แผนการสอนรายวิชาข้าวกับวิถีไทย

แบบประเมิน คุณลกั ษณะอันพึงประสงค์ คำชีแ้ จง : ให้ ผสู้ อน สงั เกตพฤติกรรมของนักเรียนในระหว่างเรียนและนอกเวลาเรยี น แลว้ ขีด ✓ ลงใน ช่อง ทตี่ รงกบั ระดบั คะแนน คณุ ลักษณะ รายการประเมนิ ระดบั คะแนน อนั พงึ ประสงคด์ ้าน 4321 1. รกั ชาติ ศาสน์ 1.1 ยืนตรงเมื่อได้ยนิ เพลงชาติ รอ้ งเพลงชาติได้ และอธิบาย ความหมายของเพลงชาติ กษตั ริย์ 1.2 ปฏิบตั ติ นตามสิทธแิ ละหนา้ ทีข่ องนกั เรียน 2. ซ่ือสตั ย์ สจุ รติ 1.3 ใหค้ วามรว่ มมือ ร่วมใจ ในการทำงานกบั สมาชิกในชนั้ เรียน 3. มีวนิ ัย รบั ผิดชอบ 1.4 เข้ารว่ มกิจกรรมทสี่ ร้างความสามคั คี ปรองดอง และเปน็ ประโยชน์ ต่อโรงเรยี นและชมุ ชน 4. ใฝ่เรยี นรู้ 5. อยู่อย่างพอเพียง 1.5 เข้ารว่ มกจิ กรรมทางศาสนาที่ตนนบั ถือ ปฏบิ ัติตนตามหลักของ ศาสนา 1.6 เข้าร่วมกจิ กรรมท่ีเกยี่ วกับสถาบันพระมหากษตั ริยต์ ามที่โรงเรียน และชุมชนจดั ขน้ึ 2.1 ให้ขอ้ มูลท่ถี กู ตอ้ ง และเป็นจรงิ 2.2 ปฏบิ ตั ใิ นสิ่งทถ่ี กู ต้อง ละอาย และเกรงกลัวท่ีจะทำความผดิ ทำ ตาม สัญญาที่ตนให้ไวก้ บั เพ่อื น พ่อแม่หรอื ผู้ปกครอง และครู 2.3 ปฏบิ ตั ติ อ่ ผู้อน่ื ดว้ ยความซื่อตรง 3.1 ปฏบิ ัติตามขอ้ ตกลง กฎเกณฑ์ ระเบียบ ขอ้ บงั คับของครอบครวั และ โรงเรียน มคี วามตรงตอ่ เวลาในการปฏบิ ตั กิ จิ กรรมตา่ งๆ ใน ชีวติ ประจำวัน 4.1 แสวงหาขอ้ มลู จากแหลง่ การเรยี นรตู้ ่างๆ 4.2 มีการจดบนั ทกึ ความรอู้ ย่างเปน็ ระบบ 4.3 สรุปความรไู้ ดอ้ ย่างมีเหตผุ ล 5.1 ใชท้ รพั ยส์ นิ ของตนเอง เชน่ ส่งิ ของ เคร่อื งใช้ ฯลฯ อยา่ งประหยดั คุ้มค่า และเกบ็ รักษาดูแลอยา่ งดี และใช้เวลาอยา่ งเหมาะสม 5.2 ใชท้ รพั ยากรของสว่ นรวมอย่างประหยดั ค้มุ คา่ และเก็บรกั ษาดูแล อย่างดี 5.3 ปฏบิ ตั ิตนและตัดสนิ ใจด้วยความรอบคอบ มเี หตผุ ล 5.4 ไม่เอาเปรยี บผอู้ นื่ และไม่ทำใหผ้ อู้ น่ื เดอื ดรอ้ น พรอ้ มให้อภยั เม่อื ผูอ้ น่ื กระทำผดิ พลาด

คณุ ลกั ษณะ รายการประเมนิ ระดับคะแนน อนั พงึ ประสงค์ดา้ น 4321 5.5 วางแผนการเรยี น การทำงานและการใช้ชวี ิตประจำวนั บนพื้นฐาน 6. ม่งุ มัน่ ในการ ของความรู้ ขอ้ มลู ขา่ วสาร ทำงาน 7. รักความเป็นไทย 5.6 ร้เู ทา่ ทนั การเปลี่ยนแปลง ทางสงั คม และสภาพแวดลอ้ ม ยอมรบั 8. มีจติ สาธารณะ และปรบั ตวั อยู่รว่ มกบั ผูอ้ ื่นได้อยา่ งมีความสุข 6.1 มีความต้ังใจและพยายามในการทำงานทไ่ี ดร้ ับมอบหมาย 6.2 มีความอดทนและไมท่ ้อแทต้ ่ออุปสรรคเพอ่ื ใหง้ านสำเรจ็ 7.1 มจี ติ สำนึกในการอนุรักษว์ ัฒนธรรมและภูมปิ ญั ญาไทย 7.2 เหน็ คุณคา่ และปฏิบตั ติ นตามวฒั นธรรมไทย 8.1 รจู้ ักชว่ ยพ่อแม่ ผู้ปกครอง และครทู ำงาน 8.2 อาสาทำงาน ช่วยคิด ช่วยทำ และแบ่งปันส่งิ ของให้ผ้อู น่ื 8.3 รจู้ กั ดูแล รักษาทรพั ย์สมบตั แิ ละสิง่ แวดลอ้ มของห้องเรยี น โรงเรียน ชุมชน 8.4 เข้าร่วมกิจกรรมเพอื่ สงั คมและสาธารณประโยชน์ของโรงเรยี น ลงชื่อ...................................................ผ้ปู ระเมิน ............../.................../................ เกณฑ์การให้คะแนน ให้ 4 คะแนน เกณฑ์การตัดสนิ คุณภาพ ปฏิบตั หิ รือแสดงพฤตกิ รรมอยา่ งสม่ำเสมอ ให้ 3 คะแนน ปฏบิ ัตหิ รอื แสดงพฤติกรรมบ่อยครง้ั ให้ 2 คะแนน ช่วงคะแนน ระดบั คุณภาพ ปฏบิ ัติหรือแสดงพฤติกรรมบางครง้ั ให้ 1 คะแนน ปฏิบัติหรอื แสดงพฤติกรรมน้อยครั้ง 91 - 108 ดีมาก 73 - 90 ดี 54 - 72 พอใช้ ต่ำกว่า 54 ปรบั ปรุง

ข้อเสนอแนะของหวั หน้ากลุ่มสาระการเรียนรู้การงานอาชีพ ............................................................................................................................. ................................................. ............................................................................................................................. ................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชื่อ.............................................. (นางมลฤดี พรมเอีย่ ม) หัวหน้ากลุ่มสาระการเรยี นรู้การงานอาชีพ ข้อเสนอแนะของรองผู้อำนวยการกลุ่มบรหิ ารวิชาการ ............................................................................................................................. ................................................. ................................................................................................................................... ........................................... .............................................................................................................................................................................. ลงช่ือ................................................... (นายชัยภัทร ใจดี) รองผู้อำนวยการโรงเรียน กลุ่มบริหารวชิ าการ ข้อเสนอแนะของผู้อำนวยโรงเรยี น ............................................................................................................................. ................................................. ................................................................................................................................................. ............................. ...................................................................................................... ........................................................................ ลงชื่อ จ.ส.อ. ...................................... (เสวก ฉนุ หอม) ผู้อำนวยการโรงเรยี นราชประชานเุ คราะห์ 56 จงั หวดั นา่ น

10. บนั ทึกผลการจัดการเรยี นรู้ 1. ผลการจัดการเรยี นรู้ ......................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. ............................ ......................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. ............................ ............................................................................................................................. ............................ ............................................................................................................................. ............................ ...................................................................................................... ................................................... ............................................................................................................................. ............................ ......................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. ............................ ............................................................................................................................. ............................ 2. ปัญหา/อุปสรรค ......................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. ............................ ......................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. ............................ ............................................................................................................................. ............................ 3. วธิ ีแก้ปัญหา / อุปสรรค ......................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. ............................ .............................................................................................................................. ........................... ............................................................................................................................. ............................ ...................................................................................................... ................................................... 4. ขอ้ เสนอแนะ ............................................................................................................................. ............................ ......................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. ............................ ............................................................................................................................. ............................ ......................................................................................................................................................... ลงชื่อ......................................... (นายพริ ยิ พงษ์ ลอยเลิศ) ครูผสู้ อน

ใบความรทู้ ี่ ๗.๑ การปลกู ขา้ ว รายวิชา ง ๒๑๒01 ขา้ วกับวถิ ไี ทย แผนการจดั การเรยี นร้ทู ่ี ๗ เรือ่ ง การปลกู ข้าว ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- การปลกู ขา้ ว ๑ ฤดูปลูก • เพ่อื ให้ได้ผลผลิตสูงและมีคุณภาพดี จำเปน็ ต้องวางแผนการปลกู ทีเ่ หมาะสม ดังน้ี ภาคเหนอื ควรปลกู ตั้งแต่เดือนกรกฎาคม และเก็บเกย่ี วถึงเดือนพฤศจิกายน ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือ ควรปลกู ตงั้ แตเ่ ดือนกรกฎาคม และเก็บเกีย่ วถึงเดือนพฤศจิกายน ภาคกลาง ควรปลูกตั้งแตเ่ ดือนมิถนุ ายน และเกบ็ เกย่ี วถงึ เดือนธนั วาคม ภาคใตฝ้ งั่ ตะวนั ออก ควรปลูกตั้งแต่เดือนกันยายน และเกบ็ เกี่ยวถงึ เดือนกุมภาพันธ์ ภาคใตฝ้ ่งั ตะวนั ตก ควรปลกู ตั้งแตเ่ ดือนกรกฎาคม และเกบ็ เกย่ี วถึงเดือนพฤศจิกายน ๒ การเตรยี มเมลด็ พันธ์ุ • ใชเ้ มลด็ พันธ์จุ ากแหลง่ ทเี่ ช่ือถือได้ เชน่ ศูนย์บริการวชิ าการและปจั จัยการผลติ (สถานีทดลองขา้ วเดิม) ศนู ยว์ จิ ัยขา้ วศูนยเ์ มล็ดพันธ์ขุ ้าว กรมการขา้ ว และศนู ยข์ ยายพันธุพ์ ชื กรมส่งเสริมการเกษตร • หากใชเ้ มล็ดพนั ธ์ขุ องเกษตรกร ตอ้ งเป็นเมลด็ พนั ธท์ุ บ่ี รสิ ทุ ธิต์ รงตามพนั ธ์ุ สะอาด มีความงอกไมน่ ้อยกว่า ๘๐ เปอรเ์ ซน็ ต์ ปราศจากเมล็ดวัชพืช และไม่มีโรคแมลงทำลาย • ปลกู โดยวิธปี ักดำ ใชเ้ มลด็ พันธ์ุ ๕-๗ กโิ ลกรัม ตกกลา้ เพ่ือปกั ดำในพนื้ ที่ ๑ ไร่ • ปลกู โดยวิธหี ว่านข้าวแหง้ ใช้อตั ราเมล็ดพันธ์ุ ๑๕-๒๐ กิโลกรัมต่อไร่ • ปลูกวิธีหว่านน้ำตม ใช้เมล็ดพันธ์ุ ๑๕-๒๐ กโิ ลกรัมต่อไร่ • สำหรับการปลูกโดยวิธปี กั ดำหรือหว่านนำ้ ตม นำเมล็ดพันธใ์ุ สถ่ ุงผา้ ดิบหรือกระสอบป่านแชน่ ำ้ ๒๔ ช่วั โมง แล้วนำไปหมุ้ ๓๖-๔๘ ชั่วโมง โดยวางกลางแดด คลุมด้วยกระสอบปา่ นหม่ันรถนำ้ ให้กระสอบเปียก ๓ การเตรยี มดนิ และวธิ ปี ลูก • ปรับระดับผวิ ดนิ ใหเ้ รยี บสมำ่ เสมอ เสริมคันนาใหแ้ ข็งแรง สามารถเกบ็ กักน้ำฝนไดด้ ี ถ้าต้องการเพม่ิ ความอุดมสมบูรณ์ของดินให้ปฏบิ ัติอย่างใดอย่างหน่งึ ดงั นี้ • ไมเ่ ผาฟางข้าว ควรไถกลบตอซังและฟางขา้ วหลงั เกบ็ เกี่ยว • หว่านปยุ๋ หมักหรือปยุ๋ คอกที่ย่อยสลายดแี ล้ว อัตรา ๕๐๐-๑,๐๐๐ กโิ ลกรมั ต่อไร่ กอ่ นเตรยี มดิน • ควรปลกู พืชป๋ยุ สด เช่น โสนอฟั ริกนั อตั ราเมล็ดพันธุ์ ๕ กิโลกรมั ต่อไร่ ก่อนปลูกข้าวประมาณ ๒ เดอื น ไถกลบเมื่อพืชป๋ยุ สดมีอายุประมาณ ๕๐ วัน ๓.๑ การปลูกโดยวิธปี ักดำ มี ๒ ขน้ั ตอน การตกกล้า • เตรียมแปลงตกกล้า โดยไถดะ ท้ิงไว้ ๗-๑๕ วนั ไถแปร เอานำ้ เข้า แชข่ ีไ้ ถ คราดปรบั ระดับผวิ ดนิ แล้ว ทำเทอื ก • แบง่ แปลงย่อย กวา้ งประมาณ ๑-๒ เมตร ยาวตามความยาวของแปลง ทำร่องน้ำระหว่างแปลงกว้าง

ประมาณ ๓๐ เซนติเมตร แล้วระบายน้ำออก • หว่านเมล็ดข้าวทเี่ ตรียมไว้ (ตามข้อ ๒) บนแปลงใหส้ มำ่ เสมอ ใชอ้ ัตราเมล็ดพันธุ์ ๕๐-๗๐ กรัมตอ่ ตารางเมตร • อยา่ ใหน้ ้ำทว่ มแปลงกล้า แต่ให้มคี วามช้นื เพยี งพอสำหรบั การงอก เพ่ิมระดบั น้ำตามการเจริญเตบิ โต ของตน้ ขา้ ว อยา่ ให้นำ้ ทว่ มตน้ ขา้ วและไม่เกิน ๕ เซนตเิ มตร จากระดบั ผวิ ดนิ การปกั ดำ • เตรยี มแปลงปกั ดำโดยไถดะ ท้ิงไว้ ๗-๑๕ วนั ไถแปร เอานำ้ เข้า แชข่ ้ไี ถ คราดปรับระดับผิวดนิ แล้ว ทำเทอื ก รกั ษาระดบั น้ำในแปลงปักดำประมาณ ๕ เซนตเิ มตรจากผิวดนิ • ปักดำโดยใช้ต้นกลา้ อายุประมาณ ๒๕ วนั • ไม่ควรตัดใบกลา้ ยกเวน้ ในกรณจี ำเปน็ เช่น ปักดำกล้าอายมุ าก • ระยะปักดำ ๒๐ x ๒๐ เซนตเิ มตร จำนวน ๓-๕ ต้นต่อกอ ถา้ ใชก้ ล้าอายุมากกว่า ๓๐ วนั ควรใชก้ ลา้ ๕-๖ ต้นตอ่ กอ • อยา่ ปลอ่ ยใหต้ น้ ขา้ วขาดน้ำโดยเฉพาะอย่างยิง่ ในชว่ งกำเนิดช่อดอกถึงออกรวง • กอ่ นเก็บเก่ียว ๑๐ วัน ถ้ามนี ้ำขัง ใหร้ ะบายนำ้ ออก ๓.๒ การปลูกโดยวิธหี วา่ นข้าวแห้ง • เตรยี มแปลงหว่านขา้ วแหง้ โดยการไถดะ ทิ้งไว้ ๗-๑๕ วนั ไถแปร ๑-๒ ครงั้ ใหข้ ี้ไถสม่ำเสมอ ปราศจากวัชพืช • หว่านเมล็ดขา้ วแห้งให้สม่ำเสมอทั่วแปลง ใชอ้ ัตราเมลด็ พันธุ์ ๒๐-๒๕ กโิ ลกรมั ตอ่ ไร่แลว้ คราดกลบ ๓.๓ การปลกู โดยวิธหี ยอด หยอดเปน็ หลมุ • เตรยี มแปลงนาหยอดโดยการไถดะ ท้งิ ไว้ ๗-๑๕ วนั ไถแปร ๑-๒ ครง้ั ให้ข้ีไถ สม่ำเสมอ ปราศจาก วชั พชื เช่นเดียวกบั วิธหี วา่ นขา้ วแห้ง • ใชไ้ มก้ ระทงุ้ ดนิ ใหล้ ึก ๔-๕ ซม. ระยะห่างระหว่างหลมุ ๒๐-๒๕ ซม. หลมุ หนงึ่ หยอด ๔-๕ เมล็ด แลว้ กลบ อตั ราเมลด็ พนั ธุ์ ๘-๑๐ กโิ ลกรมั ต่อไร่ การหยอดเปน็ หลุมอาจใชเ้ คร่ืองหยอดทีใ่ ชค้ นลากหรอื ติดกับรถไถ เดินตาม หยอดเป็นแถว • เตรียมดนิ เช่นเดียวกับวิธีหยอดหลุมหรือวธิ หี วา่ นข้าวแหง้ ทำร่องลกึ ประมาณ ๔-๕ ซม. ให้ห่างกนั ประมาณ ๔-๕ ซม. ใช้คนโรยตามรอ่ ง อตั ราเมล็ดพันธุ์ ๑๐-๑๕ กิโลกรมั ตอ่ ไร่ การหยอดเป็นแถวอาจใชเ้ คร่ือง หยอดติดรถไถเดินตามแลว้ กลบเมลด็

ใบความรทู้ ี่ ๗.๒ การดแู ลรกั ษา รายวชิ า ง ๒๑๒๐1 ขา้ วกบั วิถีไทย แผนการจดั การเรยี นร้ทู ่ี ๗ เรอ่ื ง การดูแลรกั ษา ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- การดูแลรกั ษา ๑ การใหป้ ๋ยุ เคมี ๑.๑ นาดำ ขา้ วพันธ์ุไวต่อชว่ งแสง ครง้ั ที่ ๑ สำหรับดินเหนียวใส่ปุ๋ยสูตร ๑๖-๒๐-๐ หรือ ๑๘-๒๒-๐ หรือ ๒๐-๒๐-๐ อัตรา ๒๐ กิโลกรัมต่อไร่ หว่านก่อน ปักดำ ๑ วนั แล้วคราดกลบหรือหว่านหลังปักดำ ๑๕-๒๐ วัน สำหรบั ดินรว่ นและดนิ ทราย ใส่ป๋ยุ สตู ร ๑๖-๑๖- ๘ อัตรา ๒๐ กโิ ลกรัมตอ่ ไร่ หวา่ นกอ่ น ปกั ดำแลว้ คราดกลบ หรอื หว่านหลงั ปักดำ ๑๕-๒๐ วัน ครั้งท่ี ๒ สำหรบั ดินทุกประเภท ใสป่ ุ๋ยสตู ร ๔๖-๐-๐ อัตรา ๕ กโิ ลกรัมต่อไร่ หรือสตู ร ๒๑-๐-๐ อตั รา ๑๐ กิโลกรัมต่อไร่ ท่ีระยะกำเนดิ ชอ่ ดอก หรือ ๓๐ วันก่อนข้าวออกดอก ขา้ วพนั ธไ์ุ มไ่ วตอ่ ชว่ งแสง คร้ังท่ี ๑ ใส่ปุ๋ยสูตร ๑๖-๒๐-๐ หรือ ๑๘-๒๒-๐ หรือ ๒๐-๒๐-๐ อัตรา ๓๐ กิโลกรัมตอ่ ไร่ สำหรับดินเหนียว สำหรับดิน ร่วนและดินทราย ใส่ปุ๋ยสูตร ๑๖-๑๖-๘ ในอัตรา ๓๐ กิโลกรัมต่อไร่ หว่านก่อนปักดำ แล้วคราดกลบ หรือ หว่านหลงั ปกั ดำ ๑๕-๒๐ วนั ครั้งท่ี ๒ สำหรบั ดนิ ทกุ ประเภท ใสป่ ุ๋ยสตู ร ๔๖-๐-๐ อัตรา ๑๐ กโิ ลกรมั ต่อไร่ หรือสูตร ๒๑-๐-๐ อตั รา ๒๐ กิโลกรัมต่อ ไร่ ทร่ี ะยะกำเนดิ ช่อดอก หรือ ๓๐ วัน ก่อนข้าวออกดอก ๑.๒ นาหว่านขา้ วแหง้ และนาหยอด ขา้ วพันธุไ์ วต่อช่วงแสง ครง้ั ที่ ๑ สำหรบั ดินเหนยี วใส่ปุ๋ยสูตร ๑๖-๒๐-๐ หรอื ๑๘-๒๒-๐ หรือ ๒๐-๒๐-๐ อตั รา ๒๐ กิโลกรัมตอ่ ไร่หลังจากข้าว งอกแลว้ ๒๐-๓๐ วัน หรอื รอจนกวา่ มนี ้ำพอละลายปยุ๋ ได้ สำหรบั ดนิ ร่วนและดนิ ทราย ใส่ปุ๋ยสูตร ๑๖-๑๖-๘ อัตรา ๒๐ กิโลกรมั ตอ่ ไร่ หลงั ข้าวงอกแล้ว ๒๐-๓๐ วัน หรอื รอจนกว่ามีน้ำละลายปุย๋ ได้ ครงั้ ที่ ๒ สำหรับดินทุกประเภท ใส่ปยุ๋ สูตร ๔๖-๐-๐ อัตรา ๕ กิโลกรัมต่อไร่ หรอื สูตร ๒๑-๐-๐ อัตรา ๑๐ กโิ ลกรมั ต่อไร่ ทร่ี ะยะกำเนิดชอ่ ดอก หรอื ๓๐ วนั กอ่ นขา้ วออกดอก

ข้าวไม่ไวต่อช่วงแสง ครง้ั ท่ี ๑ สำหรับดนิ เหนียวใสป่ ุย๋ สตู ร ๑๖-๒๐-๐ หรือ ๑๘-๒๒-๐ หรอื ๒๐-๒๐-๐ อัตรา ๓๐ กโิ ลกรัมต่อไร่ หลังข้าวงอก ๓๐ วนั สำหรับดินรว่ นและดินทราย ใสป่ ๋ยุ สูตร ๑๖-๑๖-๘ หรือ ๑๘-๑๒-๖ อัตรา ๓๐ กิโลกรมั ตอ่ ไร่ หลังจากขา้ วงอกแลว้ ๓๐ วัน ครงั้ ท่ี ๒ สำหรับดินทุกประเภท ให้ปยุ๋ สตู ร ๔๖-๐-๐ อตั รา ๑๐ กโิ ลกรมั ตอ่ ไร่ หรอื สูตร ๒๑-๐-๐ อัตรา ๒๐ กโิ ลกรัมต่อไร่ ทีร่ ะยะกำเนดิ ช่อดอก หรือ ๓๐ วัน ก่อนข้าวออกดอก ๒ การใหป้ ุ๋ยอนิ ทรยี ์ ในดนิ ทั่ว ๆ ไป การให้ปุ๋ยอินทรียร์ ว่ มกบั ปุย๋ เคมจี ะไดผ้ ลดีทสี่ ุด ใช้ปุ๋ยคอกหรือปุ๋ยหมัก อัตรา ๕๐๐ กิโลกรมั ตอ่ ไร่ ข้นึ ไป โดยใหป้ ุ๋ยกอ่ นปลกู ขา้ ว ๑๕-๒๐ วนั สำหรบั ปยุ๋ พืชสด • โสนอัฟริกัน หรือโสนอินเดยี ปลกู ก่อนปลูกข้าว ในอัตรา ๕ กิโลกรัมต่อไร่ ตัดหรือไถกลบเมอื่ โสนอายุ ๖๐-๗๐ วัน (ยกเวน้ นาหยอดและนาหว่านข้าวแหง้ ) โดยไถกลบกอ่ นปักดำ ๑๕-๒๐ วนั • กระถินยกั ษ์ และแคฝร่ัง ใช้ใบและยอดอ่อนในอตั รา ๖๐๐-๑,๒๐๐ กโิ ลกรัม/ไร่กอ่ นปกั ดำ ๑๕-๒๐ วัน • พืชตระกูลถัว่ อัตรา ๑๐ กก./ไร่ ตดั หรือไถกลบหลังจากปลกู ๕๐ วัน ๓ การอนรุ ักษศ์ ัตรูธรรมชาติ ศตั รูธรรมชาตใิ นนาขา้ ว แบ่งออกเป็น ๓ กลมุ่ ๑. ตวั เบียน เปน็ พวกทอี่ าศยั และเกาะกนิ แมลงศัตรูข้าวเพื่อการดำรงชีพ แบง่ เปน็ ตัวเบียนภายนอก และตวั เบยี นภายใน ตัวเบยี นทำลายแมลงศัตรขู ้าวมที ุกระยะการเติบโตไม่ว่าระยะไข่ ตวั อ่อน และตวั เตม็ วยั ตัวอย่างของศัตรูธรรมชาติในกลมุ่ นีไ้ ด้แก่ แตนเบยี นไข่ของหนอนกอข้าว และแมลงบ่วั แตนเบยี นหนอนห่อใบ ข้าว และแมลงวนั กน้ ขนทำลายหนอนกอข้าว เป็นตน้ ๒. ตัวหำ้ เป็นพวกทีจ่ ับกินหรือดูดกนิ แมลงศัตรขู ้าวเพื่อการดำรงชพี ตัวหำ้ ทำลายแมลงศัตรขู ้าวมีทุก ระยะการเจรญิ เตบิ โตไมว่ ่าระยะไข่ ตวั อ่อน และตวั เต็มวยั ตวั อย่างของแมลงศตั รขู ้าวในกลมุ่ นี้ ไดแ้ ก่ แมงมมุ สุนัขป่า มวนเขียวดดู ไข่ และแมลงปอ เป็นตน้ ๓. โรคของแมลง เปน็ พวกเช้อื โรค ได้แก่ เชอ้ื รา บักเตรี ไวรัส ไส้เดอื นฝอย และโปรโตซวั ซ่ึงพบวา่ ทำ ใหแ้ มลงศตั รูขา้ วตาย ๔ แนวทางในการปฏบิ ัตเิ พ่ือใช้ประโยชนจ์ ากศตั รธู รรมชาติในนาข้าวมดี ังนี้ ๑. ใช้วิธกี ารป้องกันกำจัดแมลงศัตรูข้าวแบบผสมผสาน คือการใช้วธิ ีการป้องกันกำจดั หลายวธิ ีร่วมกัน เกษตรกรสว่ นใหญ่ใช้สารฆา่ แมลงในการป้องกันกำจัดแมลงศตั รขู ้าวแตเ่ พียงวธิ เี ดยี ว ควรใช้ วธิ ีการอย่างอื่น ร่วมดว้ ย เช่น ใช้ข้าวพันธต์ุ ้านทานตอ่ แมลงศตั รูนนั้ ๆ ทำให้ลดการใชส้ ารฆา่ แมลงลงได้ หรอื อาจไม่ต้องใชเ้ ลย ซ่ึงมผี ลทำให้ศัตรธู รรมชาติในนาเพม่ิ มากขึ้นท้งั ชนิดและปริมาณ เกิดสมดลุ ทาง ธรรมชาติ และไม่เกดิ การ ระบาดของแมลงศัตรใู นนาข้าว ๒. ถ้าจำเป็นตอ้ งใช้สารฆ่าแมลงเป็นทางเลือกสดุ ทา้ ยและใชส้ ารฆา่ แมลงทม่ี ีพษิ น้อยต่อศัตรูธรรมชาติ ใชเ้ ฉพาะพ้นื ท่ีทถี่ ูกแมลงศัตรูข้าวทำลายไม่ควรใช้สารฆา่ แมลงเพื่อป้องกันไว้ก่อนท้งั ๆ ทยี่ งั ไม่มีแมลงทำลาย หรอื ทำลายน้อยไม่ถงึ ระดบั ที่จะสญู เสียผลผลติ ข้าว เพอื่ หลีกเลยี่ งการทำลายศตั รูธรรมชาตแิ ละผลกระทบต่อ สิ่งแวดลอ้ มในนาขา้ ว

๕. สขุ ลักษณะและความสะอาด • กำจัดวัชพชื ในนาและบนคนั นา • อุปกรณต์ ่าง ๆ เช่น มีด จอบ เคยี ว เครื่องพน่ สารป้องกนั กำจัดศตั รูพชื หลังใชง้ านแลว้ ตอ้ งทำความ สะอาด หากเกดิ ชำรุดต้องซ่อมแซมให้อยใู่ นสภาพ พรอ้ มใช้งาน • เกบ็ สารเคมปี ้องกันกำจดั ศัตรพู ืชและปุ๋ยเคมใี นท่ีปลอดภัยและใส่กุญแจ • ภาชนะบรรจสุ ารเคมีและวัสดกุ ารเกษตรทใ่ี ชแ้ ล้ว ควรทำลาย หรอื ฝงั ดิน ๖. ศตั รูของข้าวและการปอ้ งกนั กำจัด ๖.๑ ศัตรขู ้าวท่ีสำคัญและการป้องกนั กำจดั ๖.๑.๑ โรคไหม้ สาเหตุ เชอื้ รา ลกั ษณะอาการ ระยะกลา้ ใบมีแผลจดุ สีนำ้ ตาลคลา้ ยรปู ตา ตรงกลางแผลมีสเี ทา กวา้ ง ๒-๕ ม.ม. ยาว ๑๐- ๑๕ ม.ม. ในกรณีท่โี รครนุ แรงตน้ กล้าข้าวจะแหง้ และฟุบตาย ระยะแตกกอ อาการโรคพบได้บนใบ กาบใบขอ้ ต่อของใบและขอ้ ตอ่ ของลำตน้ ขนาดของ แผลใหญก่ ว่าระยะกลา้ แผลลุกลามตดิ ต่อกนั ได้ แผลบริเวณขอ้ ต่อใบมีลักษณะแผลชำ้ สนี ำ้ ตาลดำและใบมัก หลดุ จากขอ้ ต่อใบ ระยะคอรวง ถ้าเปน็ โรคในระยะตน้ ขา้ วเรมิ่ ให้รวง เมลด็ จะลบี แต่ถ้าเป็นโรคท่รี ะยะตน้ ข้าว ใหร้ วงแล้ว คอรวงจะปรากฏแผลช้ำสีน้ำตาลทำให้รวงขา้ วหักงา่ ยและหลุดร่วงกอ่ ให้เกิดความเสียหายมาก การแพรร่ ะบาด เกิดจากสปอรข์ องเชื้อราปลวิ ไปตามลมหรอื ติดไปกบั เมล็ดและเศษฟางข้าว ชว่ งเวลาระบาด • อากาศเย็น มนี ้ำคา้ งบนใบข้าวจนถึงเวลาสายหรือมีหมอกจัดติดตอ่ กันหลายวัน การป้องกันกำจัด • ใชพ้ นั ธตุ์ า้ นทาน ได้แก่ เหนียวสนั ป่าตอง เหนียวอุบล ๒ หางยี ๗๑ สนั ปา่ ตอง ๑ สรุ ินทร์ ๑ • กำจดั พืชอาศัยรอบคนั นา เชน่ หญ้าชนั กาด หญา้ ขน หญา้ ไซ เปน็ ต้น • ใหป้ ุ๋ยไนโตรเจนตามคำแนะนำ • ตรวจแปลงนาอย่เู สมอ ถ้าพบอาการของโรคประมาณ ๑๐% ของพ้นื ท่ีใบ ๓ ใบบน โดยเฉพาะ เม่ืออากาศเย็นมหี มอกและนำ้ คา้ งต่อเน่อื งจนถงึ เวลาสาย ควรพ่นสารปอ้ งกนั กำจัดโรคพืช ตาม คำแนะนำใน ตารางท่ี ๑

๖.๑.๒ โรคขอบใบแหง้ สาเหตุ เชอ้ื แบคทเี รยี ลักษณะอาการ ระยะกลา้ มจี ุดเลก็ ลักษณะฉ่ำน้ำทีข่ อบใบล่าง ต่อมา ๗-๑๐ วัน จุดขยายเปน็ ทางสเี หลือง ยาวตามใบ ใบแห้งเรว็ สว่ นท่ยี ังมีสีเขียวเปลยี่ นเป็นสีเทา ถ้าอาการรนุ แรงตน้ ขา้ วอาจเหี่ยวตายทง้ั ต้น หากนำ ต้นกลา้ ท่ีไดร้ ับเช้อื ไปปักดำต้นกลา้ จะเหย่ี วตายในเวลาอันรวดเรว็ ระยะปักดำโดยท่วั ไปต้นข้าวจะแสดงอาการหลงั ปักดำแล้ว ๔-๖ สัปดาห์ ขอบใบมรี อยขีดช้ำ ต่อมาเปล่ยี นเปน็ สีเหลือง บางคร้งั พบหยดแบคทเี รยี บริเวณแผล แผลมกั ขยายอยา่ งรวดเร็วไปตามความยาว ของใบ ถา้ แผลขยายไปตามกวา้ ง ขอบแผลด้านในจะไมเ่ รียบ ตอ่ มาแผลจะเปลยี่ นเปน็ สเี ทา และแหง้ ชว่ งเวลาระบาด เมอื่ ฝนตกพรำติดต่อกันหลายวนั ระดบั น้ำในนาสงู หรือเมอื่ เกิด นำ้ ท่วม การปอ้ งกันกำจัด • ในแปลงที่เป็นโรค ไถกลบตอซงั ข้าวทันทีหลังการเกบ็ เกีย่ ว • กำจดั พชื อาศัยรอบคันนา เชน่ ข้าวป่า และหญา้ ไซ เปน็ ต้น • ใช้พนั ธ์ขุ ้าวค่อนข้างต้านทาน เช่น เหลืองประทิว ๑๒๓ พัทลุง ๖๐ พิษณุโลก ๖๐ - ๑ สนั ป่าตอง ๑ สุรนิ ทร์ ๑ • ควรงดใหป้ ุ๋ยไนโตรเจน • ไมร่ ะบายน้ำจากแปลงนาทเี่ ป็นโรคสู่แปลงขา้ งเคยี ง ๖.๑.๓ โรคเมลด็ ด่าง สาเหตุ เช้อื ราหลายชนิด ลกั ษณะอาการ อาการที่เด่นชดั คือ รวงข้าวด่างดำ เมล็ดมรี อยแผลเป็นจุดสนี ้ำตาลดำ ลายสนี ้ำตาล หรือ เมลด็ มสี ีเทาปนชมพู บางเมล็ดลีบ และมีสนี ำ้ ตาลดำ ทำให้ผลผลิตและคุณภาพของขา้ วเสียหายมากช่วงเวลา ระบาด ช่วงทดี่ อกขา้ วเรม่ิ โผล่จากกาบใบธงโดยเฉพาะเมื่อ ฝนตกชกุ ความชนื้ ในอากาศสงู มีหมอกจัด ติดต่อกันหลายวนั การป้องกนั กำจัด • ในแหล่งทม่ี ีโรคน้รี ะบาดเป็นประจำ ควรหลีกเลี่ยงการปลูกข้าวพนั ธ์ุอ่อนแอ • ใช้เมลด็ พนั ธ์ุจากแหลง่ ที่ไมเ่ ป็นโรค หากไม่มที างเลือก ควรคลกุ เมลด็ พันธก์ุ อ่ นปลูกดว้ ยสาร ป้องกนั กำจัดโรคพืช ตามคำแนะนำในตารางท่ี ๑ • ในระยะข้าวเรมิ่ ออกรวง หากพบจุดบนใบ ประกอบกบั มฝี นตกและความชืน้ สูง ควรพ่นสาร ป้องกนั กำจัดโรคพืช ตามคำแนะนำในตารางท่ี ๑ ๖.๑.๔ โรคกาบใบแห้ง สาเหตุ เชือ้ รา ลกั ษณะอาการ พบตง้ั แตร่ ะยะแตกกอถึงเกบ็ เกี่ยว แผลเกดิ ท่กี าบใบใกล้ระดบั นำ้ มสี เี ขยี วปนเทา ขอบแผลมี สีน้ำตาลขนาด ๑-๔ x ๒-๑๐ ม.ม. แผลอาจขยายใหญ่มากข้ึนและลกุ ลามขึ้นไปตามกาบใบ ใบข้าว และกาบใบ ธง ใบและกาบใบเห่ียวและแห้งตาย ถ้าขา้ วแตกกอมาก ต้นเบยี ดกันแน่น โรคจะระบาดรุนแรงมากข้ึน ช่วงเวลาระบาด เมือ่ ความชนื้ และอุณหภูมสิ ูง

การปอ้ งกนั กำจัด • กำจดั วัชพืชตามคนั นาและแหลง่ น้ำเพ่ือลดแหล่งสะสมของเชอื้ โรค • ใชร้ ะยะปกั ดำและอตั ราเมล็ดพนั ธุต์ ามคำแนะนำ • ใหป้ ๋ยุ ไนโตรเจนตามคำแนะนำในขอ้ ๔.๑ • เมื่อเร่ิมพบแผลบนกาบใบที่ ๕ นบั จากยอด ใช้สารปอ้ งกันกำจดั เชอ้ื ราตามคำแนะนำใน ตารางที่ ๑ ๖.๑.๕ โรคถอดฝักดาบ สาเหตุ เชอ้ื รา ลักษณะอาการ ในระยะกลา้ ต้นกลา้ จะแหง้ ตายหลังจากปลูกได้ไมเ่ กนิ ๗ วันแต่มักพบกับข้าวอายเุ กิน ๑๕ วนั ขา้ วเป็นโรคจะผอมสูงเดน่ กว่ากล้าขา้ วโดยทัว่ ๆ ไป ตน้ ขา้ วผอมมีสเี ขยี วอ่อนซดี มักย่างปล้อง มีรากเกดิ ข้นึ ที่ขอ้ ต่อของลำตน้ ส่วนทย่ี า่ งปลอ้ ง บางกรณีข้าวจะไม่ยา่ งปลอ้ งแต่รากจะเน่าชำ้ เวลาถอนกลา้ มักจะขาดตรง บรเิ วณโคนตน้ ถา้ เป็นรุนแรงกล้าข้าวจะแห้งตาย หากไมร่ ุนแรงอาการจะแสดงหลังจากยา้ ยไปปกั ดำได้ ๑๕- ๔๕ วนั โดยท่ีตน้ เป็นโรคจะสงู กวา่ ต้นข้าวปกติ ใบมีสีเขยี วซดี เกิดรากแขนงท่ขี ้อลำต้นตรงระดบั น้ำ บางครั้ง พบกลุ่มเส้นใยสชี มพูบริเวณข้อทยี่ า่ งปล้องขึ้นมา ต้นขา้ วท่ีเป็นโรคมกั ตายและมีน้อยมากท่ีอย่รู อดจนถงึ ออก รวง เชื้อราสาเหตุโรคนี้จะติดไปกบั เมลด็ ข้าว สามารถมีชวี ติ ในซากตน้ ข้าวและในดนิ ได้เป็นเวลาหลายเดอื น นอกจากนย้ี ังพบวา่ หญา้ ชนั กาดเปน็ พชื อาศัยของโรคนี้ การป้องกนั กำจัด • หลกี เล่ียงการนำเมล็ดพนั ธุจ์ ากแหล่งที่เคยเป็นโรคระบาดมาปลกู • คลุกเมลด็ พันธุด์ ้วยสารปอ้ งกนั กำจดั เชอื้ รา ตามคำแนะนำในตารางท่ี ๑ • ควรกำจัดตน้ ทเี่ ป็นโรคด้วยการถอนและเผาไฟ • เมอื่ เกี่ยวขา้ วแลว้ ควรไขน้ำเข้านาและไถพรวน ปล่อยน้ำเข้านาประมาณ ๑-๒ สัปดาห์ เพอื่ ลดปรมิ าณเชื้อราสาเหตโุ รคที่ตกค้างในดิน ๖.๑.๖ โรคใบวงสนี ้ำตาล สาเหตุ เชื้อรา ลักษณะอาการ ระยะกลา้ ข้าวจะแสดงอาการไหมท้ ีป่ ลายใบและมีวงสนี ้ำตาลเข้ม ระยะขา้ วแตกกอ อาการสว่ นใหญจ่ ะเกิดบนใบแต่มักจะเกิดแผลที่ปลายใบมากกว่าบริเวณอน่ื ๆ ของใบ แผลบนใบในระยะแรกมลี ักษณะเปน็ รอยชำ้ รปู ไข่ยาว ๆ แผลสีนำ้ ตาลปนเทา ขอบแผลสีนำ้ ตาล ออ่ น จากนั้นแผลจะขยายใหญ่ขึน้ เป็นรูปวงรีติดต่อกัน ทำให้เกิดอาการใบไหมบ้ รเิ วณกวา้ งและจะเปลย่ี นเปน็ สี ฟางขา้ ว ในทส่ี ุดแผลจะมีลักษณะเปน็ วงซ้อน ๆ กนั ลุกลามเข้ามาที่โคนใบ มีผลทำให้ใบข้าวแห้งกอ่ นกำหนด การป้องกันกำจัด • ใชพ้ ันธ์ุข้าวตา้ นทาน เช่น กำผาย ๑๕ หางยี ๗๑ • กำจัดวัชพืชทเ่ี ป็นพืชอาศยั ของเชื้อราสาเหตุของโรค เช่น หญ้าชันกาด หญา้ ขน • ในเหลง่ ทเ่ี คยมีโรคระบาด หรือพบแผลลกั ษณะอาการดงั กลา่ วขา้ งตน้ บนใบขา้ ว จำนวน หนาตาในระยะข้าวแตกกอ ควรฉีดพ่นสารปอ้ งกนั กำจัดโรคพชื ตามคำแนะนำในตารางที่ ตารางที่ ๑ การใช้สารป้องกันกำจัดโรคขา้ ว

หมายเหตุ ๑) ในวงเลบ็ คอื เปอรเ์ ซ็นต์ สารออกฤทธิ์และสูตรของสารป้องกนั กำจดั โรคพชื

๖.๒ แมลงศตั รขู า้ วทีส่ ำคญั และการป้องกนั กำจัด การทำลายของแมลงศัตรูข้าวพบตามระยะการเจริญเติบโตของข้าว ตั้งแต่ระยะกล้า ระยะแตกกอ และระยะ ข้าวตั้งท้องถึงออกรวง ๖.๒.๑ เพลีย้ ไฟ ลกั ษณะการทำลาย เพลี้ยไฟเปน็ แมลงขนาดเล็กยาว ๑-๒ มลิ ลิเมตร ตวั เต็มวัยมีสดี ำทำลายขา้ วโดยดดู กินน้ำ เล้ียงจากใบขา้ วทำใหป้ ลายใบแห้ง ขอบใบมว้ นเข้าหากัน ถ้าระบาดมากทำใหข้ า้ วตายทั้งแปลง ชว่ งเวลาระบาด ระยะกล้าในสภาพอากาศแหง้ แล้ง ฝนทงิ้ ชว่ ง การป้องกันกำจัด • ดูแลแปลงข้าวระยะกลา้ อยา่ ใหข้ าดนำ้ • เมื่อเกิดการระบาดของเพล้ียไฟ ถา้ มีแหล่งเก็บน้ำตามธรรมชาติ ไขนำ้ ให้ท่วมยอดข้าว ๑-๒ วัน แลว้ ให้ปยุ๋ เร่งการเจริญเติบโต ๖.๒.๒ หนอนกอขา้ ว ลักษณะการทำลาย ในประเทศไทยหนอนกอขา้ วมี ๔ ชนิด คือ หนอนกอสีครมี หนอนกอแถบลาย หนอนกอ แถบลายสีม่วง และหนอนกอสชี มพู หนอนกอทง้ั ๔ ชนดิ ตัวเตม็ วัยเป็นผีเสอื้ กลางคนื มักพบบินมาเลน่ แสงไฟ เวลากลางคนื ผีเสื้อหนอนกอสคี รมี ตรงกลางปีกคหู่ น้ามจี ุดสดี ำขา้ งละจุด ตัวหนอนสีขาวหรอื สีครมี ผเี สอ้ื ของ หนอนกอแถบลายและหนอนกอแถบลายสมี ่วง มลี กั ษณะคลา้ ยกนั มาก แตส่ ามารถดูความแตกตา่ งระยะหนอน ตัวหนอนของหนอนกอแถบลาย หัวมีสีนำ้ ตาลอ่อน ส่วนหนอนกอแถบลายสีมว่ ง หัวมสี ดี ำ ส่วนผีเสือ้ หนอนกอ สชี มพู มีลำตวั อ้วนสนั้ ส่วนหวั และลำตวั มีขนหนาปกคลมุ ตวั หนอนมสี เี หลอื งหรือชมพูปนมว่ ง หนอนกอทั้ง ๔ ชนิด ทำลายต้นข้าวเหมือนกนั คือ ตัวหนอนกดั กนิ ภายในลำต้นขา้ ว ในข้าวท่ียงั เล็กหรอื ขา้ วทกี่ ำลังแตกกอ จะเกิดอาการ “ยอดเห่ียว” และแหง้ ตาย หากหนอนกอทำลายระยะขา้ วตัง้ ทอ้ ง หรือ หลงั จากนนั้ ทำใหร้ วงข้าวมีสีขาว เมล็ดลบี ท้ังรวง เรยี กกว่า “ข้าวหวั หงอก” รวงขา้ วทม่ี ีอาการดงั กลา่ วจะดึง หลดุ ออกมาได้งา่ ย

ชว่ งเวลาระบาด ตั้งแตต่ ้นข้าวยงั เลก็ ระยะขา้ วต้งั ท้อง ถึงระยะออกรวง การปอ้ งกันกำจัด • ไถดนิ ทำลายดักแดแ้ ละหนอนทีอ่ ย่ตู ามตอซัง • ปลกู พชื หมนุ เวียน เพ่อื ตัดวงจรชวี ติ ของหนอนกอ • ไม่ใชส้ ารฆา่ แมลงชนดิ เม็ดในนาข้าว เพ่ือชว่ ยอนรุ ักษ์ศัตรูธรรมชาติ พวกแตนเบียนไข่ และแตนเบยี น หนอน ๖.๒.๓ เพลย้ี กระโดดสีนำ้ ตาล เพลี้ยกระโดดหลงั ขาว ลักษณะการทำลาย ตัวเต็มวัยของแมลงทง้ั สองชนิดน้มี ีลักษณะต่างกนั คือ เพล้ยี กระโดดสนี ้ำตาลมีปีกสนี ำ้ ตาล ลำตวั ยาวประมาณ ๓ มิลลเิ มตร มที ้งั พวกปกี สนั้ และปกี ยาว ส่วนเพลี้ยกระโดดหลังขาว มขี นาดใกลเ้ คยี งกับ เพลี้ยกระโดดสนี ำ้ ตาล แต่ปีกคอ่ นข้างใส และจดุ สดี ำทก่ี ลางและปลายปกี มองจากด้านบนเหน็ เปน็ ทางสีขาว จากหวั ถงึ หลัง แมลงทั้งสองชนิดนช้ี อบบินมาเล่นแสงไฟเวลากลางคืน ทั้งตัวอ่อนและตัวเตม็ วยั ดดู กินนำ้ เลี้ยง บริเวณโคนกอข้าว ถ้ามีแมลงจำนวนมากทำให้ตน้ ขา้ วแหง้ ตาย นอกจากน้เี พลีย้ กระโดดสีนำ้ ตาลยังเป็นพาหะ นำโรคใบหงกิ มาสู่ขา้ วอีกด้วย โดยท่ัวไป เพลี้ยกระโดดสนี ำ้ ตาลระบาดทำความเสยี หายแก่ขา้ ว รุนแรงกวา่ เพล้ยี กระโดดหลงั ขาว การป้องกันกำจัด • ปลูกขา้ วพันธตุ์ ้านทาน เชน่ สุพรรณบรุ ี ๑ ปทุมธานี ๑ พิษณโุ ลก ๒ ชยั นาท ๑ สุพรรณบุรี ๖๐ และ สพุ รรณบุรี ๙๐ หรอื ปลกู ข้าวท่มี ีอายุเกบ็ เกยี่ วใกล้เคียงกัน มากกว่า ๑ พนั ธ์ุ เพื่อลดความเสียหายเมื่อเกดิ การ ระบาดรนุ แรง • ช่วงทม่ี ีการระบาดรุนแรง ใชแ้ สงไฟล่อแมลงและทำลาย • หา้ มใช้สารฆ่าแมลงกลุ่มไพรีทรอยด์สังเคราะห์ สารผสมไพรที อรยด์สังเคราะห์ และสารทกี่ อ่ ใหเ้ กิด การเพ่ิมระบาดของเพลย้ี กระโดดสีนำ้ ตาล ทุกระยะการเจริญเตบิ โตของขา้ ว ดงั ในตารางที่ ๒ เมอ่ื พบเพลย้ี กระโดดสนี ำ้ ตาลมากกวา่ ๑ ตัวตอ่ ตน้ และไม่พบศตั รูธรรมชาติ เชน่ มวนเขียวดูดไขแ่ ละมวนดดู ไข่ หรอื พบมี การระบาดของโรคใบหงิกใหใ้ ช้สารป้องกนั กำจัดแมลง ตามคำแนะนำในตารางที่ ๓ ๖.๒.๔ แมลงบวั่ ลักษณะการทำลาย ตวั เต็มวัยของแมลงบว่ั มีขนาดและรปู ร่างคลา้ ยยงุ แตล่ ำตัวของแมลงบ่ัว มสี ชี มพูปนสม้ แมลงบ่วั ทำลายข้าวโดยตวั หนอนแทรกตวั เข้าไปอยูร่ ะหวา่ งลำตน้ กับกาบใบ และทำลายสว่ นทีเ่ ปน็ จุดเจรญิ ของ หนอ่ ขา้ ว ตน้ ขา้ วจะสร้างเน้ือเยือ่ หุ้มตัวหนอน และเจรญิ เป็นหลอดคล้ายหลอดหอม ต้นทเ่ี ป็นหลอดจะไม่ออก รวง ถา้ การระบาดรุนแรง ต้นข้าวจะแตกกอมากแต่แคระแกรน็ ชว่ งเวลาระบาด ตงั้ แตร่ ะยะกลา้ จนถงึ แตกกอเต็มทสี่ ภาพที่ฝนตกชกุ ความชืน้ สัมพัทธส์ งู (๘๐-๙๐ เปอรเ์ ซน็ ต)์ การระบาดของแมลงบวั่ จะเพิ่มขึน้ อย่างรวดเร็ว การปอ้ งกนั กำจัด • ทำลายวัชพชื รอบแปลงนา ก่อนตกกล้าเพอ่ื ทำลายแหล่งอาศัยของแมลงบว่ั เช่น ขา้ วปา่ หญ้าปลอ้ ง หนิ หญ้าขา้ วนก หญ้าไซ หญ้าแดง หญ้าชันกาด หญา้ นกสีชมพู เปน็ ต้น • ทำลายตวั เต็มวยั ทบ่ี นิ มาเล่นไฟตามผนังบ้านในชว่ งฤดูปลูก ระหว่างเวลา ๑๙.๐๐-๒๑.๐๐ น. • ภาคตะวันออกเฉยี งเหนอื ควรปลูกขา้ วพันธอ์ุ ายุเบา เช่น หางยี ๗๑ กข๑๕ นำ้ สะกุย ๑๙ โดยปักดำ ประมาณเดอื นกรกฎาคม หรอื ปลูกขา้ วพันธ์ุต้านทาน เหมยนอง ๖๒ เอม็ ซ่ึงยังคงตา้ นทานแมลงบวั่ ในภาค

ตะวันออกเฉียงเหนือสามารถหลกี เล่ียงการทำลายและลด ความเสยี หายได้ ภาคเหนือ ควรปลกู ข้าวพนั ธ์ขุ าว ดอกมะลิ ๑๐๕ เหนียวสนั ป่าตอง และ กข๖ โดยปลกู ขา้ วช้าลงประมาณเดือนสงิ หาคม หรือปรับวธิ ีปลกู โดย การปกั ดำ ๒ ครงั้ จะทำให้ได้ผลผลิตดีกวา่ ปกั ดำเพียงคร้ังเดยี ว • ไมแ่ นะนำให้ใชส้ ารฆ่าแมลงในการป้องกนั กำจดั แมลงบั่ว ๖.๒.๕ เพลย้ี จักจน่ั สเี ขยี ว ลักษณะการทำลาย ตวั เต็มวัย ยาวประมาณ ๓ มลิ ลิเมตร มีสีเขียว ปลายปีกมีสีดำข้างละจดุ ชอบบนิ มาเลน่ แสงไฟในเวลากลางคืน เป็นแมลงปากดูด ทำลายข้าว ท้งั ทางตรงและทางออ้ ม ทางตรง คอื ท้ังตวั อ่อนและตวั เต็มวัยดูดกนิ น้ำเลีย้ งจากใบข้าว ทางออ้ ม คือ เปน็ แมลงพาหะนำโรคใบสีสม้ มาสู่ข้าว แมลงชนดิ น้ีมกั พบในนา ขา้ วอยเู่ สมอ โดยเฉพาะฤดฝู น ชว่ งเวลาระบาด พบตลอดฤดูปลูก การปอ้ งกนั กำจัด • ปลูกข้าวพนั ธตุ์ ้านทาน เชน่ สพุ รรณบุรี ๖๐ ชมุ แพ ๖๐ เก้ารวง ๘๘ นางพญา ๑๓๒ แก่นจนั ทร์ พวง ไร่ ๒ เป็นตน้ • ใชแ้ สงไฟล่อแมลงและทำลายช่วงที่เกิดการระบาดรนุ แรง • การปลูกขา้ วพร้อมๆ กัน จะช่วยลดการแพร่ระบาด • เม่ือพบมกี ารระบาดของโรคใบสีสม้ ใชส้ ารป้องกนั กำจัดแมลงตามคำแนะนำในตารางท่ี ๓ ๖.๒.๖ แมลงสงิ ลักษณะการทำลาย แมลงสิงเป็นมวนชนิดหนงึ่ ลำตัวเรยี วยาว ตวั มกี ล่ินเหมน็ ฉนุ ตัวเต็มวัยยาวประมาณ ๑๕ มลิ ลิเมตร ดา้ นบนมสี ีนำ้ ตาล ดา้ นล่างมีสีเขียว หนวดยาวเทา่ กับลำตวั แมลงสงิ ทำลายขา้ วโดยทั้งตัวอ่อนและ ตัวเตม็ วยั ใช้ปากดูดกนิ น้ำเล้ยี งจากเมล็ดข้าวระยะเปน็ นำ้ นมทำให้เมลด็ ลีบ หรือไมส่ มบรู ณ์ ถ้าระบาดมาก ผลผลติ ข้าวจะลดลง แปลงข้าวทม่ี แี มลงสงิ ระบาดจะได้กลน่ิ เหม็นฉนุ ช่วงเวลาระบาด ระยะข้าวออกรวงเมล็ดเปน็ น้ำนม การป้องกันกำจัด • ใชส้ วงิ โฉบจับตัวอ่อนและตวั เตม็ วยั ในนาขา้ วท่ีพบระบาดและนำมาทำลาย • ตวั เตม็ วัยชอบกินเนือ้ เน่า นำเนื้อเน่าแขวนไวต้ ามแปลงนาและจบั มาทำลาย หลีกเล่ียงการปลกู ข้าวท่ี มีอายุตา่ งๆกันในพืน้ ที่ใกล้เคยี งกันเพ่ือลดการแพร่พันธ์ุ และการทำลายในพนื้ ท่ีท่มี กี ารระบาดเปน็ ประจำ ๖.๒.๗ หนอนห่อใบขา้ ว ลกั ษณะการทำลาย ตัวเต็มวยั เป็นผีเสอ้ื กลางคืนหนอนมสี ีเขียวใสปนเหลอื ง หวั สีนำ้ ตาล ทำลายใบขา้ วโดยตัว หนอนจะใช้ใยเหนียวจากปากยึดขอบใบข้าวสองข้างติดกันตามความยาวของใบหุ้มตวั หนอนไว้ และอาศยั แทะ กินส่วนทีเ่ ปน็ สเี ขยี วของใบข้าวจนเหลอื แต่เหยอ่ื บางๆ เปน็ ทางสขี าวไปตามความยาวของใบ การทำลายจะ รุนแรงมากในแปลงท่ีใส่ป๋ยุ ไนโตรเจนสูงหรืออยู่ในร่มเงาไมใ้ หญ่ ใบขา้ วถูกทำลายในระยะขา้ วตั้งทอ้ งอาจทำให้ เมล็ดข้าวลีบ การป้องกันกำจัดในระยะข้าวแตกกอมผี ลใหม้ ีการทำลายในระยะขา้ วตัง้ ท้องนอ้ ยลง ชว่ งเวลาระบาด ตัง้ แตเ่ ริม่ ปักดำใหมๆ่ หรือหลังหว่านจนถึงระยะออกรวง

การปอ้ งกันกำจัด • ทำลายพชื อาศยั ในนาข้าวและบริเวณใกล้เคยี ง เช่น หญ้าข้าวนก หญ้านกสีชมพู หญ้าไซ หญ้าชนั กาด และขา้ วป่า • ไมค่ วรใชป้ ยุ๋ ไนโตรเจนสูงหรือปุ๋ยยเู รยี ในระยะขา้ วหลังหวา่ นหรอื หลังปกั ดำ เมอ่ื พบใบข้าวถกู ทำลาย เกิน ๑๕% ในข้าวระยะ ๑๕-๔๐ วันหลังหว่าน ใชส้ ารป้องกันกำจัดแมลงตามคำแนะนำในตารางที่ ๓

ตารางที่ ๒ สารฆ่าแมลงที่มีรายงานทำให้เพลี้ยกระโดดสีน้ำตาลเกิดการระบาดเพิ่มขึ้นหลังการใช้ (resurgence) ในประเทศไทย

ตารางท่ี ๓ การใชส้ ารป้องกนั กำจัดแมลงศตั รขู ้าว หมายเหตุ ๑) ในวงเลบ็ คือเปอร์เซน็ ต์ สารออกฤทธแ์ิ ละสตู รของสารป้องกันกำจดั แมลงศัตรูข้าว ๖.๓ สัตว์ศตั รูขา้ วและการป้องกนั กำจดั ๖.๓.๑ หนู ลกั ษณะการทำลาย หนเู ป็นสัตว์ฟนั แทะ เป็นศตั รสู ำคัญของขา้ ว ได้แก่ หนูพกุ ใหญ่ หนพุ ุกเลก็ หนูนาใหญ่ หนู นาเล็ก หนหู ริ่งนาหางยาว และหนหู รง่ิ นาหางส้นั ระบาดทำความเสียหายให้ขา้ วตลอดระยะการเจรญิ เติบโต และหลังเกบ็ เกี่ยว ชว่ งเวลาระบาด ทกุ ฤดปู ลูก การปอ้ งกนั กำจัด • กำจดั วัชพืชบรเิ วณแปลงปลูกและพน้ื ท่ใี กล้เคียง เพื่อไม่ให้เปน็ ที่อาศยั ของหนู • ใช้วิธีกล เช่น การขุดจับ การดกั ดว้ ยกรง กบั ดัก และการลอ้ มตี • ใชว้ ิธีทางชีวภาพ โดยอนุรกั ษศ์ ตั รูธรรมชาติ เช่น นกฮูก นกแสก เหยีย่ ว พังพอน และงูชนิดต่าง ๆ • เม่ือพบร่องรอยของหนูหรอื เมอ่ื มีการระบาดรนุ แรงใหป้ ้องกันกำจัดหนูโดยวธิ ผี สมผสานคอื ใช้กรง ดักหรือกบั ดักร่วมกับเหยื่อพิษ ตามคำแนะนำในตารางที่ ๔

๖.๓.๒ นก ลักษณะการทำลาย นกเปน็ สัตวป์ ีก เป็นศตั รูข้าวทสี่ ำคัญ ไดแ้ ก่ นกกระตด๊ิ ขี้หมู ทำลายโดยจิกกินเมล็ดขา้ ว ตงั้ แต่เมลด็ อยใู่ นระยะน้ำนม จนถึงระยะเกบ็ เก่ยี ว ช่วงเวลาระบาด ทกุ ฤดปู ลูก การป้องกันกำจัด • กำจดั วชั พชื เพื่อทำลายแหล่งอาศัยและแหล่งอาหาร ซึ่งเป็นพวกเมลด็ วัชพชื • ใช้หนุ่ ไล่กา หรือคนไล่ • ใช้วสั ดุสะท้อนแสง เช่น กระจกเงา เป็นต้น • ใช้สารปอ้ งกันกำจดั นก ตามคำแนะนำในตารางท่ี ๔ ๖.๓.๓ หอยเชอรี่ ลกั ษณะการทำลาย หอยเชอรี่มลี กั ษณะคลา้ ยหอยโขง่ มีเปลือกสเี หลืองปนน้ำตาล หรือสีเขียวเขม้ ปนดำ วางไข่ ไดต้ ลอดท้ังปี ครั้งละ ๔๐๐-๓,๐๐๐ ฟอง ตามตน้ พชื ใกล้แหลง่ นำ้ ไข่เปน็ ฟอง เล็ก ๆ สีชมพู ฟักเปน็ ตัวภายใน ๗-๑๒ วัน เร่ิมกดั กินตน้ กลา้ ข้าวจนถงึ ระยะแตกกอ ชว่ งเวลาระบาด ทกุ ฤดูปลูก การปอ้ งกันกำจัด • ใช้วสั ดุกัน้ ขวางทางระบายน้ำเขา้ นาโดยใชเ้ ฝอื กกั้นสวะ และตาข่ายในล่อนกัน้ อีกครง้ั • ใชไ้ มป้ กั รอบคันนาทุกระยะ ๑๐ เมตร เพอ่ื ล่อให้หอยมาวางไข่ เกบ็ ตวั หอยและไข่ ตามตน้ ข้าวและ วัชพืชคันนาอย่างน้อยสปั ดาห์ละครั้ง ตดิ ต่อกนั ๖ สัปดาห์ทำลาย • เก็บตวั หอย • ระบายนำ้ ออกจากนาหลงั ปักดำ เพ่ือให้สภาพไม่เหมาะสมกบั การอยู่อาศัยของหอย • อนรุ กั ษศ์ ัตรูธรรมชาติ ได้แก่ นกปากห่าง • เลือกใชส้ ารปอ้ งกนั กำจัดหอยอย่างใดอยา่ งหน่ึง ตามคำแนะนำในตารางที่ ๔ ๖.๓.๔ ปนู า ลักษณะการทำลาย ปนู าชอบขดุ รอู าศยั อยู่ตามคันนา ตวั มีสีน้ำตาล กระดองกวา้ งประมาณ ๓-๘ เซนตเิ มตร ทำลายตน้ ขา้ วตง้ั แต่อยู่ในแปลงกลา้ จนถงึ ระยะปักดำ โดยกัดกนิ โคนตน้ เหนือพนื้ ดนิ ประมาณ ๓-๕ เซนตเิ มตร พบตน้ ขา้ วเสียหายเป็นหย่อมๆ ช่วงเวลาระบาด ทุกฤดูปลูก การปอ้ งกนั กำจัด • ดักจบั โดยใชล้ อบดักตามทางนำ้ ไหล หรอื ขดุ หลุมฝังปบี และใช้เศษปลาเนา่ เปน็ เหย่อื • ระบายนำ้ ออกจากนาหลงั ปักดำ เพื่อปรบั สภาพให้ไมเ่ หมาะสมกับการอยอู่ าศยั ของปูนา • เลอื กใชส้ ารป้องกนั กำจดั ปูอยา่ งใดอย่างหนึง่ ตามคำแนะนำในตารางการใช้สารปอ้ งกนั กำจดั สัตว์ ศัตรูข้าว

ตารางที่ ๔ การใชส้ ารป้องกันกำจัดสัตวศ์ ตั รูข้าว หมายเหตุ ๑) ในวงเลบ็ คือเปอร์เซ็นต์ สารออกฤทธิ์และสูตรของสารป้องกนั กำจดั สตั ว์ศตั รขู ้าว

๖.๔ การควบคมุ วชั พชื ในนานำ้ ฝน นาน้ำฝนเป็นการทำนานอกเขตชลประทานตอ้ งอาศัยน้ำฝนเปน็ หลกั ประกอบดว้ ยวธิ กี ารทำนา ดงั นี้ ๑. นาดำ ๒. นาหวา่ นสำรวย หรือหว่านข้าวแห้ง ๖.๔.๑ นาดำ ชนดิ วัชพชื ประกอบด้วยวชั พืชทง้ั ประเภทใบกวา้ ง กก อาลจี และเฟนิ เป็นสว่ นมาก และมวี ัชพชื ประเภทใบ แคบ บ้าง ประเภทใบแคบ เช่น หญา้ ขา้ วนก หญา้ ไม้กวาด หญา้ นกสีชมพู หญา้ ไซ หญ้าปลอ้ งหนิ ประเภทใบกวา้ ง เช่น ขาเขียด ผกั ปอดนา ตาลปตั รฤาษี เทยี นนา ผกั ตับเต่า หว้ ยชินสหี ์ ประเภทกก เช่น กกขนาก หนวดปลาดุก กกทราย แหว้ หมนู า แหว้ ทรงกระเทียมเลก็ กา้ มกุ้ง ประเภทเฟนิ เชน่ ผกั กดู นา ผกั แวน่ ประเภทอาลจี เชน่ ตะไคร่นำ้ สาหร่ายไฟ การป้องกันกำจัด • ไถเตรยี มแปลงนาต้องละเอียด และตอ้ งคราด เกบ็ เศษซาก ราก เหง้า สว่ นขยายพันธข์ุ องวัชพชื ออก จากแปลง และปรับพ้ืนนาให้ได้ระดบั ไม่เป็นหลมุ เปน็ แอ่ง • ตน้ กลา้ ขา้ วทีใ่ ช้ปักดำต้องแข็งแรง มีอายไุ มค่ วรเกนิ ๒๕ วนั (ถา้ จำเป็นตอ้ งใช้ตน้ กลา้ ท่ีมอี ายุ มากกว่า ๓๐ วนั ใหเ้ พ่ิมจำนวนตน้ กล้าต่อจบั ที่ใชป้ กั ดำให้สงู ขน้ึ แต่ไม่เกนิ ๖ ต้นต่อจับ) • ต้องระวังไม่นำต้นวัชพชื เชน่ ตนี หญ้านกเขา (ซ่ึงคลา้ ยต้นกล้าขา้ ว) ตดิ ปะปนไปกบั ต้นกล้าข้าวทใี่ ช้ ปกั ดำในนา • ปักดำในสภาพท่ีมีน้ำขัง ๕-๑๐ เซนตเิ มตร ช่วยป้องกันไม่ใหว้ ัชพชื บางชนดิ งอก เชน่ หญ้าข้าวนก หญา้ ไม้กวาด • ปักดำให้ระยะระหว่างต้นและระหว่างแถวชดิ กัน การปักดำหา่ งจะทำให้มีพน้ื ท่ีว่างมาก ทำให้วัชพืช งอกและเจริญเตบิ โต • อยา่ ให้นำ้ แห้งตลอดเวลาหลังปักดำ จนถึงขา้ วออกรวงแล้ว ๒๐ วัน • กำจดั วัชพชื ดว้ ยมือ เมอ่ื ๒๐-๓๐ วนั หลังปกั ดำ เพียง ๑-๒ ครัง้ • สารกำจัดวัชพืชไมค่ วรใช้ แตถ่ า้ จำเป็นต้องใช้ให้ใช้สารป้องกันกำจดั พืชท่ไี ด้ข้ึนทะเบียนจากกรม วิชาการเกษตรให้ใช้กำจัดวัชพืชในนาดำ และตรงตามฉลากทีร่ ะบชุ นดิ ของวชั พืชทีเ่ กษตรต้องการกำจดั (ตาราง ท่ี ๕) ๖.๔.๒ นาหว่านสำรวย หรอื หวา่ นขา้ วแห้ง ชนิดวัชพชื ประกอบดว้ ยวัชพืชทั้งประเภทใบแคบ ใบกวา้ ง และกก เป็นส่วนมาก ประเภทใบแคบ เชน่ หญ้ากศุ ลา ข้าวป่า หญา้ แดง หญา้ หางหมา หญ้านกสีชมพู หญ้าปลอ้ ง ประเภทใบกว้าง เช่น ผักบุ้ง เซง่ ใบยาว เซ่งใบมน โสนหางไก่ โสนคางคก ผักปอดนา บัวนา ประเภทกก เชน่ แหว้ ทรงกระเทียม หนวดปลาดกุ ตะกรบั ประเภทเฟิน เช่น ผักกูดนา ประเภทอาลจี เช่น ตะไครน่ ้ำ

การปอ้ งกันกำจัด • ไถดะ ท้ิงไว้ ๗-๑๐ วัน • ไถแปร ๒ ครัง้ แต่ละครง้ั ควรท้งิ ชว่ งใหว้ ัชพชื งอกเพื่อกำจัดวชั พืชท่ีงอกใหม่ • คราด เกบ็ เศษซาก ราก เหง้า สว่ นขยายพนั ธุข์ องวัชพืชออกจากแปลง และตอ้ งปรับพ้ืนนาให้ได้ ระดับ ไมเ่ ปน็ หลมุ เปน็ แอง่ • ต้องใชเ้ มลด็ พันธุ์ท่ีคดั แลว้ ปราศจากการปะปนของเมล็ดวัชพืช • ใชอ้ ตั ราหว่านสงู กว่าท่ีเคยใช้ แต่ไมเ่ กิน ๕๐ กโิ ลกรมั ต่อไร่ • หลงั จากขา้ วงอกแลว้ กอ่ นน้ำเข้านา ใหถ้ อนกำจัดวชั พืช ๑-๒ ครง้ั ตารางที่ ๕ การใช้สารกำจดั วัชพืชในนาขา้ ว หมายเหตุ หวา่ นให้ท่ัวในพน้ื ท่ี ๑/๔ไร่

๗. คำแนะนำการใช้สารป้องกันกำจัดศัตรพู ชื อย่างถูกตอ้ งและเหมาะสม การใช้สารปอ้ งกันกำจัดศตั รูพืชทีเ่ หมาะสม เกษตรกรตอ้ งรู้จกั ศัตรพู ืช ชนิดและอตั ราการใช้ของสาร ปอ้ งกันกำจัดศัตรพู ืช การเลือกใชเ้ ครื่องพน่ และหวั พน่ ท่ีถกู ต้อง รวมทั้งการพน่ ท่ถี ูกตอ้ ง มีข้อแนะนำควรปฏบิ ตั ิ ดังน้ี ๗.๑ การใชส้ ารป้องกันกำจัดศัตรพู ชื อย่างเหมาะสม • ตรวจอุปกรณเ์ ครื่องพน่ อยา่ ใหม้ ีรอยร่วั เพื่อปอ้ งกันสารพิษเปียกเปื้อนเส้ือผา้ และร่างกายของผู้พน่ • ต้องสวมเสอื้ ผา้ และอปุ กรณ์ปอ้ งกันสารพษิ ไดแ้ ก่ หน้ากาก ผา้ ปดิ จมูก ถุงมือ หมวก และรองเท้า เพอื่ ป้องกันอันตรายจากสารพษิ • อ่านฉลากคำแนะนำ เพ่ือศึกษาคุณสมบตั แิ ละการใช้ของสารปอ้ งกันกำจัดศัตรพู ืช ก่อนปฏบิ ัติงาน ทกุ คร้ัง • ควรพน่ สารปอ้ งกนั กำจัดศัตรูพชื ในช่วงเชา้ หรือเย็นขณะลมสงบ หลีกเล่ยี งการพน่ ในเวลาแดดจัด หรอื ลมแรงและขณะปฏบิ ัติงานผู้พ่นตอ้ งอยู่เหนือลมตลอดเวลา • เตรยี มสารปอ้ งกนั กำจัดศัตรพู ชื สำหรบั ใช้ใหห้ มดในคราวเดียว ไม่ควรเหลือตดิ ค้างในถงั พ่น • ปิดฝาภาชนะบรรจสุ ารปอ้ งกันกำจัดศตั รูพชื ใหส้ นิทเมอ่ื เลิกใช้ เกบ็ ไวใ้ นที่มดิ ชดิ หา่ งจากสถานที่ปรงุ อาหาร แหลง่ นำ้ และต้องใส่กุญแจโรงเกบ็ ทุกครัง้ • ภายหลังการพน่ สารป้องกันกำจดั ศัตรูพชื ทุกครง้ั ผูพ้ ่นต้องอาบนำ้ สระผม และเปล่ยี นเสือ้ ผา้ ใหม่ ทนั ที เส้อื ผา้ ท่ใี ส่ขณะพ่นสารตอ้ งซักให้สะอาดทุกครงั้ • ไมเ่ ก็บเก่ยี วผลผลติ ก่อนสารปอ้ งกันกำจดั ศัตรูพชื ทใ่ี ช้จะสลายตัวถึงระดับปลอดภัย โดยดจู ากตาราง คำแนะนำการใช้สารป้องกนั กำจัดศตั รพู ชื หรือฉลากท่ีภาชนะบรรจุ • เมอื่ ใชส้ ารปอ้ งกนั กำจดั ศัตรูพชื หมดแลว้ ให้ล้างขวดบรรจุสารดว้ ยน้ำ ๒-๓ คร้งั เทน้ำลงในถังพน่ สาร แล้วลา้ งถงั พ่นสารใหส้ ะอาดระวงั อยา่ ใหน้ ำ้ ที่ล้างไหลลงบอ่ นำ้ สำหรบั ภาชนะบรรจสุ ารเคมีทใ่ี ช้แล้ว เช่น ขวด กลอ่ งกระดาษ และถุงพลาสตกิ ใหท้ ำลายโดยการฝงั ดินหา่ งจากแหล่งนำ้ และใหม้ ีความลกึ มากพอท่สี ัตว์ ไม่สามารถคยุ้ ขน้ึ มาได้ หา้ มเผาและหา้ มนำมาใช้ใหม่อีก ๗.๒ การใช้เครือ่ งพน่ สารป้องกันกำจดั ศัตรพู ชื ทเ่ี หมาะสม ๗.๒.๑ เครื่องพ่นสาร ไดแ้ ก่ • เครอ่ื งพ่นสารแบบสูบโยกสะพายหลงั • เครอ่ื งยนต์พ่นสารชนิดใช้แรงดันของเหลว ๗.๒.๒ วธิ กี ารใช้ • เครือ่ งพน่ แบบสบู โยกสะพายหลงั ใช้อตั ราการพ่น ๖๐-๘๐ ลติ รตอ่ ไร่ การพ่นสารป้องกนั กำจัดแมลง และโรคพชื เลือกใช้หัวพน่ แบบกรวยขนาดเล็ก (เส้นผ่าศูนย์กลาง ๐.๖-๑.๐ มลิ ลิเมตร) สำหรบั การพ่นสาร ป้องกันกำจัดวชั พืช เลือกใชห้ ัวพ่นแบบพัดหรือแบบปะทะ • การพ่นสารกำจดั วัชพชื ต้องไม่ใช้เครื่องพน่ ร่วมกับเคร่ืองพ่นสำหรบั การพ่นสารป้องกนั กำจดั แมลง และโรคพืช ขณะพ่นกดหวั พ่นต่ำ และถือหัวพ่นสงู ระดบั เดยี วตลอดเวลาการปฏบิ ตั ิงานเพื่อให้ละอองสารเคมี ตกลงบนวชั พชื ทต่ี ้องการควบคมุ สม่ำเสมอ การพ่นสารกำจัดวชั พชื คลมุ ดนิ ก่อนวัชพชื งอกต้องระวงั การพน่ ซำ้ แนวเดมิ เพราะจะทำให้สารกำจดั วัชพชื ลงเปน็ สองเทา่ และหลังพน่ ไม่ควรรบกวนผิวหนา้ ดิน • เครือ่ งยนต์พน่ สารชนดิ ใชแ้ รงดนั ของเหลว ใช้อัตราการพ่น ๘๐-๑๒๐ ลติ รตอ่ ไร่ ใช้หัวพน่ แบบกรวย ขนาดกลาง (เส้นผ่าศนู ยก์ ลาง ๑.๐-๑.๒ มลิ ลลิ ิตร) ปรับความดันในระบบการพ่นไว้ท่ี ๑๐ บาร์ หรอื ๑๕๐ ปอนดต์ ่อตารางนิ้ว ถ้าเป็นหัวพ่นแบบกรวยชนิดปรบั ได้ควรปรับใหไ้ ด้ละอองกระจายกวา้ งท่สี ุดซ่ึงจะไดล้ ะออง

ขนาดเล็กสมำ่ เสมอ เหมาะสำหรับการพน่ สารป้องกันกำจดั แมลงและโรคพืช • การพ่นใช้ความเรว็ ในการเดิน ประมาณ ๑ กา้ วต่อวินาที พน่ ใหค้ ลุมทัง้ ตน้ ไมค่ วรพน่ จ้ีนานเกนิ ไป เพราะจะทำใหน้ ้ำยาโชกและไหลลงดนิ ควรพลิกหงายหรือยกหัวพ่นขึ้นลง เพ่อื ให้ละอองแทรกเขา้ ทรงพุ่มได้ดี โดยเฉพาะดา้ นใตใ้ บ • เริม่ ทำการพน่ จากใต้ลม และขยายแนวการพ่นขนึ้ เหนือลมขณะเดียวกันใหห้ ันหัวพ่นไปทางใตล้ ม ตลอดเวลา เพอ่ื หลีกเลี่ยงการสัมผัสกับสารป้องกันกำจัดศัตรพู ืช ๘. การเกบ็ เกย่ี ว ๘.๑ ระยะเกบ็ เกีย่ วท่ีเหมาะสม • เกบ็ เกย่ี วทีร่ ะยะพลับพลึง หรอื เมลด็ สุกเหลืองประมาณ ๓ ใน ๔ ของรวงข้าว หรือประมาณ ๒๘- ๓๐ วัน หลังขา้ วในแปลงออกดอก ๘๐ เปอร์เซ็นต์ • ถ้ายงั มนี ้ำอยู่ในนาหลังข้าวออกรวงประมาณ ๒๐ วัน ควรระบายน้ำออกจากนา เพือ่ ให้ขา้ วสกุ แก่ สมำ่ เสมอ ๘.๒ วธิ เี ก็บเก่ียว ๘.๒.๑ เก็บเกี่ยวดว้ ยเคร่ือง • ใช้รถเกยี่ วนวด เก่ยี วและนวดข้าวในคราวเดียวกนั ควรทำความสะอาดเคร่ืองถ้าเก่ยี วนวดขา้ วพนั ธุ์ อนื่ มาก่อน ๘.๒.๒ เก็บเกี่ยวดว้ ยแรงคน • ใช้เคียวเกีย่ วข้าว ตัดตำ่ จากปลายรวงประมาณ ๖๐ เซนติเมตร ๙. วิทยาการหลงั การเกบ็ เก่ียว ๙.๑ การปฏบิ ตั ิหลงั การเก็บเกย่ี ว ๙.๑.๑ การนวด • หลงั เก็บเก่ียว ควรนวดข้าวทนั ทีด้วยเครือ่ ง • ต้องทำความสะอาดและปรับเคร่อื งนวดให้มรี อบการทำงานใหเ้ หมาะสม มปี ระสทิ ธภิ าพ ๙.๑.๒ การลดความชน้ื • หลังนวด ลดความชน้ื ให้เหลอื ๑๒-๑๔ เปอรเ์ ซน็ ต์ • ด้วยเคร่ืองอบใชอ้ ุณหภมู ิ ๕๐ องศาเซลเซยี ส จนกวา่ จะไดค้ วามชน้ื ๑๔ เปอร์เซ็นต์ • ดว้ ยการตากบนลาน มีวัสดทุ ่สี ะอาดและแหง้ รองรบั ความหนาของข้าว ๕-๑๐ เซนติเมตร พลิกกลบั ทุก ๒ ชั่วโมง วนั ละ ๔ ครงั้ เปน็ เวลา ๒-๓ วัน หรอื จนกว่าจะได้ความช้ืน ๑๔เปอร์เซ็นต์ • ในกรณีทางภาคใต้ท่ีมีปัญหาเรื่องฝน แนะนำใหต้ ากข้าวเปลือกบรรจุกระสอบป่านหนักไมเ่ กนิ ๖๐ กิโลกรัม บนแคร่รองกระสอบและมีผ้าใบคลุมเมื่อฝนตกและเวลากลางคืนนาน ๙-๑๐ วนั ๙.๒ การเกบ็ รักษา • ทำความสะอาดย้งุ ฉาง และดูแลใหม้ ดิ ชดิ ป้องกนั แดด ฝน และศตั รูขา้ ว ในโรงเก็บแตใ่ ห้อากาศ ถา่ ยเทสะดวก • ทำความสะอาดข้าวเปลือกก่อนเกบ็ ดว้ ยการฝัด • ข้าวเปลอื กทน่ี ำมาเกบ็ ควรมีความชน้ื ไม่เกิน ๑๔ เปอรเ์ ซน็ ต์ • บรรจใุ นกระสอบปา่ นท่ีสะอาด แยกแต่ละพันธุ์ ผูกปากกระสอบและวางบนแครไ่ ม้สูงจากพืน้ ๕-๖ นิ้ว

• ทำความสะอาดภายในยงุ้ ท้ังพนื้ และผนังยงุ้ ทกุ เดือน • ตรวจสอบอณุ หภมู ิและความชื้นเปน็ ระยะ ๙.๓ การขนสง่ • รถบรรทกุ ขา้ วต้องสะอาดและเหมาะสมกบั ปริมาณข้าว ถ้ามกี ารบรรทุกส่งิ อนื่ มาก่อนใหท้ ำความ สะอาดกอ่ นนำมาบรรทุกขา้ ว ๙.๔ การป้องกันกำจดั ศัตรูขา้ วในโรงเก็บ ๙.๔.๑ แมลงศตั รขู า้ วในโรงเกบ็ แมลงศตั รูข้าวในโรงเกบ็ แบง่ เป็น • แมลงศตั รขู ้าวเปลอื ก ได้แก่ ผเี ส้อื ขา้ วเปลอื ก มอดหวั ป้อมหรอื มอดข้าวเปลือก ด้วงงวงข้าวโพด ด้วง งวงข้าว มอดแป้ง และมอดสยาม • แมลงศัตรูขา้ วสาร ได้แก่ ดว้ งงวงขา้ วโพด ด้วงงวงข้าว ผเี สอ้ื ขา้ วสาร มอดแปง้ มอดฟันเลอ่ื ย และ เหาหนังสือ การปอ้ งกันกำจัด • ลดความช้ืนเมล็ดขา้ ว กอ่ นนำเขา้ เก็บ ให้มคี วามชื้นต่ำกว่า ๑๔% โดยการตากบนลานที่สะอาดและ แห้ง นาน ๓ วัน • ทำความสะอาดย้งุ ฉางโกดังหรือโรงเก็บ ก่อนนำข้าวเข้าเก็บและหมนั่ ทำความสะอาด • พน่ สารป้องกนั กำจดั แมลงที่พื้น และฝาผนงั ของโรงเก็บและท่วี ่างเมื่อพบแมลง ตามคำแนะนำใน ตารางที่ ๖ • คลุกเมลด็ พันธด์ุ ้วยสารป้องกนั กำจดั แมลง หรือใชส้ ารรมสำหรับข้าวเปลือกท่ัวไปหรอื ข้าวสารเทา่ นนั้ ตามคำแนะนำในตารางที่ ๖ • รมดว้ ยสารรมฟอสทีนในรูปอลูมิเนยี มฟอสไฟดห์ รือแมกนีเซยี มฟอสไฟด์อัตรา ๒-๓ เม็ด (tablet) ตอ่ ๑ ตัน รมนาน ๗-๑๐ วนั • ในกรณีที่ต้องเก็บเมลด็ ไว้เป็นเวลานาน ให้รมดว้ ยฟอสทีน อัตรา ๒-๓ เม็ด (tablet) ต่อตน้ นาน ๒- ๓ เดือน • ในการผลิตข้าวอินทรยี ์ (ไมส่ ามารถใช้สารเคมไี ด้) ใหเ้ ก็บข้าวเปลอื กในโรงเกบ็ สำเรจ็ รปู ตารางที่ ๖ การใชส้ ารปอ้ งกันกำจดั แมลงศัตรขู า้ วในโรงเกบ็

๙.๔.๒ โรคขา้ วในโรงเกบ็ ข้าวฟนั หนู สาเหตุ เชอื้ รา ลักษณะอาการ ขา้ วสารท่ีเป็นข้าวฟนั หนจู ะมสี ีเหลืองและมีรอยดำบนเม็ด หากข้าวเปลือกมีเชอ้ื รานี้อยเู่ มื่อ นำไปสจี ะแตกหกั ง่าย การปอ้ งกนั • ขา้ วเปลือกทีเ่ กบ็ ควรมีความชน้ื ไม่เกนิ ๑๔ เปอร์เซน็ ต์ • โรงเก็บควรสะอาด อากาศถ่ายเทสะดวก ๙.๔.๓ หนศู ตั รูขา้ วในโรงเก็บ หนูท่เี ป็นศัตรูผลติ ผลเกษตรในโรงเก็บมอี ยหู่ ลายชนดิ ท่สี ำคัญได้แก่ หนูนอรเว หรอื หนูขยะ หนู ท้องขาวบา้ น และหนจู ดี๊ ซ่ึงนอกจากทำความเสียหายโดยตรงแลว้ มูลหนู ปสั สาวะ น้ำลาย และขนทีป่ นเปื้อน กับผลติ ผล นอกจากจะทำใหเ้ กิดการบดู เน่าเสยี หายแล้ว ยังอาจก่อให้เกิดโรคตา่ ง ๆ ทีเ่ ป็นอันตรายต่อผู้บรโิ ภค การป้องกนั กำจัด • ปรบั ปรุงสภาพโรงเกบ็ ใหส้ ะอาด • ควรเกบ็ ขยะและเศษอาหารในทีใ่ สข่ ยะอย่างมิดชิด และนำไปกำจัดทกุ วนั • ตัดต้นไมห้ รอื กงิ่ ไม้ที่พาดโรงเก็บ • ใช้กรงดกั หรือ กบั ดัก ควบคู่กบั การใชส้ ารกำจดั หนูประเภทออกฤทธช์ิ ้า ชนดิ ก้อน ขี้ผึ้ง วางใน ภาชนะทีใ่ สเ่ หยอ่ื พษิ เชน่ กล่องไม้ กลอ่ งกระดาษหรือกล่องพลาสตกิ ท่ีมรี ูเขา้ ออก ๒ ทาง ขนาดท่ีตัวหนูลอดได้ ภายในกล่องใสส่ ารกำจัดหนู กลอ่ งละ ๒๐ ก้อน ทำการตรวจทุก ๑๐ วนั และเติมสารกำจัดหนูเทา่ ทห่ี นกู นิ ไป วางจนกวา่ หนจู ะหยดุ กิน ๑๐. การบันทึกขอ้ มลู เน่อื งจากสภาพแวดล้อมของแปลงปลูก การเขา้ ทำลายของโรคและแมลง และการปฏิบัติดูแลรักษา ตลอดชว่ งฤดปู ลูก ล้วนแตม่ ีผลกระทบต่อปริมาณและคุณภาพของผลผลิตขา้ ว ดังนั้นหากมีการบันทึกเปน็ ข้อมูลเอาไว้ก็จะเปน็ ประโยชนต์ อ่ เกษตรกร ในอนั ทีจ่ ะนำข้อมูลท่ีบันทึกเอาไว้มาใชเ้ พ่ือปรับปรุงวธิ กี ารจัดการ เพอ่ื นำมาซง่ึ การได้ผลผลิตท่ดี ีมคี ุณภาพ ขอ้ มลู ทค่ี วรจดบนั ทึก ได้แก่ • ชื่อพันธ์ุ วนั ปลกู วนั ออกดอก และวนั เกบ็ เกยี่ ว • วนั ท่ี และระยะเวลาท่ีข้าวกระทบต่อความแห้งแลง้ หรือนำ้ ทว่ ม • การล้มของตน้ ข้าวหลังออกรวง ปรมิ าณน้ำในนาขณะเก็บเก่ียว • ชนิดของโรค แมลง และสตั ว์ศัตรู ที่พบในแปลงนา • วนั ทโ่ี รค หรือแมลงเข้าทำลาย วธิ กี ารกำจัด ชนดิ และอัตราสารเคมีที่ใชก้ ำจดั • วนั ที่ใสป่ ุย๋ ชนดิ และอตั ราปุ๋ยท่ีใช้ • ค่าจ้างแรงงาน ค่าปุ๋ย คา่ สารเคมีทใี่ ช้ป้องกนั กำจัดศัตรูขา้ ว และอ่ืน ๆ

ภาคผนวก พนั ธุ์ขา้ วที่นยิ มปลกู ในพ้นื ที่นาชลประทาน

ใบงานที่ ๗ แบบบนั ทกึ การสืบคน้ การปลูกข้าวและการดแู ลรักษา รายวชิ า ง ๒๑๒๐1 ขา้ วกบั วถิ ไี ทย แผนการจัดการเรยี นร้ทู ี่ ๗ เรื่อง แบบบันทึกการสบื ค้นข้อมลู การปลูกขา้ วและการดแู ลรกั ษา ................................................................................................................................................................... คำสั่ง ใหน้ ักเรยี นเขยี นบนั ทึกการสบื คน้ ข้อมลู การปลูกข้าวและการดูแลรกั ษา ๑. ข้นั ตอนวธิ ีการในการปลกู ข้าว ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ๒. วธิ ีการป้องกันกำจัดศตั รูพืช ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ๓. วาดรปู แมลงศัตรูข้าวที่นักเรยี นสำรวจในแปลงนาข้าวมาอย่างน้อย ๔ ชนดิ ชอ่ื -สกุล............................................................................ ชัน้ ........................ เลขท่ี ..........................

เรื่อง ประโยชน์ของขา้ ว การบริโภคขา้ ว หนว่ ยการเรยี นรทู้ ่ี ๓ ขา้ วเศรษฐกจิ รายวชิ า ขา้ วกบั วิถีไทย รหสั ง ๒๑๒01 กลุ่มสาระการเรยี นรูก้ ารงานอาชพี สัปดาห์ที่ 10-11 วันท…่ี ………………………………………… จำนวน 4 คาบ ชน้ั มัธยมศึกษาปที ่ี ๑ ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๑. ผลการเรยี นรู้ 3. สามารถอธิบายทม่ี า ความสำคญั วตั ถุประสงค์ และประโยชนข์ องขา้ วได้ 9. มีความขยนั ซื่อสตั ย์สุจริต รกั ชาติ ศาสนา พระมหากษัตรยิ ์ มีวินัย ใฝ่เรยี นรู้ ใฝ่เรียน มุ่งมนั่ ใน การทำงาน รักความเป็นไทย กตญั ญู และมีจติ สาธารณะ ๒. สาระสำคญั ข้าวเป็นอาหารหลักของชาวโลกมานานนับพันปี พลเมืองทั่วโลกรับประทานข้าวเป็นอาหารหลัก เพราะขา้ วมสี ารอาหารครบถ้วนบรบิ ูรณ์ ทั้งคาร์โบไฮเดรต ซึ่งมีแปง้ ในปริมาณทีส่ ูงมาก จงึ เปน็ แหลง่ ใหพ้ ลังงาน ที่ดีที่สุด นอกจากนั้น ข้าวยังมีสารอาหารอื่นๆ เช่น โปรตีน ซึ่งเป็นโปรตีนที่มีกรดอะมิโนหลายชนิด มีไขมัน ชนิดไม่อ่มิ ตวั มีวติ ามินหลายชนดิ โดยเฉพาะวิตามินบีรวมจะมีมากเป็นพิเศษ มแี รธ่ าตุท่ีจำเป็นสำหรับร่างกาย เชน่ แคลเซีย่ ม ฟอสฟอรัส ไนอาซนี ซีลีเนี่ยม แมก็ นีเซยี่ ม โครเมยี่ ม เปน็ ตน้ การค้าข้าวของโลกในปัจจุบันมีประเทศผู้ส่งออกที่สำคัญ คือ ไทย เวียดนาม สหรัฐอเมริกา จีน พม่า ปากีสถาน และอินเดีย การผลิตข้าวของโลกมีแนวโน้มลดลงอย่างต่อเนื่อง โดยในปี ๒๕๔๓ มีการผลิตข้าว ลดลง ร้อยละ ๒.๘๐ จากปี ๒๕๔๒ และมีการคาดวา่ การผลติ ขา้ วของโลกจะลดลงอีก รอ้ ยละ ๐.๕ ในปี ๒๕๔๔ ๓. สาระการเรยี นรุ้ ๓.๑ ประโยชน์ของขา้ ว ๓.๒ การบริโภคข้าว ๓.๓ การผลิตข้าว ๓.๔ การคา้ ข้าว 4. คณุ ลกั ษณะอนั พึงประสงค์ 4.1 ใฝ่เรยี นรู้ 4.2 มุง่ มนั ในการทำงาน 5. สมรรถนะสำคญั ของผ้เู รยี น 1. ความสามารถในการส่อื สาร 2. ความสามารถในการคดิ ๖. กิจกรรมการเรียนรู้ ๖.๑ ขน้ั นำเขา้ ส่บู ทเรียน ๖.๑.๑ ครูสนทนากับนักเรียนถงึ ประโยชนข์ องขา้ ว การบริโภคขา้ ว การผลิตข้าว การค้าข้าว ๖.๑.๒ ครอู ธิบายถึงความสำคัญของประโยชน์ของข้าว การบรโิ ภคข้าว การผลิตขา้ ว การคา้ ข้าว

๖.๒ ข้นั กิจกรรม ๖.๒.๑ ครูจัดนักเรียนเขา้ กลุ่มตามความสนใจของนักเรยี น กลมุ่ ละ ๖-๘ คน ๖.๒.๒ นักเรียนแต่ละกลุ่มยอ่ ยศึกษาใบความรูท้ ี่ ๘.๑ ประโยชน์ข้าวใบความรู้ที่ ๘.๒ การบริโภคข้าว ใบความรู้ท่ี ๘.๓ การค้าข้าวของโลก ใบความรูท้ ี่ ๘.๔ การผลติ ข้าวของโลก ๖.๒.๓ นักเรียนเขียนบันทึกลงในใบงานที่ ๘ เรื่องแบบบันทึกการสืบค้นข้อมูลประโยชน์ของข้าว การบริโภคขา้ ว การผลิตข้าว การค้าข้าว ๖.๓ ข้ันสรุป นักเรียนอภิปรายและสรุปร่วมกนั จากข้อมลู ที่สืบคน้ ไดเ้ ก่ียวกบั ประโยชน์ของขา้ ว การบริโภค ข้าว การผลติ ขา้ ว การค้าขา้ ว ๗. ส่อื อุปกรณ์ และแหล่งเรียนรู้ ๗.๑ www.consumerthai.org ๗.๒ www.thaifta.com/thaifta/Portals/๐/File/ascn_rice๑.doc - ๗.๓ http://www.thaingo.org/writer/view.php?id=๘๘๙ ๗.๔ ใบความร้ทู ่ี ๘.๑ ประโยชนข์ า้ ว ๗.๕ ใบความรู้ท่ี ๘.๒ การบรโิ ภคขา้ ว ๗.๖ ใบความรู้ท่ี ๘.๓ การค้าข้าวของโลก ๗.๗ ใบความรทู้ ี่ ๘.๔ การผลิตขา้ วของโลก ๗.๘ ใบงานที่ ๘ เรื่องแบบบันทึกการสืบค้นข้อมูลประโยชน์ของข้าว การบริโภคข้าว การผลิตข้าว การคา้ ขา้ ว 8. ช้นิ งาน หรอื ภาระงาน 8.๑ แบบบนั ทกึ การสืบค้นประโยชน์ของขา้ ว การบริโภคข้าว การผลิตขา้ ว การค้าขา้ ว 8.๒ ผลการทดสอบ 9. การวดั และประเมนิ ผล ประเมนิ การเขยี นบันทึกข้อมูลจากใบงานท่ี ๘ ประเมินโดยใช้เกณฑ์ดงั น้ี (คะแนนเต็ม ๘ คะแนน นำคะแนนที่ไดห้ ารด้วย ๒) รายการประเมิน ระดบั คุณภาพ ๔ นกั เรียนเขยี นบนั ทึกข้อมลู จากการสืบค้นได้อย่างถูกต้องครบถ้วน ๓ ๒ นักเรยี นเขียนบันทึกข้อมูลจากการสบื ค้นได้อย่างถูกต้อง ๑ นักเรียนเขยี นบนั ทึกข้อมูลจากการสบื คน้ ได้เปน็ บางส่วน นักเรยี นเขียนบันทึกข้อมลู จากการสืบค้นไมส่ อดคล้องกับข้อมูล เกณฑก์ ารให้คะแนน ๔ คะแนน ดีมาก ๓ คะแนน ดี ๒ คะแนน พอใช้ ๑ คะแนน ปรบั ปรุง เกณฑก์ ารประเมินตัดสนิ ได้คะแนนต้งั แต่ ๒ (ระดับคณุ ภาพพอใช้)ข้นึ ไป ถือวา่ ผา่ นเกณฑ์

แบบประเมนิ การนำเสนผลงาน คำชี้แจง : ให้ ผู้สอน สงั เกตพฤติกรรมของนกั เรียนในระหวา่ งเรียนและนอกเวลาเรียน แลว้ ขดี ✓ ลงในช่อง ทีต่ รงกบั ระดบั คะแนน ลำดบั ที่ รายการประเมนิ ระดบั คะแนน 4321 1 เนอ้ื หาละเอียดชัดเจน 2 ความถูกต้องของเน้ือหา 3 ภาษาท่ีใชเ้ ขา้ ใจง่าย 4 ประโยชน์ทไี่ ด้จากการนำเสนอ 5 วธิ กี ารนำเสนอผลงาน รวม ลงช่ือ...................................................ผูป้ ระเมนิ ............../.................../................ เกณฑ์การให้คะแนน ให้ 4 คะแนน เกณฑ์การตดั สนิ คุณภาพ ผลงานหรอื พฤติกรรมสมบรู ณช์ ัดเจน ให้ 3 คะแนน ผลงานหรือพฤตกิ รรมมขี อ้ บกพรอ่ งบางสว่ น ให้ 2 คะแนน ช่วงคะแนน ระดบั คณุ ภาพ ผลงานหรอื พฤติกรรมมขี อ้ บกพร่องเปน็ ส่วนใหญ่ ให้ 1 คะแนน ผลงานหรอื พฤติกรรมมขี อ้ บกพรอ่ งมาก 18 - 20 ดีมาก 14 - 17 ดี 10 - 13 พอใช้ ตำ่ กวา่ 10 ปรบั ปรงุ

แบบสังเกตพฤตกิ รรม การทำงานรายบุคคล ช่อื ช้นั คำช้แี จง : ให้ ผู้สอน สงั เกตพฤติกรรมของนักเรียนในระหว่างเรยี นและนอกเวลาเรียน แล้วขีด ✓ ลงในช่อง ท่ีตรงกบั ระดบั คะแนน ลำดับที่ รายการประเมิน ระดับคะแนน 4321 1 การแสดงความคิดเห็น 2 การยอมรบั ฟงั ความคดิ เห็นของผู้อื่น 3 การทำงานตามหน้าที่ทไ่ี ด้รบั มอบหมาย 4 ความมนี ้ำใจ 5 การตรงต่อเวลา รวม ลงช่อื ...................................................ผู้ประเมนิ ............../.................../................ เกณฑก์ ารใหค้ ะแนน ให้ 4 คะแนน เกณฑก์ ารตดั สินคุณภาพ ปฏิบตั ิหรอื แสดงพฤตกิ รรมอยา่ งสมำ่ เสมอ ให้ 3 คะแนน ปฏิบัติหรอื แสดงพฤติกรรมบอ่ ยครั้ง ให้ 2 คะแนน ช่วงคะแนน ระดับคณุ ภาพ ปฏิบัติหรอื แสดงพฤติกรรมบางครง้ั ให้ 1 คะแนน ปฏิบัตหิ รือแสดงพฤตกิ รรมนอ้ ยคร้ัง 18 - 20 ดีมาก 14 - 17 ดี 10 - 13 พอใช้ ต่ำกวา่ 10 ปรับปรงุ

แบบสงั เกตพฤตกิ รรม การทำงานกลมุ่ ชอ่ื กลุ่ม ชนั้ คำช้ีแจง : ให้ ผสู้ อน สังเกตพฤติกรรมของนกั เรยี นในระหว่างเรียนและนอกเวลาเรียน แลว้ ขีด ✓ ลงในชอ่ ง ที่ตรงกบั ระดับคะแนน ลำดบั ท่ี รายการประเมิน ระดบั คะแนน 4321 1 การแบง่ หนา้ ที่กันอยา่ งเหมาะสม 2 ความรว่ มมอื กนั ทำงาน 3 การแสดงความคดิ เหน็ 4 การรับฟงั ความคดิ เหน็ 5 ความมีน้ำใจชว่ ยเหลือกนั รวม ลงชอ่ื ...................................................ผู้ประเมิน ............../.................../................ เกณฑก์ ารใหค้ ะแนน ให้ 4 คะแนน เกณฑก์ ารตดั สนิ คณุ ภาพ ปฏิบัติหรอื แสดงพฤตกิ รรมอยา่ งสม่ำเสมอ ให้ 3 คะแนน ปฏบิ ตั หิ รือแสดงพฤตกิ รรมบอ่ ยครั้ง ให้ 2 คะแนน ช่วงคะแนน ระดับคณุ ภาพ ปฏิบัติหรอื แสดงพฤติกรรมบางครงั้ ให้ 1 คะแนน ปฏบิ ัติหรอื แสดงพฤติกรรมน้อยครั้ง 18 - 20 ดมี าก 14 - 17 ดี 10 - 13 พอใช้ ตำ่ กวา่ 10 ปรบั ปรุง

แบบประเมิน คุณลักษณะอันพงึ ประสงค์ คำชีแ้ จง : ให้ ผสู้ อน สังเกตพฤติกรรมของนกั เรียนในระหวา่ งเรยี นและนอกเวลาเรยี น แล้วขดี ✓ ลงในชอ่ ง ทต่ี รงกบั ระดับคะแนน คุณลักษณะ รายการประเมิน ระดับคะแนน อันพึงประสงค์ด้าน 4321 1. รักชาติ ศาสน์ 1.1 ยืนตรงเมอื่ ได้ยินเพลงชาติ รอ้ งเพลงชาตไิ ด้ และอธบิ าย ความหมายของเพลงชาติ กษัตรยิ ์ 1.2 ปฏิบตั ิตนตามสทิ ธแิ ละหนา้ ท่ีของนกั เรยี น 2. ซื่อสตั ย์ สุจริต 1.3 ใหค้ วามร่วมมือ ร่วมใจ ในการทำงานกับสมาชิกในชั้นเรียน 3. มวี นิ ัย รับผดิ ชอบ 1.4 เขา้ ร่วมกจิ กรรมทส่ี ร้างความสามคั คี ปรองดอง และเปน็ ประโยชน์ ต่อโรงเรยี นและชมุ ชน 4. ใฝ่เรียนรู้ 5. อยอู่ ยา่ งพอเพยี ง 1.5 เข้าร่วมกจิ กรรมทางศาสนาที่ตนนบั ถอื ปฏบิ ตั ติ นตามหลักของ ศาสนา 1.6 เข้าร่วมกจิ กรรมท่ีเกยี่ วกบั สถาบนั พระมหากษตั รยิ ต์ ามทีโ่ รงเรยี น และชุมชนจัดขน้ึ 2.1 ใหข้ อ้ มลู ท่ีถูกตอ้ ง และเป็นจรงิ 2.2 ปฏบิ ัติในสงิ่ ทถ่ี กู ต้อง ละอาย และเกรงกลัวท่ีจะทำความผดิ ทำ ตาม สัญญาท่ตี นให้ไวก้ ับเพอื่ น พ่อแมห่ รือผปู้ กครอง และครู 2.3 ปฏิบตั ติ ่อผู้อนื่ ดว้ ยความซอ่ื ตรง 3.1 ปฏิบตั ิตามขอ้ ตกลง กฎเกณฑ์ ระเบยี บ ขอ้ บงั คบั ของครอบครัว และ โรงเรียน มีความตรงตอ่ เวลาในการปฏิบัติกิจกรรมตา่ งๆ ใน ชวี ิตประจำวัน 4.1 แสวงหาขอ้ มลู จากแหล่งการเรยี นร้ตู า่ งๆ 4.2 มีการจดบนั ทกึ ความรู้อย่างเป็นระบบ 4.3 สรุปความรไู้ ดอ้ ย่างมเี หตผุ ล 5.1 ใชท้ รพั ย์สินของตนเอง เชน่ สง่ิ ของ เครือ่ งใช้ ฯลฯ อยา่ งประหยดั คุ้มคา่ และเกบ็ รกั ษาดแู ลอย่างดี และใชเ้ วลาอยา่ งเหมาะสม 5.2 ใช้ทรพั ยากรของสว่ นรวมอยา่ งประหยดั คมุ้ ค่า และเกบ็ รกั ษาดูแล อยา่ งดี 5.3 ปฏิบัตติ นและตดั สนิ ใจด้วยความรอบคอบ มีเหตผุ ล 5.4 ไมเ่ อาเปรยี บผ้อู ่นื และไมท่ ำใหผ้ อู้ น่ื เดอื ดร้อน พร้อมให้อภัยเมอื่ ผอู้ ่นื กระทำผดิ พลาด

คณุ ลกั ษณะ รายการประเมนิ ระดับคะแนน อนั พงึ ประสงค์ดา้ น 4321 5.5 วางแผนการเรยี น การทำงานและการใช้ชวี ิตประจำวนั บนพื้นฐาน 6. มุ่งมน่ั ในการ ของความรู้ ขอ้ มลู ขา่ วสาร ทำงาน 5.6 ร้เู ทา่ ทนั การเปลี่ยนแปลง ทางสงั คม และสภาพแวดลอ้ ม ยอมรบั 7. รกั ความเป็นไทย และปรบั ตวั อยู่รว่ มกบั ผูอ้ ื่นได้อยา่ งมีความสุข 8. มีจิตสาธารณะ 6.1 มีความต้ังใจและพยายามในการทำงานทไ่ี ดร้ ับมอบหมาย 6.2 มีความอดทนและไมท่ ้อแทต้ ่ออุปสรรคเพอ่ื ใหง้ านสำเรจ็ 7.1 มจี ติ สำนึกในการอนุรักษว์ ัฒนธรรมและภูมปิ ญั ญาไทย 7.2 เหน็ คุณคา่ และปฏิบตั ติ นตามวฒั นธรรมไทย 8.1 รจู้ ักชว่ ยพ่อแม่ ผู้ปกครอง และครทู ำงาน 8.2 อาสาทำงาน ช่วยคิด ช่วยทำ และแบ่งปันส่งิ ของให้ผ้อู น่ื 8.3 รจู้ กั ดูแล รักษาทรพั ย์สมบตั แิ ละสิง่ แวดลอ้ มของห้องเรยี น โรงเรียน ชุมชน 8.4 เข้าร่วมกิจกรรมเพอื่ สงั คมและสาธารณประโยชน์ของโรงเรยี น ลงชื่อ...................................................ผ้ปู ระเมิน ............../.................../................ เกณฑก์ ารให้คะแนน ให้ 4 คะแนน เกณฑ์การตัดสนิ คุณภาพ ปฏบิ ตั หิ รือแสดงพฤตกิ รรมอยา่ งสม่ำเสมอ ให้ 3 คะแนน ปฏบิ ัตหิ รอื แสดงพฤติกรรมบ่อยครง้ั ให้ 2 คะแนน ช่วงคะแนน ระดบั คุณภาพ ปฏบิ ัติหรือแสดงพฤติกรรมบางครง้ั ให้ 1 คะแนน ปฏิบัติหรอื แสดงพฤติกรรมน้อยครั้ง 91 - 108 ดีมาก 73 - 90 ดี 54 - 72 พอใช้ ต่ำกว่า 54 ปรบั ปรุง

ข้อเสนอแนะของหวั หน้ากลุ่มสาระการเรียนรู้การงานอาชีพ ............................................................................................................................. ................................................. ............................................................................................................................. ................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชื่อ.............................................. (นางมลฤดี พรมเอีย่ ม) หัวหน้ากลุ่มสาระการเรยี นรู้การงานอาชีพ ข้อเสนอแนะของรองผู้อำนวยการกลุ่มบรหิ ารวิชาการ ............................................................................................................................. ................................................. ................................................................................................................................... ........................................... .............................................................................................................................................................................. ลงช่ือ................................................... (นายชัยภัทร ใจดี) รองผู้อำนวยการโรงเรียน กลุ่มบริหารวชิ าการ ข้อเสนอแนะของผู้อำนวยโรงเรยี น ............................................................................................................................. ................................................. ................................................................................................................................................. ............................. ...................................................................................................... ........................................................................ ลงชื่อ จ.ส.อ. ...................................... (เสวก ฉนุ หอม) ผู้อำนวยการโรงเรยี นราชประชานเุ คราะห์ 56 จงั หวดั นา่ น

10. บนั ทึกผลการจัดการเรยี นรู้ 2. ผลการจัดการเรยี นรู้ ......................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. ............................ ......................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. ............................ ............................................................................................................................. ............................ ............................................................................................................................. ............................ ...................................................................................................... ................................................... ............................................................................................................................. ............................ ......................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. ............................ ............................................................................................................................. ............................ 2. ปัญหา/อุปสรรค ......................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. ............................ ......................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. ............................ ............................................................................................................................. ............................ 3. วธิ ีแก้ปัญหา / อุปสรรค ......................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. ............................ .............................................................................................................................. ........................... ............................................................................................................................. ............................ ...................................................................................................... ................................................... 4. ขอ้ เสนอแนะ ............................................................................................................................. ............................ ......................................................................................................................................................... ............................................................................................................................. ............................ ............................................................................................................................. ............................ ......................................................................................................................................................... ลงชื่อ......................................... (นายพริ ยิ พงษ์ ลอยเลิศ) ครูผสู้ อน

ใบความรทู้ ่ี ๘.๑ ประโยชน์ของข้าว รายวิชา ง ๒๑๒01 ข้าวกับวถิ ีไทย แผนการจัดการเรียนรู้ท่ี ๘ เรือ่ ง ประโยชนข์ องข้าว การพัฒนาพันธุ์ข้าวของไทย ซึ่งเริ่มตั้งแต่ยุคปฏิวัติเขียวเมื่อประมาณกว่า ๔ ทศวรรษ ที่ผ่านมานั้น เน้นการพัฒนาพันธุ์ข้าวเพื่อเพิ่มผลผลิต มากกว่าจะคำนึงถึงคุณค่าทางโภชนาการของพันธุ์ข้าว ระบบการ สง่ เสริมการปลกู ข้าวสมยั ใหมท่ ่ีเนน้ การปลูกข้าวเชิงเด่ียวโดยใชส้ ายพันธ์ขุ ้าวหลักๆ เพียงไมก่ ีส่ ายพันธ์ุ ได้ทำให้ พันธุ์ข้าวพื้นบ้านเป็นจำนวนมากหายไปจากผืนนา ทั้งๆที่พันธุ์ข้าวพื้นบ้านนั้น มีคุณค่าทางโภชนาการสูงกว่า พนั ธขุ์ า้ วท่วั ไปท่เี รารูจ้ ักหลายเทา่ ทั้งน้ี จากการอนุรักษ์และพัฒนาพันธุ์ข้าวพื้นเมืองมากกว่า ๒๐๐ สายพันธุ์ ร่วมกับชุมชนชาวนาใน จังหวัดอุบลราชธานี กาฬสินธุ์ สุรินทร์ ยโสธร มหาสารคาม พัทลุง สงขลา และนครศรีธรรมราช เพื่อนำไป วิเคราะห์คุณค่าทางโภชนาการ รวมถึงศักยภาพในการป้องกันและรกั ษาโรค โดยความร่วมมอื ของสถาบันวจิ ัย โภชนาการ ม.มหิดล ผลการวิเคราะห์พบว่า พันธุ์ข้าวพื้นบ้านหลายสายพันธุ์มีคุณค่าทางโภชนาการที่น่า มหศั จรรย์ ดงั ต่อไปน้ี วติ ามินอี วิตามินอีเป็นสารแอนติออกซิแดนท์ ช่วยไขกระดูกในการสร้างเลือด ช่วยขยายเส้นเลือด ต้านการ แข็งตัวของเลือด ลดความสามารถในการจับตัวเป็นลิ่มเลือด และลดอัตราเสี่ยงของโรคที่เกี่ยวกับหลอดเลือด สมอง หัวใจ บำรุงตับ ช่วยระบบสืบพันธุ์ เซลล์ประสาท และกล้ามเนื้อให้ทำงานได้ตามปกติ ช่วยให้ผิวพรรณ สดใส ลดริว้ รอย และช่วยสมานแผลไฟไหม้ น้ำรอ้ นลวกให้หายเร็วขนึ้ เปน็ ต้น ข้าวเจ้าหน่วยเขือสูงมีวิตามินอีสูงถึง ๒๖.๒ เท่า หอมมะลิแดง และมะลิดั้งเดิมสูง ๑๑-๑๒ เท่า ข้าว เหนียวเลา้ แตกสูง ๑๐.๓ เท่า ข้าวเหนยี วก่ำเปลอื กดำ ๖.๕ เท่า และขา้ วช่อขิง ๖ เท่า ของข้าวกล้องทั่วไป ลทู ีน ลูทีนเป็นสารธรรมชาติจัดอยุ่ในกลุ่มของสารรงควัตถุท่ีมีสีในตระกูลของสารแคโรที-นอยด์ แต่มีความ แตกตา่ งจากคาโรทีนอยด์ชนิดอ่นื ตรงท่ีจะไม่เปลีย่ นไปเป็นวิตามนิ เอ มีหนา้ ทีท่ ี่สำคัญในการช่วยป้องกันโรคต้อ กระจกท่ีมกั จะเกดิ ขน้ึ กบั ผู้สูงอายุ ขา้ วเหนียวกำ่ เปลือกดำมีลทู ีนสูงถึง ๒๕ เท่าของขา้ วหอมมะลิ เบตา้ แคโรทนี เบต้าแคโรทีนเป็นสารตั้งต้นของวิตามินเอ กล่าวคือ สามารถเปลี่ยนเป็นวิตามินเอหลังจากถูกดูดซึม เข้าสู่ร่างกายได้ การรับประทานอาหารประเภทท่ีมีเบต้าแคโรทีนสูง จะช่วยบำรุงสายตา ลดความเสี่ยงของการ เกิดโรคหัวใจและหลอดเลือด ช่วยให้กระดูก ผม ฟัน และเหงือกแข็งแรง สร้างความต้านทานให้ระบบหายใจ ในข้าวเหนียวก่ำเปลือกดำ มีสารเบต้าแคโรทีนสูงถึง ๓.๘๑ เท่า ข้าวหน่วยเขือ ๑.๖๘ เท่า และข้าวเล้า แตก ๑.๕๘ เท่า ของข้าวเจ้ากลอ้ งทั่วไป การบริโภคข้าวกำ่ รว่ มกบั ผกั พ้ืนบา้ น เชน่ ยอดแค ตำลงึ ชะอม ข้เี หล็ก กระถิน จะช่วยเพ่มิ วติ ามนิ เอให้กับร่างกาย

ธาตเุ หลก็ ธาตุเหล็กเปน็ สว่ นประกอบที่สำคัญของการสร้างเมด็ เลือดแดง จากการวิเคราะหค์ ุณคา่ ทางโภชนาการ พบว่า ในข้าวหน่วยเขือ หอมมะลิแดง หอมมะลิทั่วไป เหนียวก่ำเปลือกดำ เหนียวเล้าแตก และช่อขิง มีธาตุ เหลก็ สูง ๒.๙-๑.๙ เท่าของข้าวเจ้ากล้องทั่วไป สารทองแดง ทองแดงเป็นสารอาหารที่สำคัญอีกตัวหนึ่ง เนื่องจากเป็นส่วนประกอบในเอนไซม์หลายตัวในร่างกาย เช่น การสร้างพลังงานให้แก่ร่างกาย การกำจัดอนุมูลอิสระ การสร้างความยืดหยุ่นของผิวหนัง การขาด ทองแดงก่อใหเ้ กิดภาวะซดี จากโลหิตจาง เมด็ เลือดขาวมีมากเม็ดเลือดแดงลดลง โคเลสเตอรอลในเลือดสูงและ การเตน้ ของหวั ใจผิดปกติ ขา้ วหนว่ ยเขอื หอมมะลิแดง เหนยี วหอมทงุ่ มีทองแดงสูง ๕-๓.๘ เท่าของขา้ วกล้องทัว่ ไป ขา้ วหอมมะลิแดงกบั ศักยภาพในการป้องกนั และบรรเทาโรคเบาหวาน จากการทดสอบพบว่า ข้าวหอมมะลิแดงที่หุงสุกแล้วมีการเพิ่มขึ้นของระดับของน้ำตาลกลูโคสใน ชว่ งเวลา ๒๐ นาทีแรกคอ่ นข้างช้า คอื ๑๐.๖๐ กรัมต่อ ๑๐๐ กรัม และปริมาณน้ำตาลกลโู คสหลงั จากยอ่ ยผ่าน ไป ๑๒๐ นาที มีคา่ เพียง ๘.๕๙ กรัมต่อ ๑๐๐ กรัม แสดงให้เห็นวา่ ข้าวหอมมะลิแดงน่าจะเป็นข้าวพ้ืนเมืองท่ีมี ดัชนีน้ำตาลที่เหมาะกับการส่งเสริมให้ผู้บริโภคที่อยู่ในภาวะปกติ หรือผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ ๒ รับประทาน เพราะเมอ่ื รบั ประทานขา้ วชนิดนีเ้ ขา้ ไปแลว้ ร่างกายจะมีปริมาณนำ้ ตาลกลูโคสเพ่มิ สูงขึน้ ช้ากวา่ ขา้ วเจา้ ทั่วไป ขา้ วพืน้ บ้านมีสารแอนติออกซิแดนท์มากกว่าข้าวทว่ั ไป แอนติออกซิแดนท์ คือ สารที่สามารถขจัดอนุมูลอิสระออกจากร่างกาย ในข้าวพื้นบ้านมีสารทองแดง สงั กะสี เบตา้ แคโรทนี วติ ามนิ อี ซ่ึงมีความสามารถดังกลา่ ว การบรโิ ภคอาหารที่มีแอนตี้ออกซิแดนท์จะช่วยลด อัตราการเกิดโรคมะเรง็ ลดอัตราเสี่ยงต่อการเป็นโรคหลอดเลือดและหัวใจ โรคความจำเสือ่ ม โรคไขข้ออักเสบ แก่เร็ว เปน็ ต้น





ใบความรทู้ ่ี ๘.๒ การบริโภคขา้ ว รายวชิ า ง ๒๑๒01 ข้าวกบั วิถไี ทย แผนการจดั การเรียนรทู้ ่ี ๘ เรื่อง การบรโิ ภคขา้ ว การบริโภคขา้ ว คนไทย ภาคเหนอื และภาคอสี านนิยมบรโิ ภคข้าวเหนียว สว่ นชาวภาคกลางและภาคใตบ้ ริโภค ข้าวเจา้ เป็นอาหารหลักและบริโภคข้าวเหนียวเป็นขนมหวาน ข้าวที่คนไทยบริโภคมีทั้งข้าวเจ้าและข้าวเหนียว นิยม นำมาหุงให้สุกท้ังเมล็ด โดยมวี ธิ ีการหุง ดงั น้ี ข้าวเจา้ หุงข้าวแบบเช็ดน้ำ เริ่มต้นโดยล้างหรือซาวข้าว เพื่อขจัดฝุ่นผงและสิ่งแปลกปลอมต่าง ๆ ออก จนกระทั่งน้ำล้างข้าวใส แล้วจึงเติมน้ำปริมาณมากลงไป ต้มให้เดือด ในช่วงนี้ต้องหมั่นคนอย่าให้เมล็ดข้าวติด ก้นหมอ้ ตม้ จนเมลด็ ข้าวเกือบสุก เม่อื สังเกตเหน็ เมล็ดข้าวยงั มีไตขุน่ เป็นจุดเล็ก ๆ อยูภ่ ายใน ให้รินน้ำข้าวออก หมอ้ ที่ใช้หงุ ข้าวแบบเชด็ นำ้ น้จี งึ ต้องมีหสู องขา้ งและฝาหมอ้ ต้องมีหอู ยู่ตรงกง่ึ กลาง เวลาเช็ดน้ำใช้ ไม้ขัดฝาหม้อ ที่ทำจากไม้ไผ่มาร้อยหูหม้อและฝาหม้อ เอียงหม้อเทน้ำข้าวออกจนหมด แล้วจึงนำไปดงบนไฟอ่อน ๆ จนน้ำ แห้ง การหุงข้าววิธนี ีจ้ ะไดข้ า้ วสวยกน้ หมอ้ เปน็ แผ่นแข็ง เรยี กวา่ ขา้ วตงั หงุ ข้าวแบบไมเ่ ช็ดน้ำ หลังจากซาวข้าวแล้วจงึ เตมิ นำ้ กะใหพ้ อเหมาะกับขา้ ว นำไปต้มจนสุก เมล็ดข้าว จะดดู ซบั นำ้ จนแหง้ การหงุ ขา้ ววิธีนี้คนหุงตอ้ งมที ักษะในการคาดคะเนปริมาณน้ำและความร้อน เชน่ การใช้นิ้ว หรือฝ่ามือวางบนข้าวเพื่อประมาณความลึกของน้ำ หรือรู้จักราไฟ (ลดไฟให้อ่อนลง) อุปกรณ์หุงข้าวใน สมัยก่อนมักใช้หม้อดิน ต่อมาจึงเปลี่ยนมาเป็นหม้ออะลูมิเนียม และพัฒนามาเป็น หม้อหุงข้าวไฟฟ้าที่มีระบบ ตดั ไฟเมอื่ น้ำในหม้อแหง้ หงุ ขา้ วแบบไมเ่ ชด็ นำ้ หงุ ข้าวแบบเชด็ นำ้ หุงขา้ วแบบข้าวตม้

นงึ่ ข้าว หลังจากซาวข้าวแล้วเตมิ น้ำใหพ้ อเหมาะเชน่ เดยี วกับการหงุ แบบไมเ่ ช็ดนำ้ ต่างกันตรงทน่ี ำข้าวไปน่ึง โดยใชค้ วามร้อนของไอน้ำทำให้ขา้ วสุก ภาชนะที่ใสข่ า้ วจึงเปน็ ขันท่ีจุขา้ วสำหรบั บรโิ ภคหนึ่งคนหรอื ลงั ถึงขนาด ใหญ่ ทีบ่ รรจุถ้วยนง่ึ ไดห้ ลายใบ ต้มข้าว เป็นการหงุ โดยใสน่ ำ้ ปริมาณมาก ใชค้ วามร้อนตม้ เมล็ดขา้ วสุกซงึ่ แช่อยู่ในน้ำขา้ วจนเมล็ดขา้ ว สกุ เละกวา่ ข้าวสวยเรียกวา่ ขา้ วต้ม ข้าวเหนยี ว นึ่งข้าว หลังจากซาวเมล็ดข้าวเหนียวแลว้ จะแชน่ ้ำคา้ งคืนเพื่อให้ขา้ วดูดซบั นำ้ ไว้เรียกว่า หม่าข้าว ถ้า เป็นข้าวใหม่อาจลดเวลาแช่ขา้ วลงเหลอื ๔-๕ ชั่วโมง อาจเติมเกลือเล็กน้อย เพื่อช่วยใหข้ ้าวสารนุ่มเร็วขึ้น เมื่อ แช่ข้าวจนครบกำหนดแล้วจึงเทน้ำทิ้งและซาวข้าวอีกครั้ง เทข้าวใส่ในภาชนะนึ่งที่มีช่องให้ไอน้ำเดือดเข้าและ สะเด็ดน้ำได้ วางภาชนะนี้บนปากหม้อที่มีน้ำกำลังเดือด ปิดฝาเพื่อให้ไอน้ำร้อนหมุนเวียนอยู่ภายในภาชนะ อาจใช้ผ้าชุบน้ำพอหมาดพันรอบปากหม้อกับภาชนะนึ่ง เพื่อช่วยให้ไอน้ำร้อนแทรกเข้าไปในภาชนะนึ่งได้ดี ยิ่งขึ้น นึ่งนานประมาณ ๒๐ นาที ข้าวก็สุก หากพบว่าเมล็ดข้าวยังแข็งอยู่อาจพรมน้ำเย็นเล็กน้อย และพลิก ส่วนบนไว้ข้างลา่ งแล้วนึ่งต่ออีกระยะหนึง่ เม่อื ข้าวสุกดแี ลว้ จึงเทข้าวสุกในกระด้ง (ถาดสานด้วยไมไ้ ผ่) หรือโบม (ถาดไม้) ส่ายเมล็ดข้าวให้ไอน้ำระเหยไปบางสว่ น เมื่อข้าวเหนียวสุกเริ่มเกาะตัวจึงถ่ายใส่ภาชนะที่มฝี าปิดเพอ่ื รักษาความชนื้ ข้าวไวแ้ ละ ช่วยใหข้ า้ วน่มุ อยนู่ าน ภาชนะที่ใช้ในการนึ่งข้าวเหนียว ได้แก่ หวด (ภาชนะสานด้วยตอกไม้ไผ่ รูปทรงกรวยก้นตัด) มวย (ภาชนะที่ใช้ในภาคอีสาน สานจากตอกไม้ไผ่ รูปทรงกระบอก) ไหนึ่งข้าว (ภาชนะที่ใชใ้ นภาคเหนือ ทำจากไม้ รูปร่างส่วนกลางปอ่ ง สว่ นปากและกน้ จะสอบเลก็ ลง) ภาชนะที่ใชน้ ำมาใสข่ ้าวเหนียวน่ึง มกั ทำจากไม้ไผ่ หวาย ตน้ คลมุ้ หรือตน้ คลา้ ซ่งึ รักษาความชื้นได้ดี เรยี กวา่ แอ็บข้าว (ภาษาเหนือ) กระติ๊บข้าว หรอื ก่องข้าว (ภาษาอสี าน) ปจั จบุ ันตามร้านอาหารท่ัวไปอาจเห็น การเก็บข้าวเหนียวสุกในกระติกน้ำพลาสติก เพราะหาง่ายแต่จะเกิดไอน้ำที่ระเหยออกจากข้าวเกาะตามผนัง กระติกด้านในทำให้ข้าวแฉะ จึงต้องใช้ผ้าขาวบางรองและคลุมปากกระติกไว้ก่อนปิดฝาซึ่งช่วยเก็บรักษา ความชืน้ ได้ดี ตม้ ขา้ วเหนียว การต้มข้าวเหนียวทำแบบเดียวกบั ข้าวเจ้า แต่จะเหลือน้ำไวใ้ นหม้อพอขลกุ ขลกิ มี นำ้ ขา้ วเหนียวข้นเรยี กวา่ ข้าวเปียก ข้าวเหนียวน่ึง หวดวางบนหม้อดนิ

คณุ คา่ ทางโภชนาการของข้าว สารอาหารท่ไี ด้รบั จากเมล็ดข้าวมีแป้งเป็นหลกั เพราะมีคารโ์ บไฮเดรทสูงถึง ๗๑-๗๗ เปอรเ์ ซน็ ต์ และมี โปรตีนเพียง ๕-๘ เปอร์เซ็นต์ นอกจากนี้ข้าวกล้องยังเป็นแหล่งวิตามิน บี ที่สำคัญ เพราะมีวิตามิน บี๑ (ไทอา มีน) บี๒ (ไรโบฟลาวีน) ไนอาซิน กรดแพนโทเทนิค และกรดโฟลิคอยู่ถึง ๐.๓๔, ๐.๐๕, ๐.๖๒, ๑.๕๐ และ ๒๐.๐๐ มลิ ลกิ รมั ต่อขา้ ว๑๐๐ กรัม ตามลำดบั เม่ือผา่ นการขดั สเี อาผวิ รำออกจนเหลอื เป็นขา้ วขาวหรอื ข้าวสาร วติ ามนิ เหล่านี้จะเหลืออยู่เพียง ๐.๐๗, ๐.๐๓, ๐.๑๑, ๐.๒๒ และ ๓.๐๐ มลิ ลกิ รมั ต่อขา้ ว๑๐๐ กรัม ตามลำดับ ในเมล็ดข้าวกล้องมีเส้นใยอาหารสูงกว่าข้าวสารถึง ๒ หรือ ๓ เท่า เส้นใยอาหารเหล่านี้มีประโยชน์ต่อร่างกาย เพราะช่วยในการขับถ่ายกากอาหารและ ดูดซับสารพิษ ส่วนน้ำมันข้าวที่มีอยู่ในชั้นรำยังมีสารออไรซานอล (Oryzanol) ที่มีคุณประโยชน์ ช่วยลดความเสี่ยงในการเกดิ มะเร็งและควบคุมโรคเบาหวานอีกด้วย ในปัจจุบัน จึงมผี บู้ รโิ ภคบางกลมุ่ สนใจบริโภคข้าวกลอ้ งเปน็ \"อาหารสุขภาพ\" \\

ใบความร้ทู ่ี ๘.๓ การค้าข้าว รายวิชา ง ๒๑๒01 ข้าวกับวิถไี ทย แผนการจัดการเรยี นรทู้ ่ี ๘ เรื่อง การค้าข้าว ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- การค้าขา้ ว ในสมัยก่อน คนไทยปลูกข้าวเพื่อใช้บริโภคเองเป็นหลัก ชาวนาจะนำข้าวเปลือกที่เก็บเกี่ยวได้ไปตากแดดจนแห้ง และเก็บไว้ในยุ้งฉาง เมื่อจะบริโภคจึงนำมาตำเป็นข้าวสารครั้งละจำนวนน้อยให้พอบริโภคในระยะเวลาสั้น ๆ ซึ่งเป็นที่มาของสำนวนที่ว่า \"ตำข้าวสารกรอกหม้อ\" หมายถึงทำอะไรโดยไม่เผ่ือเหลือเผื่อขาด ต่อมาเมื่อมีการ ติดตอ่ กบั ชาวตา่ งชาติ การปลูกขา้ วเพ่ือยังชีพจึงไดพ้ ัฒนาเปน็ สนิ คา้ สง่ ออกไปตา่ งประเทศ การค้าขา้ วในปัจจุบนั ในแถบภาคเหนือตอนบนและภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือ เม่อื ชาวนาผลิตข้าวเปลือกเจ้าได้ สว่ นหน่ึงจะ ใช้บรโิ ภคภายในครวั เรอื น โดยทยอยแบ่งสีทโ่ี รงสขี นาดเล็ก (กำลงั สี ๑-๑๒ ตนั ตอ่ ๒๔ ชัว่ โมง) สว่ นที่เหลือจะ ขายให้แก่โรงสีขนาดกลาง (กำลังสี ๓๐-๖๐ ตัน ต่อ ๒๔ ชั่วโมง) หรือพ่อค้าข้าวเปลือก หรือผ่านตลาดกลาง ข้าวเปลือก ในภาคเหนือตอนล่างและภาคกลางที่เป็นแหล่งชลประทาน เมื่อชาวนาเก็บเกี่ยวข้าวเปลือกสดจะมี พ่อค้าข้าวเปลือกหรือตัวแทนโรงสีมารับซื้อถึงที่ บางรายจะนำข้าวเปลือกไปขายให้แก่โรงสีใกล้เคียง โดยผลัก ภาระการลดความชืน้ ให้โรงสหี รือขายผ่านตลาดกลาง ดังนัน้ การประเมินคุณภาพจึงต้องมกี ารตรวจสอบระดับ ความชื้น เมื่อพ่อค้าข้าวเปลือกหรือพ่อค้าคนกลางต้องการขายข้าวเปลือกให้โรงสีจะนำตัวอย่างข้าวเปลือกไป ใหโ้ รงสตี รวจสอบคณุ ภาพและตีราคาลว่ งหนา้ หากราคาเปน็ ทีพ่ อใจของทัง้ สองฝา่ ย พอ่ คา้ คนกลางจึงจะบรรทุก ข้าวเปลือกมาส่งให้โรงสีขนาดกลางในท้องถิ่น เมื่อโรงสีท้องถิ่นสีเป็นข้าวสารแล้ว ข้าวส่วนหนึ่งจะกระจายสู่ ผู้บริโภคในท้องถน่ิ ใกลเ้ คยี ง ส่วนทเ่ี หลือจงึ จะส่งผ่าน หยง (นายหนา้ หรอื ตัวแทนการติดตอ่ ) ไปยงั กรงุ เทพฯ ซึ่ง เป็นศูนย์รวมและกระจายข้าวไปยังผู้บริโภคในจังหวัดต่าง ๆ ที่ผลิตข้าวไม่พอบริโภค เช่น ภาคใต้ โรงสีขนาด กลางแถบชานเมืองกรุงเทพฯ จะขายข้าวสารใหพ้ ่อค้าขายสง่ พอ่ ค้าขายปลกี หรือขายตรงใหผ้ ู้บริโภครายใหญ่ ๆ เช่น ร้านอาหาร ภัตตาคาร ส่วนการขายข้าวให้ผู้ส่งออกในปริมาณมากและการซื้อขายระหว่างโรงสีขนาด ใหญ่ (กำลงั สี ๑๐๐ ตัน ตอ่ ๒๔ ชว่ั โมง) กบั พ่อคา้ สง่ ออกท่กี รุงเทพฯ จะผา่ นหยง ถ้าเป็นข้าวคุณภาพพิเศษ ที่ผู้บริโภคนิยมมากกว่าข้าวชนิดอื่น เช่น ข้าวหอมมะลิ ข้าวเจ๊กเชย (เสา ไห)้ ขาวตาแห้ง ขาวกอเดยี ว โดยเฉพาะ ข้าวหอมมะลิ (พันธุ์ขาวดอกมะลิ ๑๐๕ และ กข ๑๕ เปน็ ข้าวทมี่ คี วาม โดดเด่นที่สุด นิยมในกลุ่มผู้บริโภคทั้งภายในและต่างประเทศ) กระบวนการรับซื้อข้าวเปลือกจะพิถีพิถันกว่า ข้าวทั่วไป โดยที่โรงสีที่ตั้งอยู่ในแหล่งปลูกข้าวพันธุ์เหล่านั้นจะรับซื้อข้าวเปลือกจากชาวนาโดยตรงหรือจาก พ่อค้าคนกลางที่ติดต่อ ซื้อขายกันมานาน จนเกิดความเชื่อใจในคุณภาพ การซื้อขายระหว่างโรงสีกับผู้ส่งออก หรอื ร้านค้าสง่ ภายในประเทศจะผา่ นหยงขาประจำ สำหรับพันธุ์ข้าวต่างประเทศที่นำมาปลูกในประเทศไทยเพื่อการส่งออก อันได้แก่ ข้าวบาสมา-ติ ข้าว จาปอนิกา และข้าวญี่ปุ่น ผู้ส่งออกจะดำเนินการเกือบทั้งหมด โดยทำสัญญากับชาวนาให้ผลิตข้าวและรับซ้ือ ผลิตผลทั้งหมด รวมทั้งว่าจ้างโรงสีให้สีข้าวให้ ชาวนาในภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือนิยมปลูกข้าว

เหนยี วเพื่อการบรโิ ภคในครวั เรือนมากกวา่ ขาย จึงมกั เก็บขา้ วเปลือกไว้รอจนตน้ ฤดูฝนในปีถัดไป เมื่อแน่ใจว่ามี ฝนมากพอสำหรับการปลูกข้าวจึงจะขายให้โรงสีขนาดเล็กในท้องถิ่น การซื้อขายข้าวเหนียวระหว่างโรงสีใน แหล่งผลิตกับพ่อค้าขายสง่ ในจังหวัดอื่น มักดำเนินการผ่าน ร้านหยง ในจังหวัดนั้น ทั้งนี้แทบจะไม่ต้องซื้อขาย กนั ทกี่ รงุ เทพฯ ยกเวน้ จงั หวัดทางภาคใต้และเขตปรมิ ณฑลของกรุงเทพฯ การสั่งซือ้ ขา้ วเหนียวระหว่างโรงสีกับ พ่อค้าส่งออกมักติดต่อผ่านหยงที่กรุงเทพฯ เช่นเดียวกับข้าวเจ้า ยกเว้นการส่งออกไปประเทศลาว มักสั่งซื้อที่ กรุงเทพฯ หรือโรงสีในแหลง่ ผลิต และส่งมอบท่ีจงั หวัดหนองคาย จากกระบวนการค้าขา้ วขา้ งตน้ จะเหน็ ไดว้ ่าผู้ที่มีบทบาทสำคญั คือ พอ่ คา้ ขา้ วเปลอื ก ซงึ่ ทำหน้าที่เป็น พ่อค้าคนกลางรับซื้อ และรวบรวมข้าวจากชาวนาในปริมาณมากไปขายต่อยังโรงสีขนาดกลางและขนาดใหญ่ พ่อค้าข้าวเปลือกมี ๒ ประเภท คือ พ่อค้าข้าวเปลือกในหมู่บ้าน และพ่อค้าข้าวเปลือกนอกหมู่บ้าน พ่อค้า ข้าวเปลือกในหมู่บ้าน เป็นพ่อค้ารายย่อยในหมู่บ้านที่มีเงินทุน หรือชาวนาที่มีฐานะดี ขับรถบรรทุกออกเร่ไป ตามหมู่บ้านหรือท้องถิ่นใกล้เคียงเพื่อรับซื้อข้าวเปลือกจากชาวนา และนำข้าว เปลือกที่ได้ไปขายโดยตรงให้ โรงสีขนาดกลางที่สีข้าวขายให้ผู้บริโภคในท้องถิ่น หรือนำไปขายที่ \"ตลาดกลางข้าวเปลือก\" (สถานที่ที่ชาวนา พอ่ คา้ ข้าวเปลือก และโรงสี เจรจาตกลงซ้อื ขายขา้ ว) โดยไดร้ ับผลประโยชนจ์ ากกำไรค่าขนสง่ หรือการเก็งกำไร ขา้ วทเ่ี ก็บไว้ ดังนั้นพ่อค้ากลุม่ น้ีจึงมักมียุ้งฉางของตนเอง ส่วน พ่อค้าข้าวเปลอื กนอกหมู่บ้าน อาจเป็นพ่อคา้ รับซ้ือ พืชผลทางเกษตรทั่วไปที่มีกิจการอยู่ใกล้แหล่งผลิตหรือจังหวัดไกล ๆ มักตระเวนรับซื้อข้าวเปลือกจากจังหวัด ทางภาคกลางและภาคเหนือตอนล่างที่มีผลผลิตข้าวเปลือกเหลือจากการขายในปริมาณมาก เช่น นครสวรรค์ พจิ ิตร กำแพงเพชร พษิ ณโุ ลก สุโขทัย ในชว่ งเกบ็ เกี่ยวข้าวนาปี (มกราคม-เมษายน) และข้าวนาปรัง (มิถุนายน- กันยายน) บางครั้งอาจรับซื้อนอกช่วงเวลาดังกลา่ ว หากไปรับซื้อยังพื้นที่ไกล ๆ จะจ้าง นายหน้า ซึ่งเป็นคนใน ท้องถิ่นนั้นซึ่งเป็นที่รู้จักและไว้วางใจของคนในท้องถิ่น ทำหน้าที่ติดต่อซื้อข้าวเปลือกจากชาวนา เพื่อนำมา รวบรวมเก็บไว้ในยุ้งฉางหรือโกดงั เพื่อเก็งกำไรข้าว จึงมีคำเฉพาะเรียกพ่อค้าข้าวเปลือกประเภทนี้ว่า \"ชาวยุ้ง\" นอกจากขายข้าวเปลือกให้แก่โรงสีขนาดกลางและขนาดใหญ่ที่อยู่ในแถบเดียวกันหรือใกล้กรุงเทพฯ เช่น สุพรรณบุรี นครปฐม อยุธยา ปทุมธานี หรือนำไปขายที่ตลาดกลางแล้ว พ่อค้ากลุ่มนี้บางคนอาจปล่อยสินเช่อื ให้เกษตรกร หรือให้เกษตรกรก้ปู จั จยั การผลิต เช่น เมล็ดพนั ธุ์ ปุย๋ ยาปราบศตั รูพชื ในชว่ งตน้ ฤดูกาลเพาะปลูก โดยใหช้ าวนาใชห้ นีค้ นื โดยขายขา้ วเปลอื กให้แก่พอ่ คา้ ตามเงนิ ทต่ี กลงไวห้ ลงั จากฤดกู ารผลิต จะเห็นว่าวิวัฒนาการค้าข้าวไทยที่ผ่านมานับศตวรรษ ได้สะท้อนถึงภูมิปัญญาของคนไทย จากภูมิ ปัญญาพื้นบ้านมาสู่การเรียนรู้การใช้เทคโนโลยีที่สูงขึ้น และนำมาประยุกต์ใช้ให้เกิดการพัฒนาอย่างมี ประสิทธิภาพ ตลอดจนวิธีการลงทุน การบริหารจัดการกิจการขนาดเล็กในชุมชนไปสู่การทำธุรกิจการค้าเชิง พาณิชย์ขนาดใหญ่ที่เข้มแข็ง จนข้าวเป็นสินค้าออกที่สำคัญของประเทศไทย และสามารถครองความเป็นหน่ึง ของโลกด้านการค้าข้าว อยา่ งไรก็ตาม สถานการณ์การค้าข้าวอย่างเสรีในปัจจุบนั มีการแข่งขันกันรุนแรงย่ิงขึ้น ทำให้ไทยตอ้ งปรบั ปรงุ ต้นทนุ การผลิต ระบบการผลิต และกระบวนการสง่ ออก เพอื่ เพม่ิ ศักยภาพในการแข่งขัน ในตลาดโลกและรกั ษาความเป็นผ้นู ำการคา้ ขา้ วในตลาดโลกต่อไป

ใบความร้ทู ี่ ๘.๔ การผลติ ข้าวของโลก รายวิชา ง ๒๑๒๐1 ข้าวกบั วิถีไทย แผนการจดั การเรียนรูท้ ี่ ๘ เรอื่ ง การผลิตข้าวของโลก ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- การผลิตข้าวของโลก จากสถิติของกระทรวงเกษตรสหรัฐระบุว่าในปี ๒๕๔๔ มีการผลิตข้าวสารทั่วโลกทั้งสิ้น ประมาณ ๓๙๗ ล้านตัน โดยการผลิตส่วนใหญ่อยู่ในเอเชียประมาณ ๓๖๐ ล้านตัน มากกว่าร้อยละ ๙๐ ของการผลิต ทั้งหมด รองลงมาคอื ทวปี อเมรกิ า แอฟริกาและยุโรป ประเทศทผี่ ลติ ข้าวไดม้ ากทสี่ ดุ ในโลก คือ จนี ประมาณ ร้อยละ ๓๐ ของผลผลิตข้าวทั้งหมด รองลงมา คือ อินเดีย อินโดนีเซีย บังคลาเทศ เวียดนาม และไทย คิด เป็น ร้อยละ๒๒, ๘, ๖, ๕และ๔ ตามลำดับ แต่ผลผลิตส่วนใหญ่ที่ได้ถูกใช้ในการบริโภคในประเทศ และ สำหรับอินโดนีเซียและบังคลาเทศแม้ว่าจะผลิตข้าวได้มาก แต่ก็ยังไม่เพียงพอกับความต้องการในประเทศ ส่วนประเทศอืน่ ๆ เชน่ จนี อินเดยี และเวียดนาม น้ันมขี ้าวเหลือสำหรบั ส่งออกไดบ้ า้ ง โดยไทยเป็นประเทศท่ีมี สดั สว่ นการสง่ ออกต่อปรมิ าณผลผลิตท่ีผลติ ได้มากทส่ี ดุ คอื ร้อยละ ๔๐ การผลิตข้าวของโลกมีแนวโน้มลดลงอย่างต่อเนื่อง โดยในปี ๒๕๔๓ มีการผลิตข้าวลดลง ร้อยละ ๒.๘๐ จากปี ๒๕๔๒ และมกี ารคาดว่าการผลิตข้าวของโลกจะลดลงอีก รอ้ ยละ ๐.๕ ในปี๒๕๔๔ โดยจะได้รับ อทิ ธพิ ลจากการลดลงของการผลติ ขา้ วในจนี มากที่สุด จากการประมาณว่าจนี จะผลิตข้าวในปี ๒๕๔๕ ลดลงถึง ๕.๕ ล้านตนั ขา้ วสาร ซง่ึ คดิ เป็นร้อยละ ๔.๒๐ ของการผลิตขา้ วสารทัง้ หมดของจนี ข้าวกบั อนาคตปากท้องของคนท้ังโลก ที่มา : Samarendu Mohanty หวั หน้าแผนกวทิ ยาศาตรก์ บั สังคม IRRI ข้าวแตกต่างจากธัญพืชชนิดอื่น อย่าง ข้าวสาลี ข้าวโพด และถั่วเหลือง เนื่องจากมีแหล่งเพาะปลูก และการบริโภคทั่วโลกในปริมาณมาก (ประมาณ ๙๐% ในเอเชีย) เรียกได้ว่าเป็นธัญพืชแห่งเอเชีย ในอดีต มี ปริมาณข้าวเพียงเล็กน้อยหรือคิดเป็น ๕-๗% ของข้าวที่ปลูกทั้งหมดถูกนำมาซื้อขาย เมื่อเทียบกับเปอร์เซ็นต์ การซื้อขายธัญพืชชนิดอืน่ อย่าง ข้าวสาลี (๒๐%) ข้าวโพด (๑๓%) ถั่วเหลือง (๓๐%) สำหรับผู้ส่งออกข้าวราย ใหญ่ ๔ ใน ๕ อันดับแรกของโลก หรือคิดเป็นส่วนแบ่งการตลาด ๗๐% (Fig.๑) ของการค้าข้าวทั่วโลกทั้งหมด นั้นมาจากเอเชีย ซึ่งคำนึงถึงการบริโภคในประเทศเป็นอันดับแรก และคำนึงถึงการส่งออกขายในอันดับ รองลงมา สำหรับประเทศที่ปลูกข้าวเหล่านี้จะนำข้าวออกขายเมื่อเพียงพอกับความต้องการและปริมาณ สำรองสำหรับประชากรในประเทศแล้วเท่านั้น อย่างไรก็ตาม ในแง่ของการนำเข้า ประเทศที่พึ่งพาการนำเข้า ข้าว ๕ อันดับแรกของโลกคิดเป็นเพียง ๒๙% ของการค้าทั้งหมดในปี ๒๐๐๗-๘ (Fig. ๒) แม้แต่ ๑๐ อันดับ แรกของโลกยงั คิดเป็นเพยี ง ๔๕% ของการค้าท้งั หมดในปเี ดียวกันนี้ หลังจากเกือบ ๒ ทศวรรษครึ่ง (๑๙๖๐ ถึงปลายทศวรรษ ๑๙๘๐) ของการหยุดนิ่ง ตลาดการค้าข้าว โลกเริ่มตื่นตัวขึ้นมาโดยความร่วมมือจากหลายประเทศในช่วงปลายทศวรรษ ๑๙๘๐ และองค์กรว่าด้วยภาษี ศลุ กากรและการค้าหรอื GATT ในปี ๑๙๙๔ ซง่ึ จากข้อตกลงร่วมกนั ใน GATT ทำใหห้ ลายประเทศออกสู่ตลาด การค้าข้าวโลกมากขึ้น ส่งผลให้ปริมาณการซื้อขายข้าวเพิ่มขึ้นมากกว่า ๕๐% จากในอดีต ในช่วงทศวรรษ

๑๙๙๐ การค้าข้าวเติบโตขึ้นอย่างต่อเน่ืองและเปน็ การค้าเสรีระหวา่ งผู้นำเข้าและผู้ส่งออกโดยตรง จึงส่งผลให้ ราคาขา้ วสูงข้ึนตลอดจนมาถึงปัจจบุ ันนี้ สิง่ ทสี่ ะท้อนกลบั มาจากทางการเมอื งตอ่ สถานการณว์ กิ ฤตขิ องขา้ ว วิกฤตการณ์เมื่อเร็วๆ น้ีทน่ี ำมาซึง่ การเกิดจลาจลและการประท้วงในหลายๆ แหง่ ของโลกกำลังพัฒนา ก่อใหเ้ กิดคำถามตอ่ อนาคตการค้าขา้ วโลก มกี ารเตรยี มพร้อมตลาดเพือ่ รองรบั วิกฤตการณ์ที่ส่งผลกระทบให้หุ้น ตกต่ำอย่างที่เกิดขึ้นในช่วงสองสามปีที่ผ่านมานี้ เพื่อให้ปริมาณการผลิตและการบริโภคที่ไม่สมดุลจากการ ตกต่ำของผลผลิต สภาพแห้งแล้ง และปัญหาศัตรูพืช เกิดความสมดุล อย่างไรก็ตามสถานการณ์ที่เกิดขึ้นอาจ ไม่ได้เป็นสาเหตุของราคาข้าวที่เพิ่มขึ้น ๓ เท่าในช่วงระยะเวลา ๖ เดือนระหว่างพฤศจิกายน ๒๐๐๗ ถึง พฤษภาคม ๒๐๐๘ ราคาข้าวสาลีที่เพิ่มขึ้นจากความต้องการพืชที่เป็นแหล่งเชื้อเพลิงชีวภาพเพิ่มขึ้นนั้นส่งผล ต่อการค้าข้าว โดยทำให้มีขีดจำกัดมากขึ้นในการค้าข้าวของหลายประเทศผู้ผลิตข้าวและส่งผลให้ราคาสูงข้ึน อยา่ งทไี่ มเ่ คยเกดิ ขน้ึ มากอ่ น หลายประเทศผสู้ ง่ ออกได้ทำการประเมินเพื่อยืนยนั ว่าการกักตนุ ข้าวเพ่ือการบรโิ ภคภายในประเทศนั้น ส่งผลกระทบต่อประเทศผู้พึ่งพาการนำเข้าข้าวหลายประเทศ สำหรับในประเทศที่บริโภคข้าวเป็นอาหารหลกั การคำนึงถึงความเพียงพอต่อการบริโภคภายในประเทศนับเป็นประเด็นทางการเมืองที่สำคัญมากผู้วาง นโยบายประเทศต้องเตรยี มความพร้อมส่งเสรมิ การลดปรมิ าณการพึ่งพาตลาดโลก เนื่องจากข้าวเป็นอาหารหลักสำหรับประชากรเกือบคร่งึ โลก จึงเปน็ ทเี่ ข้าใจได้วา่ สำหรบั ประเทศผู้ผลิต ข้าวย่อมต้องคำนึงถึงผู้บริโภคภายในประเทศก่อนโดยการสร้างข้อกีดกันทางการค้าหรือการขยายพื้นที่ เพาะปลูก ความต้องการของทั้งผู้นำเข้าและส่งออกควรจะได้รับการปรับให้เกื้อกูลกันในตลาดการค้าข้าว รายงานการค้าข้าวโลกปี ๒๐๐๙ จากกระทรวงเกษตรฯ ของสหรัฐอเมริกาได้แสดงตัวเลขที่ลดลง ๘% จาก ตวั เลขของปี ๒๐๐๗ ส่งิ ทีเ่ กิดขนึ้ นเ้ี ปน็ การกระทำเพ่ือท่ีจะชะลอการคา้ ขา้ วและความเสยี่ งที่อาจจะเกิดข้ึนจาก การขาดแคลนข้าว รวมทั้งความถี่ของการเพิ่มขึ้นของราคาข้าว อาจจะฟังดูค่อนข้างแปลกที่จะถามถึงการค้า เสรีในสภาวะที่เศรษฐกิจโลกเกิดวิกฤติอยู่ในขณะนี้ แต่สำหรับข้าวซึ่งเป็นสินค้าที่มีการปกป้องและควบคุมสูง ระบบการคุ้มครองอตุ สาหกรรมภายในประเทศท่ีเป็นอยู่อาจจะทำลายความม่ังคงทางอาหารของประชากรโลก อีกหลายล้านคน สงิ่ ที่ต้องลงมอื ทำ วิกฤติการณ์ที่เกิดขึ้นทำให้มีการเรียกร้องให้มีการปฏิวัติสีเขียวอีกครั้งเพื่อให้ผลิตผลข้าวเพียง พอต่อ ประชากรโลกท่ีเพิม่ ขนึ้ เร่ือยๆ ในปี ๒๐๐๘ สถาบนั วิจัยข้าวนานาชาติ หรอื IRRI กล่าววา่ การลงทนุ ในโครงสร้าง พ้ืนฐานทางเกษตรกรรมและการวิจัยข้าวจะเปน็ กุญแจสำคัญที่จะปรับปรุงกระบวนการผลิตขา้ วได้ ซึ่งประเทศ สมาชกิ ท้ังหมดของอาเซยี นไดเ้ ร่ิมลงมือทำ แตจ่ ากข้อจำกัดในหลายๆ อย่างเช่น ความขาดแคลนทางด้านที่ดิน และน้ำ การทำให้สิ่งแวดล้อมเสื่อมลง และจำนวนเงินลงทุนที่สูง จะทำให้ราคาของผลผลิตข้าวสูงขึ้นในที่สุด อยา่ งไรกต็ าม ได้มีการพสิ จู น์แล้วว่าการวจิ ยั ได้ช่วยแก้ปญั หาของเกษตรกรในการเพิ่มผลผลิตได้จริง และหากมี การลงทุนตอ่ จะสามารถเพ่ิมผลผลิตได้มากขนึ้ ดงั นนั้ จะขาดการสนับสนุนจากเจ้าหนา้ ท่ภี าครฐั และสถาบันวิจัย ในพ้ืนทน่ี ั้นไม่ได้ นอกจากการเพิ่มผลผลิตแล้ว การควบคุมตลาดข้าวโลกก็ยังเป็นบทบาทสำคัญ ซึ่งเสถียรภาพของ ตลาดการค้าข้าวโลกควรจะขน้ึ อย่กู บั การสรา้ งความสัมพันธ์ใหม่ระหว่างผ้นู ำเขา้ และผูส้ ่งออก อกี ทางเลอื กหนึ่ง ที่อาจจะแพงแต่คุ้มคือการทบทวนปริมาณข้าวสำรองเพื่อการบริโภคในประเทศผู้ผลิตข้าวเสียใหม่ โดยเฉพาะ จีนและอินเดีย เพื่อให้ตลาดค้าข้าวสงบลงมากขึ้น นอกจากการลงทุนเพิ่มเติมเพื่อเพิ่มปริมาณผลผลิตข้าวใน เอเชียแล้ว การแก้ปัญหาในระยะยาวอีกทางหนึ่งคือ การพัฒนาการปลูกข้าวเพื่อการส่งออกมากขึ้นสำหรับ

ประเทศอ่นื นอกเหนือไปจากเอเชยี แม้จะเป็นความจรงิ ว่าปัจจุบนั ที่ดินและทรัพยากรนำ้ ไมไ่ ดม้ ีเพียงพอเหมือน ในทศวรรษ ๑๙๗๐ และ ๑๙๘๐ ไม่มีใครคาดคิดว่า หลายพื้นที่ต้องหยุดการผลิตข้าวไปและกลายมาพึ่งพา การค้าระหว่างประเทศแทน อย่างไรก็ตามการพัฒนาผู้ผลิตข้าวรายใหม่จะเป็นทางเลือกหนึ่งที่จะทำให้ตลาด เกิดเสถยี รภาพและประเทศผพู้ ่ึงพาการนำเขา้ ข้าวจะม่ันใจไดม้ ากขนึ้ ประเทศในเอเชีย มีพม่าและกัมพูชาที่มีศักยภาพในการผลิตข้าวมากกว่าประเทศอื่น ซึ่งการผลิตข้าว ในประเทศเหล่านี้ยังสามารถขยายกำลังการผลิตได้อีกโดยการใช้พืน้ ที่ทีม่ ีอยูใ่ หม้ ีประสิทธิภาพมากขึ้นและการ นำพน้ื ท่วี ่างเปลา่ มาใชป้ ระโยชน์เพม่ิ ขึน้ อยา่ งไรกต็ าม สิ่งเหลา่ นี้จะเป็นไปได้ก็ต่อเมื่อสถานการณ์ทางการเมือง และเศรษฐกิจมั่นคง สำหรับประเทศนอกเหนือจากเอเชียที่มีศักยภาพเพิ่มผลผลิตข้าวได้คือ อเมริกาใต้และ แอฟริกา สำหรับอเมริกาใต้สามารถขยายพื้นที่เพาะปลูกข้าวได้แน่นอนหากสภาวะเศรษฐกิจเอื้ออำนวย ในขณะที่แอฟริกานั้นมีศักยภาพมากกว่าเพราะยังมีพื้นที่และทรัพยากรน้ำอีกมาก แต่ยังต้องการเสถียรภาพ ทางการเมืองและการลงทุนในโครงสร้างพืน้ ฐาน รวมทั้งการพฒั นาการตลาดมากกวา่ น้ี อาจกล่าวโดยสรุปได้ว่า ควรมีผู้ผลิตข้าวเพื่อส่งออกในตลาดข้าวโลกมากขึ้นเพื่อส่งเสริมความมั่นคง ทางด้านอาหารในอนาคต การเพิ่มผลผลิตข้าวในภูมิภาคที่ปลูกข้าวอย่างในเอเชียสามารถทำได้หากมีการ ลงทนุ รวมท้ังเทคโนโลยีเอ้ืออำนวยและถูกถ่ายทอดไปยังผู้ปลูกข้าวโดยตรง ซึง่ โครงสรา้ งพื้นฐานและนโยบาย ทางการเกษตรต้องมีคอยสนับสนุนเพื่อเพิ่มความน่าเชื่อถือของผู้ผลิตดว้ ย สุดท้าย ผู้ผลิตข้าวรายใหม่ควรเขา้ มามีบทบาทสำคญั ในการเปน็ แหลง่ ผลิตสำหรบั ประเทศผู้พ่งึ พาการนำเขา้ ขา้ วในอกี ทางหนึง่ ด้วย

ใบงานที่ ๘ แบบบันทึกการสบื คน้ ข้อมลู ประโยชน์ของขา้ ว การบรโิ ภคข้าว การผลิตขา้ ว การค้าขา้ ว รายวชิ า ง ๒๑๒01 ข้าวกบั วิถีไทย แผนการจัดการเรียนรู้ท่ี ๘ เรื่อง แบบบนั ทึกการสืบค้นข้อมลู ประโยชนข์ องขา้ ว การบรโิ ภคขา้ ว การผลิตข้าว การคา้ ข้าว ................................................................................................................................................................... คำสง่ั ใหน้ ักเรียนเขียนบนั ทกึ การสืบค้นข้อมลู ประโยชนข์ องขา้ ว การบริโภคขา้ ว การผลิตขา้ ว การค้าขา้ ว ๑. ประโยชน์ของขา้ ว ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ๒. การบริโภคขา้ ว ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................