(14o Μέρος) - Απομαγνητοφωνημένες Ομιλίες - Αρχιμ. π.Σάββα Αγιορείτου

τήν τέλεια ἐλπίδα στόν Θεό καί θά ἐλπίζουμε ὅτι μόνο ἀπό Αὐτόν θά πάρουμε κάθε βοήθεια, κάθε καλό καί κάθε νίκη. Εἴμαστε τό τίποτε, τό οὐδέν. Αὐτή εἶναι ἡ ἀληθινή γνώση τοῦ ἑαυτοῦ μας, ἡ ἀληθινή αὐτογνωσία. – Τί εἶναι ὁ ἄνθρωπος ἀπό μόνος του; Τίποτε! Ἀπό τό τίποτα ξεκινήσαμε. – Ποιός μᾶς ἔφτιαξε; Ὄχι, φυσικά ἐμεῖς, ἀλλά ὁ Θεός. – Ἀπό τί μᾶς ἔφτιαξε; Ἀπό τό τίποτα, ἀπό τό μηδέν. – Καί τί εἶναι πάλι νά φύγουμε; Μιά μικρή σταγονίτσα αἷμα νά πάει στόν ἐγκέφαλο… φεύγεις. – Ποιά εἶναι ἡ δύναμή μας; Τίποτε. – Ποιά εἶναι ἡ σοφία μας; Τίποτε. Ἡ σοφία τῶν ἀνθρώπων μπροστά στόν Θεό εἶναι μωρία, ἀνοησία. Ἡ άληθινή, λοιπόν, γνώση τοῦ ἑαυτοῦ μας εἶναι νά καταλάβουμε ὅτι εἴμαστε τό τίποτα, τό μηδέν. Καί τότε πραγματικά γνωρίσαμε τόν ἑαυτό μας. Καθώς λοιπόν ἀπό τόν ἑαυτό μας εἴμαστε τό τίποτε, τίποτα ἄλλο δέν πρέπει νά περιμένουμε ἀπό τόν ἑαυτό μας, λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος, παρά γκρεμίσματα καί πτώσεις, δηλαδή ἀποτυχίες, γιά τά ὁποῖα, πρέπει νά μήν ἔχουμε ἐμπιστοσύνη στόν ἑαυτό μας τελείως. Κατά τόν ἴδιο τρόπο, θά ἀπολαύσουμε ὁπωσδήποτε ἀπό τόν Θεό κάθε νίκη ἀμέσως μόλις ὁπλίσουμε τήν καρδιά μας μέ μιά ζωντανή ἐλπίδα ὅτι θά λάβουμε τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ, σύμφωνα μ’ ἐκεῖνο τό ψαλμικό «Σ’ Αὐτόν ἔλπισε ἡ καρδία μου καί βοηθήθηκα»8. Εἰκοστός ἕβδομος ψαλμός. Αὐτή τήν ἐλπίδα, μαζί καί βοήθεια, μποροῦμε νά τήν πετύχουμε γιά τέσσερις λόγους. Προσέξτε, ἡ ἐλπίδα αὐτή δέν εἶναι ἄλογη. Ἐλπίζω στόν Θεό. Ὁ ἄθεος θά σοῦ πεῖ «ναί, καλά… θά σοῦ δώσει ὁ Θεός νά φᾶς». Ναί, θά μοῦ δώσει! Δέν εἶναι ἄλογη. Γιατί; Πρῶτον: γιατί ζητᾶμε τή βοήθεια ἀπό ἕναν Θεό, ὁ Ὁποῖος ὄντας παντοδύναμος, ὅ,τι θέλει μπορεῖ νά τό κάνει. Καί στή συνέχεια μπορεῖ νά βοηθήσει κι ἐμᾶς. – Ξέρετε τί τεράστια ἔκταση ἔχει τό σύμπαν; Ἀσύλληπτο. Τρισεκατομμύρια ἔτη φωτός… Ἔτος φωτός εἶναι ἡ ἀπόσταση πού διανύει τό φῶς σ’ ἕναν χρόνο. Πόση εἶναι αὐτή ἡ ἀπόσταση; Ἄν σκεφτοῦμε ὅτι σ’ 51

ἕνα δευτερόλεπτο διανύει 300.000 χλμ, σκεφτεῖτε σ’ ἕναν χρόνο ποῦ πάει τό φῶς… Λοιπόν, τό σύμπαν ἔχει διαστάσεις τρισεκατομμυρίων ἐτῶν φωτός. Καταλαβαίνετε; – Ποιός τό ἔκανε ὅλο αὐτό; Ὁ Θεός. – Ὁ παντοδύναμος, λοιπόν, Θεός πού ἔκανε ὅλο αὐτό ἀπό τό μηδέν, ἀπό τό τίποτα, ἐκ τοῦ μή ὄντος, δέν ἔχει δύναμη νά ρυθμίσει τά τῆς ζωῆς σου; Νά σοῦ δώσει ἕνα πιάτο φαγητό; Νά σοῦ δώσει 1.000 εὐρώ ἄς ποῦμε γιά νά ξεχρεώσεις; Ἀστεῖα λέμε τώρα;! Ζητᾶμε, λοιπόν, τή βοήθεια ἀπό ἕναν Θεό ὁ Ὁποῖος εἶναι παντοδύναμος καί μπορεῖ νά κάνει ὅ,τι θέλει. Δεύτερον, τή ζητᾶμε ἀπό ἕναν Θεό ὁ Ὁποῖος εἶναι ἄπειρα σοφός. – Ξέρετε τί σοφία ὑπάρχει στή Δημιουργία; Μένουμε ἔκθαμβοι! Καί ὅλο καί ἀνακαλύπτουμε τή σοφία τοῦ Θεοῦ, τήν τελειότητα τοῦ Θεοῦ. Ὅλα εἶναι ρυθμισμένα τέλεια! Λίγο πιό κοντά νά ἦταν ἡ γῆ μας στόν ἥλιο, θά καιγόμαστε. Λίγο πιό μακριά, θά παγώναμε. Λίγο μεγαλύτερες νά ἦταν οἱ ἀποστάσεις τοῦ πυρήνα ἀπό τό ἠλεκτρόνιο στό ὑδρογόνο, δέν θά μποροῦσε νά ὑπάρξει ζωή. Τό ἴδιο κι ἄν ἦταν λίγο μικρότερες. – Ποιός τά ρύθμισε ὅλα αὐτά; Ἡ τύχη; Δέν ὑπάρχει τύχη. Ἐδῶ ἕνα ρολόι βρίσκεις, καί λές κάποιος τό ἔχει φτιάξει. Θά πρέπει νά εἶσαι τρελός, σχιζοφρενής, γιά νά λές ὅτι ἔχει γίνει μόνο του, ἔστω καί σέ δισεκατομμύρια χρόνια. Κι ὅμως, ὑπάρχουν πολλοί τέτοιοι τρελοί σήμερα, πού λένε ὅτι τό σύμπαν ἔγινε μόνο του. Αὐτό κι ἄν δέν εἶναι σχιζοφρένεια! Πολύ σωστά λένε κάποιοι ὅτι ἡ ἀθεΐα εἶναι τρέλα, εἶναι ἀρρώστια. Θέλει πολύ μεγαλύτερη πίστη νά πιστέψεις ὅτι τό σύμπαν ἔγινε ἀπό μόνο του, παρά νά πιστέψεις ὅτι τό ἔκανε ὁ Δημιουργός Θεός! Ζητᾶμε λοιπόν τή βοήθεια ἀπό ἕναν Θεό πάνσοφο, ὁ Ὁποῖος γνωρίζει τά πάντα μέ πλήρη τελειότητα καί ἑπομένως γνωρίζει ὅλο ἐκεῖνο πού ταιριάζει καί στή σωτηρία μας. Τρίτον, ζητᾶμε τή βοήθεια ἀπό ἕναν Θεό πού εἶναι πανάγαθος. Εἶναι ὅλος ἀγαθότητα, ὅλος ἀγάπη. Ἔχει μιά ἀγάπη ἄπειρη, πού δέν περιγράφεται, καί εἶναι πάντα ἕτοιμος γιά νά δώσει ἀπό ὥρα σέ ὥρα καί ἀπό στιγμή σέ στιγμή ὅλη τή βοήθεια πού μᾶς χρειάζεται γιά τήν πνευματική καί ὁλοκληρωτική νίκη τοῦ ἑαυτοῦ μας ἀμέσως μόλις τρέξουμε στήν ἀγκαλιά Του μέ σταθερή ἐλπίδα. Θεός παντοδύναμος, πάνσοφος, πανάγαθος. Καί πῶς εἶναι δυνατόν, λέει τόσο ὄμορφα ὁ Ἅγιος Νικόδημος, ὁ καλός ἐκεῖνος ποιμένας μας, ὁ Χριστός, πού ἔτρεχε 33 χρόνια ἀναζητώντας τό χαμένο πρόβατο μέ τόσο δυνατές φωνές, πού βράχνιασε ὁ λάρυγγάς Του, πού περπάτησε δρόμο τόσο 52

κοπιαστικό καί ἀκανθώδη, πού ἔχυσε ὅλο Του τό αἷμα καί ἔδωσε τή ζωή Του, πῶς εἶναι δυνατόν λέω τώρα, πού αὐτό τό πρόβατο (ἐμεῖς, ὁ καθένας ἀπό μᾶς εἴμαστε τά πρόβατα τοῦ Χριστοῦ), ἀκολουθεῖ πίσω Του καί μέ ἐπιθυμία Τόν φωνάζει καί Τόν παρακαλεῖ, πῶς εἶναι δυνατόν νά μή γυρίσει ὁ καλός ποιμένας σ’ αὐτό τούς ὀφθαλμούς Του; Πῶς μπορεῖ νά μήν τό ἀκούσει καί νά μήν τό βάλει στούς ὤμους Του τούς θεϊκούς κάνοντας γιορτή μέ ὅλους τούς Ἀγγέλους τοῦ οὐρανοῦ; Κι ἄν ὁ Θεός μας δέν παύει ἀπό τό νά γυρεύει μέ μεγάλη ἐπιμέλεια καί ἀγάπη νά βρεῖ, κατά τήν εὐαγγελική παραβολή, τή χαμένη δραχμή -θυμάστε ἔτσι τήν ὡραία αὐτή παραβολή τῆς χαμένης δραχμῆς- ἄν ὁ Θεός δέν παύει ν’ ἀναζητεῖ τόν τυφλό καί κωφό ἁμαρτωλό, πῶς γίνεται τώρα νά ἐγκαταλείψει αὐτόν πού σάν χαμένο πρόβατο φωνάζει καί καλεῖ τόν δικό του ποιμένα; Ὁ Θεός φώναζε καί μᾶς ἀναζητοῦσε. – Ὅταν ἐμεῖς Τόν φωνάζουμε, δέν θά γυρίσει νά μᾶς κοιτάξει; Καί ποιός θά πιστέψει ποτέ, ὅτι ὁ Θεός πού χτυπάει πάντα τήν καρδιά τοῦ ἀνθρώπου ἐπιθυμώντας νά μπεῖ μέσα καί νά δειπνήσει, σύμφωνα μέ τήν ἱερά Ἀποκάλυψη, (Τί λέει; «Ἰδοῦ ἕστηκα ἐπί τήν θύραν καί κρούω»9. Ποιός κρούει; Ὁ Χριστός. Σέ ποιά θύρα; Τῆς καρδιᾶς μας.), Αὐτός λοιπόν πού χτυπάει στήν πόρτα τῆς καρδιᾶς μας, γιά νά Του ἀνοίξουμε νά μπεῖ μέσα καί νά μᾶς διακονήσει, νά μᾶς ὑπηρετήσει, ὅταν ἐμεῖς ζητᾶμε τή βοήθειά Του ἀπό μόνοι μας, δέν θά μᾶς βοηθήσει; Ὅταν ἐμεῖς Τόν καλοῦμε σέ βοήθεια; Ἑπομένως, ποτέ δέν πρέπει νά ἀπελπιζόμαστε, ποτέ δέν πρέπει νά διστάζουμε, ποτέ δέν πρέπει νά εἴμαστε δίψυχοι καί νά λέμε: – Ἄραγε θά μέ βοηθήσει τώρα ὁ Θεός;… Μ’ ἀγαπάει ὁ Θεός;… Μά εἶναι λόγια αὐτά; Ἐπιτρέπεται νά λές ἄν σ’ ἀγαπάει ὁ Θεός; Ποτέ δέν πρέπει νά τό λέμε αὐτό. Πάντα μᾶς ἀγαπάει ὁ Θεός. – Μά κι ὅταν ἁμαρτάνουμε; Κι ὅταν ἁμαρτάνουμε! Μᾶς ἀγαπάει πάντα ὁ Θεός. – Ἀλλά τότε, γιατί ἐγώ νιώθω ὅτι ὁ Θεός εἶναι ἐχθρός μου; Γιατί ἐγώ εἶμαι ἐχθρός τοῦ Θεοῦ μέ τίς ἁμαρτίες πού κάνω. Ὁπότε χτίζω ἕνα τεῖχος καί ἐμποδίζω τόν Θεό νά μέ βοηθήσει. Καί λέω, ὁ Θεός μέ ἐγκατέλειψε. Λάθος! Ἐσύ τόν ἐγκατέλειψες. Ἐγώ ἐγκατέλειψα τόν Θεό, ἤ μᾶλλον ἐγώ ἐμποδίζω τόν Θεό μέ τά δικά μου θελήματα τά ἁμαρτωλά καί τίς δικές μου ἐπιθυμίες πού τίς κάνω καί πράξη. Γιατί ἔτσι λειτουργεῖ ἡ ἁμαρτία σάν ἕνα τεῖχος, τό ὁποῖο χτίζουμε ὁλόγυρά μας καί ἐνῶ ὑπάρχει τό φῶς, ὑπάρχει ὁ ἥλιος, ὁ Θεός, ὑπάρχει ἡ θεία βοήθεια, αὐτό τό τεῖχος πού ἔχουμε χτίσει γύρω μας δέν ἐπιτρέπει νά φτάσει ἡ βοήθεια τοῦ Θεοῦ μέχρι ἡμῶν. Καί γιά ἀκόμα ἕναν λόγο ἡ ἐλπίδα στόν Θεό δέν εἶναι ἄλογη. Γιατί ζητᾶμε τή βοήθεια ἀπό τόν Θεό καί ἔχουμε πάρα πολλά παραδείγματα μέσα ἀπό τίς Ἅγιες Γραφές καί ἀπό τούς βίους τῶν Ἁγίων, οἱ ὁποῖοι κι αὐτοί ζήτησαν τή βοήθεια τοῦ 53

Θεοῦ καί κανένας ἀπό αὐτούς δέν ντροπιάστηκε, δέν ἀποδοκιμάστηκε, δέν ἔφυγε κατισχυμένος. Λέει στή Σοφία Σειράχ, «κοιτάξτε τίς ἀρχαῖες γενεές, τούς παλαιούς ἀνθρώπους -ἀκόμα πρό Χριστοῦ!- καί στοχαστεῖτε, ποιός ἐμπιστεύτηκε στόν Κύριο καί καταντροπιάστηκε;»10. Κανένας! Νά ἐμπιστευθεῖς τόν Κύριο! Νά ὁπλιστεῖς λοιπόν, λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος, μ’ αὐτά τά τέσσερα ὅπλα. Νά σκεφτεῖς ὅτι ζητᾶς τή βοήθεια ἀπό ἕναν Θεό, ὁ Ὁποῖος εἶναι παντοδύναμος. Μπορεῖ τά πάντα, τίποτα δέν εἶναι ἀδύνατο γιά τόν Θεό. Ἀπό ἕναν Θεό, ὁ Ὁποῖος εἶναι πάνσοφος καί ἔχει τέλεια ρυθμίσει καί μπορεῖ νά ρυθμίσει καί τή δική σου ζωή, ἀρκεῖ νά Τοῦ τό ἐπιτρέψεις. Γιατί ὁ Θεός σέβεται τήν ἐλευθερία μας καί δέν παρεμβαίνει δυναμικά ἐάν δέν Τοῦ τό ἐπιτρέψουμε. Τρίτον, ζητᾶς τή βοήθεια ἀπό ἕναν Θεό πανάγαθο, πού σ’ ἀγαπάει ἄπειρα καί θυσιάστηκε καί θυσιάζεται γιά σένα. Καί τέταρτον, ἔχεις τά παραδείγματα ὅλων τῶν ἀρχαίων Ἁγίων, πού ζήτησαν τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ καί δέν ντροπιάστηκαν, ἀλλά τήν πῆραν. Αὐτά τά τέσσερα ὅπλα λοιπόν νά τά ἔχεις ὡς ὅπλα καί ἄρχισε τό ἔργο σου καί πολέμησε γιά νά νικήσεις καί βέβαια ἀπό αὐτά -ἔχοντας αὐτά τά τέσσερα ὅπλα- θά ἀποκτήσεις ὄχι μόνο τήν ὁλοκληρωτική ἐλπίδα στόν Θεό, ἀλλά καί τήν ὁλοκληρωτική ἀπελπισία στόν ἑαυτό σου, πού εἴπαμε ὅτι εἶναι ἀναγκαιότατο. Γιατί ἄν ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἔστω καί λίγο ἐλπίδα στόν ἑαυτό του, εἶναι ἐγωιστής, εἶναι ὑπερήφανος, καί μετά δέν παίρνει τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ, γιατί ὁ Θεός σοῦ λέει, νομίζεις ὅτι μπορεῖς μόνος σου; Κάντα μόνος σου. Καί δέν μποροῦμε νά κάνουμε τίποτα. Ἐπειδή στόν ἄνθρωπο εἶναι τόσο πολύ προσκολημμένη αὐτή ἡ ἐμπιστοσύνη στόν ἑαυτό του, ὅτι εἶναι κατά κάποιο τρόπο κάτι, καί τόσο λεπτή, πού σχεδόν πάντα ζεῖ κρυφά μέσα στήν καρδιά μας καί μᾶς φαίνεται πώς δέν ἔχουμε ἐμπιστοσύνη στόν ἑαυτό μας καί ἔχουμε ἐλπίδα στόν Θεό, γι’ αὐτό πρέπει νά προσέξουμε πολύ. Νομίζουμε ὅτι δέν ἔχουμε ἐμπιστοσύνη στόν ἑαυτό μας, ἀλλά, λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος, αὐτό εἶναι κάτι πολύ λεπτό καί πολύ ἀπόκρυφο. Ὑπάρχει μέσα στήν ψυχή μας. Γι’ αὐτό πρέπει νά ἐρευνήσουμε βαθιά τήν ψυχή μας καί νά ξεριζώσουμε καί τήν ἐλάχιστη ἐλπίδα στόν ἑαυτό μας. Γιατί αὐτή ἡ ἐλπίδα στόν ἑαυτό μας, καί αὐτή ἡ ἰδέα ὅτι εἴμαστε κάποιον τί, εἶναι τό μέγιστο ἐμπόδιο γιά νά πάρουμε τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ. Αὐτός πού ἔχει τήν ἰδέα ὅτι εἶναι κάτι, αὐτός εἶναι ἐγωιστής, εἶναι ὑπερήφανος. Καί ἀπό αὐτή τήν ρίζα τήν πικρή πού λέγεται οἴησις ἀπό τό ρῆμα οἴομαι, πού θά πεῖ νομίζω, ἔχω τήν ἰδέα ὅτι εἶμαι κάτι, ἀπό αὐτή τήν ἰδέα βλαστάνουν μετά ὅλες οἱ ἄλογες ἐπιθυμίες, ὅλες οἱ ἁμαρτωλές ἐπιθυμίες καί τελικά ὅλες οἱ ἁμαρτίες καί ὅλα τά πάθη. Ἀπ’ αὐτή τή ρίζα! Ἄν, λοιπόν, εἶσαι ἔξυπνος πνευματικός ἀγωνιστής, θά ἀγωνιστεῖς νά ξεριζώσεις αὐτή τήν ἰδέα ὅτι εἶσαι κάτι καί τότε γίνεσαι πραγματικά πιστός, πραγματικά ταπεινός καί ἱκανός νά δεχτεῖς τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ. Ἔτσι, γιά νά φεύγεις ἐσύ ὅσο μπορεῖς αὐτή τή μάταιη ὑπόληψη πού ἔχεις στόν ἑαυτό σου ὅτι εἶσαι κάτι, καί νά ἐργάζεσαι μέ τήν ἔλλειψη ἐμπιστοσύνης στόν ἑαυτό σου καί μέ τί ἐλπίδα στόν Θεό, εἶναι ἀνάγκη, τί νά κάνεις; Νά προπορεύεται, λέει ὁ Ἅγιος, ἡ σκέψη τῆς ἀδυναμίας σου πιό πρίν ἀπό τή σκέψη τῆς παντοδυναμίας τοῦ 54

Θεοῦ. Πρίν σκεφτεῖς ὅτι ὁ Θεός εἶναι παντοδύναμος, θά σκεφτεῖς ὅτι ἐσύ εἶσαι τελείως ἀδύναμος, ὅτι δέν μπορεῖς τίποτα. Αὐτή εἶναι ἡ βάση. Καί πάλι, αὐτές οἱ δύο σκέψεις μαζί, δηλαδή ἡ δική σου ἀπόλυτη ἀδυναμία καί ἡ τέλεια παντοδυναμία τοῦ Θεοῦ, εἶναι ἀνάγκη νά προπορεύονται πρίν ἀπό κάθε μας πράξη. Καί τότε θά πετύχουμε. Καί τότε θά πετύχουν καί τά παιδιά μας. Βλέπετε τί ὡραῖα τά λέει ὁ Ἅγιος; Ἡ βάση εἶναι νά πιστεύεις ὅτι δέν μπορεῖς τίποτε ἀπό μόνος σου, μόνο ἁμαρτίες. Αὐτές τίς κάνουμε εὔκολα… Τίποτα ἄλλο δέν μποροῦμε νά κάνουμε. Εἴμαστε τελείως ἀδύναμοι γιά κάθε καλό. Βλέπετε πόσο συχνά τό λέμε στή Θεία Λειτουργία «πᾶσα δόσις ἀγαθή καί πᾶν δώρημα τέλειον ἄνωθέν ἐστι». Δέν λέμε ἀπό τά μπράτσα μας, οὔτε ἀπό τή λογική μας, οὔτε ἀπό τήν ἐπιστήμη μας, οὔτε ἀπό τά βιβλία μας, οὔτε ἀπ’ τά χρήματά μας, οὔτε ἀπ’ τά μηχανήματά μας καί τήν τεχνολογία μας. Ἀλλά «ἄνωθεν» κάθε καλό. Πρῶτα λοιπόν θά σκεφτεῖς ὅτι δέν μπορεῖς τίποτε ἀπό μόνος σου. Δεύτερον, θά σκεφτεῖς ὅτι ὁ Θεός μπορεῖ τά πάντα, καί μετά θά κάνεις ὅ,τι κάνεις. Βλέπετε; Καί ἔτσι θά πετύχεις. Τώρα ὁ Ἅγιος μᾶς δίνει καί τή συνταγή τῆς ἐπιτυχίας. Τώρα εἶναι καί οἱ ἐξετάσεις τῶν παιδιῶν, πανελλήνιες κ.λ.π. καί ἀγχώνονται τά καημένα τά παιδιά, τούς ἀγχώνουν καί οἱ καθηγητές καί οἱ φροντιστές.. – Ξέρετε τί σημαίνει ἄγχος; Δαιμονική ἐνέργεια. Δαιμονισμός εἶναι τό ἄγχος. Μοῦ λέγανε, ὁ φροντιστής τώρα λέει στά παιδιά, νά ἀγχωθεῖτε γιά νά περάσετε στό πανεπιστήμιο! Δηλαδή νά δαιμονιστεῖτε γιά νά περάσετε στό πανεπιστήμιο. Ἔ, νά μοῦ λείπει τό πανεπιστήμιο, ἅμα εἶναι νά χάσω τήν ψυχή μου. Νά μοῦ λείπει! Ὄχι λοιπόν ἄγχος. Ἀλλά τί; Θεοπεποίθηση! Πεποίθηση στόν Θεό. Ἄφησε παιδί μου τόν ἑαυτό σου στόν Θεό. Δέν λέω νά μήν ἐργαστεῖς. Θά κάνεις τό ἀνθρώπινο, ἀλλά χωρίς ἄγχος. – Γιατί νά ἀγχωθεῖς; Δέν εἶναι ὁ Θεός πατέρας σου; Δέν ξέρει ποιό εἶναι τό καλό σου; Ἄν ἐσύ ἔχεις βάλει στόχο νά περάσεις στήν Α σχολή καί δέν εἶναι γιά τό καλό σου; Δέν εἶναι καλύτερα νά μήν περάσεις, παρά νά περάσεις καί νά καταστραφεῖς ἀργότερα; Γιατί τά πράγματα στή ζωή ἀλλάζουν πολύ εὔκολα καί αὐτό πού τώρα σοῦ φαίνεται καλό, μετά μπορεῖ νά ἀποδειχθεῖ ὅτι εἶναι πολύ μεγάλο κακό. Ἄφησε λοιπόν τή ζωή σου στόν Θεό. Ἄφησε καί τό ἀποτέλεσμα στόν Θεό. Κάνε ἐσύ ὅ,τι μπορεῖς ἀνθρωπίνως, ἀλλά μή χάσεις ὅμως τήν ἐλπίδα σου, ὄχι στά μπράτσα σου καί στό μυαλό σου καί στό διάβασμά σου, ἀλλά στόν Θεό. Μήν ἐλπίζεις στή μελέτη σου, μήν ἐλπίζεις στούς καθηγητές, ἀλλά ποῦ; Στόν Θεό νά ἐλπίζεις. Ἡ τέλεια ἐλπίδα σου νά εἶναι στόν Θεό. Ἀπό μόνος σου δέν μπορεῖς νά κάνεις τίποτε. Αὐτό εἶναι μιά πτυχή. Ἀλλά τό σπουδαίοτερο ἀπ’ ὅλα εἶναι ἡ ψυχή μας. Δέν εἶναι ἀληθινή ἐπιτυχία νά περάσει κανείς στό πανεπιστήμιο, πού πολλές φορές περνοῦν τά παιδιά, φεύγουν σέ ἄλλες πόλεις καί πέφτουν στήν ἀνηθικότητα, στή λεγόμενη 55

φοιτητική ζωή, πού εἶναι μιά ζωή κατά κανόνα πολύ ἁμαρτωλή καί τά παιδιά καταστρέφονται. Πᾶνε τάχατες γιά καλό καί παθαίνουν μεγάλη ζημιά. Δέν λέω νά μή σπουδάσουν, ἀλλά λέω νά μή χάσουν τήν ψυχή τους μέ ὅλες αὐτές τίς προγαμιαῖες σχέσεις, τίς πορνεῖες καί ὅλα αὐτά πού κάνουν. Λοιπόν.. – Εἶναι γιά καλό μου νά περάσω στό πανεπιστήμιο; Μπορεῖ καί νά μήν εἶναι. Χίλιες φορές νά μήν περάσω, ἄν δέν εἶναι γιά τό καλό μου. Ἑπομένως, ποτέ ἄγχος. Ἀφηνόμαστε στόν Θεό, μέ ἐλπίδα στόν Θεό κάνουμε ἀνθρωπίνως ὅ,τι μποροῦμε καί προχωρᾶμε. Τό ἴδιο γιά ὅλα τά πράγματα. Γιά ὅλα τά πράγματα καί τά βιοτικά, ἀλλά κυρίως γιά τά πνευματικά. Γιατί αὐτό εἶναι τό σπουδαιότερο. «Νά περάσουμε τίς ἐξετάσεις τῆς ἁγνότητος», ἔλεγε ὁ Ἅγιος Παΐσιος σέ κάποιες κοπέλες πού εἶχαν πάει στό μοναστήρι καί τοῦ λέγανε νά κάνει προσευχή γιά νά περάσουν τίς ἐξετάσεις. Πρῶτα λέει, νά περάσετε τίς ἐξετάσεις τῆς ἁγνότητος, τῆς παρθενίας κ.λ.π. Ἔτσι κι ἐμεῖς, ὅλοι οἱ χριστιανοί, νά περάσουμε τίς ἐξετάσεις τοῦ οὐρανοῦ, αὐτό εἶναι τό βασικό, τό σπουδαῖο, νά περάσουμε στή βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Κι αὐτό θά γίνει ὅταν ἔχουμε τήν τέλεια ἐλπίδα μας στόν Θεό. Πολλές φορές οἱ ἄνθρωποι ἔτσι δυσκολευόμαστε στά πνευματικά καί μᾶς ἔρχεται μιά ἀπελπισία. Βλέπουμε ὅτι προσπαθοῦμε νά κόψουμε ἕνα πάθος, μιά ἀδυναμία μας καί δέν μποροῦμε καί πάει νά μᾶς πιάσει ἀπελπισία. Δέν εἶναι σωστό. Ἐσύ θά κάνεις τόν ἀγῶνα σου, καί ὅταν καί ὅπως κρίνει ὁ Θεός, θά σοῦ τό πάρει τό πάθος. Ποτέ δέν θά ἀπελπιστοῦμε, ποτέ δέν θά ποῦμε, τά παρατάω. Ὁ Θεός ἀπό μᾶς, λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος, θέλει τόν ἀγῶνα. Τό ἀποτέλεσμα εἶναι δικό Του. Δική μας εἶναι ἡ προσπάθεια. Ἐμεῖς μέ ἐλπίδα στόν Θεό θά ἀγωνιζόμαστε καί ὁ Θεός θά δώσει τό καλύτερο ἀποτέλεσμα. – «Γέροντα», (ἐρώτηση στόν Γέροντα Παΐσιο), «ἀκόμη ἀντιμετωπίζω τό καθετί ἀνθρώπινα καί ὄχι πνευματικά καί ἔχω ἀγωνία»11. Καλά τό εἶχε καταλάβει. Ἡ ἀγωνία εἶναι καί ἔρχεται, ὅταν ἀντιμετωπίζουμε τά πράγματα ἀνθρώπινα, δηλαδή μέ τή λογική. Αὐτή εἶναι ἡ μεγάλη μας ἀρρώστια, πού μᾶς τήν ἔχουν θρέψει πολύ καλά στά σχολεῖα καί εἶναι ὁ καρπός τῆς ἄθεης Δύσης. Ἡ λογικοκρατία. Ἡ λογική ἔχει μπεῖ πάνω ἀπ’ τήν πίστη. Ὁ ἐγκέφαλος ἔχει μπεῖ πάνω ἀπ’ τήν καρδιά. Γι’ αὐτό ἔχουμε γίνει σκληροί, ἔχουμε γίνει ἄνθρωποι ἀνέραστοι, ἔχουμε γίνει δολοφόνοι, ἄν σκεφτεῖτε πόσες χιλιάδες ἐκτρώσεις ἔχουμε κάθε χρόνο στήν Ἑλλάδα… Μιλᾶμε γιά φονιάδες καί φόνισσες… ἡ πλειοψηφία τῶν Ἑλλήνων. Φοβερό πράγμα! Πῶς φτάνεις ἐκεῖ; Γιατί βάζεις τή λογική πάνω ἀπ’ τήν πίστη. Εἴπαμε προηγουμένως γιά τήν ἀποφυγή τεκνογονίας καί γιά τίς ἐκτρώσεις. Ὅταν λοιπόν βάζεις τή λογική, θά ἔχεις ἀγωνία, πάντα θά ἔχεις ἀγωνία. Σκέφτομαι, λέει, σκέφτομαι… Τί σκέφτεσαι; Δέν χρειάζεται νά σκέφτεσαι. Νά προσεύχεσαι χρειάζεται. Ὅταν ἀρχίσεις νά σκέφτεσαι, δέν μπορεῖς νά κοιμηθεῖς μετά. Ἄκρη δέν βγάζεις μέ τίς σκέψεις. Καί ὅσο σκέφτεσαι, τόσο περισσότερους λογισμούς θά ἔχεις, καί τόσο μεγαλύτερη ἀγωνία. 56

«Ἐσύ βάζεις τά προγράμματά σου», ἀκοῦστε τήν ἀπάντηση τοῦ Ἁγίου Παϊσίου γιατί ἔχουμε ἀγωνία, «μπροστά ἀπό τά προγράμματα τοῦ Θεοῦ»12. Ἔχει καί ὁ Θεός τό πρόγραμμά Του γιά σένα. Ἄστον νά κάνει τό πρόγραμμά Του σέ σένα, μήν Τόν ἐμποδίζεις. Μήν φτιάχνεις τό δικό σου πρόγραμμα. Μερικοί τρέμουνε, πάτερ, λένε, μή τυχόν καί ὁ Θεός θέλει κάτι ἄλλο ἀπ’ αὐτό πού θέλω ἐγώ. Ἀνοησία! Μά ὁ Θεός εἶναι πατέρας, εἶναι πάνσοφος! – Δηλαδή ἐσύ ξέρεις καλύτερα ἀπό τόν Θεό; Ἄφησε τόν Θεό νά ρυθμίσει τή ζωή σου. Μή βάζεις τά προγράμματά σου πάνω ἀπ’ τά προγράμματα τοῦ Θεοῦ, μπροστά ἀπ’ τά προγράμματα τοῦ Θεοῦ. «Μέ τήν ἐμπιστοσύνη στόν Θεό καί μέ τήν ταπείνωση ὅλα τά προβλήματα λύνονται. Νά κάνεις αὐτό πού μπορεῖς ἐσύ καί μετά νά ἀφήνεσαι στήν θεία Πρόνοια, στό θεῖο θέλημα»13. Βλέπετε; Ἁπλά, σοφά, τέλεια! Κάνε ἀνθρώπινα ὅ,τι μπορεῖς χωρίς ἄγχος καί ἀφήσου μετά στόν Θεό. Νά πεῖς, Θεέ μου, νά γίνει τό θέλημά Σου καί ὄχι τό θέλημά μου. «Ἡ ἐλπίδα στόν Θεό εἶναι τονισμένη πίστη»14. Αὐτό εἶναι πάρα πολύ ὡραῖο. Τονισμένη πίστη! Λέμε, εἴμαστε πιστοί. – Πόσο πιστοί εἴμαστε; Ποῦ εἶναι ἡ ἐλπίδα μας; Ἀμέσως, μέ τήν παραμικρή δυσκολία καταπίπτουμε, τά χάνουμε. Χάνεται ἡ γῆ κάτω ἀπ’ τά πόδια μας. Ποῦ εἶναι ἡ πίστη σου; Ποῦ εἶναι ἡ ἐλπίδα σου; «Ἡ ἐλπίδα στόν Θεό εἶναι τονισμένη πίστη. Εἶναι ἡ μεγαλύτερη ἀσφάλεια γιά ὅλους μας. Μικρό πρᾶγμα εἶναι νά ἔχει κανείς σύμμαχο τόν Θεό;». Τί πιό καλό πράγμα ἀπ’ αὐτό; «Θυμᾶμαι, πρίν πάω στόν στρατό, ἔκανα προσευχή στήν Ἁγία Βαρβάρα νά μέ βοηθήσει – τήν εἶχα σέ εὐλάβεια, γιατί πήγαινα στό ἐξωκκλήσι της ἀπό μικρός καί προσευχόμουν. Ἄς κινδυνεύσω στόν πόλεμο, εἶπα, ἀλλά μόνον ἄνθρωπο νά μή σκοτώσω». Βλέπετε; Δέν τόν ἔνοιαζε τόσο γιά τή ζωή του, ὅσο νά μήν πάρει τή ζωή κάποιου ἄλλου. «Καί πῶς τά οἰκονόμησε ὁ Καλός Θεός! Ὅταν βγῆκαν τά ἀποτελέσματα, ἐνῶ ἄλλους, πού ἦταν μορφωμένοι, τούς ἔστειλαν στήν πρώτη γραμμή σάν ἁπλούς στρατιῶτες, τουφεκιοφόρους, ἐμένα πού ἤμουν τοῦ δημοτικοῦ μέ πῆραν γιά ἀσυρματιστή! Μοῦ ἔλεγαν οἱ ἄλλοι: «Ἔχεις μεγάλο μέσο». «Βρέ, τί μέσο ἔχω; Δέν ἔχω κανένα γνωστό». «Τί; Μᾶς κοροϊδεύεις;», μοῦ ἔλεγαν. «Ποιόν ἔχεις στό Γενικό Ἐπιτελεῖο;». Ἀφοῦ ἐπέμεναν, τούς ἔλεγα κι ἐγώ: «Ἔχω στό Γενικό Ἐπιτελεῖο τόν Χριστό». Ἔτσι δέν χρησιμοποίησα ποτέ ντουφέκι. – Γέροντα, πῶς αὐξάνει ἡ ψυχική ἀντοχή;»15. Βλέπετε σήμερα οἱ ἄνθρωποι δέν ἀντέχουν. Ἡ ψυχολογία τῶν ἀνθρώπων εἶναι πάρα πολύ ἀδύναμη καί πάρα πολύ εὔκολα οἱ ἄνθρωποι χάνουν τά πάντα, ἀπελπίζονται. Δέν ὑπάρχει μιά σταθερότητα, μιά ψυχική ἰσορροπία. Πῶς θά αὐξηθεῖ ἡ ψυχική μας ἀντοχή; Ἀπάντηση: «Μέ τήν ἐλπίδα καί τήν ἐμπιστοσύνη στόν Θεό, οἱ ὁποῖες δίνουν δυνάμεις πολλές. Πρέπει νά ἀφήνουμε τόν ἑαυτό μας στά χέρια τοῦ Θεοῦ μέ ἀπόλυτη ἐμπιστοσύνη καί 57

νά βλέπουμε τήν κάθε δοκιμασία σάν δῶρο σταλμένο ἀπό τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ»16. Βλέπετε πόσο ἀλλάζει ἡ ζωή μας; Ἡ δοκιμασία εἶναι δῶρο τοῦ Θεοῦ! Εἶναι ἐπίσκεψη Θεοῦ. Γιά ποιόν; Γιά αὐτόν πού πιστεύει στόν Θεό. Γιατί τό λέει ὁ ἴδιος ὁ Θεός «ὅν ἀγαπᾷ Κύριος παιδεύει»17. Ἄρα: – Εἶσαι σέ δοκιμασία; Εἶναι ἀπόδειξη ὅτι σ’ ἀγαπάει ὁ Θεός. Αὐτό δέν θέλεις; – Γιατί καταπίπτεις λοιπόν μέ τίς δοκιμασίες; Ἀφοῦ αὐτό εἶναι ἡ βεβαίωση ὅτι σ’ ἀγαπάει ὁ Θεός. «Πρέπει νά ἀφήνουμε τόν ἑαυτό μας στά χέρια τοῦ Θεοῦ μέ ἀπόλυτη ἐμπιστοσύνη καί νά βλέπουμε τήν κάθε δοκιμασία σάν δῶρο. Ὁ ἄνθρωπος πού ἔχει μεγάλη ἐμπιστοσύνη στόν Θεό χαίρεται τά πάντα. Εἴτε εἶναι ἄρρωστος, εἴτε μένει νηστικός, εἴτε τόν ἀδικοῦν, εἴτε…, εἴτε…, πιστεύει ὅτι ὁ Θεός τά ἔχει ἐπιτρέψει, ἐλπίζει στόν Θεό καί εἶναι πάντα ἀσφαλισμένος στό λιμάνι τῆς ἐλπίδας τοῦ Θεοῦ»18. Σ’ αὐτό τό λιμάνι εἴθε νά εἴμαστε ὅλοι ἀσφαλισμένοι, γιά νά περάσουμε ζωή χαρισάμενη! ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Ἐρ: Ἐμεῖς γιορτάζουμε τή γιορτή μας, δέν κάνουμε γενέθλια, γιατί εἴμαστε χριστιανοί ὀρθόδοξοι. Τά γενέθλια τά φέρνουν ἀπό κάπου ἀλλοῦ. Προσπαθοῦν μέ κάθε τρόπο νά νικήσουν τόν χριστιανισμό, ἀλλά δέν πιστεύω νά τά καταφέρουν. Ἀπ: Μάλιστα. Ἔτσι εἶναι. Βέβαια δέν εἶναι στό θέμα μας, ἀλλά ἅπτεται τοῦ θέματος τῆς αὐτοπεποίθησης. Γιατί κατεξοχήν μέ τά γενέθλια τονίζεται ἡ ἡμερομηνία τῆς γέννησης. Αὐτό δέν εἶναι τά γενέθλια; Δηλαδή τό παιδί τονώνεται ὡς πρόσωπο, ὅτι πλέον ἔγινε κάτι τρομερό στόν κόσμο. Γεννήθηκα ἐγώ! Μέγα γεγονός! Καί θά πρέπει νά τό πανηγυρίσουμε.. νά κάνουμε καί γλέντι… Αὐτό ὅλο τί ὑπηρετεῖ; Ἄν μή τόν ἐγωισμό τοῦ παιδιοῦ, τήν ὑπερηφάνεια; Ἐνῶ τό ὀρθόδοξο, ὅπως πολύ σωστά εἴπατε, εἶναι νά γιορτάζουμε τόν Ἅγιο, τήν Ἁγία τοῦ παιδιοῦ. Πολλές φορές δέν ἀκούει καί τό ὄνομά της – ἰδίως στίς γυναῖκες ἔ; Ρίτσα, Μήτσα, Λίτσα, Νίτσα… καί ψάχνεις νά βρεῖς ποιά Ἁγία κρύβεται ἀπό πίσω. Ποτέ νά μήν χρησιμοποιεῖτε ὑποκοριστικά. Τό ὄνομα τοῦ Ἁγίου καί τῆς Ἁγίας. Ἔχει λόγο ἡ Ἐκκλησία μας πού δίνει ὄνομα Ἁγίου καί Ἁγίας (στά κορίτσια). Ἀκούγοντας τό ὄνομα τοῦ Ἁγίου Δημητρίου, ὁ νοῦς σου πάει στόν Ἅγιο Δημήτριο. Ἀκοῦς τό ὄνομα τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, πάει ὁ νοῦς σου στό μαρτύριο τῆς Ἁγίας Βαρβάρας. Αὐτό εἶναι μία ἀγωγή στό παιδί. Πάρα πολλά παιδιά σήμερα δέν ξέρουν πότε γιορτάζει ὁ Ἅγιός τους. Ξέρουν πολύ καλά τά γενέθλιά τους! Τά κοινωνικά δίκτυα δέν σοῦ ζητᾶνε τό ὄνομα τοῦ Ἁγίου… Σοῦ ζητᾶνε τά γενέθλια καί σέ εἰδοποιοῦν κιόλας, γιά νά στείλεις συγχαρητήρια γιά τά γενέθλια! Ὅλος ὁ τεχνικός πολιτισμός δηλαδή εἶναι δομημένος στό νά τονωθεῖ ὁ ἐγωισμός. Ἀκόμα καί στίς 58

διαφημίσεις, ἐάν τό προσέξετε, θά δεῖτε. Τονίζεται ὁ ἐγωισμός. Ἐσύ! Ὅλο τό ἐνδιαφέρον μου εἶσαι ἐσύ! Τά ἔγγραφά μου… στούς ὑπολογιστές. Ὅλα αὐτά, τό «μου», «μου», «μου»… ὁ ἄφρων πλούσιος, «οἱ ἀποθῆκες μου»! Τά μου, τά δικά μου. Δηλαδή ἐκπαιδευόμαστε, δυστυχῶς, ἀπό τό ὅλο σύστημα, τί; Σέ ἕναν ἐγωκεντρισμό ἄκρατο καί κλεινόμαστε ὅλο καί περισσότερο στόν ἑαυτό μας. Ἀκριβῶς τό ἀντίθετο ἀπό αὐτό γιά τό ὁποῖο εἴμαστε πλασμένοι. Εἴμαστε πλασμένοι γιά νά ἀγαπήσουμε, πρῶτα τόν Θεό καί μετά ὅλους τούς ἄλλους. Νά βγοῦμε ἀπό τό ἐγώ. Νά σπάσει, νά συντριφτεῖ τό ἐγώ καί νά γίνει ἐμεῖς. Γι’ αὐτό βλέπετε, δέν σωζόμαστε μόνοι μας, ἀλλά μέσα στήν Ἐκκλησία. Δέν μπορεῖς νά σωθεῖς μόνος σου. Μά νά εἶσαι τέλειος, ἄν δέν πᾶς στήν Ἐκκλησία μέ τούς ἄλλους μαζί, νά ταπεινωθεῖς, νά προσευχηθεῖς, νά κοινωνήσεις, νά ἐξομολογηθεῖς, δέν σώζεσαι. Ἀτομική σωτηρία δέν ὑπάρχει. Σωζόμαστε ὅλοι μαζί. Ταπεινωνόμαστε, τριβόμαστε ὁ ἕνας μέ τόν ἄλλον, κάνουμε ὑπομονή ὁ ἕνας τόν ἄλλον. Ὅπως καί μέσα στήν οἰκογένεια, πού εἶναι μιά μικρή ἐκκλησία, κάνεις ὑπομονή τήν ἀδυναμία τοῦ ἄλλου. Σήμερα, μέ τόν ἄκρατο ἐγωισμό πού ἔχει καλλιεργηθεῖ, τά ζευγάρια ἀμέσως χωρίζουνε. Σοῦ λέει τί; Τά δικά μου; Χωρίζουμε. Δικηγόρο κατευθείαν. Δέν ὑπάρχει ἐλάχιστη ὑπομονή. Ἐρ: Ἤμουν μέσα στό βουνό καί ἔπεσα καί λέω, τώρα ποιός θά βρεθεῖ μέσα στό βουνό νά μέ σηκώσει; Καί θυμήθηκα τήν Παναγία καί λέω μέ τό μυαλό μου, Παναγία μου, βοήθησέ με. Μέ σηκώνει… σηκώθηκα ὄρθια καί ἔκανα τόν σταυρό μου. Σηκώθηκα καί περπατάω τώρα. Ἀπ: Μάλιστα. Ὅλοι πιστεύουμε στά θαύματα καί ὁ καθένας ἔχει νά διηγηθεῖ ἕνα προσωπικό θαῦμα. Νά εὐχαριστοῦμε τόν Θεό καί νά τά θυμόμαστε καί τά προσωπικά θαύματα καί τά γενικά θαύματα, τήν ὅλη Θεία οἰκονομία, ὅ,τι ἔχει κάνει ὁ Θεός γιά τή σωτηρία μας. Νά Τόν εὐχαριστοῦμε, ὄχι μόνο προσωπικά στήν δική μας προσευχή, ἀλλά προπάντων στή Θεία Λειτουργία. Κατεξοχήν ἡ Θεία Λειτουργία εἶναι εὐχαριστία γιά ὅ,τι ἔκανε ὁ Θεός γιά τή σωτηρία μας, πού ἦρθε, πῆρε τήν ἀνθρώπινη φύση, μᾶς «κυνήγησε», ὅπως εἶπε ἐδῶ ὁ Ἅγιος Νικόδημος. Τριάντα τρία χρόνια μᾶς φώναζε σάν τόν τσοπάνο τόν καλό πού ἀναζητοῦσε τό χαμένο πρόβατο, μέχρι πού «ἐβραχνίασε ὁ λάρυγξ Του», ὅπως τά λέει ὡραῖα ὁ Ἅγιος Νικόδημος. Στό τέλος σταυρώθηκε ἀπό μᾶς, ἐτάφη, ἀνέστη, ἀνελήφθη καί κάθισε στά δεξιά τοῦ Πατρός. Γι’ αὐτά ὅλα πρέπει νά Τόν εὐχαριστοῦμε. Καί ἔτσι φανερώνουμε τήν πίστη μας, μέ τήν συμμετοχή μας κατεξοχήν στή Θεία Λατρεία, στή Θεία Λειτουργία καί μέ τήν ὑπακοή στίς ἐντολές. Ὅταν ὑπάρχει αὐτή ἡ πίστη ζωντανή, ἀπό κοντά εἶναι καί ἡ ἐλπίδα. Γι’ αὐτό βλέπετε, οἱ ἄνθρωποι τοῦ Θεοῦ, ποτέ δέν παθαίνουν αὐτά τά λεγόμενα ψυχολογικά, τίς καταθλίψεις καί τίς ἀπογοητεύσεις καί αὐτό τό κλείσιμο στόν ἑαυτό σου, πού δέν θέλεις νά μιλήσεις σέ κανέναν. Αὐτό δείχνει ἄνθρωπο πού ἀκριβῶς ἔχει χάσει τήν ἐλπίδα του στόν Θεό. Ὁ χριστιανός ποτέ δέν χάνει τήν ἐλπίδα του. Ἄν τή χάσει, μετά παύει νά εἶναι χριστιανός. Γι’ αὐτό βλέπετε καί ὁ Ἀπόστολος λέει, τρία πράγματα εἶναι τά κορυφαῖα: «πίστις, ἐλπίς, ἀγάπη»19. 59

Ἐρ: Πῶς μποροῦμε νά διαπιστώσουμε ἄν μέσα μας ἔχουμε ἰδέα; Ἀπ: Ναί, ὁ Ἅγιος Νικόδημος τά λέει πολύ καλά. Ἴσως εἶναι μία ἀφορμή γιά νά κάνουμε ἕνα τέτοιο θέμα, ἄν θέλει ὁ Θεός καί ἄν ὑπάρχει εὐλογία. Ἕνα δεῖγμα ὅτι ἔχουμε πίστη στόν ἑαυτό μας εἶναι νά ἀπογοητευόμαστε πάρα πολύ ὅταν κάνουμε ἕνα λάθος. Ὅταν ἔχεις μία πτώση, ὅταν κάνεις μία ἁμαρτία, ὅταν ὑποκύψεις σ΄ ἕνα πάθος, ἄν ἔχεις μεγάλη γνώμη, μεγάλη πίστη στόν ἑαυτό σου, τότε συντρίβεσαι, καταπίπτεις, τά χάνεις, ἀπελπίζεσαι, λυπᾶσαι πάρα πολύ. Αὐτό εἶναι ἕνα κριτήριο. Γιατί τί σημαίνει αὐτό; Ἐπειδή εἶχες μεγάλη ἰδέα γιά τόν ἑαυτό σου, καί ἔχεις μεγάλη ἰδέα, πέφτοντας σοῦ γκρεμίζεται αὐτή ἡ ἰδέα, ὁπότε χάνεις τό στήριγμά σου. Σάν ἕνα τεράστιο οἰκοδόμημα πού σωριάζεται. Ἔτσι γίνεται καί ἡ ψυχή σου, γιατί εἶχες στηριχτεῖ στά μπράτσα σου, στόν ἑαυτό σου, ἀκόμα καί γιά τόν πνευματικό σου ἀγῶνα καί γιά τά καθημερινά. Γι’ αὐτό βλέπετε μιά ἀποτυχία -ἀφῆστε τά πνευματικά- στά βιοτικά, πολλούς ἀνθρώπους τούς διαλύει. Γιά μιά ζωή! Τούς ἀχρηστεύει! Γιατί; Γιατί ἤλπισαν στόν ἑαυτό τους καί ὄχι στόν Θεό. Ἐνῶ αὐτός πού ἐλπίζει στόν Θεό, θά πεῖ, ἐντάξει λάθος ἔκανα. Θά πάω νά ἐξομολογηθῶ. Θά κάνω ὅ,τι μπορῶ ἀνθρωπίνως καί μετά ἔχει ὁ Θεός. Ποτέ δέν θά φτάσει σέ μιά ἀκραία λύπη, σέ μιά ἀκραία ἀπελπισία, νά ἀχρηστευτεῖ. Αὐτό εἶναι ἔνα σημάδι, ἕνα κριτήριο. Ἀπό αὐτό μπορεῖς νά καταλάβεις ἄν ἔχεις μεγάλη ἰδέα γιά τόν ἑαυτό σου, πῶς ἀντιδρᾶς μπροστά στίς πτώσεις σου, μπροστά στά λάθη σου. Βλέπετε πολλοί ἄνθρωποι τρέμουν νά κάνουν λάθος. Γιατί τρέμεις νά κάνεις λάθος; Τρέμουν ν’ ἀκούσουν μιά παρατήρηση. Δέν θέλουν ν’ ἀκούσουν μιά παρατήρηση. Θέλουν νά εἶναι ἄψογοι, τέλειοι. Κι ἅμα κάνουν λάθος… πάει τά ἔχασα ὅλα. Αὐτό δείχνει μεγάλο ἐγωισμό, μεγάλη ὑπερηφάνεια, μεγάλη ἰδέα στόν ἑαυτό σου. Καί ἐπειδή εἶχες στηριχτεῖ στόν ἑαυτό σου, σωριάζεται τό εἴδωλο καί μετά τά χάνεις. Ἐνῶ, ὅταν ἔχεις τήν ἐλπίδα σου στόν Θεό, δέν ὑπάρχει αὐτό τό εἴδωλο, στηρίζεσαι στόν Θεό. Ἐντάξει ἔκανες λάθος. Καί ποιός δέν κάνει λάθη; Ἀνθρώπινο. Τό μωρό πού πάει νά περπατήσει, δέν πέφτει; Τί θά πρέπει νά κάνει τό μωρό δηλαδή; Νά πεῖ δέν ξανασηκώνομαι; Ἄν δέν ξανασηκωθεῖ, δέν θά μάθει ποτέ νά περπατάει. Ἔτσι εἴμαστε κι ἐμεῖς. Πᾶμε νά περπατήσουμε, πέφτουμε. Θά σηκωθοῦμε. Πάλι θά πέσουμε. Πάλι θά σηκωθοῦμε. Μέχρι νά μάθουμε νά μήν πέφτουμε. Ἀλλά πότε θά τό κάνεις αὐτό; Ὅταν ἐλπίζεις στόν Θεό. Ἄν ἔχεις ἐλπίδα στόν ἑαυτό σου, μέ τό πού θά πέσεις, διαλύεσαι, συντρίβεσαι, ἀχρηστεύεσαι. Νά τί κακό κάνει ἡ παιδεία. Ἡ παιδεία αὐτό ἐμφυσᾶ στά παιδιά: αὐτοπεποίθηση. Ὁπότε μέ τήν πρώτη ἀποτυχία, τό παιδί παραδίδει. Σοῦ λέει, τελειώσαμε, δέν ὑπάρχει μέλλον γιά μένα, καί ἀχρηστεύεται τό παιδί. Βλέπετε πόσο κακό κάνουν τά ἄθεα γράμματα καί τό ὅτι ἐμεῖς ἐλπίζουμε σ’ αὐτά καί πιστεύουμε τούς ἐπιστήμονες, ἀντί νά πιστεύουμε τόν Ἅγιο Θεό, τό Ἅγιο Πνεῦμα, πού σοῦ λέει εἶσαι καταραμένος ἄν ἔχεις αὐτοπεποίθηση. Αὐτό εἶναι ἕνα κριτήριο, πῶς ἀντιμετωπίζουμε τίς πτώσεις μας. Ἕνα ἄλλο κριτήριο ξέρετε ποιό εἶναι; Ὅσο μικρότερη ἰδέα ἔχεις γιά τόν ἑαυτό σου, τόσο λιγότερες 60

ἁμαρτίες θά κάνεις. Ὅσο μεγαλύτερη ἰδέα ἔχεις γιά τόν ἑαυτό σου, τόσο περισσότερες καί βαρύτερες ἁμαρτίες θά κάνεις. Ἄν φτάσεις νά μήν ἔχεις καμιά ἰδέα γιά τόν ἑαυτό σου, ὅτι εἶσαι τό τίποτα, δέν θά κάνεις καμιά ἁμαρτία. Ποιά ἤτανε πού εἶχε αὐτή τήν ἰδέα; Ἡ Παναγία. Ἡ Παναγία δέν ἁμάρτησε ποτέ. Γιατί; Γιατί δέν εἶχε καμιά ἰδέα γιά τόν ἑαυτό της. «Ἰδού ἡ δούλη Κυρίου»20, εἶμαι τό τίποτα. Ξέρετε, ὅλες οἱ κοπέλες στά χρόνια τῆς Παναγίας (καί πρίν) εἶχαν ἕνα ὄνειρο. Ξέρετε ποιό ὄνειρο εἶχαν; Ἐπειδή γνώριζαν τίς προφητεῖες, ἦταν πιστές. Νά γίνουν μητέρα τοῦ Μεσσία. Γιατί ἤξεραν ὅτι κάποια γυναίκα παρθένος θά γεννήσει τόν Μεσσία. Τό περιμένανε. Καί ὅλες οἱ κοπέλες εἶχαν αὐτό τό ὄνειρο, μήπως εἶμαι ἐγώ;.. Ἡ Παναγία ξέρετε τί ἔλεγε; Προφανῶς, ἴσως προσευχόντουσαν κιόλας, νά λέγανε, Θεέ μου, νά μέ ἀξιώσεις νά εἶμαι ἐγώ μητέρα τοῦ Μεσσία. Ἡ Παναγία ξέρετε τί προσευχόταν; Θεέ μου, ἀξίωσέ με, ὄχι νά εἶμαι ἡ μητέρα σου, ἡ μητέρα τοῦ Μεσσία, δέν εἶμαι ἄξια, ἀλλά ἐγώ νά γίνω δούλη αὐτῆς πού θά Σέ γεννήσει. Βλέπετε ταπείνωση; Αὐτή τήν προσευχή ἔκανε ἡ Παναγία. Καί ὁ Χριστός τῆς λέει δέν θά εἶσαι ἡ δούλη, ἐσύ θά εἶσαι ἡ μητέρα. Βλέπετε; Ὅσο ταπεινώνεσαι, τόσο σέ ὑψώνει ὁ Θεός. Ὅσο ὑψώνεσαι, τόσο τρῶς κατραπακιές. Ὅλα αὐτά εἶναι ὡραῖα, ὄχι γιατί ἐμεῖς εἴμαστε κάτι, ἀλλά γιατί ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ εἶναι ὡραῖος καί εἶναι θεραπευτικός. Κι ὅταν εἶναι ἑρμηνευμένος ἀπ’ τούς Ἅγιους Πατέρες εἶναι σωτήριος. Βλέπετε σήμερα ὅλοι οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἄρρωστοι. Οἱ προσωπικότητες σήμερα εἶναι ἄρρωστες. Ἀρρωστημένοι εἶναι σήμερα ὅλοι οἱ ἄνθρωποι. Δέν βλέπεις χαρά. Δέν βλέπεις εἰρήνη. Γιατί; Γιατί δέν ὑπάρχει ταπείνωση. Ὑπάρχει μεγάλος ἐγωισμός, ὁπότε ὑπάρχει μεγάλη ἰδέα γιά τόν ἑαυτό μας καί μεγάλη ἀπελπισία καί μεγάλη ἀπόγνωση. Καί ὁ διάβολος βέβαια τό ἐνισχύει αὐτό, τό καλλιεργεῖ ἔντεχνα. Μέσα ἀπό τά ΜΜΕ τί καλλιεργεῖται; Ἡ ἐλπίδα; Ἡ ἀπελπισία δέν καλλιεργεῖται; Δέν ὑπάρχει ἐλπίδα… ὅλο τρομοκρατία. Εἶναι ἡ τέχνη τοῦ διαβόλου. Γιατί μέσα ἀπό αὐτή τήν ἀπελπισία καί τήν τρομοκρατία κάνει μιά χαρά τή δουλειά του ὁ διάβολος. Ὁπότε καμιά ἐλπίδα στόν ἑαυτό μας, τέλεια ἐλπίδα στόν Θεό. Ἀρχ. Σάββας Ἁγιορείτης https://hristospanagia3.blogspot.com/ 1 Ρωμ. 5, 5. 2 Ἰωάν. 6, 53. 3 Λόγοι Δ΄, Οἰκογενειακή Ζωή, Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Ἱερόν Ἡσυχαστήριον Μοναζουσῶν «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος» (στό ἑξῆς: Οἰκογενειακή Ζωή, Ἁγίου Παϊσίου). 4 Οἰκογενειακή Ζωή, Ἁγίου Παϊσίου. 5 Ὅ.π. 6 Ὅ.π. 61

7 Ἱερεμ. 17, 5. 8 Ψαλμ. 27, 7. 9 Ἀποκ. 3, 20. 10 Σοφ.Σειρ. 2, 10. 11 Πάθη καί ἀρετές, Λόγοι Ε΄, Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Ἱερόν Ἡσυχαστήριον Μοναζουσῶν «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος» (στό ἑξῆς: Πάθη καί ἀρετές, Ἁγίου Παϊσίου). 12 Πάθη καί ἀρετές, Ἁγίου Παϊσίου. 13 Ὅ.π. 14 Ὅ.π. 15 Ὅ.π. 16 Ὅ.π. 17 Παρ. 3, 12. 18 Πάθη καί ἀρετές, Ἁγίου Παϊσίου. 19 Α΄Κορ. 13, 13. 20 Λουκ. 1, 38. 62

Τί εἶναι ἡ Ταπεινοφροσύνη καί πῶς κατορθώνεται «Μετά πάσης ταπεινοφροσύνης καί πρᾳότητος, μετά μακροθυμίας, ἀνεχόμενοι ἀλλήλων ἐν ἀγάπῃ»1. Αὐτό λέγει ὁ δεύτερος στίχος τοῦ τετάρτου κεφαλαίου τῆς πρός Ἐφεσίους ἐπιστολῆς. Στόν πρῶτο στίχο ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ἔλεγε «Παρακαλῶ οὖν ὑμᾶς ἐγώ ὁ δέσμιος ἐν Κυρίῳ ἀξίως περιπατῆσαι τῆς κλήσεως ἧς ἐκλήθητε»2. Σας παρακαλῶ ἐγώ πού εἶμαι φυλακισμένος γιά τό ὄνομα τοῦ Κυρίου,νά πορευθεῖτε καί νά ζήσετε μέ τρόπο ἄξιο τῆς ὑψηλῆς κλήσεως πού σᾶς ἔκανε ὁ Θεός, πού εἶναι νά ὁμοιωθεῖτε μέ τόν Θεό. Καί αὐτό θά τό κατορθώσετε «μετά πάσης ταπεινοφροσύνης», ἀγωνιζόμενοι μέ κάθε ταπεινοφροσύνη καί πραότητα, μέ μακροθυμία «ἀνεχόμενοι ἀλλήλων ἐν ἀγάπῃ». Σήμερα σκέφτηκα, μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ, νά ποῦμε γιά αὐτή τήν πρώτη φράση, τήν πρώτη λέξη, τήν ταπεινοφροσύνη, τήν πρώτη αὐτή προτροπή τοῦ Ἁγίου. – Τί εἶναι ἄραγε ἡ ταπεινοφροσύνη; Πάρα πολλά μᾶς λένε οἱ Ἅγιοι Πατέρες, ἀλλά πρίν καί προπάντων ὁ Ἴδιος ὁ Κύριος τήν ἔχει ὡς θεμέλιο τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Στήν ἐπί τοῦ Ὄρους Ὁμιλία ἀκοῦμε τήν πρώτη φράση τοῦ Κυρίου, τόν πρῶτο μακαρισμό, «μακάριοι οἱ πτωχοί τῷ πνεύματι»3. Οἱ Ἅγιοι Πατέρες μᾶς τό ἑρμηνεύουν αὐτό, μακάριοι αὐτοί οἱ ὁποῖοι ἔχουνε πτωχή ἰδέα γιά τόν ἑαυτό τους, μηδενική ἰδέα γιά τόν ἑαυτό τους. Θεωροῦν τόν ἑαυτό τους χειρότερο ἀπό ὅλους, πιό ἁμαρτωλό ἀπό ὅλους, εἶναι ταπεινόφρονες. Ταπεινόφρων εἶναι αὐτός ὁ ὁποῖος ἔχει ταπεινό φρόνημα. Ταπεινός γιά τόν κόσμο εἶναι κάτι διαφορετικό. Ὄχι αὐτός πού ἀπό μόνος του φρονεῖ ταπεινά, ἀλλά αὐτός πού οἱ ἄλλοι τόν κατεβάζουν, τόν ταπεινώνουν. Ὁ χριστιανός δέν ἔχει πρόβλημα καί μ’ αὐτό, νά τόν ταπεινώνουν οἱ ἄλλοι, γιατί μέσα του ἔχει αὐτό τό φρόνημα τό ταπεινό. Λέει ὁ Ἅγιος Ἰουστίνος Πόποβιτς: ὁ χριστιανός, ζώντας ἐν Χριστῷ, ζεῖ μετά πάσης ταπεινοφροσύνης, γιατί ἀκριβῶς ὁ πρῶτος ταπεινός, ὁ ὕψιστος καί κορυφαῖος εἶναι ὁ Ἴδιος ὁ Χριστός, ὁ Ὁποῖος, ὅπως λέει πάλι ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, δέν θεώρησε ὅτι ἀπό ἁρπαγμό ἔχει πάρει τήν ἰσότητά Του μέ τόν Θεό-Πατέρα. Εἶναι ἰσότιμος, ἔχει τήν ἴδια δόξα μέ τόν Πατέρα, τήν ἴδια τιμή, τήν ἴδια ἐξουσία, τήν ἴδια δύναμη, τήν ἴδια ἐνέργεια ἀλλά δέν δίστασε φαινομενικά νά ἀφήσει αὐτή τήν δόξα Του. Δέν τήν ἄφησε. Πάντοτε ἦταν μαζί μέ τόν Πατέρα ἀχώριστος ἀλλά πῆρε καί τήν ἀνθρώπινη φύση, ντύθηκε αὐτό τό κάλυμμα τῆς Θεότητας καί ἔγινε ἄνθρωπος καί ὑπήκοος μέχρι θανάτου στόν ἐν οὐρανοῖς Πατέρα Του. Καί αὐτό εἶναι μία ἀληθινή καί ἄκρα ταπείνωση. Ὁ Θεός γίνεται κάτι πού δέν ἦταν. Δέν ἦταν ἄνθρωπος. Ἔγινε ἄνθρωπος καί αὐτή ἡ ταπείνωση βέβαια εἶναι ἄφθαστη. Ὁ ἄνθρωπος γιά νά φτάσει σ’ αὐτή τήν ταπείνωση τοῦ Χριστοῦ, θά πρέπει νά γίνει κάτι πού δέν εἶναι. 63

– Ἀλλά τί μπορεῖ νά γίνει ὁ ἄνθρωπος; Δέν μπορεῖ νά γίνει λ.χ. σκουλήκι καί νά πεῖς ὅτι ταπεινώθηκε. Ἀλλά καί πάλι θά εἶναι ἕνα κτίσμα. Ὁ Θεός εἶναι ἄκτιστος καί φοράει τό κτιστό, τό ἀνθρώπινο σῶμα. Αὐτή ἡ ταπείνωση εἶναι ἄφθαστη. Ὁ ἄνθρωπος καλεῖται, στό μέτρο πού μπορεῖ, νά μιμηθεῖ αὐτή τήν ταπείνωση τοῦ Χριστοῦ. Ἡ ταπεινοφροσύνη εἶναι εὐαγγελική διάθεση τῆς ψυχῆς μέ τήν ὁποία ὁ χριστιανός σέ ὅλο του τόν νοῦ καί σέ ὅλη του τήν καρδιά φρουρεῖται ἀπό τόν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό. Ἔτσι λοιπόν σκέπτεται καί φρονεῖ τά ἄνω καί ὄχι τά ἐπί τῆς γῆς. Χριστιανός εἶναι αὐτός ὁ ὁποῖος μιμεῖται τόν Χριστό, ζεῖ τόν Χριστό, ζεῖ μέσα στόν Χριστό καί ὁ Χριστός μέσα του. Ἄρα ζεῖ μετά πάσης ταπεινοφροσύνης, ἀφοῦ ὁ Χριστός εἶναι ἡ ἀληθινή καί τέλεια ταπείνωση καί πάντοτε φρουρεῖται ἀπό τόν Χριστό καί σκέπτεται καί φρονεῖ τά οὐράνια καί ὄχι τά ἐπίγεια. Καλλιεργεῖ τό φρόνημα τῆς ταπεινοφροσύνης καί τῆς ἀγάπης πού εἶναι τό φρόνημα τοῦ Χριστοῦ καί συνεχῶς μοιάζει μέ τόν Χριστό καί συνεχῶς ταπεινώνεται καί ἀγαπάει τόν Χριστό. Μέ τήν ταπεινοφροσύνη ὁ ἄνθρωπος, κάθε του αἴσθηση, κάθε του σκέψη καί ὅλη τήν διανόησή του τήν ἐλέγχει μέ τόν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό ἀπό τόν Ὁποῖο ἐξάγει καί τόν ἔλεγχο καί πλέον Αὐτός γίνεται συνοδηγός του στήν πνευματική του πορεία. Κάθε σκέψη του γίνεται Χριστοσκέψη καί κάθε του αἴσθηση γίνεται Χριστοαίσθηση. Δηλαδή δέν σκέφτεται μέ τόν νοῦ του ἀλλά μέ τόν νοῦ τοῦ Χριστοῦ καί αἰσθάνεται μέ τίς αἰσθήσεις τοῦ Χριστοῦ. Ἡ ταπεινοφροσύνη δέν εἶναι τίποτα διαφορετικό ἀπό τήν Χριστοφροσύνη. Φρονεῖ ὅπως φρονεῖ καί ὁ Χριστός, ὁ Ὁποῖος, ὅπως εἴπαμε, «οὐχ ἁρπαγμόν ἡγήσατο τό εἶναι ἴσα Θεῷ, ἀλλ’ ἑαυτόν ἐκένωσε μορφήν δούλου λαβών, γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δέ σταυροῦ, διό καί ὁ Θεὀς αὐτόν ὑπερύψωσε»4, μᾶς λέει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος. Δέν δίστασε ὁ Χριστός μας νά γίνει ὑπήκοος μέχρι θανάτου στόν ἐν οὐρανοῖς Πατέρα Του καί γι’ αὐτό καί ὑπερυψώθηκε. Εἶχε ἀκριβῶς καί ἔχει πάντοτε αὐτό τό ταπεινό φρόνημα. Ἐάν ἔχετε νοῦ Χριστοῦ, σημαίνει ὅτι ἔχετε καί ταπεινοφροσύνη. «Ἡμεῖς νοῦν Χριστοῦ ἔχομεν»5, ἀλλά ὁ νοῦς τοῦ Χριστοῦ εἶναι ταπεινός γιατί ὁ ὅλος Χριστός εἶναι ταπεινός. Ἐμεῖς μέ τόν νοῦ τοῦ Χριστοῦ σκεπτόμαστε γιά τά πάντα, γιά τόν Θεό, γιά τόν κόσμο, γιά τούς ἀνθρώπους, γιά τήν ψυχή, γιά ὅλη τή Δημιουργία. Ὁ ταπεινόφρων ἄνθρωπος εἰλικρινά θεωρεῖ τόν ἑαυτό του ἕνα μηδενικό ἀπέναντι στόν Θεό ἀλλά καί ἀπέναντι στούς ἀνθρώπους. Αὐτά μᾶς τά λένε ὅλοι οἱ Ἅγιοι Πατέρες. Νά σᾶς πῶ ἕνα παράδειγμα. Ὁ Ὅσιος Ἰωάννης ὁ ἐπικαλούμενος Προφήτης σέ ἐρώτηση: «Τί εἶναι ἡ ταπείνωση;», εἶπε, «Ταπείνωση εἶναι νά πιστεύεις ὅτι δέν εἶσαι ἄξιος νά σέ λογαριάζουν οἱ ἄλλοι, καί νά κόψεις τό δικό σου θέλημα καί νά ὑπομένεις τά ἔξωθεν ἐπερχόμενα σέ σένα χωρίς ταραχή. Αὐτή εἶναι ἡ ἀληθινή ταπείνωση στήν ὁποία δέ βρίσκει χῶρον ἡ κενοδοξία». Νά μή θεωρεῖς ὅτι ἀξίζεις κάτι, ὁπότε οἱ ἄλλοι νά σέ ὑπολογίζουν, νά μήν ἔχεις δικό σου θέλημα καί ὅ,τι σοῦ 64

συμβαίνει ἀπό ἔξω, ὄχι αὐτά πού κάνεις ἐσύ, τά λάθη καί τίς ἁμαρτίες, αὐτά πού σοῦ ἔρχονται ἀπό ἔξω, οἱ πιέσεις, οἱ ὀνειδισμοί, οἱ προσβολές, οἱ ἀδικίες, νά τά δέχεσαι χωρίς ταραχή. Αὐτός εἶναι ὀ ταπεινός ἄνθρωπος καί φυσικά σ’ αὐτόν τόν ἄνθρωπο δέν βρίσκει χῶρο ἡ κενοδοξία, δέν τόν νοιάζει πλέον τί θά πεῖ ὁ κόσμος. Ὁ Ἅγιος Μάξιμος πάλι λέγει ὅτι «ἡ ταπεινοφροσύνη εἶναι μιά συνεχής προσευχή μέ δάκρυα καί πόνο. Διότι αὐτή ἐπικαλεῖται τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ καί δέν ἀφήνει τόν ἄνθρωπο οὔτε νά στηρίζεται ἀπερίσκεπτα στή δύναμή του καί στή σοφία του, οὔτε νά ὑπερηφανεύεται ἐναντίον ἄλλου, τά ὁποῖα εἶναι φοβερά νοσήματα, πού ὀφείλονται στό πάθος τῆς ὑπερηφάνειας». Βλέπετε οἱ ἄνθρωποι σήμερα, οἱ κοσμικοί ἄνθρωποι, πού οὐσιαστικά εἶναι εἰδωλολάτρες, ζοῦνε πάρα πολύ μέ τή ζήλεια καί τόν φθόνο καί ἐπιδίωξή τους εἶναι νά σέ ταπεινώσουν, νά σέ κατεβάσουν. Βγάζουν τήν κακία τους ὀνειδίζοντάς σε καί ἐπιδιώκοντας νά σέ προσβάλλουν, νά σέ μικρύνουν κ.λ.π. Ὁ ταπεινός ἄνθρωπος εἶναι ἀκριβῶς τό ἀντίθετο. Ὄχι μόνο δέν ταπεινώνει κανέναν, δέν ἐξουδενώνει κανέναν, ἀλλά καί δέν ἐμπιστεύεται καθόλου τόν ἑαυτό του, τήν φρόνησή του, τήν σκέψη του, τήν λογική του, ἀλλά συνεχῶς καταφεύγει στόν Θεό καί μέ δάκρυα καί προσευχές ζητάει τή θεία βοήθεια. Αὐτός εἶναι ὁ ταπεινός ἄνθρωπος. Ὁ Ἅγιος Ἰσαάκ ὁ Σύρος πάλι λέει: «πρέπει νά σμικρύνεις τόν ἑαυτό σου σέ ὅλα ἐνώπιον τῶν ἀνθρώπων καί τότε θά ὑψωθεῖς ἐπάνω ἀπό τούς ἄρχοντας τοῦ αἰῶνα τούτου. Ταπείνωσε τόν ἑαυτό σου καί θά δεῖς τή δόξα τοῦ Θεοῦ ἐντός σου. Διότι ὅπου βλαστάνει ἡ ταπείνωση, ἐκεῖ ἀναβλύζει ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ. Ἄν ἀγωνίζεσαι φανερά νά ταπεινωθεῖς, ὁ Θεός θά σέ κάνει νά δοξασθεῖς ἀπό ὅλους τούς ἀνθρώπους· ἄν ἔχεις τήν ταπείνωση στήν καρδιά σου ἐκεῖ στήν καρδιά σου θά σοῦ φανερώσει ὁ Θεός τή δόξα Του. Ὅταν ἐργάζεσαι τήν ἀρετή, νά φροντίζεις νά σέ καταφρονοῦν οἱ ἄνθρωποι καί τότε θά τιμηθεῖς ἀπό τόν Θεό». Θυμηθεῖτε αὐτό πού λέει καί ὁ Κύριος, ὅταν νηστεύεις, τό πρόσωπό σου νά τό ἀλείβεις νά μή φαίνεσαι ὅτι νηστεύεις καί ὅταν προσεύχεσαι νά μήν φαίνεσαι ὅτι προσεύχεσαι. Νά κρύβεσαι, νά κλειδώνεσαι στό δωμάτιό σου. Καί ὅταν κάνεις ἐλεημοσύνη νά τήν κάνεις κρυφά6. Βλέπετε ἐδῶ ὁ Ἅγιος λέει, νά μήν φαίνεσαι ὅτι κάνεις τό ἔργο τῆς ἀρετῆς, ἀλλά μᾶλλον νά φροντίζεις νά καταφρονεῖσαι ἀπό τούς ἀνθρώπους, νά περιγελᾶσαι, νά ὀνειδίζεσαι, καί τότε θά πάρεις τή δόξα τοῦ Θεοῦ. Οἱ πιό μεγάλοι ταπεινόφρονες Ἅγιοι εἶναι οἱ διά Χριστόν σαλοί, ὅπως ὁ Ἅγιος Ἀνδρέας ὁ διά Χριστόν σαλός, ὅπως ἕνας ἄλλος στό Ἅγιον Ὄρος, π. Ἡρωδίων λεγόταν, ὁ γέροντας Εὐθύμιος, πού ἔχουμε γράψει κι ἕνα βιβλιαράκι γι’ αὐτόν. Αὐτοί οἱ ἄνθρωποι ἦταν πολύ-πολύ ταπεινοί καί ἔκαναν ἐπίτηδες τόν τρελό γιά νά ὀνειδίζονται ἀπό τούς ἀνθρώπους. Εἶναι αὐτό πού λέει ἐδῶ ὁ ἀββάς Ἰσαάκ ὁ Σύρος. Εἶναι μιά ἀκραία ἄσκηση γιά νά ἔχουν περισσότερη ταπείνωση, ἑπομένως καί περισσότερη δόξα, γιατί ὅπου ταπεινώνεται ὁ ἄνθρωπος, ἐκεῖ καί δοξάζεται. Καί ἡ ἄκρα δόξα τοῦ Χριστοῦ εἶναι πάνω στόν Σταυρό. Ἡ ἄκρα Του ταπείνωση εἶναι καί ἡ μεγίστη Του δόξα. Ἔτσι καί ὁ ἄνθρωπος ὅσο περισσότερο ταπεινώνεται, λέει ὁ ἀββάς Ἰσαάκ, τόσο περισσότερο καί θά δοξαστεῖ καί ὄχι μόνο ἀπό τόν Θεό ἀλλά καί ἀπό τούς ἀνθρώπους. Ἐνῶ ἐκεῖνος πού 65

κυνηγάει τήν δόξα, λέει πάλι ὁ ἀββάς Ἰσαάκ, ἡ δόξα φεύγει. Ἐκεῖνος πού φεύγει μακριά ἀπό τήν δόξα, ἡ δόξα τόν κυνηγάει. «Ὅταν ἐργάζεσαι τήν ἀρετή, νά φροντίζεις νά σέ καταφρονοῦν οἱ ἄνθρωποι. Μίσησε τήν τιμή, γιά νά τιμηθεῖς». Ἄν ἀγαπήσεις τήν τιμή, ὅπως λένε σήμερα τήν ἀξιοπρέπεια, τότε δέν θά τιμηθεῖς. «Ἐκεῖνος πού ἀποφεύγει τήν τιμή, τόν καταδιώκει ἡ τιμή καί γίνεται κήρυκας τῆς ταπεινώσεώς του». Πάλι λέει ὁ ἀββάς Ἰσαάκ: «Ὁ ἄνθρωπος πού κατόρθωσε νά ἐννοήσει πόσο ἀσθενής εἶναι στά πνευματικά, αὐτός ἔφθασε στήν τέλεια ταπεινοφροσύνη καί τήν ἐπίγνωση τοῦ Θεοῦ. Γι’ αὐτό καί παρακινεῖται συνεχῶς νά εὐχαριστεῖ τόν Θεό καί γίνεται πλουσιώτερος στήν ἀπόκτηση θείων χαρισμάτων». Γιατί; Γιατί δέν βασίζεται στόν ἑαυτό του οὔτε ζητάει κάτι μέσω τοῦ ἑαυτοῦ του, μέσω τῆς λογικῆς του οὔτε προσπαθεῖ νά ζεῖ αὐτόνομα, μέ τίς δυνάμεις του, μέ τά μπράτσα του, ἀλλά καταφεύγει στόν Θεό, ζητάει τό ἔλεος στόν Θεό καί γίνεται ὅλο καί πιό πλούσιος στή Χάρη, στά χαρίσματα τοῦ Θεοῦ. «Στόμα πού εὐχαριστεῖ πάντοτε τόν Θεό, δέχεται ἀπό τόν Θεό εὐλογία. Καί στήν καρδιά πού διαμένει στή συνεχή πρός τόν Θεό εὐχαριστία, αὐξάνει διαρκῶς ἐντός αὐτῆς ἡ θεία Χάρη. Ἀπό τή Χάρη προηγεῖται ἡ ταπείνωση, ὅπως ἐμπρός ἀπό τόν πειρασμό τρέχει ἡ ὑπερηφάνεια». – Βλέπεις πειρασμό; Βλέπεις πτώση; Βλέπεις ἁμαρτία; Νά ξέρεις ἀπό πίσω εἶχε προηγηθεῖ ὑπερηφάνεια. – Βλέπεις χαρά, εἰρήνη; Νά ξέρεις ἀπό πίσω προηγήθηκε ἡ ταπείνωση. Καί εἶναι πολύ εὔκολο πράγμα, ξέρετε, τό νά ταπεινωθεῖ κανείς, ὅταν ταπεινώσει τόν λογισμό του. Βέβαια, θά πρέπει νά κάνει ἄσκηση συνεχή γιά νά παραμείνει ἐκεῖ. Γιατί μπορεῖ νά κάνεις ἕναν ταπεινό λογισμό, ἀλλά ἀμέσως μετά, ὅταν ἔρθει κάποιος νά σέ προσβάλλει νά θυμώσεις καί πάλι νά πέσεις στήν ὑπερηφάνεια. «Ἄνθρωπε ταπεινέ, θέλεις νά βρεῖς τήν αἰώνιο ζωή; Κράτησε τήν πίστη καί τήν ταπείνωση εἰς ἑαυτόν· διότι διά τούτων εὑρίσκεις τήν βοήθειαν τοῦ Θεοῦ». Καί πάλι λέει ὁ ἀββάς Ἰσαάκ: «Τόν ταπεινόφρονα οὐδείς μισεῖ ποτέ, οὐδέ ἐπιπλήττει, οὐδέ καταφρονεῖ· ἐπειδή ἀγαπᾶ αὐτόν ὁ δεσπότης αὐτοῦ -ὁ Χριστός δηλαδή ἀγαπάει τούς ταπεινούς- καί διά τοῦτο ἀγαπᾶται παρά πάντων. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ταπεινωθεῖ κυκλώνει αὐτόν τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ καί τότε ἡ καρδία αἰσθάνεται τή θεία βοήθεια, πληροῦται χαρᾶς καί ὁδηγεῖται πρός τήν προσευχή». Καί ὁ ἱερός Χρυσόστομος λέει: «Δέν ὑπάρχει τίποτε ὅμοιο μέ τήν ταπεινοφροσύνη. Γι’ αὐτό καί ὁ Χριστός ἄρχισε τούς Μακαρισμούς μέ τήν ἀρετή αὐτή. Εἶναι ἀδύνατο χωρίς αὐτή νά σωθοῦμε». Καί ἀλλοῦ πάλι προτρέπει: «Ἄν θέλεις νά ἀπολαύσεις παρηγοριά ἀπό τόν Θεό, ταπεινώσου, σύντριψε τόν ἑαυτό σου». 66

Καί στό Γεροντικό γράφει γιά ἕναν γέροντα πού ἔλεγε, ὅτι, ἄν ὁ ἄνθρωπος δέν πιστεύει ὅτι εἶναι ὁ πιό ἁμαρτωλός ἀπό ὅλους τούς ἀνθρώπους, ὁ χειρότερος ἀπ’ ὅλους, αὐτός ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά σωθεῖ. Φοβερός λόγος! Σήμερα ἔχουμε πολλές φορές μία κακή συμπεριφορά ἐμεῖς οἱ χριστιανοί ἀπέναντι στούς ἔξω. Καί ὅταν λέω ἔξω δέν ἐννοῶ τούς μουσουλμάνους πού ἔρχονται τώρα ἤ τούς ἄθεους ἀπό ἄλλες θρησκεῖες, ἐννοῶ τούς χριστιανούς πού δέν εἶναι πλέον χριστιανοί. Σήμερα οἱ Ἕλληνες, τό ἔλεγε καί ὁ μακαριστός ὁ π. Ἀθανάσιος Μυτιληναῖος πρίν ἀρκετά χρόνια -τί θά ’λεγε σήμερα!- εἶναι εἰδωλολάτρες, οἱ πλεῖστοι Ἕλληνες. Γι’ αὐτό βλέπετε καί δέν μποροῦμε νά κάνουμε καί πολλά πράγματα. Περνᾶνε τόν ἕναν ἀντίχριστο νόμο μετά τόν ἄλλον, γιατί ἀκριβῶς ἡ πλειοψηφία τῶν Ἑλλήνων σήμερα εἶναι εἰδωλολάτρες. Γνωρίζετε τούς πρόσφατους ἀπαράδεκτους νόμους περί ἀλλαγῆς τοῦ φύλου ἀπό 15 ἐτῶν, περί ὁμοφυλοφίλων κ.λ.π. – Αὐτό τώρα ἐμεῖς πῶς θά πρέπει νά τό ἀντιμετωπίσουμε; Πῶς νά σταθοῦμε μπροστά σ’ ἕναν τέτοιο ἄνθρωπο, ὁ ὁποῖος δηλώνει μέν χριστιανός ἐξωτερικά, ἀλλά οὐσιαστικά δέν ἔχει τίποτα τό χριστιανικό; Ἡ ζωή του δέν εἶναι χριστιανική. Δέν πιστεύει οὔτε στήν αἰώνια ζωή οὔτε στήν ἀνάσταση οὔτε στήν Ἐκκλησία οὔτε στά μυστήρια… τίποτε. Λοιπόν, θά πρέπει νά σταθοῦμε ὅπως θά στεκόμαστε σ’ ἕναν εἰδωλολάτρη, αὐτό ἔλεγε ὁ π. Ἀθανάσιος. Πολλές φορές ἔρχεται ἕνας ἄνθρωπος ἀπό αὐτούς στήν Ἐκκλησία κι ἐμεῖς τόν ἀντιμετωπίζουμε σάν πιστό, σάν νά ξέρει τά πάντα γιά τήν πίστη καί ὅταν δοῦμε κάτι πού δέν ταιριάζει μπορεῖ νά τόν βάλουμε καί μπροστά.. Ὄχι, θά πρέπει νά θεωρήσουμε ὅτι δέν ξέρουν τίποτα καί νά τούς φερθοῦμε μέ πολλή ταπείνωση, μέ πολλή ἀγάπη. Ἀλλά, γιά νά τό κάνεις αὐτό, πρέπει νά εἶσαι ταπεινός, νά πιστεύεις ὅτι εἶσαι χειρότερος κι ἀπ’ αὐτόν καί ἀπ’ ὅλους. Αὐτός εἶναι ὁ ἄνθρωπος πού μπορεῖ νά σωθεῖ, πού θεωρεῖ τόν ἑαυτό του χειρότερο ἀπό ὅλους. Ποτέ δέν μιλάει ἀπό θέση ἰσχύος. Ποτέ δέν μαλώνουμε τόν ἄλλον, δέν τόν ἐπιπλήττουμε, ἀφοῦ ἔχει ἄγνοια. Οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι σήμερα, ἀδελφοί μου, οἱ Ἕλληνες, οἱ Ὀρθόδοξοι, ἔχουνε τεράστια ἄγνοια, τίποτα δέν ξέρουν. Πολλές φορές ἔρχονται ἄνθρωποι στήν ἐξομολόγηση καί δέν ξέρουν οὔτε τό Πάτερ ἡμῶν νά ποῦνε. Ἀλήθεια σᾶς λέω! Τούς λέω, ἄφες ἡμῖν τά ὀφελήματα ἡμῶν.. μετά τί λέει; Μέ κοιτᾶνε! Ψάχνονται νά δοῦνε τί λέει μετά… Ἐκεῖ ἔχουμε φτάσει τώρα. Ὁπότε, χρειάζεται κι ἐμεῖς νά ταπεινοφρονήσουμε καί νά ἀνασκομποθοῦμε μέ πολλή ἀγάπη καί νά σταθοῦμε πολύ ἐπιεικῶς, θά ἔλεγα, μπροστά σ’ αὐτούς τούς ἀνθρώπους, μήπως καί κάποιους τούς κερδίσουμε, ὄχι γιά τόν ἑαυτό μας ἀλλά γιά τόν Χριστό. Νά μήν θεωροῦμε δηλαδή ὅτι ὅλοι γύρω μας εἶναι πιστοί ἤ ὅτι ὅλοι γύρω μας γνωρίζουν γιά τόν Χριστό καί γιά τήν πίστη. Δυστυχῶς, ἡ ἀλήθεια εἶναι ἀκριβῶς τό ἀντίθετο. Δέν γνωρίζουν σχεδόν τίποτε. Καί πολλές φορές ὄχι μόνο δέν γνωρίζουν τό σωστό ἀλλά θεωροῦν σωστό τό ἀκριβῶς ἀντίθετο ἀπό τό σωστό, τό λάθος. Ὑπάρχει μεγάλη σύγχυση καί διαστροφή. 67

Ἔτσι λοιπόν, ταπεινός εἶναι αὐτός πού θεωρεῖ τόν ἑαυτό του κάτω ἀπό ὅλους, χειρότερο ἀπό ὅλους. «Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ταπεινωθεῖ», λέει ὁ ἀββάς Ἰσαάκ, «τόν κυκλώνει τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ, καί τότε ἡ καρδία αἰσθάνεται τή θεία βοήθεια, πληροῦται χαρᾶς καί ὁδηγεῖται πρός τήν προσευχή». Καί ὁ Μέγας Ἀθανάσιος λέει: «Στή χριστιανική ζωή πρέπει νά προσερχόμαστε μέ πολλή προσοχή καί ταπεινοφροσύνη γιά νά λάβουμε τόν πλοῦτο τοῦ Χριστοῦ. Σέ κάθε ἐκδήλωση τῆς ζωῆς μας νά θυμόμαστε νά ἐφαρμόζουμε τήν ταπείνωση τοῦ Κυρίου. Μόνον ἔτσι θά καταστρέψουμε τίς παγίδες τοῦ διαβόλου». Ἐνῶ, ἄν μιλᾶμε ἀπό θέση ἰσχύος, ἕνας πού θά ἔρθει μιά φορά στήν ἐκκλησία, ἐδῶ σέ μᾶς ἄς ποῦμε, ἤ στήν ὁμιλία, καί τοῦ κάνεις παρατήρηση, γιατί θεωρεῖς ὅτι εἶναι ἐντάξει καί τά ξέρει ὅλα καί κάνει ἕνα λάθος, δέν θά ξανάρθει. Ἐνῶ, ἄν θεωρεῖς ὅτι δέν ξέρει τίποτα καί τόν πάρεις ἔτσι ὅπως λέμε μέ τό καλό, μπορεῖ καί νά τόν κερδίσεις. Αὐτό εἶναι πού λέει ἐδῶ, ὅτι θά πρέπει ὁ ἄνθρωπος νά συντρίβει τόν ἑαυτό του καί νά ἐφαρμόζει τήν ταπείνωση τοῦ Κυρίου καί ἔτσι θά καταστρέψει τίς παγίδες τοῦ διαβόλου. Οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι, ἀδελφοί μου, σήμερα εἶναι παγιδευμένοι ἀπό τόν διάβολο, εἶναι ἐνεργούμενοι ἀπό τόν διάβολο κι ἄν θέλεις νά τόν ἁρπάξεις ἀπό ἐκεῖ, θά πρέπει νά φερθεῖς μέ πάρα πολλή ταπείνωση. – Πῶς ἀποκτᾶται ἡ ταπείνωση; Λέει ὁ ἀββάς Ἰσαάκ: «εἶναι ἀρκετόν εἰς τόν μαθητήν νά γίνη κατά τήν μάθησιν ὅμοιος μέ τό διδάσκαλό του, καί εἰς τόν δοῦλον νά γίνη ὅμοιος μέ τόν Κύριόν του. Βλέπε ἐκεῖνον ὅστις ὥρισεν αὐτήν, καί δωρεῖται αὐτό τό χάρισμα, διά τίνος τρόπου ἀπέκτησεν αὐτήν· γίνου λοιπόν καί σύ ὅμοιος μέ αὐτόν, καί θέλεις εὕρει αὐτήν…διά τῆς τελειότητος πασῶν τῶν ἀρετῶν δυνατόν νά ἀποκτήση τις τήν ταπείνωσιν». Πρέπει νά μιμηθοῦμε τόν Χριστό μας. Πῶς ἔζησε ὁ Κύριος. Μέ ἄκρα πτωχεία, μέ ἄκρα ἀκτημοσύνη, μέ ἄκρα ὑπακοή, μέ ἄκρα ἀγάπη πρός ὅλους, συγχωρητικότητα καί καλοσύνη. Ἔτσι θά μάθουμε κι ἐμεῖς ἀπό τόν Χριστό μας τήν ταπείνωση, τήν πραότητα, τήν ἀνεξικακία. Ἐμεῖς, ὅπως ἔλεγε πάλι ὁ μακαριστός π. Ἀθανάσιος, πολλές φορές θυμομαχοῦμε. Θυμομαχῶ θά πεῖ θυμώνω καί μάχομαι. Τσακωνόμαστε καί μαχόμαστε ὑποτίθεται γιά τήν πίστη, γιά τό καλό, καί οὐσιαστικά καταστρέφουμε τά πάντα. Μάλιστα πολλές φορές θυμομαχοῦμε καί μέσα στήν ἐξομολόγηση – τό ἔχω συναντήσει καί ἐγώ πολλές φορές αὐτό. Ἐπιτίθενται πολλοί ἐναντίον τοῦ πνευματικοῦ. Βέβαια τούς βάζει ὁ πονηρός.. εἶναι σαφές αὐτό, φανερό. Πολεμάει τόν πνευματικό μέσω τῶν πνευματικῶν του παιδιῶν. Θυμώνουν καί μάχονται τόν πνευματικό. Ἀλλά θυμομαχοῦμε καί μέ τούς ἀδελφούς μας καί λέμε: δέν ντρέπεσαι, τί χριστιανός εἶσαι;.. καί δέν ξέρεις αὐτό, τό ἄλλο..; Ὄχι, δέν ξέρει. Πρέπει νά τό καταλάβουμε. Τίποτα δέν ξέρουν. Καί φέρονται, ὅπως φέρονται καί τά παιδιά σήμερα, μέ τόση ἀναίδεια, τόση αὐθάδεια… τόση κακία οἱ μεγάλοι κ.λ.π. γιατί ἀκριβῶς δέν εἶναι χριστιανοί. Πρέπει μέσα μας νά τό καταλάβουμε αὐτό καί νά μή θυμομαχοῦμε μαζί τους, ἀλλά νά τούς δοῦμε μέ πολλή ταπείνωση, νά τούς φερθοῦμε μέ πολλή ταπείνωση, μήπως καί κάποιους τούς βοηθήσουμε νά ἔρθουνε στή μετάνοια. 68

Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος στόν βίο τῆς Ἁγίας Συγκλητικῆς λέει: «Εἶναι δύσκολο νά ἀποκτηθεῖ ἡ ταπεινοφροσύνη, χρειάζεται μεγάλο ἀγῶνα. Ἄν δέν ἀπομακρυνθεῖ κάποιος ἀπό κάθε εἴδους δόξα, δέ θά δυνηθεῖ νά ἀποκτήσει τήν ταπεινοφροσύνη, τό μεγάλο αὐτό θησαυρό». Ἐννοεῖ ἀπό κάθε ἐπιδίωξη δόξας καί νά ἀποποιηθεῖ κάθε μάταιη δόξα. Γιατί ὁ διάβολος χρησιμοποιεῖ καί ἀνθρώπους, γιά νά σοῦ δώσει αὐτή τήν κούφια δόξα, νά ἀκούσεις μπράβο, ἐπαίνους κ.λ.π. Δυστυχῶς, αὐτό ἀκοῦνε συνέχεια τά παιδιά σήμερα καί μαθαίνουν νά ζοῦνε μ’ αὐτά, μέ τά κούφια λόγια καί τούς κούφιους ἐπαίνους τῶν γονέων, τῶν θείων, τῶν συγγενῶν, τῶν δασκάλων καί γίνονται κούφια καί τά ἴδια στό τέλος καί φυσικά ὑπερήφανα. Ἄν θέλεις, λέει, νά ἀποκτήσεις τήν ταπείνωση, πρέπει νά διώξεις τήν δόξα, νά μήν ἐπιδιώκεις τή δόξα οὔτε νά ἀρέσκεσαι στούς ἐπαίνους. «Ὁ δρόμος πού ὁδηγεῖ στήν ταπεινοφροσύνη» λέει καί ἕνας μεγάλος ἀσκητής, ὁ Ἀββάς Σισώης, «εἶναι -πρῶτον- ἡ ἐγκράτεια, -δεύτερον- ἡ συνεχής καί ἀδιάλειπτη πρός τόν Θεό προσευχή καί -τρίτο- τό νά ἀγωνιζόμαστε νά εἴμαστε κατώτεροι ἀπό κάθε ἄνθρωπο». Τρία πράγματα, πολύ σημαντικά. Τό νά ἔχεις ἐγκράτεια. Ἡ ἐγκράτεια εἶναι μεγάλη ἀρετή. Δέν εἶναι μόνο στό φαγητό, νηστεία. Εἶναι καί στή σωματική ἀνάπαυση, στόν ὕπνο, ἀκόμα καί στό νερό καί γενικῶς στίς αἰσθήσεις καί σέ ὅλα τά σωματικά, στίς σωματικές ἀναπαύσεις, ὁτιδήποτε ἀναπαύει τό σῶμα. Ἡ συνεχής καί ἀδιάλειπτη προσευχή ὁ δεύτερος δρόμος γιά τήν ταπείνωση. Καί τό τρίτο, τό νά προσπαθεῖς νά εἶσαι πάντοτε κάτω ἀπό ὅλους. Νά διαλέγεις πάντα τήν ἔσχατη θέση, τόν τελευταῖο τόπο, τή χειρότερη θέση. Σήμερα, βλέπετε, καλλιεργοῦμε στά παιδιά, καί μέ ἐκπαιδευτικό σύστημα, τήν φιλοπρωτία. Τά σπρώχνουμε νά εἶναι πρῶτα καί χαιρόμαστε νά εἶναι πρῶτα σέ βαθμολογία, στόν ἀθλητισμό, πρωταθλητισμός… Παντοῦ προβάλλεται ὡς ἰδανικό ἡ φιλοπρωτία. Ἐνῶ βλέπετε, αὐτό πού βοηθάει τήν ψυχή, εἶναι τό ἀντίθετο, νά ἐπιδιώκεις τήν τελευταία θέση, νά εἶσαι κάτω ἀπ’ ὅλους καί νά ἐργάζεσαι ὄχι νά διακριθεῖς σέ σχέση μέ τούς ἄλλους, ἀλλά νά ἀρέσεις στόν Θεό. Καί ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος λέει: «Γιά νά γίνει κάποιος ἀληθινά ταπεινός, πρέπει νά θεωρεῖ τόν ἑαυτό του φτωχό καί τελευταῖο ἀπ’ ὅλους. Νά ἀγωνίζεται νά μή θυμώνει, νά μήν ἀγανακτεῖ, νά μή φωνάζει καί νά μή νοιώθει πικρία, θυμό καί ὀργή ἐναντίον κανενός». Ἡ πικρία! Λέει, εἶμαι πικραμένος, καί τό δείχνει μέ τό ὕφος του.. Εἶναι ἁμαρτία ἡ πικρία, κρύβει ὑπερηφάνεια. Ἐπίσης, «νά μήν εἶναι ἀλαζόνας, φαντασμένος καί ὑπερήφανος. Νά μιμηθεῖ τόν Κύριο στήν ἁπλότητα καί τήν ταπεινοφροσύνη». Ἄς γυρίσουμε πάλι στόν Ἅγιο Ἰουστίνο τόν Πόποβιτς. Ὁ ταπεινόφρων, λέει, θεωρεῖ μέ χαρά τούς ἄλλους μεγαλύτερους στήν ἀρετή, πιό ἐνάρετους ἀπ’ αὐτόν, ἀνώτερους ἀπ’ τόν ἑαυτό του. Μόνιμα καί σταθερά, ὅλο καί πιό πολύ εἰρηνεύει ἀπέναντι στόν Θεό καί ἀπέναντι στούς ἀνθρώπους. 69

– Γιατί μαχόμαστε πολλές φορές καί ὀργιζόμαστε; Γιατί μέσα μας ὑπάρχει ἡ φιλοπρωτία καί ὑπάρχει καί ἡ ζήλεια, τό μίσος. Γιατί νά μέ περάσει ὁ ἄλλος;… Ἡ ταπεινοφροσύνη εἶναι «κλίμα» τῆς ψυχῆς, δηλαδή ἕνα περιβάλλον, στό ὁποῖο «ἐπιτυγχάνεται» κάθε εὐαγγελική ἀρετή. Καμιά ἀρετή, ἄν δέν ὑπάρχει ἡ ταπείνωση, δέν εἶναι ἀρετή. Ὅποια ἀρετή κι ἄν κάνει ὁ ἄνθρωπος, νηστεία, ἀγρυπνία, μετάνοιες, προσευχές, κομποσχοίνια… ἄν δέν τά κάνει μέ ταπείνωση, παύουν νά εἶναι ἀρετές. Παύουν νά εἶναι καλά πράγματα δηλαδή. Ὅταν ὑπάρχει ἡ ταπείνωση στόν ἄνθρωπο, δέν χωράει τίποτα τό μή εὐαγγελικό σ’ αὐτόν. Σάν ἀντίποδας, ἐκ διαμέτρου ἀντίθετη τῆς ταπεινοφροσύνης, στέκεται ἡ ὑπερηφάνεια, ἡ ὑψηλοφροσύνη, ἡ ἀλαζονεία. Στήν περίπτωση αὐτή ὁ ἄνθρωπος καί στίς σκέψεις του καί στή ζωή του στηρίζεται μόνο στόν ἑαυτό του, στό μυαλό του, στή διανόησή του. Εἶναι ὁ αὐτονομημένος ἄνθρωπος. Ἡ πρώτη ἁμαρτία πού ἔκανε ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἀκριβῶς ἡ ἁμαρτία τῆς αὐτονόμησης. Πίστεψε τόν διάβολο πού τοῦ εἶπε πώς μπορεῖς μόνος σου νά γίνεις θεός. Δέν χρειάζεσαι τόν Θεό οὔτε χρειάζεται νά κάνεις ὑπακοή.. Αὐτό ἀκριβῶς πού λέει καί σήμερα στούς ἀνθρώπους ὁ διάβολος: «δέν χρειάζεται ἡ Ἐκκλησία.. δέν χρειάζεται ὁ πνευματικός.. καί ἐσύ μυαλό ἔχεις.. θά πᾶς σ’ ἕναν ἄνθρωπο τώρα νά τόν ρωτήσεις;.. Νά τόν συμβουλευτεῖς;.. νά ἐξομολογηθεῖς;… Ἔχεις μυαλό.. εἶσαι πανέξυπνος.. ἔχεις ὅλα τά μέσα, μπορεῖς νά μορφωθεῖς, νά διαβάσεις… ἔχεις τό διαδίκτυο, μπορεῖς νά πάρεις κάθε πληροφορία… δέν χρειάζεσαι κανέναν! Εἶσαι αὐτάρκης». Ἀκριβῶς αὐτό εἶναι ὁ ἀλαζόνας, εἶναι ὁ ὑπερήφανος, ὁ ὑψηλόφρων. Στηρίζεται μόνο στόν ἑαυτό του. Θέλει νά εἶναι ἀνεξάρτητος καί αὐτόνομος, ἐλεύθερος σέ ὅλα καί αὐτάρκης. Νά γίνει μόνος του τίμιος ἄνθρωπος. Μόνος του νά κάνει τή διανόησή του τίμια καί τή σκέψη του τίμια σκέψη. Νά γίνει καλός, σωστός, ἀλλά μόνος του. Αὐτή εἶναι ἡ μεγάλη ἀπάτη τοῦ διαβόλου. Καί βλέπετε σήμερα σοῦ λένε: – Γιατί δέν μπορεῖς νά εἶσαι καλός ἄνθρωπος καί νά μήν πηγαίνεις Ἐκκλησία; Ὄχι, δέν μπορεῖς! Δέν γίνεται! Ὁ ἀλαζόνας ὅμως, σοῦ λέει γίνεται. Θέλει ὁλοκληρωτικά καί καθολικά νά γίνει ἀνεξάρτητος καί πρῶτα ἀπ’ ὅλα ἀπό τόν Θεό. Δέν θέλει ὁ Θεός νά ἐπεμβαίνει σέ τίποτε δικό του, ὅ,τι νομίζει γιά δικό του.. καί πρῶτα ἀπ’ ὅλα στή διανόησή του γιά τόν κόσμο καί γιά τά πάντα. Βλέπετε, ἀκόμα καί στό θέμα τῆς συζυγίας καί τοῦ γάμου κάποιοι λένε, δέν πρέπει νά μπαίνει κανένας μέσα στό ζευγάρι… οὔτε ὁ πνευματικός.. κανένας, τίποτε.. οὔτε ὁ Θεός φυσικά! Νά εἶναι μόνοι τους, αὐτόνομοι, νά κάνουν ὅ,τι νομίζουν αὐτοί. Στήν πραγματικότητα ὁ ἄνθρωπος δέν εἶναι αὐτόνομος. Γιατί τρόπους σκέψεως καί ζωῆς ἀπό τήν ἀρχή τοῦ ἀνθρώπου καί σέ τέτοιο βαθμό πρόσφερε ὁ διάβολος στούς ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι καί ἕρπονται συνεχῶς μέσα του. Αὐτή εἶναι ἡ σπορά τοῦ διαβόλου: «Μπορεῖς μόνος σου». Ζώντας, ὅμως, ὁ ἄνθρωπος χωρίς Θεό καί σκεπτόμενος χωρίς Θεό τό μόνο πού κατορθώνει εἶναι νά βρίσκεται σ’ αὐτόν, ὄχι ὅλος ὁ ἑαυτός του, ἀλλά ὅλος ὁ διάβολος. 70

– Δέν ἔχεις μέσα σου τόν Χριστό; Θά ἔχεις τόν πονηρό. Δέν θά εἶσαι μόνος σου. Αὐτός ὁ ἄνθρωπος βλέπει τά πάντα στόν ἑαυτό του καί γύρω ἀπό τόν ἑαυτό του. Ζώντας μόνο μέ τόν ἑαυτό του, στό εἶναι του, στήν ὕπαρξή του, δέν ζεῖ κανένας ἄλλος παρά αὐτός ὁ ἴδιος ὁ διάβολος. Ὁπότε, μᾶς εἶπε ὁ Ἅγιος, ταπεινοφροσύνη = Χριστοφροσύνη. Ὑπερηφάνεια, θά μπορούσαμε νά ποῦμε, εἶναι ἡ διαβολοφροσύνη. Φρονεῖς ὅ,τι καί ὁ διάβολος, ὅταν εἶσαι ὑπερήφανος καί φρονεῖς ὅ,τι καί ὁ Χριστός, ὅταν εἶσαι ταπεινός. Κατοικεῖ ὁ Χριστός μέσα σου, ὅταν εἶσαι ταπεινός, ἐνῶ κατοικεῖ ὁ πονηρός, ὅταν εἶσαι ὑπερήφανος. Ὅταν οἱ ἄνρθωποι σκέφτονται ἔτσι, ἡ διανόησή τους εἶναι λιγότερο αὐτόνομη, λιγότερο ἀνθρώπινη, γιατί εἶναι δανεισμένη ἀπό τόν διάβολο. Δηλαδή, θέλει νά πεῖ ἐδῶ ὁ Ἅγιος, ὅτι ὁ ἄνθρωπος πού δέν θέλει νά ὑποταχτεῖ στόν Χριστό καί νά κάνει τόν νόμο τοῦ Χριστοῦ, τελικά παύει νά εἶναι καί ἄνθρωπος. Γίνεται ὑπάνθρωπος, γίνεται θά λέγαμε διαβολάνθρωπος καί ἡ ὑψηλοφροσύνη του εἶναι διαβολοφροσύνη. Γιατί, ὅταν κανείς χάσει τόν Θεό, σίγουρα χάνει καί τόν ἑαυτό του. Γιατί ὁ ἑαυτός μας ἔχει ὡς ρίζα του τόν Θεό. Δέν μπορεῖς νά ξεκοπεῖς ἀπ’ τίς ρίζες σου, χωρίς νά χαθεῖς. Θά χαθεῖς ἐφόσον κόβεσαι ἀπ’ τή ρίζα σου. Ὅπως ἕνα φυτό πού θά τοῦ κόψεις τίς ρίζες θά ξεραθεῖ. Ἡ ταπεινοφροσύνη εἶναι πάντοτε συνοδευμένη ἀπό τήν σωφροσύνη καί τήν ὑπομονή. Ὁ ταπεινόφρονας, αὐτός πού θεωρεῖ μηδέν τόν ἑαυτό του, αὐτός δέν ὑπάρχει, δέν πιστεύει ὅτι ὑπάρχει χωρίς τήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ. Εἶναι αὐτό πού λέει ὁ Κύριος «χωρίς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν»7. – Ποιός τό πιστεύει σήμερα αὐτό; Σήμερα, σοῦ λέει, ἔχουμε ὅλα τά μέσα, ὅλη τήν τεχνολογία, δέν μᾶς λείπει τίποτα.. δέν μᾶς χρειάζεται ὁ Θεός. Τούς μιλᾶς γιά τόν Θεό, σοῦ λέει, δέν μέ ἀπασχολεῖ τό θέμα.. I don’ t care.. δέν μέ νοιάζει. Γιατί; Γιατί ἀκριβῶς νομίζει ὅτι τά ἔχει ὅλα καί ὅτι μπορεῖ νά τά κάνει ὅλα μέ τίς δυνάμεις του. – Ποιός πιστεύει ὅτι «χωρίς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν», αὐτό πού εἶπε ὁ Κύριος; Μόνο ὁ ταπεινός καί αὐτός εἶναι πού καταφεύγει συνεχῶς καί λέει Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ἐλέησέ με, μέ δάκρυα.. ζητάει γιά καθετί… Ἀκόμα κι ἕνα ποτήρι νερό δέν μπορεῖς νά πιεῖς, ἄν δέν θέλει ὁ Χριστός. Πᾶτε σ’ ἕνα νοσοκομεῖο νά δεῖτε πόσοι ἄνθρωποι δέν μποροῦν νά πιοῦν νερό. – Ποῦ εἶναι ἡ δύναμή σου, ἄνθρωπε;! Αὐτός λοιπόν ὁ ταπεινόφρων, πού θεωρεῖ μηδέν τόν ἑαυτό του, εἶναι πού πιστεύει ὅτι δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει χωρίς τήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ. Γι’ αὐτό εἶναι καί σώφρων. 71

– Τί θά πεῖ σώφρων; Αὐτός πού ἔχει σώας τάς φρένας του. Ἔχει σωστές φρένες. Σκέπτεται σωστά, λογίζεται σωστά καί ἐνεργεῖ σωστά καί αὐτός -ὁ ταπεινόφρων- εἶναι καί ὑπομονετικός σέ καθετί πού ἀντιμετωπίζει, ἔστω κι ἄν αὐτό εἶναι ἀπ’ τά πιό δυσάρεστα πράγματα, ἔστω κι ἄν αὐτό εἶναι δυσάρεστος πειρασμός. Γιατί; Γιατί ἀφήνεται στόν Χριστό. Ὑπό-μένει: μένει ὑπό τά γεγονότα πού ἔρχονται ἀπ’ ἔξω. Μένει ὑπό τήν Θεία πρόνοια καί λέει, ἀφοῦ ἡ Θεία πρόνοια ἐπιτρέπει αὐτό τό γεγονός θά τό δεχτῶ, θά ὑπομείνω, δέν θά ἀνταρτέψω, δέν θά πῶ, γιατί Θεέ μου.. τί σοῦ ἔκανα… καί γιατί μοῦ ἔφερες αὐτό. Ὄχι! Ξέρει ὅτι ὁ Θεός τόν ἀγαπάει καί αὐτό πού τοῦ ἔφερε εἶναι γιά τό καλό του. Αὐτός ἔχει γιά παράδειγμα τούς Ἀποστόλους καί τούς Προφῆτες καί πρίν ἀπ’ ὅλα τά παραδείγματα καί πέρα ἀπ’ ὅλα καί πάνω ἀπ’ ὅλα ἔχει τό μέγα παράδειγμα τῆς πραότητας, τῆς ταπεινοφροσύνης καί τῆς ὑπομονῆς τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ. Αὐτό τό τρίπτυχο πού εἶναι ἡ ταπεινοφροσύνη, ἡ σωφροσύνη καί ἡ ὑπομονή μόνο μέ τήν ἀγάπη μένει καί μόνο στήν ἀγάπη ὑπάρχει. Μόνο ὅποιος ἔχει στήν ψυχή του τήν εὐαγγελική ἀγάπη, αὐτός μόνο μπορεῖ πραγματικά νά ἔχει καί τίς τρεῖς ἀρετές, δηλαδή νά εἶναι σώφρων, ταπεινόφρων καί ὑπομονετικός. Οἱ χριστιανοί ζοῦνε ἀξίως τῆς κλήσεώς των, αὐτό πού μᾶς εἶπε ὁ Ἅγιος Παῦλος στόν πρῶτο στίχο, νά ζήσουμε ἄξια τῆς κλήσης μας. Ἡ κλήση μας, τό ὄνομα μέ τό ὁποῖο καλούμαστε εἶναι τό ὄνομα χριστιανός. Νά ζήσουμε δηλαδή ἀντάξια τοῦ τίτλου μας: χριστιανός. – Τί θά πεῖ χριστιανός; Μιμητής τοῦ Χριστοῦ. Δέν μπορεῖς νά εἶσαι λοιπόν μιμητής τοῦ Χριστοῦ, νά ἔχεις ζωή σύμφωνη μέ τήν κλήση σου, ἐάν δέν ἔχεις αὐτές τίς τρεῖς ἀρετές, τήν σωφροσύνη, τήν ταπεινοφροσύνη καί τήν ὑπομονή. Καί αὐτές τίς τρεῖς μπορεῖς νά τίς τηρήσεις μόνο ἐν ἀγάπη, μέ τήν ἀγάπη, ὑπομένοντας ὁ ἕνας τόν ἄλλον ἐν ἀγάπη. Τότε θά κάνεις καί ὑπομονή τήν ἀδυναμία τοῦ ἄλλου. Τότε θά ἔχεις καί ταπείνωση, θά βάζεις τόν ἑαυτό σου κάτω ἀπ’ τόν ἄλλον. Τότε θά ἔχεις καί σωφροσύνη γιατί θά βάζεις τόν ἑαυτό σου κάτω ἀπ’ τόν Θεό προπάντων, καί θά ἀφήνεις τά πάντα στόν Θεό. Μόνο ἡ εὐαγγελική ἀγάπη δίνει τήν δύναμη στόν ἄνθρωπο νά γίνει ταπεινόφρων καί σώφρων καί ὑπομονετικός, ἀπών ἀπέναντι στούς ἀνθρώπους κι ἄν ἀκόμα τά ἁμαρτήματα καί τά πάθη τους εἶναι ἐμφανή, εἶναι φανερά καί τόν ταλαιπωροῦν. Τό μέτρο γιά τήν ταπεινοφροσύνη εἶναι ἡ ταπεινοφροσύνη τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ. 72

– Πόσο θά ταπεινωθῶ; Πόσο θά ἀντέξω; Πόση ὑπομονή θά κάνω;.. Ὅση ἔκανε ὁ Χριστός. Αὐτό εἶναι τό μέτρο. Μά, λέει, τόν ἀνέχτηκα μιά, δυό, τρεῖς, δέκα, ἕνα χρόνο, δύο χρόνια.. πόσο θά πάει; Ὅσο θέλει ὁ Χριστός. Ὁ Θεός καταβέβηκε ἀπό τά οὐράνια, ἀπό τά ὑπερουράνια ὕψη Του, μέχρι τά κατώτερα μέρη τοῦ Ἅδη, τά κατώτερα σημεῖα τῆς κόλασης. Κατέβηκε μέ τήν ἀνθρώπινη ψυχή Του στόν Ἅδη -καί μέ τήν Θεότητά του μαζί- γιά νά ἐξαγάγει ἀπό κεῖ, νά ἀναλάβει καί νά βγάλει ἀπ’ τήν κόλαση τόν πεπτωκότα Ἀδάμ, τόν πεσμένο καί ἀπολλυμένο ἀπ’ τήν σατανική ὑπερηφάνεια, τόν νικημένο καί θανατωμένο ἀπό τήν ἁμαρτία, τόν κολασμένο Ἀδάμ καί μαζί μ’ αὐτόν καί ὅλο τό ἀνθρώπινο γένος. – Κι ἐμεῖς πόσο ἀξίζει καί πόσο πρέπει νά δείχνουμε ταπεινοφροσύνη; Αὐτό φαίνεται ἀπ’ τόν δρόμο τῆς ταπείνωσης πού ἄνοιξε καί περπάτησε ὁ Ἴδιος ὁ Κύριος. Ὁ Ὁποῖος κατέβηκε μέ τήν ἄκρα ταπείνωση γιά μᾶς, γιά χάρη μας, γιά νά μπορέσουμε ἐμεῖς μ’ αὐτή τήν ταπείνωση νά σωθοῦμε ἀπό τήν κόλαση τῆς ὑπερηφάνειας, ἀπ’ τήν ἁμαρτωλότητα τῆς διαβολικῆς φιλαυτίας καί τῆς αὐτάρεσκης αὐτονομίας τοῦ ἑαυτοῦ μας. Ἐκεῖνο πού μᾶς βασανίζει, ἀδελφοί μου, δέν εἶναι ὁ ἄλλος, ὁ πλησίον μας, εἶναι τά πάθη μας, οἱ ἁμαρτίες μας, οἱ ἐπιλογές μας, οἱ ἐπιθυμίες μας. «Ἕκαστος πειράζεται», λέει ὁ Ἅγιος Ἰάκωβος «ἐκ τῆς ἰδίας ἐπιθυμίας»8. Ἐπειδή οἱ ἐπιθυμίες μας εἶναι λανθασμένες, εἶναι σέ λάθος κατεύθυνση, ἐπιθυμοῦμε τήν καταστροφή μας, τό κακό μας, ἐπιθυμοῦμε τήν ἁμαρτία καί τόν διάβολο, γι’ αὐτό καί ταλαιπωρούμαστε. – Ἡ κατεξοχήν ἐπιθυμία πού ἔχει ὁ ἄρρωστος ἄνθρωπος ξέρετε ποιά εἶναι; Ἡ φιλαυτία, ἡ ἐπιθυμία γιά τό σῶμα, γιά τήν ἀνάπαυση τοῦ σώματος. – Οἱ πλεῖστοι ἄνθρωποι, γιά νά μήν πῶ ὅλοι γενικά, τί ἐπιδιώκουν ἀπό αὐτή τή ζωή; Ἔλεγε ὁ Ἅγιος Νικόλαος ἐπίσκοπος Ἀχρίδος, ἀφενός μέν νά ζήσουν πολλά χρόνια, σωματικά, βιολογικά, ἐδῶ στή γῆ καί ἀφετέρου νά τά περάσουν ὅσο γίνεται ξεκούραστα. Αὐτό εἶναι φιλαυτία. Αὐτή εἶναι ἡ φιλαυτία μας. – Πέστε μου, ποιός ἄνθρωπος σήμερα δέν ἔχει αὐτόν τόν λογισμό; Νά ζήσουμε ὅσο περισσότερο σ’ αὐτή τή ζωή, βιολογικά καί ὅσο γίνεται ξεκούραστα. Ἀκριβῶς αὐτό εἶναι πού μᾶς ταλαιπωρεῖ. Ἔχοντας αὐτή τήν ἐπιθυμία, ὅταν ἔρχεται μιά ἀρρώστια, δυσανασχετεῖς. Ὅταν ἔρχεται ἕνας διωγμός, μιά ἀδικία, δυσανασχετεῖς. Ὅταν ἔρχεται μιά φτώχεια, μιά κρίση κ.λ.π. δυσανασχετεῖς, στενοχωριέσαι. Ἐνῶ, ἄν ἀποβάλλεις αὐτή τήν ἐπιθυμία, αὐτή τή σκέψη, αὐτή τήν ἐπιδίωξη, λυτρώθηκες. – Ποιός, ὅμως, μπορεῖ νά τήν ἀποβάλλει; Μόνο ὁ ταπεινός. Δέν ἔχει δικές του ἐπιθυμίες ὁ ταπεινός, λέει, ὅ,τι θέλει ὁ Θεός, ὅπως τά δώσει ὁ Θεός. Θέλει νά πεινάσουμε; Ἄς πεινάσουμε. Θέλει νά πεθάνουμε ἀπ’ τήν πείνα; Νά πεθάνουμε. Ὁ θάνατος εἶναι ὕπνος. Δέν μᾶς φοβίζει ὁ θάνατος. 73

Καί γίνεται πλέον ὁ χριστιανός, ὁ ταπεινόφρων ἄνθρωπος ὁ πιό ἐλεύθερος, ὁ πιό εὐτυχισμένος ἄνθρωπος. Γιά νά μπορέσουμε νά κερδίσουμε αὐτή τήν ταπεινοφροσύνη τοῦ Κυρίου, ἡ ὁποία ὑπάρχει ἀπό ἀγάπη ἀπέναντι στόν συνάδελφο, θά πρέπει νά ἐργαστοῦμε ἔτσι: νά πολεμήσουμε τή διαβολική φιλαυτία καί τή διαβολική αὐτονομία, ἀπό ἀγάπη γιά τόν Θεό καί γιά τόν συνάνθρωπο. Ἀπό ἀγάπη ὁ ἄνθρωπος κατεβαίνει μέχρι τό τελευταῖο σημεῖο τῆς πτώσης τοῦ συνανθρώπου χωρίς ὁ ἴδιος νά πέσει. Μόνο καί μόνο γιά νά τόν σηκώσει ἀπό ἐκεῖ καί νά τόν σώσει. – Πόση ὑπομονή θά τοῦ κάνω; Μέχρι τέλους. Θά κατέβεις μαζί του, χωρίς ἁμαρτία, καί θά προσπαθήσεις ὅσο βαθιά εἶναι κι ἐκεῖνος νά πᾶς κι ἐσύ γιά νά τόν σηκώσεις. Μόνο ὅταν ἔχεις σ’ ὅλη σου τήν ὕπαρξη τήν εὐαγγελική ἀγάπη πρός τόν συνάνθρωπο, μόνο τότε θά κινηθεῖς μ’ ὅλη σου τή δύναμη γιά νά τόν σώσεις ἀπό τίς πτώσεις του, τούς θανάτους του, τίς κολάσεις του κι αὐτό θά εἶναι καί ἡ δική σου σωτηρία, γιατί ὅταν φροντίζεις γιά τόν ἄλλον γιά τό σῶμα σου φροντίζεις, ἀφοῦ ὅλοι εἴμαστε «ἀλλήλων μέλη»9, ὁ ἕνας κομμάτι τοῦ ἄλλου. Καί μέ ὅλα αὐτά εἶναι σάν νά τοῦ ἔδωσες τήν ἀπαραίτητη σωφροσύνη καί ἀνεξικακία τοῦ Γολγοθᾶ, ἡ ὁποία ἀκόμα καί στόν Σταυρό παρακαλεῖ μέ τήν ἀγάπη γιά τούς ἀντικειμένους, γιά τούς ἐχθρούς. Ὅταν δείξεις αὐτό τό παράδειγμα, δείξεις αὐτή τή συμπεριφορά, σ’ αὐτόν πού σέ ἀδικεῖ, δίνεις καί σ’ αὐτόν τό μήνυμα τοῦ τί σημαίνει ταπεινοφροσύνη, σωφροσύνη, ἀνεξικακία, συγχωρητικότητα καί μοιάζεις στόν Χριστό, πού καί πάνω ἀπό τόν Σταυρό παρακαλοῦσε γιά τούς σταυρωτές Του καί τούς ὑπερασπιζότανε στόν ἐν οὐρανοῖς Πατέρα Του, «δέν ξέρουν τί κάνουν»10. Ἐκτός ἀπό τήν σωφροσύνη, ἀπαραίτητη εἶναι καί ἡ ὑπομονή τοῦ Χριστοῦ. Χωρίς αὐτή πῶς θά μπορέσεις νά σηκώσεις καί νά ἐπαναφέρεις στόν σωστό δρόμο τόν συνάνθρωπό σου; Ὁ ὁποῖος βρίσκεται στήν ἁμαρτία καί στίς ἁμαρτίες, στόν θάνατο καί στούς θανάτους, στή δυσωδία καί στίς δυσώδεις καταστάσεις. Αὐτό πού σᾶς ἔλεγα καί προηγουμένως. Σήμερα ἔχουμε μεγάλο ἔργο νά κάνουμε οἱ χριστιανοί, γιατί οἱ ἀδελφοί μας, οἱ κατ’ ὄνομα χριστιανοί, ἔχουν πληθύνει πάρα πολύ, ἔχουν ἀγριέψει πάρα πολύ, λόγω τῶν δαιμονικῶν παθῶν πού τούς ἔχουν κυριέψει καί δέν θά πρέπει νά τούς σιχαθοῦμε, νά τούς ἀποστραφοῦμε, ἀλλά νά ταπεινωθοῦμε καί νά τούς πιάσουμε νά τούς σηκώσουμε ἀπό κεῖ πού βρίσκονται. Αὐτό ἔχει πολύ κόπο. Θέλει πολλή ὑπομονή καί πολλή σωφροσύνη. Ἡ ἱεραποστολή, ἡ ποιμαντική βοήθεια θέλει πάρα πάρα πολύ ὑπομονή, ἄν θέλεις νά βοηθήσεις κάποιον… καί πρέπει νά θέλουμε. Ἡ ἀγάπη σου πρέπει σταθερά καί συνέχεια νά ὁπλίζεται ἀπό τόν σταυρό καί τήν ὑπομονή τοῦ Κυρίου, ἄν θέλεις νά ἔχεις τή δύναμη νά μεταφέρεις πάνω σου τά σφάλματα τῶν διπλανῶν σου καί νά τούς ἀγαπᾶς ἀκόμα καί στίς πτώσεις τους. «Ἀνεχόμενοι ἀλλήλων ἐν ἀγάπῃ»11, λέει ὁ Ἅγιος Παῦλος. Νά ἀνεχόμαστε ὁ ἕνας τίς 74

ἀδυναμίες τοῦ ἄλλου. Τί σημαίνει; Ὁ καθένας νά ὑπομένει τίς ἁμαρτίες καί τά πάθη τοῦ ἄλλου μέ ἀγάπη, μέ χριστιανική ἀγάπη, χωρίς φυσικά νά συμμετέχει στίς ἁμαρτίες τοῦ ἄλλου. Χωρίς τήν ἀγάπη οἱ ἄνθρωποι δέν μποροῦν νά ὑπομείνουν ὁ ἕνας τίς ἁμαρτίες τοῦ ἄλλου, ἀλλά καθίστανται μισητά ὄντα ὁ ἕνας ἀπέναντι τοῦ ἄλλου ἐξαιτίας τῆς ἁμαρτίας. Καί διώκει ὁ ἕνας τόν ἄλλον καί βασανίζει ὁ ἕνας τόν ἄλλον καί διαβρωμένοι πλέον ἀπ’ τήν ἁμαρτία φτάνουν καί στό νά φονεύονται μεταξύ τους. – Πῶς φτάσαμε στούς παγκόσμιους πολέμους; Ἀκριβῶς ἔτσι. Ἔλλειψε ἡ ἀγάπη, ἔλλειψε ἡ χριστιανική ζωή, ὁπότε οἱ ἁμαρτίες τοῦ ἑνός γιά τόν ἄλλον γίνονται καρφί, δέν μπορεῖ νά ὑπομείνει ὁ ὁ ἕνας τήν ἀδυναμία τοῦ ἄλλου καί πᾶμε στό μίσος καί ἀπό τό μίσος στόν φθόνο καί ἀπό τόν φθόνο στόν φόνο. Καί ἔτσι τό ἕνα μισό τῆς ἀνθρωπότητος φονεύει τό ἄλλο μισό. Ἡ ἀγάπη ὅμως ἡ δική σου, τοῦ χριστιανοῦ, πρέπει νά εἶναι περιτοιχισμένη ἀπ’ τήν σωφροσύνη, τήν ὑπομονή, τήν πραότητα, τήν μετριοφροσύνη. Τότε εἶναι σωστή ἡ ἀγάπη. Πρέπει γιά χάρη τοῦ Χριστοῦ νά ἔχεις ταπεινοφροσύνη καί εἰρήνη ἀπέναντι στόν ἁμαρτωλό ἀδελφό σου, γιά νά μπορέσεις, ἔτσι μόνο, νά τόν ἐξαγάγεις ἀπό τήν ἁμαρτία, τόν θάνατο καί ὅλους τούς πειρασμούς, γιατί ἡ ἀγάπη καλύπτει καί δέν διαπομπεύει τόν ἁμαρτωλό, ἐνῶ τό μίσος, ἡ κακία καί ἡ ζήλεια διαπομπεύει τόν ἁμαρτωλό, θέλει νά τόν ἐκθέσει, νά τόν ρεζιλέψει, νά τόν ἐξουδενώσει. Γι’ αὐτή τήν ταπεινοφροσύνη καί τήν σωφροσύνη καί τήν ἀγαθότητα καί τήν πανσυγχωροῦσα ἀγάπη στήν ψυχή σου θά ἐκχεθεῖ ἀπό τόν οὐρανό σάν χείμαρρος ἡ Χάρη τοῦ Χριστοῦ. Μόνο ἔτσι θά δεχθεῖς τή Χάρη. Καί αὐτή ἡ Χάρις μέ τήν οὐρανοεπιθυμοῦσα διάθεσή σου θά σέ μεταφέρει καί σένα καί τόν ἀδελφό σου στά ἅγια, οὐράνια καί φωτεινά σκηνώματα τῆς Βασιλείας τοῦ Χριστοῦ. Λέει καί ὁ ἱερός Χρυσόστομος: – Πῶς θά ζήσουμε ἀντάξιοι τῆς κλήσεώς μας; Μέ κάθε ταπεινοφροσύνη. Ὁ ταπεινόφρων ζεῖ ἀντάξια. Αὐτό εἶναι τό θεμέλιο τῆς κάθε ἀρετῆς. Ἄν εἶσαι ταπεινός καί ἀναλογιστεῖς, ἐνῶ ἤσουν ἁμαρτωλός πῶς σώθηκες, οὔτε στά δεσμά θά ὑπερηφανεύεσαι οὔτε σ’ αὐτά πού εἶπα, ἀλλά γνωρίζοντας ὅτι καθετί εἶναι ἔργο τῆς Χάριτος, θά ταπεινώνεις τόν ἑαυτό σου. Ὁ ταπεινόφρων καί εὐγνώμων μπορεῖ νά εἶναι καί εὐάρεστος δοῦλος. Γιατί «τί ἔχεις ὅ οὐκ ἔλαβες; εἰ δέ καί ἔλαβες, τί καυχᾶσαι ὡς μή λαβών;»12. Ἄκουσε τόν Ἀπόστολο πάλι πού λέει «περισσότερο ἀπό ὅλους αὐτούς ἐκοπίασα, ὄχι ὅμως ἐγώ, ἀλλά ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ πού εἶναι μαζί μου»13. Ὁ ταπεινόφρων, ὅταν καταφέρει κάτι, δέν λέει ὅτι τό κατάφερε ἐκεῖνος, ἀλλά ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ πού ἐργάστηκε, καταδέχτηκε νά ἐργαστεῖ, μέσα ἀπό μένα. 75

Μέ κάθε ταπεινοφροσύνη, ὄχι μόνο στούς λόγους οὔτε στίς πράξεις ἀλλά καί στή μορφή καί στήν ὁμιλία καί στό ἐξωτερικό σχῆμα, σέ ὅλα. Αὐτό θά πεῖ μέ κάθε ταπεινοφροσύνη. Ὁ χριστιανός θά πρέπει νά εἶναι ταπεινός σέ ὅλα του καί στό πῶς μιλάει καί στό πῶς ἐκφράζεται, τί ἔκφραση ἔχει τό πρόσωπό του, τί στάση ἔχει τό σῶμα του καί φυσικά πῶς πράττει, πῶς ἐνεργεῖ κάθε στιγμή. Ὄχι στό ἕνα ταπεινός καί στό ἄλλο θρασύς. Πρός ὅλους νά εἶσαι ταπεινός εἴτε φίλος εἶναι εἴτε ἐχθρός εἴτε μεγάλος εἴτε μικρός. Δέν κάνεις διάκριση στήν ἀγάπη σου καί στήν ταπείνωση. Λέει ὁ Ἅγιος Ἰάκωβος ὁ ἀδελφόθεος, ἅμα μπεῖ στήν ἐκκλησία κανένας χρυσοδακτύλιος14, πού φοράει χρυσό δαχτυλίδι δηλαδή, πλούσιος, τόν βάζεις στήν πρώτη θέση. Ἅμα μπεῖ κανένας φτωχός, ταπεινός, κουρελιάρης, τόν βάζεις στό ὑποπόδιο τῶν ποδῶν σου, στή γωνιά… κάτσε στήν ἄκρη! Δέν τό θέλει αὐτό ὁ Θεός. Σέ ὅλους πρέπει νά δείχνεις τήν ἴδια ἀγάπη καί νά μήν κάνεις διακρίσεις καί νά εἶσαι ἐξίσου ταπεινός σέ ὅλους εἴτε ὁ ἄλλος εἶναι φίλος εἴτε ἐχθρός εἴτε εἶναι πλούσιος εἴτε φτωχός. Καί στά κατορθώματα νά εἶσαι ταπεινός, γιατί ἄκουσε τόν Χριστό πού λέει, μακάριοι οἱ ταπεινόφρονες, «μακάριοι οἱ πτωχοί τῷ πνεύματι»15 καί αὐτό τό βάζει πρῶτο ἀπ’ ὅλα. Γι’ αὐτό καί ὁ Ἀπόστολος Παῦλος λέει «μετά πάσης ταπεινοφροσύνης καί πραότητος, μετά μακροθυμίας, ἀνεχόμενοι ἀλλήλων ἐν ἀγάπῃ»16. Μήν εἶσαι ἕτοιμος νά θυμώσεις, νά θυμομαχήσεις, νά χάσεις τήν ὑπομονή σου. Ἔχασα, λέει, τήν ὑπομονή μου. Δέν ἐπιτρέπεται ὁ χριστιανός νά χάνει τήν ὑπομονή του. – Γιατί νά χάσεις τήν ὑπομονή σου; Σημαίνει ἔχασες τήν ταπείνωση. – Εἶναι δυνατόν νά εἶναι κάποιος ταπεινός καί νά εἶναι συγχρόνος ὀξύθυμος καί ὀργίλος; Ὄχι, βέβαια. Δέν ὠφελεῖ καθόλου ἀπ’ τή μιά νά εἶσαι ταπεινός καί ἀπό τήν ἄλλη νά ὀργίζεσαι καί νά θυμώνεις. Νά ἀνέχεστε, λέει, ὁ ἕνας τόν ἄλλον μέ ἀγάπη. – Πῶς εἶναι δυνατόν νά ἀνέχεσαι τόν ἄλλον, ἄν εἶναι ὀργίλος καί κακολόγος; Ὅταν ὁ ἄλλος τώρα ὀργίζεται καί σοῦ ἐπιτίθεται. Εἶπε τόν τρόπο: μέ ἀγάπη. Ἐσύ θά τόν ἀντιμετωπίζεις μέ ἀγάπη, μέ καλοσύνη. – Ἐάν δέν ἀνέχεσαι τόν πλησίον, πῶς θά σέ ἀνεχτεῖ ἐσένα ὁ Θεός; Ἐάν ἐσύ δέν ὑποφέρεις αὐτόν πού εἶναι σύνδουλός σου, πῶς θά σέ ὑποφέρει ὁ Κύριος; «Ὅπου ὑπάρχει ἀγάπη, ἐκεῖ ὅλα εἶναι ὑποφερτά», λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος. Αὐτή εἶναι, ἀδελφοί μου, ἡ διδασκαλία περί ταπεινοφροσύνης, πού μᾶς κάνει καί ὁ Ἅγιος Ἰουστίνος ὁ Πόποβιτς καί ὅλοι οἱ ἄλλοι Ἅγιοι Πατέρες. Εἶναι τό θεμέλιο τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Γι’ αὐτό καί ὁ Χριστός μας τό βάζει πρῶτο-πρῶτο. Ἄς θυμηθοῦμε λίγα ἀκόμα ἀπό τούς Ἁγίους Πατέρες καί νά κλείσουμε. 76

Λέει ὁ Μέγας Ἀντώνιος «Εἶδα ὅλες τίς παγίδες τοῦ ἐχθροῦ ἁπλωμένες σ’ ὅλη τή γῆ· καί ἀφοῦ στέναξα, εἶπα· ποιός ἄραγε μπορεῖ νά τίς περάσει χωρίς νά πάθει τίποτε, χωρίς νά τόν πιάσει ἔστω καί ἕνα δόκανο τοῦ διαβόλου; Καί τότε μιά φωνή μοῦ ἀπάντησε· ἡ ταπεινοφροσύνη». – Θέλεις νά μή σέ πιάσει σέ τίποτα ὁ διάβολος; Νά μή σέ παγιδέψει; Νά εἶσαι ταπεινός πάντοτε. Νά ἐπιδιώκεις νά κάνεις ἔργο ζωῆς τήν ταπείνωση. Πολλοί προσπαθοῦν νά μάθουν νά λένε τήν εὐχή. Σπουδαῖο εἶναι κι αὐτό. Ἀλλά χωρίς ταπείνωση ἡ εὐχή δέν ὠφελεῖ. Ἡ βάση εἶναι ἡ ταπείνωση. Γι’ αὐτό εἶπε ὁ ἀββάς Σισώης οἱ δρόμοι γιά τήν ταπείνωση εἶναι τρεῖς. Δέν εἶναι μόνο ἡ εὐχή. Εἶναι ἡ εὐχή ἕνας δρόμος, ἀλλά παράλληλα μ’ αὐτόν, δηλαδή χρειάζεται μαζί μ’ αὐτό νά βάζεις καί τόν ἑαυτό σου κάτω ἀπ’ ὅλους καί νά ἔχεις καί ἐγκράτεια, νά ταπεινώνεις δηλαδή τό σῶμα. Νά τό κουράζεις γιά χάρη τοῦ Χριστοῦ μέ νηστεῖες, μέ ἀγρυπνίες, μέ μετάνοιες, μέ περιορισμένη σωματική ἀνάπαυση. «Ἡ ταπείνωση ἀπό τή φύση της ὑψώνει τόν ἄνθρωπο», λέει ὁ Μέγας Ἀθανάσιος «καί ἔχει τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Ἐπειδή εἶναι ἀγαθή καί σωτήρια τήν ἐφόρεσε ὁ Κύριος, ὅταν ἐκπλήρωσε τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ γιά τή σωτηρία τῶν ἀνθρώπων». Γι’ αὐτό καί μᾶς λένε πάλι οἱ Ἅγιοι ὅτι ἡ ταπείνωση εἶναι τό ἔνδυμα τῆς Θεότητος. Αὐτό τό ροῦχο ντύθηκε ὁ Θεός καί κατέβηκε στή γῆ καί συναναστράφηκε μαζί μας. «Προκοπή τῆς ψυχῆς», λέει καί ὁ Μέγας Βασίλειος «εἶναι ἡ προκοπή στήν ταπείνωση». – Θέλεις νά μάθεις ἄν πᾶς καλά στήν πνευματική ζωή; Θέλεις νά μάθεις ἄν προοδεύεις; Νά δεῖς πόσο ταπεινός εἶσαι κι ἄν ἔγινες λίγο περισσότερο ἀπ’ ὅτι ἤσουνα. Καί ἀλλοίμονο ἄν δεῖς ὅτι δέν εἶσαι. Τότε δέν ἔχεις καθόλου πρόοδο. «Γνώση θεοσεβείας, σημαίνει γνώση ταπείνωσης καί πραότητας. Ἡ ταπείνωση εἶναι μίμηση Χριστοῦ, ἡ δέ ἔπαρση καί θρασύτητα καί ἀναίδεια εἶναι μίμηση διαβόλου». Πόση ἀναίδεια σήμερα στόν κόσμο… πόσο ἀδιαντροπιά, ἀναισχυντία.. Εἶναι ἀκριβῶς διαβολική μίμηση. Αὐτά τά λέει ὁ Μέγας Βασίλειος. Καί ὁ ἀββάς Ἡσαΐας κοιτάξτε τί ὡραῖα τό λέει: «Ἐκεῖνος πού ἔχει ταπεινοφροσύνη, δέν ἔχει γλῶσσα νά ἐλέγξει τόν ἀμελῆ ἤ αὐτόν πού καταφρονεῖ», αὐτόν πού δέν ἐργάζεται ὅπως πρέπει γιά τή σωτηρία του, καταφρονεῖ. – Ναί… ἀλλά ἐσύ ποιός εἶσαι πού θά τόν ἐλέγξεις; Ὄχι, δέν θά τόν ἐλέγξεις. Νά τόν νουθετήσεις μέ ἀγάπη, βάζοντας καί τόν ἑαυτό σου μέσα στό ἴδιο λάθος, ναί. Πάλι, ὅμως, μέ διάκριση πολλή. Ὄχι ὅμως νά ἐλέγξεις, νά κρίνεις, νά κατακρίνεις. Δέν ὑπάρχει χειρότερο, λέει κι ἕνας ἄλλος Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας, «ὡς τό ἐξουθενεῖν», ὅπως τό νά ἐξουθενεῖς, νά κάνεις σκουπίδι τόν ἄλλον. Λέει, τόν ἔκανα σκουπίδι… Μεγάλη ἁμαρτία! Ποτέ δέν ἐπιτρέπεται νά κάνεις τόν πλησίον σου, τόν ἀδελφό σου, τόν ἄλλον ἄνθρωπο, τόν συνάνθρωπό σου σκουπίδι. Ποιός εἶσαι ἐσύ; 77

Ὁ ταπεινός «οὔτε καί μάτια ἔχει, γιά νά προσέχει τά ἐλαττώματα τῶν ἄλλων. Δέν ἔχει αὐτιά, γιά νά ἀκούσει ὅσα δέν ὠφελοῦν τήν ψυχήν του. Ἀγάπησε τήν ταπείνωση καί αὐτή θά σέ σκεπάσει ἀπό τίς ἁμαρτίες σου. Νά μή βαρεθεῖς γιά κάποιο κόπο», γιά κανέναν κόπο, «γιατί ὁ κόπος καί ἡ κακοπάθεια γεννοῦν τήν ταπείνωση», ὅταν βέβαια κάνεις τήν κακοπάθεια γιά τόν Χριστό, νηστεύεις, διακονεῖς τούς ἄλλους… ὅλα αὐτά ὁδηγοῦν στήν ταπείνωση. Νά χαίρεσαι μέ τόν κόπο. Ἡ ἀνάπαυση θά ἔρθει μέσα ἀπό τόν κόπο, ὄχι μέσα ἀπό τήν ἀμέλεια, τήν ἀκηδεία, τήν ἀδιαφορία. «Ἡ ταπείνωση συγχωρεῖ ὅλες τίς ἁμαρτίες». «Αὐτή», λέει καί ὁ ἱερός Χρυσόστομος, «εἶναι ἡ πιό μεγάλη ἀπό ὅλες τίς ἀρετές, τό νά κατορθώνει κανείς νά ταπεινοφρονεῖ. Μέ τήν ταπείνωση καί πραότητα ἔρχεται ἡ θεία βοήθεια. Ἡ ταπεινοφροσύνη κάνει δικαίους τούς ἁμαρτωλούς. Ἀπό τήν ταπεινοφροσύνη κατορθώνεται ἡ ὁμόνοια». – Γιατί δέν ὑπάρχει ὁμόνοια σήμερα; Στίς οἰκογένειες; Μεταξύ τῶν ἀνδρογύνων…; Γιατί δέν ὑπάρχει ταπεινοφροσύνη. Ὁ καθένας ἔχει τόν ἐγωισμό του καί θέλει νά ἐπιβληθεῖ στόν ἄλλον, νά ἔχει τό πάνω χέρι ὅπως λέμε. «Χωρίς αὐτήν -τήν ταπεινοφροσύνη- εἶναι ἀδύνατο νά σωθοῦμε. Ὅσοι ἐπιθυμοῦν ταπεινοφροσύνη νά μήν σταματοῦν νά ἐξετάζουν καί νά ἀνακρίνουν καθημερινά τόν ἑαυτό τους». Καί ὁ ἀββάς Ἰσαάκ: «Ὁ ταπεινός ἄνθρωπος τιμᾶται ἀπ’ ὅλους. Οἱ ἐχθροί τῆς ἀλήθειας δέν μποροῦν νά καταφρονήσουν τήν ταπείνωση. Ἄν καί εἶναι φτωχός ἐκεῖνος πού ἀπέκτησε τήν ταπείνωση, τιμᾶται γι’ αὐτήν σάν νά φορεῖ πορφύραν καί στεφάνι». Ὁ ταπεινός γίνεται σεβαστός καί ἀπό τούς κακούς καί ἀπό τούς ἐχθρούς τῆς ἀλήθειας. «Νά ὑπομένεις τόν ἐξευτελισμό καί τήν ταπείνωση μέ καλή θέληση, γιά νά ἀποκτήσεις τό θάρρος τῆς ἀνεμποδίστου ἀναφορᾶς πρός τόν Θεό. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ὑπομένει θεληματικά κάθε σκληρό λόγο, χωρίς ὅμως νά ἔχει ἁμαρτήσει πρός ἐκεῖνον ὁ ὁποῖος τοῦ τόν εἶπε, φορεῖ μέν στήν κεφαλή ἀκάνθινο στέφανον, γίνεται ὅμως μακάριος, γιατί σέ καιρόν τόν ὁποῖο δέ γνωρίζει, στεφανώνεται ἄφθαρτα. Ἡ τελειότητα τῆς ταπεινώσεως εἶναι τό νά μπορεῖς νά δεχθεῖς μέ χαράν ἐξευτελισμό καί κάθε ψεύτικη κατηγορία». Βλέπετε; Αὐτό εἶναι ἡ τελειότητα τῆς ταπείνωσης. Θά πεῖς: ἐγώ δέν τό ἔχω αὐτό. Ναί, ἀλλά νά προσπαθήσεις νά τό καταφέρεις. Νά χαίρεσαι, ὅταν κατηγορεῖσαι ἄδικα, νά τό ὑπομένεις μέ χαρά. «Ἐκεῖνος πού εἶναι πραγματικά ταπεινόφρονας, ὅταν ἀδικεῖται, δέν ταράσσεται οὔτε ἀπολογεῖται γιά τήν ὑπόθεση πού ἀδικήθηκε, ἀλλά δέχεται σάν ἀλήθεια τή συκοφαντία καί δέ φροντίζει νά πείσει τούς ἀνθρώπους ὅτι ἀδικήθηκε ἀλλά ζητᾶ συγχώρηση». Βάζει μετάνοια καί ἤρεμα καί ἥσυχα ἀποχωρεῖ καί συνεχίζει τόν πνευματικό του ἀγῶνα. Καί ὁ Ἅγιος Μακάριος ὁ Αἰγύπτιος λέει: «Αὐτό εἶναι τό θεμέλιο τοῦ δρόμου πού ὁδηγεῖ στόν Θεό, τό νά βαδίζεις τόν δρόμο τῆς ζωῆς μέ ὑπομονή μεγάλη, μέ ἐλπίδα καί ταπεινοφροσύνη χωρίς ἐγωϊσμό. Ἅν, λοιπόν κανείς δέν ἔχει πολλήν ταπείνωση, 78

αὐτός παραδίνεται στόν σατανᾶ, ἀπογυμνώνεται ἀπό τή θεία Χάρη πού τοῦ δόθηκε καί δοκιμάζεται ἀπό πολλές θλίψεις καί τότε ἐκδηλώνεται ἡ ὑπερηφάνειά του, γιατί εἶναι γυμνός καί ταλαίπωρος. Αὐτός πού δέχεται τόν πλοῦτο τοῦ Θεοῦ πρέπει νά ζεῖ μέ πολλή ταπεινοφροσύνη, μέ συντριβή καρδιᾶς καί νά θεωρεῖ τόν ἑαυτό του ὅτι εἶναι φτωχός καί δέν ἔχει τίποτα δικό του». Ἀκόμα κι ἄν ἔχεις χαρίσματα ἀπό τόν Θεό, πάλι νά θεωρεῖς τόν ἑαυτό σου ὅτι εἶσαι ἕνα τίποτα. «Αὐτός πού ταπεινώνει ἔτσι τόν ἑαυτό του μπορεῖ νά διατηρεῖ τή Χάρη», γιατί πολλοί παίρνουν τή Χάρη ἀλλά ἀμέσως τή χάνουν. Καί μέ ρωτᾶνε, πάτερ, πῶς θά τό κρατήσω; Νιώθω πολύ ὡραῖα… Μέ τήν ταπείνωση θά τό κρατήσεις. Ἄν λίγο ὑπερηφανευτεῖς ἔχασες τήν καλή αὐτή πνευματική κατάσταση πού αἰσθάνεσαι. Καί ὁ μέγας Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής τί λέει; «Ἡ ταπείνωση καί ἡ κακοπάθεια ἐλευθερώνουν τόν ἄνθρωπο ἀπό κάθε ἁμαρτία, καθώς κόβει ἡ μιά τά πάθη τῆς ψυχῆς -ἡ ταπείνωση- καί ἡ ἄλλη -ἡ κακοπάθεια- τά πάθη τοῦ σώματος». Ἡ μία βοηθάει τήν ἄλλη. Ἡ κακοπάθεια ὁδηγεῖ στήν ταπείνωση. Καί ὁ ταπεινός πάλι κακοπαθεῖ ὑπομένοντας τίς ἀδικίες καί ὅ,τι ἄλλο γιά χάρη τοῦ Χριστοῦ. Αὐτά ἤθελα νά πῶ στήν ἀγάπη σας σήμερα. Δέν ξέρω ἄν θέλετε νά συζητήσουμε κάτι πάνω σ’ αὐτά. Ὑπάρχει κάποια τοποθέτηση; Κάποι ἐρώτηση; ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Ἐρ. : Τρία πράγματα νά πῶ. Στό σχολεῖο ὑπῆρχε μία ἐπιγραφή ἔξω πού ἔλεγε: «αἰέν ἀριστεύειν καί ὑπείροχον ἔμμεναι ἄλλων». Μία ρήση… Ἀπ. : Τό «αἰέν ἀριστεύειν» θά τό κάνουμε χριστιανικό! Νά ἀριστεύουμε πάντοτε στίς ἀρετές, στήν ταπείνωση, στήν ἀγάπη, σ’ αὐτά πού θέλει ὁ Χριστός. Ὄχι νά ἀριστεύουμε σ’ αὐτά πού ἀρέσουν στούς ἀνθρώπους καί θεωροῦν σπουδαῖα οἱ ἄνθρωποι, νά κάνουμε παγκόσμιο ρεκόρ στόν πρωταθλητισμό… νά πάρουμε βραβεῖο.. Ἐρ. : ……………………… Ἀπ. : Ἐξαρτᾶται. Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός ἔλεγε ὅτι τό κακό θά ἔρθει ἀπό τούς γραμματισμένους. Δηλαδή, τά γράμματα αὐτά καθεαυτά εἶναι κάτι οὐδέτερο. Τό πῶς θά τά χρησιμοποιήσει κανείς. Καί οἱ Ἅγιοι μεγάλοι Πατέρες, ὁ Μέγας Βασίλειος, ὁ ἱερός Χρυσόστομος, σπούδασαν στίς φιλοσοφικές σχολές τῶν εἰδωλολατρῶν τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Στήν Ἀθήνα ὁ Μέγας Βασίλειος, ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος στήν Ἀντιόχεια.. Δέν ἀποκλείεται ἡ μόρφωση, ἀλλά ἡ μόρφωση δέν σώζει τόν ἄνθρωπο. Ἐκεῖνο πού τόν σώζει εἶναι ἡ Χάρις, ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ. Ἐρ. : ……………………… Ἀπ. : Νά τά ἐφαρμόζουμε ὅ,τι μαθαίνουμε. Ἡ μάθησις στήν χριστιανική ὁρολογία νοεῖται ὡς ἐφαρμογή. Ὅταν λέει ὁ Χριστός μας «μάθετε ἀπό Μένα ὅτι εἶμαι πράος 79

καί ταπεινός»17 δέν ἐννοεῖ ἁπλῶς νά τό ἀκούσετε ἤ νά τό διαβάσετε στό εὐαγγέλιο καί τό μάθατε, ἀλλά νά τό ζήσετε. Μαθαίνω σημαίνει βιώνω, μετέχω στή ζωή τοῦ Χριστοῦ καί τότε μαθαίνω. Εἶναι ἡ βιωματική μάθηση. Νομίζω ὑπάρχει αὐτός ὁ ὅρος σήμερα στήν παιδαγωγική. Μαθαίνεις πράττοντας. Τότε πραγματικά μαθαίνει ὁ ἄνθρωπος, ὅταν τό φτιάχνει αὐτό πού διαβάζει. Διάβασες ὅτι ὁ Χριστός εἶναι ταπεινός καί πράος; Ὄχι δέν τό ἔμαθες. Γιά νά τό μάθεις, πρέπει νά τό βάλεις σέ πράξη, νά τό κάνεις κι ἐσύ. Ἑπομένως, τό «αἰέν ἀριστεύειν» νά τό πάρουμε ἔτσι. Καί οἱ μεγάλοι Πατέρες, ὁ Μέγας Βασίλειος κ.λ.π. σπούδασαν μέν, ἀλλά ξέρετε τί ἔλεγε ὁ Μέγας Βασίλειος; «Τιμία μοι κόπρος» ἡ σπουδή μου… οἱ κατά κόσμον σπουδές καί γνώσεις. Πού ἦταν πάρα πολλές τοῦ Μεγάλου Βασιλείου. Ἤτανε πανεπιστήμονας. Γιά τήν ἐποχή του ἤξερε τόσες ἐπιστῆμες τόσο τέλεια ὅσο ἕνας ἄλλος σπούδαζε μία ἐπιστήμη καί ὄχι τόσο τέλεια… Ἐρ. : ……………………… Ἀπ. : Μπορεῖ, ὄχι μόνο νά μή σοῦ βάλει μυαλό, νά σοῦ βγάλει καί τό λίγο μυαλό πού ἔχεις, δηλαδή τήν σωφροσύνη, νά σέ γεμίσει ὑπερηφάνεια. Ὅπως, δυστυχῶς, γίνεται στίς μέρες μας. Τά παιδιά ὅλα θέλουν νά σπουδάσουν ἀλλά ἔχουν καί πολύ μεγάλο ἐγωισμό καί πολύ μεγάλη θρασύτητα καί πολύ μεγάλη ἀναίδεια, δηλαδή καθόλου ταπεινοφροσύνη. Ἐρ. : ……………………… Ἀπ. : Ὄχι, εἶναι ἀλήθεια. Ἐγώ δέν τό ἀμφισβητῶ αὐτό. Ἡ πλειοψηφία τῶν ἀνθρώπων σήμερα -καί δέν εἶναι δικός μου λόγος αὐτός- τῶν χριστιανῶν.. ἀφῆστε τούς ἄλλους, ζοῦνε σέ μία ἀκηδία, τό ἔλεγε ὁ μακαριστός π. Σωφρόνιος τοῦ Ἔσσεξ. Ἀκηδία ξέρετε τί εἶναι; Τό λέει ὁ Ἄγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος, ὁ περιεκτικός θάνατος τῆς ψυχῆς. Οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι -χριστιανοί- σήμερα εἶναι νεκροί πνευματικά, ζοῦνε αὐτή τήν ἀδιαφορία καί σοῦ λέει… τί μοῦ λές γιά Χριστό τώρα… ἐγώ δέν προλαβαίνω, ἔχω τίς δουλειές μου.. ἄφησέ με ἥσυχο! Οὔτε μιά ὥρα τήν Κυριακή δέν βρίσκουν. Σοῦ λέει, μιά ὥρα ἔχω νά ξεκουραστῶ. Ἑπομένως, μιλᾶμε γιά νέκρωση, πνευματική νέκρωση. Καί ὁ Χριστός μας εἶπε αὐτό τόν «μελαγχολικό» λόγο, ἄς τόν ποῦμε ἔτσι, «ἄραγε ὅταν θά ἔλθω πάλι, θά βρῶ τήν πίστη στή γῆ;»18. Τό εἶπε ὁ Χριστός. Καί ὅταν περνοῦσαν κάτω ἀπό τόν Σταυρό, θυμάστε; Ὅλοι τόν ἐμπαίζανε… ἤτανε μιά δαιμονική συμφωνία. Ὅλοι τόν ἐμπαίζανε τόν Χριστό μας πάνω στόν Σταυρό… ὅλοι… «καί οἱ παραπορευόμενοι ἐβλασφήμουν αὐτόν κινοῦντες τάς κεφαλάς αὐτῶν καί λέγοντες· οὐά, ὁ καταλύων τόν ναόν καί ἐν τρισίν ἡμέραις οἰκοδομῶν! σῶσον σεαυτόν καί κατάβα ἀπό τοῦ σταυροῦ»19. Κατέβα ἀπό τόν Σταυρό, γιά νά μᾶς ἀποδείξεις ὅτι εἶσαι Θεός. Κατέβηκε ὁ Χριστός; Δέν κατέβηκε. Ἄν κατέβαινε, ἔλεγε ὁ μακαριστός ὁ π. Ἀθανάσιος Μυτιληναῖος, ξέρετε τί θά γινότανε; Μετά ἀπό λίγο θά Τόν πιάνανε καί θά Τόν ξανασταυρώνανε! Αὐτό θά γινότανε! 80

Ἐρ. : ……………………… Ἀπ. : Ἐξαρτᾶται ποῦ πιστεύουμε καί ποῦ ἔχουμε τόν θησαυρό μας. Τί εἶπε ὁ Χριστός μας; «Ὅπου εἶναι ὁ θησαυρός σας, ἐκεῖ θά εἶναι καί ἡ καρδιά σας»20. Ἐρ. : ……………………… Ἀπ. : Ἀκριβῶς. Ὁπότε αὐτό τό σκύψιμο πού εἴπατε, αὐτή ἡ ταπείνωση δηλαδή, γιά τόν χριστιανό εἶναι ἐλευθερία. Ἄν ἔχει κάποια πράγματα… πού κανονικά δέν πρέπει νά ἔχει, πρέπει νά εἴμαστε ἀκτήμονες, ἅμα θέλουμε νά μοιάσουμε στόν Χριστό. Ὁ Χριστός εἶχε τίποτα; Εἶχε περιουσία ὁ Χριστός; Τίποτα δέν εἶχε. Ἦταν τελείως ἀκτήμων. Οὔτε σπίτι εἶχε. Τώρα βλέπετε ὅσοι ἔχετε σπίτια… μέ τά ΕΝΦΙΑ καί αὐτά… οὔτε νά τό ἐνοικιάσεις μπορεῖς ἄν ἔχεις δεύτερο σπίτι, δέν σέ συμφέρει… καί σιγά-σιγά ὅπως πᾶνε, θά τά πάρουν τελείως. Σέ λίγο θά μείνουμε χωρίς περιουσίες. Ἕνας πού ἔχει τόν θησαυρό του σ’ αὐτά, θά τρελαθεῖ. Ὅπως τρελάθηκαν, ὅταν ἔγιναν τά capital controls κάποιοι καί πηγαίνανε στίς τράπεζες καί οὐρλιάζανε, θέλω τά λεφτά μου.. σέ κατάσταση παράκρουσης ἦταν αὐτοί οἱ ἄνθρωποι. Γιατί; Γιατί ἡ ἐλπίδα τους εἶναι αὐτά. Ἐνῶ ὁ χριστιανός δέν ἔχει πρόβλημα… καί νά τόν ἐκμεταλλευτοῦνε καί νά τόν φυλακίσουνε καί νά τοῦ τά πάρουν ὅλα… Χριστό δέν μποροῦν νά τοῦ πάρουν. Ψυχή δέν μποροῦν νά τοῦ πάρουν. Αὐτά εἶναι πού πρέπει νά φυλάξουμε, εἶπε ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς, Χριστός καί ψυχή. Ὅλα τά ἄλλα ἄς τά πάρουν. Ἤδη δέν μᾶς τά ἔχουνε πάρει λίγο ἕως πολύ; Ποιός κάνει κουμάντο στήν Ἑλλάδα σήμερα; Ἐμεῖς κάνουμε κουμάντο; Ὄχι, ἄλλοι κάνουν. Ἐμεῖς ἁπλῶς κοροϊδευόμαστε ὅτι τούς βγάζουμε αὐτούς ἐκεῖ στήν ἡγεσία καί εἶναι αὐτοί πού θέλουμε. Δέν εἶναι αὐτοί πού θέλουμε καί οὔτε κάνουν αὐτά πού θέλουμε. Κι αὐτοί οἱ ἴδιοι δέν κάνουν αὐτά πού θέλουν ἐνδεχομένως, γιατί κάνουν ὑπακοή σέ κάποιους ἄλλους, μεγαλοτραπεζίτες, παγκόσμια συμφέροντα καί κυκλώματα. Δέν εἴμαστε ἐλεύθεροι λοιπόν οὔτε οἰκονομικά οὔτε πολιτικά. Ἀλλά γιά τόν χριστιανό αὐτό δέν εἶναι πρόβλημα. Τόν Χριστό μπορεῖς νά τόν ἔχεις καί μέσα στήν φυλακή, ὅπως Τόν εἶχαν οἱ Ἀπόστολοι, Παῦλος καί Σίλας, πού ἔψαλλαν λέει μεσονυκτίου, μέσα στή νύχτα φυλακισμένοι μέ τά πόδια τους ἀσφαλισμένα στό τιμωρητικό ξύλο καί «ἐπηκροῶντο οἱ δέσμιοι»21. Οἱ ἄλλοι δέσμιοι ἄκουγαν ἐκστατικοί! Καί μετά ἔγινε σεισμός καί ἄνοιξαν οἱ πύλες καί ἐλευθερώθηκαν ὅλοι. Ἐρ. : ……………………… Ἀπ. : Κοιτάξτε, δέν κολλᾶμε στό σχῆμα τό ἐξωτερικό. Μπορεῖ νά ἔχεις ψηλά τό κεφάλι… Τό θέμα εἶναι νά ἔχεις ταπεινό τό φρόνημα. Αὐτό εἶναι τό θέμα. Τό ἐξωτερικό σχῆμα τό κάνεις ἐσύ ὅπως θέλεις ἀλλά μετά πάσης ταπεινοφροσύνης. Εἴδατε πού λέει ὁ λαός; Αὐτός ἔχει καταπιεῖ τόν λοστό… δέν σκύβει καθόλου. Μπορεῖ νά εἶναι ταπεινός, δέν λέω, ἀλλά συνήθως αὐτός ἔχει καί ὑπερηφάνεια. Ἐκφράζεται μέσω τοῦ σώματος καί ἡ κατάσταση τῆς ψυχῆς. Εἴδατε τί λέει; «Καρδίας εὐφραινομένης πρόσωπον θάλλει»22. Ὅ,τι ζεῖ ἡ καρδιά τό βγάζει καί στό σῶμα καί στό πρόσωπο. Θά πεῖς τώρα: Ἕνας πού εἶναι ὑπερήφανος καί σκύβει εἶναι 81

καλό πράγμα; Ὄχι, δέν εἶναι καλό. Αὐτός εἶναι ὑποκριτής. Ἀλλά βοηθάει αὐτό. Καί τότε εἶναι καλό, ὅταν βοηθιέται νά γίνει ταπεινός. Λέει ὁ ἀββάς Δωρόθεος ὑπάρχουν μηχανές ταπείνωσης. Τί θά πεῖ μηχανές; Κάποια μέσα πού χρησιμοποιοῦμε, γιά νά γίνουμε ταπεινοί. Ὄχι ὅτι εἴμαστε ταπεινοί. Αὐτά εἶναι, τό νά μιλᾶς ταπεινά, τό νά βαδίζεις ταπεινά, τό νά ντύνεσαι ταπεινά, νά μή φορᾶς μάρκες καί πολυτελή ροῦχα, νά μήν ἔχεις αὐτοκίνητα πολυτελείας, σπίτια μαρμάρινα καί ὅλα αὐτά. Αὐτά ὅλα βοηθᾶνε, ἀλλά δέν εἶναι ταπείνωση. Εἶναι ὅμως τρόπος βοηθητικός, γιά νά πᾶς στήν ταπείνωση καί πρέπει νά τά χρησιμοποιοῦμε κι αὐτά, μήν τά ἀποκλείουμε. Ἀλλά νά μή μείνουμε σ’ αὐτά φυσικά! Ἀλλοίμονο, ἄν μείνεις στό ἐξωτερικό σχῆμα καί δέν ἐργάζεσαι στήν καρδιά σου νά ἀποκτήσεις τό φρόνημα τό ταπεινό, ὅτι εἶσαι χειρότερος ἀπ’ ὅλους. Αὐτό εἶναι κατεξοχήν πού θέλει ὁ Θεός. Ἀλλιῶς εἶσαι ἕνας ὑποκριτής βεβαίως, ὅπως ἦταν οἱ Φαρισαῖοι. Ἐξωτερικά φαινόταν θρησκευόμενοι, ἅγιοι.. καί ἦταν αὐτοί πού σταύρωσαν τόν Χριστό. Οἱ μεγαλύτεροι φονεῖς ὅλων τῶν αἰώνων ἦταν οἱ ὑποκριτές, γιατί φόνευσαν τόν Θεό. Φόνευσαν τόν Χριστό. Ἦταν καί εἶναι… Ἐρ. : Ἡ ταπείνωση εἶναι ἡ ἀρχή τῆς ἀλήθειας. Ἡ ἀλήθεια εἶναι τό φῶς τοῦ κόσμου. Ἡ ἀρχή τῆς ταπείνωσης εἶναι ἡ ἀποδοχή ἀπό τόν ἄνθρωπο ὅτι δέν γνωρίζει τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ….. καί ποιός γνωρίζει τά βάθη τῆς καρδίας τοῦ ἀνθρώπου; Βλέπετε ὁ Θεός φρόντισε ἤ ἐπέτρεψε κάποιοι ἄνθρωποι νά πέσουν σέ μεγάλες ἁμαρτίες… καί μετά ἔγιναν καί ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας μας. Ποιός μπορεῖ νά μιλήσει γιά ποιόν; Τό μόνο πού μπορεῖ νά δεῖ ὁ ἄνθρωπος εἶναι τίς ἁμαρτίες του, γιατί ὑπάρχει ἡ βεβαιότητα ὅτι δέν γνωρίζει οὔτε τά βάθη τῆς δικῆς του καρδίας… Ὁπότε ὁ ἄνθρωπος γνωρίζει μόνο τίς ἁμαρτίες του, τίποτα ἄλλο… Ἀπ. : Μάλιστα. Ἁπλῶς αὐτό πού εἴπατε γιά τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ, νά μήν θεωρήσουμε ὅτι ὁ Θεός ἔχει βάλει τόν ἄνθρωπο σέ σιδηροτροχιές. Ὁ Θεός ἔχει ἀφήσει τελείως ἐλεύθερο τόν ἄνθρωπο. Καί ὁ ἄνθρωπος, ὅπως εἴπατε, καί ἡ Ἁγία Μαρία ἡ Αἰγυπτία, ὅταν μετανοήσει ἀλλάζει ἄρδην καί οὔτε ὁ ἴδιος φανταζόταν αὐτή τήν ἀλλαγή, ἡ ὁποία γίνεται μαζί μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ. Ὅταν μετανοήσει ὁ ἄνθρωπος καί ταπεινοφρονήσει, ἔρχεται ἡ Χάρις καί μετά βγαίνει στό φῶς, στήν ἀλήθεια. Ἔχει τεράστια σημασία νά ἀφηνόμαστε στό θέλημα τοῦ Θεοῦ, νά δεχόμαστε ὅλα ὅσα μᾶς δίνει ὁ καλός Θεός καί νά μετανοοῦμε. Νά ταπεινοφρονοῦμε καί νά ἔχουμε τήν χαρά τήν ἀληθινή τοῦ Χριστοῦ μας. Ἐρ. : Εὐλογεῖτε. Νά διαβάσω ἕνα χωρίο ἀπό τήν Ἁγία Γραφή καί νά μᾶς πεῖτε λίγο… τό ὁποῖο λέει «διά τοῦτο εἴρηκα ὑμῖν ὅτι οὐδείς δύναται ἐλθεῖν πρός με, ἐάν μή ᾖ δεδομένον αὐτῷ ἐκ τοῦ πατρός μου»23….. Ἀπ. : Νά σᾶς πῶ κάτι. Στήν ἀρχή λέει τό Εὐαγγέλιο, πολλοί ἀκολουθοῦσαν τόν Χριστό, πάρα πολλοί. Μετά λέει «ὀπίσω αὐτοῦ ἀπῆλθον»24. Μετά φύγανε. Στήν ἀρχή πήγαιναν πολλοί κοντά Του καί λέει ὁ π. Νικηφόρος Θεοτόκης: Γιατί πήγαιναν; 82

Εἴτε γιά νά δοῦν τά θαύματα πού ἔκανε, ἀπό περιέργεια, ἔκανε πολλά θαύματα ὁ Χριστός μας, εἴτε γιά νά μετέχουν στά θαύματα. Ἦταν ἄρρωστοι, εἶχαν συγγενεῖς ἀρρώστους. Μετά, ὅμως, ὅταν ἄκουσαν τή διδασκαλία καί κατεξοχήν τή διδασκαλία περί Θείας Μεταλήψεως, ὅτι πρέπει νά φᾶνε τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ, «ὀπίσω αὐτοῦ ἀπῆλθον» λέει, φύγανε ὅλοι. Καί ὁ Χριστός εἶπε τότε στούς Ἀποστόλους «μή καί ὑμεῖς θέλετε ὑπάγειν;»25. Μήπως καί ἐσεῖς θέλετε νά φύγετε; Εἶστε ἐλεύθεροι. Σήμερα οἱ ψευτοκουλτουριάρηδες καί οἱ παγκοσμιοποιητές θά λέγανε εἶναι πολύ αὐστηρός, ἀδιάλλακτος… Ἐρ. : ……………………… Ἀπ. : Ναί, δέν πίστευαν πραγματικά στόν Χριστό. Δέν Τόν ἐμπιστευόντουσαν. Τόν ἀκολουθοῦσαν γιά τούς δικούς τους λόγους. Καί οἱ μαθητές ἦταν ἀτελεῖς. Ἀλλά οἱ μαθητές δέν φύγανε, ἐδῶ εἶναι ἡ διαφορά. Ἦταν μέν ἀτελεῖς, εἶχαν ἀδυναμίες, καί τούς μαλώνει συνέχεια ὁ Χριστός.. θά δεῖτε στό Εὐαγγέλιο συνέχεια τούς μάλωνε, μέχρι νά φτάσουν στήν ὡριμότητα τήν πνευματική καί νά πάρουν στή Πεντηκοστή τήν τελειότητα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Οἱ ἄλλοι ὅμως φύγανε. Δέν εἶχαν αὐτή τήν σταθερότητα, αὐτή τήν πίστη, τήν ἐμπιστοσύνη στόν Χριστό, ὅταν τούς εἶπε κάτι πού δέν τούς ἄρεσε. Καί αὐτό ἤθελα νά σᾶς πῶ, σήμερα ἔτσι χαρακτηρίζονται ὅσοι εἶναι σωστοί, ὡς ἀπόλυτοι, ὡς φανατικοί -καί ὁ ὁμιλῶν- ὡς αὐστηροί, ὡς κολλημένοι.. ἀλλά ὁ Χριστός εἶναι ἀκριβῶς αὐτό. Ἀκριβῶς αὐτό εἶναι ὁ Χριστός, εἶναι ἀπόλυτος, καί λέει, παιδιά, ὅποιος θέλει, αὐτή εἶναι ἡ ἀλήθεια. Μήπως θέλετε νά φύγετε; Εἶστε ἐλεύθεροι νά φύγετε. Ἔτσι λέει καί ὁ γνήσιος κήρυκας τοῦ Εὐαγγελίου σήμερα. Ἀλλά πολλοί σήμερα, ὄχι γνήσιοι κήρυκες, ξέρετε τί λένε; Ἅμα τά πῶ αὐτά θά φύγουν ἀπ’ τήν ἐκκλησία, δέν θά ἔρχεται κανένας στήν ἐκκλησία. Ναί, ἀλλά ἅμα δέν τά πεῖς αὐτά, δέν λές αὐτά πού λέει ὁ Χριστός. Λές δικά σου πράγματα. Ὁπότε ὅλη ἡ Ἐκκλησία φεύγει ἀπ’ τόν Χριστό ἐξαιτίας σου! Ἐνῶ, ἄν πεῖς αὐτά πού λέει ὁ Χριστός, μπορεῖ νά φύγουν ἀρκετοί, ἀλλά κάποιοι θά μείνουν. Ποιοί; Αὐτοί πού ἔχουν τό φρόνημα τῶν Ἀποστόλων. Ὅπως μείνανε οἱ Ἀπόστολοι. Καί εἶπαν ὅλοι, διά τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου, «Ποῦ νά πᾶμε Κύριε; Ἐσύ ῥήματα ζωῆς αἰωνίου ἔχεις»26. Ἀλλά αὐτά τά ρήματα τῆς ζωῆς τῆς αἰωνίου ὁ κόσμος δέν τά δέχεται, γιατί εἶναι κόσμος, εἶναι ὑποταγμένος στόν πονηρό δηλαδή, στή φιλαυτία, στή φιληδονία, στή φιλαργυρία. Ἐμεῖς ὅμως δέν μποροῦμε νά μήν ποῦμε τά ρήματα τῆς αἰωνίου ζωῆς καί νά λέμε τά ρήματα πού ἀρέσουν στόν κόσμο. Ἄν τό κάνουμε, προδίδουμε τόν Χριστό. Βλέπετε; Ὁπότε ἐμεῖς θά παραμείνουμε. Τί σημαίνει τώρα αὐτό πού λέει ὁ Χριστός μας ὅτι ἄν δέν τόν ἔχει ἑλκύσει ὁ Πατέρας, δέν μπορεῖ νά ἔρθει σέ Μένα; Ἀφοῦ ὅ,τι εἶναι ὁ Χριστός εἶναι καί ὁ Πατέρας. Θεός τέλειος ὁ Πατέρας, Θεός τέλειος καί ὁ Υἱός. Τό θέλημα τοῦ Πατρός εἶναι καί θέλημα τοῦ Υἱοῦ. Αὐτόν πού ἑλκύει ὁ Πατέρας, τόν ἑλκύει καί ὁ Χριστός δηλαδή, ἀλλά ἀπό ταπείνωση ὁ Χριστός λέει ἄν δέν τόν ἔχει ἑλκύσει ὁ Πατέρας Μου. Τί σημαίνει αὐτό τώρα νά τόν ἑλκύσει ὁ Πατέρας; Δηλαδή κάνει διακρίσεις ὁ 83

Πατέρας; Ἄλλους τούς ἑλκύει καί ἄλλους δέν τούς ἑλκύει; Ἄλλους τούς δίνει τό χρίσμα, ὅπως λένε τώρα οἱ πολιτικοί.. δυστυχῶς γίνεται καί στήν ἐκκλησιαστική γλώσσα, τό λένε οἱ δημοσιογράφοι. Αὐτός, λένε, πῆρε τό χρίσμα νά γίνει ἐπίσκοπος. Τοῦ εἶπε ὁ ἀρχιεπίσκοπος ὅτι θά γίνει ἐπίσκοπος, πῆρε τό χρίσμα. Ὄχι.. ποιούς ἑλκύει ὁ Πατέρας; Αὐτούς πού θέλουν. Ποιούς ἑλκύει ὁ Υἱός πού τούς ἑλκύει καί ὁ Πατέρας; Αὐτούς πού θέλουν. Ὑπάρχει περίπτωση νά πᾶς στόν Χριστό καί νά σοῦ πεῖ δέν σέ θέλω; Σέ καμία περίπτωση! «Τόν ἐρχόμενον πρός με οὐ μή ἐκβάλω ἔξω»27, λέει ὁ Χριστός. Ἄρα, αὐτοί πού φύγανε, δέν φύγανε, γιατί ἔφταιγε ὁ Θεός-Πατέρας, πού πήγανε μέν ἀλλά δέν τούς δέχτηκε, ἀλλά ἐπειδή οἱ ἴδιοι δέν δέχτηκαν τήν κλήση τοῦ Θεοῦ-Πατρός. Ὁ Θεός-Πατήρ καλεῖ ὅλους. «Ἰδού ἕστηκα ἐπί τήν θύραν καί κρούω»28, λέει στήν Ἀποκάλυψη. Σέ ποιούς κρούει; Σέ ὁρισμένους; Καί στούς ἄλλους δέν κρούει; Οἱ καημένοι στήν Ἄπω Ἀνατολή, λένε, δέν ἔχουν ἀκούσει τίποτα γιά Χριστό καί γιά πίστη. Ποιός σοῦ εἶπε ὅτι δέν ἔχουν ἀκούσει τίποτα; Ὄλοι ἀκοῦνε. Σέ ὅλους χτυπάει ὁ Χριστός διά τῆς συνειδήσεως. Ὅλοι ἔχουν μέσα τους συνείδηση, ὅτι τό νά πάρεις τή γυναίκα τοῦ ἄλλου εἶναι ἁμαρτία. Ὅλοι τό ξέρουνε καί οἱ χριστιανοί καί οἱ μή χριστιανοί. Τό νά ἁμαρτάνεις καί νά ζεῖς σαρκικά, ὑποδουλωμένος στή σάρκα εἶναι ἁμαρτία, ὅλοι τό ξέρουνε. Ὅλοι τό καταλαβαίνουνε, ὄχι μόνο οἱ χριστιανοί. Ἀλλά πόσοι ἀκολουθοῦν τή συνείδησή τους; Ἐλαχιστότατοι. Ὄχι ἀπό τούς ἐκτός, ἀπό τούς ἐντός, ἀπό αὐτούς πού ὑποτίθεται εἶναι τῆς Ἐκκλησίας. Πόσοι ἀκοῦνε τήν ἐντολή τοῦ Χριστοῦ πού λέει νά μή μοιχεύεις μέ τά μάτια σου;29 Τό λέει ἡ ἐντολή. Εἶναι ἐντολή αὐτό. Πόσοι τό ἀκοῦνε; Ἀπό τούς χριστιανούς, ἀφῆστε τούς ἔξω. Πόσοι δέν εἶναι συνέχεια μέσα στό διαδίκτυο καί βλέπουνε συνέχεια τέτοια πορνοθεάματα; Δέν εἶναι αὐτό ἁμαρτία; Τί εἶναι; Ξεκάθαρη ἁμαρτία. Ἀπό τούς χριστιανούς μιλάω. Ξέρετε τί ἔλεγε μιά δαιμονισμένη; Μιλοῦσε ὁ διάβολος μέσα ἀπ’ αὐτή. Ἔχω μολύνει ὅλη τήν ἀνθρωπότητα μέ τό ἴντερνετ. Ὁ διάβολος τό ὁμολογεῖ. Γιατί εἶναι τό πιό εὔκολο πράγμα σήμερα νά λερώσεις τήν καρδιά σου μέσα ἀπό τό διαδίκτυο, μ’ ἕνα κουμπάκι… πατᾶς καί τελείωσε… Λοιπόν, αὐτό τί σημαίνει; Δέν τούς ἕλκυσε αὐτούς ὁ Πατέρας; Ὁ Πατέρας τούς ἕλκυσε, ἀλλά δέν δέχτηκαν τήν ἕλξη του, τήν ἀπώθησαν. Γι’ αὐτό εἶπε ὁ Χριστός, κανένας δέν ἔρχεται σέ Μένα, ἐννοεῖται καί στόν Πατέρα, παρά μόνο αὐτός πού ἀποδέχεται τήν ἕλξη πού τοῦ κάνω Ἐγώ καί ὁ Πατέρας. Αὐτή εἶναι ἡ ἀλήθεια, ἕτσι ἑρμηνεύεται αὐτό τό χωρίο. Καταλάβατε; Δηλαδή, τό θέμα δέν εἶναι στόν Θεό. Ὁ Θεός θέλει ὅλοι νά σωθοῦμε. Τό θέμα εἶναι σέ μᾶς. Θέλουμε νά σωθοῦμε; Ἄν θέλουμε, θά ἀνταποκριθοῦμε στήν κλήση τοῦ Χριστοῦ, στήν ἕλξη τοῦ Χριστοῦ καί θά ἀνοίξουμε τήν πόρτα τῆς καρδιᾶς μας στόν Χριστό. Ἀρχ Σάββας Ἁγιορείτης https://hristospanagia3.blogspot.gr/ 1 Ἐφ. 4, 2. 2 Ἐφ. 4, 1. 84

3 Ματθ. 5, 3. 4 Φιλιπ. 2, 6-9. 5 Α΄ Κορ. 2, 16. 6 Πρβλ. Ματθ. 6, 1-6. 7 Ἰωάν. 15, 5. 8 Ἰακ. 1, 14. 9 Ρωμ. 12, 5. 10 Λουκ. 23, 34. 11 Ἐφεσ. 4, 2. 12 Α΄Κορ. 4, 7. 13 Α΄Κορ. 15, 10. 14 Ἰακ. 2, 1-4. 15 Ματθ. 5, 3. 16 Ἐφεσ. 4, 2. 17 Ματθ. 11, 29. 18 Λουκ. 18, 8. 19 Μάρκ. 15, 29-30. 20 Ματθ. 6, 21. 21 Πράξ. 16, 25. 22 Παρ. 15, 13. 23 Ἰωάν. 6, 65. 24 Ἰωάν. 6, 66. 25 Ἰωάν. 6, 67. 26 Ἰωάν. 6, 68. 27 Ἰωάν. 6, 37. 28 Ἀποκ. 3, 20. 29 Πρβλ. Ματθ. 5, 28. 85

Τό μυστήριο τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως Ἡ προετοιμασία μας, Ἡ ὁμολογία τῶν ἁμαρτιῶν μας, Σημεῖα πού πρέπει νά προσέξουμε Ἡ ἀναγκαιότητα τοῦ Μυστηρίου Εἶναι ἀπαραίτητη ἡ ἐξομολόγηση; Πολλοί λένε ὅτι ἐγώ τά λέω στήν προσευχή μου, στίς εἰκόνες… Ὁ Θεός ὅμως δέν εἶπε νά κάνουμε ἔτσι. Ἔδωσε ἐξουσία στούς Ἀποστόλους καί στούς διαδόχους τους τούς Ἀρχιερεῖς καί τούς Ἱερεῖς-Πνευματικούς νά συγχωροῦν τίς ἁμαρτίες τῶν μετανοούντων ἐνῶ δέν ἔδωσε τέτοια ἐξουσία στίς εἰκόνες. Μετά τήν Ἀνάσταση φύσησε ὁ Κύριος στό πρόσωπο τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων δίνοντάς τους τό Ἅγιο Πνεῦμα καί εἶπε: «Λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον. Ἄν τινων ἀφῆτε τὰς ἁμαρτίας, ἀφίενται αὐτοῖς, ἄν τινων κρατῆτε, κεκράτηνται»1. «Ὅποιος δέν προστρέξει στό σωτήριο (μυστήριο) τῆς μετάνοιας» διδάσκει ὁ Στάρετς Σάββας « θά ἀκούσει αὐτή τή φοβερή ἀπόφαση τοῦ Κυρίου: «Ἐάν μή μετανοῆτε, πάντες ὡσαύτως ἀπολεῖσθε» ( Λουκ.13,3) Ἀλλά καί ὅσοι προστρέχουν στό μυστήριο τῆς μετάνοιας δέν καθαρίζονται ὅλοι, ἐπειδή ὅλοι δέν προσέχουν ἐκείνους τούς ὅρους πού εἶναι ἀπαραίτητοι γιά τήν ἀληθινή μετάνοια. Ἀρχή τῆς μετάνοιας εἶναι ἡ συναίσθηση τῶν ἁμαρτιῶν μας καί ἡ συντριβή γι’ αὐτές. «Ὅταν ἀποστραφείς στενάξῃς, τότε σωθήσῃ» (Ἡσ. 30,15) 2. «Μετανοεῖτε», εἶπε ὁ Κύριος. Μετανοεῖτε συνεχῶς, ἐξακολουθητικά… ἀλλάζετε, διορθώνεσθε, προοδεύετε στήν ὁμοίωσή σας μ΄ Ἐμένα, πορεύεσθε πρός τή Βασιλεία Μου… «Μετανοεῖτε»… Ὄχι μετανοεῖστε μία φορά μόνο, ὄχι μία ὥρα, ὄχι μία ἡμέρα, ὄχι ἕνα μῆνα, ὄχι ἕνα χρόνο, ἀλλά συνεχῶς. «Μετανοεῖτε»… Ὄχι μόνο ἐξομολογηθεῖτε, ὄχι μόνο διηγηθεῖτε τά λάθη σας, ὄχι μόνο ἀπαριθμεῖστε ψυχρά τίς πτώσεις σας, ὄχι μόνο καταθέστε τήν ἁμαρτωλότητά σας, ἀλλά… Πονέστε καρδιακά, κλάψτε, ἀλλάξτε νοῦ, μεταβληθεῖτε, μεταποιηθεῖτε, ἀποφασεῖστε καλλίτερα νά πεθάνετε παρά νά ξανααμαρτήσετε… «Πολλοί ἐξομολογοῦνται ἀλλά λίγοι μετανοοῦν», ἔλεγε κάποιος. Ἐξομολογούμαστε ἐνδεχομένως τακτικά, συχνά… •Πόσο ὅμως μετανοοῦμε; •Ποσό «ὁλόκληρωμένη» εἶναι ἡ μετάνοιά μας; •Πόσο ἀνάλογη στό μέγεθος τῆς ἁμαρτωλότητάς μας; •Πόσο «ἐπίπονη» εἶναι ἡ ἀναζήτηση τῆς καρδιᾶς μας γιά τόν Κύριο; •Πόσο συντριμμένη καί τεταπεινωμένη καρδιά διαθέτουμε; 86

•Πόσο ἀλλάζουμε μετά ἀπό κάθε ἐξομολόγηση; •Πόσο διορθωνόμαστε; «Ἀρκετοί πιστοί ἀνταποκρίνονται θετικά στήν πρόσκληση τοῦ Πανάγαθου Θεοῦ γιά μετάνοια, ἐξομολογοῦνται εἰλικρινά καί μέ αἰσθήματα πραγματικῆς ἀγάπης πρός τόν Κύριο ἐναποθέτουν ὅλα τά ἁμαρτήματά τους ἐνώπιον τοῦ Πνευματικοῦ. Παρουσιάζονται σ’ αὐτόν ὡς μιά «ἐπιστολή… γινωσκομένη καί ἀναγινωσκομένη» (Β΄ Κορ. 3, 2). ῎Εχουν τήν ὀρθή πεποίθηση καί βαθιά πίστη πώς ὅσα ποῦν θά συγχωρηθοῦν, θά σβησθοῦν, θά ἐξαφανισθοῦν, ὡσάν νά μήν συνέβησαν ποτέ στή ζωή τους….. Γι’ αὐτό μέσα στό Ἐξομολογητήριο ὁμολογοῦν μέ ταπείνωση καί συντριβή τήν ἐνοχή τους καί ἐξομολογοῦνται πλήρως καί τελείως ὅλα τά σφάλματά τους. Τοιουτοτρόπως λαμβάνουν τήν ἄφεση ὅλων τῶν μετά τό Ἅγιο Βάπτισμα ἁμαρτιῶν τους καί ἐπανέρχονται στήν κατάσταση τῆς Χάριτος πλησίον τοῦ Θεοῦ εἰρηνικοί καί ἀναπαυμένοι. Ὑπάρχουν ὅμως καί κάποιοι πού δέν ἐξομολογοῦνται σωστά… Τό μικρό αὐτό πόνημα σκοπό ἔχει μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ καί τίς πρεσβεῖες ὅλων τῶν Ἁγίων καί τῆς Θεοτόκου νά ἀποτελέσει μία ἐλάχιστη συμβολή: α) στήν καλή προετοιμασία τῶν εὐσεβῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν πού προσέρχονται στό Ἱερώτατο Μυστήριο τῆς Μετανοίας καί Ἐξομολογήσεως , β) στήν σωστή ἐξομολόγηση ἐνώπιον τοῦ Πνευματικοῦ των Πατρός καί γ) στήν σωστή μετά τήν ἐξομολόγηση πνευματική των πορεία καί σχέση μετά τοῦ Πνευματικοῦ των Πατρός . Χωρίζεται σέ τρία μέρη. Στό Α΄ μέρος παρουσιάζεται ἡ προετοιμασία γιά τήν ἐξομολόγηση, ἡ προσευχή πρίν τήν αὐτοεξέταση καθώς καί ἕνα λιτό ἐνδεικτικό βοήθημα γιά τήν αὐτοεπίσκεψη τοῦ μετανοοῦντος πιστοῦ. Κλείνει μέ μία πρότυπη νοερά ἐξομολόγηση. Στό Β΄ μέρος παρουσιάζονται θέματα πού σχετίζονται μέ τήν ἐξομολόγηση στόν Πνευματικό Πατέρα. Πῶς γίνεται μία σωστή ἐξομολόγηση, ποιά θά πρέπει νά εἶναι ἡ σχέση πνευματικοῦ παιδιοῦ καί Πνευματικοῦ Πατρός, καθώς καί ποιοί κίνδυνοι, πειρασμοί καί παρεκτροπές μπορεῖ νά ὑπάρξουν στήν ὅλη πρακτική τοῦ Πανιερωτάτου Μυστηρίου τῆς Μετανοίας-Ἱερᾶς Ἐξομολόγησης. Στό Γ΄ μέρος παρουσιάζεται τό τί πρέπει νά κάνει ὁ πιστός μετά τήν ἐξομολόγηση, ὥστε διά τῆς Θείας Χάριτος νά ὁλοκληρωθεῖ ἡ πνευματική του θεραπεία. 87

Α΄. Πρίν τήν ἐξομολόγηση 1) Προσευχήσου 2) Ἐπίσκεψαι-ἐξέτασε σεαυτόν 3) Ἐξομολογήσου νοερά στόν Κύριο Μερικές ἡμέρες πρίν τήν ἐξομολόγησή του, ὁ πιστός θά πρέπει νά προετοιμαστεῖ κατάλληλα γιά νά προσέλθει στό μεγάλο καί φιλανθρωπότατο αὐτό μυστήριο. Καλό εἶναι νά βρεῖ ἕναν ἥσυχο τόπο, εἴτε στό ὕπαιθρο (ἄν αὐτό εἶναι δυνατό), εἴτε καί μέσα στό δωμάτιό του. Ἐκεῖ μέ ἄνεση χρόνου ἄς συγκεντρωθεῖ στόν ἑαυτό του καί ἄς τόν δεῖ μέ εἰλικρίνεια, «κατάματα», χωρίς προσπάθεια δικαιολόγησής του. Μέ λίγα λόγια ἄς «ἐπισκεφθεῖ ἑαυτόν» πραγματοποιώντας μία αὐτοεξέταση-αὐτοκριτική «ἐφ’ ὅλης τῆς ὕλης». Ἀρχίζοντας τήν αὐτοεπίσκεψή του ὁ πιστός, τό πρῶτο πού θά πρέπει νά κάνει εἶναι νά ἡσυχάσει ἀποθέτωντας κάθε ἄλλο λογισμό καί βιωτική μέριμνα. Ἄς διαβάσει ἕνα κομμάτι ἀπό τήν Ἁγία Γραφή καί μετά ἄς προσευχηθεῖ. Ἄς ζητήσει μέ κατάνυξη ἀπό τόν Θεό νά τοῦ ἀποκαλύψει τά ἁμαρτήματα πού ἔκανε, ἀπό τήν ἀρχή τῆς ζωῆς του ὥς τώρα καί τά ὁποῖα δέν ἔχει ἐξομολογηθεῖ. Ἄς Τόν εὐχαριστήσει διότι τοῦ δίνει ἀκόμη χρόνο μετανοίας. Ἄς Τόν παρακαλέσει ἐπίσης γιά τόν Πνευματικό του Πατέρα ζητώντας Του νά τόν φωτίσει, ὥστε στή διάρκεια τῆς ἐξομολόγησης νά τοῦ ἀποκαλύψει αὐτά πού Ἐκεῖνος θέλει νά Τόν διδάξει. Μία τέτοια προσευχή πού μπορεῖ ὁ πιστός νά χρησιμοποιήσει ξεκινώντας τήν αὐτοεπίσκεψή του παραθέτουμε στή συνέχεια: 1.Προσευχή πρίν τήν αὐτοεξέταση «Σέ εὐλογῶ Πολυέλεε καί Πολυεύσπλαχνε Κύριε, Ὕψιστε Θεέ καί Κύριε τοῦ ἐλέους, Παντοδύναμε καί Παντοκράτορ. Σέ ὑμνῶ καί Σέ δόξάζω τόν Ποιμένα τόν Καλόν τόν αἵροντα τήν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου, τόν ἐλθόντα εἰς τόν κόσμον τοῦτον «ἁμαρτωλούς σῶσαι ὧν πρῶτος εἰμί ἐγώ». Σέ μεγαλύνω καί Σέ εὐγνωμονῶ, διότι ἠξίωσάς με τυχεῖν τῆς ἀπείρου Σου εὐσπλαχνίας καί συγκαταβάσεως ἀπό τήν ἀρχή τῆς ἀθλίας καί ρυπαρῆς ζωῆς μου μέχρι τώρα. Σέ δοξάζω, Σέ ὑμνῶ, καί Σέ εὐχαριστῶ διότι δέν μέ ἄφησες νά χαθῶ μαζί μέ τά ἄνομα ἔργα μου καί τίς πολλές ἁμαρτίες μου. 88

Ἐξαιρέτως Σέ εὐχαριστῶ πού μέ ἀξιώνεις αὐτήν τήν ἡμέραν καί ὥραν νά σταθῶ ἐνώπιόν Σου ἀλλά καί ἐνώπιος ἐνωπίῳ. Σέ εὐχαριστῶ διά τήν παροῦσαν ὥρα τῆς ἐπισκέψεώς Σου ἀλλά καί τῆς δικῆς μου «αὐτοεπίσκεψης». Ἐλέησε Κύριε τήν ἀθλίαν ψυχήν μου καί φώτισε ταύτην. Δός μοι καιρόν μετανοίας, ἐπιμήκυνον τήν παροῦσαν ζωήν, ἐάν εἶναι θέλημά Σου, ὥστε νά δυνηθῶ ἐξαλεῖψαι τά πολλά μου ἐγκλήματα. Ἥμαρτον Κύριε εἰς Σέ. Ἥμαρτον ἐπίσης εἰς τούς ἀδελφούς μου. Ἥμαρτον καί εἰς τόν ἑαυτόν μου, εἰς τό σῶμα μου καί τήν ψυχή μου. Πλήν εἰς Σέ καταφεύγω καί εἰς Σέ ἐλπίζω. Γνωρίζω ὅτι χωρίς Ἐσένα Κύριε κανένα ἔλεος, καμμία χαρά, καμμία ζωή, καμμία εὐτυχία δέν ὑπάρχει. Ἐσύ Κύριε εἶσαι ὁ Παντοκράτωρ Δημιουργός καί Κυβερνήτης, ἡ Πηγή, ὁ Διαχειριστής καί ὁ Μεταδότης τῆς Θείας Χάριτος. Ἐσύ Κύριε εἶσαι ὁ Δοτήρ παντός ἀγαθοῦ, ὁ Ἐλεών καί Τρέφων τά σύμπαντα, ὁ Λυτρωτής παντός ἀνθρώπου, ὁ Σωτήρ πάσης κτίσεως. Σέ παρακαλῶ Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ μου δεῖξε μου, ἀπόκάλυψέ μου τά πολλά μου λάθη μου, τίς ἀνομίες μου, τίς ἁμαρτίες μου, τά πάθη, τίς παραλείψεις καί τίς ἐλλείψεις μου. Γνωρίζω Κύριε ὅτι ὅλα τά σφάλματα, τά ἔχω κάνει, εἴτε στήν πράξη, εἴτε στή σκέψη μου. Φώτισε τό σκοτάδι μου. Κάνε νά δῶ τίς ἁμαρτίες μου καί νά μετανοήσω εἰλικρινά γι’ αὐτές. Φανέρωσέ μου αὐτές στό μέτρο καί στό βάθος πού Ἐσύ γνωρίζεις ὅτι θά εἶναι γιά τό καλό μου. Μήν μέ ἀφήσεις νά ἀπελπιστῶ ἀπό τό μέγεθός τους. «Καθάρισον Κύριε τόν ρύπον τῆς ψυχῆς μου καί σῶσον με ὡς φιλάνθρωπος». Μή μέ ἐγκαταλείπης καί μή μέ ἀπορρίψεις ὡς νόθο παιδί σου, ἄν καί αὐτό μοῦ πρέπει. Ἐλέησε Κύριε τόν ἄσωτο υἱό σου, ἐμέ τόν ἁμαρτήσαντα ὑπέρ πάντα ἄνθρωπον. Ἁμάρτησα Κύριε μέ λόγια καί ἔργα, μέ σκέψεις καί ἐπιθυμίες. Ἁμάρτησα Κύριε μέ ὅλες τίς δυνάμεις τῆς ψυχῆς μου. Ὅλος ἔγινα μία πληγή. Ψυχή καί σῶμα εἶναι γεμᾶτα ἀπό κάθε μολυσμό ἐξ αἰτίας τῆς ραθυμίας, τῆς λήθης καί τῆς ἀγνοίας μου. Ὅλος εἶμαι πλήρης φιλαυτίας καί ἐγωισμοῦ, ὑπερηφάνειας καί κενοδοξίας, ἀσπλαχνίας καί ἀσέβειας, φιλαργυρίας καί φιληδονίας, ἀνοησίας καί ἀκοσμίας, ψεύδους καί ἀπελπισίας, δειλίας καί ἀλογίας, ἀναίδειας καί ἀναισθησίας, ἀκηδίας καί ἀδιαφορίας, φθόνου καί φόνου, γαστριμαργίας καί λαιμαργίας, κατάκρισης καί καταλαλιᾶς, ἀστοργίας καί ἀφιλίας, ραθυμίας καί τεμπελιᾶς, σαρκικότητας καί 89

ἀκολασίας, ἀστοργίας καί γελοιότητας, ἀπραξίας καί πνευματικῆς τυφλότητας, πονηρίας καί βλασφημίας, ὅρκου καί ἐπιορκίας, φιλοσωματίας καί ἀνθρωπαρέσκειας. Παρ’ ὅλα αὐτά δέν ἀπελπίζομαι τελείως Κύριε. Καί τοῦτο διότι γνωρίζω ὅτι τό πλῆθος τῶν ἁμαρτιῶν μου δέν ξεπερνάει ποτέ τήν ἄβυσσο τῆς εὐσπλαχνίας Σου καί τῆς συγχωρητικότητάς Σου. Αὐτό μοῦ δίνει θάρρος, αὐτό μέ κάνει νά Σέ πλησιάσω. Εἰς Σέ λοιπόν καταφεύγω, στό ἄπειρο ἔλεός Σου ἐλπίζω. Βοήθησέ με Κύριε, ὥστε νά ἔχω μετάνοια ἀληθινή. Δός μου «μετάνοια ὁλόκληρον καί καρδίαν ἐπίπονον εἰς ἀναζήτησίν σου». Μέ τήν Χάριν Σου ἐνίσχυσόν με ὥστε νά μήν ἐπαναλάβω καμμία ἁμαρτία μου. Καλλίτερον νά ἀποθάνω παρά νά ἁμαρτήσω πάλιν. Ἐγώ εἶμαι Κύριε τό πρόβατο τό ἀπολωλός. Γιά μένα ἐξῆλθες.. ἐμέ ἀναζητεῖς. Ἰδού Κύριε Πάτερ Πολυέλεε μέ ηὗρες. Ἰδού ἐνώπιόν Σου εἰμί. «Ἥμαρτον Πάτερ εἰς τόν οὐρανόν καί ἐνώπιόν Σου. Ποιήσόν με ὡς Σύ θέλεις καί γινώσκεις». Στήν ἄπειρον ἀγάπην Σου ἐμπιστεύομαι καί καταφεύγω. Ἆρον με εἰς τούς Θείους Σου ὥμους ὡς ὁ ποιμήν ὁ καλός. Ἆρον ἐμέ τό τραυματισμένο καί ἀπολωλός πρόβατόν Σου. Εἰσάγαγέ με πάλιν εἰς τήν Θείαν Σου ποίμνην, ἀσφάλισόν με εἰς τήν Θείαν Σου μάνδραν. Ἀξίωσόν με τῆς συγχωρήσεως καί ἀφέσεως τῶν πολλῶν ἀμαρτιῶν μου διά τῆς ἐξομολογήσεως εἰς τόν Πνευματικόν μου Πατέρα. Φώτισον καί αὐτόν ὥστε νά μοῦ ὑποδείξει τά ἁρμόζοντα καί συμφέροντα γιά τήν θεραπείαν τῆς πολυτραυματισμένης μου ψυχῆς. Βοήθησόν με ἵνα ἐξομολογηθῶ ἐνώπιόν του μέ τήν πρέπουσαν εὐλάβειαν, συντριβήν, ταπείνωσιν καί μετάνοια. Φώτισέ με ὥστε νά δεχθῶ τούς λόγους του ὡς ἀπό Σέ καί βοήθησόν με ὥστε νά τούς ἐφαρμόσω εἰς τό ὑπόλοιπον τῆς ζωῆς μου. Δέξαι με πάλιν Πανάγιε Πάτερ καί Κύριε τοῦ παντός, στήν Ἁγίαν Σου Ἐκκλησία, διά πρεσβειῶν τῆς Παναχράντου Σου Μητρός, τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου καί Πάντων τῶν Ἁγίων Σου,ὥστε καί ἐγώ «σύν πᾶσιν τοῖς ἁγίοις» νά Σέ ὑμνῶ καί νά Σέ εὐλογῶ καί νά Σέ δοξάζω, Τόν Πατέρα καί τόν Υἱόν καί τό Πανάγιον Πνεῦμα νῦν τε καί εἰς τούς αἰῶνας. Ἀμήν!». 90

2.Αὐτοεπίσκεψη καί αὐτοεξέταση Ἀφοῦ προσευχηθεῖς ἔτσι, κάθησε καί μέ ἡρεμία ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου. Ἄκουσε τί ἔχει νά σοῦ πεῖ ἡ συνείδησή σου… Μπορεῖς, ἄν θέλεις, νά καταγράψεις αὐτά πού θά σοῦ μαρτυρήσει ἡ φωνή τοῦ Θεοῦ μέσα σου. Σημείωνε ὅ,τι βρίσκεις μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ εἴτε ἁμαρτία εἴτε πάθος ὥστε νά μπορέσεις νά τά θυμηθεῖς ἀργότερα κατά τήν νοερά σου ἐξομολόγηση καθώς καί κατά τήν ἐξομολόγησή σου ἐνώπιον τοῦ Πνευματικοῦ σου. Προσπάθησε νά νιώσεις μετάνοια καί συντριβή γιά ὅλα ὅσα θά σοῦ ἀποκαλυφθοῦν μέ τό Φῶς τοῦ Θεοῦ: γιά τά λάθη, τά πάθη, τίς παραλείψεις, τίς ὑπερβολές, τίς ἀστοχίες, τήν ἔλλειψη ἀγάπης στόν Θεό, τήν ἔλλειψη ἀγάπης στόν πλησίον, τήν ὑποκριτική συμπεριφορά, τά ἄτοπα συναισθήματα, τίς ἄπρεπες ἐνθυμήσεις καί ἐπιθυμίες, τήν ἀμέλεια στήν προσευχή, τίς ἄτοπες πράξεις κ.λ.π.. Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου μέ εἰλικρίνεια μήπως εἶσαι κυριευμένος ἀπό κάποιο πάθος. Φύγε μακρυά ἀπό τήν αὐταρέσκεια. Θυμήσου ὅτι ἀκόμη καί ἄν ὅλα τά προστάγματα τοῦ Κυρίου τά τηρήσεις καί πταίσεις σέ μία μόνο ἐντολή εἶσαι ἔνοχος ὅλων σύμφωνα μέ αὐτό πού εἶναι γραμμένο στήν Ἁγία Γραφή: «Ἐάν τις τόν νόμον ὅλον τηρήσῃ, πταίσῃ δέ ἐν ἑνί, γέγονε πάντων ἔνοχος»3. Κατά τήν αὐτοεξέτασή σου, γράφει ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος, ρώτησε τόν ἑαυτό σου: «Ἄρα γε μήπως ἀμέλησα κάποιαν φοράν ταύτην ἤ ἐκείνην τήν ἐντολήν, ἤ ἀμελῶ, καί καταφρονῶ αὐτήν, καί δέν κάμνω ἐκείνην;»4 . Πρόσεξε καί κρίνε τόν ἑαυτό σου μέ βάση τίς Ἅγιες Γραφές. Ἐξέτασέ τον ἄν ἔχει ταπείνωση. Ἰσχύει γιά σένα τό «Μακάριοι οἱ πτωχοί τῷ πνεύματι»; (Ματθ. 5, 3). Δές πῶς συμπεριφέρεσαι ὅταν ὑβρίζεσαι ἤ ἀδικεῖσαι ἤ καταφρονεῖσαι. Ἐκεῖνος πού ἔχει ταπείνωση σέ τέτοιες καταστάσεις δέν ἀγανακτεῖ ἀλλά «ὑπομένει ὅλα τά λυπηρά μετά χαρᾶς, καί δέν κεντᾶται ἡ καρδία του τελείως εἰς κανένα ἀπό αὐτά»5. Ἐάν δέ συμβεῖ νά πειραχθεῖ λίγο ἀπό τήν ἀδικία τότε «παιδεύει, καί ὀνειδίζει τόν ἑαυτόν του· καί ἐμβαίνωντας μέσα εἰς τήν κατοικίαν του, καί στοχαζόμενος τόν ἑαυτόν του λυπεῖται, καί κλαίει· καί οὕτω προσπίπτει εἰς τόν Θεόν, καί ἐξομολογεῖται εἰς αὐτόν, ὡσάν νά ἔχασεν ὅλους του τούς κόπους»6. Στή συνέχεια ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου ἐάν πενθεῖς συνεχῶς γιά τίς ἁμαρτίες σου. Διότι λέγει ὁ μακαρισμός τοῦ Κυρίου ὅτι «εἶναι μακάριοι αὐτοί πού πενθοῦν» (Ματθ. 5, 4) . Ὁ δέ Ἅγιος Συμεών σχολιάζει: «Στοχασθῆτε παρακαλῶ, ὅτι δέν εἶπεν οἱ πενθήσαντες, ἀλλ’ οἱ πενθοῦντες, δηλαδή ἐκεῖνοι ὅπου πάντοτε κάθε ἡμέραν, καί κάθε ὥραν πενθοῦν»7. Φρόντισε στό ἑξῆς νά μήν περνάει ἡμέρα ἤ νύκτα πού νά μήν ἔχεις πένθος καί δάκρυα γιά τίς ἁμαρτίες σου. 91

Γνώριζε δέ, ὅτι διά τοῦ πένθους θά μπορέσεις νά ἐκπληρώσεις καί τήν ἐντολή τῆς πραότητας καί νά ἀξιωθεῖς τοῦ μακαρισμοῦ τῶν πραέων (Ματθ. 5, 5). Διότι: «καθώς ἡ φλόγα τοῦ πυρός σβέννυται μέ τό νερόν, τοιουτοτρόπως καί ὁ θυμός τῆς ψυχῆς σβέννυται μέ τό πένθος καί μέ τά δάκρυα»8. Ἐξέτασε λοιπόν τόν ἑαυτό σου ἐάν εἶσαι ἀληθινά πρᾶος. «Ὁ πρᾶος», παρατηρεῖ ὁ Ἅγιος Συμεών, «δέν ὑποφέρει νά ἰδῇ παράβασιν ἐντολῆς Θεοῦεἰς κανένα ἄνθρωπον, ἀλλά θρηνεῖ πάντοτε διά ἐκείνους ὅπου παραβαίνουν τάς ἐντολάς τοῦ Θεοῦ, καί ἁμαρτάνουν, ὡσάν νά ἁμαρτάνῃ αὐτός ὁ ἴδιος»9. Κατόπιν ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου ἐάν «πεινᾶς καί διψᾶς τήν δικαιοσύνη»(Ματθ. 5, 6), δηλαδή Αὐτόν τόν Θεό. «Ἐκεῖνος ὅπου πεινᾶ καί διψᾶ τόν Θεόν, δηλαδεῖ Τόν ποθεῖ, καί Τόν ἀγαπᾶ», σημειώνει ὁ θεοφώτιστος Ἅγιος Συμεών, «ἔχει ὡσάν σκύβαλλα (ἀκαθαρσίες-σκουπίδια) ὅλον τόν κόσμον, καί τά ἐγκόσμια, καί τίς τιμές τῶν ἀνθρώπων. Θεωρεῖ τούς ἐπαίνους τους (καί ὅλα τά τοῦ κόσμου) ὡσάν αἰσχύνην, καί δέν τά βάζει εἰς τόν νοῦν του (δέν τά ἀποδέχεται), οὐδέ τά αἰσθάνεται τελείως»10. Ἐξέτασε κατόπιν τόν ἑαυτό σου ἄν εἶσαι πραγματικά ἐλεήμων καί ἄν ἰσχύει γιά σένα τό «Μακάριοι οἱ ἐλεήμονες»(Ματθ. 5, 7) «Ποῖοι εἶναι οἱ ἐλεήμονες;» ἐρωτᾶ ὁ Ἅγιος Συμεών. Καί ἀπαντᾶ: Εἶναι «ἐκεῖνοι ὅπου ἔγιναν πτωχοί διά τήν ἀγάπην τοῦ Χριστοῦ, ὁ Ὁποῖος ἐπτώχευσε δι’ ἡμᾶς, καί δέν ἔχουν πλέον τίποτε νά δώσουν, καί ἐνθυμοῦνται πάντοτε νοερῶς τούς πτωχούς, καί τάς χήρας, καί τά ὀρφανά, καί τούς ἀσθενεῖς. Καί πολλές φορές βλέποντάς τους τούς σπλαγχνίζονται, καί κλαίουν θερμῶς διά αὐτούς, … καί ὅταν ἔχουν κάτι τούς ἐλεοῦν μέ ἱλαρότητα, καί τούς νουθετοῦν μέ πολλάς νουθεσίας ἐκεῖνα ὅπου συμφέρουν εἰς τήν σωτηρίαν τῆς ψυχῆς τους»11. Ἐλεημοσύνη δέν εἶναι μόνο τό νά δίνουμε χρήματα ἀλλά κυρίως ἡ πνευματική ἐλεημοσύνη, ἡ βοήθεια γιά τή σωτηρία τοῦ πλησίον καί ἡ ἀληθινή ἐν Χριστῷ ἀγάπη-εὐσπλαχνία. Ὅταν κάποιος κάνει ὅλα τά μέχρι τώρα ἀναφερθέντα (ταπεινοφροσύνη, πένθος, πραότητα, πείνα καί δίψα γιά τό Θεό, ἐλεημοσύνη), τότε ἐκπληρώνει καί τήν ἐντολή τῆς καθαρότητας. Τότε ἁρμόζει σ’ αὐτόν ὁ μακαρισμός: «Μακάριοι οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοί τόν Θεόν ὄψονται» (Ματθ. 5, 8) . Ἐπίσης τότε γίνεται ἀληθινά εἰρηνοποιός καί μακαρίζεται κατά τό: «Μακάριοι οἱ εἰρηνοποιοί, ὅτι αὐτοί Υἱοί Θεοῦ κληθήσονται» (Ματθ. 5, 9). Ὁ ἄνθρωπος πού ἔχει καθαρή καρδιά βλέπει τόν Θεό καί ἔχει εἰρήνη μαζί Του. Αὐτός ἀπολαμβάνει εἰρήνη μέσα του, σκορπᾶ εἰρήνη γύρω του καί βοηθεῖ τούς ἄλλους νά εἰρηνεύσουν καί αὐτοί. Ἐξέτασε ἐπίσης τόν ἑαυτό σου ἐάν ἰσχύει γιά σένα ὁ μακαρισμός: «Μακάριοι οἱ δεδιωγμένοι ἕνεκεν δικαιοσύνης» (Ματθ. 5, 10). Ἄραγε ὑπέστης διωγμό γιά χάρη τοῦ Χριστοῦ, διότι θέλησες νά τηρήσεις τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ; Ὁ Κύριος διά τοῦ στόματός Του, τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Παύλου βεβαίωσε ὅτι ὅλοι ὅσοι θέλουν νά 92

ζήσουν κατά Χριστόν, θά διωχθοῦν. Ἄραγε ἰσχύει γιά σένα τό: «Μακάριοι ἐστέ, ὅταν ὀνειδίσωσιν ὑμᾶς καί διώξωσι, καί εἴπωσι πᾶν πονηρόν ρῆμα καθ’ ὑμῶν ψευδόμενοι ἕνεκεν ἐμοῦ· χαίρετε, καί ἀγαλλιάσθε, ὅτι ὁ μισθός ὑμῶν πολύς ἐν τοῖς οὐρανοῖς»; (Ματθ. 5, 11-12) Ὅταν ἐκπληρώσεις ὅλα τά προηγούμενα πού ἀναφέραμε τότε ἀξιώνεσαι νά ὀνομασθεῖς υἱός τοῦ Θεοῦ καί τότε μπορεῖς νά ὑπομείνεις ὅλους τούς διωγμούς καί τίς ἀδικίες γιά χάρη τοῦ Χριστοῦ πού ἀγαπᾶς. Ἄν ὅμως δέν ἔχεις μέσα σου τόν Κύριο καί δέν εἶσαι καί ἐσύ μέσα Του, μαζί μ’ Αὐτόν πού εἶναι ἡ ἐνυπόστατη Χαρά καί εἰρήνη καί ἀγάπη τότε εἶναι ἀδύνατο νά ὑπομείνης τούς διωγμούς καί νά μήν μνησικακήσεις. Ἔτσι λοιπόν ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου ὡς πρός τίς βασικές ἐντολές πού ἀποτυπώνονται στούς ὀκτώ μακαρισμούς τοῦ Κυρίου (Ματθ. 5, 3-12). Ἔπειτα προχώρησε σέ μία πιό λεπτομερή ἀνίχνευση-διάγνωση. Στάσου μέ εἰλικρίνεια ἀπέναντι στόν ἑαυτό σου. Δές τον ὅπως πραγματικά εἶναι. Χωρίς νά προσθέσεις καί χωρίς νά ἀφαιρέσεις ἐνοχές. Μήν λεπτολογήσεις τά διάφορα περιστατικά καί καθόλου μήν θυμηθεῖς λεπτομέρειες σχετικές μέ τά διάφορα σαρκικά ἁμαρτήματα. Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου σέ σχέση μέ τόν Θεό, τόν πλησίον καί τόν ἑαυτό σου Α) Ἡ σχέση σου μέ τόν Θεό: Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου γιά τό ἄν ἀγαπᾶς τόν Θεό, ἄν ἔχεις εὐλάβεια, ἄν σέβεσαι τόν Θεό, ἄν ἔχεις σταθερή πίστη, ἄν Τόν δοξάζεις καί Τόν εὐχαριστεῖς γιά ὅλα καί μάλιστα γιά τά θλιβερά, ἄν προσεύχεσαι κάθε στιγμή, ἄν Τόν ὁμολογεῖς (κάνεις δημόσια τόν σταυρό σου ἤ μήπως ντρέπεσαι), ἄν ἐκκλησιάζεσαι κάθε Κυριακή καί ἑορτή, ἄν μελετᾶς τό νόμο Του, ἄν ἐξομολογεῖσαι καί κοινωνεῖς τακτικά σύμφωνα μέ τήν ὁδηγία τοῦ Πνευματικοῦ σου, ἄν βλασφημεῖς, ἄν ὀλιγοπιστεῖς, ἄν γογγύζεις κατά τοῦ Θεοῦ, ἄν ὁρκίζεσαι (πρᾶγμα πού δέν πρέπει νά κάνεις ποτέ), ἄν χρησιμοποιεῖς τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ «ἐπί ματαίῳ» (ἀνέκδοτα μέ τό Θεό ἤ τούς Ἁγίους), ἄν πηγαίνεις σέ ἀνθρώπους πού ὑπηρετοῦν τό διάβολο (μάγοι, μέντιουμ) ἤ σέ ἄλλες θρησκεῖες-αἱρέσεις, ἤ πιστεύεις σέ πλάνες (ἀστρολογία, γιόγκα, ὁμοιοπαθητική, ξεματιάσματα ἀπό λαϊκούς, δεισιδαιμονίες, προλήψεις κ.λ.π.), Β)Ἡ σχέση σου μέ τόν πλησίον: Ἐξέτασε τόν ἑαυτόν σου ἄν ἀγαπᾶς τόν κάθε ἄνθρωπο στή γῆ περισσότερο ἀπό τόν ἑαυτό σου καί εἶσαι ἕτοιμος ἀκόμη καί νά πεθάνεις προκειμένου νά τόν βοηθήσεις. Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου ἄν ἐνδιαφέρεσαι γιά τή σωτηρία ὅλων τῶν ἀνθρώπων τῆς γῆς καί κάνεις ὅ,τι μπορεῖς γιά νά γνωρίσουν καί αὐτοί τόν Θεό. Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου ἄν ἔχεις διάκριση, ὑπομονή, ταπείνωση, εὐγένεια, καλωσύνη, φιλευσπλαχνία, ὑπομονή, ὑπακοή, ἁπλότητα, τιμιότητα, εἰλικρίνεια στίς συναναστροφές σου μέ τούς ἄλλους ἀνθρώπους. Ἐξέτασε τόν ἑαυτό 93

σου γιά τό ἄν ἀγαπᾶς καί εὐεργετεῖς τούς ἐχθρούς σου, ἄν προσεύχεσαι μέ ἀγάπη γιά ὅλους, ἄν ἐλεεῖς τούς ἐνδεεῖς, ἄν συμμετέχεις στά κοινά καί συμβουλεύεις τά δέοντα σέ κάθε ἄνθρωπο πού μπορεῖς. Ἐξέτασε ἐπίσης τόν ἑαυτό σου γιά τό ἄν ἀδικεῖς τόν πλησίον σου μέ ὁποιονδήποτε τρόπο (φόνος, ἔκτρωση, κλοπή, νοθεία, μοιχεία, συκοφαντία, διαβολή, καταλαλιά, κατάκριση, καχυποψία, τόκος, δόλος, ὑπουλότητα, ὕβρις, ὑποτίμηση, ἐκμετάλλευση, χρησιμοποίηση τοῦ πλησίον γιά ἰδιοτελεῖς σκοπούς, ἀνηθικότητα, παρακίνηση ἤ συμμετοχή σέ ὁποιαδήποτε ἁμαρτία). Γ)Ἡ σχέση σου μέ τόν ἑαυτό σου: Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου ἄν ἀληθινά ἀγαπᾶς τή σωτηρία σου καί φροντίζεις γι’ αὐτήν (ἄν προσεύχεσαι ἀδιάλειπτα, ἄν τηρεῖς ὅλες τίς ἐντολές τοῦ Κυρίου, ἄν ἐκκλησιάζεσαι- ἐξομολογεῖσαι καί κοινωνεῖς τακτικά, σύμφωνα μέ τίς ὑποδείξεις τοῦ Πνευματικοῦ σου). Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου ἄν φροντίζεις καί γιά τή σωματική σου ὑγεία φονεύοντας τά πάθη καί ὄχι τό σῶμα σου. Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου ἄν βλάπτεις μέ ὁποιονδήποτε τρόπο τό σῶμα σου καί τήν ψυχή σου (γαστριμαργία, λαιμαργία, φιληδονία, πορνεία ἤ πορνεία μέ τά μάτια ἤ ὁποιοδήποτε ἄλλο σαρκικό ἁμάρτημα, συγκατάθεση σέ αἰσχρούς ἤ βλάσφημους ἤ πονηρούς λογισμούς, ἀκούσματα ἄπρεπα, μουσική δαιμονική, χοροί, ὑποταγή στή μόδα, προκλητική ἀμφίεση, ναρκωτικά, μέθη, τζόγος-τυχερά παιγνίδια, κάπνισμα κ.λ.π.). 3) Νοερά ἐξομολόγηση Ἀφοῦ ἐξετάσουμε τόν ἑαυτό μας καί σημειώσουμε τίς ἁμαρτίες μας, ἄς προσπαθήσουμε νά τίς συναισθανθοῦμε. Ἄς προσπαθήσουμε νά πονέσουμε καρδιακά διότι καταφρονήσαμε τίς Θεῖες Ἐντολές τοῦ Πολυέλεου Κυρίου μας. Ἄς συντρίψουμε τήν καρδία μας μέ τό κατά Θεόν πένθος, πού ὁδηγεῖ στήν ἀληθινή διόρθωση καί μετάνοια. Κατόπιν ἄς ἐξομολογηθοῦμε ὅλες αὐτές μας τίς ἁμαρτίες νοερά στόν Κύριο. Ἄς προσευχηθοῦμε μέ συντριβή, μετάνοια, ἀπόφαση γιά ὁλοκληρωτική ἀπομάκρυνση ἀπό ὅλες τίς κακίες καθώς καί ἀπό τίς αἰτίες αὐτῶν τῶν ἁμαρτιῶν καί παθῶν. Ἄς δακρύσουμε…καί ἔτσι ἄς ζητήσουμε τό ἔλεος καί τήν συγχώρηση γι’ αὐτές. Ἄς Τόν παρακαλέσουμε νά μᾶς βοηθήσει ὥστε νά μήν τίς ἐπαναλάβουμε, ἀλλά ἀντίθετα νά πράξουμε τίς ἀντίθετες μέ αὐτές ἀρετές. Ὡς βοήθημα καί πρότυπο νοερᾶς ἐξομολόγησης παραθέτουμε ἕνα κείμενο τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τῆς Κροστάνδης μέ τίτλο: Στοχασμοί γιά ἐκείνους πού ἑτοιμάζονται νά σταθοῦν ἐνώπιον τοῦ Δημιουργοῦ καί τῆς κοινότητας τῆς Ἐκκλησίας στό φοβερό μυστήριο τῆς ἱερῆς ἐξομολόγησης, ἔτσι ὥστε νά λάβουν τήν ἀνακαίνιση ἑνός δεύτερου βαπτίσματος. 94

Τό κείμενο-νοερά ἐξομολόγηση τοῦ Ἁγίου ἔχει ὡς ἑξῆς: «Ἐγώ, μία ἁμαρτωλή ψυχή, ἐξομολογοῦμαι στόν Κύριο, Θεό καί Σωτήρα μας Ἰησοῦ Χριστό, ὅλες τίς μοχθηρές πράξεις πού ἔχω διαπράξει διά ἔργου, λόγου ἤ σκέψεων ἀπό τήν στιγμή τῆς βάπτισής μου μέχρι καί τήν παροῦσα ἡμέρα. •Δέν ἔχω τηρήσει τίς ὑποσχέσεις τοῦ βαπτίσματός μου, ἀλλά ἔχω καταντήσει τόν ἑαυτό μου ἀνεπιθύμητο ἐνώπιον τοῦ προσώπου τοῦ Θεοῦ μου. •Ἔχω ἁμαρτήσει ἐνώπιον τοῦ Κυρίου μέ τήν ἔλλειψη πίστης πού μέ διακρίνει καί μέ τίς ἀμφιβολίες μου σχετικά μέ τήν Ὀρθόδοξη Πίστη καί τήν Ἁγία Ἐκκλησία μας· μέ τήν ἀχαριστία μου ἀπέναντι σέ ὅλες τίς μεγάλες καί ἀκατάπαυστες δωρεές τοῦ Θεοῦ καί ἀπέναντι στήν μακροθυμία Του καί τήν πρόνοιά Του γιά ἐμένα, ἕναν ἁμαρτωλό· μέ τήν ἔλλειψη ἀγάπης πρός τόν Θεό, ἀλλά καί φόβου τοῦ Θεοῦ, κάτι πού διαφαίνεται ἀπό τήν μή τήρηση τῶν ἁγίων ἐντολῶν Του καί τῶν κανόνων τῆς Ἐκκλησίας. •Δέν ἔχω διατηρήσει τήν ἀγάπη στόν Θεό καί στόν πλησίον μου, οὔτε ὅμως ἔχω κάνει ἀρκετές προσπάθειες γι’ αὐτό, ἐξαιτίας τῆς ὀκνηρίας μου καί λόγῳ τῆς ἀδιαφορίας μου, νά μάθω τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ καί τίς ἐπιταγές τῶν Ἁγίων Πατέρων. Ἔχω ἁμαρτήσει, διότι δέν προσεύχομαι τό πρωί καί τό βράδυ ἀλλά καί κατά τήν διάρκεια τῆς ἡμέρας· διότι δέν συμμετέχω στίς Θεῖες λειτουργίες ἤ διότι προσέρχομαι στήν Ἐκκλησία μέ μισή μόνο καρδιά. •Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τήν κατάκριση κληρικῶν. •Ἔχω ἁμαρτήσει διότι δέν σέβομαι τίς ἑορτές τῆς Ἐκκλησίας, διότι δέν τηρῶ τίς νηστεῖες, ἀλλά καί μέσα ἀπό τήν ἄμετρη κατανάλωση φαγητῶν καί ποτῶν. •Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τήν αὐτοπεποίθησή μου, μέ τήν παρακοή μου, μέ τήν ἰσχυρογνωμοσύνη μου, μέ τήν αὐτοδικαίωσή μου, ἀλλά καί μέ τήν ἀναζήτηση ἀποδοχῆς καί ἐπαίνων γιά τίς πράξεις μου. •Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τήν ἔλλειψη πίστης πού μέ διακρίνει, μέ τίς ἀμφιβολίες μου, μέ τήν ἀπελπισία μου, μέ τήν δειλία μου, μέ τίς ὑβριστικές σκέψεις μου, μέ τήν βλασφημία καί τούς ὅρκους μου. •Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τήν ὑπερηφάνειά μου, μέ τήν μεγάλη ἰδέα πού ἔχω γιά τόν ἑαυτό μου, μέ τόν ναρκισσισμό, τήν ματαιοδοξία, τήν ἀλαζονεία καί μέ τόν φθόνο μου, μέ τήν ἀγάπη τῶν ἐπαίνων καί τῶν τιμῶν, ἀλλά καί μέ τό ὅτι ζητῶ νά φαίνομαι ἀνώτερος ἀπ’ ὅ,τι πραγματικά εἶμαι. 95

•Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τήν κατάκριση, τήν κακεντρεχή καταλαλιά, τόν θυμό μου, μέ τό ὅτι θυμᾶμαι τίς προσβολές πού μοῦ ἔχουν γίνει, μέ τό μῖσος καί τήν ἀνταπόδοση κακοῦ ἀντί κακοῦ· μέ τίς προκαταλήψεις μου, τίς λογομαχίες, τό πεῖσμα μου καί τήν ἀπροθυμία νά ἀφήσω «χῶρο» στόν πλησίον μου· μέ τήν χαιρεκακία, τήν κακία, τόν σαρκασμό, τίς προσβολές καί τίς κοροϊδίες· μέ τό κουτσομπολιό, μέ τό ὅτι μιλῶ πάρα πολύ καί μέ τήν κενολογία μου. •Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τό ἀταίριαστο καί ἐκτεταμένο γέλιο μου, μέ τίς ἀπρέπειές μου καί τήν ἐμμονή μου στίς προηγούμενες ἁμαρτίες μου, μέ τήν ὑπεροπτική συμπεριφορά μου, τήν θρασύτητα καί τήν ἔλλειψη σεβασμοῦ. •Ἔχω ἁμαρτήσει διότι δέν ἐλέγχω τά φυσικά καί πνευματικά πάθη μου, διότι ἀπολαμβάνω τίς ἀκάθαρτες σκέψεις μου, μέ τήν ἀκολασία μου καί τήν ἔλλειψη ἁγνότητας στούς λογισμούς, στούς λόγους καί στίς πράξεις μου. •Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τήν ἔλλειψη ὑπομονῆς γιά τίς ἀρρώστιες καί τίς θλίψεις μου, μέ τήν ἀφοσίωσή μου στίς ἀνέσεις τῆς ζωῆς καί μέ τό ὅτι εἶμαι τόσο προσκολλημένος στούς γονεῖς, στά παιδιά, στούς συγγενεῖς καί στούς φίλους μου. •Ἔχω ἁμαρτήσει διότι σκλήρυνα τήν καρδιά μου, διότι ἔχω ἀσθενή θέληση καί διότι δέν παρακινῶ τόν ἑαυτό μου νά κάνει τό καλό. •Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τήν φιλαργυρία μου, τήν ἀγάπη μου γιά χρήματα καί γιά τήν ἀπόκτηση περιττῶν πραγμάτων ἀλλά καί μέ τήν ὑπερβολική μου προσκόλληση σέ πράγματα. •Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τήν δικαίωση τοῦ ἑαυτοῦ μου, μέ τήν ἀδιαφορία γιά τίς ὀχλήσεις τῆς συνείδησής μου, ἀλλά καί διότι ἀπέτυχα νά ἐξομολογηθῶ τίς ἁμαρτίες μου λόγῳ ἀμέλειας ἤ ἐξαιτίας τῆς ὑπερηφάνειάς μου. •Ἔχω ἁμαρτήσει πολλές φορές κατά τήν ἐξομολόγησή μου μέ τό νά παρουσιάζω τίς ἁμαρτίες μου ὡς μικρότερες ἀπ’ ὅ,τι εἶναι, μέ τήν δικαιολογία καί τήν ἀπόκρυψη ἁμαρτιῶν μου. •Ἔχω ἁμαρτήσει στό ἁγιότατο καί ζωοπάροχο Μυστήριο τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματός Σου, μέ τό νά προσέρχομαι στήν Θεία Κοινωνία χωρίς ταπείνωση ἤ χωρίς φόβο Θεοῦ. Ἔχω πράγματι ἁμαρτήσει, μέ λόγια καί μέ σκέψεις, ἐν γνώσει καί ἐν ἀγνοίᾳ, ἠθελημένα καί ἀθέλητα, μέ τίς σκέψεις καί μέ τήν ἀπερισκεψία μου, καί εἶναι ἀδύνατο νά καταμετρηθοῦν ὅλες οἱ ἁμαρτίες μου ἐξαιτίας τοῦ πλήθους τους. Ἀλλά 96

εἰλικρινά μετανοῶ γι’ αὐτές καί γιά ὅλες, ὅσες δέν ἀνέφερα ἐξαιτίας τῆς λησμοσύνης μου καί παρακαλῶ νά μοῦ συγχωρεθοῦν ἀπό τό ἀμέτρητο ἔλεός Σου». Προσευχή. Εἴθε ὁ Παντοδύναμος Θεός διά τοῦ Ἁγίου Του Πνεύματος νά ἐμπνεύσει τήν εἰλικρινή μετάνοια στίς καρδιές ὅλων μας, ἔτσι ὥστε νά γνωρίσουμε τίς ἐντολές Του, νά ἀντιμετωπίσουμε πραγματικά τίς ἁμαρτίες μας καί νά τίς ἐξομολογηθοῦμε ταπεινά σ’ Ἐκεῖνον, τόσο κατά τίς κατ’ ἰδίαν προσευχές μας ὅσο καί στό μυστήριο τῆς ἐξομολόγησης, οὕτως ὥστε νά φύγει τό φορτίο μας, νά ἀνακουφιστοῦμε καί νά ἀπελευθερωθοῦμε ἀπό τήν ἐνοχή μας καί νά ἑνωθοῦμε ξανά μέ τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, τήν Ἐκκλησία. Τί μεγάλο δῶρο εἶναι τό μυστήριο τῆς ἐξομολόγησης!»12 Β΄ Στήν ἐξομολόγηση. Ἀφοῦ ὁ πιστός προετοιμαστεῖ γιά τήν ἐξομολόγησή του μέ τόν τρόπο πού εἴπαμε, μερικές μέρες ἐνωρίτερα, καλό εἶναι νά ἀπομακρυνθεῖ καί ἀπό τίς πολλές συναναστροφές. Ἄς παραμένει μέ προσευχή καί ἐσωτερική καρδιακή κατάνυξη προσμένοντας τήν ἱερή ὥρα τῆς ὁμολογίας τῶν ἁμαρτιῶν του ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ ἔχοντας ὡς μάρτυρα τῆς μετανοίας του τόν Πνευματικό του Πατέρα. «Ἡ ταπεινή ὁμολογία τῶν ἁμαρτιῶν μας εἶναι πολύ εὐάρεστη στόν Κύριο. Ἄν ὁ Ἀδάμ, μετά τήν παρακοή καί τήν πτώση του, παραδεχόταν μετανοημένος τό σφάλμα του, θά ἔβρισκε συγχώρηση ἀπό τόν Πανάγαθο Θεό. Ἀκόμα καί ὁ Κάιν, πού ἔκανε ἕναν τόσο ἀποτρόπαιο φόνο, μποροῦσε νά μετανοήσει καί νά συγχωρηθεῖ. Ἔτσι ἔκανε ὁ βασιλιάς Δαβίδ. Μολονότι ἔπεσε σέ δύο θανάσιμα ἁμαρτήματα, σέ φόνο καί μοιχεία, συγχωρήθηκε, ἐπειδή μετανόησε εἰλικρινά: «Ἐξομολογήθηκα τήν ἁμαρτία μου στόν Κύριο καί δέν συγκάλυψα τήν ἀνομία μου· εἶπα: “Θά ὁμολογήσω τήν ἀνομία μου στόν Κύριο, κατηγορώντας τόν ἑαυτό μου”‘ κι Ἐσύ ἀμέσως συγχώρησες τήν ἀσέβεια τῆς καρδίας μου». (Ψαλμ. 31:5)»13. Ἕνα σπουδαῖο θέμα εἶναι ἡ εὕρεση τοῦ σωστοῦ Πνευματικοῦ Πατρός. 1.Πῶς ἐπιλέγουμε τόν Πνευματικό μας Πατέρα. Κατ’ ἀρχήν πρέπει νά ποῦμε ὅτι ὅλοι οἱ ἱερεῖς δυνάμει τῆς ἱερωσύνης των ἔχουν τήν ἐξουσία νά συγχωροῦν τίς ἁμαρτίες τῶν ἐξομολογουμένων σ’ αὐτούς. Ἑπομένως ἀνεξάρτητα ἀπό τήν ποιότητα τοῦ ἱερέως, ὅταν κάποιος ἐξομολογεῖται σωστά λαμβάνει τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν του ἀπό τόν ἱερέα-Πνευματικό. Ὁ ἱερέας ἔχει παρομοιαστεῖ μέ τόν ἀγωγό. Διά μέσου αὐτοῦ περνάει στόν ἐξομολογούμενο ἡ Θεία Χάρη. Δέν ἔχει σημασία ἡ ποιότητα τοῦ ἀγωγοῦ: ἄν εἶναι χρυσός ἤ ἀσημένιος ἤ μπακιρένιος. Τό Μυστήριο τό τελεῖ ὁ Χριστός καί πάντα εἶναι ἔγκυρο, ἐφ’ ὅσον 97

βέβαια ὁ ἱερέας ἀνήκει στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Ἔχει σημασία ὅμως γιά τήν πνευματική καθοδήγηση καί γιά τήν θεραπεία τοῦ ἐξομολογουμένου ἡ πνευματική κατάσταση τοῦ Ἱερέως-Πνευματικοῦ-Γέροντος. Ὅπως φροντίζουμε νά βροῦμε τόν καλό γιατρό γιά τό σῶμα μας, ἔτσι καί πιό ἐπιμελημένα θά πρέπει νά ἀναζητήσουμε καί τόν σωστό Πνευματικό μας ἰατρό πού θά συμβάλλει στήν πνευματική μας θεραπεία. Γιατί ἀλλιῶς… «τυφλός ἄν ὁδηγεῖ τυφλό, θά πέσουν κι οἱ δύο στό χαντάκι» (Ματθ. 15:14). «Χρειαζόμεθα», λέγει ὁ Ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος (σελ. 71), πολλὴν προσοχήν, πολλὴν ἀγρυπνίαν, πολλὰς προσευχὰς διὰ νὰ μὴ περιπέσωμεν εἰς κανένα πλάνον, ἢ ψεύστην, ἢ ψευδαπόστολον, ἢ ψευδόχριστον. Ἀντίθετα πρέπει νὰ ἐπιτύχωμεν ὁδηγὸν ἀληθινόν, καὶ φιλόθεον, πού νὰ ἔχῃ τὸν Χριστὸν μέσα του, καὶ νὰ γνωρίζει καταλεπτῶς τὸ κήρυγμα τῶν Ἀποστόλων, τοὺς κανόνας, καὶ τὰς παραγγελίας τους, καὶ τὰ δόγματα τῶν Πατέρων. Ἢ νὰ εἰπῶ καλλίτερα, πού νὰ ἠξεύρη τὰ θελήματα, καὶ μυστήρια αὐτοῦ τοῦ ἰδίου Δεσπότου καὶ Διδασκάλου τῶν Ἀποστόλων Χριστοῦ. Τέτοιον διδάσκαλον πρέπει νὰ ζητοῦμεν, καὶ νὰ εὑρίσκωμεν, πού πρῶτον μὲν νὰ τὰ ἤκουσεν αὐτὰ μὲ λόγον, καὶ νὰ τὰ ἐδιδάχθη, καὶ ὕστερον νὰ τὰ ἐδιδάχθη καὶ μυστικὰ ἐν ἀληθείᾳ ἀπὸ αὐτὸ τὸ παράκλητον Πνεῦμα μὲ πρᾶξιν, καὶ μὲ δοκιμήν»14. Δέν ὑπάρχουν πολλοί στήν ἐποχή μας τέτοιοι. Ὅπως συνέβαινε στήν ἐποχή τοῦ ἁγίου Συμεών ἔτσι καί σήμερα, εἶναι σπάνιοι οἱ ἀληθινοί Πνευματικοί ἰατροί. «Σπάνιοι γάρ ὡς ἀληθῶς καί μάλιστα ἄρτι οἱ καλῶς ποιμαίνειν καί ἰατρεύειν ψυχάς λογικάς ἐπιστάμενοι» (Δηλ. Ἀληθινά εἶναι σπάνιοι καί μάλιστα τώρα, αὐτοί πού γνωρίζουν νά ποιμαίνουν καλά καί νά ἰατρεύουν τίς λογικές ψυχές)15. Θά πρέπει πρῶτα ἀπ’ ὅλα νά κάνουμε θερμή προσευχή, ὥστε ὁ Πανάγαθος Κύριος νά μᾶς παρουσιάσει ἕναν τέτοιο Πνευματικό Πατέρα. Ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος μᾶς προσφέρει ἕνα τύπο προσευχῆς γι’ αὐτό τό θέμα. Ἡ προσευχή εἶναι ἡ ἑξῆς: «Κύριε, ὁ μή θέλων τόν θάνατον τοῦ ἁμαρτωλοῦ ὡς τό ἐπιστρέψαι καί ζῆν αὐτόν, ὁ κατελθών διά τοῦτο ἐπί τῆς γῆς, ἵνα τούς κειμένους καί τεθανατωμένους ὑπό τῆς ἁμαρτίας ἐξαναστήσῃς καί Σέ κατιδεῖν αὐτούς, τό φῶς τό ἀληθινόν, ὡς ἰδεῖν ἀνθρώπῳ δυνατόν, καταξιώσῃς, πέμψον μοι ἄνθρωπον γινώσκοντά Σε, ἵνα ὡς Σοί δουλεύσας αὐτῷ καί πάσῃ δυνάμει μου ὑποταγείς καί τό σόν ἐν τῷ ἐκείνου θελήματι ποιήσας θέλημα, εὐαρεστήσω Σοι τῷ μόνῳ Θεῷ καί καταξιωθῶ Σου κἀγώ τῆς Βασιλείας Σου ὁ ἁμαρτωλός»16. Δηλαδή: «Κύριε, Ἐσύ πού δέν θέλεις τόν θάνατο τοῦ ἁμαρτωλοῦ, ἀλλά ἀντίθετα τό νά ἐπιστρέψει ἀπό τήν ἁμαρτία καί νά ζήσει, Ἐσύ πού κατέβηκες γι’ αὐτό τό σκοπό στή γῆ, ὥστε νά ἀναστήσεις αὐτούς πού εἶναι πεσμένοι καί θανατωμένοι ἀπό τήν ἁμαρτία καί νά τούς καταξιώσεις νά Σέ δοῦν, Ἐσένα πού εἶσαι τό ἀληθινό φῶς, ὅσο εἶναι δυνατόν σέ ἄνθρωπο νά Σέ δεῖ, στεῖλε 98

μου ἄνθρωπο πού Σέ γνωρίζει, ἔτσι ὥστε δουλεύοντας σ’ αὐτόν ὡς νά εἶσαι Σύ καί ὑποτασσόμενος μέ ὅλη μου τή δύναμη καί κάνοντας τό δικό Σου θέλημα τηρώντας τό δικό του, νά εὐαρεστήσω, σ’ Ἐσένα τόν μόνο Θεό καί ν’ ἀξιωθῶ καί ἐγώ ὁ ἁμαρτωλός τῆς Βασιλείας Σου». Ὁπωσδήποτε ὁ Θεός, ὁ Ὁποῖος θέλει τή σωτηρία μας θά μᾶς δώσει αὐτόν πού ζητᾶμε. «Ἄν ζητήσωμεν», μᾶς διδάσκει ὁ Ἅγιος Συμεών, «χωρὶς ἄλλο θέλει εὕρομεν, διότι δὲν εἶναι ἄδικος ὁ Θεός, οὔτε χαίρεται εἰς τὴν ἀπώλειαν τῶν ἀνθρώπων. Ἄρα γε πῶς εἶναι δυνατόν, ὅταν ἡμεῖς τὸν παρακαλοῦμεν νὰ μᾶς φανερώσῃ κανένα ἅγιον, καὶ ἀληθινὸν δοῦλον του, διὰ νὰ μᾶς ὁδηγήσῃ εἰς σωτηρίαν, καὶ νὰ μᾶς διδάξῃ τὰ θελήματά του; πῶς, λέγω, εἶναι δυνατὸν νὰ ἀποκρύψῃ τὸν τοιοῦτον ἄνθρωπον ἀπὸ ἡμᾶς, καὶ νὰ μᾶς ὑστερήσῃ ἀπὸ ὁδηγόν; ὄχι, ὄχι. Δὲν εἶναι δυνατόν. Καὶ αὐτὸ πρέπει νὰ τὸ πιστεύσωμεν ἀπὸ ἐκεῖνο πού ἔγινεν εἰς τὸν ἑκατόνταρχον Κορνήλιον… Βλέπεις ὅτι ὄχι μόνον τὸ ὄνομα τοῦ ὁδηγοῦ ἐφανέρωσεν ὁ Ἄγγελος, ἀλλά καὶ τὸ ὄνομα ἐκείνου πού τὸν ἐδέχθη, καὶ τὸν τόπον πού ἦταν φιλοξενούμενος· καὶ τοῦτο τὸ ἔκαμεν ὁ Ἄγγελος διὰ νὰ μὴν ἀπατηθῇ ὁ Κορνήλιος, καὶ προσκαλέσῃ ἄλλον ἀντὶ διὰ τὸν (σελ. 72) Πέτρον, καὶ καταντήσῃ σε λύκον, ἀντὶ σε ποιμένα»17. Θά πρέπει βέβαια μαζί μέ τήν προσευχή πού θά κάνουμε νά ἔχουμε καί σωστή ζωή γιά νά ἐπιτύχουμε τοῦ ποθουμένου. «Ἄν λοιπὸν θέλεις καὶ σὺ νὰ δείξῃς τὸν ἑαυτόν σου ἀληθινόν, καὶ πιστόν καὶ διαλεκτὸν μαθητὴν τοῦ Χριστοῦ», παρατηρεῖ ὁ Ἅγιος Συμεών, «μεταχειρίσου τέτοιαν ζωήν, κάμε τέτοιας πράξεις, πρόσπεσε, καὶ παρακάλεσε τὸν Θεὸν τοιουτοτρόπως, μὲ ἐλεημοσύνην, μὲ νηστείαν καὶ προσευχήν, καὶ θέλει ἀνοίξει τοὺς ὀφθαλμοὺς τῆς ψυχῆς σου, νὰ ἴδῃς τὸν τέτοιον ἄνθρωπον καὶ σύ, καθὼς εἶδε τὸν Ἄγγελον ὁ Κορνήλιος… Καὶ ἄν θέλεις νά ἐπιτύχῃς πνευματικὸν καὶ ἅγιον ἄνδρα, καὶ ἀληθινὸν διδάσκαλον, μὴ νομίσεις ὅτι ἠμπορεῖς νὰ τὸν γνωρίσῃς ἀπὸ μόνος σου, καὶ μέ τήν δικήν σου γνῶσιν, διότι αὐτό εἶναι ἀδύνατον. Πρίν ἀπὸ ὅλα τὰ ἄλλα, καθὼς προείπαμεν, ἀγωνίσου μὲ ἀγαθὰς πράξεις, καὶ μὲ ἐλεημοσύνην, μὲ νηστείαν καὶ προσευχήν, καὶ μὲ δέησιν ἀδιάκοπον, διὰ νὰ σοῦ γένῃ ὁ Θεὸς συνεργὸς εἰς τοῦτο, καὶ βοηθός»18. Ἄν ὅμως δέν ζοῦμε σωστά καί δέν τηροῦμε οὔτε τίς βασικές ἐντολές, παρ΄ ὅλο πού τίς γνωρίζουμε, τότε πῶς εἶναι δυνατόν νά ἐπιτύχουμε ἀνώτερους πνευματικούς διδασκάλους καί καθοδηγητές; «Ἄν καταφρονῇς», ἐπισημαίνει ὁ Ἅγιος Συμεών, «ἐκεῖνα τὰ πράγματα πού εὑρίσκονται εἰς τὴν ἐξουσίαν σου, καὶ εἰς τὴν προαίρεσίν σου, ἀκόμη καὶ ἐκεῖνες τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ πού ἠξεύρεις τίς καταφρονεῖς, καὶ δὲν τίς κάμνεις, ἀλλὰ τίς ἀμελεῖς, καὶ δὲν διορθώνεις μήτε τὸν ἑαυτόν σου, μήτε ἐκείνους πού ἔχεις στὴν ἐξουσίαν σου, πές μου, πῶς θέλει νά σοῦ δείξει ὁ Θεὸς διδάσκαλον, πού νὰ σὲ διδάσκῃ τὰ τελειότερα, καὶ ὑψηλότερα; καὶ ὅταν δὲν σοῦ τὸν φανερώση ὁ Θεός, πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ τὸν εὕρῃς ἐσύ, ἢ νὰ τὸν γνωρίσεις;»19… Δυστυχῶς πολλοί, ἐπειδή ζοῦν μέ ἀδιαφορία καί ἀμέλεια, ἀναζητοῦν ἰατρούς «πνευματικούς» πού «νά τούς ἀναπαύουν» ὅπως λένε, οἱ ὁποῖοι νά μήν «εἶναι 99

αὐστηροί», ἀλλά νά συμπλέουν μέ τά ἁμαρτωλά θελήματά τους. Παραχωρεῖ τότε ὁ Θεός νά βροῦν τέτοιους τσαρλατάνους ἰατρούς, «πνευματικούς χωρίς Ἅγιο Πνεῦμα», οἱ ὁποῖοι, ὄντες οἱ ἴδιοι ἀθεράπευτοι, ἀδυνατοῦν νά θεραπεύσουν καί αὐτούς πού πηγαίνουν κοντά τους. «Ἐκείνους», διδάσκει ὁ Ἅγιος Συμεών, «πού καταφρονοῦν τοὺς ἄλλους, καὶ νομίζουν τὸν ἑαυτόν τους πὼς εἶναι σοφοί, καὶ εὑρίσκονται σέ ἀμεριμνίαν, καὶ ἀμέλειαν, καὶ δὲν παρακαλοῦν τὸν Θεόν, καθὼς ὁ Κορνήλιος, καὶ οἱ ὅμοιοί του, μὲ κάθε προθυμίαν, μὲ ἐλεημοσύνην, μὲ νηστείαν, καὶ μὲ προσευχήν…, τοὺς τοιούτους τοὺς ἀφήνει καὶ ὁ Θεὸς νὰ εὑρίσκωνται μέσα σ’ ἐκείνην τὴν πλάνην, πού ἔπεσαν ἀπό μόνοι τους, οἱ ὁποῖοι μὲ τὸ νὰ εἶναι σκοτισμένοι ἀπὸ τὸ σκότος τῶν δικῶν τους παθῶν, καὶ ἐπιθυμιῶν, καὶ θελημάτων, καὶ μέ τό νά περιπατοῦν μέσα εἰς αὐτό, σὰν μέσα σέ βαθεῖαν νύκτα, εὑρίσκουν καὶ τέτοιους διδασκάλους. Καὶ μὲ δίκαιον τρόπον. Ἐπειδὴ ὁ διαφεντευτὴς τοῦ σκότους ἔχει ὁπωσδήποτε καὶ ὑπηρέτες, καὶ μαθητές του ἐκείνους, πού περιπατοῦν μέσα εἰς τὸ σκότος. Αὐτούς τοὺς εὑρίσκουν οἱ τέτοιοι, καὶ τοὺς δέχονται μετὰ χαρᾶς, ὡς ὁμόφρονές τους, καὶ διδάσκονται ἀπὸ αὐτοὺς τὰ ἴδια, ἐκεῖνα πού ἐδιάλεξαν προτήτερα μοναχοί τους, καὶ ἐπρόκριναν νὰ τὰ κάμουν διὰ τὴν ἀπώλειάν τους. Διατὶ ποῖος δὲν τὸ γνωρίζει, ὅτι ἀπὸ τὴν ἀρχὴν ὁ διάβολος ἐσήκωσεν ἐνάντιον τῶν Προφητῶν, τοὺς ψευδοπροφήτας; ἐναντίον τῶν Ἀποστόλων, τοὺς ψευδαποστόλους; ἐναντίον τῶν Ἁγίων Διδασκάλων, τοὺς ψευδαγίους, καὶ ψευδοδιδασκάλους; καὶ ἀγωνίζεται μὲ διαφόρους τρόπους, καὶ μὲ ψευδολογίες νὰ πλανᾷ τοὺς ἀμελεῖς, καὶ νὰ τοὺς ρίπτῃ μέσα στὸν λάκκον τῆς ἀπώλειας… Ἐκεῖνοι λοιπὸν πού θέλουν νὰ ἀποφύγουν τοὺς τέτοιους, καθὼς συμβουλεύει ὁ Ἀπόστολος, χρέος ἔχουν νὰ ἀποχωρισθοῦν ἀπὸ τὰ ἔργα τοῦ σκότους. Διότι ἐφ’ ὅσον θέλουν νὰ εἶναι δουλωμένοι εἰς αὐτά, καὶ νὰ περιπατοῦν εἰς τὸ σκότος, δὲν ἠμποροῦν νὰ ἀποφύγουν αὐτούς τούς διδασκάλους, οὔτε μποροῦν νὰ ἔλθουν στὸ φῶς τῶν ἀληθινῶν διδασκάλων…»20. Στήν πραγματικότητα, ὅπως δέν ὑπάρχουν ἰατροί αὐστηροί καί ἰατροί ἐπιεικεῖς (ἀλλά μόνο ἀληθινοί θεραπευτές καί τσαρλατάνοι), ἔτσι δέν ὑπάρχουν «αὐστηροί» καί «ἐπιεικεῖς» Πνευματικοί. Ἡ ραθυμία παρακινεῖ τούς ἀνθρώπους νά κάνουν τέτοιες διακρίσεις. Ὑπάρχουν Πνευματικοί πού ἔχουν Ἅγιο Πνεῦμα καί μποροῦν νά θεραπεύσουν ψυχοσωματικά τούς ἀνθρώπους μέ τήν Θεία Χάρη καί ἀπό τήν ἄλλη πλευρά ὑπάρχουν ψευτο-Πνευματικοί, πού «ἀναπαύουν» ἐπειδή ἀμνηστεύουν τά πάθη τῶν προσερχομένων σ’ αὐτούς, ἀλλά οὐσιαστικά δέν τούς θεραπεύουν. Γιά τό σῶμα ἐπίσης ὑπάρχουν, ἀπό τήν μία πλευρά, ἰατροί οἱ ὁποῖοι θεραπεύουν διότι γνωρίζουν καί ἐφαρμόζουν τή σωστή θεραπεία καί ἀπό τήν ἄλλη πλευρά ὑπάρχουν ἰατροί-τσαρλατάνοι, πού ἐκμεταλλεύονται καί ἐξαπατοῦν τούς ἀφελεῖς ἀνθρώπους, πού τούς πλησιάζουν. Ὑπάρχουν πολλοί τέτοιοι οἱ ὁποῖοι ἐπαγγέλλονται 100