές-ἐντολές τοῦ Πνευματικοῦ μας, ὅσο καί ἄν μᾶς φαίνονται ἐπαχθεῖς ἤ δυσκολοεφάρμοστες. Ὅταν ἐσωτερικά τίς ἐγκολπωθοῦμε καί ἀποφασίσουμε νά τίς βάλουμε σέ πράξη, τότε θά γίνει τό θαῦμα πού δέν περιμένουμε. Θά διαπιστώσουμε ὄχι μόνο ὅτι εἶναι πολύ εὔκολο νά τίς ἀκολουθήσουμε ἀλλά ὅτι εἶναι καί κατ’ ἐξοχήν ἀπελευθερωτικές καί σωτήριες γιά τήν ὕπαρξή μας. 3.Ὅχι συζήτηση μέ ἄλλους τῶν ὅσων εἰπώθηκαν στήν Ἐξομολόγηση. Ὅπως ὁ ἱερέας δέν ἐπιτρέπεται νά ἀποκαλύψει τίποτε ἀπό ὅσα ἄκουσε ἔτσι καί τό πνευματικό παιδί δέν πρέπει νά ἀποκαλύψει σέ κανένα τά ὅσα τοῦ εἰπώθηκαν ἀπό τόν Πνευματικό. Αὐτά εἶναι τά προσωπικά του φάρμακα τά ὁποῖα γιά τόν ἄλλον μπορεῖ νά ἀποβοῦν βλαπτικά. 4.Ὄχι ἐνθύμηση τῶν ἐξομολογηθέντων ἁμαρτιῶν Ἀφοῦ ἐξομολογηθοῦμε, ἄς μήν ξαναθυμηθοῦμε τά παλιά μας ἁμαρτήματα καί μάλιστα ὅσα ἔχουν σχέση μέ τήν σάρκα. Ὁ Θεός μᾶς συγχώρησε ἐφ’ ὅσον ἐξομολογηθήκαμε σωστά. Δέν πρέπει νά τά ξαναποῦμε σέ ἄλλη μας ἐξομολόγηση μέ τήν σκέψη ὅτι ἴσως ὁ Θεός δέν μᾶς συγχώρησε τήν πρώτη φορά. Αὐτό εἶναι ἀπιστία ἀπέναντι στό μυστήριο τῆς Μετανοίας – Ἐξομολογήσεως. Ἐφ’ ὅσον ὁ Πνευματικός μᾶς διάβασε τήν συγχωρητική εὐχή τό θέμα ἔχει λήξει. Οἱ ἁμαρτίες μας ἐξαλείφθηκαν καί ἐμεῖς βγαίνουμε ἀπό τό Ἐξομολογητήριο ὡς ἀπό τήν κολυμβήθρα τοῦ Ἁγίου Βαπτίσματος πεντακάθαροι καί πάναγνοι. Κάποτε ρωτήσαν τόν Πατέρα Παΐσιο: •Γέροντα, μετὰ τὴν ἐξομολόγηση δικαιολογεῖται νὰ νιώθῃς βάρος; Ὁ Γέροντας ἀπάντησε: •Γιατί νὰ νιώθῃς βάρος; Μὲ μία σωστὴ ἐξομολόγηση σβήνουν ὅλα τὰ παλιά. Ἀνοίγονται νέα δεφτέρια. Ἔρχεται ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ καὶ ἀλλάζει τελείως ὁ ἄνθρωπος. Χάνονται ἡ ταραχή, ἡ ἀγριάδα, τὸ ἄγχος καὶ ἔρχονται ἡ γαλήνη, ἡ ἠρεμία. 125

Τόσο αἰσθητὸ εἶναι αὐτὸ ἀκόμη καὶ ἐξωτερικά, ποὺ λέω σὲ μερικοὺς νὰ φωτογραφηθοῦν πρὶν ἀπὸ τὴν ἐξομολόγηση καὶ μετὰ τὴν ἐξομολόγηση, γιὰ νὰ διαπιστώσουν καὶ οἱ ἴδιοι τὴν καλὴ ἀλλοίωση, γιατί στὸ πρόσωπο ζωγραφίζεται ἡ ἐσωτερικὴ πνευματικὴ κατάσταση. Τὰ μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας κάνουν θαύματα. Ὅσο πλησιάζει κανεὶς στὸν Θεάνθρωπο Ἰησοῦ Χριστό, θεώνεται, καὶ ἑπόμενο εἶναι νὰ ἀκτινοβολῇ καὶ νὰ προδίδεται ἀπὸ τὴν θεία Χάρη. – Δηλαδή, Γέροντα, μετὰ ἀπὸ μία εἰλικρινή ἐξομολόγηση νιώθεις ἀμέσως χαρά; – Ὄχι πάντοτε. Μπορεῖ καὶ νὰ μὴ χαρῇς ἀμέσως, ἀλλὰ σιγὰ-σιγὰ γεννιέται μέσα σου ἡ χαρά. Μετὰ τὴν ἐξομολόγηση χρειάζεται ἡ φιλότιμη ἀναγνώριση. Νὰ νιώθῃς ὅπως αὐτὸς ποὺ τοῦ χαρίζεται ἕνα χρέος ποὺ ἔχει, καὶ ἀπὸ φιλότιμο αἰσθάνεται εὐγνωμοσύνη καὶ ὑποχρέωση πρὸς τὸν εὐεργέτη του. Νὰ εὐχαριστῇς τὸν Θεό, ἀλλὰ συγχρόνως νὰ ζῇς καὶ τὸ ψαλμικό: «τὴν ἀνομίαν μου ἐγὼ γινώσκω καὶ ἡ ἁμαρτία μου ἐνώπιόν μου ἐστι διαπαντός», γιὰ νὰ μὴν ξεθαρρεύῃς καὶ ἐπαναλαμβάνῃς τὰ ἴδια σφάλματα. – Γέροντα, διάβασα κάπου ὅτι οἱ δαίμονες θὰ μᾶς βασανίσουν στὴν ἄλλη ζωὴ ἀκόμη καὶ γιὰ ἕναν κακὸ λογισμὸ ποὺ δὲν ἐξομολογηθήκαμε. – Κοίταξε, ὅταν ὁ ἄνθρωπος μετανοήσῃ καὶ πῇ στὸν πνευματικὸ ὅ,τι θυμόταν, χωρὶς νὰ ἔχῃ τὴν πρόθεση νὰ κρύψῃ κάτι, τελείωσε· τὰ ταγκαλάκια δὲν ἔχουν καμμία ἐξουσία ἐπάνω του. Ὅταν ὅμως δὲν ἐξομολογηθῇ ἐν γνώσει του μερικὲς ἁμαρτίες του, θὰ βασανίζεται στὴν ἄλλη ζωὴ γι’ αὐτές. – Γέροντα, ὅταν κάποιος ἐξομολογήθηκε νεανικά του σφάλματα, ἀλλὰ πάλι τὰ σκέφτεται καὶ ταλαιπωρῆται, εἶναι σωστὴ ἀντιμετώπιση; – Ἂν ἔχη πολλὴ συντριβὴ γιὰ τὰ νεανικά του σφάλματα καὶ τὰ ἐξομολογήθηκε, δὲν ὑπάρχει λόγος νὰ ταλαιπωρῆται, ἀφοῦ ὁ Θεὸς τοῦ τὰ συγχώρησε ἀπὸ τὴν στιγμὴ ποὺ τὰ ἐξομολογήθηκε. Στὸ ἑξῆς δὲν πρέπει νὰ σκαλίζῃ τὰ παλιά, ἰδίως σαρκικὰ ἁμαρτήματα, γιατί μπορεῖ νὰ πάθῃ ζημιά. Στὸν πόλεμο π.χ. πέφτει μία χειροβομβίδα δίπλα σὲ ἕναν στρατιώτη, ἀλλὰ τὸν φυλάει ὁ Θεὸς καὶ δὲν σκάζει. Ὅταν τελειώσῃ ὁ πόλεμος, βρίσκει ὁ στρατιώτης τὴν χειροβομβίδα ποὺ δὲν ἔσκασε καὶ ἀρχίζει νὰ τὴν περιεργάζεται, καὶ τελικὰ ἀνατινάζεται στὸν ἀέρα σὲ καιρὸ εἰρήνης»73. 5. Ὄχι μνησικακία Εἶναι γνωστή ἡ παραβολή τοῦ χρεώστη τῶν μυρίων ταλάντων (Ματθ. 18, 23-35). Αὐτός (ὁ χρεώστης τῶν μυρίων ταλάντων δηλ. ἐμεῖς) κατ’ ἀρχήν πῆρε τήν ἄφεση τοῦ χρέους του ἀπό τόν Θεό. Ἐπειδή ὅμως δέν ἄφησε τό μικρότατο χρέος πού εἶχε κάποιος σύνδουλός του (ὁ ὁποιοσδήποτε συνάνθρωπός μας) πρός αὐτόν, ὁ Βασιλιάς (Θεός) ἀκύρωσε τήν ἄφεση πού τοῦ εἶχε δώσει καί τοῦ ζήτησε πάλι τό δικό του τεράστιο χρέος. 126

Ἄν λοιπόν κι ἐμεῖς παρ’ ὅλο πού συγχωρηθήκαμε ἀπό τόν Θεό διά τῆς Ἐξομολογήσεως δέν φροντίσουμε νά συγχωρήσουμε ἀπό καρδίας, ὅλους τούς συνανθρώπους μας ὅ,τι καί ἄν μᾶς ἔχουν κάνει, δέν συγχωρούμαστε τελικά. Ὁ Θεός ἀκυρώνει τήν ἄφεση πού μᾶς ἔχει δώσει διότι κι ἐμεῖς δέν συγχωροῦμε τούς ἀδελφούς μας. Ἡ μνησικακία, ἡ ὀργή, τό μῖσος, ἡ κακία πού τρέφουμε μέσα μας ἀκυρώνει ὅλες τίς ἐξομολογήσεις μας καί μᾶς ὁδηγεῖ στήν αἰώνια κόλαση (ὅπως τόν ἄσπλαχνο δοῦλο καί χρεώστη τῶν μυρίων ταλάντων) ἄν δέν μετανοήσουμε καί δέν συγχωρήσουμε-ἀγαπήσουμε ἀπό καρδίας ὅλους. 6.Συχνή ἐξομολόγηση Καλό εἶναι νά ἐξομολογούμαστε συχνά. Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς προέτρεπε τούς ἀνθρώπους: «Καί ἄν ἡμπορεῖτε νά ἐξομολογᾶσθε κάθε ἡμέραν, καλόν καί ἅγιον εἶναι. Εἰδέ καί δέν ἡμπορεῖτε καθ’ ἡμέραν, ἄς εἶναι μία φορά τήν ἑβδομάδα καί μία φορά τόν μῆνα ἤ τό ὀλιγώτερον τέσσαρες φορές τόν χρόνον»74. Τό ἐλάχιστο δηλαδή εἶναι νά ἐξομολογεῖται ὁ πιστός τέσσερις φορές τό χρόνο, πρίν ἀπό τίς τέσσερις μεγάλες νηστεῖες (Χριστουγέννων, Μ. Τεσσαρακοστῆς, τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων, τῆς ‘Υπεραγίας Θεοτόκου τό Δεκαπενταύγουστο). Αὐτό ἴσως ἰσχύει γιά ὅσους εἶναι πνευματικά ἀνεβασμένοι. Αὐτοί ὅμως οἱ ὁποῖοι εἶναι πνευματικά ἀρχάριοι καί ὁ πόλεμος μέ τά πάθη εἶναι ἔντονος, θά πρέπει νά ἐξομολογοῦνται πολύ συχνά, ὥστε νά ἐλευθερωθοῦν ἀπό αὐτά. 7.Γενική ἐξομολόγηση Ἀπό καιροῦ εἰς καιρόν εἶναι καλό ὁ πιστός νά κάνει μία γενική ἐξομολόγηση. Ἡ γενική αὐτή ἐξομολόγηση, δίδασκε ὁ πολυχαρισματοῦχος καί σοφός Γέροντας Πορφύριος, θεραπεύει τόν ἄνθρωπο ὄχι μόνο ἀπό τίς βλάβες τῶν προσωπικῶν του ἁμαρτιῶν, ἀλλά καί ἀπό τά ποικίλα ψυχολογικά τραύματα καθώς καί ἀπό τά βιώματα τῶν προγόνων του. Αὐτή ἡ σπουδαία λειτουργία τοῦ Μυστηρίου τῆς ἐξομολόγησης (δηλ. ἡ θεραπεία τῶν ψυχολογικῶν τραυμάτων τοῦ ἀνθρώπου), μᾶς ἀποκαλύφθηκε ἀπό τόν Γέροντα. «Ὁ κάθε ἄνθρωπος», δίδασκε ὁ πολυχαρισματοῦχος Πνευματικός Γέρων Πορφύριος «ἔχει πάρει μέσα του καί τά βιώματα τῶν γονέων του καί εἰδικά τῆς μητέρας»75.Ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ, πού «ἀκτινοβολεῖται» ἀπό τόν πνευματικό, στήν διάρκεια μιᾶς Γενικῆς Ἐξομολόγησης, ἐπουλώνει τίς ἀνοιχτές αἱμορροοῦσες πληγές τῶν τραυματικῶν βιωμάτων τοῦ παρελθόντος. «Ἡ Θεία Ψυχανάλυση», ὅπως ἀποκαλοῦσε ὁ Γέροντας τήν διαδικασία τῆς Γενικῆς ἐξομολόγησης, εἶναι αὐτή πού ὁδηγεῖ στήν ἀληθινή ψυχοθεραπεία. Ἐξωτερικά ἡ Γενική Ἐξομολόγηση, ὅπως τήν περιγράφει ὁ π. Πορφύριος, μοιάζει μέ τήν 127

ψυχανάλυση. Στήν πραγματικότητα εἶναι κάτι πάρα πολύ ἀνώτερο καί ἀποτελεσματικότερο. Στήν «κοσμική ψυχανάλυση» γίνεται μία ἀναμόχλευση τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου, χωρίς ὅμως δυνατότητα θεραπείας. Εἶναι μία «ἀτέλειωτη κουβέντα» πού δέν ὁδηγεῖ πουθενά, ἀλλά ἀντίθετα μπορεῖ καί νά βλάψει. Διά τῆς «κοσμικῆς ψυχανάλυσης» γίνεται καί ζημιά, ἀφοῦ, ὅταν κανείς: α) θυμᾶται τό παρελθόν καί β) ἀσχολεῖται μέ τά ὄνειρα (καί τά δύο αὐτά οἱ ἅγιοι Πατέρες μᾶς ἀπαγορεύουν νά τά κάνουμε), δέν κάνει τίποτε ἄλλο ἀπό τό νά ἀνακατεύει τόν βοῦρκο. Ὡς ἀποτέλεσμα, ἔχουμε τό θόλωμα τῆς ψυχῆς καί τήν ἀνάδοση δυσωδῶν ἀναθυμιάσεων, οἱ ὁποῖες μολύνουν ἀκόμη περισσότερο τόν ἄνθρωπο. Ἡ Γενική Ἐξομολόγηση ὅμως, ἐπειδή διοχετεύει τήν θεραπευτική Χάρη σ’ ὅλη τήν ψυχή μέχρι τό βάθος της, ἐνεργεῖ σάν μία «θεία ψυχανάλυση καί ψυχοθεραπεία ἀληθινή». Ὁ π. Πορφύριος ἀναφέρει τέτοιες περιπτώσεις θεραπείας διά τῆς Γενικῆς Ἐξομολόγησης. Γιά μία κυρία πού τήν ἐξομολόγησε ἔλεγε: «Τήν παρακολουθοῦσα (τήν ὥρα πού τήν ἐξομολογοῦσε) μέσα στήν ψυχή της κι “ἔβλεπα” ὅτι πήγαινε Χάρη μέσα της, ὅπως τήνε κοίταζα ἐγώ»76. Ὁ πνευματικός, ὅταν εὔχεται, ἐκπέμπει ἀκτίνες θείας Χάρης πού θεραπεύουν τόν ἐξομολογούμενο. «Ὅλοι οἱ πνευματικοί, οἱ ἐξομολόγοι, ἔχουν αὐτήν τήν χάρη», ἔλεγε ὁ Γέροντας, «κι ὅταν εὔχονται τήν ἐκπέμπουν ὡς ἀγωγοί»77. Συμβούλευε κάποτε πνευματικό του παιδί τά ἑξῆς: «Νά γίνεται, παιδί μου, κατά καιρούς στήν ζωή μας καί μιά γενική ἐξομολόγηση, διότι διάφορα ψυχολογικά τραύματα ἤ διάφορα σοβαρά συμβάντα μᾶς δημιουργοῦν σωματικές ἀσθένειες. Στήν ἐξομολόγηση νά μή λέμε μόνο τά ἁμαρτήματά μας ἀλλά καί τούς διάφορους λογισμούς, π.χ. φόβου, λύπης, χαρᾶς, στενοχώριας πού περνᾶμε ἀπό διάφορα γεγονότα ἤ συμβάντα, ὅπως σεισμούς, θανάτους, γάμους, ὀλιγοπιστίες κ.λπ.»78. Ἐπίλογος «Ἄς παρακαλοῦμε λοιπόν θερμά τόν Κύριο ὥστε «τόν ὑπόλοιπον χρόνον τῆς ζωῆς ἡμῶν ἐν εἰρήνῃ καί μετανοίᾳ ἐκτελέσαι» 79. Ἄς ζητοῦμε «μετάνοιαν ὁλόκληρον καί καρδίαν ἐπίπονον εἰς ἀναζήτησίν Του»80 γιά νά ἀξιωθοῦμε τῆς μερίδος τῶν Ἁγίων πού εἰσῆλθαν διά τῆς Μετανοίας στή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. «Ὡς ὁ ληστής, ὡς ὁ τελώνης καί ὡς ὁ ἄσωτος» ἄς ἐξομολογούμαστε ταπεινά γιά νά δικαιωθοῦμε ἀπό τόν Ἀγαθοδότη Πολυέλεο καί Πολυεύσπλαχνο Κύριο καί νά 128

ἀξιωθοῦμε τῆς ἐπουρανίου Του Βασιλείας διά πρεσβειῶν τῆς Παναχράντου Αὐτοῦ Μητρός Ὑπεραγίας Θεοτόκου, Πάντων τῶν Ἁγίων καί δι’ εὐχῶν τοῦ Πνευματικοῦ μας Πατρός. Ἀμήν» ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ Τῼ ΘΕῼ ΔΟΞΑ! Βιβλιογραφία 1.Ἁγίου Συμεών τοῦ Νέου Θεολόγου, •Τά εὑρισκόμενα, ἐκδόσεις Βασ. Ρηγόπουλου, Λόγος ἑβδομηκοστός, ,http://www.egolpion.com/sumewn_70stos.el.aspx. •Ἅπαντα, Ἐκδόσεις Βασ. Ρηγόπουλου, Λόγος δέκατος πρῶτος, http://eugenikos.blogspot.com/2012/02/blog-post_12.html 2.Ἁγίου Ἰωάννη τῆς Κροστάνδης, •Προετοιμασία γιά τήν ἐξομολόγηση,synodoiporia.blogspot.com,http://osiosioannisvasilikou.blogspot.com/2011/12/blog-post_5336.html#more 3.Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου •Λόγος γιὰ τὴ μετάνοια,http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1130 4.Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ •Διδαχές Γ΄, Ἐκδόσεις Ἰω. Μενούνου, Ἀθήνα 1979. 5.Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, •Περί προσευχῆς, Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993, http://youtube-istas.net/viewtopic.php?f=60&t=1785&start=30 6.Ἀναστασίου Τζαβάρα, •Ἀναμνήσεις ἀπὸ τὸν γέροντα Πορφύριο, Ἀθήνα 2001. 7.Γεωργίου Καζάζη, •Ὁ ἐγκληματοπροληπτικός ρόλος τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως, Διπλωματική ἐργασία, Ἀθήνα, 17-1- 08,http://library.panteion.gr:8080/dspace/bitstream/123456789/732/1/kazazis.pdf. 8.Γέροντος Παϊσίου, •Ἡ σωστή ἐξομολόγηση,http://hristospanagia3.blogspot.com/2011/10/blog-post_2758.html •Περὶ ἐξομολόγησης,Τὰ ἐλαφρυντικὰ στὴν ἐξομολόγησή μας γίνονται ἐπιβαρυντικὰ γιὰ τὴν συνείδηση,http://agiabarbarapatras.blogspot.com/2009/07/blog-post_5658.html. •Βίος τοῦ γέρονος Παϊσίου, μέ νουθεσίες, παραβολές καί διδάγματα, Τόμος Β, Γιατί ἡ Ἐξομολόγηση Σώζει;http://sites.google.com/site/orthodoxy1054/giati-e-exomologese-sozei-gerontos-paiesiou-tou-agioreitou •Αὐτομεμψία ὄχι ἀπελπισία, http://o-kalos-poimin.blogspot.com/2011/10/blog-post_21.html •Από ποῦ προέρχονται οἱ βλάσφημοι λογισμοί, http://geron-paisios.blogspot.com/2010/06/blog-post_7272.html •π. Παισιος, http://agioritis.pblogs.gr/2009/09/meta-thn-exomologhsh.html 9.Γέροντος Πορφυρίου •Βίος καί Λόγοι, ἔκδοση Ζ, Ἱερά Μ. Χρυσοπηγῆς, Χανιά 2006. 10.Εὐχὴ τοῦ Κανόνος εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν 11.Ἰακ. 2, 10. 12.Μητροπολίτου Κυρηνείας Παύλου, •Ἡ ψυχολογία τῶν ἐξομολογουμένων ἐπιπολαίως,http://thriskeftika.blogspot.com/2010/03/blog-post_28.html 13.Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ἱεροθέου Βλάχου, •Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία, ἔκδ. Ζ΄, Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου Πελαγίας,http://www.scribd.com/api_user_11797_paraskevoudis/d/7011415 14.Γρηγορίου Παλαμᾶ ἔργα, Ε.Π.Ε. τόμος 9, στό: Μητρ. Ἱεροθ. Βλάχου, Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία, ἐκδ. Ζ΄, Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου Πελαγίας, Κεφ. Β΄, Ἀναζήτηση θεραπευτῶν. 15.Γεροντικόν, ἐκδόσεις Παπαδημητρίου, σελ., στό: Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί ἁγ. ΒλασίουἸεροθέου,Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία (πατερική θεραπευτική ἀγωγή) , Ἔκδοση Ζ’ Ἱερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας)http://www.scribd.com/api_user_11797_paraskevoudis/d/7011415 16.Πρωτοπρ. π. Γεωργίου Δορμπαράκη, •http://leimwnas.blogspot.com/2011/06/blog-post_1773.html 17.Πρεσβ. Γεωργίου Κουγιουμτζόγλου, •Λατρευτικό Ἐγχειρίδιο, http://www.pigizois.net/latreia/mistiria_ekklisias.htm 18.Πῶς θά σωθοῦμε», Ἐκδόσεις Ἱερᾶς Μ. Παρακλήτου, oparadeisos.wordpress.com 19.Στάρετς Σάββα τοῦ Παρηγορητοῦ, •Διδαχὲς τοῦ στάρετς Σάββα, Μετάφραση ἀπὸ τὴ ρωσσικὴ γλώσσα: Πρωτοπρ. Ἰωάννη Φωτόπουλου http://hristospanagia1.wordpress.com/2010/09/13/ -------------------------------------------------------------- 1 Ἰωαν. 20, 23. 2 ΣΤΑΡΕΤΣ ΣΑΒΒΑΣ – Ο ΠΑΡΗΓΟΡΗΤΗΣ, Μετάφραση ἀπὸ τὴ ρωσικὴ γλώσσα: Πρωτοπρεσβύτερος Ἰωάννης Φωτοπουλος, Διδαχὲς τοῦ στάρετς Σάββα, Αποσπάσματα ποῦ ἐλήφθησαν ἀπὸ τὰ κηρύγματά του, Περὶ ἁπλότητας – Περὶ μετανοίας, http://hristospanagia1.wordpress.com/2010/09/13/ 3 Ἰακ. 2, 10. 4 Ἁγίου Συμεών τοῦ Νέου Θεολόγου, Τά εὑρισκόμενα, Λόγος ἑβδομηκοστός, ἐκδόσεις Βασ. Ρηγόπουλου, Πῶς πρέπει κάθε ἕνας νά ἐπισκέπτεται, καί νά ἐρευνᾷ μέ ἐπιμέλειαν τόν ἑαυτόν του καί τήν κατάστασίν του. Και τί λογῆς πρέπει νά συγκρίνῃ τά ἔργα του μέ τάς ἐντολάς τοῦ Χριστοῦ, http://www.egolpion.com/sumewn_70stos.el.aspx. 5 Ὅ.π. 129

6 Ὅ.π. 7 Ὅ.π. 8 Ὅ.π. 9 Ὅ.π. 10 Ὅ.π. 11 Ὅ.π. 12 Ἁγίου Ἰωάννη τῆς Κροστάνδης, “Προετοιμασία γιά τήν ἐξομολόγηση”, Στοχασμοί γιά ἐκείνους πού ἑτοιμάζονται νά σταθοῦν ἐνώπιον τοῦ Δημιουργοῦ καί τῆς κοινότητας τῆς Ἐκκλησίας στό φοβερό μυστήριο τῆς ἱερῆς ἐξομολόγησης, ἔτσι ὥστε νά λάβουν τήν ἀνακαίνιση ἑνός δεύτερου βαπτίσματος. ΠΗΓΗ:synodoiporia.blogspot.com, http://osiosioannisvasilikou.blogspot.com/2011/12/blog-post_5336.html#more 13 «ΠΩΣ ΘΑ ΣΩΘΟΥΜΕ», Ἐκδ. Ἱ. Μ. ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ, oparadeisos.wordpress.com 14 Ἁγίου Συμεὼν τοῦ Νέου Θεολόγου, Ἅπαντα, Ἐκδ. Β. Ρηγόπουλου (σελ. 68-81), Λόγος Δέκατος Πρῶτος, α) ὁ ὁποῖος εἰς ἕνα του μαθητὴν κοσμικόν, καὶ διαλαμβάνει μὲ ποῖον τρόπον δύναται κάποιος νὰ γνωρίση ἅγιον ἄνδρα β) καὶ πῶς, ἢ τί νὰ κάμνῃ, διὰ νὰ τὸν εὕρῃ, γ) καὶ ἀφ’ οὗ τὸν ἐπιτύχῃ, πῶς πρέπει νὰ τὸν ἔχῃ, http://eugenikos.blogspot.com/2012/02/blog-post_12.html 15SC 104, 346 Στό: Μητρ. Ἱεροθ. Βλάχου, Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία, ἔκδ. Ζ΄, Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου Πελαγίας, Κεφ. Β΄, Ἀναζήτηση θεραπευτῶν. 16SC 129, 186-188 Στό: Μητρ. Ἱεροθ. Βλάχου, Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία, ἔκδ. Ζ΄, Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου Πελαγίας, Κεφ. Β΄, Ἀναζήτηση θεραπευτῶν. 17 Ἁγίου Συμεὼν τοῦ Νέου Θεολόγου, Ἅπαντα, Ἐκδ. Β. Ρηγόπουλου (σελ. 68-81), Λόγος Δέκατος Πρῶτος, α) ὁ ὁποῖος ἐγράφη εἰς ἕνα του μαθητὴν κοσμικόν, καὶ διαλαμβάνει μὲ ποῖον τρόπον δύναται κάποιος νὰ γνωρίσῃ ἅγιον ἄνδρα, β) καὶ πῶς, ἢ τί νὰ κάμνῃ, διὰ νὰ τὸν εὕρῃ γ) καὶ ἀφ’οὗ τὸν ἐπιτύχῃ, πῶς πρέπει νὰ τὸν ἔχῃ. http://eugenikos.blogspot.com/2012/02/blog-post_12.html 18 Ὅ.π. 19 Ὅ.π. 20 Ὅ.π. 21 Πρβλ. Μτ. 12, 33. 22 Ἁγίου Συμεὼν τοῦ Νέου Θεολόγου, Ἅπαντα, Ἐκδ. Β. Ρηγόπουλου (σελ. 68-81), Λόγος Δέκατος Πρῶτος, α) ὁ ὁποῖος ἐγράφη εἰς ἕνα του μαθητὴν κοσμικόν, καὶ διαλαμβάνει μὲ ποῖον τρόπον δύναται κάποιος νὰ γνωρίση ἅγιον ἄνδραν β) καὶ πῶς, ἢ τί νὰ κάμνῃ, διὰ νὰ τὸν εὕρῃ γ) καὶ ἀφ’ οὗ τὸν ἐπιτύχῃ, πῶς πρέπει νὰ τὸν ἔχῃ. http://eugenikos.blogspot.com/2012/02/blog-post_12.html 23 Γρηγορίου Παλαμᾶ ἔργα, Ε.Π.Ε. τόμος 9, σελ. 512-514, στό: Μητρ. Ἱεροθ. Βλάχου, Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία, ἐκδ. Ζ΄, Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου Πελαγίας, Κεφ. Β΄, Ἀναζήτηση θεραπευτῶν. 24 Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Περί προσευχῆς, Β’ περί τοῦ ἔργου τοῦ πνευματικοῦ πατρός Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993, σελ. 211, http://youtube-istas.net/viewtopic.php?f=60&t=1785&start=30 25SC 104, σελ. 340-342, στό: Μητρ. Ἱεροθ. Βλάχου, Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία, ἔκδ. Ζ΄, Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου Πελαγίας, Κεφ. Β΄, Ἀναζήτηση θεραπευτῶν. 26 Μητρ. Ἱεροθ. Βλάχου, Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία, ἔκδ. Ζ΄, Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου Πελαγίας, Κεφ. Β΄, Ἀναζήτηση θεραπευτῶν. 27 Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Περί προσευχῆς, Β’ περί τοῦ ἔργου τοῦ πνευματικοῦ πατρός Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993, σελ. 215, http://youtube-istas.net/viewtopic.php?f=60&t=1785&start=30 28 Σέ δύο περιπτώσεις σύμφωνα μέ τήν Πατερική παράδοση ἐπιτρέπεται-ἐπιβάλλεται ἡ ἀπομάκρυνση:α) Ἄν ὁ Πνευματικός Πατέρας ἐκεῖνος πλανηθεῖ ὡς πρός τό δόγμα ἤ β)πέσει σέ ἀνηθικότητα μέ τήν στενή ἔννοια τοῦ ὅρου. 29Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Περί προσευχῆς, Β’ περί τοῦ ἔργου τοῦ πνευματικοῦ πατρός Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993, σελ. 218, http://youtube-istasviewtopic.php?f=60&t=1785&start=30 30 Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Περί προσευχῆς, Β’ περί τοῦ ἔργου τοῦ πνευματικοῦ πατρός Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993, σελ. 215, http://youtube-istas.net/viewtopic.php?f=60&t=1785&start=30 31 Ὅ.π. σελ. 214. 32 Ὅ.π. σελ. 222. 33 πρ. Γεωργ. Κουγιουμτζόγλου, ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ, Ἀπό τό βιβλίο: “Λατρευτικό Ἐγχειρίδιο” , http://www.pigizois.net/latreia/mistiria_ekklisias.htm 34 Καζάζη Γ. «Ὁ ἐγκληματοπροληπτικός ρόλος τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως», Διπλωματική ἐργασία, Ἀθήνα, 17-1- 08,http://library.panteion.gr:8080/dspace/bitstream/123456789/732/1/kazazis.pdf. «Ὡστόσο, σέ μία περίπτωση ἐγκλήματος, ὁ ἱερέας ἴσως παροτρύνει τόν μετανοήσαντα νά παραδοθεῖ στίς Ἀρχές. Ὡστόσο, αὐτό εἶναι καί τό σημεῖο, μέχρι τό ὁποῖο μπορεῖ νά ἐξασκήσει ἐπίδραση στόν παραβατικό. Δέ μπορεῖ εὐθέως ἤ μέ πλάγιο τρόπο νά ἀποκαλύψῃ τό περιστατικό στίς Πολιτικές Ἀρχές ὁ ἴδιος. Βέβαια, ὑπάρχουνπεριορισμένεςὑποθέσεις,ὅπουστοιχεῖαμιᾶςἐξομολόγησηςμποροῦννάἀποκαλυφθοῦνσέἄλλους,ἀλλάπάνταμέτήνἄδειατοῦπιστοῦκαίπά ντοτεχωρίςνάἀποκαλυφθεῖστήνπραγματικότηταἡταυτότητατοῦπαραβατικοῦ.Γιά παράδειγμα, τέτοια εἶναι ἡ περίπτωση, ὅπου ἀσυνήθιστα σοβαρά ἀδικήματα, ὅπως κάποια ἀφοριστικά τέτοια, παραπέμπονται στόν Ἐπίσκοπο ἤ ἀκόμα καί στήν Ἱερά Σύνοδο καί ὅπου ἡ ἄδειά τους γιά τήν παραχώρηση ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν θά ‘πρεπε πρῶτα νά ἀποκτᾶται» (Ἀπόσπασμα ἀπό τήν προαναφερθεῖσα διπλωματική ἐργασία τοῦ Γ. Καζάζη). Ὑπάρχουν καί σπάνιες περιπτώσεις ὅπου διακριτικά τό ἀπόρρητο ἐν μέρει παραβιάζεται ἀπό τούς Πνευματικούς «ὅταν γνωρίζουν ἀπό τήν ἐξομολόγηση ὅτι κάποιος ἄλλος ἀθῶος βρίσκεται ὑπό ἐγκλεισμό, ἀντί τοῦ πραγματικοῦ ἐνόχου. Ἐπικαλούμενοι, λοιπόν, τό ἀπόρρητο τῆς Ἐξομολογήσεως, καταθέτουν τήν ἀλήθεια πού ἔχουν μάθει στίς Ἀρχές, ὥστε νά ἐλευθερωθῇ ὁ ἀθῶος, δίχως πάντως νά προδώσουν τόν ἐξομολογούμενο, μέ τήν ὀνομαστική ἀνακοίνωση τοῦ πραγματικοῦ ἐνόχου. Ἐπιπροσθέτως, ἡ ἱερατική ἰδιότητα ἀπαλλάσσει ἕναν Πνευματικό ἀπό τό νά προσέρχεται ὡς μάρτυρας σέ κάποιο δικαστήριο, ἀφοῦ ἀκόμα καί ἐάν γνωρίζῃ κάτι γιά μία ὑπόθεση, τό ἀπόρρητο τόν δεσμεύει νά τηρήσῃ σιγή» (Ἀπόσπασμα ἀπό τήν προαναφερθεῖσα διπλωματική ἐργασία τοῦ Γ. Καζάζη). 35πρ. Γεωργ. Κουγιουμτζόγλου, ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ, Ἀπό τό βιβλίο: “Λατρευτικό Ἐγχειρίδιο” , http://www.pigizois.net/latreia/mistiria_ekklisias.htm 36Γεροντικόν, ἐκδ. Παπαδημητρίου, σελ. 53, γ’, στό: Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί ἁγ. ΒλασίουἸεροθέου, Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία (πατερική θεραπευτική ἀγωγή) , Ἔκδοση Ζ’ Ἱερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας)http://www.scribd.com/api_user_11797_paraskevoudis/d/7011415 37Πρβλ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί ἁγ. ΒλασίουἸεροθέου, Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία (πατερική θεραπευτική ἀγωγή) , Ἔκδοση Ζ’ Ἱερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας)http://www.scribd.com/api_user_11797_paraskevoudis/d/7011415 38«ΠΩΣ ΘΑ ΣΩΘΟΥΜΕ», Ἐκδ. Ἱ. Μ. ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ, oparadeisos.wordpress.com 39 Πρβλ. «ΠΩΣ ΘΑ ΣΩΘΟΥΜΕ», Ἐκδ. Ἱ. Μ. ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ, oparadeisos.wordpress.com 40«ΠΩΣ ΘΑ ΣΩΘΟΥΜΕ», Ἐκδ. Ἱ. Μ. ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ, oparadeisos.wordpress.com 41 Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Περί προσευχῆς, Β’ περί τοῦ ἔργου τοῦ πνευματικοῦ πατρός, Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993, σελ. 223, http://youtube-istas.net/viewtopic.php?f=60&t=1785&start=30 42 Ὅ. π. σελ. 223-4 43 Ὅ.π. σελ. 210. 44Μητροπολίτης Κυρηνείας Παῦλος, Ἡ ψυχολογία τῶν ἐξομολογουμένων ἐπιπολαίως,http://thriskeftika.blogspot.com/2010/03/blog-post_28.html 130

45 Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Περί προσευχῆς, Β’ περί τοῦ ἔργου τοῦ πνευματικοῦ πατρός Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993, σελ. 213, http://youtube-istas.net/viewtopic.php?f=60&t=1785&start=30 46 Ὅ.π. σελ. 209. 47Μητροπολίτης Κυρηνείας Παῦλος, Ἡ ψυχολογία τῶν ἐξομολογουμένων ἐπιπολαίως,http://thriskeftika.blogspot.com/2010/03/blog-post_28.html 48 Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Περί προσευχῆς, Β’ περί τοῦ ἔργου τοῦ πνευματικοῦ πατρός Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993, σελ. 216, http://youtube-istas.net/viewtopic.php?f=60&t=1785&start=30 49 Γέροντος Παϊσίου, Ἡ σωστή ἐξομολόγηση, http://hristospanagia3.blogspot.com/2011/10/blog-post_2758.html 50Πρωτοπρ. π. Γεωργίου Δορμπαράκη,http://leimwnas.blogspot.com/2011/06/blog-post_1773.html 51 Γέροντος Παϊσίου, Ἡ σωστή ἐξομολόγηση, http://hristospanagia3.blogspot.com/2011/10/blog-post_2758.html 52 Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Περί προσευχῆς, Β’ περί τοῦ ἔργου τοῦ πνευματικοῦ πατρός Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993, σελ. 217, http://youtube-istas.net/viewtopic.php?f=60&t=1785&start=30 53 Γέροντος Παϊσίου, Ἡ σωστή ἐξομολόγηση, http://hristospanagia3.blogspot.com/2011/10/blog-post_2758.html 54 Λκ . 16, 10 55 Ἰακ. 2, 10 56 Ὅ.π. 57 Γέροντος Παϊσίου, Ἡ σωστή ἐξομολόγηση, http://hristospanagia3.blogspot.com/2011/10/blog-post_2758.html 58Μητροπολίτης Κυρηνείας Παύλος, Η ψυχολογία των εξομολογουμένων επιπολαίως,http://thriskeftika.blogspot.com/2010/03/blog-post_28.html 59 Γέροντος Παϊσίου, Ἡ σωστή ἐξομολόγηση, http://hristospanagia3.blogspot.com/2011/10/blog-post_2758.html 60 Ὅ.π. 61Γέροντος Παϊσίου : Περὶ ἐξομολόγησης,Τὰ ἐλαφρυντικὰ στὴν ἐξομολόγησή μας γίνονται ἐπιβαρυντικὰ γιὰ τὴν συνείδηση, http://agiabarbarapatras.blogspot.com/2009/07/blog-post_5658.html. 62 Γιατί ἡ Ἐξομολόγηση Σώζει; (Γέροντος Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου)(Ἀπὸ τὸ βιβλίο: «ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΠΑΪΣΙΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, ΜΕ ΝΟΥΘΕΣΙΕΣ, ΠΑΡΑΒΟΛΕΣ ΚΑΙ ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ», Τόμος Β΄), http://sites.google.com/site/orthodoxy1054/giati-e-exomologese-sozei-gerontos- paiesiou-tou-agioreitou 63Λόγος γιὰ τὴ μετάνοια (Ἅγ. Ἰωάννης Χρυσόστομος),http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1130 64ΣΤΑΡΕΤΣ ΣΑΒΒΑΣ – Ο ΠΑΡΗΓΟΡΗΤΗΣ, Μετάφραση ἀπὸ τὴ ρωσικὴ γλώσσα: Πρωτοπρεσβύτερος Ἰωάννης Φωτοπουλος, Διδαχὲς τοῦ στάρετς Σάββα, Αποσπάσματα ποῦ ἐλήφθησαν ἀπὸ τὰ κηρύγματά του, Περὶ ἁπλότητας – Περὶ μετανοίας, http://hristospanagia1.wordpress.com/2010/09/13/ 65 Βίος καί Λόγοι, Ζ΄,σελ. 229. 66 Ὅ.π.,σελ. 229. 67ΣΤΑΡΕΤΣ ΣΑΒΒΑΣ – Ο ΠΑΡΗΓΟΡΗΤΗΣ, Μετάφραση ἀπὸ τὴ ρωσικὴ γλώσσα: Πρωτοπρεσβύτερος Ἰωάννης Φωτοπουλος, Διδαχὲς τοῦ στάρετς Σάββα, Αποσπάσματα ποῦ ἐλήφθησαν ἀπὸ τὰ κηρύγματά του, Περὶ ἁπλότητας – Περὶ μετανοίας, http://hristospanagia1.wordpress.com/2010/09/13/ 68 Γέροντος Παϊσίου, Αὐτομεμψία ὄχι ἀπελπισία, http://o-kalos-poimin.blogspot.com/2011/10/blog-post_21.html 69 Γέροντος Παϊσίου, Αὐτομεμψία ὄχι ἀπελπισία, http://o-kalos-poimin.blogspot.com/2011/10/blog-post_21.html 70 Μορμολύκια: Σκιάχτρα, κάτι πού σκοπό ἔχει νά προκαλέσει φόβο λ.χ. τά σκιάχτρα (ψεύτικα ἀνθρωπάκια) πού βάζουμε στούς κήπους γιά νά ἀπομακρύνουμε τά πουλιά. 71 Από ποῦ προέρχονται οἱ βλάσφημοι λογισμοί, http://geron-paisios.blogspot.com/2010/06/blog-post_7272.html 72 ΣΤΑΡΕΤΣ ΣΑΒΒΑΣ – Ο ΠΑΡΗΓΟΡΗΤΗΣ, Μετάφραση ἀπὸ τὴ ρωσικὴ γλώσσα: Πρωτοπρεσβύτερος Ἰωάννης Φωτοπουλος, Διδαχὲς τοῦ στάρετς Σάββα, Αποσπάσματα ποῦ ἐλήφθησαν ἀπὸ τὰ κηρύγματά του, Περὶ ἁπλότητας – Περὶ μετανοίας, http://hristospanagia1.wordpress.com/2010/09/13/ 73 π.Παισιος,http://agioritis.pblogs.gr/2009/09/meta-thn-exomologhsh.html 74Διδαχή Γ΄ 173-4, ἔκδ. Ἰω. Μενούνου, Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ,Διδαχές,Ἀθήνα 1979, σ. 231. 75Ὅ.π.,σελ. 369. 76Ὅ.π.,σελ. 371. 77Ὅ.π.,σελ. 372. 78Ἀναστασίου Τζαβάρα, Ἀναμνήσεις ἀπὸ τὸν γέροντα Πορφύριο, Ἀθήνα 2001, σελ. 141. 79Μητροπολίτης Κυρηνείας Παύλος, Η ψυχολογία των εξομολογουμένων επιπολαίως,http://thriskeftika.blogspot.com/2010/03/blog-post_28.html 80 Εὐχὴ τοῦ Κανόνος εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν Ἱερομόναχος Σάββας Ἁγιορείτηςhttp://HristosPanagia3.blogspot.com 131

Πῶς ἐπιλέγουμε τόν Πνευματικό μας ὁδηγό Νά εὐχαριστήσω κατ’ ἀρχάς τόν Πανάγιο Τριαδικό Θεό πού μοῦ δίνει τήν εὐκαιρία νά εἶμαι μαζί σας, στή συνέχεια τόν Σεβασμιότατο Μητροπολίτη μας πού μοῦ ἔδωσε τήν εὐλογία νά εἶμαι ἀνάμεσά σας, τόν π. Μιχαήλ γιά τήν πρόσκληση καί ὅλους ὅσους συνέβαλαν σ’ αὐτό. Δέν θά ποῦμε δικά μας λόγια, θά ποῦμε αὐτά πού λένε οἱ Ἅγιοι Πατέρες. Τό θέμα μας εἶναι: «Πῶς ἐπιλέγουμε τόν Πνευματικό μας». Ἐπιλέγω, τό λέει καί ἡ λέξη: διαλέγω. Δηλαδή ἀπό αὐτούς πού ὑπάρχουν διαλέγω κάποιον, ἐπιλέγω, ἐκλέγω κάποιον. – Μέ ποιά κριτήρια θά ἐπιλέξουμε τόν Πνευματικό μας; Πῶς μποροῦμε νά βροῦμε Πνευματικό; Ν’ ἀρχίσουμε μέ τόν Ἅγιο Παΐσιο. «Σήμερα», λέει ὁ Ἅγιος, «τό πιό ἀπαραίτητο εἶναι νά βροῦν οἱ ἄνθρωποι ἕναν πνευματικό, νά ἐξομολογοῦνται, νά τοῦ ἔχουν ἐμπιστοσύνη καί νά τόν συμβουλεύονται. Ἄν ἔχουν πνευματικό καί βάλουν ἕνα πρόγραμμα μέ προσευχή καί λίγη μελέτη, ἐκκλησιάζονται, κοινωνοῦν, τότε δέν ἔχουν τίποτε νά φοβηθοῦν σ’ αὐτήν τήν ζωή»1. Βέβαια ὁ Γέροντας ὑπονοεῖ ὅτι θά κάνουν ὑπακοή στόν Πνευματικό καί θά ἔχουν καί τήν ἀνάλογη ζωή, τή ζωή πού θέλει ἡ Ἐκκλησία μας, πού εἶναι ζωή νήψεως, νηστείας, ἄσκησης γενικότερα, προσοχῆς, τήρησης τῶν θείων ἐντολῶν καί μυστηριακῆς ζωῆς. Γιατί δέν ἀρκεῖ κανείς μόνο νά κοινωνεῖ καί κάπου-κάπου νά ἐξομολογεῖται, ἄν δέν διορθώνει καί τή ζωή του, ἄν δέν μετανοεῖ πραγματικά. Συνεχίζει ὁ Ἅγιος καί λέει: «Τόν πνευματικό ὁδηγό φυσικά κανείς θά τόν διαλέξει. Δέν θά ἐμπιστευθεῖ στόν ὁποιονδήποτε τήν ψυχή του. Ὅπως γιά τήν ὑγεία τοῦ σώματος ψάχνει νά βρεῖ καλό γιατρό, ἔτσι καί γιά τήν ὑγεία τῆς ψυχῆς του θά ψάξει νά βρεῖ κάποιον καλό πνευματικό καί θά πηγαίνει σ’ αὐτόν, τόν γιατρό τῆς ψυχῆς, τακτικά»2. Ἐδῶ νά κάνω μία παρατήρηση. – Τί σημαίνει αὐτό τό «τακτικά»; Κάθε πότε νά ἐξομολογούμαστε; Εἶναι κι αὐτό ἕνα ἐρώτημα. Θά πεῖτε, ἀκόμα δέν εἴπαμε πῶς θά βροῦμε τόν Πνευματικό, νά ποῦμε κάθε πότε; Ἀλλά ἔχει σημασία κι αὐτό, γιατί ἄν κανείς ἔχει ἀποφασίσει, θά πρέπει νά ξέρει καί τό κάθε πότε. Τό βασικό εἶναι: ἄν θέλουμε νά ἔχουμε Πνευματικό, ἄν ἔχουμε ἀποφασίσει νά μετανοήσουμε καί νά διορθωθοῦμε, ἐάν ὄντως θέλουμε νά ἐξομολογηθοῦμε. Θά πεῖτε: – Εἶναι δυνατόν; Νά πᾶμε στόν Πνευματικό καί νά μή θέλουμε νά ἐξομολογηθοῦμε;! Εἶναι δυνατόν, δυστυχῶς, γιατί πάρα πολλοί πᾶνε στόν Πνευματικό καί δέν λένε ἀλήθεια. Νά σᾶς πῶ κάτι νά γελάσετε λίγο.. ὁ μακαριστός ἐπίσκοπος, π. Αὐγουστίνος Καντιώτης ἔλεγε ἔτσι ἐν 132

τῇ ῥύμῃ τοῦ λόγου του σέ μιά ὁμιλία καί μέ θυμό, ὅπως τά ἔλεγε συνήθως, «δέν ἐξομολογῶ γυναῖκες… δέν ἐξομολογῶ»! Γιατί; «Γιατί λένε ψέματα, λένε ψέματα στήν ἐξομολόγηση»! Καί δυστυχῶς αὐτό δέν εἶναι ψέμα, εἶναι ἀλήθεια. Βρῆκα ἀναφορές τοῦ σεβαστοῦ πατρός Ἀθανασίου Μυτιληναίου, πού λέει ἀκριβῶς τό ἴδιο πράγμα. Νά ρωτάει ὁ Πνευματικός: – Τό ἔκανες αὐτό, παιδί μου; Καί νά λέει – Ὄχι. Καί νά τό ἔχει κάνει! – Μά καλά τώρα τόν Θεό μπορεῖς νά κοροϊδέψεις; Νά ἐμπαίζεις τόν Θεό; Ἄν εἶναι δυνατόν! Γι’ αὐτό λέω, ἄν θέλουμε ὄντως νά βροῦμε Πνευματικό, ἀληθινό Πνευματικό δηλαδή, πού νά μᾶς βοηθήσει, τό πόσο τακτικά -μιά πού εἴπαμε θά τό ἀπαντήσουμε- τό λέει ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός. Μή σᾶς κάνει ἐντύπωση… «εἰ δυνατόν κάθε μέρα», λέει. Θά πεῖς εἶναι δυνατόν κάθε μέρα; Ἔ.. στίς παροῦσες συνθῆκες εἶναι ἀρκετά δύσκολο. Μόνο γιά τούς μοναχούς εἶναι ἐφικτό αὐτό. Τουλάχιστον, λέει, μιά φορά τήν ἑβδομάδα. Τό ἐλαχιστότατο, μιά φορά τόν μήνα νά ἐξομολογεῖσαι. Αὐτό νομίζω εἶναι ἐφικτό. Ἄν κανείς τό θέλει, μιά φορά τόν μήνα μπορεῖ νά τό κάνει. Τό ἐλαχιστότατο τῶν ἐλαχιστοτάτων εἶναι στίς ἀρχές ἤ στή διάρκεια τῶν μεγάλων νηστειῶν. Ἔχουμε τέσσερις μεγάλες νηστεῖες: τῶν Χριστουγέννων πού ἔρχεται σέ λίγο, τοῦ Πάσχα, τῆς μεγάλης Τεσσαρακοστῆς δηλαδή, τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων καί τῆς Παναγίας. Τουλάχιστον αὐτές τίς τέσσερις Σαρακοστές ὁ χριστιανός πρέπει νά ἐξομολογεῖται. Πρέπει λοιπόν νά διαλέξουμε, ὅπως λέει ὁ Ἅγιος Παΐσιος, ἕναν Πνευματικό καί θά πρέπει νά ψάξουμε, θά πρέπει νά γίνει ἔρευνα. Λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος «πρῶτα ἐρεύνησε καί μάθε ποιός εἶναι ὁ πιό ἔμπειρος Πνευματικός ἀπό τούς ἄλλους» –θά ποῦμε πῶς θά ψάξουμε, ἁπλῶς τά λέμε εἰσαγωγικά- «διότι λέει ὁ Μέγας Βασίλειος»… βλέπετε ὁ ἕνας Ἅγιος παραπέμπει στόν ἄλλον, ὁ Ἅγιος Νικόδημος παραπέμπει στόν Μέγα Βασίλειο, στούς ὅρους κατ’ Ἐπιτομήν, «ὅπως τά πάθη καί τίς πληγές τοῦ σώματος δέν τίς δείχνουν οἱ ἄνθρωποι στόν καθένα», ἔχεις μία πληγή, ἔχεις ἕνα ἐξόγκωμα, δέν τό δείχνεις στόν καθένα. Θά πᾶς στόν εἰδικό, στόν ἔμπειρο γιατρό, ὁ ὁποῖος ξέρει νά θεραπεύει, «ἔτσι καί τά ἁμαρτήματα πρέπει νά φανερώνονται, ὄχι στόν τυχόντα, ἀλλά σέ ἐκείνους πού μποροῦν νά τά θεραπεύσουν». Δέν εἶναι νά τό πεῖς στή μάνα σου, μέ συγχωρεῖτε! Λέει, ἐξομολογεῖται στήν μάνα του… Δέν ὠφελεῖ αὐτή ἡ ἐξομολόγηση, αὐτή ἡ ἐξαγόρευση, αὐτή ἡ φανέρωση τῆς πληγῆς. Οὔτε ἄφεση μπορεῖς νά πάρεις ἀπό τή μητέρα σου οὔτε καί σωστή καθοδήγηση πολλές φορές, γιατί δέν ὑπάρχει τό ἀνάλογο ὑπόβαθρο. 133

– Πῶς ἐπιλέγουμε τόν Πνευματικό μας; Κατ’ ἀρχάς πρέπει νά ποῦμε, ὅλοι οἱ ἰερεῖς δυνάμει τῆς ἱεροσύνης τους, ἐφόσον ἔχουν τήν ἱεροσύνη, ἔχουν τήν ἐξουσία -τήν δυνατότητα- νά συγχωροῦν τίς ἁμαρτίες αὐτῶν πού ἐξομολογοῦνται σ’ αὐτούς. – Εἶναι κάποιος ἱερέας; Μπορεῖ νά δώσει ἄφεση. Σοῦ διαβάζει συγχωρητική εὐχή, φεύγει -προσέξτε- ἡ ἐνοχή. Δέν ἔχεις τό βάρος τῆς ἁμαρτίας. Ἀνεξάρτητα ἀπό τήν ποιότητα τοῦ ἱερέως, ὅταν κάποιος ἐξομολογεῖται σωστά, ὅ,τι κι ἄν εἶναι ὁ ἱερέας… μπορεῖ νά εἶναι ἁμαρτωλός, μπορεῖ νά εἶναι φονιάς, ὁτιδήποτε κι ἄν εἶναι, ἐφόσον εἶναι ἐν ἐνεργείᾳ, δέν ἔχει καθαιρεθεῖ δηλαδή ἐπίσημα ἀπό τήν ἁγία μας Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, αὐτός ἔχει τή δυνατότητα νά συγχωρεῖ ἁμαρτίες. Στήν Ἐκκλησία μας, στήν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος, ὑπάρχει καί ἕνα ἄλλο προαπαιτούμενο, νά ὑπάρχει ἡ ἄδεια τοῦ Ἐπισκόπου. Στήν Ἐκκλησία τή δική μας χρειάζεται αὐτό, νά ἔχει γίνει κάποιος Πνευματικός ἀπό τόν Ἐπίσκοπό του, νά ἔχει τήν ἄδεια τῆς πνευματικῆς πατρότητας. Αὐτό εἶναι τό σωστό καί πρέπει νά τό τηροῦμε. Ἀλλά αὐτό δέν εἶναι ὅτι παίρνει κάτι παραπάνω. Ἤδη τήν ἔχει τή Χάρη νά συγχωρεῖ ἁμαρτίες, ἁπλῶς πλέον ἔχει ἐπίσημα καί τήν ἄδεια ἀπό τόν Προϊστάμενό του τόν πνευματικό, τόν Ἐπίσκοπό του. Ὁ ἱερέας εἶναι σάν τόν ἀγωγό, σάν σωλήνας, καί διά μέσου αὐτοῦ περνάει στόν ἐξομολογούμενο ἡ Θεία Χάρις. Τί θά εἶναι ὁ ἀγωγός, ἄν θά εἶναι χρυσός, ἄν θά εἶναι ἀσημένιος ἤ μπακιρένιος, δέν ἔχει σημασία. Τό Μυστήριο τό τελεῖ ὁ Χριστός. Ὅπως καί τό Μυστήριο τῆς Θείας Λειτουργίας τό τελεῖ ὁ Χριστός. Καί πάντα εἶναι ἔγκυρο, ξαναλέω, ἐφόσον ὁ ἱερέας εἶναι κανονικός καί δέν εἶναι καθηρημένος καί ἀνήκει φυσικά στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Ἔχει σημασία ὅμως, προσέξτε, γιά τόν ἐξομολογούμενο τό ποιός θά εἶναι ὁ Πνευματικός, ὄχι γιά τό ἄν θά πάρει ἄφεση ἤ ὄχι, αὐτό εἴπαμε θά τό πάρει σίγουρα, ἀλλά γιά τό ἄν θά βοηθηθεῖ νά θεραπευτεῖ ἤ ὄχι. Ἔχει σημασία, ἄν ὁ ἐξομολόγος ἔχει ἐμπειρία καί εἶναι πράγματι Πνευματικός πατέρας καί δέν εἶναι ἁπλῶς ἐξομολόγος. Ὅπως ἀναζητοῦμε τόν καλό γιατρό, μᾶς τό εἶπε καί ὁ Ἅγιος Παΐσιος, ἔτσι θά πρέπει νά ἀναζητήσουμε καί τόν σωστό Πνευματικό μας ἰατρό, γιατί ἀλλιῶς ὅπως λέει ὁ Κύριος «τυφλός ἄν ὁδηγεῖ τυφλό, θά πέσουν κι οἱ δύο στό χαντάκι»3. Τό ἐρώτημα, λοιπόν, πού ἔρχεται τώρα μπροστά μας εἶναι: – Θέλουμε πράγματι νά θεραπευτοῦμε; Κάποτε -νά σᾶς πῶ καί κάτι ἀκόμα γιά νά γελάσετε- εἶχε πάει μία κυρία νά ἐξομολογηθεῖ σέ ἕναν Πνευματικό σπουδαῖο, ἅγιο ἄνθρωπο, πού ἦταν καί Πνευματικός τοῦ Ἐπισκόπου μας, τόν π. Ἐπιφάνιο Θεοδωρόπουλο. Ἐνῶ, λοιπόν, ἐξομολογεῖτο γιά πρώτη φορά στό τέλος τοῦ λέει: – Ἐγώ, πάτερ μου, θά προτιμοῦσα νά ἐξομολογοῦμαι σέ κάποιον Πνευματικό πού νά εἶναι γέρος καί τυφλός… Καί ὁ 134

Γέροντας μέ ἑτοιμότητα: – Ἄν ἦταν καί κουφός, ἀκόμη καλύτερα»! Θά ἔνιωθε πολύ ἄνετα ἡ κυρία! Γι’ αὐτό λέω, εἶναι ἐρώτημα ἄν θέλουμε πράγματι νά ἐξομολογούμαστε καί πόσο ἔχουμε ἀποφασίσει νά διορθωθοῦμε. – Ἔχουμε πράγματι μετανοήσει ἤ μήπως ψάχνουμε ἕνα ἄλλοθι γιά τή ζωή μας; Γιά τή βρώμικη ζωή μας, ἡ ὁποία θέλουμε νά παραμείνει αὐτή πού εἶναι, ἀλλά θέλουμε καί μιά ἄνωθεν ἐπιβεβαίωση ὅτι πᾶμε καλά, ἐνῶ μέσα μας μᾶς τό λέει ἡ συνείδησή μας, ἔτσι μέ μιά φωνούλα, ὅτι δέν εἶναι σωστό αὐτό πού κάνεις.. Τό πρῶτο, λοιπόν, εἶναι νά θέλουμε νά θεραπευτοῦμε, ὅπως καί στά σωματικά νοσήματα ὁ γιατρός σοῦ λέει, ὑπόγραψε, ὅτι θά κάνουμε αὐτά κι αὐτά καί μέ ἐμπιστεύεσαι. Ἄν δέν ὑπάρχει θέληση γιά θεραπεία, ἀκυρώνεις ἀπό τήν ἀρχή ὅλη τήν προσπάθειά σου, ἄν δέν θέλεις νά ἀλλάξεις, ἄν δέν θέλεις πραγματικά νά θεραπευτεῖς. Νά σᾶς πῶ καί κάτι πού ἔλεγε ὁ π. Ἀθανάσιος ὁ Μυτιληναῖος: «πρίν γίνω πνευματικός, ἤ τόν πρῶτο καιρό πού ἔγινα πνευματικός, δέν μποροῦσα νά διανοηθῶ ὅτι κάποιος μπορεῖ νά λέει ψέματα καί στήν Ἐξομολόγηση. Ὄχι μέ τήν ἔννοια νά ἀποκρύψει, πού καί αὐτό εἶναι ψέμα», ἐνῶ ξέρεις ὅτι ἔχεις κάνει κάτι δέν τό λές. Γιατί δέν τό λές; Γιατί, λέει, ἄν τό πῶ δέν θά μ’ ἀφήσει νά κοινωνήσω! Τό ἔχετε ἀκούσει; Τότε τί κάνεις; Τόν ἑαυτό σου κοροϊδεύεις ἤ τόν Θεό; Ὁ Θεός «οὐ μυκτηρίζεται»4, δηλαδή δέν ἐμπαίζεται. Δέν μπορεῖς νά ἐμπαίξεις τόν Θεό. – Δέν ξέρει ὁ Θεός ὅτι τό ἔχεις κάνει; Φυσικά καί ξέρει! Μήν πᾶς καθόλου, ἀφοῦ εἶσαι διατεθειμένος νά πεῖς ψέματα ἤ νά ἀποκρύψεις. Γιά ποιό λόγο νά πᾶς; – «Λένε ψέματα οἱ ἄνθρωποι στήν ἐξομολόγηση;», ἄλλη ἀναφορά. Καί τί ἀπαντάει ὁ Γέροντας αὐτός; – «Μόνο ἀλήθεια δέν λένε!». Φοβερό δέν εἶναι; – «Σοβαρολογεῖτε Γέροντα; – Μόνο ἀλήθεια δέν λένε… λίγοι εἶναι ἐκεῖνοι πού λένε τήν ἀλήθεια!»5. Ἔλεγε γιά μιά Τεσσαρακοστή πού ἐξομολογήθηκαν χιλιάδες ἄνθρωποι, ἀπό αὐτές τίς χιλιάδες πόσοι νομίζετε ὠφελήθηκαν ἀπό τό Μυστήριο; Μερικές δεκάδες.. ἀπό τίς χιλιάδες! Βλέπετε; Ἕνα πολύ βασικό ἐρώτημα: Θέλεις ὄντως; Ἤ πᾶς ἔτσι γιά ψυχολογικούς λόγους… ἐπειδή πᾶνε πολλοί… γιά τό τυπικό; «Πλησιάζουν τά Χριστούγεννα, δέν θά ἐξομολογηθεῖς;», λένε. «Εἶναι κάτι, πού ποτέ μου δέν μποροῦσα νά τό φανταστῶ αὐτό, ποτέ μου, καί τό ἔχω ἀνακαλύψει, καί λέω: «Θεέ μου, βάλε τό χέρι Σου, ἄν οἱ ἄνθρωποι ἔρχονται, καί ὄχι 135

κρύπτουν, ἀλλά ἀλλοιώνουν καί τήν ἀλήθεια»… «Τό ἔκανες αὐτό;», ρωτᾶς, καί σοῦ λέει: «Ὄχι», καί τό ἔχει κάνει! Ἄν ξέρω ὅτι ἔρχεται ἕνας τέτοιος τύπος καί τοῦ ζητήσω ἐξηγήσεις, ἀντιλαμβάνεστε ὅτι θά μαλώσει μαζί μου, θά γίνει ἀντίδικός μου. Ἄ, λοιπόν, ἐγώ θά γίνω ἀντίδικος σέ σένα; Ὄχι. Σέ φώναξα νά ἐξομολογηθεῖς; Ἦρθες ἐλευθέρως. Συνεπῶς, δέν θά γίνω ἀντίδικός σου».Ἀλλά τί θά κάνω; Δέν θά σοῦ μιλήσω καθόλου. Κι ἔτσι ἔκανε ὁ Γέροντας, δέν μιλοῦσε καθόλου. «Ἔχετε τίποτα ἄλλο;». «Ὄχι». «Σηκωθεῖτε, νά σᾶς δώσω εὐχή»6 καί ἔφευγε. Τί πῆρε αὐτός; Οὔτε καμία συμβουλή θεραπευτική πῆρε, οὔτε συγχώρηση πῆρε. Πῆρε κάτι, μιά ἀκόμα ἁμαρτία, τόν ἐμπαιγμό τοῦ Θεοῦ. Ὁ Θεός δέν ἐμπαίζεται ὅμως κι αὐτό σίγουρα θά τό πληρώσει, ἄν δέν μετανοήσει, γιατί «πᾶσα παράβασις καί παρακοή ἔλαβεν ἔνδικον μισθαποδοσίαν»7, λέει ἡ Ἁγία Γραφή. Παίρνει δηλαδή τήν ἀνταπόδοση τήν ἀνάλογη. «Ἔχω φτάσει νά τό κάνω, νά σιωπήσω ὕστερα ἀπό ἐπανειλημμένες συμβουλές γιά ἕνα θέμα», λέει ὁ π. Ἀθανάσιος, «καί νά λέω: «Παιδάκι μου, μήν τό κάνεις αὐτό, μήν πηγαίνεις ἐκεῖ», καί ξανά καί ξανά καί ξανά. Πλέον λέω μέσα μου «δέν θά στό ξαναπῶ ἄλλη φορά, νά τό ξέρεις, δέν ξαναμιλῶ». Καί ξέρω ὅτι αὐτό θά ὁδηγήσει στήν καταστροφή, ἀλλά δέν ὁμιλῶ», ἀφοῦ δέν ἀκούει. «Εἶναι ἡ σιωπή πού καταδικάζει, εἶναι φοβερό. Αὐτό συνέβη μέ τό Σαούλ, ἡ σιωπή τοῦ Θεοῦ τόν καταδίκασε»8. Ἔτσι βλέπουμε τό πρῶτο αὐτό θέμα καί μποροῦμε νά ρωτήσουμε τόν ἑαυτό μας: – Ὄντως θέλουμε νά ἐξομολογηθοῦμε; Θέλουμε νά βροῦμε Πνευματικό πού νά μᾶς βοηθήσει στήν ἀλλαγή μας, στή μετάνοιά μας, στήν ἀλλαγή τῆς ζωῆς μας; – Γιατί αὐτό δέν σημαίνει μετάνοια; Μετάνοια σημαίνει ἀλλαγή ζωῆς, ἐκεῖ πού ἔκανες τό κακό, τό σταματᾶς καί κάνεις τό ἀντίθετο καλό. Πᾶμε τώρα νά βροῦμε τούς τρόπους καί, ἄν θέλετε, καί τά κριτήρια μέ βάση τούς ἁγίους Πατέρες. Ἄς δοῦμε τί λέει ὁ Ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος «χρειαζόμαστε», λέει, «πολλή προσοχή, πολλή ἀγρύπνια» ἀγρυπνία, «πολλές προσευχές γιά νά μήν περιπέσουμε σέ κανέναν πλάνο ἤ ψεύστη ἤ ψευδαπόστολο ἤ ψευδόχριστο», ἀντί γιά ἕναν πού νά εἶναι ἀληθινός Πνευματικός. Θά πεῖτε: Ὑπάρχουν τέτοιοι; Βέβαια ὑπάρχουν! Καί ἀμέσως τό τονίζει ὁ Ἅγιος, πρόσεξε νά μήν πέσεις σέ κανέναν τέτοιο. «Ἀντίθετα, πρέπει νά πετύχουμε ὁδηγό ἀληθινό, καί φιλόθεο, πού νά ἔχει τόν Χριστό μέσα του καί νά γνωρίζει καταλεπτῶς τό κήρυγμα τῶν Ἀποστόλων, τούς κανόνες καί τίς παραγγελίες τους καί τά δόγματα τῶν Πατέρων». Νά γνωρίζει δηλαδή τί λένε, τό Εὐαγγέλιο, οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι, οἱ ἱεροί Κανόνες, γιά νά μπορέσει νά στά μεταδώσει κι ἐσένα, νά μή σοῦ πεῖ λάθος πράγματα. Ἔτσι δέν εἶναι; Ὅπως πᾶς στόν γιατρό καί ὑποτίθεται ὁ γιατρός ἔχει διαβάσει τά βιβλία τῆς ἰατρικῆς. Θυμᾶμαι πού εἴμαστε στό Πανεπιστήμιο, 136

συγχωρέστε με γιά τό προσωπικό πού θά σᾶς πῶ, καί ἔβλεπα τούς γιατρούς πρίν γράψουμε τό μάθημα καί ἐρχόντουσαν καί γέμιζαν τό ἕδρανο μέ σημειώσεις. Δύο ὧρες πρίν, πήγαιναν καί γέμιζαν τό ἕδρανο μέ σημειώσεις.. τό γνωστό σκονάκι δηλαδή… γιά νά περάσει τό μάθημα. Ἐγώ τώρα μπορῶ νά τόν ἐμπιστευτῶ αὐτόν τόν γιατρό, πού πέρασε ἔτσι τό Πανεπιστήμιο; Δηλαδή αὐτό σημαίνει ὅτι δέν ξέρει! Ἀντέγραψε κάποια sos καί πῆγε νά δώσει ἐξετάσεις, ἔτσι δέν εἶναι; Τό πρῶτο, λοιπόν, εἶναι ὅτι θά πρέπει νά βρεῖς ἕναν γιατρό Πνευματικό πού νά ξέρει τούς ἱερούς Κανόνες, νά ξέρει τί λέει ἡ Ἐκκλησία γιά τό κάθε ἁμάρτημα, γιά τό κάθε πάθος. – Τί λένε οἱ ἅγιοι Πατέρες γιά τόν θυμό; Δέν λένε; Λένε, καί τί εἶναι ὁ θυμός καί πῶς τόν θεραπεύεις καί πῶς προλαβαίνεται κ.λ.π. Ἅμα δέν τά ξέρεις; Ὑπάρχουν ἄνθρωποι – παπάδες πού δέν τά ξέρουν; θά μοῦ πεῖτε. Βέβαια ὑπάρχουν. Αὐτό πού λέει ἐδῶ ὁ Ἅγιος: ψευδαπόστολοι, ψευδοπροφῆτες, ψευδόχριστοι… «Ἤ -νά εἰπῶ καλλίτερα- πού νά ξέρει τά θελήματα καί μυστήρια τοῦ Χριστοῦ, τοῦ ἰδίου τοῦ Δεσπότη καί Διδασκάλου τῶν Ἀποστόλων», γιατί αὐτό δέν πᾶς νά μάθεις ἀπό τόν Πνευματικό; Τί θέλει ὁ Χριστός. Λές ἐσύ αὐτά πού ἔχεις νά πεῖς καί μετά περιμένεις τί θά πεῖ ὁ Πνευματικός, δηλαδή ὁ Χριστός, σέ σχέση μέ αὐτά πού εἶπες. «Τέτοιον δάσκαλο πρέπει νά ζητοῦμε καί νά βρίσκουμε: ἕναν πού, πρῶτον μέν, νά τά ἄκουσε αὐτά μέ λόγο καί νά τά διδάχθηκε καί, ὕστερα δέ, νά τά διδάχθηκε μυστικά ἐν ἀληθείᾳ ἀπό τό ἴδιο τό παράκλητο Πνεῦμα, μέ πράξη καί μέ δοκιμή» . Σήμερα, βέβαια, εἶναι δύσκολο νά βρεῖς τέτοιους, στήν ἐποχή μας. Ἀλλά τό ἴδιο συνέβαινε καί στήν ἐποχή τοῦ Ἁγίου Συμεών, 1.000 χρόνια πρίν. Λέει ὁ Σεβασμιότατος π. Ἱερόθεος Βλάχος, πού τόν γνωρίζετε, καί ἦταν ἐδῶ στήν ἐπαρχία σας, «ἀληθινά εἶναι σπάνιοι αὐτοί πού γνωρίζουν νά ποιμαίνουν καλά καί νά ἰατρεύουν τίς λογικές ψυχές». Εἶναι σπάνιο! Θά πρέπει πρῶτα ἀπ’ ὅλα νά κάνουμε θερμή προσευχή. Πῶς θά τόν βροῦμε τώρα τόν Πνευματικό. Θά παρακαλέσεις τόν Χριστό νά σοῦ τόν στείλει, ὥστε ὁ πανάγαθος Κύριος νά σοῦ παρουσιάσει ἕναν τέτοιο Πνευματικό πατέρα. Θά προσευχηθοῦμε. Ὁ Ἅγιος Συμεών μᾶς δίνει ἕναν τέτοιο τύπο προσευχῆς. Ὑπάρχει τό ἀρχαῖο κείμενο. Διαβάζω κατευθείαν τήν μετάφραση γιά νά κερδίζουμε χρόνο. «Κύριε, Ἐσύ πού δέν θέλεις τόν θάνατο τοῦ ἁμαρτωλοῦ, ἀλλά ἀντίθετα τό νά ἐπιστρέψει ἀπό τήν ἁμαρτία καί νά ζήσει, Ἐσύ πού κατέβηκες γι’ αὐτό τόν σκοπό στή γῆ, ὥστε νά ἀναστήσεις αὐτούς πού εἶναι πεσμένοι καί θανατωμένοι ἀπό τήν ἁμαρτία καί νά τούς καταξιώσεις νά Σέ δοῦν, Ἐσένα πού εἶσαι τό ἀληθινό φῶς, ὅσο εἶναι δυνατόν σέ ἄνθρωπο νά Σέ δεῖ, στεῖλε μου ἄνθρωπο πού Σέ γνωρίζει», πού ἔχει γνωρίσει τόν Χριστό, γιατί ὁ Χριστός εἶναι πρόσωπο, δέν εἶναι μιά ἰδέα. Ὁ Πνευματικός ὑποτίθεται ἔχει γνωρίσει τόν Χριστό προσωπικά, Τόν ἔχει δεῖ, Τόν ἔχει αἰσθανθεῖ… Στεῖλε μου ἕναν τέτοιον ἄνθρωπο «ἔτσι ὥστε δουλεύοντας σ’ αὐτόν ὡς νά εἶσαι 137

Σύ»… τί ἐννοεῖ ἐδῶ; Ὑπακούοντας. Ὑπακούοντας σ’ αὐτόν τόν ἄνθρωπο πού Σέ ἔχει γνωρίσει σάν νά δουλεύω σέ Σένα «καί ὑποτασσόμενος μέ ὅλη μου τή δύναμη καί κάνοντας τό δικό Σου θέλημα τηρώντας τό δικό του», πού εἶναι τό θέλημά Σου. Γιατί τό θέλημα τοῦ Πνευματικοῦ, ὅταν ἔχει γνωρίσει καί ζεῖ κατά Χριστόν, εἶναι τό θέλημα τοῦ Χριστοῦ, ἔχουν ταύτιση θελημάτων. «Νά εὐαρεστήσω, σ’ Ἐσένα τόν μόνο Θεό καί ν’ ἀξιωθῶ καί ἐγώ ὁ ἁμαρτωλός τῆς Βασιλείας Σου». Νά αὐτή ἡ προσευχή πού μπορεῖς νά πεῖς ἤ κάποια παρόμοια μέ βάση αὐτή ἀναζητώντας τόν Πνευματικό σου ὁδηγό. Ὁπωσδήποτε ὁ Θεός, ὁ Ὁποῖος θέλει τήν σωτηρία μας, θά μᾶς δώσει αὐτόν πού ζητᾶμε. «Ἄν ζητήσωμεν», μᾶς διδάσκει ὁ Ἅγιος Συμεών, «χωρίς ἄλλο θέλει εὕρομεν, διότι δέν εἶναι ἄδικος ὁ Θεός, οὔτε χαίρεται εἰς τήν ἀπώλειαν τῶν ἀνθρώπων. Ἄρα γε πῶς εἶναι δυνατόν, ὅταν ἡμεῖς Τόν παρακαλοῦμεν νά μᾶς φανερώσῃ κανένα ἅγιον, καὶ ἀληθινόν δοῦλον του, διά νά μᾶς ὁδηγήσῃ εἰς σωτηρίαν, καί νά μᾶς διδάξῃ τά θελήματά του; πῶς, λέγω, εἶναι δυνατόν νά ἀποκρύψῃ τόν τοιοῦτον ἄνθρωπον ἀπό ἡμᾶς, καί νά μᾶς ὑστερήσῃ ἀπό ὁδηγόν;». Εἶναι δυνατόν; Γιατί σήμερα ὑπάρχει κι αὐτή ἡ ἰδέα ὅτι δέν ὑπάρχουν καλοί Πνευματικοί. Καί λέει ὁ Ἅγιος Παΐσιος, αὐτό εἶναι δικαιολογία. Ποῦ νά βρεῖς; λένε, δέν ὑπάρχει, γι’ αὐτό καί ἐγώ τά λέω στίς εἰκόνες.. Μά ὁ Χριστός δέν εἶπε νά τά λές στίς εἰκόνες. Θά τά πεῖς καί στίς εἰκόνες, θά τά πεῖς νοερῶς στόν Χριστό, ἀλλά γιά νά πάρεις τήν σφραγίδα τῆς ἀφέσεως θά πρέπει νά πᾶς καί στόν ἱερέα, στόν Πνευματικό. «Καί αὐτό», τό ὅτι εἶναι ἀδύνατο ὁ Θεός νά μή βοηθήσει μιά ψυχή πού ζητάει νά βρεῖ Πνευματικό, μποροῦμε νά τό καταλάβουμε ἀπό τόν ἑκατόνταρχο Κορνήλιο. Θυμάστε στίς Πράξεις τό περιστατικό. Αὐτός ζήτησε νά τοῦ δείξει ὁ Θεός ἕναν ἄνθρωπο πού νά τόν ὁδηγήσει στήν ἀλήθεια. Ἦταν εἰδωλολάτρης, ἀλλά ἦταν συνετός ἄνθρωπος καί ἔκανε ἐλεημοσύνες καί προσευχές. Καί τί ἔγινε; Ὄχι μόνο τό ὄνομα τοῦ ὁδηγοῦ τοῦ φανέρωσε ὁ Ἄγγελος, ἀλλά καί τό ὄνομα ἐκείνου πού τόν δέχθηκε καί τόν τόπο πού ἦταν φιλοξενούμενος· εἶπε ὁ Ἅγιος Ἄγγελος στόν Κορνήλιο -ὁ Κορνήλιος ἦταν στήν Καισάρεια- «πέμψον ἄνδρας εἰς Ἰόππην», ἡ Ἰόππη εἶναι ἡ σημερινή Γιάφα στό Ἰσραήλ, «καί μετάπεμψαι Σίμωνα», καί μετακάλεσε τόν Σίμωνα, ὁ ὁποῖος λέγεται Πέτρος, ἦταν ὁ Ἀπόστολος Πέτρος, ὁ ὁποῖος ἐκεῖνο τόν καιρό ἦταν στήν Ἰόππη· «οὗτος ξενίζεται», αὐτός φιλοξενεῖται, «παρά τινι Σίμωνι βυρσεῖ, ᾧ ἐστιν οἰκία παρά θάλασσαν»9. Βλέπετε; Ὄχι μόνο τό ὄνομα τοῦ ὁδηγοῦ, καί τό ὄνομα τοῦ ἰδιοκτήτη τοῦ σπιτιοῦ τοῦ λέει. Θά πᾶς στό σπίτι τοῦ τάδε, θά λέγαμε σήμερα, Νικοπόλεως 37, ἐκεῖ εἶναι ὁ Πνευματικός σου. Ἀκριβῶς τό σπίτι! Στόν βυρσοδέψη λοιπόν τόν Σίμωνα κ.λ.π. Πῆγε ὁ Ἀπόστολος Πέτρος καί ἔπεσε τό Ἅγιο Πνεῦμα πάνω σέ ὅλους, πρίν κἄν βαφτιστοῦνε μέ νερό! Εἶδε ὁ Ἀπόστολος Πέτρος τή Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος νά πέφτει στούς εἰδωλολάτρες, γιατί εἴχανε πολύ καλή διάθεση, θέλανε πραγματικά τήν ἀλήθεια, τόν Χριστό. Καί μετά λέει, εἶναι δυνατόν ἐγώ νά ἐμποδίσω τό βάπτισμα τοῦ ὕδατος; Ἀφοῦ εἶδα τό βάπτισμα τοῦ Πνεύματος. Τό ἴδιο πράγμα πού ἔγινε τήν Πεντηκοστή, τό ἴδιο πράγμα εἶδε καί στούς εἰδωλολάτρες. 138

Ὁ Κορνήλιος λοιπόν δέχεται ἀποκάλυψη ἀπό τόν Θεό καί βρίσκει τόν Πνευματικό του ὁδηγό. Τοῦ ἀποκαλύπτει ὁ Ἄγγελος καί τόν Πνευματικό καί τό σπίτι. «Τά ἔκανε αὐτά ὁ Ἄγγελος», λέει ὁ Ἅγιος Συμεών, «γιά νά μήν ἀπατηθεῖ ὁ Κορνήλιος καί προσκαλέσει ἄλλον ἀντί γιά τόν Πέτρο καί καταλήξει σέ λύκο ἀντί σέ ποιμένα». Βλέπετε, πόσο ὁ Θεός εἶναι ἀκριβής θά λέγαμε καί προσεκτικός.. δίνει ἀκριβέστατα στοιχεῖα, μή τυχόν καί πέσει ἀλλοῦ, σέ λύκο ἀντί σέ ποιμένα τό καλό Του παιδί ὁ Κορνήλιος. Γιά νά πετύχουμε λοιπόν αὐτό πού ἐπιθυμοῦμε, πρέπει νά προσευχηθοῦμε. Ἀλλά κοιτάξτε κι ἕνα δεύτερο πολύ σημαντικό. Ἀφοῦ κάνεις προσευχή, θά πρέπει νά χρησιμοποιήσεις κι αὐτά πού ἔκανε ὁ Κορνήλιος. Ἐκτός ἀπό τήν προσευχή ὁ Κορνήλιος, ἔκανε καί ἐλεημοσύνες, ἔκανε καί νηστεία. Νά κι ἄλλα μέτρα, τά ὁποῖα θά βοηθήσουν στήν προσευχή σου. Γενικῶς νά τό ξέρετε αὐτό, ὅταν θέλετε νά ζητήσετε κάτι ἀπό τόν Θεό, μήν κάνετε σκέτη προσευχή. Κάντε καί λίγο νηστεία. Κάντε καί μιά ἐλεημοσύνη, ἡ ὁποία θά εἶναι γιά τό συγκεκριμένο αἴτημα, γιά νά βοηθηθεῖ ἡ προσευχή σας καί νά πάρετε τή σωστή, τή δέουσα ἀπάντηση. Κι ἀκόμα κάτι πού εἶναι πάρα πάρα πολύ σημαντικό, θά πρέπει κι ἐσύ νά τηρεῖς τίς ἐντολές, τουλάχιστον τίς βασικές, δηλαδή αὐτά πού ξέρεις, γιά νά σοῦ στείλει ὁ Θεός τόν σωστό Πνευματικό. – Ἄν ἐσύ δέν θέλεις νά τηρήσεις τίς ἐντολές, γιατί ὁ Θεός νά σοῦ στείλει Πνευματικό; Γιά νά κοροϊδεύεις τόν ἑαυτό σου; Ἤ γιά νά κοροϊδεύεις τόν Θεό, πού δέν κοροϊδεύεται; Λέει, λοιπόν, ὁ Ἅγιος Συμεών, ἄν θέλεις νά δείξεις, ὅπως καί ὁ Κορνήλιος τό ἔδειξε μέ νηστεῖες, μέ ἐλεημοσύνες, ὅτι ἤθελε νά γίνει μαθητής τοῦ Χριστοῦ, «ἄν λοιπόν θέλεις καί σύ νά δείξεις τόν ἑαυτό σου ἀληθινό, καί πιστό καί διαλεκτό μαθητή τοῦ Χριστοῦ, νά κάνεις τέτοια ζωή, καί μέ τέτοιες πράξεις, καί μ’ αὐτόν τόν τρόπο νά παρακαλέσεις τόν Θεό, παράλληλα κάνοντας ἐλεημοσύνη, κάνοντας καί νηστεία» καί ὅλα αὐτά πού εἴπαμε προηγουμένως «προσευχή, καί τότε θά σοῦ ἀνοίξει τούς ὀφθαλμούς τῆς ψυχῆς σου, νά δεῖς αὐτόν τόν ἄνθρωπο καί σύ, ὅπως εἶδε τόν Ἄγγελο ὁ Κορνήλιος… Καί ἄν θέλεις νά ἐπιτύχεις πνευματικό καί ἅγιο ἄνδρα, καί ἀληθινό διδάσκαλο, μή νομίσεις ὅτι μπορεῖς νά τόν γνωρίσεις ἀπό μόνος σου, καί μέ τήν δική σου γνώμη, διότι αὐτό εἶναι ἀδύνατον. Πρίν ἀπό ὅλα τά ἄλλα, καθώς προείπαμε, ἀγωνίσου μέ ἀγαθές πράξεις, καί μέ ἐλεημοσύνη, μέ νηστεία καί μέ δέηση ἀδιάκοπη καί μέ προσευχή, γιά νά σοῦ γίνει σ’ αὐτό ὁ Θεός συνεργός καί βοηθός». – Ἄν ὅμως δέν ζοῦμε σωστά καί δέν τηροῦμε οὔτε τίς βασικές ἐντολές, παρόλο πού τίς γνωρίζουμε, τότε πῶς εἶναι δυνατόν νά ἐπιτύχουμε ἀνώτερους πνευματικούς διδασκάλους καί καθοδηγητές; Νά συνοψίσουμε μέχρι τώρα. Εἴπαμε, πρῶτον νά ὑπάρχει θέληση γιά θεραπεία. Καί γιά νά ὑπάρχει θέληση γιά θεραπεία, νά θέλουμε δηλαδή νά ἐξομολογηθοῦμε 139

πραγματικά καί νά μετανοήσουμε καί νά ἀλλάξουμε ζωή, θά πρέπει νά ὑπάρχει ἀποδοχή ὅτι εἴμαστε ἄρρωστοι. Γιατί πολλοί δέν τό ἀποδέχονται κἄν ὅτι ἔχουν ἀνάγκη ἐξομολόγησης… σοῦ λέει, «ἐγώ δέν ἔκανα τίποτα.. τί ἔκανα νά ἐξομολογηθῶ; Ἐσύ νά ἐξομολογηθεῖς… καί σοῦ λέει καί τί νά πεῖς»! Νά ὑπάρχει θέληση. Δεύτερον, ἀφοῦ τό θελήσεις καί τό ἀποφασίσεις, νά προσέρχεσαι συστηματικά, μέ θερμότητα καί μέ δάκρυα, νά νηστεύεις, νά κάνεις ἐλεημοσύνες καί νά τηρεῖς τίς ἐντολές, τουλάχιστον αὐτά πού γνωρίζεις. Γιατί λένε, δέν τό ἤξερα αὐτό… δέν μοῦ τό εἶπε κανένας. Φταίει ὁ παπάς δηλαδή πού δέν σοῦ τό εἶπε.. τό Κράτος.. τό κατηχητικό.. τό σχολεῖο… μόνο ἐσύ δέν φταῖς! – Ποιές εἶναι οἱ βασικές ἐντολές; θά μοῦ πεῖτε τώρα. Λίγο πολύ τίς ξέρουμε ὅλοι. Αὐτά πού λέει ὁ Δεκάλογος. Αὐτές εἶναι οἱ βασικές ἐντολές, οἱ δέκα βασικές ἐντολές τοῦ Δεκαλόγου. Νά ἀγαπᾶς τόν Θεό. Νά ἀγαπᾶς τόν πλησίον. Νά τιμᾶς τούς γονεῖς σου. Νά μήν καταστρατηγεῖς τήν ἀργία. Εἶναι ἀπό τίς βασικές ἐντολές αὐτή γιά τήν ἀργία τῆς Κυριακῆς. Νά μήν κοιτᾶς τήν γυναίκα τοῦ ἄλλου καί προσπαθεῖς νά τήν ἁρπάξεις. Νά ἔχεις ἁγνότητα, νά ἔχεις σωφροσύνη ἄν εἶσαι μέσα στόν γάμο, νά μήν κάνεις μοιχεία. Νά συγχωρεῖς, κορυφαία ἐντολή, γιατί ἄν δέν συγχωρέσεις, δέν θά συγχωρεθεῖς. Νά ἔχεις εὐλάβεια, ταπείνωση, πραότητα, ἀγάπη. Αὐτά εἶναι τά βασικά. «Ἄν καταφρονεῖς», λέει ὁ Ἅγιος Συμεών, «ἐκεῖνα τά πράγματα πού βρίσκονται στήν ἐξουσία σου», πού μπορεῖς νά τά κάνεις δηλαδή, «καί στήν προαίρεσή σου…». Λόγου χάρη, μπορεῖς νά συγχωρήσεις. – Ξέρετε πόσοι ἄνθρωποι δέν θέλουν νά συγχωρήσουν; Εἶναι τραγικό αὐτό τό πράγμα. Γιατί ἄν δέν θέλεις νά συγχωρήσεις, ἔστω καί ἕναν ἄνθρωπο στή γῆ, δέν πρόκειται νά συγχωρεθεῖς ποτέ ἀπό τόν Θεό. Τό λέει ρητά καί θετικά καί ἀρνητικά. «Ἐάν ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τά παραπτώματα, ἀφήσει καί ὑμῖν ὁ πατήρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος· ἐάν μή ἀφῆτε.. οὐδέ ὁ πατήρ»10. – Γιατί μᾶς τό λέει δυό φορές; Δέν ἀρκοῦσε τό ἕνα; Ὄχι, γιά νά τό τυπώσουμε καλά. Κι ὅμως ὑπάρχουν ἄνθρωποι, πού σοῦ λένε, μή μοῦ λές αὐτό πάτερ, ὅ,τι ἄλλο θέλεις πές μου… προσευχή νά κάνω, νηστεία νά κάνω, μή μοῦ πεῖς νά πάω νά τοῦ μιλήσω.. δέν πρόκειται νά γίνει ποτέ αὐτό, οὔτε στήν κηδεία μου δέν τόν θέλω! – Τί πρέπει νά κάνει ὁ Πνευματικός σ’ αὐτόν ξέρετε; Οὔτε εὐχή δέν πρέπει νά τοῦ διαβάσει. Νά τοῦ πεῖ, πήγαινε παιδί μου.. Τί εὐχή νά τοῦ διαβάσει; Δέν μπορεῖς νά τοῦ διαβάσεις εὐχή, γιατί δέν ἔχει μετανοήσει, δέν ζητάει συγγνώμη ἀπό τόν Θεό. Ἀφοῦ παραβαίνει καί κατάμουτρα στό λέει ὅτι θά συνεχίσει νά τήν παραβαίνει τή ρητή ἐντολή τοῦ Θεοῦ πού λέει νά συγχωρεῖς τούς πάντες καί ν΄ ἀγαπᾶς καί τούς ἐχθρούς σου. 140

«Ἄν καταφρονεῖς τά πράγματα πού βρίσκονται στήν ἐξουσία σου ἀκόμη καί ἐκεῖνες τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ πού ξέρεις τίς καταφρονεῖς, καί δέν τίς κάνεις, ἀλλά τίς ἀμελεῖς, καί δέν διορθώνεις οὔτε τόν ἑαυτόν σου, οὔτε ἐκείνους πού ἔχεις στήν ἐξουσία σου..». Ἄλλο θέμα αὐτό… τά παιδιά σου τά ἔχεις στήν ἐξουσία σου. Ὀφείλεις νά τό διορθώνεις, ὄχι νά λές, μήν τό στενοχωρήσω τό παιδί, μήν τοῦ προκαλέσω ἀντίδραση, ἄστο νά κάνει ὅπως θέλει.. τότε πᾶς μαζί μέ τό παιδί στήν κόλαση. Ὁ Θεός γι’ αὐτό στά ἔδωσε τά παιδιά, γιά νά τά πᾶς στόν παράδεισο, ὄχι γιά νά τά κολάσεις οὔτε ἁπλῶς γιά νά τούς δίνεις ἕνα πιάτο φαγητό. Αὐτό εὔκολο εἶναι. Ἀλλά γιά νά τούς δώσεις τήν πνευματική τροφή πού θά τούς ὁδηγήσει στή σωτηρία. Ἄν λοιπόν καταφρονεῖς τίς ἐντολές καί ἀμελεῖς καί δέν διορθώνεις καί τούς ἄλλους πού μπορεῖς νά διορθώσεις, «πές μου, πῶς θέλεις νά σοῦ δείξει ὁ Θεός διδάσκαλο, πού θά σέ διδάσκει τά τελειότερα καί ὑψηλότερα;», ἀφοῦ δέν διορθώνεσαι στά βασικά, «καί ὅταν δέν σοῦ τόν φανερώσει ὁ Θεός, πῶς εἶναι δυνατόν νά τόν βρεῖς ἐσύ ἤ νά τόν γνωρίσεις;». Δέν θά βρεῖς αὐτόν πού πρέπει. «Δυστυχῶς πολλοί, ἐπειδή ζοῦν μέ ἀδιαφορία καί ἀμέλεια, δέν ἀναζητοῦν ἰατρούς «πνευματικούς», ἀλλά τί ζητοῦν; Γιατρούς «πνευματικούς» «πού νά τούς ἀναπαύουν». Τό ἔχετε ἀκούσει; Νά βρεῖς, λέει, ἕναν πού νά σέ ἀναπαύει καί νά μήν εἶναι πολύ αὐστηρός, ὅπως ὁ παπα-Σάββας! «Νά μήν εἶναι αὐστηροί, ἀλλά νά συμπλέουν μέ τά ἁμαρτωλά θελήματά τους». Ὅταν λοιπόν θέλεις ἕναν τέτοιο, «ὁ Θεός θά παραχωρήσει νά βρεῖς τέτοιον», γιατί ὑπάρχουν πολλοί καί ἔχουν καί τσοῦρμο πού τούς ἀκολουθεῖ ἀπό πίσω. Δηλαδή ὄχι γιατρό πραγματικό, ἀλλά αὐτό πού λέμε τσαρλατάνο. Αὐτός δέν εἶναι;«Πνευματικό», προσέξτε εἶναι ἔκφραση τοῦ Ἁγίου Συμεών, «χωρίς Ἅγιο Πνεῦμα». Ὑπάρχει; Ὑπάρχει! – Ὅποιος φοράει ἄσπρη μπλούζα εἶναι καί γιατρός; Ὄχι, βέβαια. Μπορεῖ νά εἶναι καί χασάπης, ἔτσι δέν εἶναι; Καί ὅποιος φοράει ράσο, ἔχει καί Ἅγιο Πνεῦμα; Εἶναι ἐρώτημα… Δέν ἔχει, τό λέει ὁ Ἅγιος Συμεών. Καί τό λέει πρίν 1.000 χρόνια, πού ὑποτίθεται ἦταν πολύ καλύτερη κατάσταση τότε στήν κοινωνία. Ὄχι, ὅπως εἶναι σήμερα. Κι ὅμως μιλάει γιά Πνευματικούς χωρίς Ἅγιο Πνεῦμα στήν ἐποχή του ὁ Ἅγιος Συμεών «οἱ ὁποῖοι, ὄντες οἱ ἴδιοι ἀθεράπευτοι», δέν εἶχαν θεραπεύσει δηλαδή τόν ἑαυτό τους αὐτοί οἱ ἄνθρωποι, εἶχαν τά πάθη τους. Δέν εἶχαν φτάσει, ὄχι στόν φωτισμό πού πρέπει νά εἶναι ὁ Πνευματικός, τουλάχιστον στόν φωτισμό, οὔτε τήν κάθαρση δέν εἶχαν ἀρχίσει. Ἤ κι ἄν εἶχαν ἀρχίσει, εἴχανε μείνει στή μέση. Νομίζω ξέρετε τά τρία στάδια τῆς πνευματικῆς ζωῆς: κάθαρση, φωτισμός, θέωση. Γιά νά γίνει κάποιος διάκος, ὄχι παπάς, διάκος, θά πρέπει νά ἔχει σχεδόν τελειώσει μέ τήν κάθαρση, δηλαδή νά μήν ἔχει πάθη. Πάθη ἐννοοῦμε τίς ἀρρώστιες τῆς ψυχῆς, τά σαρκικά πάθη, ὁ θυμός, ἡ ὀργή, ἡ μνησικακία, ἡ ζήλεια, ὁ φθόνος, ὅλα αὐτά… Θά πρέπει νά ἔχει σχεδόν τελειώσει. Δέν μπορεῖ νά ἁμαρτάνει σαρκικά καί νά γίνει διάκος. Ἐννοεῖται ὅτι δέν ἔχει κωλύματα ἔ; Ἄλλο θέμα κι αὐτό… Βαριά σαρκικά ἁμαρτήματα δέν ἐπιτρέπουν κἄν τήν χειροτονία. Ἀπό τή 141

στιγμή πού θά ἔχει σχεδόν τελειώσει μέ τά πάθη του, μετά θά πάρει τήν εὐλογία ἀπό τόν ἐπίσκοπό του νά χειροτονηθεῖ καί νά γίνει ἱερέας. – Ἱερέας ποιός μπορεῖ νά γίνει; Αὐτός ὁ ὁποῖος ἔχει τελειώσει μέ τά πάθη καί βρίσκεται στήν κατάσταση τοῦ φωτισμοῦ. – Τί θά πεῖ φωτισμός τώρα; Φωτισμός εἶναι ἡ ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μέσα στήν καρδιά του, ἡ ὁποία φανερώνεται ὡς συνεχής – ἀδιάλειπτη προσευχή. Αὐτός ὁ ἄνθρωπος ἔχει τελειώσει μέ τά πάθη, δέν παλεύει ἀκόμα μέ τά πάθη του. Ἔχει τήν ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μέσα του, φωτίζεται καί μ’ αὐτή τήν ἐνέργεια μπορεῖ νά φωτίσει καί τούς ἄλλους καί νά τούς πεῖ σέ κάθε περίσταση τί λέει τό Ἅγιο Πνεῦμα, ὄχι τό τί λέει αὐτός, ἡ σκέψη του, ἤ ὁ τάδε συγγραφέας διανοούμενος, ἀλλά τό τί λέει ὁ Θεός. Φωτίζεται. Αὐτός μπορεῖ νά γίνει καί Πνευματικός. Αὐτός εἶναι ὁ σωστός Πνευματικός. Ἄν λοιπόν ὁ λεγόμενος Πνευματικός δέν ἔχει ξεπεράσει ὁ ἴδιος τά πάθη του, εἶναι ὁ ἴδιος ἀθεράπευτος, σάν νά λέμε ἕνας γιατρός πού δέν ξέρει νά θεραπεύσει τόν ἑαυτό του καί εἶναι ἄρρωστος καί σέρνεται καί δέν ξέρει τί νά φάει, ποιό φάρμακο νά πάρει… – Τί νά πᾶς σ’ αὐτόν τόν γιατρό; Ἀφοῦ δέν ἔχει θεραπεύσει τόν ἑαυτό του; Θά μπορέσει νά θεραπεύσει ἐσένα; Ἑπομένως, θά πρέπει νά ἀναζητήσεις ἕναν γιατρό, ὁ ὁποῖος δέν ἔχει ὁ ἴδιος πάθη, ἔχει ξεπεράσει τά πάθη του. Λέει ὁ Ἅγιος Συμεών «ἐκείνους πού καταφρονοῦν τούς ἄλλους, καί νομίζουν τόν ἑαυτό τους πώς εἶναι σοφοί, καί βρίσκονται σέ ἀμεριμνία, καί ἀμέλεια, καί δέν παρακαλοῦν τόν Θεό, καθώς ὁ Κορνήλιος καί οἱ ὅμοιοί του, δηλαδή μέ κάθε προθυμία, μέ ἐλεημοσύνη, μέ νηστεία, καί μέ προσευχή, τέτοιους πού εἶναι τούς ἀφήνει καί ὁ Θεός νά βρίσκονται μέσα σ’ ἐκείνη τήν πλάνη, πού ἔπεσαν ἀπό μόνοι τους, οἱ ὁποῖοι μέ τό νά εἶναι σκοτισμένοι ἀπό τό σκότος τῶν δικῶν τους παθῶν, καί ἐπιθυμιῶν, καί θελημάτων, καί μέ τό νά περιπατοῦν μέσα σ’ αὐτό, σάν μέσα σέ βαθιά νύκτα, βρίσκουν καί τέτοιους διδασκάλους. Καί μέ δίκαιο τρόπο. Ἐπειδή ὁ διαφεντευτής τοῦ σκότους ἔχει ὁπωσδήποτε καί ὑπηρέτες καί μαθητές του ἐκείνους, πού περιπατοῦν μέσα στό σκότος. Αὐτούς τούς βρίσκουν οἱ τέτοιοι», αὐτοί πού δέν θέλουν πραγματικά νά θεραπευτοῦν, θέλουν ἁπλῶς νά καλύψουν τή συνείδησή τους γιά τίς βρωμιές τους πού τούς καταγγέλει καί νά βροῦνε κι ἕναν Πνευματικό πού νά τούς δώσει συγχώρηση καί νά τούς πεῖ, ἔ, τώρα, τί νά κάνουμε;… ὁ νέος συζεῖ… δηλαδή πορνεύει! Καί πάει σ’ ἕναν τέτοιο Πνευματικό πού κάνει ἀβαρίες. Προσέξτε, ὄχι ἐπιείκεια, δέν εἶναι ἐπιείκεια. Αὐτό εἶναι ἀβαρία. Καί τοῦ λέει, παιδάκι μου, τί νά κάνεις; Νέος εἶσαι, ἄντρας εἶσαι… δέν γίνεται ἀλλιῶς… 142

– Αὐτό εἶναι ἐπιείκεια; Ὄχι, εἶναι ἀβαρία, δηλαδή εἶναι ἀντίθετο μέ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ἕνας τέτοιος Πνευματικός, πού λέει αὐτό τό πράγμα, ὄχι μόνο δέν θεραπεύει, ἀλλά δολοφονεῖ ψυχές. Βέβαια, ἐκεῖνος μπορεῖ νά νιώσει λίγο ἀναπαυμένος… γιατί εἴπαμε νά βρεῖς ἕναν πού νά σέ ἀναπαύει! Ὅσο ἀναπαυμένος νιώθει καί ὁ ναρκομανής πού παίρνει τή δόση του! Μετά ὅμως… πάλι στέρηση καί πάλι κόλαση. Ὁ διαφεντευτής, λοιπόν, τοῦ σκότους ἔχει κι αὐτός τούς ὑπηρέτες του. Ὑπάρχουν καί τέτοιοι τσαρλατάνοι πνευματικοί καί μπορεῖς νά τούς βρεῖς κι αὐτούς. «Γιατί ποιός δέν γνωρίζει, ὅτι ἀπό τήν ἀρχή ὁ διάβολος σήκωσε ἐναντίον τῶν Προφητῶν, τούς ψευδοπροφῆτες; ἐναντίον τῶν Ἀποστόλων, τούς ψευδαποστόλους; ἐναντίον τῶν Ἁγίων Διδασκάλων, τούς ψευδαγίους καί ψευδοδιδασκάλους; καί ἀγωνίζεται μέ διαφόρους τρόπους, καί μέ ψευδολογίες νά πλανᾷ τούς ἀμελεῖς, καί νά τούς ρίχνει μέσα στόν λάκκο τῆς ἀπώλειας… Ἐκεῖνοι λοιπόν πού θέλουν νά ἀποφύγουν τούς τέτοιους», τούς ὄχι σωστούς Πνευματικούς, «χρέος ἔχουν νά ἀποχωρισθοῦν ἀπό τά ἔργα τοῦ σκότους». Βλέπετε; Τό ἐμπόδιο τελικά δέν εἶναι ὅτι ὑπάρχουν αὐτοί. Πάντα θά ὑπάρχουν αὐτοί, οἱ ψευδαπόστολοι, οἱ ψευδοάγιοι, πού παραπλανοῦν πολλούς. Τό ἐμπόδιο εἶναι ἡ δική σου ἡ διεφθαρμένη ζωή πού δέν θέλεις νά ἀποχωριστεῖς. Ἄν θέλεις, λοιπόν, νά βρεῖς ἕναν σωστό Πνευματικό, λέει ὁ Ἅγιος, ἀποχωρίσου ἀπό τά ἔργα τοῦ σκότους. «Διότι ἐφόσον θέλουν νά εἶναι δουλωμένοι σ’ αὐτά τά ἔργα καί νά περιπατοῦν στό σκότος, δέν μποροῦν νά ἀποφύγουν αὐτούς τούς δασκάλους οὔτε νά ἔρθουν στό φῶς τῶν ἀληθινῶν δασκάλων». Εἴδατε τί λέει ὁ Χριστός μας «ἦρθε τό φῶς στόν κόσμο καί οἱ ἄνθρωποι ἀγάπησαν τό σκοτάδι παρά τό φῶς». Γιατί; «ἦν γάρ πονηρά αὐτῶν τά ἔργα»11, γιατί ἦταν πονηρά τά ἔργα τους. Δέν φταίει τό σκοτάδι. Τά ἔργα φταῖνε. Πῶς ζεῖς; Θά βρεῖς καί τόν ἀνάλογο δάσκαλο. – Ὑπάρχουν ἄραγε αὐστηροί καί ἐπιεικεῖς πνευματικοί; Μποροῦμε νά ποῦμε ἔτσι, κατά μιά ἔννοια, ὅτι ὑπάχουν. Ποιά εἶναι αὐτή ἡ ἔννοια πού εἶναι ἀποδεκτή; Αὐτοί πού μᾶς βάζουν ἕνα μικρότερο ἐπιτίμιο, μποροῦνε νά θεωρηθοῦν ἐπιεικεῖς καί αὐτοί πού βάζουν ἕνα πιό μεγάλο ἐπιτίμιο, ὅτι εἶναι αὐστηροί. Ἀλλά αὐτοί πού λένε, θέλω ὄχι αὐστηρό πνευματικό, θέλω ἐπιεική πνευματικό: Μήπως -ρωτάω- θέλουν κάποιον πνευματικό πού νά τούς χαϊδεύει τά πάθη; Πού νά μήν τούς βάζει κανένα ἐπιτίμιο; Πού νά τούς λέει, συνεχίστε, καλά πᾶτε… ἐνῶ πᾶνε πολύ ἄσχημα, δηλαδή πολύ ἁμαρτωλά; Ὑπάρχει ἐπιεικής γιατρός καί αὐστηρός γιατρός; Ὄχι. Τί ὑπάρχει; Ὑπάρχει γιατρός πού σέ θεραπεύει, δηλαδή σωστός, καί ὑπάρχει καί ὁ ψευτογιατρός, ὁ λεγόμενος τσαρλατάνος, πού σέ κοροϊδεύει. Καί ὑπάρχουν πολλοί τέτοιοι σήμερα καί μέσω τῆς λεγόμενης ἐναλλακτικῆς ἰατρικῆς καί ὁλιστικῆς ἰατρικῆς καί ἐνεργειακῶν θεραπειῶν. Ὑπάρχουν πάρα πάρα πολλές τέτοιες πλάνες ἰατρικές, πού ξεγελοῦν καί παίρνουν τά χρήματα τῶν ἀσθενῶν. Ὁ μακαριστός Ἅγιος Πορφύριος ἔλεγε ἐπί λέξει «μόνο τήν κλασσική ἰατρική νά ἐμπιστεύεστε». Τίποτα 143

ἄλλο. Ὅλα τά ἄλλα ἤ εἶναι ἀπάτες ἤ εἶναι καί δαιμονικά πράγματα. Ἔλεγε γιά τήν ὁμοιοπαθητική, γιά παράδειγμα, τώρα αὐτό τό κάνουμε παρέκβαση γιά νά ξεκουραστοῦμε λίγο, ὅτι πολλά ἀπό τά χάπια εἶναι διαβασμένα ἀπό μάγους, ἔχουν δηλαδή διαβολική ἐνέργεια. Ὅπως λοιπόν δέν ὑπάρχουν αὐστηροί καί ἐπιεικεῖς γιατροί … ἤ ἄν τό πεῖς μέ μιά ἔννοια αὐστηρός γιατρός ἴσως εἶναι αὐτός πού σέ βάζει στή θεραπεία ἔτσι λίγο αὐστηρά. Σοῦ μιλάει λίγο αὐστηρά, γιά νά σέ βοηθήσει ὅμως. Θέλω ἕναν τέτοιο γιατρό, νά μέ βάλει λίγο σέ σειρά, νά συμμαζέψω τήν κοιλιά μου ἀπό τά φαγητά πού δέν πρέπει νά τρώω, νά κόψω τό κάπνισμα, τό ποτό κ.λ.π. Αὐτό εἶναι καλό, σοῦ κάνει καλό ἕνας τέτοιος αὐστηρός γιατρός. Ἀλλά σέ καμιά περίπτωση δέν πρέπει νά ὑιοθετήσουμε καί νά ταυτίσουμε τήν ἔννοια ἐπιείκεια μέ τήν ἔννοια τοῦ πνευματικοῦ, ὁ ὁποῖος κάνει ἀβαρίες. Βέβαια σ’ αὐτό ἔχουμε νά ποῦμε πάρα πολλά παραδείγματα καί ἀπό τόν μακαριστό π. Ἀθανάσιο Μυτιληναῖο. Πρέπει νά ξέρουμε τό ἑξῆς, ὅτι τήν τελική συγχώρηση δέν τή δίνει ὁ Πνευματικός, τή δίνει ὁ Θεός. Μπορεῖ νά βρεῖς ἕναν τέτοιο «πνευματικό», πού νά σοῦ διαβάζει συγχωρητική εὐχή. Πόρνευσες; Ἐντάξει, ἐγώ θά σοῦ διαβάσω εὐχή.. Εἶναι Παρασκευή καί θέλεις νά φᾶς γουρουνόπουλο; Θά σοῦ δώσω εὐλογία.. θά στό εὐλογήσω ἐγώ… ἔ, καί τό γουρουνόπουλο τό καημένο χορταράκια ἔτρωγε… νηστίσιμο εἶναι κι αὐτό.. θά τό βαφτίσουμε νηστίσιμο… Ἄς λένε οἱ Κανόνες… Μεγάλη Σαρακοστή.. δέν πειράζει! Ἐγώ θά τό εὐλογήσω καί θά τό φᾶς… – Καί τί νομίζετε εἶναι ἐντάξει αὐτός πού παίρνει εὐλογία ἀπό τόν πνευματικό του, ἐνῶ δέν σταματάει νά πορνεύει; Ὄχι, βέβαια. Τήν τελική συγχώρηση τή δίνει ὁ Θεός καί δέν μποροῦμε νά ὑποκλέψουμε τή συγχώρηση τοῦ Θεοῦ, μέσω ἑνός ἀνόμου πνευματικοῦ. Ὁ Θεός βλέπει τήν καρδιά μας, βλέπει ἄν εἴμαστε εἰλικρινεῖς ἤ ὄχι. Ὁ Θεός εἶναι ἐκεῖνος πού δίνει τή συγχώρηση. Γι’ αὐτό ἀκριβῶς καί λέμε τό ἑξῆς, ἐνῶ δίνουμε τή συγχωρητική εὐχή, λέει ὁ π. Ἀθανάσιος, «παρακαλῶ πολύ νά κλαῖς πάντοτε τήν ἁμαρτία σου αὐτή, μέ τήν ἐλπίδα νά σέ συγχωρήσει ὁ Θεός». Θά μποροῦσε νά μᾶς ἀντείπει ἐκείνη τήν ὥρα: «Μά, ἀφοῦ τώρα δέν πῆρα τώρα συγχωρητική εὐχή»;12. Πρέπει νά ἀνταποκρίνομαι στή δυνατότητα νά πάρω τή συγχώρηση ἀπό τόν Θεό, πρέπει νά κλαίω συνεχῶς τίς ἁμαρτίες μου. «Ἡ ἁμαρτία μου ἐνώπιόν μού ἐστι διά παντός»13, λέει ὁ Δαβίδ. Ἡ μετάνοια εἶναι ἔργο ζωῆς, δέν εἶναι ἁπλό πράγμα. Νά σᾶς πῶ ἕνα παράδειγμα ἀπό τή σύγχρονη ζωή. Νά μή γίνει ποτέ γιά κανέναν… ἀλλά γίνεται. Μοιχεύει, κάνει μοιχεία ὁ ἕνας, ὁ ἄνδρας ἤ ἡ γυναίκα. Ἄς ποῦμε ἡ γυναίκα καί πάει μετά στόν ἄνδρα καί λέει «συγγνώμη, ἔκανα δύο φορές μοιχεία». Τέλειωσε τό θέμα; Τί θά γίνει μέ τόν ἄνδρα μετά; Θά τῆς πεῖ, καλά ἐντάξει… τελειώσαμε; Μπορεῖ νά τήν ἐμπιστευτεῖ αὐτή τή γυναίκα ἔτσι;… Θά πρέπει νά τοῦ τό πεῖ μέ δάκρυα, νά κλαίει συνέχεια, γιά νά πείσει τόν ἄνδρα της νά ἀποκατασταθεῖ ἡ σχέση καί ἡ συγγνώμη καί ἡ ἐμπιστοσύνη στό πρόσωπό της. Πολύ περισσότερο μέ τόν Θεό, γιατί κάθε ἁμαρτία 144

εἶναι μοιχεία. Εἴμαστε συζευγμένοι μέ τόν Χριστό. Ἡ κάθε ψυχή εἶναι νύμφη Χριστοῦ καί ὁ Χριστός εἶναι ὁ Νυμφίος της. Ἑπομένως, μή ζητᾶμε Πνευματικό πού νά κάνει ἀβαρίες. Ὑπάρχουν τέτοιοι Πνευματικοί, δυστυχῶς, πού δίνουν εὐλογία καί στά νέα παιδιά πού κάνουν πορνεία διαρκείας μέ τίς λεγόμενες προγαμιαῖες-ὁλοκληρωμένες σχέσεις, νά κοινωνοῦν. Καί σοῦ λένε, δέν πειράζει, πήγαινε νά κοινωνήσεις, νέος εἶσαι… ἤ ἄλλοι -φοβερό κι αὐτό- πού λένε νά τά ἔχεις τουλάχιστον μέ μία, νά μήν τά ἔχεις μέ πολλές! – Αὐτό εἶναι ἐπιείκεια ἤ εἶναι «οἰκονομία»; Ἔ… ἀφοῦ θά παντρευτεῖτε… ἤ ἀφοῦ ἀγαπιέστε… Ὄχι, αὐτό δέν εἶναι «οἰκονομία». Εἶναι παραοικονομία. Οὔτε ἐπιείκεια εἶναι. Αὐτό εἶναι δολοφονία ψυχῆς, τή στιγμή πού οἱ ἱεροί Κανόνες λένε, ὅτι αὐτό τό ἁμάρτημα ἀπό τή στιγμή πού θά σταματήσεις νά τό κάνεις, ἔχει ἕναν κανόνα περίπου ἑφτά χρόνια ἀκοινωνησία. Κι αὐτό δέν εἶναι τιμωρία, προσέξτε. Οἱ Κανόνες δέν εἶναι τιμωρία τοῦ Θεοῦ σέ μᾶς, εἶναι ὁ χρόνος πού χρειαζόμαστε, γιά νά ἐπανέλθουμε λίγο στό φυσιολογικό. Πού δέν εἶναι φυσιολογικό… γιατί ἄλλο εἶναι νά μήν ἔχεις σπάσει ποτέ τό χέρι σου καί ἄλλο εἶναι νά τό σπάσεις καί νά τό κολλήσεις πάλι. Εἶναι διαφορετικό. Πάντα κάτι μένει μετά ἀπό μιά ἁμαρτία, μένει μιά ἀδυναμία. Ἀλλά ἐδῶ δέν ἔχουμε μετάνοια καθόλου, πηγαίνει ὁ νέος/ἡ νέα καί λέει, ἐγώ θά συνεχίσω… δέν μποροῦμε… δέν ἔχουμε χρήματα νά παντρευτοῦμε… δέν μᾶς ἀφήνουν οἱ γονεῖς μας… Ἄλλο καί τοῦτο, γιατί οἱ γονεῖς θέλουν νά κάνουν τό μεγάλο γλέντι, τό μεγάλο τραπέζι καί δέν τούς φτάνουν τά χρήματα… Καί τούς λέω πολλές φορές: – Παιδί μου, ξέρεις πόσο κάνει ἕνας γάμος; 143 εὐρώ! Τό εἶχε ὑπολογίσει ἕνας παπάς, τά χαρτόσημα καί τά χαρτιά. – Δέν μπορεῖς νά βρεῖς 143€; Νά στά δώσω! Νά κάνεις τόν γάμο τώρα. Αὐτό πού κάνεις εἶναι δολοφονία στήν ψυχή σου καί στήν ψυχή τοῦ ἄλλου. Δέν θέλει… Γιατί; Γιατί μᾶς κυβερνοῦν τά πάθη μας, δέν θέλουμε πραγματικά τόν Χριστό. Γι’ αὐτό λοιπόν, πολλή πολλή προσοχή. Νά θέλουμε νά θεραπευτοῦμε, νά θέλουμε νά κάνουμε τό θέλημα τοῦ Θεοῦ καί νά μή ζητᾶμε αὐτούς πού μᾶς βολεύουν στά πάθη μας. Ἡ σωστή ζωή, λοιπόν, εἶναι ἀκόμα ἕνα προαπαιτούμενο, γιά νά βροῦμε τόν σωστό Πνευματικό. Ἐπειδή ἡ ὥρα τελειώσε, νομίζω, θά πῶ ἀκόμα δυό-τρία ἐπιγραμματικά. Ἴσως ἄλλη φορά, ἄν ἔχουμε εὐκαιρία, νά σᾶς τά πῶ πιό ἀναλυτικά. Τώρα θά σᾶς τά πῶ ἐπιγραμματικά, ἁπλῶς νά τά ἔχετε στόν νοῦ σας, γιατί εἶναι κι αὐτά σημαντικά κριτήρια. Ἐκτός λοιπόν ἀπό τή σωστή ζωή, τήν προσευχή πού εἴπαμε, τήν νηστεία, τήν ἐλεημοσύνη πού πρέπει νά κάνουμε ἐμεῖς γιά νά βροῦμε τόν σωστό Πνευματικό, θά πρέπει νά δοῦμε καί ἄν ὁ Πνευματικός στόν ὁποῖο σκοπεύουμε νά πᾶμε εἶναι 145

ὄντως θεραπευμένος ἤ ὄχι. Ἐάν ὁ ἴδιος ἔχει ἔκδηλα πάθη, θυμώνει, βρίζει, κλέβει, εἶναι τοκογλύφος, κάνει business… πράγματα ἀπαράδεκτα γιά ἕναν ἄνθρωπο τοῦ Θεοῦ, πολύ περισσότερο γιά ἕναν Πνευματικό, ἐννοεῖται πώς δέν μπορεῖς νά πλησιάσεις σ’ αὐτόν τόν ἄνθρωπο. Ἕνα ἄλλο κριτήριο λοιπόν εἶναι πῶς ζεῖ, ἐάν ζεῖ μιμούμενος τούς Ἀποστόλους, λέει ὁ Ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος. – Πῶς ζοῦσαν οἱ Ἅγιοι Ἀπόστολοι; Μέ συνεχή προσευχή, μέ νηστεία, μέ μελέτη τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ, μέ ἀπομόνωση κατά τό δυνατόν… δέν γυρνοῦσαν ἀπό δῶ καί ἀπό κεῖ… μέ ἡσυχαστική ζωή, μέ νήψη. Θά δεῖς, ἄν τά ἔχει κι αὐτός πού θέλεις νά πᾶς, ἄν ζεῖ ἔτσι. Ἕνα ἀκόμα κριτήριο εἶναι, τό ἄν ἔχει τήν ἔξωθεν καλή μαρτυρία, ἄν ὁ κόσμος δηλαδή λέει καλά λόγια γι’ αὐτόν. Προσέξτε! Ὄχι τά ΜΜΕ, ἡ τηλεόραση, τό ἴντερνετ… ἀλλά οἱ ἄνθρωποι πού τόν ξέρουν, τό περιβάλλον του. Ἄν ἔχει τήν ἔξωθεν καλή μαρτυρία, αὐτό εἶναι ἕνα καλό κριτήριο. Θά τό δεῖς αὐτό καί στά ἴδια του τά πνευματικά παιδιά. Ἄν ὄντως τά πνευματικά του παιδιά -ὄχι ὅλα!- κάποια εἶναι θεραπευμένα, δηλαδή ἔχουνε φανερό τόν καρπό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. – Ποιός εἶναι ὁ καρπός τοῦ Ἁγίου Πνεύματος; «Ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, μακροθυμία…»14. Ἄν τά πνευματικά του παιδιά εἶναι μέσα στό ἄγχος, μέσα στήν κοσμική ζωή, ὅπως εἶναι καί ὁ πολύς κόσμος, σημαίνει ὅτι δέν εἶναι καλός Πνευματικός, δέν κάνει θεραπεία στίς ψυχές. Ἁπλῶς δίνει μία ἄφεση καί μετά ἀπό λίγο βέβαια θέλεις πάλι ἐξομολόγηση, γιατί δέν ὑπάρχει πνευματική θεραπεία. Ἕνα ἀκόμα κριτήριο εἶναι ἡ προσωπική ἐμπειρία. Ἀφοῦ δεῖς ὅτι πληροῖ ὅλα τά ὑπόλοιπα κριτήρια, πηγαίνεις κι ἐσύ ὁ ἴδιος νά δεῖς, νά κάνεις μιά πρώτη ἐπαφή μαζί του, νά δεῖς τί λέει κι ἄν αὐτά πού λέει εἶναι ὄντως τά σωστά καί ἄν σέ θεραπεύουν. Ὅπως πᾶμε σ’ ἕναν γιατρό, τόν ἐμπιστευόμαστε, παίρνουμε τή συνταγή, παίρνουμε τά φάρμακα καί ἀρχίζουμε νά ἐφαρμόζουμε αὐτά πού μᾶς εἶπε, τίς ὁδηγίες. Ἄν δεῖς ὅτι πέφτει ὁ πυρετός, φεύγει ὁ βήχας κ.λ.π., σημαίνει ὅτι σοῦ ἔδωσε τά σωστά φάρμακα, ἔτσι δέν εἶναι; Ἄν δεῖς ὅτι δέν γίνεται τίποτα, σοῦ ἔδωσε λάθος συνταγή. Τό ἴδιο εἶναι καί μέ τά πάθη μας. Τά πάθη εἶναι ἀρρώστιες τῆς ψυχῆς. Θά πᾶς ἐκεῖ, θά πεῖς τά πάθη, τίς ἁμαρτίες σου καί θά σοῦ δώσει τίς ὁδηγίες. Ἄν αὐτές οἱ ὁδηγίες σέ βοηθᾶνε καί ξεπερνᾶς τά πάθη σου, ἄρα εἶναι καλός γιατρός. Ἄν ὅμως δέν γίνεται τίποτα κι ἐσύ παραμένεις στά πάθη σου -ἐννοεῖται βέβαια πώς ἐφαρμόζεις αὐτά πού σοῦ εἶπε- δέν εἶναι καλός γιατρός, δέν σοῦ ἔδωσε τά σωστά φάρμακα. Κι ἕνα ἕκτο κριτήριο, πού πρέπει κι αὐτό νά τό παίρνουμε ὑπόψη μας, εἶναι νά εἶναι κοντά μας. Δέν μπορεῖ νά εἶναι ὁ Πνευματικός σου στήν Κρήτη ἄς ποῦμε ἤ νά εἶναι στήν Τῆνο κι ἐσύ ἐδῶ στήν Ἔδεσσα. Λένε, πῆγα καί ἐξομολογήθηκα στήν Τῆνο. Καί τί ἔννοια ἔχει αὐτό δηλαδή; 146

– Πότε θά τόν ξαναδεῖς αὐτόν τόν Πνευματικό; Ποτέ μᾶλλον… – Μπορεῖ αὐτός νά εἶναι γιατρός; Νά σέ παρακολουθεῖ; Πῶς νά σέ παρακολουθήσει; Ὁ γιατρός πρέπει νά εἶναι κοντά σου, νά σέ ξέρει, νά ξέρει καί τό ἱστορικό σου, γιά νά σοῦ δώσει τή σωστή ἀγωγή καί νά σέ βοηθήσει. Νά ἔχει μία συνέχεια. Αὐτά λοιπόν ὅλα εἶναι τά κριτήρια. Νά τά ποῦμε μιά φορά ἐπιγραμματικά, μετά μία μικρή ἱστορία καί τελειώνουμε. Θά πεῖτε ἐσεῖς, ἄν ἔχετε κάτι… ἄν ἔχετε κουράγιο καί δέν σᾶς ἐξάντλησα! Λοιπόν, τό πρῶτο εἶναι νά θέλουμε νά θεραπευτοῦμε, καί ἀφοῦ θέλουμε, νά κάνουμε προσευχή, νηστεῖες, ἐλεημοσύνες κ.λ.π. Νά ἀναζητήσουμε μετά, νά ψάξουμε, ὄχι ὅποιον βρεθεῖ μπροστά μας, ἤ ἐπειδή μᾶς ἄρεσε -συγγνώμη- τό πρόσωπό του, ἐξωτερικά πράγματα δηλαδή, νά ἀναζητήσουμε αὐτόν, ὁ ὁποῖος γνωρίζει τό Εὐαγγέλιο, τούς ἱερούς Κανόνες, τούς ἁγίους Πατέρες, ἔχει ὀρθόδοξη πίστη, ἔχει ὀρθόδοξη ζωή καί εἶναι μιμητής τῶν ἁγίων Ἀποστόλων. Πολύ σημαντικό κι ἐμεῖς αὐτά πού γνωρίζουμε νά τά κάνουμε. Γιατί, ἄν δέν ἐφαρμόζουμε αὐτά πού γνωρίζουμε, τίς στοιχειώδεις ἐντολές, δέν θά μᾶς δώσει ὁ Θεός τόν σωστό Πνευματικό, γιατί δέν θέλουμε, καί ὁ Θεός δίνει στόν καθένα κατά τήν καρδία. Ἄν, λέει, πᾶς πλάγια στόν Θεό, πονηρά δηλαδή, καί ὁ Θεός πλάγια θά σοῦ ἔρθει, θά σ’ ἀφήσει νά πλανηθεῖς, γιά νά μάθεις ἀπό αὐτό πού θά πάθεις. Βλέπουμε λοιπόν μετά, ἄν ἔχει ὀρθόδοξη πίστη, ἄν ἔχει ὀρθόδοξη ζωή, ἐάν εἶναι ὁ ἴδιος θεραπευμένος, ἐάν ἔχει τήν ἔξωθεν καλή μαρτυρία καί ἄν κι ἐμεῖς θεραπευόμαστε καί φυσικά, ξαναλέω, νά εἶναι κοντά μας. – Τί παθαίνουν αὐτοί πού ἐπιλέγουν Πνευματικούς, οἱ ὁποῖοι τούς βολεύουν, δηλαδή βολεύουν τά πάθη τους; Εἶναι φοβερό! Τό λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος. «Ἀναφέρεται στίς ἐκκλησιαστικές ἱστορίες ὅτι ἕνας ταλαίπωρος ἁμαρτωλός κακά συγχωρημένος ἀπό τόν Πνευματικό του…», δηλαδή δέν ἔπρεπε νά συγχωρηθεῖ. Σᾶς εἶπα ἕνα παράδειγμα, συζεῖ καί τοῦ δίνει ἄδεια νά κοινωνήσει. Ἐνῶ οἱ Κανόνες λένε, θά σταματήσει τήν ἁμαρτία, θά πάρει καί κανόνα καί μετά θά κοινωνήσει. Δέν σταματάει τήν ἁμαρτία, δέν μετανοεῖ καί κοινωνεῖ. Αὐτή εἶναι ἡ κακή συγχώρηση. «Ἀφοῦ, λοιπόν, αὐτός ὁ ἄνθρωπος», ὁ κακά συγχωρημένος ἀπό τόν Πνευματικό του, πέθανε, ἐμφανίστηκε στόν Πνευματικό του καί τοῦ εἶπε…». Αὐτό εἶναι ἀλήθεια. Παραχωρεῖ ὁ Θεός νά γίνονται αὐτά τά πράγματα γιά μᾶς καί γιά ἐκεῖνον πού τοῦ ἐμφανίστηκε, ὄχι γιά ἄλλον λόγο. «Καί ἀφοῦ τόν ἔλεγξε γιά τή μεγάλη συγκατάβαση…». Ἔχει πολλή πέραση αὐτό, νά βρεῖς ἕναν συγκαταβατικό! Δηλαδή νά συμπλέει μέ τά πάθη σου. Ἀφοῦ τόν ἔλεγξε γι’ αὐτό, γιά τήν μεγάλη του συγκατάβαση, «τοῦ εἶπε: ἐπειδή καί ἐσύ εἶσαι ἡ αἰτία τῆς κολάσεώς μου», γιατί αὐτός φυσικά πῆγε στήν κόλαση… δέν κοροϊδεύεται ὁ 147

Θεός… «γι’ αὐτό ἔλα κι ἐσύ μαζί μέ μένα, γιά νά συγκολάζεσαι μαζί μου καί, ἔτσι ἀφοῦ εἶπε, τόν ἀγκάλιασε, καί ἀμέσως σκοτείνιασε ὁ ἀέρας, καί, ὥ τοῦ θαύματος! σκίστηκε ἡ γῆ καί κατάπιε καί τούς δύο μαζί». Βλέπετε; Φοβερό πράγμα! Κι αὐτό, ξαναλέω, γιά μᾶς ἔγινε, γιά νά μή θέλουμε νά καλύπτουμε τά πάθη μας, τάχατες καί μέ τήν εὐλογία τῆς Ἐκκλησίας. Γιατί σήμερα αὐτό ἔχει ἐπικρατήσει, τό λέει ὁ Ἅγιος Παΐσιος, θέλουν οἱ ἄνθρωποι καί νά ἁμαρτάνουν καί νά τούς εὐλογεῖ ὁ Θεός διά τῶν ἱερέων. Δέν γίνεται αὐτό. Τήν βρωμιά δέν μπορεῖ νά τήν εὐλογεῖ ὁ Θεός. Γι’ αὐτό λέει καί ὁ Ἅγιος Ἀμβρόσιος «ἡ εὔκολη συγχώρησις τοῦ Πνευματικοῦ κάνει τόν ἁμαρτωλό νά ἁμαρτάνει περισσότερο» καί φυσικά δέν ὑπάρχει διόρθωση καί θεραπεία, οὔτε Βασιλεία τοῦ Θεοῦ καί Παράδεισος. Βλέπετε πόσο σημαντικό πράγμα εἶναι, λοιπόν, νά βροῦμε τόν σωστό Πνευματικό. Σταματῶ ἐδῶ. Μοῦ εἶπαν πώς κάνετε καί κάποια συζήτηση, ἐκτός ἄν ἔχει ἐξαντληθεῖ ὁ χρόνος.. Δέν ξέρω, ἄν σᾶς κατέπληξα ἤ σᾶς κατέθλιψα… ἀλλά δέν εἶναι δικά μου. Αὐτά πού σᾶς εἶπα εἶναι τῶν ἁγίων Πατέρων. Ἄν θέλετε καί παραπομπές, μπορῶ νά σᾶς δώσω. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Ἐρ. : Ἄν κάποιος ἔχει βρεῖ Πνευματικό ἀλλά ὑπάρχει ἀπόσταση, θά πρέπει νά ἀναζητήσει κάποιον ἄλλον; Ἀπ. : Βέβαια, ὁπωσδήποτε. Ὅπως, ὅταν πάθεις ἕνα ἀτύχημα, δέν μπορεῖ ὁ γιατρός σου νά εἶναι στήν Κρήτη. Θά πρέπει νά ἔχεις ἕναν ἐδῶ στήν Ἔδεσσα. Θά πεῖς ὁ γιατρός μου εἶναι στήν Κρήτη, νά μέ πᾶτε στήν Κρήτη; Μπορεῖ νά πεθάνεις μέχρι νά πᾶς στήν Κρήτη… Ἐρ. : Εἶναι λάθος, πάτερ, ὁ πιστός νά νιώθει δεμένος μέ τόν Πνευματικό του καί νά δυσκολεύεται νά πάρει αὐτή τήν ἀπόφαση; Ἀπ. : Ναί, προσέξτε το κι αὐτό. Εἶναι πολλές οἱ παγίδες, δέν μποροῦμε νά τά ποῦμε ὅλα.. πολλά μαθήματα μποροῦμε νά κάνουμε στό θέμα τοῦ Πνευματικοῦ. Ὑπάρχουν Πνευματικοί -εὐχαριστῶ γιά τήν ἐρώτηση, μοῦ θυμίσατε κι ἄλλα τώρα- οἱ ὁποῖοι δένουν μέ τό πρόσωπό τους τά πνευματικά τους παιδιά καί εἶναι λάθος αὐτό. Γίνεται μία προσωπολατρεία, μία γεροντολατρεία. Εἶναι φοβερό αὐτό! Ἀντί νά τά δένουν μέ τόν Χριστό, τά δένουν μέ τόν ἑαυτό τους, στό προσωπικό τους ἅρμα καί τά σέρνουν ἀπό πίσω… Δέν εἶναι σωστό. Βέβαια κάποιοι αὐτό τό ὑπερτονίζουν, γιά νά λένε ἐλάτε σέ μᾶς… μήν πᾶτε στόν παπα-Σάββα πού ἔχει «αὐλή» ἄς ποῦμε.. ἔχει ἄλλους… Δέν εἶναι ἔτσι. Ὅλοι ὅσοι ἀκολουθοῦν δέν σημαίνει ὅτι ἔχουν καί προσωπολατρεία, προσέξτε το κι αὐτό. Καί στόν π. Ἀθανάσιο Μυτιληναῖο πήγαιναν ἑκατοντάδες, νά μήν πῶ χιλιάδες! Σημαίνει ὅτι ὁ ἄνθρωπος αὐτός καλλιεργοῦσε προσωπολατρεία; Ὄχι, βέβαια! Ἁπλούστατα ἦταν πολύ καλός Πνευματικός καί πολύ καλός ὁμιλητής καί μάζευε ἑκατοντάδες στίς ὁμιλίες του. Ἀλλά ὑπάρχουν καί τέτοιοι 148

καί δέν πρέπει σέ καμιά περίπτωση νά δενόμαστε οὔτε συναισθηματικά οὔτε μέ ὁποιοδήποτε ἄλλο μέσο μέ τόν Πνευματικό, ἀλλά μόνο ἁγιοπνευματικά. Νά γίνεις ἕνα μέ τόν Πνευματικό ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι. Ὄχι ἀνθρώπινα, γιατί μετά -Θεός φυλάξοι- ἔχουμε καί τέτοια, κυρίως οἱ γυναῖκες πού εἶναι συναισθηματικές καί θερμές, ἀρχίζουν καί τίς ἀγκαλιές καί τά μάτς-μούτς καί ἔχουμε πολύ χειρότερα πράγματα καί ἐκθέτουν καί τόν Πνευματικό. Νά μήν πῶ περισσότερα… καταλαβαίνετε. Ὄχι λοιπόν συναισθηματική προσκόλληση οὔτε ἀνθρώπινες ἀγάπες. Ποτέ ἀνθρώπινες ἀγάπες. Πάντα ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι, μετά πάσης δηλαδή ἁγνότητος, ὅπως λέει καί ὁ Ἀπόστολος στόν μαθητή του, εἰδικά μέ τίς νέες ὅ,τι κάνεις μέ πᾶσα ἁγνότητα15, γιατί πάντα ἐλλοχεύει αὐτός ὁ κίνδυνος νά μπεῖ τό ἀνθρώπινο στοιχεῖο, τό συναισθηματικό κ.λ.π. Καί ἕνα ἀκόμα, πού εἶπα ὅτι μοῦ θυμίσατε, ὑπάρχουν Πνευματικοί πού τά μπερδεύουν μέ τούς ψυχολόγους. Ἤ ἔχουν σπουδάσει ψυχολογία, ψυχιατρική, γιά τούς ὁποίους ἔλεγε ὁ Ἅγιος Παΐσιος, ὅτι ἔχουν κάνει πολύ μεγάλη ζημιά στήν Ἐκκλησία. Γιατί; Προσπαθοῦν νά θεραπεύσουν τούς χριστιανούς μέ ψυχολογικές μεθόδους καί καταντάει ἡ ἐξομολόγηση μιά ψυχανάλυση. Δέν θά πηγαίνουμε σέ τέτοιους ἀνθρώπους. Καί οἱ ἴδιοι εἶναι μπερδεμένοι. Νά σᾶς πῶ κάτι νά γελάσετε. Στήν ἰατρική ξέρετε τί λέγαμε; Αὐτοί πού πᾶνε στήν ψυχιατρική, κατά βάση πηγαίνουν γιά νά αὐτοθεραπευτοῦν. Αὐτό λέγαμε… γιά αὐτοθεραπεία πᾶνε, ἡ ὁποία δέν ὑπάρχει. Μή νομίζετε ὅτι μπορεῖτε νά αὐτοθεραπευτεῖτε… σέ καμιά περίπτωση. Ὅλα τά «αὐτό-», αὐτοθεραπεία, αὐτοπεποίθηση, αὐτοεκτίμηση εἶναι ἄρρωστα. Ποιός εἶναι ὁ καλός Πνευματικός; Αὐτός πού σέ συνδέει μέ τόν Χριστό καί σοῦ μειώνει τήν αὐτοεκτίμηση, τόν ἐγωισμό δηλαδή, τήν ὑπερηφάνεια, σοῦ μειώνει τήν αὐτοπεποίθηση καί σέ συνδέει μέ τόν Θεό, τήν Θεό-πεποίθηση καί σέ βοηθάει νά ἀποκτήσεις αὐτομεμψία, νά καταδικάζεις δηλαδή καί νά κατακρίνεις τόν ἑαυτό σου καί ὄχι τούς ἄλλους καί σέ βοηθάει νά ἀποκτήσεις ἀληθινή ταπεινοφροσύνη. Ὅταν δεῖς ὅτι αὐτά ἀρχίζουν νά βλαστάνουν μέσα σου, ἔχεις καλό Πνευματικό. Δηλαδή, δέν θά εἶναι αὐτός πού θά σοῦ λέει «μπράβο». Νά μή θέλεις τό «μπράβο». Ὁ Ἅγιος Πορφύριος εἶχε δύο Πνευματικούς – γεροντάδες, ἦταν στό ἴδιο κελί, καί ἔκανε καί στούς δύο ὑπακοή, ἄν καί ὁ ἕνας ἦταν ὁ ἡγούμενος, καί λέει ποτέ δέν μοῦ εἴπανε μπράβο, ἀλλά οὔτε κι ἐγώ ἤθελα νά μοῦ λένε μπράβο, γιατί τό μπράβο τόν κάνει κούφιο τόν ἄνθρωπο. Κι ἄν σήμερα τά παιδιά μας ἔχουν αὐτά τά χάλια, εἶναι ἀπό τά μπράβο πού τούς λέτε! Τούς λέμε δυστυχῶς.. τούς τρέφουμε τόν ἐγωισμό, τήν ὑπερηφάνεια καί μετά τά κυριεύει τό πονηρό πνεῦμα, γιατί ὁ ἐγωισμός εἶναι πονηρό πνεῦμα καί φυσικά τό πονηρό πνεῦμα δέν θά ἀφήσει τό παιδί νά πάει στήν Ἐκκλησία καί βγαίνουν στά 14 στό σχολεῖο καί λένε, εἶμαι ἄθεος! Σιγά βρέ παιδί μου… μᾶς κατέπληξες! Πότε τό ἔμαθες κιόλας… καί τί θά πεῖ ἄθεος; Εἶναι ὁ μεγάλος ἐγωισμός πού ἔχει τραφεῖ ἀπό τούς γονεῖς. Καί μετά ἀπό λίγο οἱ ἴδιοι οἱ γονεῖς θά τό πληρώσουν αὐτό. Σήμερα μιλᾶμε ὄχι γιά μπούλινγκ τῶν παιδιῶν, ἀλλά τῶν γονέων ἀπό τά παιδιά τους. Εἶναι καινούριο αὐτό. Νά τό περιμένετε θά ἔρθει καί σέ μᾶς πιό ἔντονα… τώρα δέν κάνουν 149

μπούλινγκ τά παιδιά στά παιδιά, κάνουν τά παιδιά στούς γονεῖς καί φταῖνε οἱ γονεῖς, γιατί εἶναι λάθος ἡ ἀνατροφή. Ἀντί νά τά συνδέσουν μέ τόν Χριστό, τά συνδέουν μέ τόν ἑαυτό τους καί μέ τόν πονηρό τρέφοντάς τους τήν αὐτοεκτίμηση καί τήν αὐτοπεποίθηση. Ἀκοῦνε τούς ψυχολόγους, πού εἶναι ἄθεοι καί βασίζονται σέ ἄθεους. Ὁ Γιούνγκ καί ὁ Φρόυντ ἦταν ἄθεοι, καί ὄχι μόνο ἄθεοι ἦταν μέ ἐπήρεια καί μέ διδασκαλία πονηρῶν πνευμάτων. Τό ἔχει ἀποδείξει ἡ ἐπιστήμη καί ὅσο ψάχνουν τή ζωή τους, τό βλέπουν. Ὁ Γιούνγκ εἶχε μέντιουμ καί ἐπικοινωνοῦσε, καί ὅ,τι τοῦ ἔλεγε τό μέντιουμ ἔγραφε καί ἐμεῖς τά χάφτουμε ὅτι εἶναι ἐπιστήμη αὐτά. Δέν εἶναι ἐπιστήμη. Θεμελιώσαμε ὅλη μας τή ζωή καί τήν ἀγωγή τῶν παιδιῶν μας στά μέντιουμ, δηλαδή στούς δαίμονες, ἀντί νά ἀκοῦμε τούς ἅγιους Πατέρες, γι΄ αὐτό τά πληρώνουμε τώρα. Καταλάβατε; Αὐτοί πού πᾶνε νά θεραπεύσουν ἔτσι τόν κόσμο εἶναι ἱερωμένοι, ὑπάρχουνε, καί ἐπώνυμοι, ἔχουν καί μεγάλα ὀνόματα… εἶναι καί ψυχίατροι κ.λ.π. καί λέει Ἅγιος Παΐσιος τήν μεγαλύτερη ζημιά κάνουν στήν Ἐκκλησία, γιατί ἀφήνουν τήν ἰατρική παράδοση τῶν ἁγίων Πατέρων καί παίρνουν τούς ψυχιάτρους καί τούς ψυχολόγους, τόν Γιούνγκ καί τόν Φρόυντ. Ξέρετε τί λένε αὐτοί; Ἀφεθεῖτε στά πάθη σας. Αὐτό λένε καί πάει τό παιδί καί τοῦ λένε, ἔχεις στέρηση… νά κάνεις σχέση γιά νά ξεπεράσεις τίς συγκρούσεις πού ἔχεις μέσα σου. Δηλαδή νά γίνεις ἀνήθικος, γιά νά θεραπευτεῖς! Καί στόν ἄλλον θά πεῖ νά χωρίσει. Γιατί ἔχουμε τόσα διαζύγια στίς μέρες μας νομίζετε; Γιατί ἀκοῦμε τούς ψυχολόγους καί τούς ψυχιάτρους. Ἐνῶ τό διαζύγιο εἶναι φόνος, σκοτώνεις αὐτόν τόν νέο ἄνθρωπο πού ἔφτιαξε τό Ἅγιο Πνεῦμα, τό ἀνδρόγυνο. Ἐρ. : Πάτερ, στήν ἀρχή τῆς ὁμιλίας σας ἀναφερθήκατε σέ δύο μαρτυρίες, οἱ ὁποῖες ἔλεγαν ὅτι οἱ γυναῖκες κυρίως λένε ψέματα στήν ἐξομολόγηση. Ἀπ. : Ὄχι, ἡ μία ἦταν γιά γυναῖκες. Ἡ ἄλλη ἦταν γενικῶς γιά ἄνδρες καί γυναῖκες… μή νομίσετε ὅτι εἶμαι μισογύνης… μαζί μας εἶμαι… μέ τίς γυναῖκες εἶμαι, μέ τούς ἀδύναμους. Ἐρ. : Δύο μαρτυρίες μποροῦν νά ὁδηγήσουν σέ γενίκευση; Πρῶτον. Καί δεύτερον ποιά εἶναι ἡ δική σας ἄποψη πάνω σ’ αὐτό; Κι ἄν συμβαίνει κάτι τέτοιο, ποῦ νομίζετε ὅτι ὀφείλεται; Ἀπ. : Λοιπόν, ἔχω τούς λόγους μου νά τό πιστεύω, γιατί αὐτοί πού τό εἶπαν εἶναι πολύ σπουδαῖοι ἄνθρωποι, δέν εἶναι τυχαῖοι καί εἶχαν ἐξομολογήσει χιλιάδες ἀνθρώπους. Καί ἀπό αὐτούς καί ἀπό τή δική μου πείρα ἔχουν δίκαιο. Ὄχι, γιά ὅλους. Τό λέει καί ὁ π. Ἀθανάσιος, δέν λένε ὅλοι ψέματα. Ἀλλά, δυστυχῶς, πολλοί λένε ψέματα ἤ ὑποκρύπτουν τήν ἀλήθεια. Νά σᾶς πῶ καί κάτι ἄλλο; Πᾶνε μερικοί καί λένε «πάτερ, ρώτησέ με, ἐγώ δέν ξέρω». Δηλαδή θά γίνει ἀνακριτής ὁ παπάς, ὁ ἐξομολόγος, γιατί ἐσύ δέν ξέρεις τίποτα… Τίποτα δέν ξέρεις ἐσύ; Τίποτα.. τίποτα; Δέν ἔχεις ἀκούσει ὅτι ὑπάρχει κάποια ἁμαρτία; Καμιά ἁμαρτία δέν ξέρεις ἐσύ; Ἤ δέν ἔχεις κάνει καμιά ἁμαρτία; Ξέρετε τί 150