ทางพ้นทุกข์

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร สงบสุขภายในทเ่ี ราแสวงหาอยูท่ ่ีไหน ความจริงก็อยกู่ ับท่าน น่ันแหละ เพียงแต่โดนความคดิ ปรุงแต่งครอบงำ�เอาไว้ เพียง เอาความคดิ ออกกจ็ ะเหน็ ความสงบสุขภายใน อยู่กบั ท่านท่ี กำ�ลังนัง่ นอน เดนิ ยืน อยนู่ น่ั แหละ เปน็ ลักษณะทมี่ ีสมาธิ อยู่ภายในตัวเอง ตอ่ ไปความสุขกไ็ ม่ตอ้ งหาอีก เพราะความ สขุ อยขู่ ้างใน เปรยี บเสมอื นดวงอาทิตยท์ ี่ส่องแสงอยู่ตลอด เวลา ท่มี ดื เพราะมีเมฆบงั สมาธแิ ละความสงบสขุ รม่ เยน็ ใน ชีวติ ก็เหมือนกนั อยตู่ รงนน้ั แหละ เพยี งแต่ความคดิ ของ เราครอบงำ�บังความสขุ ไว้ เมอ่ื ออกจากความคิดก็จะเห็น ความจริง จะมคี วามสงบสุข ๑๕๑ The WayOut new.indd 151 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ ละนิวรณ์ ๕ ตอ่ ไปท่านแสดงถงึ เรือ่ งการละนิวรณ์ ๕ ซ่ึงก็คอื ความหลงคดิ ที่ลากกเิ ลสเขา้ มาในจิตใจ ครอบง�ำ ความสงบ สขุ ร่มเยน็ ความอิสระภายในจติ ใจเอาไว้ ในการปฏิบัตทิ า่ น จะเห็นจริงๆ ว่านิวรณเ์ ป็นอยา่ งไร หลงคิดเร่ืองของทีน่ า่ รกั น่าพอใจ กเ็ ปน็ กามฉนั ทนิวรณ์ คดิ ไปถงึ คนทเ่ี คยท�ำ ไมด่ ีกับ เราหรอื อยากจะได้ส่ิงน้นั แล้วไมไ่ ด้ เกดิ ไมช่ อบใจขนึ้ มา เรียก ว่าจิตตกไปในปฏฆิ นมิ ติ เปน็ พยาปาทนิวรณ์ นิวรณห์ รอื กิเลสอืน่ ๆ ก็ท�ำ นองเดยี วกันนั่นเอง จุดเรมิ่ ต้นมาจากการ เขา้ ไปในโลกของความคิด ๑๕๒ The WayOut new.indd 152 4/25/09 12:22 PM

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร ข้อ ๒๑๖ คุณสมบัตขิ องผจู้ ะละนวิ รณ์ ภกิ ษนุ น้ั ประกอบดว้ ยอรยิ ะสลี ขนั ธ์ อรยิ ะอนิ ทรยี สงั วร อรยิ ะสตสิ มั ปชญั ญะและอรยิ ะสนั โดษอยา่ งนแ้ี ลว้ พกั อยู่ ณ เสนาสนะเงยี บสงดั คอื ปา่ โคนไม้ ภเู ขา ซอกเขา ถา้ํ ปา่ ชา้ ปา่ ชฏั ทแ่ี จง้ ลอมฟาง เธอกลบั จากบณิ ฑบาต ภายหลงั ฉนั อาหาร เสรจ็ แลว้ นง่ั ขดั สมาธติ ง้ั กายตรงด�ำ รงสตเิ ฉพาะหนา้ ขอ้ ๒๑๗ การละนวิ รณ์ ๕ เธอละอภชิ ฌา (ความเพ่งเลง็ อยากไดข้ องเขา) ในโลก มีใจปราศจากอภชิ ฌาอยู่ ช�ำ ระจิตให้บรสิ ุทธจ์ิ ากอภิชฌา ละความมงุ่ ร้ายคือพยาบาท มีจติ ไม่พยาบาท มุ่งประโยชน์ เกือ้ กลู สรรพสตั วอ์ ยู่ ช�ำ ระจติ ให้บรสิ ทุ ธจิ์ ากความม่งุ ร้ายคอื พยาบาท ละถนี มทิ ธะ (ความหดหู่และเซ่ืองซมึ ) ปราศจาก ถนี มทิ ธะ ก�ำ หนดแสงสว่าง มีสตสิ ัมปชัญญะอยู่ ชำ�ระจิตให้ ๑๕๓ The WayOut new.indd 153 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ บรสิ ุทธิ์จากถนี มิทธะ ละอุทธัจจกกุ กุจจะ (ความฟุง้ ซา่ นและ รำ�คาญใจ) เปน็ ผไู้ มฟ่ งุ้ ซา่ น มีจติ สงบอยภู่ ายใน ช�ำ ระจติ ให้ บรสิ ทุ ธิ์จากอทุ ธจั จกกุ กุจจะ ละวิจิกิจฉา (ความลังเลสงสยั ) ขา้ มวจิ ิกจิ ฉาได้แล้ว ไมม่ วี ิจกิ ิจฉา ในกุศลธรรมอยู่ ช�ำ ระจิต ใหบ้ รสิ ทุ ธจิ์ ากวจิ ิกจิ ฉา การทที่ า่ นแนะน�ำ นโ้ี ดยตรงเปน็ ขอ้ ปฏิบตั สิ �ำ หรับพระ ภิกษุ ถา้ ทา่ นอยากปฏิบัติให้ไดผ้ ลรวดเร็ว แบบอกุ ฤษ ก็ ทำ�ได้ แตต่ ้องประกอบด้วยธรรม ๔ อยา่ ง คอื อรยิ ะศีล อรยิ ะอินทรยี สงั วร อริยะสติสัมปชญั ญะ และอริยะสนั โดษ อยา่ งนีแ้ ล้ว ต่อไปก็พักอยู่ ณ เสนาสนะเงียบสงดั คือ ป่า โคนไม้ ภูเขา ซอกเขา ถํ้า ปา่ ชา้ ป่าชดั ทแ่ี จ้ง ลอมฟาง กลับ จากบณิ ฑบาต ภายหลังฉนั อาหารเสร็จแลว้ น่ังขดั สมาธิ ตง้ั กายตรง ดำ�รงสตเิ ฉพาะหนา้ ส่ิงทีส่ �ำ คัญตอ้ งท�ำ กอ่ น คอื การมีอรยิ ะศีลขันธ์ อริยะ ๑๕๔ The WayOut new.indd 154 4/25/09 12:22 PM

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร อินทรยี สังวร อรยิ ะสติสัมปชญั ญะ และอริยะสนั โดษ นค่ี ือจติ ทพ่ี ร้อมนัน่ เอง เกิดจากการฝกึ สติ ข้อความในพระไตรปิฎกนี้ ถา้ ทา่ นอา่ นดว้ ยตัณหา และทฐิ ิ คือความชอบใจและความคดิ ของทา่ น ท่านก็จะ ไมเ่ ข้าใจ แต่อาจจะคิดว่าเข้าใจ ท่านจงึ มีคำ�ว่าอรยิ ะอย่ขู ้าง หน้า พูดงา่ ยๆ คอื อยา่ คิดเอาเอง ให้ปฏบิ ัติแล้วให้เป็นอยา่ ง น้นั การเป็นอรยิ ะคดิ เอาเองไม่ได้ ตอ้ งมกี ารปฏบิ ัติ มกี าร เพิ่มพนู มีการสะสม จติ ทจ่ี ะทำ�ใหเ้ กดิ สมาธไิ ดก้ ค็ อื มสี ตติ ง้ั ไวเ้ ฉพาะหนา้ ดังน้นั เม่ือไปสถานทต่ี ่างๆ แลว้ ท่านจึงมีค�ำ วา่ นั่งขดั สมาธิ ตงั้ กายตรง ด�ำ รงสตเิ ฉพาะหนา้ ฝกึ ตอนแรกๆ สตขิ องเรา จะไม่ตงั้ ไว้เฉพาะหนา้ เพราะวา่ เวลาฝกึ รสู้ ึกตวั กช็ อบไหล ไปตามอารมณ์ เช่น เดนิ อยใู่ จก็ไหลไปอยู่ท่เี ท้า ดลู มหายใจ ๑๕๕ The WayOut new.indd 155 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ ใจก็ไหลไปอยู่ทล่ี มหายใจ อยา่ งน้ีสตยิ ังไม่ตั้งมน่ั ต้องฝกึ ไป เรอ่ื ยๆ ในท่นี ที้ ่านกล่าวถึงอริ ยิ าบถน่งั แตจ่ ริงๆ มีสีอ่ ริ ยิ าบถ อนั ไหนกไ็ ด้ ในพระไตรปิฎกท่านยกมาบางอยา่ ง อย่าง สันโดษกแ็ สดงเฉพาะจวี รกับบิณฑบาต แต่รวมอย่างอน่ื ๆ ด้วยทงั้ หมด การมสี ติเฉพาะหนา้ คือการเปน็ ผู้ดูเฉยๆ แยกผ้รู กู้ บั ส่งิ ทีถ่ ูกร้อู อกจากกนั ได้ ทำ�ได้อยา่ งน้ีก็จะสามารถละนวิ รณ์ ต่างๆ ได้ การละนิวรณก์ อ็ ย่างทบ่ี อกไปคือไม่ได้ละด้วยการ ข่มไว้ แต่ละโดยการรู้ ท�ำ ใหน้ ิวรณ์ไม่เข้ามาครอบงำ�จติ การ ละแบบวิปสั สนาก็ไม่เหมือนการละแบบสมถะ สมถะนั้นใช้ วธิ ขี ม่ วิปสั สนาใช้วธิ ปี ล่อยใหม้ ันข้ึนมา แลว้ รู้ตามเปน็ จรงิ วา่ เปน็ ของไมเ่ ทย่ี ง เปน็ ทกุ ข์ เปน็ อนตั ตา กจ็ ะสามารถละอภชิ ฌา คือความชอบใจในสิง่ ใดสงิ่ หน่ึงได้ เวลาจิตของทา่ นไมม่ สี มาธิ ไมม่ ีสตติ ง้ั ไวเ้ ฉพาะหน้า ทา่ นจะละอภิชฌาไม่ได้ เวลาที่มี ๑๕๖ The WayOut new.indd 156 4/25/09 12:22 PM

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร สภาวธรรมดีๆ เกดิ ขึน้ กับตัวท่าน ความร้ดู ๆี ทผี่ ุดข้ึนมา บาง วนั ผดุ ขน้ึ มาก ทา่ นกจ็ ะยนิ ดี เรียกวา่ อภชิ ฌาเกดิ ลมื ดคู วาม ยนิ ดี เลยหลงไปในอภชิ ฌา สตไิ มไ่ ด้ตั้งไวเ้ ฉพาะหนา้ เวลา มีสภาวธรรมดๆี ผดุ ขน้ึ ทา่ นก็ต้องรู้ ถ้าท่านยินดี ก็รวู้ า่ ยนิ ดี เห็นมันเกิดมันดับไป น่ชี ือ่ วา่ มสี ติตัง้ ม่ัน เรอ่ื งพยาปาทะ คือสิง่ ทีไ่ มด่ ีกท็ �ำ นองเดยี วกัน เวลา ทปี่ ฏิบัตธิ รรมก็จะมจี ติ ไม่ดี เครยี ด เกดิ ขนึ้ เรากจ็ ะไม่ชอบ หวน่ั ไหว นชี่ อ่ื ว่าสตไิ ม่ต้งั ม่นั เพราะไมส่ ามารถเปน็ ผู้ดเู ฉยๆ ได้ หน้าที่ของท่านก็ฝกึ ไปเร่ือยๆ ใหร้ สู้ กึ ตวั ใหไ้ ดบ้ อ่ ยๆ ใครมี เทคนคิ อยา่ งไรก็ไดไ้ ม่จ�ำ กดั แตอ่ ยา่ ตดิ เทคนคิ ตัวเองกแ็ ลว้ กัน ถ้ายงั ละกามฉันทนวิ รณ์ พยาปาทนวิ รณ์ ไม่ได้ ยงั ไม่สามารถเป็นผู้ดเู ฉยๆ ได้ นวิ รณเ์ หลา่ น้ีกจ็ ะครอบงำ�จิต นิวรณ์น้ีคือสภาวะท่ีขวางกั้นการปฏิบัติสมถะและวิปัสสนา ถา้ ทา่ นปฏิบตั เิ ขาก็ต้องมา ๑ถ๕า้ ท๗า่ นเหน็ นวิ รณก์ ็ถอื วา่ ทา่ นได้ The WayOut new.indd 157 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ เริม่ ปฏิบตั แิ ล้ว เช่น ความงว่ ง ถ้างว่ งมากๆ ถีนมิทธะครอบงำ� จติ ได้ ครอบง�ำ ผรู้ ู้ได้ ทา่ นกไ็ มม่ สี ติที่จะดู ถ้าท่านดถู นี มทิ ธะ ไดท้ ัน ก็จะดับไปต่อหนา้ ตอ่ ตา จติ ก็จะสว่างโล่งขน้ึ มา เรยี ก ว่าอาโลกสญั ญา อทุ ธจั จะกกุ กจุ จะ การหลงฟงุ้ ไปในความคดิ เรยี กวา่ อทุ ธจั จะ ท�ำ ใหท้ า่ นลมื ดคู วามรสู้ กึ ทางกายทางใจ ซง่ึ มมี าก ทส่ี ดุ ในชวี ติ เรา ฝกึ ตอนแรกเดนิ ไปรอ้ ยกา้ ว เดนิ ฟรหี า้ สบิ กา้ ว มสี ตหิ า้ สบิ เกา้ กถ็ อื วา่ ใชไ้ ด้ แลว้ สตกิ จ็ ะมากขน้ึ ๆ เอง บางครง้ั เกดิ ความเดอื ดรอ้ นร�ำ คาญใจขน้ึ มา อนั นเ้ี ปน็ กกุ กจุ จะ ตอ่ มาก็วจิ กิ จิ ฉา การละวิจกิ ิจฉาในที่นีไ้ มใ่ ชเ่ ป็นพระ โสดาบัน ตอนแรกๆ ผปู้ ฏิบตั มิ คี วามสงสยั ในวิธีการ ในสิกขา เพราะท่านไมเ่ ขา้ ใจกุศลหรอื อกศุ ลแท้ๆ วา่ เปน็ อยา่ งไร แม้วา่ จะเรียนมามากในพระอภธิ รรมแล้วก็ตาม เมอ่ื มาปฏบิ ัตมิ ี สตสิ มั ปชัญญะมากเข้า จงึ๑จ๕ะร๘้วู ่าสง่ิ ไหนเปน็ กศุ ลแท้ๆ กุศล The WayOut new.indd 158 4/25/09 12:22 PM

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร แท้จะมคี วามเบาสบาย ท่านจะเห็นเวลาที่มสี ติ มีความ เบาสบาย โลง่ ตรงต่อสภาวะอย่างไม่มีบดิ พลว้ิ เป็นการดู สบายๆ เป็นลกั ษณะของจิตทีเ่ ป็นกศุ ล คอื สงบ เบา ออ่ น ควรแกก่ ารงาน คลอ่ งแคลว่ ตรงตอ่ สภาวะอารมณท์ ่ีดทู ีร่ ้อู ยู่ ทำ�ไดแ้ บบนจ้ี ติ ใจของทา่ นกจ็ ะมีอิสระ และจะละนวิ รณท์ งั้ ๕ ได้ ต่อไปทา่ นแสดงเรื่องสมั มาสมาธิ ซ่งึ เป็นเหตใุ กลใ้ ห้ เกิดญาณปัญญา แยกรปู แยกนามได้ เหน็ ปัจจัยของนามรูป เหน็ สภาวะทุกอยา่ งตามจรงิ ท่ีเปน็ ไปตามกฎไตรลกั ษณ์ เกิด ความเบ่ือหน่ายคลายก�ำ หนัดได้ ความจริงกไ็ ม่ตอ้ งทำ�อะไร อยา่ งอ่ืนหรอก เพียงแต่เป็นผู้เฝา้ ดเู ท่านน้ั วธิ กี ารนี้ใชต้ ้งั แต่ ต้นจนกระทัง่ จบ มีอุปมาของการละนิวรณ์ มีอยู่ ๕ อุปมาดว้ ยกัน ๑๕๙ The WayOut new.indd 159 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ ข้อ ๒๑๘ อปุ มาการละกามฉันทนิวรณ ์ เปรยี บเหมอื นคนกหู้ นม้ี าลงทนุ จนประสบผลส�ำ เรจ็ ใช้ หนเ้ี กา่ ทเ่ี ปน็ ตน้ ทนุ จนหมด เกบ็ ก�ำ ไรทเ่ี หลอื ไวเ้ ปน็ คา่ เลย้ี งดู บตุ รภรรยา เขาคดิ วา่ เมอ่ื กอ่ นเรากหู้ นม้ี าลงทนุ การงานส�ำ เรจ็ ผลดี ไดใ้ ชห้ นเ้ี กา่ ทย่ี มื มาลงทนุ หมดแลว้ ก�ำ ไรกย็ งั มเี หลอื ไว้ เปน็ คา่ เลย้ี งดบู ตุ รภรรยา เพราะความไมม่ หี นส้ี นิ เปน็ เหตุ เขา จงึ ไดร้ บั ความเบกิ บานใจและความสขุ ใจ ๑๖๐ The WayOut new.indd 160 4/25/09 12:22 PM

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร ข้อ ๒๑๙ อปุ มาการละพยาปาทนวิ รณ ์ เปรยี บเหมือนคนไข้อาการหนกั บรโิ ภคอาหารไมไ่ ด้ ไม่มกี �ำ ลัง ตอ่ มา หายปว่ ย บรโิ ภคอาหารได้ กลบั มกี �ำ ลัง เขา คดิ วา่ เม่อื ก่อนเราป่วยอาการหนัก บริโภคอาหารไมไ่ ด้ ไม่มี ก�ำ ลงั เวลานหี้ ายป่วย บริโภคอาหารได้ มีก�ำ ลงั เป็นปกติ เพราะการหายจากโรคเป็นเหตุ เขาจงึ ไดร้ บั ความเบิกบานใจ และความสุขใจ ขอ้ ๒๒๐ อุปมาการละถนี มิทธนวิ รณ ์ เปรียบเหมอื นคนตอ้ งโทษถกู คุมขังในเรือนจำ� ต่อ มา พน้ โทษออกจากเรือนจำ�โดยสวสั ดภิ าพ ไม่ต้องเสียคา่ ใช้ จา่ ยใดๆ เขาคดิ วา่ เม่อื กอ่ นเราต้องโทษถกู คมุ ขงั ในเรือนจ�ำ เวลาน้พี ้นโทษออกจากเรือนจำ�โดยสวสั ดิภาพ ไมต่ ้องเสยี ค่า ใช้จ่ายใดๆ เพราะการพน้ จากเรือนจำ�เป็นเหตุ เขาจึงไดร้ ับ ความเบิกบานใจและความสขุ ใจ ๑๖๑ The WayOut new.indd 161 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ ขอ้ ๒๒๑ อปุ มาการละอทุ ธจั จกกุ กจุ จนวิ รณ ์ เปรยี บเหมอื นคนที่ตกเปน็ ทาส พึง่ ตวั เองไม่ได้ ต้อง พึ่งผ้อู ื่น จะไปไหนตามใจชอบก็ไม่ได้ ต่อมา พน้ จากความ เปน็ ทาส พ่งึ ตัวเองได้ ไมต่ อ้ งพ่งึ ผอู้ ่นื เป็นไทแกต่ วั เอง จะไป ไหนก็ได้ตามใจชอบ เขาคดิ วา่ เมือ่ ก่อนเราเปน็ ทาส พึ่งตวั เอง ไมไ่ ด้ ต้องพ่ึงผอู้ นื่ จะไปไหนตามใจชอบก็ไมไ่ ด้ เวลานี้พน้ จาก ความเป็นทาส พึง่ ตัวเองได้ ไม่ตอ้ งพง่ึ ผู้อื่น เปน็ ไทแกต่ วั เอง จะไปไหนก็ไดต้ ามใจชอบ เพราะความเป็นไทแก่ตวั เองเปน็ เหตุ เขาจงึ ไดร้ ับความเบิกบานใจและความสขุ ใจ ขอ้ ๒๒๒ อุปมาการละวิจกิ ิจฉานิวรณ ์ เปรียบเหมือนคนมีทรัพย์สมบัติ เดนิ ทางไกลกันดาร หาอาหารไดย้ าก มีภยั เฉพาะหน้า ต่อมา ข้ามพน้ ทางกนั ดาร ๑๖๒ The WayOut new.indd 162 4/25/09 12:22 PM

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร ถงึ หมูบ่ ้านอันสงบร่มเย็นปลอดภยั โดยสวัสดภิ าพ เขาคิดว่า เมอ่ื ก่อนเรามีทรพั ยส์ มบัติ เดนิ ทางไกลกันดาร หาอาหารได้ ยาก มภี ัยเฉพาะหนา้ เวลาน้ขี ้ามพน้ ทางกนั ดารถงึ หมบู่ ้านอนั สงบรม่ เยน็ ปลอดภยั โดยสวสั ดิภาพ เพราะการพบภูมสิ ถาน อนั รม่ เย็นเป็นเหตุ เขาจึงไดร้ บั ความเบิกบานใจและความ สุขใจ ข้อ ๒๒๓ อุปมานิวรณ์ ๕ ท่ยี งั ละไม่ได ้ มหาบพติ ร ภกิ ษพุ จิ ารณาเหน็ นวิ รณ์ ๕ ทต่ี นยงั ละไมไ่ ด้ เหมอื นหน้ี โรค เรอื นจ�ำ ความเปน็ ทาส และทางไกลกนั ดาร ขอ้ ๒๒๔ อปุ มานิวรณ์ ๕ ทลี่ ะไดแ้ ล้ว มหาบพิตร ภิกษพุ ิจารณาเห็นนวิ รณ์ ๕ ทตี่ นละได้ แลว้ เหมอื นความไมม่ ีหน้ี ความไม่มีโรค การพน้ โทษจาก ๑๖๓ The WayOut new.indd 163 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ เรอื นจ�ำ ความเปน็ ไทแก่ตัวเอง และภมู ิสถานอันสงบรม่ เย็น ขอ้ ๒๒๕ ความสขุ ทำ�ให้จิตเป็นสมาธิ เมื่อภิกษนุ ้นั พิจารณาเหน็ นวิ รณ์ ๕ ทีต่ นละไดแ้ ล้ว ย่อมเกดิ ความเบกิ บานใจ เมือ่ เบิกบานใจก็ยอ่ มเกิดปีติ เมื่อใจ มีปตี ิ กายย่อมสงบ เธอมีกายสงบยอ่ มได้รบั ความสุข เมือ่ มี ความสขุ จติ ยอ่ มต้งั มั่น ข้อ ๒๒๕ นี้เป็นลักษณะที่ท�ำ ใหจ้ ติ ทต่ี ั้งม่นั เป็นผ้รู ู้ และผูด้ ู ทำ�ให้เกิดปัญญา ต่อไปการเจริญของปัญญากจ็ ะ เป็นไปตามลำ�ดบั ปัญญาที่เจริญจากการเปน็ ผู้รู้ผูด้ ู เรยี กวา่ ภาวนามยปัญญา ทา่ นก็ดอู ยา่ งนเ้ี รอื่ ยไปจนกระทง่ั ถงึ ทส่ี ดุ แหง่ ทุกข์ การท�ำ สมาธกิ ใ็ หท้ �ำ ตามล�ำ ดบั แบบน้ี ฝกึ สตใิ หม้ คี วาม สุข บางท่านไม่มีความสุขเลยไปนั่งสมาธิให้จิตมีความสุข ๑๖๔ The WayOut new.indd 164 4/25/09 12:22 PM

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร อยา่ งนใ้ี ชไ้ มไ่ ด้ ตอ้ งท�ำ ใหจ้ ติ มคี วามสขุ กอ่ นจงึ จะเปน็ ปจั จยั ให้ มสี มาธิ เพราะทา่ นบอกเอาไวว้ า่ “เธอมกี ายสงบ ยอ่ มไดร้ บั ความสขุ เมอ่ื มคี วามสขุ จติ ยอ่ มตง้ั มน่ั ” ถงึ ตรงนเ้ี ปน็ อธจิ ติ ตอ่ ไปฝกึ ไปเรอ่ื ยๆ กจ็ ะเปน็ การฝกึ อธปิ ญั ญา ตอนทฝ่ี ึกอธิจิตไมไ่ ดห้ มายความว่าไม่มอี ธิศีล ศลี ก็จะ ดีมากตามไปด้วย การพดู การกระทำ�ทางกาย กจ็ ะดีข้นึ จะ มาชว่ ยศีล ตอนฝกึ ไปไม่ได้หมายความว่าไม่มีปัญญา มดี ว้ ย เหมือนกนั แตย่ งั ไมช่ ดั เจนแจม่ แจ้ง ต้องฝึกต่อไปอกี ถาม เหน็ หลายคนไมช่ อบอา่ นหนังสือ ตอบ โรคไม่อยากอา่ นหนังสือนเ้ี ป็นปกติ คือใจจะ เปลีย่ นความสนใจ เพราะมลี กั ษณะของโยนโิ สมนสกิ ารใน ธรรม คนไหนทเ่ี รมิ่ เหน็ ตวั ธรรมะแทๆ้ แล้ว ใจกจ็ ะเปลีย่ นไป ศกึ ษาทต่ี ัวธรรม แตเ่ ดิมไมเ่ หน็ ตวั ธรรม ใจก็จะตดิ บัญญตั คิ อื ๑๖๕ The WayOut new.indd 165 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ คำ�หรือเรอื่ งราวในหนังสือตา่ งๆ ที่เราเรียน ซงึ่ เป็นบญั ญตั ิ ซ่ึง กจ็ ริงบา้ งไม่จริงบา้ ง คำ�วา่ จริงบา้ งไมจ่ รงิ บา้ งนีห้ มายความ ว่า เร่ืองทีท่ า่ นแสดงไว้นัน้ เป็นจริง แตด่ ว้ ยอคตแิ ละความคดิ ของเราน่นั แหละทีจ่ ริงบ้างไมจ่ ริงบา้ ง พอเราเหน็ ตวั หนังสือ แล้ว เราก็จะใสค่ วามคดิ เหน็ ของเราเข้าไป ความคิดเห็นนี้ คือความหมายตามอคติและภมู หิ ลงั ของตัวเอง ใครมอี คติ อย่างไรก็ใส่เขา้ ไปๆ เรยี กว่า อโยนโิ สมนสิการ ถา้ อโยนิโสมนสิการในสุภนมิ ิตก็เกิดกามราคะ คอื คิด ในเร่อื งที่เราชอบราคะก็จะเกดิ ยกตวั อยา่ งคนเปน็ หนุ่ม เวลา คิดถึงสาวๆ ราคะกเ็ กดิ เวลาทีเ่ ราคิดถึงคนทีเ่ ป็นศตั รู หรอื คนทท่ี ำ�สง่ิ ไม่ดีใหก้ บั เรา ท�ำ สง่ิ ไม่ดีให้กบั คนท่เี รารัก โทสะ ก็จะเกดิ จติ ตกไปในเรอื่ งราว ในความคดิ แม้แตก่ ารศกึ ษา พระไตรปฎิ กเองกต็ าม การเรียนปริยตั ิก็ตาม จติ ก็สามารถ ตกเข้าไปในความคดิ คอื ทิฐขิ องตนเองได้ พอเกดิ การยดึ ๑๖๖ The WayOut new.indd 166 4/25/09 12:22 PM

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร ข้ึนก็เรยี กวา่ อโยนิโสมนสิการในสงิ่ ทคี่ ิด จงึ เกดิ การยึดขึน้ เวลาเกดิ การยึดขึ้นก็จะรสู้ ึกวา่ เราถกู อย่คู นเดียว ถา้ ใครพูด เหมอื นเราคนนน้ั ก็ถูกไปดว้ ย ถา้ พดู ไมเ่ หมอื นเราคนน้ันกผ็ ดิ ตอนแรกๆ จติ ของทา่ นกจ็ ะตกไปในเรอ่ื งของความคดิ มาก แตพ่ อท่านมาหัดรู้สึกตวั ฝึกสติ จะมีการรู้สภาวธรรม บาง คนกเ็ ร่ิมเหน็ สภาวะของกาย สภาวของธาตุ ไม่ใชต่ วั ตน รู้สกึ ตัวแรกๆ ยงั ไม่ได้เหน็ ตวั สภาวะแท้ๆ เป็นการท�ำ ให้จติ ต่ืนขน้ึ มาดู แตเ่ วลาฝึกไปนานๆ บางคนเดนิ ชั่วโมงแรกไมเ่ ห็นอะไร เลย เดินท้ิงๆ ขว้างๆ ไปอยา่ งน้นั แหละ สองชัว่ โมงกย็ ังไม่ เหน็ อะไร พอชัว่ โมงท่สี ามเร่ิมมอี าการ บางคนวันแรกไม่ได้ อะไร สองสามวันจงึ มผี ล แลว้ แต่คน ไมเ่ ท่ากนั พอท่าน ฝกึ ไปนานๆ กจ็ ะเหน็ สภาวะของการเคล่ือนไหว เห็นสภาวะ การกระทบกนั ของธาตุดิน เป็นตน้ เวลาทเี่ ราไม่หลงเข้าไป ในโลกของความคดิ เราก็จะเรม่ิ เห็นจิตหลงไป เห็นโทสะ ๑๖๗ The WayOut new.indd 167 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ เห็นความเครยี ดทผี่ ่านมาผา่ นไป เปน็ การเห็นสภาวะ ท่ี ใหฝ้ ึกรู้สกึ ตวั รสู้ ึกกายรสู้ กึ ใจ ก็เพอ่ื ทำ�ให้เกดิ ความรสู้ กึ ตัว จรงิ ๆ หลดุ ออกจากโลกของความคิด พอหลุดออกจากโลก ของความคิดแล้ว จะเรมิ่ เห็นสภาวะของรูปบา้ ง สภาวะของ นาม ความโลภบ้าง ความโกรธบา้ ง ฯลฯ แต่เดิมจิตชอบหลงไหลไปในรปู เสียง กล่ิน รส สมั ผสั เร่ืองราวท่คี ดิ เรื่องบัญญตั ติ ่างๆ ต่อมาก็จะมาสนใจในตัว สภาวะมากข้ึน การสนใจสอดส่องในตวั สภาวะเพ่อื ใหเ้ หน็ วา่ ไมเ่ ท่ียง เปน็ ทกุ ข์ เป็นอนัตตา อยา่ งนี้ เรยี กว่า โยนิโส มนสกิ ารในธรรม จะท�ำ ให้เกดิ ปัญญาวปิ ัสสนา บางทา่ นท่ีฝกึ ใหมๆ่ อาจะจำ�เร่อื งน้ันเร่อื งนีเ้ ก่ง พอ ฝึกไปสักหน่อย จ�ำ ไม่ค่อยได้ กไ็ ม่ต้องตกใจ เป็นเรอ่ื งปกติ เพราะแตเ่ ดมิ เคยตดิ ในเรื่องและจำ�ไดแ้ ตเ่ รอ่ื ง พอจติ มาสนใจ สภาวธรรม มันจะไม่คอ่ ยส๑นใ๖จเร๘่อื ง ดงั นน้ั เรอ่ื งต่างๆ พอจบ The WayOut new.indd 168 4/25/09 12:22 PM

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร ไปแลว้ หายหมด ก็ไมต่ ้องตกใจ เปน็ ปกติ ใครที่ฟงั แล้วจ�ำ ไม่ ไดน้ น่ั แหละดที ส่ี ดุ แลว้ เมอ่ื ทา่ นฝกึ ไปนานๆ ทา่ นกจ็ ะเขา้ ใจตนเอง และท�ำ หนา้ ทไ่ี ปตามสมควร บางคนเปน็ นกั วชิ าการกจ็ ะขยนั อา่ น หนงั สอื บางคนเปน็ นกั เทศนก์ จ็ ะน�ำ พระไตรปฎิ กมาเทศนใ์ ห้ ฟงั ไดเ้ หมอื นเดมิ เมอ่ื ถงึ สภาวะทจ่ี ติ เปน็ กลางๆ แลว้ จะรจู้ กั ตนเองตามความเปน็ จรงิ ตอนแรกจติ ยงั ปรบั ตวั อยู่ และจะ คอ่ ยๆ เปน็ คอ่ ยๆ ไป จนกระทง่ั ถงึ ความเปน็ กลาง คนนน้ั จะ รจู้ กั ตวั เองอยา่ งถอ่ งแท้ เวลารจู้ กั แลว้ กร็ วู้ า่ ควรจะท�ำ อะไร และ ท�ำ อยา่ งไร ท�ำ ดว้ ยสตปิ ญั ญา ไมใ่ ชท่ �ำ ตามความอยาก เวลาท่ี เรายงั ไมร่ จู้ กั ตวั เองอยา่ งถอ่ งแท้ กจ็ ะมปี ญั หาสงสยั อยเู่ รอ่ื ย เชน่ ก�ำ ลงั เรยี นหนงั สอื อยู่ พอมาปฏบิ ตั แิ ลว้ กไ็ มอ่ ยากเรยี น จะเรยี น ตอ่ ดหี รอื ไมด่ ี บางคนเคยสอนอยดู่ ๆี พอไปปฏบิ ตั กิ ไ็ มอ่ ยาก สอนแลว้ อยากปลกี ตวั ไปปฏบิ ตั อิ ยา่ งเดยี ว สงสยั วา่ จะเอา ๑๖๙ The WayOut new.indd 169 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ อยา่ งไรดี อยา่ งนเ้ี ปน็ ตน้ ดงั นน้ั เวลาความสงสยั เกดิ ขน้ึ กใ็ หด้ ู วา่ สงสยั สภาวะอะไรเกดิ ขน้ึ กใ็ หด้ ใู หเ้ ปน็ ปจั จบุ นั ไปเรอ่ื ยๆ ถาม ในอนตั ตลกั ขณสตู ร ใหร้ รู้ ปู อดตี ดว้ ยไมใ่ ชห่ รอื ตอบ ในอนัตตลกั ขณสูตร พูดถึงเรื่องรปู อดีต อนาคต ปัจจุบนั ภายใน ภายนอก หยาบ ละเอียด ทราม ประณตี ไกล ใกล้ มี ๑๑ อยา่ ง เวทนา สญั ญา สงั ขาร วญิ ญาณ ก็ โดยท�ำ นองเดยี วกนั แสดงถึงความรู้ ความรกู้ บั ตอนปฏิบัติ ไมเ่ หมือนกนั อย่างบอกว่าให้หมดความสงสยั ในอดีต กไ็ ม่ใช่ ให้ท่านไปควานหาอดตี เอามาดู ท่านกด็ ูตอนปจั จบุ นั นเี้ ลย วา่ สง่ิ ทัง้ หลายมนั เกดิ เพราะมีเหตุปจั จยั ปฏบิ ตั จิ นเขา้ ใจ เรียบรอ้ ยแลว้ ความเข้าใจของทา่ นจะบอกเองวา่ ปจั จุบัน เป็นอยา่ งนี้ อดตี ก็เปน็ อยา่ งนแ้ี หละ อนาคตก็เป็นอย่างนี้ แหละ เหน็ ปจั จบุ ันเป็นแต่เพยี งรูปนาม ก็ร้วู า่ อดตี กเ็ ป็นเพียง รปู นาม อนาคตก็เปน็ เพยี งรปู นามกห็ มดความสงสยั เกย่ี วกบั ๑๗๐ The WayOut new.indd 170 4/25/09 12:22 PM

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร อดตี เกย่ี วกบั อนาคต เร่ืองสามัญผลน้ีบอกวิธีการฝึกต้ังแต่ต้นจนเป็นพระ อรหนั ตเ์ ลย ทา่ นบอกทางไวห้ มดแลว้ เหลอื แต่เราผเู้ ดนิ ตอ้ ง ท�ำ ตาม ถา้ บอกทางแล้วผเู้ ดนิ ไมย่ อมเดนิ ก็ตอ้ งปลอ่ ยเขาไป ลกั ษณะของการปฏิบตั แิ บบสามัญผล คือการฝกึ สติ เพื่อให้เกดิ อธศิ ีลสิกขา อธิจิตตสิกขา อธิปัญญาสกิ ขา ไปตาม ล�ำ ดับจนกระทั่งสมบรู ณค์ รบถว้ น สมาธิ ตอ่ ไปจะกลา่ วถงึ การที่จติ จะตงั้ ม่ันในขอ้ ๒๒๕ “เมอ่ื ภกิ ษนุ น้ั พจิ ารณาเหน็ นวิ รณ์ ๕ ทต่ี นละไดแ้ ลว้ ยอ่ มเกดิ ความเบกิ บานใจ เมอ่ื เบกิ บานใจกย็ อ่ มเกดิ ปตี ิ เมอ่ื มี ปตี ยิ อ่ มสงบ เธอมกี ายสงบ ยอ่ มไดร้ บั ความสขุ เมอ่ื มคี วามสขุ ๑๗๑ The WayOut new.indd 171 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ จติ ยอ่ มตง้ั มน่ั ” เมื่อเราฝกึ สตมิ ากข้นึ ไปเร่อื ยๆ จิตใจก็จะดีงาม มศี ีล เพ่ิมขนึ้ รู้จติ ละเอียดขึน้ การท่รี ู้จิตไดล้ ะเอียดเรยี กวา่ การ ฝึกอธิจติ จะไดจ้ ติ ที่ตัง้ มน่ั เปน็ สมั มาสมาธิ ทจี่ ติ ไม่ละเอียด เพราะจติ ไปจบั เกาะตดิ ที่ตวั อารมณ์ เปน็ จิตหยาบหลงไป ในความคดิ ตัวเอง เมื่อทา่ นฝึกไปๆ มองย้อนกลับดขู ้างหลัง ท่านก็จะร้สู กึ วา่ เม่อื ก่อนเราทำ�แบบนั้นไดอ้ ย่างไร พดู แบบ น้ันได้อยา่ งไร ท่านจะตกใจตัวเอง เพราะเคยคดิ วา่ ตัวเอง เปน็ คนดี ต่อไปกจ็ ะเช่ือความคิดตวั เองไมล่ ง ๑๗๒ The WayOut new.indd 172 4/25/09 12:22 PM

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร เมื่อจิตละเอียดมีความสุขข้ึนก็จะเป็นจิตท่ีมีความ สุขในตวั เอง ไม่ต้องคอยเสาะแสวงหาอารมณภ์ ายนอกมาให้ จิตหนักอีกต่อไป การทำ�กุศลของท่านกจ็ ะละเอียดขึ้นด้วย เคยสวดมนต์ ต่อไปการสวดมนต์ก็จะเปลีย่ นไป เดมิ ทำ�แบบ อภิสงั ขาร ทำ�ให้จิตหนัก การทำ�บุญต่างๆ ทีท่ ำ�ด้วยเจตนา หวังผลแบบอภิสังขาร จติ จะหนกั ทัง้ สนิ้ การฝกึ สตแิ บบ สามญั ผลไม่ใชก่ ารทำ�อภสิ งั ขาร แตเ่ ปน็ การละอภิสังขาร ละกรรม ดบั กรรม อภิสงั ขารมที ้ังฝา่ ยดแี ละฝ่ายไม่ดี ฉะนน้ั ส่ิงดีๆ ท่ี เป็นบุญทง้ั หลายที่เราเคยทำ�มาเม่ือก่อน เวลาท่เี ราฝึกสติ ไป การทำ�บญุ การใหท้ าน การรักษาศีล การสวดมนตไ์ หว้ พระต่างๆ ก็จะเปลีย่ นไป การท�ำ พิธีกรรมตา่ งๆ กจ็ ะเปลีย่ น ไป เวลาทจ่ี ิตของท่านเปลยี่ นไป แตเ่ ดมิ เคยทำ�แบบนี้แล้ว สบายใจ ตอ่ มาจะรสู้ ึกหนักๆ ทา่ นไมต่ ้องตกใจ เป็นปกตขิ อง ๑๗๓ The WayOut new.indd 173 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ จิตทล่ี ะเอยี ดขน้ึ เพราะสง่ิ ไหนทเ่ี ปน็ อภสิ งั ขาร เปน็ การเพม่ิ นา้ํ หนกั ของจติ เพราะอภสิ งั ขารเปน็ ปจั จยั ใหเ้ กดิ ทกุ ข์ ไมว่ า่ ฝา่ ยดี หรอื ไมด่ กี เ็ กดิ ทกุ ขท์ ง้ั สน้ิ ท�ำ ใหจ้ ติ หนกั เม่อื มจี ิตต้งั ม่ันแลว้ กส็ ามารถท่ีจะเปน็ ผเู้ ฝ้าดนู ามรูป ให้เหน็ ตามความเปน็ จริงได้ หนา้ ที่ของทา่ นก็ดูไปเรือ่ ย แต่ ว่าบางท่านก็อาจไปฝึกสมาธิตามรูปแบบเพื่อจะให้จิตสงบต้ัง มน่ั มากขึ้นกไ็ ด้ เพราะท่านมีสติสามารถดรู ปู นามตามความ เป็นจริงไดแ้ ล้ว ต่อไปทา่ นสามารถไปฝึกสมาธลิ ึกๆ กับครูบา อาจารย์ไดถ้ า้ ทา่ นตอ้ งการ เม่อื มสี ตแิ ล้วจติ จะไม่หลง แรกๆ ถ้ายงั ไม่มสี ติ ควรฝึกสติใหร้ จู้ ักทางสายกลางกอ่ น จติ จะได้ ไมห่ ลง ถา้ ไมร่ ูท้ างสายกลางแลว้ ไปฝึกสมาธิ สมาธินั้นกเ็ ปน็ ความสงบท่เี ปน็ ไปเพ่ือความยึดมั่นถอื มั่นได้ ต่อไปในสามัญญผลสูตรท่านจะกล่าวถึงการได้ฌาน ตั้งแต่ปฐมฌานจนถึงจตุต๑ถ๗ฌา๔น เวลาท่านฝึกสตแิ บบ The WayOut new.indd 174 4/25/09 12:22 PM

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร วิปสั สนา ไม่ไดห้ มายความวา่ จะไม่ได้ฌาน แต่ละคนไม่ เหมือนกัน พอฝกึ จนกระทงั่ ถงึ มสี ติ มีสมาธิ สามารถเปน็ ผู้ ดูได้ จติ ของทา่ นบางคร้งั กจ็ ะไปเปน็ สมถะ คือการดอู ารมณ์ เดียว เรยี กว่าการทำ�สมถะ และออกมาดนู ามรูปตามเป็นจริง เป็นลักษณะของวิปัสสนา จะสลบั กนั ไปมาระหว่างสมถะ และวิปสั สนา เวลาทจ่ี ติ เดินวิปสั สนาไป เห็นลกั ษณะของนามรปู ที่ เกดิ ดับอย่างรวดเรว็ เม่ือวิปัสสนาญาณสูงๆ ขน้ึ ไป จิตกจ็ ะ เหน็ดเหนื่อย เมอ่ื จติ เหน่ือย จิตกจ็ ะพลิกไปสภู่ ูมิของสมถะ คอื ไปอยู่กับอารมณ์เดียวเพือ่ พกั ผ่อน แลว้ กอ็ อกมาดใู หม่ สมถะกบั วิปัสสนาจึงไมไ่ ด้แยกกัน เปน็ สมถะวปิ ัสสนาแบบ องค์มรรค คนท�ำ วปิ ัสสนาอย่างเดยี วก็สามารถไดฌ้ าน บางคน กไ็ ม่ได้ ไม่เหมอื นกัน แต่ถ้า๑คน๗ฝ๕ึกวิปัสสนาอยากได้ความสงบ The WayOut new.indd 175 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ แบบฌานลึกๆ กไ็ ปฝกึ ได้ อยา่ งเชน่ วธิ ีการต่างๆ ที่ทา่ นบอก ไวใ้ นคมั ภีร์วสิ ุทธมิ รรค แม้วา่ จะอา่ นหนงั สือแล้วกค็ วรจะ ไปฝึกกบั ครบู าอาจารย์ทไี่ ด้ฌาน อยา่ งพระทีท่ ่านปฏบิ ตั สิ าย สมถะ เพราะเวลาปฏบิ ัติไปแลว้ จติ สงบ บางคร้ังอาจมกี าร หลงได้ ในขณะทว่ี ิปัสสนาไม่มอี ะไรให้หลง เพราะรูอ้ ย่าง เดียว แต่ถงึ แม้ไมไ่ ดไ้ ปฝกึ สมถะตามรูปแบบ บางคนก็อาจได้ ฌาน แลว้ แต่อดีตที่เคยท�ำ มา แต่ถึงอยา่ งไรกต็ าม เม่อื จติ รวมตัวลงเป็นมรรค ทุก คนจะได้ฌานท้ังหมด เพราะวิถจี ติ ขณะน้ัน เป็นวิปัสสนาที่ เดนิ อยู่ในฌาน คนท่จี ะมีสมาธิสมบูรณ์กค็ ือพระอนาคามี เพราะสภาพจิตของทา่ นเสมอกบั ฌาน ทา่ นละกามราคะ และปฏิฆะไดแ้ ลว้ สน้ิ ชวี ติ ทา่ นกจ็ ะไปเกดิ ในพรหมโลก ฌาน ของพระอนาคามเี ปน็ ฌานทอ่ี ยตู่ ลอด ไมใ่ ชฌ่ านแบบพวกทท่ี �ำ สมถะแลว้ ไมไ่ ดเ้ จรญิ วปิ สั สนา สมถะกบั วปิ สั สนาทเ่ี ปน็ องค์ ๑๗๖ The WayOut new.indd 176 4/25/09 12:22 PM

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร มรรคทเ่ี ปน็ อรยิ มรรคมอี งค์ ๘ ทค่ี กู่ นั ไปกเ็ ปน็ แบบหนง่ึ ทอ่ี อก ไปฝกึ ตามรปู แบบขา้ งนอกกเ็ ปน็ อกี แบบหนง่ึ ข้อ ๒๒๖ ปฐมฌาน ภิกษุน้ันสงัดจากกามและอกุศลธรรมท้ังหลายแล้ว บรรลปุ ฐมฌานทม่ี วี ติ ก วจิ าร ปตี แิ ละสขุ อนั เกดิ จากวเิ วกอยู่ เธอทำ�กายน้ีให้ชุ่มช่ืนเอิบอ่ิมด้วยปีติและสุขอันเกิดจากวิเวก รสู้ กึ ซาบซา่ นอยู่ ไมม่ สี ว่ นไหนของรา่ งกายทป่ี ตี แิ ละสขุ อนั เกดิ จากวเิ วกจะไมถ่ กู ตอ้ ง นเ้ี ปน็ ลกั ษณะของปฐมฌาน เวลาทา่ นฝกึ ไปเรอ่ื ยๆ ความสงบเพม่ิ ขน้ึ ทา่ นกม็ สี ภาวะจติ ทค่ี ลา้ ยๆ กบั ฌานดว้ ย แต่ อาจไมไ่ ดฌ้ านจรงิ คอื ไมส่ งบถงึ ขน้ั นน้ั ทา่ นทฝ่ี กึ ไปนานแลว้ ก็ จะรสู้ กึ วา่ ความสขุ อนั เกดิ จากวเิ วกเปน็ อยา่ งไร เปน็ สขุ แบบไม่ ตอ้ งอาศยั สง่ิ ภายนอก มอี ปุ มา แตจ่ ะใหท้ า่ นไปอา่ นเพม่ิ เตมิ เอง ๑๗๗ The WayOut new.indd 177 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ ขอ้ ๒๒๘ ทตุ ยิ ฌาน ยงั มอี กี มหาบพติ ร เพราะวติ กวจิ ารสงบระงบั ไป ภกิ ษุ บรรลทุ ตุ ยิ ฌานมคี วามผอ่ งใสในภายใน มภี าวะทจ่ี ติ เปน็ หนง่ึ ผดุ ขน้ึ ไมม่ วี ติ กไมม่ วี จิ าร มแี ตป่ ตี แิ ละสขุ อนั เกดิ จากสมาธอิ ยู่ เธอทำ�กายน้ใี ห้ช่มุ ช่นื เอิบอ่มิ ด้วยปีติและสุขอันเกิดจากสมาธิ รสู้ กึ ซาบซา่ นอยู่ ไมม่ สี ว่ นไหนของรา่ งกายทป่ี ตี แิ ละสขุ อนั เกดิ จากสมาธจิ ะไมถ่ กู ตอ้ ง ถา้ เปน็ สภาวะจติ ทส่ี งบแลว้ ตอ่ ไปรา่ งกายของทา่ นก็ จะเหมือนชุ่มช่ืนอยู่ตลอดเพราะมีปีติเป็นเคร่ืองหล่อเล้ียงอยู่ ฌานนจ้ี ะมคี วามตง้ั มน่ั เปน็ ผรู้ ู้ ผดู้ ใู หเ้ หน็ ชดั มปี ตี ซิ าบซา่ น พอฌานทา้ ยๆ ลกั ษณะของจติ จะคอ่ ยๆ คลายจากปตี แิ ละสงบ มากขน้ึ เปน็ อเุ บกขา ๑๗๘ The WayOut new.indd 178 4/25/09 12:22 PM

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร ขอ้ ๒๓๐ ตตยิ ฌาน ยงั มอี กี มหาบพติ ร เพราะปตี จิ างคลายไป ภกิ ษมุ ี อเุ บกขา มสี ตสิ มั ปชญั ญะ เสวยสขุ ดว้ ยนามกาย บรรลตุ ตยิ ฌานทพ่ี ระอรยิ ะทง้ั หลายสรรเสรญิ วา่ ผมู้ อี เุ บกขา มสี ติ อยู่ เปน็ สขุ เธอท�ำ กายนใ้ี หช้ มุ่ ชน่ื เอบิ อม่ิ ดว้ ยสขุ อนั ไมม่ ปี ตี ิ รสู้ กึ ซาบซา่ นอยู่ ไมม่ สี ว่ นไหนของรา่ งกายทส่ี ขุ อนั ไมม่ ปี ตี จิ ะไมถ่ กู ตอ้ ง โดยปกตเิ ราฝกึ ใหมๆ่ ถา้ มปี ตี กิ จ็ ะรสู้ กึ วา่ มคี วามสขุ แตน่ น่ั เปน็ ของหยาบ ถา้ ฝกึ นานขน้ึ ไป จะเหน็ วา่ ปตี นิ น้ั หยาบ อยู่ ตอนทป่ี ตี ยิ งั ไมเ่ กดิ กใ็ ฝห่ าปตี วิ า่ เมอ่ื ไหรจ่ ะเกดิ มคี วาม สขุ เหลอื เกนิ มคี วามเยน็ สบาย โลง่ เบา แตก่ ย็ งั เปน็ ของหยาบ ทา่ นฝกึ สตไิ ปพอสมควร กส็ ามารถเจรญิ ฌานได้ ทา่ นจะรวู้ า่ ไม่ ยากอยา่ งทค่ี ดิ บางทา่ นคดิ วา่ การท�ำ ฌานตอ้ งไปปา่ มพี ธิ กี รรม มากมาย ตอ้ งนง่ั นานๆ ความจรงิ ไมใ่ ชอ่ ยา่ งนน้ั ในการฝกึ สติ ๑๗๙ The WayOut new.indd 179 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ จติ กจ็ ะพลกิ ไปมาอยู่ จติ ทร่ี ทู้ อ่ี ารมณเ์ ดยี วกจ็ ะเปน็ ลกั ษณะของ สมถะ เมอ่ื ถอนออกมาดเู ฉยๆ ดลู กั ษณะของนามและรปู ให้ เหน็ เปน็ ไตรลกั ษณ์ กเ็ ปน็ วปิ สั สนา พอจติ เดนิ วปิ สั สนา รสู้ กึ เหนอ่ื ยหรอื ฟงุ้ ซา่ นเกนิ ไป กม็ าท�ำ สมถะ อยใู่ นอารมณเ์ ดยี ว เพอ่ื ใหจ้ ติ สงบมกี �ำ ลงั ใหจ้ ติ ไดพ้ กั ผอ่ น แลว้ คอ่ ยมาเจรญิ วปิ สั สนาใหม่ กลบั ไปกลบั มาอยา่ งน้ี ในชวี ติ เราธรรมดาก็ สามารถท�ำ ได้ ข้อ ๒๓๒ จตุตถฌาน ยังมีอกี มหาบพติ ร เพราะละสุขและทุกข์ได้ เพราะ โสมนัสและโทมนัสดบั ไปก่อน ภกิ ษบุ รรลจุ ตตุ ถฌานทไ่ี ม่มี ทุกข์ไมม่ ีสุข มีสติบริสทุ ธเ์ิ พราะอเุ บกขาอยู่ เธอมใี จอัน บรสิ ทุ ธ์ิผดุ ผอ่ งน่งั แผไ่ ปทวั่ กายนี้ ไมม่ สี ่วนไหนของรา่ งกายที่ ใจอันบริสุทธ์ิผดุ ผ่องจะไมถ่ กู ต้อง ๑๘๐ The WayOut new.indd 180 4/25/09 12:22 PM

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร ลักษณะของจตุตถฌานก็จะมีสติบริสุทธ์ิเพราะ อุเบกขา ต่อไปจติ ของทา่ นจะไม่เขา้ ไปในฝ่ายดีและฝ่ายไม่ดี จะเป็นกลางและเปน็ อเุ บกขามากข้ึน การท่จี ติ เปน็ อเุ บกขา นน้ั จะทำ�ให้สตสิ ัมปชัญญะบริสุทธิ์ผุดผ่อง เหมือนที่อธิบาย ไวใ้ นครงั้ ก่อนๆ วา่ เป็นการดเู ฉยๆ เหมือนตาดู ไม่มคี �ำ พดู เพราะค�ำ พดู คือความคดิ ท่ีเกดิ จากสญั ญาเดิม จริงบา้ งไมจ่ รงิ บ้าง แต่ตอนแรกน้ี จิตไม่เปน็ กลาง สิง่ ไหนดที า่ นก็รูส้ กึ วา่ จะคลอ้ ยตามอยู่เร่อื ย สิ่งที่ไม่ดกี ็ไมเ่ อา จะเลือกเอาอนั หนงึ่ ไมเ่ อาอันหน่งึ แบบน้ีคอื สติไม่บรสิ ุทธิ์ เจอื ด้วยอคติและ ความตอ้ งการ แต่เมอื่ ทา่ นฝึกไปนานขึน้ จะมสี ภาวะท่ีจติ เปน็ อเุ บกขา สติสัมปชัญญะของท่านก็จะบรสิ ทุ ธ์ิมาก สามารถ มองทุกอย่างใหเ้ ห็นตามทีม่ นั เป็นจรงิ โดยไม่ใส่อคตใิ ดๆ เลย จะเป็นความตั้งมัน่ ของจติ ในระดับจตุตถฌาน เมอ่ื มีจติ ตงั้ ๑๘๑ The WayOut new.indd 181 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ มน่ั ในลกั ษณะน้ี ทา่ นกส็ ามารถทจ่ี ะดนู ามและรปู ให้เห็นตาม ความเปน็ จริงว่า ร่างกายน้กี ม็ แี ตน่ ามและรูป ซงึ่ เราก็ดูมา แต่ต้นแลว้ แตจ่ ิตไมต่ ง้ั มน่ั ก็เลยไม่เหน็ ความจริง พอจิตตั้ง มน่ั ก็จะเหน็ ปญั ญา เมื่อจติ มีสมาธใิ นลักษณะเชน่ น้ี เฝ้าดนู ามรูปตาม ความเปน็ จริงกจ็ ะเกดิ วิปัสสนาญาณ การฝึกอธิจิตกจ็ บ สงู สดุ ท่ขี ้นั จตุตถฌาน ตอ่ ไปก็จะเปน็ การฝึกอธิปญั ญา เปน็ เรอื่ งวปิ สั สนาญาณ ขอ้ ๒๓๔ วิปัสสนาญาณ เมื่อจติ เป็นสมาธิบรสิ ทุ ธ์ผิ ดุ ผอ่ ง ไมม่ กี เิ ลสเพียงดัง เนิน ปราศจากความเศร้าหมอง อ่อน เหมาะแก่การใชง้ าน ตง้ั มน่ั ไมห่ วน่ั ไหวอยา่ งน้ี ภกิ ษนุ น้ั นอ้ มจติ ไปเพอ่ื ญาณทสั สนะ ๑๘๒ The WayOut new.indd 182 4/25/09 12:22 PM

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร รูช้ ัดอยา่ งนวี้ า่ กายของเรานคี้ ุมกันเปน็ รูปร่าง ประกอบขน้ึ จากมหาภตู รปู ๔ เกดิ จากบดิ ามารดา เจริญวยั เพราะขา้ ว สุกและขนมสด ไม่เที่ยงแท้ ต้องอบ ตอ้ งนวดเฟ้น มอี ันแตก กระจัดกระจายไปเปน็ ธรรมดา วิญญาณของเราอาศัยและ เน่อื งอยู่ในกายน้ี น่เี ปน็ ลกั ษณะของวิปัสสนา รชู้ ดั ว่ากายของเรานร้ี วม กันเป็นรูปร่าง ประกอบดว้ ยส่วนประกอบยอ่ ยๆ มีมหาภูต รูปและรูปย่อยๆ ที่ประกอบกันขึน้ เรมิ่ ตน้ อาศยั ธาตขุ องพ่อ แม่ เตบิ โตมาดว้ ยอาหาร และกลุ่มนามธรรมทม่ี วี ิญญาณ เปน็ ประธาน ก็อาศยั เกดิ และเน่ืองอยใู่ นกายน้ี แตไ่ มไ่ ด้อยู่ แบบคงท่ีตลอด มเี หตุปจั จยั กเ็ กดิ ขน้ึ แลว้ ก็ดบั ไป เวลาจะเกดิ ก็อาศยั เกดิ ในกายนี้ อยา่ งเชน่ ความเจบ็ เกิดทีม่ ือ ไมน่ านก็ หายไป ความเจ็บนน้ั ไมใ่ ช่มือ มอื เจ็บไมไ่ ด้เพราะมือเปน็ รปู ท่ี ประกอบกนั ขึน้ จากมหาภูตรปู ทเี่ ปน็ ตัวมือไดก้ เ็ พราะอาหาร ๑๘๓ The WayOut new.indd 183 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ บา้ ง ปัจจัยอนื่ บ้าง สว่ นตวั เจบ็ เป็นนามธรรม เป็นเวทนา จดุ เรม่ิ ตน้ ของวปิ สั สนา คอื การทท่ี า่ นมจี ติ ทเ่ี ปน็ สมั มาสมาธแิ ละเปน็ ผเู้ ฝา้ ดู เหน็ วา่ รา่ งกายนน้ั เปน็ แตน่ าม กบั รปู วปิ สั สนากเ็ รม่ิ แลว้ เรยี กวา่ นามรปู ปรจิ เฉทญาณ ตอ่ ไปกไ็ มต่ อ้ งท�ำ อะไรอยา่ งอน่ื ดไู ปจนกระทง่ั หมด เรอ่ื ง มรี ปู นามอะไรเกดิ ขน้ึ กด็ ู ดอู ยา่ งเปน็ ผสู้ งั เกตการณไ์ ป เรอ่ื ยๆ จนกระทง่ั เขา้ ใจแจม่ แจง้ ทา่ นกจ็ ะวางขนั ธ์ ๕ ซง่ึ เปน็ ของหนกั ลงได้ ขอ้ ๒๓๕ อุปมาของวปิ สั สนา เปรยี บเหมอื นแกว้ ไพฑรู ยอ์ นั งดงามตามธรรมชาติ มี แปดเหลย่ี ม ทเ่ี จยี ระไนดแี ลว้ สกุ ใสเปน็ ประกายไดส้ ดั สว่ น มี ดา้ ยสเี ขยี ว เหลอื ง แดง ขาวหรอื สนี วล รอ้ ยอยขู่ า้ งใน คนตาถงึ หยบิ แกว้ ไพฑรู ยน์ น้ั วางไวใ้ น๑มอื๘แ๔ลว้ พจิ ารณารวู้ า่ แกว้ ไพฑรู ย์ The WayOut new.indd 184 4/25/09 12:22 PM

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร อนั งดงามตามธรรมชาติ มแี ปดเหลย่ี ม ทเ่ี จยี ระไนดแี ลว้ สกุ ใส เปน็ ประกายไดส้ ดั สว่ น มดี า้ ยสเี ขยี ว เหลอื ง แดง ขาวหรอื สี นวลรอ้ ยอยขู่ า้ งใน ฉนั ใด เมอ่ื จติ เปน็ สมาธบิ รสิ ทุ ธผ์ิ ดุ ผอ่ ง ไมม่ ี กเิ ลสเพยี งดงั เนนิ ปราศจากความเศรา้ หมอง ออ่ น เหมาะแก่ การใชง้ าน ตง้ั มน่ั ไมห่ วน่ั ไหวอยา่ งน้ี ภกิ ษนุ อ้ มจติ ไปเพอ่ื ญาณ ทสั สนะ รชู้ ดั อยา่ งนว้ี า่ กายของเรานค้ี มุ กนั เปน็ รปู รา่ ง ประกอบ ขน้ึ จากมหาภตู รปู ๔ เกดิ จากบดิ ามารดา เจรญิ วยั เพราะขา้ ว สกุ และขนมสด ไมเ่ ทย่ี งแท้ ตอ้ งอบ ตอ้ งนวดเฟน้ มอี นั แตก กระจดั กระจายไปเปน็ ธรรมดา วญิ ญาณของเราอาศยั และเนอ่ื ง อยใู่ นกายน้ี ฉนั นน้ั ขอ้ นจ้ี ดั เปน็ ผลแหง่ ความเปน็ สมณะทเ่ี หน็ ประจกั ษ์ ซง่ึ ดกี วา่ และประณตี กวา่ ผลแหง่ ความเปน็ สมณะท่ี เหน็ ประจกั ษข์ อ้ กอ่ นๆ นคี้ อื สามญั ผลทีท่ ่านจะไดร้ บั ต่อมา คอื เหน็ ว่า รา่ งกายน้ีเปน็ เพยี งแต่นามและรูป ตัวรปู กเ็ ป็นเพยี งส่วน ๑๘๕ The WayOut new.indd 185 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ ประกอบของธาตุ คือมหาภตู รปู และตัวนามธรรม คือ ตวั รู้ ความคดิ ความจ�ำ ความรสู้ กึ มเี หตุกม็ าแลว้ ก็ไป เปล่ยี นแปลงอยู่อย่างน้ี แตเ่ ดิมเคยได้จติ สงบเพราะศีลและ สมาธิมาแล้ว ต่อมากไ็ ด้เห็นความจริงเปน็ วิปัสสนาปญั ญา ในอุปมาของวปิ สั สนา อปุ มาเหมือนแกว้ ไพฑูรย์ท่ี งดงาม คนท่ีตาดเี อามาวางในมือก็มองเหน็ อย่างชัดเจน ตวั แกว้ ไพฑรู ย์อุปมาเหมอื นรูป มองดูกเ็ ห็นความจรงิ พวกด้ายสี ตา่ งๆ ทีอ่ ย่ขู ้างใน เปน็ ตวั นาม เมอื่ จิตมีความตั้งม่นั มองดกู ็ จะเหน็ อย่างนั้น เราก็ต้องทำ�ตัวเปน็ บุรษุ ตาดเี หมอื นในอุปมานี้ ค่อยๆ เชด็ แว่นไปเรอื่ ยๆ จนเหน็ ชดั ท้ายทีส่ ดุ กถ็ อดแว่นออก แว่น ก็ไมเ่ อา ก็จะเป็นบุรษุ ตาดี วปิ สั สนาน้เี ปน็ ญาณที่ ๑ ในวชิ ชา ๘ ประการ ตอ่ ไป ถ้าท่านมีความสามารถ ก็จ๑ะไ๘ด้ญ๖าณตา่ งๆ เพ่มิ ข้ึนมาอกี เป็น The WayOut new.indd 186 4/25/09 12:22 PM

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร ความสามารถพเิ ศษทเี่ ป็นโลกยิ อภญิ ญา วิชชาท่ี ๒ คอื มโน มยทิ ธญิ าณ เป็นความสามารถที่จะเนรมติ ร่างกายได้ วชิ ชา ที่ ๓ คอื อิทธวิ ธิ ญาณ สามารถแสดงฤทธ์ติ า่ งๆ ได้ ด�ำ ดนิ เดินบนน้าํ เหาะไปในอากาศ เป็นต้น วิชชาท่ี ๔ คอื ทพิ พโสต ธาตญุ าณ ได้ยินเสียงเทวดาและเสยี งมนษุ ย์ตา่ งๆ เสยี งเล็กๆ น้อยๆ ก็ได้ยินได้ วิชชาท่ี ๕ คอื เจโตปรยิ ญาณ สามารถรู้ จิตของคนอนื่ ได้ วชิ ชาท่ี ๖ คอื ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ ญาณทส่ี ามารถระลึกชาติได้ หน่ึงชาติบ้าง สองชาตบิ า้ ง เจด็ ชาติบ้าง รอ้ ยชาติบ้าง เป็นกปั บา้ ง แลว้ แต่คน ถ้าเปน็ พระ อรหนั ตสัมมาสัมพุทธเจ้าระลกึ ชาตไิ ดไ้ มจ่ ำ�กัด วชิ ชาที่ ๗ คอื ทิพพจกั ขญุ าณ มตี าทิพย์ สามารถมองเหน็ เหล่าสัตว์ตา่ งๆ ทีค่ นธรรมดาไม่สามารถมองเหน็ อาจมองเหน็ เทวดาหรอื อมนุษยท์ งั้ หลายได้ อยา่ งเทคโนโลยดี ิจติ อลสมัยน้สี ามารถ ถ่ายรปู เทวดาได้ แตว่ า่ ตาคนจะมองไม่เห็น เพราะระดับ ๑๘๗ The WayOut new.indd 187 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ ความถ่ขี องคลนื่ ตา มคี วามถช่ี ่วงหนึง่ ส่วนกล้องถ่ายรูปจะ ละเอยี ดกว่าตาเรา จึงสามารถถ่ายรูปเทวดาหรืออมนษุ ยไ์ ด้ ถา้ ทา่ นไปเจดีย์ ถา่ ยรปู ออกมาแปลกๆ ก็จะเป็นลักษณะของ กลุม่ เทวดาทม่ี าอนุโมทนาบา้ ง มาท�ำ บุญบา้ ง หรือเฝา้ รักษา สถานที่น้นั อยกู่ ็มี วิชชาท่ี ๘ คอื อาสวักขยญาณ ญาณท่ี สน้ิ อาสวะท้งั หลายคือถงึ ความเป็นพระอรหนั ต์ น่ีคือสามญั ผลตามแบบพระพุทธศาสนา ทำ�ใหผ้ ู้ ปฏิบัติได้ญาณชนดิ ตา่ งๆ ตั้งแต่วปิ สั สนาญาณ เห็นนาม รปู ตามความเปน็ จริง และอาจจะไดญ้ าณพเิ ศษที่เปน็ โลกิย อภญิ ญาด้วย จนกระทั่งถงึ อาสวกั ขยญาณ สำ�หรับวิปัสสนาก็ดูนามรูปไปเรื่อยจนเห็นไตรลักษณ์ จะมกี ารเปลย่ี นแปลงในชวี ิต ครง้ั ท่ี ๑ เปน็ พระโสดาบนั เปล่ยี นแปลงครง้ั ที่ ๒ เปน็ พระสกทาคามี เปลย่ี นแปลง ครง้ั ท่ี ๓ เปน็ พระอนาคามี เปลีย่ นแปลงครัง้ ท่ี ๔ เป็นพระ ๑๘๘ The WayOut new.indd 188 4/25/09 12:22 PM

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร อรหนั ต์ ได้วชิ ชาท่ี ๘ คอื อาสวักขยญาณ ความยาวนาน ในการปฏบิ ตั ิของแต่ละคนไม่เทา่ กัน อย่ทู ่ีความขยันและบญุ บารมดี ้วย ข้อ ๒๔๘ อาสวักขยญาณ เม่อื จิตเป็นสมาธบิ รสิ ทุ ธผ์ิ ุดผอ่ ง ไม่มีกเิ ลสเพียงดัง เนิน ปราศจากความเศรา้ หมอง อ่อน เหมาะแกก่ ารใชง้ าน ตั้งมัน่ ไมห่ วั่นไหวอยา่ งนี้ ภกิ ษนุ ัน้ นอ้ มจิตไปเพื่ออาสวัก ขยญาณ ร้ชู ัดตามความเปน็ จรงิ วา่ น้ีทกุ ข์ น้ที ุกขสมทุ ยั นี้ ทุกขนโิ รธ นท้ี ุกขนโิ รธคามนิ ปี ฏิปทา นอ้ี าสวะ น้อี าสว สมุทัย น้อี าสวนิโรธ นีอ้ าสวนโิ รธคามนิ ปี ฏปิ ทา เมื่อเธอรู้ เหน็ อยอู่ ย่างน้ี จติ ยอ่ มหลุดพ้นจากกามาสวะ ภวาสวะ และ อวิชชาสวะ เม่ือจติ หลุดพ้นแล้วก็รูว้ า่ หลุดพ้นแลว้ รู้ชดั วา่ ชาติสน้ิ แลว้ อยจู่ บพรหมจรรยแ์ ล้ว ทำ�กจิ ท่คี วรทำ�เสรจ็ แลว้ ๑๘๙ The WayOut new.indd 189 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ ไม่มีกจิ อื่นเพอื่ ความเป็นอย่างนีอ้ กี ตอ่ ไป ทา่ นจะสงั เกตวา่ จิตที่ใช้ดตู ้งั แต่วิปสั สนาญาณจน กระทั่งถงึ อาสวกั ขยญาณ ก็เปน็ จติ ประเภทเดยี วกัน ดว้ ยค�ำ ข้นึ ต้นท่วี า่ “เมอ่ื จิตเปน็ สมาธบิ ริสทุ ธิ์ผุดผ่อง ไมม่ กี ิเลสเพียง ดงั เนิน ปราศจากความเศร้าหมอง อ่อน เหมาะแกก่ ารใช้งาน ตง้ั มัน่ ไมห่ วัน่ ไหวอย่างน้ี” ใชจ้ ติ ทม่ี สี มั มาสมาธเิ ฝา้ ดจู น กระทง่ั เกดิ อาสวกั ขยญาณ ตอนเกดิ วิปัสสนาญาณกจ็ ิตแบบ น้ีเหมือนกนั สิ่งทเี่ พม่ิ ข้ึนเป็นปญั ญาทีเ่ ป็นภาวนามยปัญญา ส่วนตัวรูต้ วั ดกู ็เปน็ แบบเดมิ ดูไปเรอ่ื ย ดูมาตง้ั แต่เรมิ่ ตน้ นั่น แหละ ปัญญาก็จะมากข้ึน ละความเหน็ ผดิ ละความยดึ ม่นั ถอื มัน่ ไปตามล�ำ ดับ ในตอนตน้ ๆ นีไ้ ม่ไดห้ มายความวา่ ท่านไมร่ ทู้ กุ ข์ ตัวรปู รา่ งกาย ความรสู้ กึ ทางกาย ทางใจ ความคิดปรงุ แต่ง ตา่ งๆ เป็นทุกข์ ทา่ นกร็ อู้ ย๑ู่ แ๙ตย่๐ังไม่แจง้ ท้งั หมด เมื่อยงั ไม่รู้ The WayOut new.indd 190 4/25/09 12:22 PM

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร แจ้ง ท่านกย็ ังยึดทุกข์บางอย่างเอาไว้ ผลกั ทกุ ขบ์ างอย่าง ออกไป แต่เมอื่ ดไู ปเรอื่ ยจนเขา้ ใจแจ่มแจ้ง ทา่ นกจ็ ะละ ทกุ ข์ได้ทั้งหมด แม้แตท่ ้ายท่ีสุดแลว้ ผู้รู้ผู้ดกู ็เปน็ ตวั ทุกข์ด้วย เพราะว่าเป็นส่ิงไม่เทย่ี ง เป็นทกุ ข์ เปน็ อนตั ตา ดว้ ยเช่นกนั นี้เปน็ พัฒนาการของปญั ญา พระอรหนั ตท์ ่านรทู้ กุ ข์ ร้ทู กุ ขสมุทยั ทกุ ขนโิ รธะ ทกุ ขนโิ รธคามีนีปฏิปทา อย่างแจม่ แจ้ง ก็ไม่มีสงิ่ ใดทท่ี า่ นจะ ยึดไดอ้ ีกเลย เมอ่ื รทู้ กุ ขอ์ ยา่ งแจม่ แจง้ ทง้ั หมด สมทุ ยั กห็ มดท่ี ตง้ั นโิ รธะกแ็ จง้ มรรคกเ็ จรญิ เสรจ็ สมบรู ณ์ จบพรหมจรรย์ แลว้ ส�ำ หรับเราผูป้ ฏบิ ัตกิ ร็ ู้ทุกข์ ละสมทุ ัยไดบ้ า้ งเหมือน กนั ร้จู ักสภาวะจติ ที่โน้มไปทางนิโรธะ คอื การไมป่ รงุ แตง่ บ้างเหมอื นกนั การฝึกสตทิ เ่ี พิม่ ขึน้ กเ็ ป็นมรรค แต่ว่ายัง ไม่ถงึ ทส่ี ดุ ต้องทำ�ไปเรื่อยๆ อย่างนแ้ี หละ จนกระทั่งรู้อยา่ ง ๑๙๑ The WayOut new.indd 191 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ แจ่มแจง้ ทง้ั หมดก็ไมย่ ดึ ม่นั ถือมัน่ เมอ่ื ถงึ อาสวกั ขยญาณกจ็ ะเกดิ ญาณขน้ึ มาพจิ ารณา ดงั ทท่ี า่ นแสดงวา่ “เมอ่ื เธอรเู้ หน็ อยอู่ ยา่ งน้ี จติ ยอ่ มหลดุ พน้ จาก กามาสวะ ภวาสวะ และอวชิ ชาสวะ เมอ่ื จติ หลดุ พน้ แลว้ กร็ วู้ า่ หลดุ พน้ แลว้ รชู้ ดั วา่ ชาตสิ น้ิ แลว้ อยจู่ บพรหมจรรยแ์ ลว้ ท�ำ กจิ ทค่ี วรท�ำ เสรจ็ แลว้ ไมม่ กี จิ อน่ื เพอ่ื ความเปน็ อยา่ งนอ้ี กี ตอ่ ไป” เวลาหลดุ พน้ นจ้ี ติ หลดุ พน้ ปญั ญาท�ำ หนา้ ทร่ี วู้ า่ ทกุ สง่ิ เปน็ ของ ไมเ่ ทย่ี ง เปน็ ทกุ ข์ เปน็ อนตั ตา ปอ้ นขอ้ เทจ็ ใหก้ บั จติ เมอ่ื รู้ จติ ก็ คลายความยดึ มน่ั ถอื มน่ั หลดุ พน้ ได้ ตอนแรกๆ จติ ยงั ไมฉ่ ลาด ไมร่ ตู้ ามความเปน็ จรงิ ถกู ความคดิ ปรงุ แตง่ ตา่ งๆ ครอบง�ำ ไวท้ ง้ั หมด เชอ่ื มแปะอยกู่ บั อารมณ์ ถกู กเิ ลสครอบง�ำ กลายเปน็ จติ มกี เิ ลส พอมสี ตเิ พม่ิ ขน้ึ กส็ ามารถทจ่ี ะแยกตวั จติ ผรู้ กู้ บั สง่ิ ทถ่ี กู รอู้ อกจากกนั แยก ตวั รกู้ บั กเิ ลสออกจากกนั พอเขา้ ใจชดั เจนแจม่ แจง้ จติ กเ็ ขา้ ใจ ๑๙๒ The WayOut new.indd 192 4/25/09 12:22 PM

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร วา่ สง่ิ เหลา่ น้ี เปน็ สง่ิ แปลกปลอมมาท�ำ ใหเ้ กดิ ความทกุ ข์ ความ ทกุ ขเ์ กดิ ขน้ึ เพราะความยดึ มน่ั ถอื มน่ั ในขนั ธ์ ๕ อนั เปน็ ตวั ทกุ ขท์ ่ี ลึกซึ้งที่สุด ท่านก็จะเข้าใจบทสรุปที่ว่า สงฺขิตฺเตน ปญฺจุ ปาทานกขฺ นธฺ า ทกุ ขฺ า ทส่ี วดอยทู่ กุ วนั นน่ั เอง จะรชู้ ดั ทส่ี ดุ ก็ ตอนนแ้ี หละ ตอนปฏบิ ตั แิ รกๆ กส็ วดไปเรอ่ื ย แตก่ ย็ ดึ ของดไี ป เรอ่ื ย ทง้ั ๆ ทข่ี นั ธ์ ๕ นน่ั แหละเปน็ ตวั ทกุ ข์ กย็ งั ยดึ มนั อยู่ เรยี ก วา่ รทู้ กุ ขไ์ มท่ ง้ั หมด สมทุ ยั จงึ เกดิ ขน้ึ ได้ พอรหู้ มดแลว้ สมทุ ยั กไ็ มม่ ที ต่ี ง้ั อยู่ กจ็ ะเปน็ อสิ ระจากทกุ ขค์ อื นโิ รธะ การปฏบิ ตั ิ พรหมจรรยก์ จ็ บลง เปน็ พระอรหนั ต์ ข้อ ๒๔๙ อุปมาการดูใหเ้ กดิ อาสวกั ขยญาณ เปรียบเหมือนสระน้าํ ใสสะอาดไม่ข่นุ มัวบนยอดภูเขา คนตาดยี นื ทข่ี อบสระนน้ั เหน็ หอยโขง่ และหอยกาบ กอ้ นกรวด และกอ้ นหนิ หรอื ฝงู ปลาก�ำ ลงั แหวกวา่ ยอยบู่ า้ ง หยดุ อยบู่ า้ ง ใน ๑๙๓ The WayOut new.indd 193 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ สระนน้ั กค็ ดิ อยา่ งนว้ี า่ สระนา้ํ นใ้ี สสะอาดไมข่ นุ่ มวั หอยโขง่ และหอยกาบ กอ้ นกรวดและกอ้ นหนิ และฝงู ปลาเหลา่ นก้ี �ำ ลงั แหวกวา่ ยอยกู่ ม็ ี หยดุ อยกู่ ม็ ี ในสระนน้ั ฉนั ใด เมอ่ื จติ เปน็ สมาธบิ รสิ ทุ ธผ์ิ ดุ ผอ่ ง ไมม่ กี เิ ลสเพยี งดงั เนนิ ปราศจากความ เศรา้ หมอง ออ่ น เหมาะแกก่ ารใชง้ าน ตง้ั มน่ั ไม่หวั่นไหวอย่าง นี้ ภกิ ษนุ อ้ มจติ ไปเพอ่ื อาสวกั ขยญาณ รชู้ ดั ตามความเปน็ จรงิ วา่ นท้ี ุกข์ น้ีทกุ ขสมุทัย น้ที ุกขนโิ รธ นที้ ุกขนิโรธคามินีปฏิปทา ... มหาบพติ ร ไมม่ ผี ลแหง่ ความเปน็ สมณะทเ่ี หน็ ประจกั ษ์ อย่างอื่น ที่ยอดเยี่ยมกว่าหรือประณีตกว่าผลแห่งความเปน็ สมณะทเ่ี หน็ ประจกั ษน์ เ้ี ลย ท่านอุปมาเหมือนสระนํ้าใสสะอาดไม่ขุ่นมัวบนยอด เขา คนตาดียนื อยู่ทข่ี อบ อย่าชะโงกจนหัวทมิ่ ท่านฝึกใหมๆ่ ชอบชะโงกจนหัวทิ่ม คือจติ ไหลไปในอารมณ์ พอจติ มสี มาธิ กเ็ ปน็ คนตาดี ยนื อยู่ขอบ พอมองน้ําใสสะอาดก็จะเห็นทุก ๑๙๔ The WayOut new.indd 194 4/25/09 12:22 PM

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร อยา่ งตามท่มี นั เปน็ จรงิ ทา่ นอุปมาเหมอื นเหน็ หอยโขง่ หอย กาบ กอ้ นกรวด กอ้ นดิน ฝูงปลาท่ีกำ�ลังแหวกว่ายอยู่ กจ็ ะ เห็นหมด ทา่ นกท็ ำ�นองเดียวกัน เป็นผู้ดดู ้วยจิตที่เปน็ สมาธกิ ็ เหน็ ทกุ อย่าง แตเ่ ราน้ยี งั รทู้ กุ ข์ไมแ่ จม่ แจ้ง วันไหนท่ีตาดไี มม่ ัวกด็ ู ได้ พออารมณ์แรงๆ มาก็ยึด อารมณ์บางอย่างมากด็ เู ฉยๆ ได้ อารมณบ์ างอย่างมาก็โดนถล่ม กใ็ หป้ ฏิบตั ิไปเรอื่ ยๆ ท่าน ทงั้ หลายกอ็ ย่าประมาท ถา้ อารมณก์ ระทบแล้วทา่ นสามารถ รกั ษาจิตตนเองได้ ดูได้ อยกู่ บั การรู้นามรู้รปู ได้ กอ็ ยา่ เพ่ิง ประมาทวา่ อารมณอ์ ่ืนๆ ที่แรงๆ จะไมส่ ามารถทำ�อะไรท่าน ได้ หน้าที่ของทา่ นก็คอื ฝกึ ไปอยา่ ประมาท จนกวา่ จะมี ญาณหยงั่ รู้ขนึ้ มาว่า “ชาตสิ น้ิ แล้ว...” ถ้าไมม่ ีญาณนี้เกิดขน้ึ มาทา่ นก็อยา่ ประมาท กท็ �ำ ไปเรอ่ื ยๆ นน่ั แหละจนกระทงั่ ส้ิน ชีวติ ๑๙๕ The WayOut new.indd 195 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ ฉะนนั้ พระผู้มีพระภาคกฝ็ ากไว้เปน็ ปัจฉิมโอวาท แล้ววา่ “อปฺมาเทน สมฺปาเทถ เธอทง้ั หลายจงทำ�กิจทุกอย่าง ให้ส�ำ เร็จด้วยความไม่ประมาท” ถ้าเป็นพระอรหนั ต์แลว้ ก็ ไมม่ ีกิจทีต่ อ้ งทำ�อีกแลว้ ถ้ายงั ไม่เป็น ญาณนย้ี ังไม่เกดิ ขน้ึ ก็ ยงั มีกิจทีต่ ้องท�ำ อกี เฝ้าดไู ปเรอ่ื ย อยา่ ประมาท เพยี งได้ผล สำ�เรจ็ เล็กๆ นอ้ ยๆ แล้วก็หยดุ อยู่ อยา่ งน้ีเป็นความประมาท ถาม อภสิ งั ขารคอื เจตนาเจตสกิ แลว้ จะละอภสิ งั ขารได้ อยา่ งไร ในเมอ่ื เจตนามอี ยใู่ นจติ ทกุ ดวง ตอบ เจตนาบางสว่ นเป็นอภิสังขาร เจตนาบางสว่ น ไม่ได้เป็น เจตนาทเ่ี ปน็ ไปในวิปสั สนา ไมใ่ ชค่ วามต้งั ใจทจี่ ะ ท�ำ กรรม เปน็ เจตนาท่เี กิดกบั จิตทุกดวงเฉยๆ เรียกว่าสหชาต กรรม วิปสั สนาเปน็ การทำ�กรรมไม่ดำ�ไม่ขาว ที่เปน็ ไปเพอ่ื ความสิน้ กรรม สว่ นใหญเ่ ราจะเข้าใจเฉพาะเจตนาที่เปน็ ไป ๑๙๖ The WayOut new.indd 196 4/25/09 12:22 PM

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร เพื่อท�ำ กรรม เชน่ ตง้ั ใจไปทำ�ทาน ต้ังใจไปรักษาศลี ฯลฯ แต่ วิปัสสนาไมใ่ ชอ่ ยา่ งน้ัน จะเป็นวิปัสสนา เป็นทางสายกลาง แทๆ้ ตอ้ งมีสมาธิ จิตจะมีสมาธิแทๆ้ กต็ อ่ เม่ือหมดความตง้ั ใจ แตเ่ ดมิ เราเคยตั้งใจนน้ั จดั เป็นอภิสังขาร เวลาทา่ นฝึกสตไิ ป ท่านต้งั ใจจะทำ�อะไรแบบเดิมๆ จิตจะร้สู กึ หนักๆ กุศลทเ่ี ปน็ อภสิ ังขารเรยี กวา่ ปุญญาภสิ ังขาร ส่วน วิปัสสนาไมเ่ ปน็ อภสิ ังขาร จติ กจ็ ะเบาขึน้ เรื่อยๆ จะละได้ มากขึ้น ไม่มคี นรับผล เพราะเปน็ ไปเพอ่ื ละอยา่ งเดียว เม่อื ไมม่ คี นรับผล จิตจงึ ไมห่ นัก ยิ่งฝึกมากขน้ึ จิตก็จะยิ่งเบาขึน้ ภาระก็น้อยลง แมแ้ ตก่ ุศลกจ็ ะไมเ่ อา ถา้ คนไหนยังท�ำ กุศล ไมเ่ ป็น ท่านกแ็ นะนำ�ให้ทำ�ทาน รกั ษาศีล ซ่ึงก็มีอานิสงส์ ตามท่ที า่ นแสดงไว.้ .. จนท้ายทีส่ ดุ ให้มาเจริญอนจิ จสัญญา แมเ้ พียงชว่ั ลัดนว้ิ มอื เดยี วก็มอี านิสงส์มากมายมหาศาล ๑๙๗ The WayOut new.indd 197 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ การเจริญอนิจจสญั ญาก็คือการเฝ้าดนู ามรูป ให้ เห็นวา่ เป็นของไมเ่ ท่ยี ง มีผลมากมีอานสิ งส์มากที่สดุ แลว้ เพราะตัดภพตัดชาตไิ ด้ หากบุคคลน้นั ไดเ้ ป็นพระโสดาบัน ภพชาตกิ ็เหลอื มากท่สี ดุ เพยี ง ๗ ชาติเทา่ นน้ั เอง ทุกขท์ เ่ี คยมี มากมายมหาศาล กจ็ ะเหลอื เพยี งเลก็ น้อย กศุ ลแบบอ่ืนๆ ก็มอี านิสงส์มากเหมอื นกนั แตย่ ังมี คนไดร้ ับผล ท�ำ ทานก็ได้รับผล มีอานสิ งส์ การทีไ่ ดร้ ับผลจงึ หนัก เพราะมีตัวตนเปน็ ฐานรองรบั อยขู่ ้างลา่ ง จงึ รู้สกึ หนัก ตามหลกั ของปฏิจจสมุปบาทนน่ั แหละ ท่สี ร้างภพขึ้นมาในใจ ว่า จะมคี นรับผลของสิ่งนี้ ความจริงเจตนาเจตสิกเกดิ กบั จติ ทกุ ดวง พอบอกวา่ ไมม่ ีเจตนาทา่ นกจ็ ะงง ทำ�แบบไมม่ ีเจตนา ความจรงิ มเี จตนา แต่ไม่มเี จตนาทจ่ี ะไปทำ�กรรมเพ่ือจะให้ เกิดต่อ เป็นลักษณะของกรรมไมด่ �ำ ไม่ขาว เปน็ ไปเพอื่ ความ ส้นิ กรรม ๑๙๘ The WayOut new.indd 198 4/25/09 12:22 PM

ส า มั ญ ญ ผ ล สู ต ร ก็จบสามัญญผลสตู รแต่เพียงเท่านี้ ขอให้ทา่ นทงั้ หลายจงต้งั ใจประพฤติปฏบิ ตั ิ มคี วามเพียร และขอใหป้ ิด อบายให้ได้ในชาตนิ ้ดี ้วยกันทกุ ท่านเทอญ ๑๙๙ The WayOut new.indd 199 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ อ า จ า ร ย์ สุ ภี ร์ ทุ ม ท อ ง วันเดอื นปเี กิด • ๑๓ พฤษภาคม ๒๕๑๕ • บา้ นหนองฮะ ต�ำ บลหนองฮะ อำ�เภอส�ำ โรงทาบ จงั หวดั สุรินทร์ การศกึ ษา • เปรยี ญธรรม ๔ ประโยค • ประกาศนียบตั รบาลีใหญ่ วัดท่ามะโอ จงั หวัดล�ำ ปาง • วิศวกรรมศาสตร์บณั ฑติ สาขาวศิ วกรรมไฟฟา้ มหาวทิ ยาลัยขอนแก่น งานปัจจบุ นั (พ.ศ.๒๕๕๒) • ผ้จู ดั การฝ่ายจัดซ้ือ บรษิ ัทบางกอกพร็อพเพอรต์ ้ี คอร์ปอเรช่ัน จำ�กดั • คณะกรรมการโครงการแปลพระไตรปิฏกนสิ สยะและตรวจชำ�ระพระ คมั ภีร์ • อาจารย์สอนพิเศษปริญญาตรีช้นั ปีที่ ๓ และ ๔ วชิ าพระอภธิ รรมปฏิ ก มหาวทิ ยาลยั มหาจฬุ าลงกรณร์ าชวทิ ยาลยั วทิ ยาเขตบาลศี กึ ษาพทุ ธโฆส จงั หวัดนครปฐม • บรรยายธรรมตามสถานทต่ี า่ งๆ ทงั้ ในกรงุ เทพฯ และต่างจังหวดั ๒๐๐ The WayOut new.indd 200 4/25/09 12:22 PM