ebook หนังสือจิตวิทยาในพระไตรปิฎก

๑๙๙ เรากลาวรสที่พงึ รูแ จงทางล้ินไว ๒ ประการ คอื ๑. รสทค่ี วรเสพ ๒. รสทไี่ มควรเสพ เรากลาวโผฏฐัพพะท่ีพงึ รแู จงทางกายไว ๒ ประการ คอื ๑. โผฏฐพั พะท่ีควรเสพ ๒. โผฏฐพั พะท่ีไมค วรเสพ เรากลา วธรรมารมณที่พึงรแู จง ทางใจไว ๒ ประการ คือ ๑. ธรรมารมณท ี่ควรเสพ ๒. ธรรมารมณที่ไมค วรเสพ” เม่ือพระผูม พี ระภาคตรสั อยา งนีแ้ ลว ทานพระสารีบตุ รไดก ราบทลู พระผมู ี พระภาควา “ขา แตพระองคผ ูเจรญิ ขา พระองคทราบเน้ือความแหง ธรรมบรรยายนี้ที่ พระผูมพี ระภาคตรสั ไวโ ดยยอ ไมท รงชีแ้ จงเนื้อความไวโ ดยพิสดาร โดยพสิ ดาร อยา งนว้ี า ‘พระผมู พี ระภาคตรสั พระดาํ รัสนไ้ี ววา ‘สารีบุตร เรากลา วรปู ท่พี งึ รูแจง ทางตาไว ๒ ประการ คอื ๑. รปู ที่ควรเสพ ๒. รูปทไี่ มค วรเสพ’ เพราะทรงอาศัยเหตอุ ะไร พระผมู ีพระภาคจึงตรัสไวเชน นน้ั ขา แตพ ระองคผูเจรญิ เมอ่ื บคุ คลเสพรูปท่พี งึ รแู จงทางตาเชนใด อกุศลธรรม เจรญิ ขน้ึ กศุ ลธรรมเสอื่ มลง รปู ทีพ่ ึงรูแจงทางตาเชนน้ีไมค วรเสพ และเมอื่ บคุ คล เสพรปู ท่ีพงึ รูแจง ทางตาเชน ใด อกุศลธรรมเสอ่ื มลง กุศลธรรมเจริญขนึ้ รปู ท่พี ึงรู แจงทางตาเชนนี้ควรเสพ พระดํารัสท่ีพระผูมีพระภาคตรสั ไววา ‘สารบี ตุ ร เรากลาวรปู ท่พี งึ รแู จง ทางตาไว ๒ ประการ คือ ๑. รปู ทค่ี วรเสพ ๒. รปู ทีไ่ มค วรเสพ’ นน่ั เพราะอาศัยเหตุน้ี ขาพระองคจ งึ กลาวไว พระผมู พี ระภาคตรสั พระดาํ รัสน้ีไววา ‘สารีบุตร เรากลา วเสียงท่พี งึ รูแจง ทางหู ฯลฯ

๒๐๐ เสียงที่พึงรูแ จงทางหเู ชนนีไ้ มควรเสพ ฯลฯ เสยี งท่พี งึ รแู จง ทางหูเชนน้ี ควรเสพ ฯลฯ กลนิ่ ทพี่ งึ รแู จงทางจมูกเชนน้ีไมควรเสพ ฯลฯ กลน่ิ ที่พงึ รแู จง ทางจมกู เชน นี้ ควรเสพ ฯลฯ รสท่ีพงึ รูแจงทางล้นิ เชนน้ีไมควรเสพ ฯลฯ รสทพ่ี งึ รูแ จง ทางลนิ้ เชนนี้ ควรเสพ ฯลฯ โผฏฐพั พะที่พึงรแู จงทางกายเชนนไ้ี มค วรเสพ ฯลฯ โผฏฐพั พะท่พี งึ รแู จง ทางกายเชน นี้ควรเสพ ฯลฯ พระผูมีพระภาคตรสั พระดํารสั น้ีไววา ‘สารบี ตุ ร เรากลา วธรรมารมณที่พงึ รู แจง ทางใจไว ๒ ประการ คอื ๑. ธรรมารมณท่คี วรเสพ ๒. ธรรมารมณท ี่ไมค วรเสพ’ เพราะทรงอาศยั เหตุอะไร พระผูมพี ระภาคจงึ ตรัสไวเชน น้นั ขาแตพ ระองคผูเจริญ เมือ่ บุคคลเสพธรรมารมณท พ่ี งึ รูแ จงทางใจเชน ใด อกุศลธรรมเจรญิ ขน้ึ กศุ ลธรรมเส่อื มลง ธรรมารมณท ี่พึงรแู จงทางใจเชนนไี้ มควรเสพ และเมอื่ บุคคลเสพธรรมารมณท ี่พงึ รูแจงทางใจเชนใด อกุศลธรรมเสอ่ื มลง กุศล ธรรมเจรญิ ขนึ้ ธรรมารมณท ีพ่ งึ รแู จงทางใจเชนนค้ี วรเสพ พระดํารสั ทพ่ี ระผมู ีพระภาคตรัสไวว า ‘สารบี ตุ ร เรากลาวธรรมารมณท่ีพงึ รู แจง ทางใจไว ๒ ประการคอื ๑. ธรรมารมณท ่คี วรเสพ ๒. ธรรมารมณท่ีไมค วรเสพ’ น่นั เพราะอาศัยเหตุนี้ พระองคจึงตรัสไว ขา แตพระองคผ เู จริญ ขา พระองคท ราบเนื้อความแหง ธรรมบรรยายน้ีทีพ่ ระผู มพี ระภาคตรัสไวโ ดยยอ ไมทรงชีแ้ จงเนอื้ ความใหพ ิสดาร โดยพิสดารอยา งน้ี”429๔๓๐ “พระผูมีพระภาคตรสั วา “ดลี ะ ดีละ สารีบุตร เธอรูเนื้อความแหง ๔๓๐ ม.อุ. (ไทย) ๑๔/๑๑๙/๑๕๑-๓.

๒๐๑ ธรรมบรรยายทีเ่ รากลาวไวโ ดยยอ ไมช้แี จงเนื้อความใหพสิ ดารนี้ โดยพสิ ดาร อยางน้ีวา ‘เรากลา วไวแ ลวเชนนีว้ า ‘สารีบุตร เรากลาวรปู ท่พี งึ รแู จง ทางตาไว ๒ ประการ คือ ๑. รูปท่คี วรเสพ ๒. รูปทีไ่ มควรเสพ’ เพราะอาศยั เหตอุ ะไร เราจึงกลาวไวเชนนั้น สารบี ตุ ร เมื่อบคุ คลเสพรปู ทพ่ี งึ รแู จงทางตาเชนใด อกศุ ลธรรมเจริญขึน้ กุศลธรรมเส่อื มลง รูปทีพ่ งึ รแู จงทางตาเชน น้ีไมควรเสพ และเม่ือบคุ คลเสพรูปท่ี พงึ รแู จงทางตาเชนใด อกศุ ลธรรมเส่ือมลง กศุ ลธรรมเจรญิ ข้ึน รูปท่พี ึงรูแจง ทางตาเชน นีค้ วรเสพ เรากลาวคําน้ไี วว า ‘สารีบุตร เรากลา วรปู ที่พงึ รูแจง ทางตาไว ๒ ประการ คือ ๑. รูปทคี่ วรเสพ ๒. รูปท่ไี มค วรเสพ’ นน่ั เพราะอาศัยเหตนุ ี้ เราจึงกลาวไว ฯลฯ เสยี งทพี่ งึ รูแจงทางหเู ชนนีไ้ มค วรเสพ ฯลฯ เสยี งท่ีพงึ รแู จง ทางหูเชนน้ี ควรเสพ ฯลฯ ... กลน่ิ ที่พึงรูแจง ทางจมกู เชน นไ้ี มค วรเสพ ฯลฯ กลนิ่ ทีพ่ ึงรแู จงทางจมูก เชนนค้ี วรเสพ ฯลฯ ... รสทพี่ ึงรแู จง ทางล้นิ เชน นีไ้ มควรเสพ ฯลฯ รสท่พี งึ รูแจงทางลิ้นเชนนีค้ วร เสพ ฯลฯ ... โผฏฐัพพะทพี่ งึ รูแจงทางกายเชน นไ้ี มค วรเสพ ฯลฯ โผฏฐพั พะทพี่ ึงรแู จง ทางกายเชนน้ีควรเสพ ฯลฯ เรากลาวคาํ นไ้ี ววา ‘สารีบตุ ร เรากลา วธรรมารมณท่ีพงึ รแู จงทางใจไว ๒ ประการ คือ ๑. ธรรมารมณท่คี วรเสพ ๒. ธรรมารมณท ี่ไมค วรเสพ’ เพราะอาศัยเหตอุ ะไร เราจึงกลาวไวเ ชน น้นั สารบี ตุ ร เมอื่ บุคคลเสพธรรมารมณท ี่พงึ รูแ จงทางใจเชนใด อกศุ ลธรรมเจรญิ ขนึ้ กุศลธรรมเส่ือมลง

๒๐๒ ธรรมารมณท พี่ งึ รแู จงทางใจเชน นีไ้ มควรเสพ และเมือ่ บคุ คลเสพธรรมารมณ ท่ีพงึ รแู จง ทางใจเชนใด อกุศลธรรมเสอ่ื มลง กศุ ลธรรมเจรญิ ขน้ึ ธรรมารมณท ี่พึงรู แจง ทางใจเชนนีค้ วรเสพ เรากลา วคําน้ไี วว า ‘สารบี ตุ ร เรากลาวธรรมารมณท่พี ึงรูแ จง ทางใจไว ๒ ประการ คือ ๑. ธรรมารมณที่ควรเสพ ๒. ธรรมารมณท ไ่ี มค วรเสพ’ นนั่ เพราะอาศัยเหตนุ ี้ เราจึงกลาวไว สารบี ตุ ร เธอพึงเห็นเน้ือความแหงธรรมบรรยายทเี่ รากลาวไวโ ดยยอ นี้ โดย พสิ ดารอยา งนี้”430๔๓๑ ใน อภยราชกมุ ารสตู ร431๔๓๒ พระพุทธเจา ตรสั กบั อภัยราชกุมารถึงเกณฑในการตรสั วาจาของ พระพุทธเจา ทที่ รงแสดงใหเหน็ การพจิ ารณาแยกแยะระบบความคิดรอบดานดังน้ี “ขณะน้ันเอง กมุ ารนอ ยยงั นอนหงายอยบู นพระเพลาของอภยั ราชกุมาร ลาํ ดบั นน้ั พระผมู พี ระภาคไดตรัสกับอภยั ราชกุมารวา “ราชกุมาร พระองคเขาพระทยั ความขอน้ันวาอยา งไร ถากุมารนอ ยน้อี าศัยความประมาทของพระองคหรือของหญงิ พี่เล้ยี ง พงึ นําไมหรอื กอนกรวดมาใสปาก พระองคจ ะพงึ ปฏิบตั กิ บั กมุ ารนอ ยนน้ั อยา งไร” อภยั ราชกมุ ารกราบทลู วา “ขาแตพ ระองคผ ูเจริญ หมอ มฉนั จะนาํ ออกเสีย ถา หมอ มฉันไมอ าจจะนําออกแตท แี รกได หมอมฉันกจ็ ะเอามอื ซา ยประคองศรี ษะ แลวงอนิ้วมอื ขวา ลวงเอาไมหรือกอ นกรวดพรอมดวยเลอื ดออกเสีย ขอน้นั เพราะ เหตุไร เพราะหมอ มฉนั มคี วามเอ็นดใู นกมุ ารนอ ย” “ราชกุมาร ตถาคตก็อยา งนน้ั เหมือนกนั รูวาจาท่ไี มจ ริง ไมแ ท ไมประกอบ ดวยประโยชน และวาจานน้ั ไมเ ปนทรี่ กั ไมเปน ท่ชี อบใจของคนอน่ื ตถาคตไมก ลา ว วาจาน้ัน อนง่ึ ตถาคตรูวาจาทจ่ี รงิ ท่แี ท แตไ มประกอบดวยประโยชน และวาจาน้นั ๔๓๑ ม.อุ.(ไทย) ๑๔/๑๒๐/๑๕๓-๕. ๔๓๒ ม.ม. (ไทย) ๑๓/๘๖/๘๗-๘

๒๐๓ ไมเ ปน ท่ีรกั ไมเ ปนทช่ี อบใจของคนอนื่ ตถาคตไมกลาววาจานั้น ตถาคตรูวาจาท่จี ริง ท่แี ท และประกอบดว ยประโยชน แตว าจานน้ั ไมเปน ทรี่ กั ไมเ ปนทชี่ อบใจของคนอืน่ ในขอ นนั้ ตถาคตรูก าลท่จี ะกลา ววาจานน้ั ตถาคตรูวาจาท่ไี มจรงิ ไมแ ท ไมป ระกอบดวยประโยชน แตวาจาน้นั เปน ท่ีรัก เปนท่ีชอบใจของคนอื่น ตถาคตไมก ลา ววาจาน้นั ตถาคตรวู าจาท่ีจรงิ ท่ีแท ไมประกอบดวยประโยชน แตวาจานัน้ เปนท่รี ัก เปนทีช่ อบใจของคนอื่น ตถาคตไมก ลา ววาจานัน้ อนงึ่ ตถาคตรวู าจาที่จริง ทีแ่ ท ทปี่ ระกอบดว ยประโยชน และวาจานั้น เปน ที่รัก เปน ที่ชอบใจของคนอ่ืน ในขอนัน้ ตถาคตรูก าลที่จะกลา ววาจาน้ัน ขอ นนั้ เพราะเหตุไร เพราะตถาคตมีความเอน็ ดใู นหมสู ตั วท ง้ั หลาย” คาํ ถามทา ยบท ๑ จงอธบิ ายความหมายของการคิด ๒ โยนิโสมนสกิ ารนําไปสูความใสใจท่ดี งี าม และเกดิ ความคิดทีด่ งี ามไดอยางไร ๓ จงอธิบายการเลือกตดั สินใจตามแนวทางจติ วทิ ยาพุทธศาสนา ๔ จงอธิบายวธิ ีคดิ ในจติ วิทยาพุทธศาสนา มาใหเ ขาใจพอสงั เขป

๒๐๔ เอกสารอา งองิ ประจาํ บท ๑ พระไตรปฎ ก พระไตรปฎก เลมท่ี ๑๒ สุตตนั ตปฎ ก มัชฌิมนิกาย มูลปณ ณาสก. พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบับมหาจุฬา ลงกรณราชวิทยาลยั . กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พมหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๙. พระไตรปฎ ก เลม ที่ ๑๓ สตุ ตนั ตปฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌมิ ปณณาสก. พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบบั มหา จุฬาลงกรณราชวิทยาลยั . กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พม หาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย, ๒๕๓๙. พระไตรปฎ ก เลมท่ี ๑๔ สุตตันตปฎก มชั ฌมิ นิกาย อปุ รปิ ณ ณาสก พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบั มหา จฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย. กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พมหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๙. พระไตรปฎ ก เลมท่ี ๑๕ สตุ ตันตปฎก สงั ยุตตนิกาย สคาถวรรค พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบั มหาจฬุ า ลงกรณราชวิทยาลยั . กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพม หาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๙. พระไตรปฎก เลม ท่ี ๑๖ สตุ ตันตปฎก สังยุตตนิกาย นทิ านวรรค พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบั มหาจฬุ า ลงกรณราชวทิ ยาลยั . กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พมหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั , ๒๕๓๙. พระไตรปฎ ก เลม ที่ ๑๗ สุตตันตปฎ ก สงั ยตุ ตนกิ าย ขนั ธวารวรรค พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบับมหาจุฬา ลงกรณราชวทิ ยาลยั . กรงุ เทพมหานคร : โรงพิมพมหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย, ๒๕๓๙. พระไตรปฎก เลม ท่ี ๑๙ สตุ ตนั ตปฎ ก สงั ยตุ ตนกิ าย มหาวารวรรค. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบั มหา จุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั . กรงุ เทพมหานคร : โรงพิมพม หาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๙. พระไตรปฎ ก เลม ที่ ๒๐ สุตตันตปฎ ก อังคตุ ตรนิกาย ตกิ กนบิ าต. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬา ลงกรณราชวทิ ยาลัย. กรงุ เทพมหานคร : โรงพิมพม หาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๙. พระไตรปฎก เลม ท่ี ๒๒ สตุ ตนั ตปฎก องั คุตตรนิกาย ฉักกนิบาต. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบับมหาจฬุ า ลงกรณราชวิทยาลัย. กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๓๙.

๒๐๕ พระไตรปฎ ก เลมที่ ๒๓ สตุ ตันตปฎ ก องั คตุ ตรนิกาย อัฏฐกนิบาต. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบับมหา จฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพมหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย, ๒๕๓๙. พระไตรปฎก เลม ท่ี ๒๔ สุตตันตปฎ ก อังคตุ ตรนกิ าย ทสกนิบาต. พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบับมหาจฬุ า ลงกรณราชวิทยาลยั . กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพมหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลัย, ๒๕๓๙. พระไตรปฎ ก เลม ที่ ๓๔ อภธิ รรมปฎก ธรรมสงั คณี. พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบบั มหาจฬุ าลงกรณ ราชวทิ ยาลยั . กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พมหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๙. ๒ คัมภีรอ รรถกถา ทีฆนิกาย สุมงั คลวิลาสนิ ี มหาวรรคอรรถกถา. พระไตรปฎ ก และอรรถกถาแปล . ฉบับมหามกฎุ ราช วิทยาลยั พิมพครั้งท่ี ๓. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพมหามกฎุ ราชวิทยาลยั , ๒๕๓๖. มัชฌิมนกิ าย ปปญ จสูทนี มลู ปณณาสกอ รรถกถา. พระไตรปฎ ก และอรรถกถาแปล . ฉบับมหามกุฎราช วิทยาลยั พิมพค ร้ังท่ี ๓. กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พมหามกฎุ ราชวิทยาลัย , ๒๕๓๖. อภธิ รรมปฎ ก ธรรมสังคณี อฏั ฐสาลินอี รรถกถา. พระไตรปฎก และอรรถกถาแปล . ฉบับมหามกฎุ ราช วิทยาลัย พิมพค ร้งั ท่ี ๓. กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พมหามกุฎราชวทิ ยาลัย , ๒๕๓๖. อภธิ รรมปฎก วิภังค สัมโมหวโิ นทนีอรรถกถา. พระไตรปฎ ก และอรรถกถาแปล . ฉบับมหามกฎุ ราช วทิ ยาลยั พิมพค รัง้ ท่ี ๓. กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พมหามกุฎราชวิทยาลัย , ๒๕๓๖.

๒๐๖ ๓ หนงั สอื (ภาษาไทย) นนั ทพล โรจนโกศล.พุทธประสาทจรยิ ศาสตรกบั ภาวะบกพรองทางสมอง . ดุษฎนี พิ นธ พุทธศาสตรดษุ ฎี บณั ฑิต : บณั ฑิตวทิ ยาลยั มหาวทิ ยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๕๓, พระมหาสมปอง มทุ โิ ต , คัมภรี อภิธานวรรณนา , พมิ พคร้ังท่ี ๒ ชมรมนริ ตุ ศกึ ษา วดั มหาธาตุยวุ ราช รงั สฤษฏ , กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพประยรุ วงศพ ร้นิ ต้ิง จาํ กัด , ๒๕๔๗ . พระพรหมคณุ าภรณ (ป.อ. ปยตุ โฺ ต). พจนานุกรมพทุ ธศาสตร ฉบบั ประมวลธรรม . พมิ พค รง้ั ท่ี ๑๖. กรงุ เทพมหานคร : บริษัท เอส อาร พรน้ิ ต้ิง แมส โปรดกั ส จํากดั , ๒๕๕๑. _______________ . พุทธธรรม ฉบับปรบั ขยาย. พมิ พคร้งั ที่ ๓๒. กรงุ เทพมหานคร : สาํ นกั พิมพ ผลิธมั ม, ๒๕๕๕. (ภาษาอังกฤษ) R. J. Corsini, Dictionary of Psychology. New York. NY : Brunner-Routledge,2002. R. J. Corsini, Dictionary of Psychology, New York , NY : Brunner-Routledge,2002. R. J. Sternberg, Cognitive Psychology, 3rd edition, Belmont, CA : Wadsworth/Thompson Learning, 2003 R. L.Solso, Cognitive Psychology, 5th edition, Needham Heights, MA : Allyn & Bacon A Viacom Company,1998 D. Kahneman, and A. Tversky, “Prospect theory : An Analysis of decision under risk”, Econometrica, vol.47 (1979) : 263-291.

๒๐๗ แผนการสอนประจาํ บทท่ี ๘ เนื้อหา ๙ ชวั่ โมง บทที่ ๘ จิตวทิ ยาพทุ ธศาสนาและจิตวิทยาตะวันตก จติ วิทยาแหง นพิ พาน ขอสังเกต : จติ วิทยาพทุ ธศาสนาและจิตวิทยาตะวันตก จิตวิทยาพุทธศาสนากบั การแกไ ขปญหาสังคม จิตวทิ ยาพุทธศาสนาและทฤษฎจี ิตวเิ คราะห วิเคราะหจ ติ วิทยาพุทธศาสนากับทฤษฎจี ติ วิเคราะหข องฟรอยด คาํ ถามทบทวนบทที่ ๘ เอกสารอางองิ ประจาํ บท วตั ถปุ ระสงคเ ชิงพฤติกรรม หลังจากเรยี นจบบทน้ี นสิ ติ ๑ รู เขาใจสุขภาพทางจติ ในจติ วิทยาพุทธศาสนาและจติ วทิ ยาแหง นิพพาน และสามารถอธบิ าย ได ๒ รู เขา ใจความสอดคลอ งและความตางระหวางจติ วิทยาพุทธศาสนาและจิตวิทยาตะวันตก และ สามารถอธิบายได ๓ สามารถประยุกตความรูที่ไดไ ปใชในชวี ิตประจําวัน วิธีสอนและกจิ กรรม ๑ ศกึ ษาเอกสารคาํ สอนบทที่ ๘

๒๐๘ ๒ วธิ ีสอนแบบอภปิ รายเนอ้ื หา ซกั ถาม ๓ ศกึ ษาคน ควา ดว ยตนเอง ๔ รว มวเิ คราะหและอภปิ รายขอ มูลจาก PowerPoint หนา ชัน้ เรียน ๕ สรปุ เน้อื หาการเรียนการสอนทกุ ครง้ั ๖ ทาํ คาํ ถามทบทวนทา ยบท และนาํ ผลทไี่ ดจ ากการวเิ คราะหค วามรคู วามเขา ใจของนิสติ มา ปรับปรุง สือ่ การเรยี นการสอน ๑ เอกสารคาํ สอนบทท่ี ๘ ๒ PowerPoint ๓ แบบฝกปฏบิ ัติ ๔ เครอ่ื งคอมพิวเตอร การวดั ผลและประเมนิ ผล ๑ สงั เกตการณการมสี ว นรว มและการแสดงความคิดเหน็ ของนสิ ิต ๒ สังเกตความตง้ั ใจเรียน การต้งั คําถาม/ตอบคาํ ถาม ๓ การทาํ คําถามทบทวนทา ยบท

๒๐๙ บทท่ี ๘ จิตวิทยาพทุ ธศาสนาและจิตวทิ ยาตะวนั ตก จติ วทิ ยาแหงนพิ พาน จุดหมายสูงสุดของคําสอนพระพุทธศาสนาคือนิพพาน ซึ่งเปนคําสอนท่ีลึกซ้ึงและยากตอการทํา ความเขาใจ จึงมีการอธิบายความและตีความแตกตาง ทั้งในมุมมองทางอภิปรัชญาและจิตวิทยา ทั้งนัยที่ เปน “ภาวะ” และนัยที่เปน “ดินแดน” จากการตีความพุทธพจนในปฐมนิพพานสูตร ขุททกนิกาย อุทาน ที่ตรสั ถงึ “อายตนะนพิ พาน” ปราชญท่ีสําคัญทางพระพุทธศาสนาในประเทศไทยทานหน่ึง คือ ทานพุทธทาสภิกขุ ซึ่งใหความ สนใจและใหความสําคัญกับคําสอนเรื่องนิพพานและสุญญตาเปนอยางมากผานผลงานหลายๆเลมของ ทา น อาทิ หนงั สือ สุญญตาปรทิ รรศน ทานกลาวไวว า “เรอ่ื งสุญญตาน้เี ปน เรือ่ งลึกซงึ้ ทส่ี ดุ ของจิตวทิ ยาใน พระพุทธศาสนา”432๔๓๓ ทานพุทธทาสภิกขุไดแสดงพุทธภาษิตหน่ึงวา “นิพฺพานํ ปรมํ สุฺญํ นิพฺพานํ ปรมํ สุขํ” แปลตาม พยัญชนะวา “ที่วางอยางย่ิงน่ันแหละ คือ นิพพาน และนิพพานคือเครื่องนํามาซ่ึงความสุขอยางย่ิง”433๔๓๔ ทา นใหคําอธบิ ายขยายความกลาวโดยสรปุ วา “วา งอยางยิง่ ” คือความดับไมเ หลือแหง ทกุ ข คําวา “ความวา ง” นนั้ แปลมาจากคาํ ศัพทว า “สญุ ญตา” ซ่ึงมีความหมาย ๒ อยา ง434๔๓๕คอื ๑ อนตั ตลักขณะ (ลกั ษณะท่ีเปนอนัตตา) ของขันธท ัง้ หลาย ๒ นพิ พาน ทานพุทธทาสแสดงธรรมเก่ียวกบั เรือ่ งนิพพาน กลาวโดยสรุปวา “นพิ พานเปน ธรรมเครอ่ื งดับแหง กเิ ลสและความทุกขทั้งหลาย นิพพานแปลวาดับ เยน็ สนิทของสงิ่ ทรี่ อน อะไรเปน ของรอ น? ๔๓๓ พุทธทาสภกิ ขุ, สุญญตาปรทิ รรศน เลม ๒, สรุ าษฎรธ านี : ธรรมทานมลู นิธิ ไชยา, ๒๕๕๔, หนา ๓๓๐. ๔๓๔ พทุ ธทาสภิกข,ุ “วาง” ตามหลักพทุ ธศาสนา, กรุงเทพมหานคร : สาํ นักพิมพธ รรมสภา, ๒๕๔๒, หนา ๒๓๑. ๔๓๕ อภ.ิ ป.อ. ๘๓๒/๓๐๔

๒๑๐ ชวี ิตเปนของรอน คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ, รูป เสียง กลน่ิ รส โผฏฐพั พะ ธรรมารมณ, วญิ ญาณ ผสั สะ และเวทนาทง้ั หมด ทอี่ าศัย ตา หู จมูก ลน้ิ กาย ใจ เหลา นี้ ซ่ึงเปนตัวชีวิต เปน ของรอ น รอ นเพราะอะไร? เพราะไฟ คอื ราคะ โทสะ โมหะ ความเยน็ สนิทของสงิ่ เหลาน้ี เพราะไมถ กู ไฟ คอื ราคะ โทสะ โมหะ เผาใหร อน น้ันคอื นพิ พาน”435๔๓๖ ทา นพทุ ธทาสกลาวเตอื นวา โลกกลายเปน ของรอ นไปทกุ ปรมาณู เพราะคนในโลกลบู คลาํ ดวย จิตใจทีเ่ ต็มไปดว ย ราคะ โทสะ โมหะ ความเยน็ ของนิพพานจะไมป รากฏแกโ ลก จนกวาเมือ่ ใดชาวโลกจะ มีความเขาใจอนั ถกู ตอ งทเ่ี รียกวา “สัมมาทฏิ ฐ”ิ และชวยกนั ดบั ไฟใหดบั สนิท436๔๓๗ ศ.ดร.วัชระ งามจิตรเจริญ437๔๓๘ ไดอภิปรายไววา นิพพานท่ีปรากฏในพระไตรปฎก หมายถึง “การหลุดพน” ท่ีเรียกวา โมกษะ (ภาษาบาลี : โมกขะ) หรือวิมุตติ หรือ หมายถึง การดับกิเลสและทุกข ทเี่ รียกวา นิโรธ ซ่งึ เปน ภาวะ ลักษณะสําคัญของนิพพานที่ปรากฏในพระไตรปฎกไว กลาวโดยสรปุ วา “ (๑) นิพพานคือความดับกิเลส ความดับตัณหา หรือดับราคะ โทสะ โมหะ ซ่ึงเปน เหตุใหดับทุกขไดอยางสิ้นเชิง พระสารีบุตรไดอธิบายความนิพพานในความหมายของความดับ กเิ ลสหรอื ความสิน้ กิเลส ไวในนิพพานปญ หาสูตร สังยตุ ตนกิ าย สฬายตนวรรควา “ผมู อี ายุ ความ สิ้นราคะ ความส้ินโทสะ และความส้ินโมหะ นี้เรียกวา นิพพาน”438๔๓๙ ในที่นี้ นิพพานหมายถึง ภาวะท่ีจิตไมมีกิเลสโดยมีนิพพานเปนอารมณในขณะเขาผลสมาบัติซ่ึงปรากฏแกพระอริยบุคคล ทุกประเภทหรือภาวะท่นี ามขนั ธดบั ในขณะเขา นิโรธสมาบตั หิ รือดบั ขันธปรนิ พิ พาน (๒) นพิ พานคอื ความดบั ภพ ความส้ินชาติ ความไมม ีการเกิดการตาย ความดับภพ (ภวนโิ รธ) เปนอีกคําเรียกหนึง่ ของนิพพานซ่ึงแสดงถงึ ภาวะของการไมเ วียนวา ยตายเกิดของพระ อรหนั ต เชน พระพุทธเจาตรัสไวในจตตุ ถนิพพานปฏิสังยุตตสตู ร ขทุ ทกนิกาย อุทาน วา “...เมอ่ื ๔๓๖ พุทธทาสภกิ ข,ุ นิพพาน, กรงุ เทพมหานคร : สํานักพมิ พธรรมสภา, หนา ๓-๖. ๔๓๗ เร่ืองเดิม, หนา ๖. ๔๓๘ วัชระ งามจติ รเจรญิ , พุทธศาสนาเถรวาท, หนา ๔๔๐ - ๔๕๔. ๔๓๙ สํ.สฬ. ๑๘/๓๑๔/๓๓๕.

๒๑๑ ไมม ีตณั หา ก็ไมม กี ารเวียนวา ยตายเกดิ เม่ือไมม กี ารเวียนวา ยตายเกดิ กไ็ มม ีการจตุ แิ ละการอบุ ตั ิ เม่อื ไมมกี ารจตุ ิและการอุบัติ ก็ไมมโี ลกน้ี โลกอน่ื และระหวางโลกทง้ั สอง น้คี ือที่สุดแหงทกุ ข” ๔๔๐ พทุ ธพจนนี้แสดงวา เมือ่ หมดกเิ ลส ก็ไมม ีการเกิดการตายอีก ไมมีภพใหมหรอื โลกใหมอ ีก 439 และการไมเ กดิ ไมต ายนี้เองเปนการดบั ทกุ ขท่สี มบูรณท ส่ี ุด เพราะไมม โี อกาสทท่ี ุกขไมวา จะทาง กายหรอื ทางใจจะมาแผวพานเราอกี (๓) นิพพานคอื ธรรมชาติทไ่ี มเกดิ (อชาตํ) ไมถ ูกปจจัยปรงุ แตง (อสงขฺ ตํ) ไมปรากฏ (อภูต)ํ ไมถูกสราง (อกตํ) ดังพุทธพจนใ น ตติยนพิ พาน ปฏิสงั ยตุ ตสตู ร ขุททกนิกาย อทุ าน วา “ภกิ ษทุ งั้ หลาย ธรรมชาติท่ีไมเ กดิ ไมป รากฏ ไมถ กู เหตสุ รา ง ไมถ ูกปจจยั ปรุงแตง มีอยู ภกิ ษทุ ง้ั หลาย ถา ธรรมชาติทไ่ี มเกิด ไมป รากฏ ไมถูกเหตสุ รา ง ไมถ กู ปจจัยปรงุ แตง จกั ไมม ี ในโลกน้ีกจ็ ะไมป รากฏภาวะสลัดออกจากธรรมชาติที่เกดิ แลว ท่ปี รากฏแลว ท่ีถกู เหตุสรา งแลว ทถ่ี กู ปจ จยั ปรุงแตงแลว ภิกษุท้ังหลาย ก็เพราะธรรมชาติทไี่ มเกดิ ไมป รากฏ ไมถูกเหตสุ ราง ไมถูกปจ จัยปรุงแตง มอี ยู ฉะน้นั จึงปรากฏภาวะสลดั ออกจากธรรมชาตทิ ่ีเกดิ แลว ท่ีปรากฏแลว ที่ถูกเหตสุ รา งแลว ที่ถกู ปจจยั ปรุงแตงแลว ”440๔๔๑ (๔) นิพพานคือ การดับวิญญาณและนามรูป หรือการสลัดออกจากธาตุ ๔ และการ ดบั เวทนาและสัญญา กลาวโดยยอคอื ขันธนิพพาน พทุ ธพจนทีต่ รสั ถงึ นพิ พานวา หมายถึงการสลัด ออกจากสรีระ คือรางกาย หรือธาตุ ๔ มีอยูในสงั ยุตตนิกาย นิทานวรรค พระพุทธเจาตรัสวาหลงั การตายของพระขีณาสพ จะเหลือแตสรีรธาตุในโลกนี้441๔๔๒ อีกแหงหน่ึงตรัสวา นิพพานคือการ สลัดออกจากธาตุ ๔442๔๔๓ และพุทธพจนใน สรสูตร สังยุตตนิกาย สคาถวรรค ตรัสไววานิพพานคือ ทีท่ ดี่ ิน นาํ้ ไฟ ลม ต้งั อยไู มได หยดุ การแลน ไป หยดุ วัฏฏะ ดบั นามรปู ไมเหลอื 443๔๔๔ ๔๔๐ ข.ุ อ.ุ (ไทย) ๒๕/๗๔/๓๒๔. ๔๔๑ ขุ.อุ. (ไทย) ๒๕/๗๓/๓๒๓. ๔๔๒ สํ.นิ. (ไทย) ๑๖/๕๑/๑๐๒. ๔๔๓ สํ.น.ิ (ไทย) ๑๖/๑๑๕/๒๐๖-๗. ๔๔๔ ส.ํ ส. (ไทย) ๑๕/๒๗/๓๑.

๒๑๒ รูปขันธและนามขันธตองอาศัยวิญญาณในการสรางภพชาติ และวิญญาณก็ตอง อาศัยนามและรูปในการปรากฏ เม่ือวิญญาณดับไมเหลือ นามรูปก็ไมอาจทําใหเกิดได วิญญาณ จึงสลัดออกจากธาตุ ๔ และนิพพานเทากับการดับนามรูปหรือความดับแหงนามรูป เพราะ นิพพานเปนเหตุใหวิญญาณดับโดยหมดเช้ือที่จะทําใหเกิดอีก เมื่อวิญญาณดับ นามรูปจึงดับไป ดว ย ๔๔๕ 444 (๕) นิพพานเปนธรรมชาติท่ีเท่ียง (นิจฺจํ) ย่ังยืน (ธุวํ) และเปนสุข (สุขํ) นิพพานมี ลกั ษณะ นจิ จัง และสุขงั เพราะนพิ พานเปนภาวะทผี่ บู รรลถุ งึ แลว จะไมเส่ือมถอยกลับกลายเปน อื่นอีก ผูบรรลุนิพพานจะไมกลับมามีกิเลสและเวียนวายตายเกิดอีก ภาวการณดับหรือการหมด กิเลสเปนภาวะทางจิตวิทยา กลาวคือมีความเกี่ยวของกับจิตวิญญาณเปนสําคัญ เมื่อจิตดับกิเลส ได จิตหรือวิญญาณนั้นก็ดับสนิทหรือหมดเช้ือท่ีจะกระตุนใหสรางภพชาติใหมคือ “ไมมียาง เหนียว”ที่จะมาผูกจิตไวกับรูปใหสรางขันธ ๕ ในภพตาง ๆ อีก เปนการ “สลัด” หรือ “ออก” จากรูปคือธาตุ ๔ เมื่อความเช่ือมตอระหวางรูปกับวิญญาณขาดสะบ้ันลง วิญญาณท่ีตองอาศัย นามรูปเปนเหตุเกิดก็ดับสนิทไปหรือไมปรากฏอีกตอไปดวยเชนกัน ซ่ึงตรงกับหลักปฏิจจสมุป บาทท่ีพระพุทธเจาตรัสไว นั่นคือ วิญญาณเปนปจจัยใหเกิดนามรูป และนามรูปก็เปนปจจัยให เกิดวิญญาณ ตา งฝายตางอาศัยกันเกิดและดบั 445๔๔๖ ในแงทางจิตวิทยาพุทธศาสนาจากพระไตรปฎกที่กลาวถึงความวางไวอยางนาสนใจ คือ โมฆราช มาณวปญหานิทเทส ท่ีพระพุทธเจาทรงตรัสสอนวิธีการมองโลกและชีวิต และสอนใหบุคคลพิจารณาเหน็ โลกอยา งไร มัจจรุ าชจงึ ไมเ ห็น ดงั นี้ พระผมู ีพระภาคตรสั แกโมฆราชมาณพวา “โมฆราช เธอจงพจิ ารณาเห็นโลกโดยความวางเปลา มสี ตทิ ุกเม่ือ พงึ ถอนอัตตานุทิฏฐิเสยี เปนผูขามมจั จรุ าชเสียได ดว ยอาการอยางน้ี บุคคลพจิ ารณาเหน็ โลกอยอู ยางน้ี มจั จุราชจงึ ไมเห็น”446๔๔๗ ๔๔๕ วชั ระ งามจติ รเจริญ, พุทธศาสนาเถรวาท, หนา ๔๔๕. ๔๔๖ เรอ่ื งเดิม, หนา ๔๕๐. ๔๔๗ ขุ.จู ๓๐/๘๘/๓๐๙

๒๑๓ พุทธพจนท่ีกลาวขางตนน้ี พระพุทธเจาตรัสกับโมฆราชมาณพถึงความวาง ในภาษาบาลีใชคําวา “สุญญตา” พระพุทธองคทรงสอนใหโมฆราชมาณพมองดูโลกใหเห็นเปนของวาง พิจารณาดวยสติอยู เสมอ ก็จะถอนอัตตานุทิฏฐิ นั่นก็คือ สักกายทิฏฐิ447๔๔๘ ซึ่งเปนการยึดม่ันถือมั่นในตัวตนของเราวาเปนเรา เปนของเรา คือการยึดมนั่ ถือมัน่ ในเบญจขันธท้ัง๕ ไดแ ก รูป เวทนา สญั ญา สงั ขาร วิญญาณ วาเปนตัวเรา หรือเปนของของเรา เม่ือเราไดเห็น ไดยิน ไดรูสึกนึกคิดตาง ๆ เกิดข้ึน ก็สําคัญมั่นหมาย ยึดถือวาคือการ เห็น การไดยิน และความรูสึกนึกคิดทุกอยางวาเปนตัวเรา ของเรา ดังที่พระพุทธเจาตรัสสอนไวในทุกขอ รยิ สัจวา “อุปาทานขันธท ง้ั ๕ ก็เปนทุกข”448๔๔๙ เม่ือใดก็ตามท่ีเราเห็นแจงถึงความวาง มองโลกดวยความเปนของวาง กลาวคือ อารมณภายนอก ไดแก รูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส สิ่งนึกคิดทางใจ ที่ปรากฏมากระทบกับอายตนะภายใน ไดแก ตา หู จมูก ล้ิน กาย และใจ อยางปราศจากความยึดมั่นในตัวเรา ของของเรา ก็จะเกิดความเห็นแจงในการตัดวัฏฏะ ถอนความอาลยั คลายกเิ ลส ละสักกายทฏิ ฐไิ ด เปนผมู ีดวงตาเหน็ ธรรม ดงั พระพุทธพจนว า “...คําวา เห็นธรรม ในคําวา เห็นธรรม ดบั กิเลสไดแ ลว อธบิ ายวา ผเู หน็ ธรรม คือ ผูรูธรรม ผเู ทียบเคียงธรรม ผพู ิจารณาธรรม ผรู ูแ จงธรรม ผเู หน็ แจง ธรรม ไดแ ก ผเู หน็ ธรรม คือ ผูรธู รรม ผูเทียบเคียงธรรม ผูพ จิ ารณาธรรม ผรู แู จง ธรรม ผูเหน็ แจงธรรมวา “สังขารทงั้ ปวงไมเ ท่ียง ฯลฯ สง่ิ ใดส่งิ หนึ่งมคี วามเกิดข้นึ เปน ธรรมดา สิ่งนน้ั ทั้งหมดลว นมคี วามดับไปเปนธรรมดา”449๔๕๐ เมอ่ื อธบิ ายความตามหลักจติ วิทยาแหงนิพพาน ก็คือ การมองเห็นความวางจากตัวตน ของของ ตน อยทู กุ ขณะ พิจารณาสมา่ํ เสมอ จนเปน การมองเหน็ ความวางท่ตี อเน่ืองอยทู กุ ขณะ ยอ มทําใหจ ิตหลุด พนจากอาสวะกเิ ลสทสี่ ะสมอยใู นขันธสนั ดาน จติ ใจก็จะเปน อิสระจากอวชิ ชา ตณั หา อุปาทาน หมดสน้ิ เหตุแหงทุกข ดาํ เนนิ ชวี ิตสัมพันธก บั โลกดว ยความเก้ือกูลตอโลก ดว ยจิตใจทีเ่ ปน อิสระและเปน สุขอยา ง แทจริง ๔๔๘ ดูรายละเอยี ดใน พร รัตนสุวรรณ, ความวา ง, กรุงเทพมหานคร : สํานกั คน ควาทางวญิ ญาณ, ๒๕๓๒, หนา ๑-๒. ๔๔๙ วิ.ม. (ไทย) ๔/๑๔/๒๑. ๔๕๐ ข.ุ จ.ู (ไทย) ๓๐/๕๖/๒๒๓-๔.

๒๑๔ อกี แหงที่ปรากฏในพระไตรปฎกและควรนํามาพจิ ารณา คือ คมั ภีรมชั ฌมิ นิกาย อปุ รปิ ณ ณาสก สุญญตวรรค จฬู สุญญตสูตร พระพุทธเจา ตรัสกับพระอานนทวาสวนใหญพ ระพุทธองคอ ยดู ว ยสญุ ญตา วิหารธรรม ซึ่งหมายถึงการอยดู วยสุญญตผลสมาบตั ิ450๔๕๑ ดงั นี้ “ขาพเจาไดสดบั มาอยางนี้ สมยั หน่ึง พระผมู พี ระภาคประทับอยู ณ ปราสาทของมคิ ารมาตา ใน บุพพาราม เขตกรุงสาวตั ถี คร้ันเวลาเย็น ทานพระอานนทออกจากทหี่ ลกี เรน เขาไปเฝาพระผูมีพระภาคถึงทีป่ ระทบั ถวายอภวิ าทแลว น่งั ณ ที่สมควร๑- ได กราบทูลพระผมู ีพระภาควา “ขา แตพ ระองคผ เู จรญิ สมัยหนง่ึ พระผูมีพระภาคประทับอยูท ่ีนิคมของ เจาศากยะช่ือนครกะ แควน สกั กะ ณ ทน่ี ้นั ขา พระองคไดสดบั รบั มาเฉพาะ พระพักตรพ ระผมู ีพระภาควา ‘อานนท ปจจบุ นั นี้ เราอยดู ว ยสญุ ญตาวิหารธรรม โดยมาก ขอ น้ขี าพระองคไ ดสดับมาดีแลว รบั มาดีแลว ใสใ จไวด ีแลว ทรงจาํ ไว ดแี ลวหรือ พระพุทธเจาขา ” พระผูมพี ระภาคตรสั วา “ถูกตอ ง อานนท ขอนัน้ เธอสดับมาดแี ลว รบั มาดี แลว ใสใจไวด แี ลว ทรงจาํ ไวด แี ลว ท้งั เมอื่ กอ นและบดั น้ี เราอยูด วยสญุ ญตาวหิ ารธรรมโดยมาก เปรียบเหมอื นปราสาทของมคิ ารมาตาหลังน้ี วา งจากชา ง โค มา และลา วา งจากทองและเงนิ วางจากการชุมนมุ ของสตรีและบุรุษ ไมวางอยอู ยา งเดยี วคือภกิ ษสุ งฆเทา น้ัน แมฉ นั ใด ภิกษกุ ็ฉันนั้นเหมอื นกนั ไมใ สใ จความสาํ คญั วาบาน ไมใ สใ จความสาํ คญั วามนุษย ใสใจแตสง่ิ เดยี วเฉพาะความสําคัญวา ปา จติ ของเธอจึงแลนไป เล่อื มใส ตงั้ มนั่ และนอ มไปในความสาํ คญั วาปา ภิกษุนั้น รชู ัดอยางนว้ี า ‘ในความสําคญั วา ปาน้ี ไมม ีความกระวนกระวาย เพราะอาศัยความสําคัญวา บาน ไมมีความกระวนกระวายเพราะอาศัยความสําคัญ วา มนุษย มีอยเู พียงความกระวนกระวายเพราะอาศัยความสําคัญวาปา อยา งเดยี ว’ รชู ัดวา ‘ความสําคญั นีว้ า งจากความสาํ คัญวา บาน’ รชู ัดวา ‘ความสาํ คญั นวี้ างจากความสําคัญวา มนษุ ย’ ๔๕๑ ม.อ.ุ อ. ๓/๒/๑๒,๓๑.

๒๑๕ รูชดั วา ‘ไมวา งอยูอยา งเดยี ว คือ ความสาํ คญั วา ปาเทาน้นั ’ ดว ยอาการอยางนี้ เธอจงึ พจิ ารณาเหน็ ความวา งนนั้ ดวยสิง่ ทไี่ มมีอยูในความสาํ คัญนั้น รูชัดสิง่ ท่เี หลอื อยูในความสําคัญน้ันวา ‘ส่ิงท่ียังมอี ยนู ้มี อี ยู’ อานนท การกา วเขา สูสญุ ญตา(ความวา ง)ตามความเปนจริง ไมคลาดเคลอ่ื น บรสิ ทุ ธ์ิ ของภิกษุน้ัน เปน อยางน4้ี51๔๕๒ ทานพทุ ธทาสไดอ ธบิ ายความพุทธพจนนีไ้ ววา สญั ลกั ษณของความวาง เปนสญั ลกั ษณข อง พระพทุ ธเจา ทีม่ จี ิตวา ง ท่ีมกี ารเปนอยดู ว ยความวา ง พระพทุ ธเจาตรสั วา “ทง้ั เม่อื กอนและบัดน้ี เราอยู ดวยสุญญตาวหิ ารธรรมโดยมาก” ทัง้ ที่อยดู วยสุญญตาวิหารธรรม แตพ ระองคทรงบําเพญ็ ประโยชนเพื่อ โลก และสัตวท ้งั หลายท้งั ปวงอยางหาประมาณมิไดด ว ยความสขุ สงู สดุ 452๔๕๓ ขออธิบายใหเขาใจในเบ้ืองตนวา สุญญตาวิหารธรรม หมายถึง การอยูดวยสุญญตผลสมาบัติ 453๔๕๔ ผลสมาบัติเปนโลกุตรฌานจิต เปนวิบากชาติ มีพระนิพพานเปนอารมณอ ยา งเดียว การเขาผลสมาบตั ิ เปนทิฏธรรมสุขวิหาร คือเครื่องอยูเปนสุขของพระอริยบุคคล พระธรรมกิติวงศไดอธิบายวา “สุญญตา” สว นใหญใชประกอบกับคาํ ทเี่ ปน คณุ ธรรมอนั สาํ เรจ็ มาจากการพิจารณาสุญญตา เชน สญุ ญตสมาธิ สญุ ญต สมาบัติ สุญญตวิโมกข สุญญตวิหาร454๔๕๕ ขอสังเกต : จิตวิทยาพุทธศาสนาและจติ วทิ ยาตะวนั ตก การบรรลุธรรม เปนกระบวนการท่ีเกิดขึ้นทางปญญาอยางสูงสุดในจิตวิทยาพุทธศาสนา ที่ สามารถยกระดับความคิดแบบปุถุชนท่ียึดมั่นถือม่ันในตัวตนไปสูระดับความคิดแบบอริยบุคคลต้ังแตช้ัน พระโสดาบันจนถึงพระอรหันต ท่ีละสังโยชนเครื่องรอยรัดไดทั้งหมด ปลอยวางจากความยึดมั่นถือมั่นใน ตวั ตน ของของตนไดหมดสน้ิ ๔๕๒ ม.อุ. (ไทย) ๑๔/๑๗๖/๒๑๕-๖. ๔๕๓ พทุ ธทาสภิกขุ, สญุ ญตาปรทิ รรศน เลม ๒, หนา ๓๓๐. ๔๕๔ ม.อ.ุ อ. ๓/๒/๑๒,๓๑ .(พระอริยบุคคลทกุ ระดับกําหนดใจถงึ นิพพานเปน อารมณ -ผูเขียน) ๔๕๕ พระธรรมกติ ติวงศ (ทองดี สุรเตโช), พจนานกุ รมเพือ่ การศกึ ษาพุทธศาสน “คําวัด”, พมิ พค รง้ั ที่ ๔, กรุงเทพมหานคร : สาํ นกั พิมพธรรมสภาและสถาบนั บนั ลอื ธรรม, ๒๕๕๓, หนา ๑๑๔๕.

๒๑๖ จากการศึกษาจิตวิทยาการรูคิด (Cognitive Psychology) ซ่ึงเปนจิตวิทยาตะวันตก กระบวนการเกิดปญญา เปนการเกิดองคความรูใหมซึ่งเปนความคิดสรางสรรค จําเปนตองหยุดคิด กระบวนการของการหยุดคิดจึงทําใหการคดิ สรา งสรรคสัมฤทธิ์ผล ซึ่งในจิตวิทยาพุทธศาสนาก็มีความเห็น สอดคลองเชน นัน้ เห็นไดจากขั้นตอนการบรรลุธรรมในวธิ ปี ฏบิ ัติกรรมฐานจําเปนตอ งหยุดคดิ เรียกการคิด แบบน้ีวา “การคิดแบบหยุดคิด”๔๕๖ วิธีการดังกลาวสามารถทําใหเกิดการคิดสรางสรรคสูงสุดคือ การบรรลุธรรม แตวิธีการน้ียัง สามารถทําใหเกิดความคิดสรางสรรคอื่นไดในโลกแหงการสรางสรรคทางวัตถุ เชน ดร.อาจอง ชุมสาย ณ อยุธยา ไดใชวิธีการดังกลาว ในการคิดคนอุปกรณของยานอวกาศในการจอดลงดาวอังคารไดสําเร็จ โดย เรียกวิธีการน้ีวา “intuition” แปลวา อัชฌัตติกญาณ หรือการรูเอง หมายถึง จิตที่เกิดความรูแจมแจง ชัดเจนโดยตรง ไมตองอาศยั การอางเหตุผล หรอื ความรอู ันเปน ตวั กลาง นักจติ วิทยาทา นหนึ่งทีม่ ีผลงานนาสนใจไดคนควา วิจัยความฉลาดทางความคิด อารมณความรูสึก และการแสดงออกโดยศึกษาถึงความเช่ือมโยงกับระบบประสาทในสมอง คือ เดอ โบพอรต (Elaine De Beauport) ไดกลาวโดยสรุปวา ญาณทัศนะนี้คือการรูจากภายใน รูโดยไมตองอาศัยตรรกะหรือเหตุผล เปนการรูโดยตรงโดยปราศจากการใชขบวนการของเหตุผล เปนความเขาใจอยางทันทีทันใด อาจเรียกวา “การรับรูอยางพิเศษ” ญาณทัศนะนี้เปนคลื่นที่ละเอียดออนท่ีสุดและเร็วท่ีสุดในบรรดาคลื่นสมอง ทงั้ หลาย456๔๕๗ ถา เราศึกษาตามทฤษฎีควอนตัมฟส กิ ส ทีเ่ ช่ือวา สสารและพลงั งานเปน ส่ิงเดยี วกัน สามารถเปลย่ี น กลับไปกลับมาได สิ่งแรกท่ีตองเนนยํ้าคือ ตัวเรานั้นเปนท้ังอนุภาคของสสารและเปนคล่ืนพลังงานในเวลา เดียวกัน มีการเคล่ือนไหวของพลังงาน จับกลุม และเปล่ียนแปลงรูปรางตลอดเวลา ไมหยุดน่ิงคงที่ เมื่อ เปนเชนน้ัน อนุภาคท้ังหมดที่ประกอบเปนรางกายมนุษยก็คือคล่ืนพลังงานที่เคลื่อนไหว แผพลังงาน ๔๕๖ นนั ทพล โรจนโกศล , พทุ ธประสาทจรยิ ศาสตรกบั ภาวะบกพรองทางสมอง,วิทยานิพนธ พทุ ธศาสตรดุษฎี บัณฑติ , (บณั ฑติ วิทยาลยั มหาวิทยาลัยมหาจฬุ าลงกรณราชวิทยลัย), ๒๕๕๑ ๔๕๗ Elaine De Beauport with Aura Sofia Diaz, The Three Faces of Mind : Developing your Mental, Emotional, and Behavioral Intelligences, Madras India : Theosophical Publishing House, 2002, p.61-73.

๒๑๗ ออกไปตลอดเวลา457๔๕๘ ภาพลักษณของสมองก็เชนเดียวกัน สมองจึงเปนท้ังอนุภาคของสสารและคลื่น พลงั งาน ในพระพุทธศาสนา อธิบายวาความรูที่เกิดจากญาณทัศนะนั้นเปนปญญาญาณระดับหน่ึง ซ่ึง ความสามารถนี้ตองสะสมมาตลอดเวลาของการเวียนวายตายเกิดในสังสารวัฏ จัดอยูในประเภทจินตามย ปญญา และภาวนามยปญญา ซ่ึงสภาวะดังกลา วน้ีเปนผลจากการเจริญจิตภาวนา หรืออาจจะเรียกวาเปน ผลจากกระบวนการพฒั นาจิต วิธีการปฏิบัติแนวพุทธก็คือ การทําสมาธิ หรือการนั่งหลับตาอยางสงบ หรือการเดินจงกรมอยาง สงบ หรือการบริกรรมคาถาบางอยาง เน่ืองจากการคิดแบบหยุดคิดสามารถทําไดโดยคิดถึงเรื่องใดเรื่อง หนงึ่ ท่ไี มท ําใหเกดิ ความคิดทค่ี วบคมุ ไมได อนั เปนเหตุของความฟุง ซาน ซัดสา ยของจติ ดังพทุ ธวจนะทวี่ า “บุคคลไมควรคํานึงถึงสิ่งท่ีลวงไปแลว ไมควรหวังสิ่งท่ียังมาไมถึง ส่ิงใดลวงไปแลว สิ่ง นั้นก็เปนอันละไปแลว และสิ่งใดท่ียังมาไมถึง ส่ิงน้ันก็เปนอันยังมาไมถึง สวนบุคคลใดเห็นแจง ธรรมท่เี ปนปจ จุบัน ไมง อ นแงน ไมคลอนแคลนในธรรมน้ัน ๆ บุคคลน้นั ควรเจรญิ ธรรมนัน้ ใหแจม แจง ”๔๕๙ จากพุทธวจนะขางตน แสดงใหเห็นวาการเจริญแหงปญญาจะเกิดข้ึนไดเม่ือบุคคลดํารงสติอยูใน ปจจุบันขณะ เม่ือเหตุปจจัยถึงพรอมการเจริญแหงปญญาจะเกิดขึ้น กระบวนการน้ีเปนกระบวนธรรมที่ เกิดขน้ึ ตามเหตุตามปจจัย อาศยั ปจจยั กนั และกันเกดิ ข้นึ ทีเ่ รียกวา อทิ ัปปจจยตา นักวิชาการทางดานจิตวิทยาตะวันตกทานหนึ่ง รศ.ดร.โสรีช โพธิแกว ไดกลาวไวอยางนาสนใจ สรปุ ความวา “อิทัปปจจยาตาเปนความจริงของกระบวนการแหงสัมพันธภาพท่ีปรากฏแฝงเรนอยูใน ทุกเหตุการณ และปรากฏการณ อิทัปปจจยตาเปนหลักธรรมที่สําคัญที่สุดที่พระพุทธเจาได ประจักษแจงและทรงแสดงเพอื่ ใหผคู นไดเขาถึงสจั จะทีแ่ ทจริง ๔๕๘ ดรู ายละเอยี ดใน วิศษิ ฐ ศรีพิบลู ย , มหศั จรรยแหงควอนตัมกับพลงั จิตใตส ํานึก, กรุงเทพมหานคร : สํานักพิมพบ านานาสวีท, ๒๕๕๑, หนา ๑๓-๖๐. ๔๕๙ ม.อ.ุ (ไทย) ๑๔/๒๗๒/๓๑๙

๒๑๘ วิทยาศาสตรของโลกตะวักตกก็มงุ จะหาสจั จะของธรรมชาติเหมือนกันจึงคน พบสง่ิ ใหมๆ ท่ีเก่ียวขอ งกับชีวิต เกี่ยวขอ งกบั โลก เก่ียวของกบั ธรรมชาตอิ ยเู สมอ อาทิ ความคดิ เรอื่ งโครงสรา ง อะตอม ของ จอหน ดาลตัน ซ่ึงเสนอวา สสารประกอบไปดวยสิ่งท่ีเล็กท่ีสุดคือ อะตอม เปนฐาน ของศาสตรรวมสมัยอ่ืน ๆ เชน ความคิดเร่ืองตัวประกอบในวิชาเคมี และเซลลในวิชาชีววิทยา ตอมาเมื่อ อัลเบิรต ไอนสไตน เสนอความมคิดเรื่อง Photoelectric Effect ซ่ึงเปนการอธิบาย เรื่องของอนุภาค (Particle) และคล่ืน (Wave) เกิดการปรับเปล่ียนฐานความคิดในศาสตรอื่น ๆ อีกเชนกัน รวมท้ังแนวคิดเร่ืองทฤษฎีสัมพันธภาพ (The Theory of Relativity) ของไอนสไตน ก็นําใหเกิดความคิดของการดํารงอยูอยางเปนเครือขาย (Network) ซึ่งเปนฐานความคิดของ ศาสตรอ ่ืน ๆ ในปจ จุบนั อยดู ว ย459๔๖๐ รศ.ดร.โสรีช ไดตั้งขอสังเกตวา ขณะที่ไอนสไตนคนพบสมการ E=Mc2 สภาวะจิตใจของ ไอนสไตนในขณะนั้นนาจะสงบลึกซ้ึงดวยสมาธิท่ีเขมกวาสภาวะจิตใจปกติของคนท่ัวๆไป จนทําใหเขาได สัมผัสและคน พบสภาวะทีย่ ากจะสมั ผสั ไดก ับบคุ คลท่ัวไปท่ีไมเคยจดจอสิ่งใดอยางมุงมน่ั เทา ทาน ดวยเหตุ น้ี การคนพบภายนอกจึงนาจะสะทอนสภาวะจิตใจภายใน จิตใจท่ีหยาบจะคนพบสิ่งตาง ๆ ภายนอกที่ หยาบ จะเห็นอะไรท่ีหยาบ และจิตใจที่ถ่ีถวนยอมคนพบส่ิงละเอียด สวนจิตใจที่ใสสะอาดท่ีสุดน้ัน ยอม พบ “ความวางเปลา” จนทําใหขอบเขตของการแบงแยกระหวางผูสังเกตกับสิ่งที่ถูกสังเกตมลายหายไป เหลอื อยูแ ตก ารสงั เกตในความวางเปลา ซ่งึ ซอ นเรนอยใู นภาวะท่ปี รากฏอยเู ปนสภาวะทจ่ี บั ตอ งไดน ้ัน และ นั่นคือการคนพบอยางนามหัศจรรยที่สุดของพระพุทธเจา ที่เกินธรรมชาติของมนุษยธรรมดาท่ัวไปจะ ประจักษแจงได การเขาถึงสัจจะของธรรมชาติอยางลึกซึ้งจนยกระดับจิตใจจากอวิชชาไปสูปญญาไดน้ัน เปนผลพึงไดจากการท่ีมนษุ ยเ ขา ใจอยางลึกซึ้งถงึ ภาวะของชวี ิตทแี่ ทจ ริง460๔๖๑ ๔๖๐ โสรชี  โพธิแกว,รศ.ดร., การสงั เคราะหหลกั อริยสัจ ๔ สกู ระบวนการปรกึ ษาเชิงจิตวิทยา/จติ รกั ษา เพอื่ การพัฒนารกั ษาและเยยี วยาชีวิตจิตใจ : แนวคิด แนวทาง ประสบการณ และงานวจิ ยั , หลกั สูตรสาขาวิชาจติ วทิ ยา การปรึกษา คณะจิตวิทยา จุฬาลงกรณม หาวิทยาลัย, ๒๕๕๓, หนา ๑๖-๑๘. ๔๖๑ โสรีช โพธแิ กว,รศ.ดร., การสังเคราะหหลกั อรยิ สัจ ๔ สูกระบวนการปรกึ ษาเชงิ จิตวิทยา/จิตรักษา เพอ่ื การพัฒนารักษาและเยยี วยาชีวิตจิตใจ : แนวคิด แนวทาง ประสบการณ และงานวิจัย, หนา ๑๖-๑๘.

๒๑๙ จติ วทิ ยาพทุ ธศาสนากบั การแกไขปญ หาสงั คม คําสอนเร่ืองสุญญตา หรือ ความวาง น้ันเปนคําสอนท่ีสะทอนแงมุมทางจิตวิทยาพุทธศาสนาได ชดั เจน แต “ความวาง” ซ่ึงเปนคาํ สอนสาํ คัญในจติ วิทยาพุทธศาสนาน้ัน มีลักษณะแตกตางจากความรสู ึก วางเปลา อางวาง วาเหว อยางที่เปนปญหาใหญของผูคนในสังคมปจจุบัน เพราะความรูสึกวางเปลา ภายในนั้นสะทอนมาจากความกลวงภายใน ภาวะของความบกพรองทางจิตวิญญาณ (Spiritual Deficiency) ที่ไรแกนสารที่ยึดเหน่ียวในการดํารงชีวิต จึงเกิดภาวะเหงาทามกลางหมูคน เกิดภาวะการ แสวงหาปจจัยภายนอกเพื่อมาเติมความตองการภายในใหเต็ม เพ่ือใหตนเองรูสึกมีคุณคา ไดรับการ ยอมรับจากสงั คมจึงจะเกดิ ภาวะความรูสกึ ท่มี น่ั คงข้ึนได พระเดชพระคุณสมเด็จพระพุฒโฆษาจารย (ป.อ. ปยุตฺโต) ไดกลาวไวในขณะท่ีทานดํารงสมณ ศักด์ิ พระธรรมปฎก ไดอยางนาสนใจและแกปญหาภาวะ “ความวางเปลา” หรือความกลวงภายในจิตใจ ได จากหนังสอื เรอ่ื ง “จากจิตวิทยา สจู ิตภาวนา” สรปุ ความวา “ในทางพระพุทธศาสนา การที่บุคคลจะหายจากความรูสึกวางเปลาได ก็ตอเม่ือเขา เขาถึงความวาง เขาจะหมดความรูสึกวางเปลา เม่ือเขารูจักความวาง หลักการน้ีเรียกวา อนัตตา กลา วคอื เมือ่ คนรจู กั ความวาง รจู กั อนตั ตา เขาถงึ ความจริงของชวี ติ อยา งที่สุด หรือเรียกอีกอยาง หนึ่งวาเขาถึงสุญญตาแลว เขาก็จะหมดความรูสึกวางเปลาไดอยางแทจริง การแกปญหาในขั้น สดุ ทา ย ตองถึงขน้ั ปญ ญา ปญญาในที่น้ี หมายถึงปญญาท่ีรูจักความวางเปลาจากตัวตน คือรูแจงอนัตตา โดยรู เขาใจโลกและชีวิตน้ีตามความเปนจริง วาเปนเร่ืองขององคประกอบทั้งหลายท่ีเปนไปตามเหตุ ปจ จยั เมอ่ื รเู ขา ใจดว ยปญญา มองเหน็ ความวางแลว ก็จะเกิดภาวะทางจติ คือความวางของจิตใจ จากกิเลสและความทุกข นี้คือวิธีการแกปญหาระดับจิตใจท่ีมีผลโยงมาถึงและโยงมาจากปญญา ความวา งในที่นคี้ ือความเปน อิสระในความหมายหนง่ึ หลกั การและวธิ ีปฏิบัตใิ นทางพระพทุ ธศาสนาตามทว่ี ามานมี้ ีแงที่จะพจิ ารณาโดยสัมพันธ กับจิตวิทยาตะวันตกไดเปนอันมาก และเปนจุดหน่ึงท่ีจิตวิทยาตะวันตกกําลังหันมาสนใจ พระพุทธศาสนา ดังที่ฝรั่งกําลังมาสนใจเรื่องความวาง (emptiness) หรือสุญญตากันอยู แลวอัน

๒๒๐ น้ีก็กลับเปนจุดที่จะนําไปแกปญหาสังคมปจจุบันที่ตนมีความรูสึกอางวาง วาเหว วางเปลา กลวง ภายในอยา งท่กี ลาวมาน้ัน”461๔๖๒ การเรียนรูฝกหัดปฏิบัติตามแนวทางของจิตวิทยาพุทธศาสนานั้นสามารถชวยแกไขปญหาของ บุคคลไดจริง แตขอสําคัญก็คือ เราตองเรียนรูและทําความเขาใจอยา งลึกซ้ึงวา ทุกอยางเกิดจากใจ สําคัญ ที่ใจ ดังพุทธพจนท่ีตรัสวา “ธรรมทั้งหลาย มีใจเปนหัวหนา มีใจเปนใหญ สําเร็จดวยใจ”462๔๖๓ เม่ือน้ันเรา เขาใจอยางถูกตองตามความเปนจริงแลว เราก็จะมองเห็นส่ิงตางๆตามความเปนจริงอยางลึกซ้ึง และ สามารถเยยี วยาแกไขปญ หาได จติ วิทยาพุทธศาสนากับทฤษฎจี ิตวิเคราะห การศึกษาเพ่ือความเขาใจในความสอดคลองและความตางกันระหวางจิตวิทยาพุทธศาสนาและ ทฤษฎจี ิตวเิ คราะห ในเบ้อื งตน ขอกลาวถึงแนวคิดทฤษฎจี ิตวิเคราะหกอ นพอสังเขป บุคคลผูถือเปนบิดาแหงทฤษฎีจิตวิเคราะห (Analytical Psychology Theory) คือ ซิกมันด ฟรอยด (Sigmund Freud, 1856 - 1939) จุดเริ่มตนทฤษฎีจิตวิเคราะหของฟรอยดเริ่มนํามาใชในการ บําบดั อาการปวยโรคทางจิตเวช ตามทฤษฎจี ิตวิเคราะห จิตใจเปนกระบวนการท่ีมีลักษณะทีส่ าํ คัญ ๑ จิตตามการระลกึ รู โดยการแบง สว นการจําแนกไดด งั นี้463๔๖๔ - จิตสํานึก (conscious) คือสวนของจิตใจท่ีรูอยูในขณะปจจุบัน ซึ่งรวมความคิด ความรูสึก และอารมณ ๔๖๒ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยุตโฺ ต), จากจติ วทิ ยา สจู ิตภาวนา, กรุงเทพมหานคร : สํานกั พิมพธรรมสภาและ สถาบันบนั ลือธรรม, ๒๕๔๖, หนา ๕๑-๕๓. ๔๖๓ ข.ุ ธ. (ไทย) ๒๕/๑-๒/๒๓-๔. ๔๖๔ สมพร บุษรากิจ, จติ บําบัดแบบองิ ทฤษฎีจิตวิเคราะห, (กรงุ เทพมหานคร : คณะแพทยศาสตรศ ริ ิราช พยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล, ๒๕๒๕), หนา ๔-๑๔.

๒๒๑ - จิตกอนสํานึก (Preconscious) คือสวนของจิตที่ไมอยูในความรูสึก แตสามารถนําเขามาใน ความรูสึก คือระลึกไดทันทีท่ีตั้งใจ โดยไมตองใชความพยายามมาก เชน ความคิดของคนเรา “กอน” และ “หลัง” จากทเี่ รากําลังคดิ อยู จะอยใู นระดับจติ กอนสํานึก - จิตไรสํานึก (Unconscious) คือสวนของจิตใจท่ีไมอยูในความรูสึก และไมสามารถระลึกรู ได กลาวคือ มีขบวนการทางจิตใจของมนุษยที่เกิดข้ึน โดยท่ีเราไมรูสึกตัว และขบวนการของจิตใจ อันนี้จะทํางานอยูตลอดเวลา ตามความเห็นของฟรอยดและนักจิตวิเคราะหทานอื่น ๆ เชื่อวา ขบวนการ จิตไรสํานึกมีผลตอพฤติกรรมของมนุษย มากกวาสวนท่ีรูสึกตัวหลายเทา464๔๖๕ พฤติกรรมสวนใหญของ คนเรานัน้ จึงเปนไปโดยท่เี ราไมรูต ัว คือเกิดจากจติ ไรส าํ นกึ (Unconscious) ๒ พลังงานของจิต (Psychic energy) กระบวนการของจิตท่ีเกิดข้ึนเสมือนหน่ึงมีพลังงานชนิด หนึ่งเปนตัวการสําคัญ เชน การนําเอาสิ่งท่ีอยูในจิตไรสํานึกออกมาในจิตสํานึกตองใชความพากเพียรและ กําลัง, การกดความรูสึกท่ีไมสบอารมณบางอยางออกไปจากจิตสํานึกก็ตองใชพลังงานเชนกัน ดังนั้นจึง เชอ่ื วาจติ นี้มีพลงั งาน พลังงานที่รวมอยูกับสวนของจิตเรียกวา คาเธกซิส (Cathexis) หมายถึงจํานวนของพลังงาน ทางจิตใจหรือ Psychic energy ที่มุงตรงไป หรือผูกติดอยูกับตัวแทนทางจิตใจของบุคคลหรือวัตถุตาง ๆ ฉะน้ัน ส่ิงท่ีพลังงานทางจิตใจจะติดหรือผูกพันอยู คือ ความจํา ความคิด จินตนาการตางๆ ที่เปนตัวแทน ทางจิตใจของบุคคลท่ีมีความสําคญั ตอคนๆนั้น ถา บุคคลน้ันๆมคี วามสําคญั มากคาเธกซสิ (Cathexis) ก็จะ มาก และถามีความสําคัญนอย คาเธกซิส (Cathexis) ก็จะนอย เชน ในเด็กทารกนั้น แมมีความสําคัญ อยางย่ิงท่ีใหความรักความอบอุน ตลอดจนสนองตอบความตองการทุกชนิดท่ีเด็กทารกตองการ จึงกลาว ไดว า มารดาเปน บุคคลที่สาํ คญั ยงิ่ แกจิตใจของเดก็ ทารก เพราะฉะน้นั มารดาจึงเปน บุคคลสาํ คญั ท่พี ลงั งาน ของจิตใจของเด็กทารกติดหรือผูกพันอยู คือมารดาเปนบุคคลซึ่งมีพลังงานของจิตใจฝงอยูมาก หรือ ๔๖๕ ปราโมทย เชาวศิลป, คูมือทฤษฎีจติ วิเคราะหของซิกมนั ด ฟรอยด, หนา ๕-๙.

๒๒๒ เรียกวา Highly Cathexis หมายความอีกอยางวา ความคิด ความจํา ภาพพจน และจินตนาการเก่ียวกับ มารดาในจิตใจของทารกน้นั มีคาเธกซิส (Cathexis) สงู มาก465๔๖๖ ในแนวคิดของฟรอยด เช่ือวา พฤติกรรมท่ีมนุษยแสดงออกมาน้ันมาจากแรงขับทาง สัญชาตญาณ ซ่ึงเปนพลังงานที่มีอิทธิพลอยางย่ิงอยูในจิตของมนุษยมาตั้งแตกําเนิด ฟรอยดเปรียบเทียบ จิตของมนุษยวาเหมือนกับกอนน้ําแข็งท่ีลอยอยูในน้ํา สวนท่ีมองเห็นเหนือผิวนํ้าจะมีขนาดเล็กมาก ซ่ึง เปรียบเปน จติ สํานกึ สว นที่แฝงอยใู ตน าํ้ ถดั ลงมา คือ จิตกอ นสํานกึ (Preconscious) ซึ่งสามารถกลายเปน จิตสํานกึ ได ในป ๑๙๒๓ ฟรอยดไดเ สนอทฤษฎโี ครงสรางทางจติ ใจ (Structure Hypothesis or Theory) โดยการแบงสวนของจิตตามหนาที่ จิตเปนนามธรรมเกิดขึ้นเปนกระบวนการท่ีตอเน่ือง จําแนกเปนสวน ตาง ๆตามหนา ที่ดงั นี้ - อิด (Id) หมายถึง แรงผลักดันของจิตใจ คือ Drive๔๖๗ หรือ Instinctual Drive ซ่ึงเช่ือวามี ติดตัวคนเรามาต้ังแตกําเนิด จิตสวนน้ีมีลักษณะคลายความทะยานอยาก หรือตัณหาในพระพุทธศาสนา แบงออกเปนสองชนิดคือ แรงผลักดันทางเพศ หรือความทะยานอยากในกาม (sexual drive) และ แรงผลักดันทางความกาวราว หรือความทะยานอยากในทางทําลาย (aggressive drive) ความทะยาน อยากในกามนั้นตรงกับความหมายของกามตัณหา467๔๖๘ คือความสุขอันเกิดจากการสัมผัสทางรูป เสียง กล่นิ รส และการสมั ผสั ทางกาย จติ สว นน้ีอยใู นจิตไรสํานกึ เทานนั้ ดงั นนั้ เราจงึ ไมรูสกึ ตวั วามจี ติ สวนนี้ กระบวนการของอิด (Id) เปนไปตามหลักของการแสวงสุข (pleasure principle)๔๖๙ คือมุง ใหไดรับผลประโยชนของตนเองเปนท่ีตั้ง หลักของการแสวงสุข (pleasure principle) คือ การทํางาน ๔๖๖ เรื่องเดียวกนั , หนา ๑๑-๑๒. ๔๖๗ Drive หมายถึง แรงขับ แรงกระตุนภายใน แรงกระตุนตามสัญชาตญาณ เปนแรงกระตุนหรือแรงขับที่ ผลักดันใหเกดิ การกระทําเพ่อื มงุ ไปสูจุดหมายอยางใดอยางหนึ่ง. ๔๖๘ สมพร บุษรากิจ, จติ บําบัดแบบอิงทฤษฎีจิตวเิ คราะห, หนา ๖. ๔๖๙ ปราโมทย เชาวศลิ ป, คมู อื ทฤษฎีจิตวิเคราะหของซกิ มันด ฟรอยด, หนา ๓๖, สมพร บุษรากจิ , จติ บาํ บัด แบบอิงทฤษฎจี ติ วเิ คราะห, หนา ๖.

๒๒๓ ของจิตใจที่จะแสวงหาความสุข และหลีกเลี่ยงหรือหนีความทุกข ฟรอยดไดใชคําเปนภาษาเยอรมัน สําหรบั คําวา ความทกุ ข คอื Unlust ซ่ึงตอมาไดแปลเปน ภาษาอังกฤษวา Pain และเปนกระบวนการปฐมภูมิ (primary process) ซึ่งเปนลักษณะของความคิดในระยะเริ่ม พัฒนา เชน ความคิดของเด็กทารก คือไมคํานึงถึงเหตุผลและความเปนจริง ไมมีความผูกพันกับเวลา ประสบการณและการเรียนรูไมมีผลตอความคิดประเภทนี้ เพราะความคิดประเภทน้ีไมอยูในจิตสํานึก ตัวอยางของความคิดที่เปนกระบวนการปฐมภูมิ เชน ความฝน บุคคลในฝนอาจเปนการรวมของหลายๆ คนในชวี ติ จรงิ เปนตน 469๔๗๐ - อีโก (Ego) หมายถึง สวนท่ีทําหนาท่ีปรับตัวหรือผสมผสานความตองการของอิด (Id) กับ ส่ิงแวดลอมภายนอก (Environment) เปนสวนท่ีสองในโครงสรางของจิต ซึ่งเปนกระบวนการของจิตที่ ทาํ หนาทสี่ าํ รวจพลงั ตางๆที่มากระทบจิตใจท้งั ภายในและภายนอก เสมอื นหนึง่ ผจู ัดการทท่ี ําใหจ ิตใจอยูใน ภาวะสมดุลย กระบวนการของจิตสวนน้ีรวมถึงการรับรู (perception) ความจํา ความคิด เชาวนปญญา การทํางานของเน้ือกลาม (motor function) การตัดสินใจ การรูจักโลกตามที่เปนจริงและการพยายาม ปรบั ตัวใหเขา กับภาวะแวดลอม อีโกทํางานตามหลักแหงความเปนจริง (Reality principle) ดวยการคํานึงถึงเหตุการณทุก ดาน แลวเลือกทางออกที่เปนผลดียั่งยืน โดยไดรับอันตรายหรือเจ็บปวดนอยที่สุด การดําเนินงานของอีโก เปนไปตามกระบวนการทุติยภูมิ (Secondary process) ซึ่งเปนลักษณะของความคิดท่ีมีเหตุผล รูถูกผิด คํานึงถึงกาลเวลา เปนลักษณะจิตใจของบุคคลที่อายุสูงขึ้น ผานประสบการณชีวิต การเรียนรู การศึกษา ๔๗๑ 470 อีโกมีอยูในจิตใจท้ังสามระดับ คือจิตสํานึก จิตกอนสํานึก และจิตไรสํานึก การรับรู ความคิด เชาวนปญญา การทํางานของเน้ือกลาม เปนการทํางานของจิตใจในระดับจิตสํานึก ความจําเปนตัวอยาง ๔๗๐ สมพร บษุ รากจิ , จิตบาํ บดั แบบอิงทฤษฎีจติ วิเคราะห, หนา ๗. ๔๗๑ อา งแลว .

๒๒๔ ของอีโกที่อยูในสวนของจิตกอนสํานึก สําหรับสวนท่ีเปนจิตไรสํานึกที่สําคัญคือ กลไกของการปองกันตน ๔๗๒ 471 การพัฒนาของอีโกเกดิ ขึ้นจากปจ จัย ๒ ประการ คือ ปจจัยที่ ๑ การเจริญเติบโตทางกาย เด็กเม่ือเกิดมาพูดไมได ไมรูจักคิด การควบคุมเน้ือกลาม ยังไมสมบรู ณ ตอเมอื่ โตขึ้นรางกายก็ทาํ หนาท่เี หลา นี้ไดด ีขนึ้ ความจํา ความคิด การรับรกู ด็ ขี ึน้ เชน กนั ปจจัยท่ี ๒ ประสบการณที่เกิดจากภาวะแวดลอม เม่ือมีภาวะแวดลอมท่ีเหมาะสม การพัฒนา อีโกก็ราบรื่น หากภาวะแวดลอมไมเหมาะสม เชน การขาดความรักความอบอุน ผูเล้ียงดูไมดูแลรักใคร อยางเสมอตนเสมอปลาย ขาดความเอาใจใสดูแลในระยะ ๕ ปแรกของชีวิต อีโกยอมจะมีความบกพรอง ไมส มบูรณ ความลม เหลวในการเลียนแบบอยา งเหมาะสมจะทําใหอ ีโกออ นแอ472๔๗๓ ชวงของชีวิตท่ีสําคัญที่สุดคือ ต้ังแตแรกเกิดจนถึงอายุ ๖ ป เปนระยะของการพัฒนาท่ีสําคัญ หลงั จากน้นั การพัฒนากย็ งั ดําเนนิ ไป แตย ังไมส าํ คญั เทาระยะ ๖ ปแ รกของชวี ติ - ซูเปอรอีโก (Superego) ประกอบดวยสวนท่ีเปนศีลธรรม มโนธรรม คําส่ังสอน และ กฎเกณฑหรือกฎหมายตางๆ เปนสวนของจิตใจที่มีหนาท่ีตัดสินสวนอ่ืนวา ถูก-ผิด การตําหนิ-การชมเชย เชนเดียวกับอีโก คือการทํางานของจิตสวนน้ีมีอยูทั้งในระดับจิตสํานึก จิตกอนสํานึก และจิตไรสํานึก ใน สวนท่ีเปนจิตสํานึก และจิตกอนสํานึกคือความรูสึกผิดชอบชั่วดี ซูเปอรอีโกที่เปนสวนจิตไรสํานึกนั้นเปน สว นท่ีสําคญั ท่ีสุด สวนของซูเปอรอีโกนั้นจะเริ่มปรากฏตัวเม่อื อายุ ๕-๖ ป และจะพัฒนาเจริญเติบโตเต็มท่ี เมือ่ อายุ ๑๐-๑๑ ป ๔๗๔ 473 ซูเปอรอีโกเกิดจากความพยายามแกปญหาปมปตุฆาต (Oedipal complex) และนําเอา มาตรฐานความด-ี ความช่ัวจากพอแมมาประทบั ไวในใจตน ๔๗๒ กลไกปองกันทางจิต มี ๔ กลุม คือ ๑.กลไกปองกันท่ีบรรลุวุฒิภาวะ ๒.กลไกปองกันแบบโรคประสาท ๓. กลไกปองกนั แบบไมบรรลุวุฒภิ าวะ ๔.กลไกปองกันแบบโรคจติ . ๔๗๓ คมเพชร ฉัตรศภุ กุล, ทฤษฎีการใหคาํ ปรึกษา, กรงุ เทพมหานคร : สถาบันพัฒนาคุณภาพวชิ าการ (ภว), ๒๕๔๗,หนา ๒๓. ๔๗๔ ปราโมทย เชาวศิลป, คมู ือทฤษฎจี ิตวิเคราะหของซกิ มนั ด ฟรอยด, หนา ๒๒.

๒๒๕ สว นของซูเปอรอ ีโกย ังรวมถึง อุดมคตขิ องอโี ก (Ego-ideal) คอื อุดมคติทีฝ่ งอยูในจติ กอ นสํานึก และไรสาํ นึกของเดก็ เปน ความปรารถนาท่ีจะเปน อยา งที่เขาคิดวาพอแมข องเขาเปน สวนของซูเปอรอีโกท่ีเปนจิตสํานึกและกอนสํานึกนั้นเปล่ียนไปไดจากประสบการณและการ เรียนรู โดยรับมาจากบุคคลอ่ืนๆ เชน ครู เพื่อนหรือบุคคลที่ตนนิยม แตสวนท่ีเปนจิตไรสํานึกอันเกิดจาก ภาพพจนของพอ แมทเี่ ด็กประทับไวในใจตัง้ แตวยั เดก็ น้นั คงเปน เชนเดมิ ไมเ ปล่ียนแปลง สําหรับความไมคงท่ี หรอื ไมส มํา่ เสมอในการดูแลเอาใจใส การใหความรักความอบอุน ของบิดา มารดา ความเกรยี้ วกราด และการยนิ ยอมมากเกนิ ไปจะทําใหซ ูเปอรอ ีโกทาํ หนาทีไ่ ดอ ยางไมเ หมาะสม474๔๗๕ ในทศั นะของฟรอยดตอ พฒั นาการของซเู ปอรอ ีโกน ั้นมสี าระสําคัญมาจาก ๑) การทบ่ี ิดามารดาหรือผูใหญอ บรมส่ังสอน หรอื หามปรามเด็ก ๆไมใ หทําผดิ หรือทําไมด ี และ มคี วามสัมพนั ธอ ยา งใกลชดิ กับเสียงพูดของพอ แม และเด็กจะจาํ คาํ พูดเหลา น้นั ได ซึง่ ฟรอยดเรยี กวา เสยี ง จากศีลธรรม มโนธรรม (Voice of conscience) ๒) พอแมจะอบรมสั่งสอนเด็ก แบบเดียวกับที่ตนไดรับการอบรมส่ังสอนมาในสมัยท่ีตนเองยัง เปนเด็ก เพราะฉะนั้นเด็กที่มีพัฒนาการทางจิตใจมาอยางถูกตอง จะมีซูเปอรอีโกแบบเดียวกันกับพอแม ๔๗๖ 475 องคประกอบท้ังสามประการคือ อิด, อีโก และซูเปอรอีโก เปนการจําแนกตามลักษณะหนาท่ี การทํางานของจิตใจเทา นั้น เพ่อื สะดวกในการอธิบายกระบวนการของจิต และเขา ใจพฤติกรรมของบุคคล ไมไ ดมตี วั ตนเชนนีจ้ ริง ๓) ลักษณะสําคัญอีกประการหนึ่งของจิตใจ คือความวิตกกังวล (Anxiety) ความวิตกกังวล เปนอารมณ เปนความทุกขใจซ่ึงทนทานไดยาก ความวิตกกังวลทําหนาที่คอยเตือนอีโกใหทราบเม่ือจิตใจ เสียสมดุล เหมือนอาการไขที่เปนสัญญาณบงชี้ถึงความผิดปกติของรางกาย ดังน้ันความวิตกกังวลจึงมีท้ัง คุณและโทษ ๔๗๕ คมเพชร ฉัตรศุภกลุ , ทฤษฎีการใหคําปรึกษา, หนา ๒๓. ๔๗๖ ปราโมทย เชาวศิลป, คมู อื ทฤษฎจี ติ วิเคราะหข องซกิ มนั ด ฟรอยด, หนา ๖๖.

๒๒๖ ความวิตกกังวลเมอ่ื เกดิ ขึ้นในวัยเด็กทารก ตองพึ่งพาพอแมหรือผเู ลีย้ งดู ในการใหอาหาร ขจัด ความไมสบายตาง ๆ เม่ือเด็กโตขึ้นจึงรับรูความสําคัญของพอแมหรือผูเล้ียงดู เปนสุขอบอุนเมื่ออยูใกล วาเหวเดือดรอนเม่ือหางไกล และเม่ือเด็กโตขึ้นอีก รูจักกลัว กลัวถูกทอดทิ้ง กลัวพลัดพราก เม่ือคิดกลัว ความรูสึกเสมือนหน่ึงตกอยูในสภาพที่ชวยตัวเองไมได นั่นคือความวิตกกังวล เม่ือความวิตกกังวลซึ่ง เกดิ ข้นึ ไดในทกุ วยั ปรากฏขึ้น ตามทัศนะของฟรอยด อีโกจ ะมวี ิธกี าร ๒ วิธีการในการปรับสภาพ คอื ๑) อีโกอาจใชวิธีการแกไขปญหาตามสภาพความเปนจริงหรืออาจจะใชวิธีการที่ไมมีเหตุผล หรือวิธีการท่ีอยูในจิตไรสํานึกที่จะบิดพล้ิวหรือปฏิเสธความเปนจริง ฟรอยดเรียกวา การปองกันตนเอง ของอโี ก (Ego defenses) การปอ งกันตัวจะเกิดข้ึนในตวั บุคคลในระยะเร่มิ แรกของพัฒนาการ โดยเปนผล มาจากการท่อี โี กพยายามจะประสานแรงกดดันของอิดและความตอ งการทเ่ี ปนจรงิ ของโลกภายนอก ๒) จะทํางานเพ่ือปฏิเสธหรือบิดพลิ้วความเปนจริงตาง ๆในขณะที่พฤติกรรมปกติเกิดข้ึน กล วิธานตางๆจะเขาไปเกย่ี วของเพอ่ื ชว ยใหมนุษยน ้นั รกั ษาระดับความสมดลุ ตาง ๆเอาไว476๔๗๗ ประสบการณตาง ๆ ในวัยทารกและวัยเด็กระยะแรกมีความสําคัญอยางยิ่งตอลักษณะของ บุคคลเม่ือเติบโตเปนผูใหญ สุขภาพจิตในวัยผูใหญจึงข้ึนอยูกับวาพัฒนาการตาง ๆในวัยเด็กนั้นสามารถ ผานขั้นตอนเหลาน้ันไดดีเพียงใด หลายคนพบอุปสรรคแตไมสามารถเอาชนะได ก็จะมีผลตอการ แสดงออกชนิดหน่ึงท่ีฟรอยดเรียกวา “การถอยกลับ” (regression) ซึ่งเปนการท่ีผูใหญยอนกลับไปสู ขน้ั ตอนหนง่ึ ในอดีต เพอ่ื ตอบสนองความตอ งการอยางเดก็ ๆ ฟรอยดเช่ือวา จิตไรสํานึกสวนใหญประกอบดวยความตองการทางสัญชาตญาณและตองเก็บกด เอาไวเนื่องจากขัดแยงกับวิถีอารยชน ฟรอยดเขาใจวาการท่ีคนลวงรูถึงแรงกระตุนท่ีถูกเก็บกดเหลาน้ี ยอมเปนการสงเสริมใหอีโกเขาไปควบคุมอิดได จุดมุงหมายของฟรอยดคือ การเปลี่ยนจิตไรสํานึกใหเปน จิตสํานึก (เปล่ียนอิดใหเปนอีโก) นั่นหมายถึง การไดสัมผัสรับรูกับสภาพความเปนจริงของตัวเองในฐานะ ของความเปนมนุษยสากล ซึ่งไมใชมนุษยในวัฒนธรรมอยางใดอยางหนึ่ง โดยปราศจากลักษณะบิดเบือน ของความเก็บกด ๔๗๗ คมเพชร ฉตั รศุภกุล, ทฤษฎีการใหคําปรึกษา, หนา ๒๕.

๒๒๗ นอกจากการอธิบายถึงพลังงานจิตที่ทําหนาที่ควบคุมพฤติกรรมของมนุษยแลว ฟรอยดเชื่อวา มนุษยมีสัญชาตญาณติดตัวมาแตกําเนิด และพฤติกรรมของบุคคลเปนผลมาจากแรงขับพ้ืนฐาน (Basic Drive) คือ สญั ชาตญาณทางเพศ (Sexual instinct) ซึ่งจําแนก ๒ ลกั ษณะ477๔๗๘ คือ ๑ สัญชาตญาณเพ่ือการดํารงชีวิต (eros = life instinct) หมายถึง สัญชาตญาณทางเพศเปน หลักสําคญั รวมท้ังสัญชาตญาณ ในการตอบสนองความตองการทางรางกาย อนั ทําใหชวี ิตดํารงอยูได ๒ สัญชาตญาณเพื่อความตาย (Thanatos = death instinct) หมายถึง สัญชาตญาณแหงการ ทําลาย ถาเราไมทําใหตนเองตาย เราก็จะทําใหคนอื่นตาย สัญชาตญาณนี้เปนสัญชาตญาณแหงความ กาวราวดวย478๔๗๙ ฟรอยดเชื่อวาเปาหมายทุกชีวิตคือความตาย กลาวคือ มนุษยด้ินรนเพ่ือจะกลับไปสู สภาพเปนธุลี เหมือนกอนเกิดเพื่อสูสภาพมีดุล เพื่อจะไดส้ินสุดความปวดราวที่ตองด้ินรนเพ่ือสนองความ ตองการของรางกาย นอกจากนี้ ฟรอยดยังเนนเรื่องอารมณในสวนท่ีเปนจิตไรสํานึก ซึ่งกลาวไดวา พฤติกรรมของ มนุษยไดรับการกระตุนจากอารมณและความรูสึกที่มาจากจิตไรสํานึกโดยที่เรามิไดรูสึกตัว โดยฟรอยดนํา ทฤษฎีจิตวิเคราะหอธิบายเกี่ยวกับอิทธิพลของสังคมตอมนุษยในบทความเรื่อง “Civilized Sexual Morality and Modern Nervous Illness (1980)๔๘๐ วา “การศึกษาระบบศีลธรรมของศาสนายูดาย และศาสนาคริสตนิกายโรมันคาทอลกิ มีลักษณะแบบอนุรกั ษนยิ มคอนขางมาก ฟรอยดเช่ือวาสาเหตุที่คน บางคนเกิดอาการผิดปกติเนื่องมาจากการเก็บกดความรูสึกและความปรารถนาของตนเองไวเพื่อมิให ตนเองประพฤติผิด ไมกลาทําตามความรูสึกของตนเอง ไมกลาปลดปลอยความรูสึกของตนเองใหเปน อิสระจากกฎเกณฑทางศีลธรรมและจารีตประเพณีซึ่งเปนกระบวนการท่ีวัฒนธรรมประเพณีถายทอด คา นิยมความเช่ือจากคนรนุ หนึ่งไปสูคนอกี รนุ หน่งึ โดยผา นองคกรทางสังคม คือ ศาสนา ๔๗๘ ดรู ายละเอยี ดใน นพมาศ อุงพระ (ธรี เวคิน), รศ., ทฤษฎบี คุ ลิกภาพและการปรับตัว, กรุงเทพมหานคร : สํานกั พมิ พม หาวิทยาลยั ธรรมศาสตร, ๒๕๕๑, หนา ๒๖-๒๗. ๔๗๙ นพมาศ องุ พระ (ธีรเวคิน),รศ., จติ วทิ ยาท่วั ไป, กรงุ เทพมหานคร : สํานักพิมพมหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร, ๒๕๕๕, หนา ๓๔๒-๓๔๓. ๔๘๐ Sigmund Freud, ‘Civilized Sexual Morality and Modern Nervous Illness (1980), British Library : Read Books Ltd.,2013, p.3, Walter Hollitscher, Sigmund Freud : An Introduction, Psychology Press, p.40-45.

๒๒๘ ฟรอยดเชื่อวา มนุษยเรามีการสนองตอบตอศาสนาและคาํ สั่งสอนทางศาสนา คลาย ๆ กับที่เรามี การตอบสนองและความผูกพันตอพอ ท่ีใหความรัก ความคุมครองดูแล ความรูสึกที่มนุษยมีตอศาสนาจึง คลายคลึงกับความรูสึกท่ีเด็กมีตอพอ ศาสนาตามทัศนะของฟรอยดจึงเปนเรื่องของอารมณ ไมใชเหตุผล หรือประสบการณ ศาสนาเปนความปรารถนาของมนุษยทีต่ องการความปลอดภัยและท่พี ึ่งพิง พระเจาคือ ตวั แทนของพอทีจ่ ะปกปองคุม ครองมนษุ ยจ ากภัยพิบตั ิ วเิ คราะหจ ิตวิทยาพทุ ธศาสนากบั ทฤษฎจี ิตวิเคราะหของฟรอยด จากทฤษฎีจิตวิเคราะหของฟรอยดที่แบงตามการระลึกรู ไดแก จิตสํานึก จิตกอนสํานึก จิตไร สํานึก นั้น จิตวิทยาพุทธศาสนาไดอธิบายไวเปน ๒ สวน ที่เรียกวา “วิถีจิต” และ “วิถีมุตตจิต” ในสวน ของจิตสํานึก (conscious) ตรงกับวิถีจิตในจิตวิทยาพุทธศาสนา และในสวนของจิตไรสํานึก (Unconscious) ตรงกับภวังคจิต ซึ่งเปนหนาที่หน่ึงใน วิถีมุตตจิต อีกทั้ง จิตวิทยาพุทธศาสนาให ความสําคัญกับวิถีจิต หรือจิตสํานึก มากกวาภวังคจิต หรือท่ีเรียกวาเปนสวนของจิตกอนสํานึก (จิตใต สาํ นึก) หรือจติ ไรสํานกึ เน่ืองจาก จิต คือธรรมชาติที่รูอารมณ การรูอารมณของจิตที่เกิดข้ึนและดับไปในแตละขณะน้ัน ยอมส่ังสมประสบการณหรือการสรางวิบากไวในจิต เปนการส่ังสมประสบการณการจําไดหมายรูตาม อารมณท่ีถูกปรุงแตง กอตัวเปนบุคลิกภาพทางจิตขึ้น ทําใหมนุษยมีพฤติกรรม ทางกายกรรม วจีกรรม มโนกรรม แสดงออกมาตามการปรุงแตงของจิต แลวเก็บสะสมไวในภวังคจิต เปนวิบากจิต ดวยเหตุนี้ จิตวทิ ยาพทุ ธศาสนาจึงใหสําคญั กบั วิถีจิตทเี่ กิดขน้ึ ในแตล ะขณะ แตอยางไรก็ตาม ภวังคจิต คือจิตท่ีส่ังสมไวในขันธสันดานก็มีอิทธิพลตอการกระทําท่ีเกิดข้ึนใน ปจจบุ ันเชนเดียวกัน โดยเฉพาะหากอธิบายตามหลกั ปฏจิ จสมปุ บาท ภวงั คจิตก็คอื สวนของวิญญาณท่ีเปน ปจจัยใหเกดิ นามรปู การอธิบายจิตตามหลักจิตวทิ ยาพุทธศาสนาจึงมีความเกยี่ วเน่ืองสมั พนั ธกัน กลา วคือ วิถีจิต มีความสําคัญตอภวังคจิต และภวังคจิตก็มีความสําคัญตอการเกิดนามรูป ในฐานะท่ีเปนปจจัยให เกดิ นามรปู

๒๒๙ กุญแจสําคัญของจิตวิทยาพุทธศาสนาอยูท่ีการรับรูของจิตแลวปลอยวาง รับรูอยางบริสุทธ์ิ ปราศจากการปรุงแตงจิต คือการมีสติรับรูอารมณท่ีมากระทบ เม่ือมีสติอยูทุกขณะ การปรุงแตงทางจิตก็ จะไมเกิดขึ้น เม่ือสังขารไมเกิด ยอมไมมีปจจัยใหวิญญาณเกิด ไมมีปจจัยใหนามรูปเกิด วงจรปฏิจจสมุป บาทแหงทุกขก็ถูกตัดขาดจากวัฏฏะ ในแตละขณะจิตที่เกิดขึ้นและดับไป ดวยการเจริญสติระลึกรูเทาทัน ธรรมชาติของจิต ในประเด็นท่ี ทฤษฎีจิตวิเคราะหกลาวถึงระดับโครงสรางของจิต ไดแก อิด Id อีโก Ego ซุปเปอร อีโก Super Ego นั้น เปนลักษณะโครงสรางของจิตทผ่ี ลักดันกอใหเกิดพฤติกรรมจากแรงขับสัญชาตญาณ ทางเพศ ซึ่งในจิตวิทยาพุทธศาสนาก็คือ ตัณหา ความปรารถนา ความทะยานอยากในความมีชีวิต ใน ความมี ความเปนตาง ๆ นานา ตามระดับของกิเลสท่ีครอบงําอยูภายในจิตใจ และเปนแรงผลักใหกอเกิด พฤติกรรมตามมาในท่สี ุด ตามทฤษฎีจิตวิเคราะหของฟรอยด อิด (Id) เปนพลังงานทางจิตที่ตอบสนองความตองการทาง สัญชาตญาณ เปรียบเสมือนสันดานดิบที่ยังไมไดขัดเกลา สามารถแสดงพฤติกรรมท่ีตอบสนองความ ตองการของตนเองโดยไมคาํ นงึ ถงึ เหตแุ ละผล ความเหมาะสม กาลเทศะ ในจติ วิทยาพทุ ธศาสนาอธบิ ายแรงขบั ทผี่ ลกั ดันใหเ กดิ พฤตกิ รรมทไี่ มดีงาม วา มาจากวีติกกมกเิ ลส ซึง่ เปนกเิ ลสอยา งหยาบ ทฟี่ งุ ออกมาทางกายและทางวาจา กอพฤติกรรมทีไ่ มดไี มง าม ดังนี้ ๑ กายทุจริต ๓ คือ การฆา ทําลาย ทํารายชีวิตของตนเองและผูอ่ืน การลักทรัพย และความ ประพฤตผิ ดิ ในกาม ๒ วจที ุจริต ๔ คือ การพูดเท็จ การพดู คําหยาบ การพูดสอเสียด และการพูดเพอเจอ พฤติกรรมที่ไมดีไมงามเหลานี้เกิดมาจากจิตใจท่ียังไมสามารถขัดเกลากิเลสอยางหยาบได ซึ่งใน จิตวิทยาพุทธศาสนาสามารถขัดเกลากิเลสอยางหยาบนี้ไดดวยศีล ซ่ึงเปรียบเสมือนกฎเกณฑทางสังคม เปนหลักท่ีทําใหคนในสังคมอยูรวมกันไดอยางสงบสุข และเปนสวนที่ชวยในการตัดสินใจอยางถูกตองเม่ือ บุคคลจะแสดงพฤติกรรมอยางมเี หตุผล ถูกตอ งกาลเทศะ ซ่ึงเปนลกั ษณะการทาํ งานของอโี ก (Ego) สวนซุปเปอร (Superego) น้ัน คือ มโนธรรม หรือจิตสวนท่ีไดรับการพัฒนา ซึ่งในสวนจิตวิทยา พุทธศาสนานั้นสามารถพัฒนาดวยหลักสมาธิและปญญา สมาธิจะชวยขัดเกลากิเลสอยางกลาง ที่เรียกวา

๒๓๐ ปริยุฏฐานกเิ ลส กเิ ลสทกี่ ลมุ รุมจติ ใหเ ดือดรอ น ทําลายสขุ ภาพจิตและความสงบสุขทางจิตใจซึ่งเปนปญหา ใหญข องคนในสงั คมปจจบุ ัน อาํ นาจของสมาธจิ ะชวยใหจิตใจสงบและระงบั กิเลสไมใ หเ กดิ ข้นึ รบกวนจิตใจ ได แตกิเลสน้ันเปรียบเสมือนหญาที่ถูกหินทับเอาไวเทานั้น ถาเมื่อใดไมไดทําสมาธิ กิเลสก็จะเกิดขึ้น รบกวนจิตใจไมใหสงบสุขไดอีก เพราะรากคืออนุสัยกิเลสยังคงอยู ซ่ึงจะสามารถตัดขาดทําลายใหสิ้นได ดวยอาํ นาจของปญญาเทา นน้ั คาํ ถามทบทวนประจาํ บท ๑ อธิบายความหมายของ “สุญญตา” มาใหเ ขาใจพอสงั เขป ๒ ทานพุทธทาสภกิ ขุ อธิบาย “ความวา ง” ในแงจิตวทิ ยาพุทธศาสนาไวอ ยางไร อธิบายใหเขาใจพอสงั เขป ๓ อธิบายทฤษฎจี ิตวิเคราะหของซกิ มันด ฟรอยด มาใหเขาใจพอสงั เขป ๔ เปรียบเทียบความเหมือนและความตางระหวางคําสอนเรื่อง “จิต” ในจิตวิทยาพุทธศาสนา กับ “จิต” ในทฤษฎจี ิตวเิ คราะหของซกิ มนั ด ฟรอยด

๒๓๑ เอกสารอา งองิ ประจําบท ๑ พระไตรปฎ ก พระไตรปฎก เลม ท่ี ๔ วนิ ยั ปฎก มหาวรรค. พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบับมหาจฬุ าลงกรณราช วทิ ยาลยั . กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพม หาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั , ๒๕๓๙. พระไตรปฎก เลม ที่ ๑๔ สตุ ตันตปฎ ก มชั ฌมิ นกิ าย อุปริปณณาสก พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบบั มหา จฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั . กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพมหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั , ๒๕๓๙. พระไตรปฎ ก เลมท่ี ๑๕ สตุ ตันตปฎ ก สงั ยตุ ตนกิ าย สคาถวรรค. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬา ลงกรณราชวิทยาลยั . กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พมหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๓๙. พระไตรปฎ ก เลมท่ี ๑๖ สุตตันตปฎ ก สังยตุ ตนกิ าย นทิ านวรรค. พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบบั มหาจุฬา ลงกรณราชวิทยาลัย. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพม หาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลัย, ๒๕๓๙. พระไตรปฎ ก เลม ที่ ๑๘ สตุ ตนั ตปฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบั มหา จุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั . กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พม หาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั , ๒๕๓๙. พระไตรปฎก เลมที่ ๒๕ สุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย ธรรมบท. พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบบั มหาจฬุ าลง กรณราชวิทยาลยั . กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พม หาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๓๙. พระไตรปฎ ก เลมที่ ๒๕ สตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย อุทาน. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบั มหาจุฬาลงกรณ ราชวิทยาลัย. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั , ๒๕๓๙. พระไตรปฎก เลมที่ ๓๐ สุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย จูฬนเิ ทส. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบั มหาจฬุ าลง กรณราชวทิ ยาลัย. กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พม หาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๓๙.

๒๓๒ ๒ คมั ภีรอ รรถกถา มชั ฌมิ นิกาย ปปญ จสูทนี อุปรปิ ณ ณาสกอ รรถกถา พระไตรปฎก และอรรถกถาแปล . ฉบับมหามกฎุ ราช วทิ ยาลัย พมิ พคร้ังท่ี ๓. กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พม หามกุฎราชวิทยาลัย , ๒๕๓๖. อภิธรรมปฎก ปฏฐาน ปญจปกรณอรรถกถา อรรถกถา. พระไตรปฎ ก และอรรถกถาแปล . ฉบับมหา มกุฎราชวทิ ยาลยั พมิ พคร้งั ท่ี ๓. กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พมหามกฎุ ราชวิทยาลัย , ๒๕๓๖. ๓ หนังสอื (ภาษาไทย) คมเพชร ฉัตรศภุ กุล, ทฤษฎีการใหค าํ ปรึกษา. กรุงเทพมหานคร : สถาบนั พัฒนาคุณภาพวิชาการ (ภว), ๒๕๔๗. พร รตั นสวุ รรณ, ความวาง, กรุงเทพมหานคร : สํานักคน ควาทางวิญญาณ, ๒๕๓๒. พระธรรมกติ ติวงศ (ทองดี สรุ เตโช). พจนานกุ รมเพือ่ การศกึ ษาพุทธศาสน “คําวดั ”. พมิ พครงั้ ท่ี ๔. กรงุ เทพมหานคร : สํานกั พมิ พธ รรมสภาและสถาบันบันลอื ธรรม, ๒๕๕๓. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยุตฺโต). จากจติ วทิ ยา สูจ ติ ภาวนา. กรุงเทพมหานคร : สํานกั พมิ พธ รรมสภาและ สถาบันบนั ลือธรรม, ๒๕๔๖. พระพรหมคณุ าภรณ (ป.อ. ปยุตโฺ ต) . พุทธธรรม ฉบับปรับขยาย, พมิ พครง้ั ที่ ๓๒. กรงุ เทพมหานคร : สาํ นกั พิมพผลิธมั ม, ๒๕๕๕. พุทธทาสภกิ ข,ุ “วาง” ตามหลักพุทธศาสนา, กรงุ เทพมหานคร : สํานกั พิมพธรรมสภา, ๒๕๔๒ _________ . นพิ พาน, กรงุ เทพมหานคร : สํานักพิมพธ รรมสภา. _________ . สญุ ญตาปริทรรศน เลม ๒. สุราษฎรธานี : ธรรมทานมลู นิธิ ไชยา, ๒๕๕๔. นพมาศ อุงพระ (ธรี เวคนิ ),รศ. จติ วทิ ยาท่วั ไป. กรุงเทพมหานคร : สํานักพมิ พมหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร,

๒๓๓ ๒๕๕๕. _____________ . ทฤษฎบี คุ ลิกภาพและการปรับตวั , กรงุ เทพมหานคร : สาํ นักพิมพ มหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร, ๒๕๕๑. นนั ทพล โรจนโกศล , พุทธประสาทจรยิ ศาสตรกบั ภาวะบกพรอ งทางสมอง,วทิ ยานิพนธ พุทธศาสตร ดษุ ฎบี ณั ฑิต,บณั ฑิตวทิ ยาลัย มหาวทิ ยาลัยมหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๕๑ วัชระ งามจติ รเจริญ. พทุ ธศาสนาเถรวาท. กรงุ เทพมหานคร : สํานกั พมิ พม หาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร, ๒๕๕๐. วศิ ิษฐ ศรพี ิบูลย . มหศั จรรยแ หง ควอนตมั กบั พลงั จติ ใตสาํ นึก. กรงุ เทพมหานคร : สํานักพิมพบ านานา สวที , ๒๕๕๑. สมพร บษุ รากจิ . จติ บําบัดแบบอิงทฤษฎจี ติ วิเคราะห. กรงุ เทพมหานคร : คณะแพทยศ าสตรศ ิริราช พยาบาล มหาวทิ ยาลัยมหิดล, ๒๕๒๕. โสรีช โพธแิ กว ,รศ.ดร. การสังเคราะหห ลกั อรยิ สัจ ๔ สูกระบวนการปรกึ ษาเชงิ จิตวิทยา/จิตรกั ษา เพอ่ื การพัฒนารักษาและเยยี วยาชีวิตจติ ใจ : แนวคิด แนวทาง ประสบการณ และงานวจิ ยั หลกั สตู รสาขาวิชาจติ วิทยาการปรึกษา คณะจิตวทิ ยา จุฬาลงกรณม หาวทิ ยาลยั , ๒๕๕๓. ปราโมทย เชาวศลิ ป. คูมอื ทฤษฎจี ิตวเิ คราะห. กรุงเทพมหานคร : เรอื นแกว การพิมพ, ๒๕๒๖. (ภาษาองั กฤษ) Elaine De Beauport with Aura Sofia Diaz, The Three Faces of Mind : Developing your Mental, Emotional, and Behavioral Intelligences, Madras India : Theosophical Publishing House,2002. Sigmund Freud, ‘Civilized Sexual Morality and Modern Nervous Illness (1980), British Library : Read Books Ltd.,2013, p.3, Walter Hollitscher, Sigmund Freud : An Introduction,Psychology Press.

๒๓๔ บรรณานกุ รม ๑.พระไตรปฎก (ภาษาบาล)ี พระไตรปฎก เลม ท่ี ๑๓ สตุ ตนั ตปฎ ก มัชฌฺ มิ นกิ าย มชฺฌมิ ปณฺณาสกปาลิ . พระไตรปฎกภาษาบาลี ฉบับ มหาจุฬาเตปฏ กํ ๒๕๐๐. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั , ๒๕๓๕. (ภาษาไทย) พระไตรปฎ ก เลม ที่ ๔ วินัยปฎก มหาวรรค. พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบบั มหาจุฬาลงกรณราช วทิ ยาลยั . กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพม หาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๙. พระไตรปฎ ก เลม ท่ี ๑๐ สุตตันตปฎก ทีฆนกิ าย มหาวรรค . พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบั มหาจฬุ าลง กรณราชวทิ ยาลยั . กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พม หาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลัย, ๒๕๓๙. พระไตรปฎ ก เลม ที่ ๑๑ สุตตนั ตกปฎก ทีฆนกิ าย ปาฏกิ วรรค. พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบบั มหาจฬุ าลง กรณราชวิทยาลัย. กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พม หาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๓๙. พระไตรปฎก เลมที่ ๑๒ สตุ ตันตปฎก มัชฌมิ นิกาย มลู ปณณาสก. พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบบั มหาจุฬา ลงกรณราชวิทยาลยั . กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพม หาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย, ๒๕๓๙. พระไตรปฎก เลมท่ี ๑๓ สุตตนั ตปฎ ก มัชฌมิ นกิ าย มัชฌมิ ปณณาสก . พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบบั มหา จฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั . กรงุ เทพมหานคร : โรงพิมพม หาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย, ๒๕๓๙. พระไตรปฎก เลม ที่ ๑๔ สตุ ตันตปฎ ก มชั ฌมิ นิกาย อปุ รปิ ณ ณาสก พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบับมหา จุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พม หาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย, ๒๕๓๙.

๒๓๕ พระไตรปฎก เลม ท่ี ๑๕ สตุ ตันตปฎ ก สังยุตตนกิ าย สคาถวรรค พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบับมหาจุฬา ลงกรณราชวทิ ยาลยั . กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พม หาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๙. พระไตรปฎก เลมท่ี ๑๖ สุตตันตปฎก สงั ยุตตนกิ าย นทิ านวรรค. พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบบั มหาจฬุ า ลงกรณราชวทิ ยาลยั . กรงุ เทพมหานคร : โรงพิมพมหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๙. พระไตรปฎก เลม ที่ ๑๗ สุตตนั ตปฎก สงั ยตุ ตนกิ าย ขนั ธวารวรรค. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบับมหา จุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย. กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พม หาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๙. พระไตรปฎก เลม ที่ ๑๘ สตุ ตนั ตปฎ ก สังยตุ ตนกิ าย สฬายตนวรรค. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบั มหา จุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพมหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั , ๒๕๓๙. พระไตรปฎก เลมที่ ๑๙ สุตตันตปฎ ก สงั ยุตตนิกาย มหาวารวรรค. พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบบั มหา จฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั . กรงุ เทพมหานคร : โรงพิมพมหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๙. พระไตรปฎ ก เลมท่ี ๒๐ พระสุตตนั ตปฎก องั คตุ ตรนกิ าย เอกกนบิ าต. พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบับมหา จฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั . กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พมหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั , ๒๕๓๙. พระไตรปฎ ก เลม ที่ ๒๐ สตุ ตนั ตปฎ ก องั คุตตรนกิ าย ทุกนิบาต . พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบับมหาจุฬา ลงกรณราชวทิ ยาลัย. กรงุ เทพมหานคร : โรงพิมพมหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๙. พระไตรปฎก เลมท่ี ๒๐ สตุ ตันตปฎ ก องั คตุ ตรนิกาย ติกกนิบาต. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬา ลงกรณราชวทิ ยาลัย. กรงุ เทพมหานคร : โรงพิมพม หาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๓๙. พระไตรปฎก เลม ที่ ๒๑ สตุ ตันตปฎ ก อังคตุ ตรนิกาย จตกุ กนบิ าต . พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบั มหา จุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย. กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พม หาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๓๙. พระไตรปฎ ก เลม ที่ ๒๒ สุตตนั ตปฎ ก อังคตุ ตรนิกาย ปญจกนิบาต. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบับมหา จฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั . กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พม หาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั , ๒๕๓๙.

๒๓๖ พระไตรปฎ ก เลมที่ ๒๒ สตุ ตันตปฎ ก อังคุตตรนกิ าย ฉักกนบิ าต. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬา ลงกรณราชวิทยาลัย. กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พม หาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๓๙. พระไตรปฎ ก เลมที่ ๒๓ สุตตันตปฎ ก อังคตุ ตรนิกาย อฏั ฐกนิบาต. พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบับมหา จุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย. กรงุ เทพมหานคร : โรงพิมพม หาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๙. พระไตรปฎก เลม ที่ ๒๔ สตุ ตนั ตปฎก อังคุตตรนิกาย ทสกนิบาต. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบับมหาจฬุ า ลงกรณราชวทิ ยาลัย. กรงุ เทพมหานคร : โรงพิมพมหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๙. พระไตรปฎ ก เลม ท่ี ๒๕ สตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย ธรรมบท. พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลง กรณราชวทิ ยาลัย. กรงุ เทพมหานคร : โรงพิมพม หาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย, ๒๕๓๙. พระไตรปฎก เลมท่ี ๒๕ สตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย อทุ าน. พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบับมหาจฬุ าลงกรณ ราชวิทยาลยั . กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พม หาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั , ๒๕๓๙. พระไตรปฎก เลมท่ี ๒๕ สุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย อติ ิวุตตกะ. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบับมหาจฬุ าลง กรณราชวทิ ยาลยั . กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พมหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย, ๒๕๓๙. พระไตรปฎก เลมที่ ๒๕ สุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย สตุ ตนบิ าต. พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบบั มหาจฬุ าลง กรณราชวิทยาลยั . กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พมหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๙. พระไตรปฎก เลม ท่ี ๒๙ พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนิกาย มหานเิ ทส. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบับมหา จฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลัย. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั , ๒๕๓๙. พระไตรปฎ ก เลมที่ ๓๐ สุตตันตปฎก ขุททกนิกาย จฬู นเิ ทส. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลง กรณราชวทิ ยาลยั . กรงุ เทพมหานคร : โรงพิมพม หาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย, ๒๕๓๙. พระไตรปฎ ก เลมท่ี ๓๑ พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย ปฏิสัมภทิ ามรรค. พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบบั มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั . กรงุ เทพมหานคร : โรงพิมพมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย,

๒๓๗ ๒๕๓๙. พระไตรปฎก เลม ท่ี ๓๔ อภิธรรมปฎ ก ธรรมสงั คณี . พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบบั มหาจฬุ าลงกรณราช วทิ ยาลัย. กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พมหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั , ๒๕๓๙. พระไตรปฎก เลมท่ี ๓๕ พระอภิธรรมปฎก วิภังค. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบั มหาจุฬาลงกรณราช วิทยาลยั . กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พมหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๙. ๒ คัมภรี อรรถกถา วนิ ัยปฎ ก สมันตปาสาทิกา มหาวภิ ังคอ รรถกถา. พระไตรปฎก และอรรถกถาแปล . ฉบับมหามกุฎราช วทิ ยาลยั พิมพค ร้ังท่ี ๓. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพมหามกฎุ ราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๖. ทีฆนกิ าย สุมงั คลวลิ าสินี มหาวรรคอรรถกถา. พระไตรปฎ ก และอรรถกถาแปล . ฉบับมหามกฎุ ราช วทิ ยาลยั พิมพค รง้ั ที่ ๓. กรงุ เทพมหานคร : โรงพิมพม หามกุฎราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๖. ทีฆนิกาย สุมงั คลวลิ าสินี ปาฏิวรรคอรรถกถา. พระไตรปฎก และอรรถกถาแปล . ฉบับมหามกุฎราช วทิ ยาลยั พมิ พค ร้งั ท่ี ๓. กรงุ เทพมหานคร : โรงพิมพมหามกฎุ ราชวิทยาลัย , ๒๕๓๖. มัชฌิมนิกาย ปปญจสูทนี มลู ปณ ณาสกอรรถกถา. พระไตรปฎก และอรรถกถาแปล . ฉบับมหามกุฎราช วทิ ยาลยั พมิ พค รงั้ ท่ี ๓. กรงุ เทพมหานคร : โรงพิมพม หามกฎุ ราชวทิ ยาลัย , ๒๕๓๖. มัชฌิมนิกาย ปปญ จสทู นี อปุ รปิ ณณาสกอรรถกถา พระไตรปฎก และอรรถกถาแปล . ฉบับมหามกุฎราช วทิ ยาลัย พมิ พครง้ั ท่ี ๓. กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พม หามกุฎราชวิทยาลยั , ๒๕๓๖. ขุททกนิกาย สทั ธรรมปชโชติกา มหานเิ ทสอรรถกถา. พระไตรปฎก และอรรถกถาแปล . ฉบบั มหามกุฎ ราชวทิ ยาลัย พิมพคร้ังท่ี ๓. กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พมหามกุฎราชวิทยาลัย , ๒๕๓๖. ขุททกนิกาย ธรรมบทอรรถกถา. พระไตรปฎ ก และอรรถกถาแปล . ฉบับมหามกฎุ ราชวิทยาลยั พิมพ

๒๓๘ คร้ังที่ ๓. กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พม หามกุฎราชวิทยาลัย , ๒๕๓๖. องั คุตตรนกิ าย มโนรถปรู ณี อฏั ฐกนิบาตอรรถกถา. พระไตรปฎก และอรรถกถาแปล . ฉบับมหามกุฎราช วทิ ยาลยั พมิ พค รงั้ ที่ ๓. กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พมหามกุฎราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๖. อภธิ รรมปฎ ก ธรรมสงั คณี อฏั ฐสาลินอี รรถกถา. พระไตรปฎ ก และอรรถกถาแปล . ฉบับมหามกฎุ ราช วทิ ยาลยั พมิ พคร้ังท่ี ๓. กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พม หามกุฎราชวิทยาลัย , ๒๕๓๖. อภิธรรมปฎก ปฏฐาน ปญจปกรณอรรถกถา อรรถกถา. พระไตรปฎก และอรรถกถาแปล . ฉบับมหา มกฎุ ราชวิทยาลยั พมิ พค ร้งั ที่ ๓. กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พมหามกุฎราชวิทยาลยั , ๒๕๓๖. อภธิ รรมปฎ ก วิภังค สมั โมหวิโนทนอี รรถกถา. พระไตรปฎก และอรรถกถาแปล . ฉบับมหามกฎุ ราช วทิ ยาลยั พิมพค รงั้ ท่ี ๓. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพม หามกุฎราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๖. ๓ หนงั สอื (ภาษาไทย) คมเพชร ฉัตรศภุ กุล, ทฤษฎีการใหค าํ ปรกึ ษา. กรุงเทพมหานคร : สถาบันพัฒนาคณุ ภาพวิชาการ (ภว), ๒๕๔๗. เดอื น คําด,ี รศ.ดร. ศาสนศาสตร. พมิ พครง้ั ที่ ๒. กรงุ เทพมหานคร : สาํ นักพมิ พ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร,๒๕๔๕. นพมาศ อุงพระ (ธีรเวคนิ ),รศ. จิตวทิ ยาท่วั ไป. กรุงเทพมหานคร : สํานักพมิ พมหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร, ๒๕๕๕. _____________ . ทฤษฎบี คุ ลิกภาพและการปรบั ตัว, กรุงเทพมหานคร : สํานกั พมิ พ มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร, ๒๕๕๑. นันทพล โรจนโกศล. “การศึกษาวิเคราะหแนวคิดเร่อื งขันธ๕ กบั การบรรลธุ รรมในพระพุทธศาสนาเถร วาท”. วิทยานิพนธ พทุ ธศาสตรมหาบณั ฑิต .บัณฑติ วิทยาลยั มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณ ราชวทิ ยาลยั , ๒๕๔๘. _____________ . “พุทธประสาทจรยิ ศาสตรกบั ภาวะบกพรองทางสมอง”, วทิ ยานิพนธ พุทธศาสตร

๒๓๙ ดุษฎบี ณั ฑติ . บัณฑติ วิทยาลัย มหาวทิ ยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย, ๒๕๕๑. ____________ . อายตนะ : สนามแหงความรใู นพทุ ธจติ วิทยา. สารนิพนธ พทุ ธศาสตรดษุ ฎีบณั ฑติ . บัณฑติ วิทยาลัย มหาวทิ ยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยลัย, ๒๕๕๐. บรรจบ บรรณรจุ ิ. จิต มโน วิญญาณ, พิมพค รง้ั ท่ี ๔, กรุงเทพมหานคร : สาํ นกั พิมพธ รรสภา,๒๕๓๗ ____________ . ปฏิจจสมปุ บาท . พมิ พคร้ังท่ี ๓ . กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พม หาจฬุ าลงกรณราช วทิ ยาลัย, ๒๕๔๙. ปราโมทย เชาวศิลป. คูมอื ทฤษฎจี ิตวเิ คราะห . กรงุ เทพมหานคร : เรอื นแกวการพมิ พ, ๒๕๒๖. พร รตั นสวุ รรณ, ความวาง, กรุงเทพมหานคร : สาํ นกั คนควาทางวิญญาณ, ๒๕๓๒. ___________ . คาํ บรรยายพทุ ธปรชั ญา ภาค ๑ . พมิ พคร้ังท่ี ๕. กรงุ เทพมหานคร : สาํ นักพมิ พค น ควา ทางวิญญาณ, ๒๕๓๒. __________ . อภิญญา เลม ๑. พิมพครงั้ ท่ี ๓. กรงุ เทพมหานคร : สํานักคน ควาทางวญิ ญาณ , ๒๕๓๖. พระธรรมปฎ ก (ป.อ. ปปยุตฺโต). จากจติ วิทยา สูจิตภาวนา. กรงุ เทพมหานคร : ธรรมสภาและสถาบนั บนั ลือธรรม, ๒๕๔๖. พระพรหมคณุ าภรณ (ป.อ. ปยุตฺโต). พจนานกุ รมพทุ ธศาสตร ฉบับประมวลธรรม , พิมพค ร้งั ที่ ๑๖. กรุงเทพมหานคร : บริษทั เอส อาร พร้นิ ตง้ิ แมส โปรดักส จํากดั , ๒๕๕๑. ___________ . พุทธธรรม ฉบบั ปรบั ขยาย. พิมพครั้งท่ี ๓๒. กรงุ เทพมหานคร : สาํ นักพิมพผ ลิธมั ม, ๒๕๕๕. พระพุทธโฆษะเถระ. คมั ภีรวสิ ทุ ธมิ รรค. ฉบับ ๑๐๐ ป สมเดจ็ พระพุฒาจารย อาจ อาสภมหาเถระ). พมิ พ ครัง้ ท่ี ๖. กรุงเทพมหานคร : บรษิ ทั ธราเพลส จาํ กัด, ๒๕๔๘. พระพุทธทัตตเถระ. อภิธมั มาวตาร. พระคนั ธสาราภวิ งศ แปล. กรุงเทพมหานคร : หางหนุ สว นจํากัด ไทย รายวันการพิมพ, ๒๕๔๙. พระไพศาล วสิ าโล . สขุ เหนือสขุ . กรงุ เทพมหานคร : เนช่นั บคุ ส , ๒๕๕๔. พระนาคเสน. มลิ ินทปญ หา ฉบับแปลในมหามกุฏราชวิทยาลัย. พิมพครั้งท่ี ๒. กรงุ เทพมหานคร : มหา มกุฏราชวทิ ยาลยั , ๒๕๔๓. พระมหากัจจายนะเถระ. เนตตปิ กรณ. พระคนั ธสาราภวิ งศ แปลและอธบิ าย . กรุงเทพมหานคร:ไทย

๒๔๐ รายวันการพมิ พ, ๒๕๕๐. พระมหาสมบรู ณ วุฑฒฺ ิกโร (พรรณนา). สมั มาทฏิ ฐกิ ับการพฒั นาชีวติ ตามหลกั พระพุทธศาสนา. สาร นิพนธ พุทธศาสตรดุษฎีบัณฑิต . บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๖. พระมหาสมปอง มทุ โิ ต , คมั ภีรอ ภิธานวรรณนา , พมิ พค รัง้ ที่ ๒ ชมรมนริ ุตศึกษา วดั มหาธาตุยุวราช รังสฤษฏ , กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พประยุรวงศพร้ินต้งิ จํากดั , ๒๕๔๗ . พระสัทธมั มโชติกะ ธัมมาจรยิ ะ. ปรมตั ถโชตกิ ะ ปฏิจจสมปุ บาททปี นี . พมิ พค ร้งั ท่ี ๕. กรงุ เทพมหานคร : มลู นิธสิ ัทธมั มโชติกะ. ____________ . ปรมตั ถโชตกิ ะ ปริจเฉทท่ี ๑-๒-๖ จติ เจตสิก รูป นิพพาน. กรงุ เทพมหานคร : มลู นธิ ิสทั ธัมมโชตกิ ะ, ๒๕๔๗. ___________ . ปรมตั ถโชติกะ ปริจเฉทท่ี ๙ เลม ๑ . มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย : กรงุ เทพมหานคร, ๒๕๔๗. พระอนรุ ทุ ธาจารย. พระคนั ธสาราภิวงศ. (ผูแปล). อภธิ ัมมัตถสังคหะและปรมตั ถธปี นี. กรงุ เทพมหานคร : ไทยรายวนั กราฟฟค เพลท,๒๕๔๖. พระอปุ ติสสเถระ. วิมตุ ติมรรค. แปลโดย พระเทพโสภณและคณะ. พิมพค รั้งที่ ๖. กรุงเทพมหานคร:โรง พมิ พมหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลัย, ๒๕๔๘. พุทธทาสภิกขุ, “วา ง” ตามหลักพทุ ธศาสนา, กรุงเทพมหานคร : สาํ นกั พมิ พธ รรมสภา, ๒๕๔๒ _________ . นิพพาน, กรุงเทพมหานคร : สาํ นักพิมพธรรมสภา. _________ . สญุ ญตาปรทิ รรศน เลม ๒. สรุ าษฎรธานี : ธรรมทานมูลนธิ ิ ไชยา, ๒๕๕๔. วชั ระ งามจติ รเจรญิ . พทุ ธศาสนาเถรวาท . กรงุ เทพมหานคร : สํานักพมิ พม หาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร, ๒๕๕๐. วารญี า ภวภตู านนท ณ มหาสารคาม. จติ วทิ ยาพุทธศาสนา, พมิ พค ร้ังที่ ๓, กรุงเทพฯ : ชีวาภิวัฒน, ๒๕๔๔. วิธาน ฐานะวฑุ ฒ. หัวใจใหม ชวี ิตใหม . เชียงราย : ปติศึกษา, ๒๕๔๖.

๒๔๑ วศิ ิษฐ ศรพี ิบูลย . มหัศจรรยแ หง ควอนตมั กบั พลงั จติ ใตสาํ นกึ . กรุงเทพมหานคร : สาํ นักพิมพบานานา สวีท, ๒๕๕๑. สม สุจริ า,ทพ. ไอนส ไตนพ บ พระพทุ ธเจาเห็น. พิมพครัง้ ที่ ๓๕, กรงุ เทพมหานคร : สาํ นกั พมิ พอมรินทร, ๒๕๕๑. สมพร บษุ รากจิ . จติ บําบดั แบบอิงทฤษฎจี ติ วิเคราะห.กรงุ เทพมหานคร : คณะแพทยศ าสตรศิรริ าช พยาบาล มหาวิทยาลยั มหดิ ล, ๒๕๒๕. สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราชสกลมหาสังฆปรนิ ายก องคที่ ๑๙. จิตศึกษา. พมิ พครัง้ ท่ี ๓. กรงุ เทพมหานคร : บริษทั พมิ พสวยจาํ กัด, ๒๕๕๔. สจุ ินต บรหิ ารวนเขตต. ปรมตั ถธรรมสงั เขป จติ ตสังเขป และภาคผนวก. พิมพครง้ั ท่ี ๕. กรุงเทพมหานคร : โอ.เอส.พริน้ ตง้ิ เฮาส, ๒๕๕๓. ______________ . ปจ จัยสังเขป. กรงุ เทพมหานคร : มลู นธิ ศิ กึ ษาและเผยแพรพ ระพทุ ธศาสนา, ๒๕๔๑ สชุ า จันทรเอม, ผศ. , จติ วิทยาทั่วไป. พิมพค ร้ังท่ี ๕, กรงุ เทพมหานคร : บรษิ ทั โรงพมิ พไ ทยวฒั นพานชิ จาํ กดั , ๒๕๓๑. โสรชี  โพธิแกว ,รศ.ดร. การสังเคราะหห ลกั อรยิ สัจ ๔ สกู ระบวนการปรกึ ษาเชงิ จิตวทิ ยา/จิตรกั ษา เพอื่ การพัฒนารกั ษาและเยยี วยาชีวติ จิตใจ : แนวคดิ แนวทาง ประสบการณ และงานวจิ ัย หลกั สูตรสาขาวิชาจติ วทิ ยาการปรกึ ษา คณะจิตวทิ ยา จฬุ าลงกรณมหาวทิ ยาลัย, ๒๕๕๓. ระวี ภาวไิ ล,ศ.ดร. อภิธรรมฉบับคนรนุ ใหม. กรงุ เทพมหานคร : มลู นิธพิ ุทธธรรม, ๒๕๔๘. อายุษกร งามชาต.ิ การบรู ณาการหลักพทุ ธธรรมเพ่ือเปน เคร่ืองมอื ในการปรับเปลีย่ นภาวะบกพรองทาง ความรัก.วิทยานพิ นธ พุทธศาสตรดษุ ฎีบณั ฑติ , บณั ฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหาจฬุ าลงกรณ ราชวทิ ยาลยั , ๒๕๕๔. _____________ . การศกึ ษาวิเคราะหกระบวนการเกิดโยนโิ สมนสิการในพระพทุ ธศาสนาเถรวาท. สาร นิพนธ พุทธศาสตรดุษฎีบัณฑิต. บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยลัย, ๒๕๕๑. __________ . ปฏิจจสมปุ บาทผา นแนวคิดพระพรหมคุณาภรณ (ป.อ. ปยุตฺโต). สารนพิ นธ พุทธศาสตร ดุษฎีบัณฑติ , บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย, ๒๕๕๓. _________ . พุทธวิธีปองกันปญ หาความรนุ แรงในครอบครวั . สารนพิ นธพ ุทธศาสตรดุษฏบี ณั ฑิต. บัณฑติ วิทยาลัย มหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๕๒.

๒๔๒ อุบลวรรณา ภวกานนั ท และคณะผูเ ขียน. จติ วิทยาท่วั ไป. พมิ พครัง้ ท่ี ๙. กรงุ เทพมหานคร : สํานักพิมพ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, ๒๕๕๕. (ภาษาองั กฤษ) Clifford T. Morgan and Richard A. King, Introduction of Psychology,New York : Mc Graw- Hill Book Co. Inc., 1971. D. Kahneman, and A. Tversky, “Prospect theory : An Analysis of decision under risk”, Econometrica, vol.47 (1979) : 263-291. Elaine De Beauport with Aura Sofia Diaz, The Three Faces of Mind : Developing your Mental, Emotional, and Behavioral Intelligences, Madras India : Theosophical Publishing House,2002. Helen Fisher. “The Drive to Love : The Neutral Mechanism for Mate Selection”. The new psychology of love. USA. Yale Univerity Press, 2006. Hilgard Ernest R. Introduction of Psychology. New York : Harcourt, Brace & World, Inc.,1962. James F. Leckman, Sarah B. Hrdy, Eric B. Keverne, and C. Sue Carter. “A Biobehavioral Model of Attachment and Bonding”. The new psychology of love. USA. Yale Univerity Press, 2006. Normal L. Munn, Introduction of Psychology, 4th ed., (Boston : Houghton Miffin Co., 1969. Pual Pearsall. The Heart’s Code : Tapping the Wisdom and Power of Our Heart Energy. New York : Broadway Books, 1998. R. J. Corsini, Dictionary of Psychology. New York. NY : Brunner-Routledge,2002. R. J. Corsini, Dictionary of Psychology, New York , NY : Brunner-Routledge,2002. R. J. Sternberg, Cognitive Psychology, 3rd edition, Belmont, CA : Wadsworth/Thompson Learning, 2003 R. L.Solso, Cognitive Psychology, 5th edition, Needham Heights, MA : Allyn & Bacon A Viacom Company,1998

๒๔๓ R. McCraty, M. Atkinson, and D. Tomasino. Science of the Heart : Exploring the Role of the Heart in Human Performance. Boulder Creek. CA : HeartMath Research Center, Institute of HeartMath, 2001. Sigmund Freud. The Psychology of Love . New York : Penguin classics, 2007. ___________ . ‘Civilized Sexual Morality and Modern Nervous Illness (1980), British Library : Read Books Ltd.,2013, p.3, Walter Hollitscher, Sigmund Freud : An Introduction,Psychology Press. ๔ ส่ืออนิ เตอรเนต็ www.anamai.moph.go.th www.buddism-online.org www.dmh.go.th www.psyclin.co.th/new_page_82_htm