ทางพ้นทุกข์

ข ยั น รู้ สึ ก ตั ว ถามกันว่า กำ�ลงั เจริญสตปิ ฏั ฐานขอ้ ไหนอยู่ กำ�ลังดธู รรมะ อะไรอยู่ บางทกี ็แนะน�ำ กนั ใหป้ ฏิบตั ิ ถา้ ใครไมป่ ฏบิ ัติ กจ็ ะ ถูกต�ำ หนิวา่ เหมือนคนตายแลว้ ท่านท่ฝี ึกไปพอสมควร ก็จะเห็นความแตกตา่ งจาก เดิม และใช้ชีวติ ได้ตามปกตโิ ดยมีสติบ่อยๆ แต่เดมิ เดนิ ไป เดินมาอยใู่ นโลกของความมืด ตอนน้ีเดินอยใู่ นโลกของความ สวา่ ง ยังเดนิ เหมอื นเดมิ คนอน่ื อาจไมร่ ู้ แตต่ วั ทา่ นจะรู้ ต่อไปจติ ใจเปน็ สมาธิ มีความตง้ั มน่ั สามารถเปน็ ผู้ รู้ ผูด้ ู ผเู้ ฝ้าสงั เกตการณ์รูปนามท่ีกำ�ลงั ปรากฏได้ ใหด้ แู บบ ไมม่ เี สียงพดู ในหวั จะเปน็ การดทู ถ่ี ูกตอ้ ง ฝกึ ตอนแรกมเี สียง พากย์ ใหท้ า่ นดเู สียงพากย์ไปด้วย ไม่ตอ้ งทำ�อยา่ งอ่ืน ไมต่ ้อง เครยี ดหรอื พยายามท่จี ะไม่พากย์ อย่างเวลาเดินก็จะมีเสยี ง วา่ เทา้ ขวาเคลือ่ น นมุ่ ๆ แข็งๆ ท่านกด็ ูไปด้วย ต่อไปก็จะ หายไปเอง ปรมัตถ์แท้ๆ นีร้ ๕้สู กึ๑นดิ เดียวก็ดับไปแล้ว The WayOut new.indd 51 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ สำ�หรับพระภิกษุที่ท่านปฏิบัติชาคริยานุโยคะ คือ กลางวนั ทา่ นกเ็ ดนิ จงกรมและน่งั ฝกึ สติ อย่อู ย่างมีกรรมฐาน ส่วนกลางคืนแบ่งเป็นสามยาม มีปฐมยาม มัชฌิมยาม ปจั ฉิมยาม ในต�ำ ราไมไ่ ดบ้ อกว่ายามละก่ชี ว่ั โมง เรามาแบง่ เองก็ได้ ถา้ สามยามแบ่งเทา่ ๆ กันกย็ ามละส่ชี ั่วโมง ในยาม ต้นต้งั แต่หกโมงเย็นถึงส่ที มุ่ เปน็ เวลาฟงั ธรรมและสอบถาม ปัญหากับพระผู้มพี ระภาค รบั กรรมฐานแล้วกไ็ ปปฏบิ ตั ิ ตอนมชั ฌมิ ยามก็นอนอย่างมีสติ แล้วตั้งใจไว้วา่ จะตน่ื ตอน ปจั ฉมิ ยาม ตืน่ มาแลว้ ก็อยูก่ บั กรรมฐาน พอรุ่งสางก็ไปทำ�กิจ ธุระสว่ นตัว แลว้ ออกบณิ ฑบาต เมอ่ื เรารทู้ กุ ขเ์ ขา้ ไปตรงๆ ตณั หากไ็ มม่ ที ต่ี ง้ั เรยี กวา่ ตดั ตณั หาได้ เพราะหมดเชอ้ื เปน็ การหมดทกุ ขเ์ พราะสน้ิ ตณั หา ดบั ทกุ ขไ์ ดเ้ พราะปญั ญา ปญั ญาทเ่ี ปน็ ของแทค้ อื สภาวะทเ่ี หน็ วา่ ทกุ สง่ิ ไมเ่ ทย่ี ง เปน็ ทกุ ข์ เปน็ อนตั ตา ถา้ ปฏบิ ตั ไิ ปแลว้ รเู้ หน็ ๕๒ The WayOut new.indd 52 4/25/09 12:22 PM

ข ยั น รู้ สึ ก ตั ว อะไรมากมาย ตกไปในแหลง่ ความรู้ แตไ่ มร่ เู้ กดิ ดบั เปน็ การ ปฏบิ ตั ทิ ย่ี งั ไมถ่ กู การปฏบิ ตั ใิ หเ้ ปน็ พระโสดาบนั ตอ้ งการ เพยี งความรสู้ กึ ตวั มคี วามขยนั หมน่ั เพยี ร ตามรกู้ ายตามรใู้ จ เทา่ นน้ั ถาม ความธรรมดากบั ความมหศั จรรยเ์ ปน็ สง่ิ เดยี วกนั หมายความวา่ อย่างไร ตอบ หมายความว่า เราไมเ่ ติมคุณค่าให้มัน เปน็ ลกั ษณะของจติ ทร่ี ับร้อู ารมณอ์ ย่างบริสทุ ธิ์ ถา้ ทา่ นสงั เกต จติ ใจจะเหมอื นเดก็ ที่มคี วามสขุ กับส่งิ เล็กๆ นอ้ ยๆ ไมค่ ดิ มาก เพราะความมีสติ เปน็ การกระทำ�ทส่ี มบรู ณ์ในตวั มนั เอง เบด็ เสรจ็ ในตัวเอง ทา่ นจะเปน็ ผทู้ มี่ ศี ิลปะในการดำ�รงชวี ิตท่ี ถกู ต้องดีงาม ๕๓ The WayOut new.indd 53 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ ๔ ปฏิบตั อิ ย่างไรเป็นวิปัสสนา ในสายของการปฏิบัติธรรม จะมีความสุขย่งิ ขน้ึ ทุกวัน อยา่ ไปติด ใหฝ้ กึ สตใิ ห้มากๆ เพราะสตสิ มั ปชญั ญะ เทา่ นั้นจงึ จะรู้ทนั รวู้ ่ามันสุข รู้ว่าสงบ รวู้ า่ คดิ นึกปรุงแตง่ ถา้ ท่านไมไ่ ดฝ้ ึกสติ ท่านก็จะหลง ใหส้ งั เกตดู ผูท้ ี่ไมไ่ ดฝ้ ึกสติ แตไ่ ปฝึกสมาธิ จะตดิ ความความสขุ ติดนมิ ติ อะไรตา่ งๆ ถา้ ท่านอยากท�ำ สมถะให้จิตสงบบ้าง ให้ท่านฝกึ สติก่อน ฝกึ ให้ มากๆ จนรสู้ ึกว่าสติดแี ล้ว รกู้ ายรู้ใจดแี ล้ว คอ่ ยไปท�ำ สมถะ อยากจะให้จิตสงบขนาดไหนกท็ �ำ ไดต้ ามสบาย ไม่หา้ มกนั ๕๔ The WayOut new.indd 54 4/25/09 12:22 PM

ป ฏิ บั ติ อ ย่ า ง ไ ร เ ป็ น วิ ปั ส ส น า มีสติจะไมห่ ลง เมื่อไมห่ ลงแลว้ เวลาฝกึ สมถะ เกิดความสงบ จติ ก็จะร้ทู นั หรือไมส่ งบกร็ ู้ทัน การฝกึ สติหรอื สมาธโิ ดยทั่วไป บางท่านอาจเขา้ ใจว่า ตอ้ งนงั่ นง่ิ เหมอื นกอ้ นหิน หรือไม่รู้อารมณ์อะไรอื่นเลย ตอ้ ง หลีกหนีจากบา้ นไปอยถู่ าํ้ เพ่ือจะได้ไมต่ อ้ งกระทบอะไรเลย เพื่อให้จิตมสี มาธดิ ี อนั นไี้ มใ่ ช่แบบวปิ ัสสนา สว่ นใหญ่จะ คดิ ไปเองวา่ ไปอยู่ปา่ แลว้ จะดี ถา้ คนสตไิ มแ่ ข็งอย่ปู า่ ไมไ่ ด้ การอยู่ปา่ ไม่ใช่สำ�หรับทุกคน การเห็นผลจะใช้เวลานานไม่นานก็ขึ้นอยู่กับความ ขยันของทา่ นอย่างหนึง่ อย่กู บั ว่าท่านมที ัศนคตอิ ยา่ งไร อยา่ งหนงึ่ ถา้ ท่านฝึกแบบฝกึ ไปสงสยั ไป ก็ไดผ้ ลบา้ งเหมือน กนั แตจ่ ะชา้ กวา่ ทไ่ี ดผ้ ลไมใ่ ชไ่ ดผ้ ลเพราะไปคดิ เอา แตเ่ พราะ การฝกึ รู้ เชน่ ยกมอื กม็ สี ตริ ู้ ถา้ มนั หลงกร็ แู้ ลว้ ปลอ่ ยไป ขอให้ มีความรสู้ กึ ตัวไว้ก็แลว้ กัน ๕เดนิ๕ไปกอ็ าจจะคดิ ไปวา่ เดนิ มา The WayOut new.indd 55 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ ต้ังหลายวนั แล้วจะไดอ้ ะไรบ้างหรือเปลา่ เปน็ ตน้ ... ถ้ามันจะ ได้ผลก็ได้จากการเดินอย่างมีสติ รสู้ กึ ตวั ไม่ใชไ่ ด้จากการคดิ เอา ในพระพุทธพจน์ท่านก็รับรองไวว้ า่ ตามรตู้ ามดไู ปอยา่ ง ตอ่ เนอ่ื ง ๗ ปี ๗ เดอื น ๗ วนั จะไดบ้ รรลเุ ปน็ พระอรหนั ต์ หรอื ไมไ่ ดก้ จ็ ะเปน็ พระอนาคามี ให้รู้ตัว ดลู มหายใจเข้าออก ก�ำ ลงั เดนิ ก็ร้วู ่าเดนิ มีความรู้สกึ อย่างไรก็รู้ จิตมรี าคะก็รูว้ ่า จิตมีราคะ จติ มีโทสะกร็ ูว้ ่าจติ มโี ทสะ ไมม่ กี ็รู้วา่ ไมม่ ี แบบน้ี ไปเรอื่ ย อย่าไปคิดมาก การจะได้ผลเรว็ ไมเ่ ร็วก็อยู่ตรงน้ี นี่ เราไม่กลา่ วถงึ วา่ ชาติทแี่ ลว้ ว่าทำ�อะไรมานะ เพราะไมร่ ู้ ลกั ษณะของความรูส้ กึ ท่แี ท้จะเป็นความรู้สกึ วา่ มัน ต่างจากเม่อื ก้ีเท่านน้ั แหละ ตอนแรกๆ ก็จะรสู้ กึ ว่ามอี ะไร แทรกขึ้นมาเยอะ เช่น มเี ทา้ ซา้ ยบ้าง เท้าขวาบา้ ง มีมือบ้าง มแี ขนบ้าง อะไรพวกนี้ ไม่เป็นไร พวกนี้เป็นอารมณ์บญั ญตั ิ เม่อื ฝกึ ไปนานๆ จะคอ่ ยๆ หายไปเอง ๕๖ The WayOut new.indd 56 4/25/09 12:22 PM

ป ฏิ บั ติ อ ย่ า ง ไ ร เ ป็ น วิ ปั ส ส น า พอมสี ติสัมปชัญญะมากข้ึนๆ ดจู ิตทนั แต่เดมิ ท่ีจติ อยนู่ ่งิ ๆ แล้วรวู้ า่ จิตกระเพ่ือม เกดิ แลว้ ดับไป นี่คือลกั ษณะ ของญาณข้ันกลาง ถ้าเรียกตามช่อื กเ็ รยี กว่าอุทยพั พยญาณ เหน็ การเกดิ และการดับของนามรูป เป็นวปิ ัสสนาตวั จริง ฝกึ ตอนแรกๆ เรียกวา่ ตรณุ วิปสั สนา หรอื เรียกว่าวปิ สั สนา เริ่มต้น จะมีความคิดแทรกบ้าง วิปัสสนาแท้ๆ จะเป็น ตอนอทุ ยัพพยญาณ จะเหน็ อาการทางกายและจติ ท่ไี มเ่ ป็น เร่ืองราวอะไร ให้เราร้ทู ันความรสู้ ึกความคดิ นึกปรุงแตง่ ไป สงสัย กใ็ ห้ดูความสงสัย งงกใ็ หร้ ู้ว่างง มฉิ ะนัน้ เราจะไปติดความ คดิ ความคิดจะทำ�ให้เรางงอย่เู ร่อื ย นักปฏิบัตสิ ่วนใหญจ่ ะ ไปตดิ อยู่กบั ความคดิ สดุ ท้ายนแ่ี หละ คอื ความคิดที่จะมาถาม อาจารย์ ลมื ดไู ป โดนมนั ลากมาถาม อินทรียสังวรคือลักษ๕ณ๗ะของการท่ีเราเห็นรูปด้วยตา The WayOut new.indd 57 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ แล้ว ไม่เขา้ ไปในอารมณ์ ไมเ่ ข้าไปตดิ ในนมิ ติ อนพุ ยัญชนะ เพราะถ้าตดิ จะท�ำ ใหอ้ ภิชฌาโทมนัสครอบง�ำ ได้ยนิ เสียงด้วย หูแลว้ กท็ �ำ นองเดยี วกนั ไมเ่ ขา้ ไปตดิ ในนมิ ติ อนุพยญั ชนะวา่ คนน้นั ว่าอยา่ งน้นั คนนว้ี ่าอย่างน้ี ไมท่ ำ�ให้อภิชฌาโทมนสั ครอบง�ำ ไดก้ ล่นิ ลิม้ รส ถูกต้องสัมผัสทางกาย รู้อารมณ์ทาง ใจ กเ็ ชน่ กนั เกดิ โทสะ กไ็ ม่เข้าไปวา่ โทสะไมด่ ี ไม่ตดิ ในนมิ ติ อนพุ ยัญชนะ เกิดกุศลก็ไม่ตดิ ลักษณะของอินทรยี สงั วรจะ มาจากการฝกึ สติ ชอ่ื ของอินทรียสังวรเรยี กอกี อย่างหนึง่ วา่ สตสิ งั วร การฝกึ สติแบบวปิ สั สนาในทวารท้งั หกเริ่มท่ีอนิ ทรีย์ สงั วรนี่แหละ เราฝึกเพื่อละความเห็นผดิ ละความยดึ มั่นถอื ม่นั ในกายในใจ หมดทุกขไ์ ปตามล�ำ ดับ ไมค่ วรยดึ ติดครอู าจารย์ ไม่อยา่ งนัน้ ท่านก็จะไปยึดนนั่ ยึดนจ่ี ะมปี ญั หาทีหลัง เพราะ เวลายดึ จะไม่รูต้ วั พอนานๆ ไปแล้วจงึ รสู้ ึกว่าตัวเองแยกจาก ๕๘ The WayOut new.indd 58 4/25/09 12:22 PM

ป ฏิ บั ติ อ ย่ า ง ไ ร เ ป็ น วิ ปั ส ส น า คนอนื่ นั่นมันแรงมากแล้ว จติ ทีแ่ ยกกลุ่มเรากลมุ่ เขา คนอนื่ เป็นคนละพวก คอื จติ ทหี่ ยาบมาก เปน็ จติ ทไ่ี ร้ศลี โดยสิน้ เชงิ เปน็ ไปเพ่อื ความอาฆาตพยาบาท จิตทีย่ ดึ แรงก็เกดิ จากความ ยดึ เลก็ ๆ น้อยๆ น่ันแหละ ยดึ อาจารย์บา้ ง ยึดข้อปฏบิ ตั บิ า้ ง ยดึ วิธีการบา้ ง เลก็ ๆ นอ้ ยๆ ท่ีตอนแรกทา่ นยังไมร่ ู้ แต่พอยดึ นานๆ ก็จะแสดงอาการในแงข่ องความร้สู กึ แตกแยก รสู้ ึก แตกตา่ ง ต่อไปก็จะยอมรับกันไม่ได้ บางทีก็เลิกคบกนั ไปเลย กม็ ี แรกๆ จิตก็จะหลอกท่าน ฟังดเู หมอื นงา่ ยๆ นะ ไม่ ต้องเรียนมากมั่ง ไม่ตอ้ งถอื ศลี มงั่ นี่เป็นความเจา้ เลห่ ์ของ จติ อะไรท่ีไดช้ อ่ งจิตกจ็ ะเอาละ ทา่ นต้องตามดู ความคดิ ก็ จะเปลย่ี นไปเรอ่ื ย ทา่ นก็จะรู้วา่ ความคดิ นไี้ ม่เที่ยง ให้ดูมนั อย่าตามมันไป ดูว่าจิตมันคดิ ไดเ้ อง ระวังจิตเจ้าเล่ห์ เป็น มายาของทุกข์ที่มาหลอกทา่ น ๕๙ The WayOut new.indd 59 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ เม่ือไหร่ท่ีจติ มีลักษณะเปน็ อเุ บกขา เป็นกลางต่อ อารมณ์ทกุ อยา่ ง เมอื่ นน้ั สติสมั ปชัญญะกจ็ ะบรสิ ุทธิ์ สงู สุด กเ็ ป็นญาณ เรียกวา่ สงั ขารุเปกขาญาณ กป็ ฏบิ ัตแิ บบเดิมไป เรอ่ื ยๆ ใครที่บารมีเต็มเปยี่ ม หรอื ขยนั ปฏบิ ตั ิกบ็ รรลุธรรม ได้ คนไหนที่ไม่บรรลุธรรมก็มีทีไ่ ปเบือ้ งหนา้ ที่ดีงาม นค่ี ือ ลกั ษณะของจิตทเ่ี ป็นอสิ ระ เปน็ กลางตอ่ อารมณ์ ลักษณะเฉพาะตัวของจิตเองนั้นประภัสสร คือมี ความผอ่ งใส สะอาด เปล่งปลั่ง เป็นธาตุรเู้ ท่านั้น แต่ท่ีจติ มลี กั ษณะแตกตา่ งกันออกไป เพราะมีสิง่ แปลกปลอมเข้ามา ปรุงแต่งจิต คือ สัญญาบ้าง เวทนาบา้ ง สงั ขารบ้าง แลว้ กไ็ ด้ ชอ่ื ของจิตต่างๆ กนั ไป จติ เป็นธาตุรู้ เปน็ สภาวะที่รู้แจง้ อารมณ์ จติ ทฝี่ ึกมา ดแี ล้ว มสี ตสิ มั ปชัญญะดี ก็เรียกวา่ จิตผู้รู้ ที่ไมร่ ู้ก็เพราะว่ามี อวชิ ชาหมุ้ ห่ออยู่ เหมอื นในพ๖ระ๐ไตรปฎิ กทา่ นวา่ มตี ณั หาฉาบทา The WayOut new.indd 60 4/25/09 12:22 PM

ป ฏิ บั ติ อ ย่ า ง ไ ร เ ป็ น วิ ปั ส ส น า มอี วชิ ชาหุม้ ห่อ แลว้ จิตอยู่ตรงไหน ก็ไม่ต้องไปหา เพราะวา่ เขาเปน็ ผรู้ ู้ ถา้ ไปหาผรู้ ู้ ก็เหมือนขีเ่ รือบนิ ไปหาเรอื บิน เรือบิน ทา่ นกำ�ลังใชอ้ ยู่ จะขไ่ี ปหาท่ไี หน ผู้รู้ก�ำ ลงั ใชอ้ ยู่ ท่ีไมร่ ู้ เพราะ ว่ามสี ิ่งแปลกปลอมมาท�ำ ให้เศร้าหมอง เพียงแตเ่ อาสง่ิ แปลก ปลอม คือความคดิ ปรุงแตง่ ตา่ งๆ ออกไป จติ กจ็ ะเป็นผู้รู้ ถ้าฝกึ ไปแล้วเจอสภาวะเหมอื นไม่ได้คดิ อะไร เปน็ จติ ว่างๆ ไป เวลาเจอกอ็ ย่ามัวไปเพ่งความวา่ ง ทำ�เหมือนเดิม คอื อยา่ เพ่งอะไร ใหด้ สู บายๆ ดูว่ามีความสงบ ความว่าง เด๋ยี วความคดิ ก็จะเข้า ถา้ ความคดิ ไม่เขา้ ท่านกด็ สู บายๆ ไป วา่ มันว่างมันไม่มอี ะไร อย่าเพ่ง ดูใหเ้ หน็ วา่ เด๋ียวว่าง เดี๋ยวไม่ ว่าง ว่างไม่เที่ยง เปน็ ทุกข์ เปน็ อนตั ตา ในการปฏบิ ัติให้ทา่ นเหน็ ไดย้ ิน รู้กล่ิน รู้รส สมั ผัส คดิ นกึ ร้สู ึกไปธรรมดาๆ นนั่ แหละ แล้วดปู ฏกิ ริ ิยาทางจิต เม่ือ กระทบอารมณจ์ ะมีปฏกิ ิรยิ าเกิดขนึ้ ทา่ นอาจจะทดสอบ ๖๑ The WayOut new.indd 61 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ ตนเองบา้ งก็ได้ อย่างบางทา่ นกลัวผี กไ็ ปหาหนังสอื เกย่ี วกบั ผมี าอ่านดู แล้วดปู ฏิกิริยาทางจติ มีเรื่องเลา่ ไว้ในคมั ภรี ์ มีพระเถระรูปหนึง่ ทา่ นปฏิบัติ ธรรมไป แลว้ กิเลสไม่เกิดเลยเปน็ เวลาถึง ๖๐ ปี ท่านนกึ ว่า ทา่ นเป็นพระอรหันตไ์ ปแล้ว ลกู ศษิ ย์ท่านเป็นพระอรหันต์ แล้ว มาพบพระอาจารย์ ทราบวาระจิตวา่ พระอาจารยย์ งั เปน็ ปถุ ุชนอยู่ พระอาจารย์กเิ ลสไมเ่ กดิ ตั้ง ๖๐ ปี ดงั น้ัน เทยี บ กบั เรา ถา้ กิเลสไม่เกดิ ซักวนั สองสามวนั ก็ไมต่ ้องห่วงนะครบั ไม่ไดเ้ ปน็ อะไรหรอก อยา่ ไปคิดมาก ลูกศิษยก์ เ็ ลยคิดช่วยพระอาจารย์ มาพบพระอาจารย์ ถามวา่ “ท่านอาจารย์ ทา่ นยังเล่นฌานอิทธฤิ ทธ์ิได้อย่หู รอื เปลา่ ” พระอาจารย์ก็บอกว่ายังเลน่ ได้ ยังคลอ่ งอยู่ ลกู ศิษยใ์ หอ้ าจารย์เนรมิตชา้ ง พระอาจารย์ก็เนรมิตชา้ ง แลว้ ให้เนรมิตชา้ งรอ้ งเสียงดงั ๖วง่ิ ๒เขา้ มาหา พระอาจารยก์ ็ท�ำ The WayOut new.indd 62 4/25/09 12:22 PM

ป ฏิ บั ติ อ ย่ า ง ไ ร เ ป็ น วิ ปั ส ส น า ตาม พอชา้ งวงิ่ เขา้ มาหาตวั เองกต็ กใจ ลูกศษิ ย์เลยกระตกุ จีวรพระอาจารย์ “อาจารย์ เป็นพระอรหนั ตแ์ ล้วจะตกใจได้ อย่างไร...” อาจารยก์ ็เลยรตู้ วั วา่ ไม่ไดเ้ ปน็ พระอรหันต์ กิเลส มนั หลบ ดงั น้ัน เวลาปฏบิ ัตไิ ปแลว้ มีความสขุ กด็ ี มคี วามสงบ เหลือเกินกด็ ี กเิ ลสไม่เกดิ กด็ ี กอ็ ย่าเพ่งิ ดใี จ ให้หาขอ้ พิสจู น์ แลว้ ก็ดปู ฏิกริ ิยาทางจติ เวลาทีเ่ ราเห็น เราไดย้ นิ ก็ดี จะมี ปฏกิ ริ ิยาเกิดขึ้น ถ้ายงั ไมเ่ หน็ กฝ็ กึ ทางกาย ทางเวทนาไป เรือ่ ยๆ ก็จะเหน็ เอง อยา่ หยดุ อยา่ ไปประมาท พอไดด้ ีนดิ ๆ หน่อยๆ ครึ่งๆ กลางๆ แล้วหยดุ อยู่ เรยี กว่าประมาท ในทาง พระพทุ ธศาสนานนั้ จะหยุดไดก้ ต็ ่อเมือ่ เป็นพระอรหนั ต์ ตัด กเิ ลสไดโ้ ดยส้นิ เชงิ เทา่ น้ัน ถ้าเป็นพระอรหันต์จริง บรรลุ “อาสวักขยญาน” จะ มีญาณเกดิ ข้นึ เรยี กวา่ “ปัจจเวกขณญาณ” ของพระอรหนั ต์ ๖๓ The WayOut new.indd 63 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ ทบ่ี อกว่า “ขีณา ชาติ ชาติสิ้นแล้ว ...” นัน่ จงึ เปน็ ของแท้ แตถ่ ้าไม่มญี าณขึ้นมาบอกละก็ไมใ่ ช่ การฝกึ สติสมั ปชัญญะที่ละเอยี ดละออ เปน็ อเุ บกขา จริงๆ น้นั รู้ต้นื ๆ แค่รู้สกึ รสู้ ึกวา่ มกี ารเคล่อื นไหวเปลยี่ นแปลง ทางกายทางใจเท่านน้ั เอง ไม่หลงเป็นเรื่องเปน็ ราว ถา้ เราไม่ ไดฝ้ ึก เวลามีผสั สะกระทบ เชน่ มเี สยี งกระทบกับหู เกิดโสต วญิ ญาณ แลว้ กเ็ กดิ ผัสสะขึน้ รับรเู้ ร่ืองนน้ั ใจเรากเ็ ข้าไปเสวย เวทนาในเรือ่ งนนั้ แล้วก็ปรุงแต่งตอ่ ยาวไปเรื่อยๆ กลายเป็น เสียงคนนนั้ คนน้ีไป การเดินกค็ ือการไหวๆ ไมม่ คี น ไม่มขี า เป็นการไหว ไป หรอื เม่ือมลี มพดั มา กร็ เู้ ย็น หรือรรู้ ้อน ไมต่ ้องรู้ว่าเปน็ ลมหรืออะไร ไมต่ อ้ งใส่ค�ำ พดู แค่รูว้ า่ ตา่ งกบั เมอื่ ก้ี ให้เหน็ ว่า ไม่เที่ยง รูแ้ บบวปิ ัสสนาคอื มีปัญญาเห็นลงไปวา่ ไม่เท่ยี ง เป็นทุกข์ เปน็ อนัตตาเทา่ น้ัน๖๔ The WayOut new.indd 64 4/25/09 12:22 PM

ป ฏิ บั ติ อ ย่ า ง ไ ร เ ป็ น วิ ปั ส ส น า ธาตดุ ิน มลี ักษณะ แข็ง อ่อน ถ้ารูส้ กึ เจ็บ รู้สึกปวด เป็นเวทนาทางกาย เรยี กว่าทกุ ขเวทนา รสู้ กึ นุ่มๆ สบายๆ ก็ เปน็ สขุ เวทนาทางกาย เป็นความรู้สึกเทา่ นน้ั เอง รู้สึกวา่ มี สิ่งนั้น จากเดมิ ทีไ่ มม่ ีแล้วมามีสง่ิ นั้นขน้ึ เปน็ ความรู้สึก เปน็ ลักษณะของปรมตั ถ์แท้ๆ ถ้าไปรวู้ า่ เหยียบกอ้ นหินเจบ็ แบบ นรี้ ู้เกิน เพราะเสยี งในหวั บอกมาวา่ เปน็ กอ้ นหนิ กไ็ มเ่ ป็นไร ก็ให้เดนิ ตอ่ ไป อย่าไปสนใจ ให้รถู้ ึงความเคลอื่ นไหวหรอื รู้ถงึ ความเจบ็ ไป ลักษณะการรู้แบบสติสมั ปชัญญะแท้ๆ วปิ ัสสนาแทๆ้ นั้นไมไ่ ดร้ ูล้ งลึกอะไร ที่ลงลกึ น้ันเป็นความคดิ ของเราดา้ น บญั ญตั ิ ๖๕ The WayOut new.indd 65 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ ถาม จติ สง่ ออกนอกเปน็ อยา่ งไร ตอบ เรอ่ื งจติ สง่ ออกนอกนเ้ี ปน็ ค�ำ พดู ของหลวงปดู่ ลู ย์ ทา่ นกล่าวถึงลกั ษณะของสมุทัย ถ้าพระพุทธพจน์ใชค้ �ำ ว่า ตณั หา โดยแยกเป็นกามตัณหา ภวตัณหา วิภวตณั หา เนน้ ที่ตัวสาเหตุท่ีทำ�ให้จิตทะยานออกไปรับรู้อารมณ์ภายนอก แตห่ ลวงปู่ท่านพดู เน้นที่ตวั จติ เนน้ ไมเ่ หมอื นกนั ตณั หา คือลกั ษณะท่ีสา่ ยออกไปหาอารมณ์ ทะยานไปแตะอยูก่ บั อารมณ์ ถา้ ทั่วๆ ไป กเ็ ป็นรปู เสยี ง กลิ่น รส สัมผัส เวลาท่าน เหน็ คน จิตก็จะไปแตะแลว้ ว่า คนนช้ี อ่ื นนั้ ชอื่ นี้ คอื จติ ส่งออก นอก เพราะว่าเมอ่ื ทา่ นรวู้ า่ คนนี้ชือ่ นน้ั ชอ่ื นี้ ทา่ นลมื ว่าตัว ทา่ นกำ�ลงั ยนื อยู่ ก�ำ ลังหายใจอยู่ นี้เรียกวา่ จติ ส่งออกนอก เสียงก็เช่นกัน พอได้ยินเสยี งกร็ ูห้ มดวา่ พูดอะไร แตล่ ืมตัว เอง จิตทส่ี ่งออกไปรับรูส้ ิ่งท่ีดีก็เปน็ สมุทัยดว้ ย ตวั อารมณน์ ้ี จะเปน็ ส่ิงทด่ี ีหรือไม่ดีก็ได้ สว่ นตัวท่ีทะยานอยากเป็นสมุทัย ๖๖ The WayOut new.indd 66 4/25/09 12:22 PM

ป ฏิ บั ติ อ ย่ า ง ไ ร เ ป็ น วิ ปั ส ส น า เขาจะยึดไดท้ ุกเรือ่ ง ยึดไม่ได้แตโ่ ลกตุ ตรธรรมเท่านั้น น่ี เรยี กวา่ จติ สง่ ออกนอกส�ำ หรับคนทั่วไป คนปฏบิ ตั กิ ็มีจติ สง่ ออกนอกเพมิ่ อกี หลายแบบ การเพง่ อารมณ์ อยากเหน็ ให้ ชดั กเ็ ป็นจิตส่งออกนอกเชน่ กัน เพราะหลงออกไปจากการรู้ ตามความเปน็ จรงิ เวลาท่ที า่ นน่ังแล้วสงบ จติ แชอ่ ยกู่ ับความสงบ นกี่ จ็ ิต สง่ ออกนอก นอกจากการรรู้ ูปนามตามความเป็นจริง การ ท่ีจติ ไปแปะกับสง่ิ ใดสิง่ หนง่ึ คือจิตขาดสติ ขาดสมาธิ ถ้ามี สมาธิจะเป็นเหมอื นคนดู และมสี ่งิ ทถ่ี ูกดู สตจิ ะเป็นเหมือนนายประตูหรือยาม ทีนีย้ ามกอ็ ย่า หลบั ต้องฝกึ ให้เยอะๆ อยา่ ทอ้ ถ้าฝกึ สติอยา่ งน้ี ทุกข์เทา่ ภเู ขาจะเหลอื เท่าก้อนหิน ๗ กอ้ นเอง มนั น้อยมาก ถา้ เป็น พระโสดาบนั กจ็ ะเหลือการเกดิ อีกอย่างมากสุดก็ ๗ ชาติ ฉะนน้ั จึงคมุ้ มากกับความพยายาม ไมม่ ีอะไรคุ้มกวา่ นีอ้ ีกแลว้ ๖๗ The WayOut new.indd 67 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ ๕ เปา้ หมายชวี ติ สงู สดุ “พระนิพพาน” เป้าหมายที่เราควรมีไว้ให้ตัวเองเสมอคือการไปให้ ถงึ พระนพิ พานให้ไดใ้ นชาติน้ี ไมใ่ ช่ชาติอื่น ในกาลสมัยที่ พระธรรมของพระผมู้ พี ระภาคยงั ด�ำ รงอยู่ ไมค่ วรอธิษฐานไป ไกล แลว้ ก็มัวแต่รอ นนั้ ถอื ว่าเป็นความประมาท ถ้าทา่ นไม่ ตง้ั ใจจรงิ ปรารถนาแลว้ กร็ อไปท�ำ ในชาติต่อไป เวลาท่านไป เกดิ เปน็ เทวดา เพราะวา่ ทา่ นท�ำ บุญมาเยอะ ก็จะมีแต่เรอื่ ง สนกุ สนาน การทีจ่ ะมาปฏบิ ัตธิ รรมก็ล�ำ บาก เป็นมนุษย์นี่ ๖๘ The WayOut new.indd 68 4/25/09 12:22 PM

เ ป้ า ห ม า ย ชี วิ ต สู ง สุ ด : พ ร ะ นิ พ พ า น แหละดี มที งั้ สขุ ทัง้ ทกุ ข์ จึงเป็นทๆ่ี เราจะเหน็ ความแตกต่าง แลว้ กอ็ ยากจะปฏิบตั ธิ รรมมากทสี่ ดุ แลว้ กม็ ีเพศทีส่ งู สุดอยู่ ด้วย คือเพศพระภิกษุ ท่ีอ่นื ไมม่ ี อัตภาพท่เี หมาะทีส่ ุดท่ีจะ ปฏบิ ัติธรรม ก็คอื ความเปน็ มนุษย์ ได้เกดิ เป็นมนษุ ย์ พบพระ พทุ ธศาสนา ปรารถนาพระนพิ พาน แล้วกล็ งมือปฏิบัติเพอื่ ให้ถึง ท่ีสำ�คัญที่สุดคือการกระทำ�ท่ีประกอบไปด้วย สติสมั ปชัญญะ เวลาเราจะทำ�อะไร ก็ให้นึกถงึ การมีสติ สัมปชญั ญะอยเู่ สมอ การใช้ชวี ติ ของเราควรเปน็ การใช้ ชวี ิตที่เตม็ ไปด้วยการฝึกสติตลอดเวลา อย่างอื่นเป็นเพยี ง ผลพลอยได้ เช่น รับประทานอาหารอยา่ งมีสติ การอม่ิ เป็น ผลพลอยได้ นจี่ งึ จะถูกต้อง ถา้ ชีวิตยังหลงๆ ลมื ๆ อยู่ ตอ้ ง บอกว่าชีวติ นี้เสยี ชาตเิ กดิ ใหต้ ัง้ ใจฝึกปฏบิ ตั ิ ฝึกสตใิ หม้ ากๆ ๖๙ The WayOut new.indd 69 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ การฝกึ แรกๆ ท่ีไดผ้ ลมากก็คือการฝกึ ในห้องนํา้ ใน สถานทอี่ น่ื ๆ นัน้ ท่านต้องวุ่นวายกบั คนอน่ื แต่ในหอ้ งนํ้าทา่ น อยู่คนเดียว ก็ให้ท�ำ หอ้ งนํ้านัน้ ให้เปน็ สถานทศี่ กั ดิ์สิทธิ์ ทจี่ ะ ทำ�ให้ท่านต่นื ขนึ้ มสี ติขนึ้ อปุ กรณ์ทอ่ี �ำ นวยใหส้ ติเกดิ ในห้อง นาํ้ ก็มมี ากมาย แต่เดมิ ทา่ นอาจอาบนํ้าใชเ้ วลาแค่ ๑๐ นาที ตอ่ ไปให้อาบ ๓๐ นาที ไม่ตอ้ งเร่งรบี เริ่มต้งั แตเ่ ปดิ ประตกู ็ ร้สู กึ หยบิ แปรงสีฟันกร็ สู้ กึ แปรงฟนั ก็รสู้ ึก ลา้ งหน้ากร็ ู้สกึ จะ ท�ำ ธรุ ะสว่ นตวั กร็ ู้สึก ฯลฯ หัดรสู้ ึก ให้ลองดู ขอใหต้ ั้งใจ แลว้ มคี วามรู้สกึ ตวั ท�ำ บ่อยๆ เท่านัน้ ทำ�แบบน้ีไปเร่ือยๆ การไป สู่พระนพิ พานเปน็ การไปสู่ความธรรมดาสามัญของชวี ติ จงึ ใช้ ความรธู้ รรมดาสามญั ไม่ตอ้ งใช้เงิน ไม่ต้องเรยี นมาก ทกุ คน ท�ำ ได้ อยู่ทว่ี า่ จะทำ�หรือเปลา่ ถ้าความรสู้ กึ ตัวหายกท็ �ำ ให้กลับมา โดยการหายใจ เข้าออกลกึ ๆ สองสามครงั้ หรอื เวลาตื่นเตน้ ใจไปอย่กู ับเร่อื ง ๗๐ The WayOut new.indd 70 4/25/09 12:22 PM

เ ป้ า ห ม า ย ชี วิ ต สู ง สุ ด : พ ร ะ นิ พ พ า น กห็ ายใจลึกๆ สองสามครง้ั ที่นีก้ ็ดูสิง่ อืน่ ๆ ตอ่ ไป ด้วยความ รู้สกึ ตัว ขอใหฝ้ ึกไป อย่าหมดความหวงั ไมม่ ีใครจะรู้ว่าเรา จะบรรลตุ อนไหน บรรลเุ มอื่ ไร ไม่มีใครรู้ กต็ อ้ งท�ำ ไปเรอื่ ยๆ ความผิดพลาดที่ร้ายแรงของท่านทั้งหลายท่ีเกิดเป็น มนษุ ย์ ก็คือการที่ทา่ นจัดตวั เองเป็นพวกปทปรมะ ถา้ ท่าน ยังไม่ตายกอ็ ยา่ ไปจัดใหเ้ ป็นอยา่ งนนั้ ตอ้ งท�ำ ใหเ้ ต็มที่จนกวา่ จะหมดลมหายใจ แล้วเราก็จะไดพ้ ิสจู นก์ นั วา่ จะบรรลไุ ด้ ในชาติน้ีหรอื เปล่า ลองนกึ ถึงพระเถระรูปหนงึ่ ท่ที า่ นถกู เสอื กัด ท่านถกู เสอื คาบไปกดั ไม่มีใครช่วยท่านได้ พระเถระก็เลยตอ้ งชว่ ย ตัวเอง ดว้ ยการข่มเวทนา เจริญวิปสั สนา บรรลุธรรมตาม ล�ำ ดบั ๆ จนกระทง่ั ไดบ้ รรลเุ ปน็ พระอรหนั ตน์ พิ พานในปากเสอื นนั่ แหละ ๗๑ The WayOut new.indd 71 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ ค�ำ วา่ “ขม่ ” กับค�ำ วา่ “ขนั ติ” มาจากรากศพั ท์ เดยี วกนั ในพระไตรปฎิ กจะมหี ลายอยา่ ง เชน่ ข่มเวทนา ข่ม ความเจ็บปวด ลกั ษณะของการขม่ ก็คือ การทย่ี งั สามารถคง สภาพจติ ไวไ้ ม่ให้กระเพื่อมได้ ในเวลาท่ีกระทบกับอารมณ์ ตา่ งๆ ถ้าข่มเวทนา ก็คอื เจบ็ ก็เจ็บไป ไมไ่ ดท้ ุกขไ์ ปกับความ เจ็บนน้ั เหมือนกนั กับขนั ตนิ นั่ แหละ เป็นการแยกออกได้ ระหวา่ งผู้รูก้ บั ผถู้ กู รู้ เวทนานัน้ เปน็ ผูถ้ กู รู้ ส่วนผ้รู กู้ ค็ อื คนดู ความเจ็บ ความเจ็บกเ็ กดิ แล้วดับๆ ไมไ่ ด้เกดิ ต่อกนั เป็นแผง ยาวตลอดไป แตด่ ว้ ยการทเ่ี ราไม่ได้ดู เลยกลายเปน็ วา่ เราเจ็บ เหมอื นความเจ็บน้นั เท่ยี ง คำ�ว่าข่มนี้ไม่ได้หมายความว่าไปกดทับเอาไว้ แต่ หมายความวา่ สามารถคงสภาพจิตไว้ได้ ไม่ใหก้ ระเพื่อมเมื่อ เจอกบั อารมณ์ตา่ งๆ โดยเฉพาะอารมณแ์ รงๆ ถ้าเปน็ อารมณ์ ธรรมดา ทา่ นกต็ ้องรู้จักรกั ษาจิตให้นง่ิ ไดเ้ ช่นเดียวกัน ๗๒ The WayOut new.indd 72 4/25/09 12:22 PM

เ ป้ า ห ม า ย ชี วิ ต สู ง สุ ด : พ ร ะ นิ พ พ า น ยกตวั อย่าง เชน่ ท่านรอใครสกั คน แล้วเขามาสาย ถา้ ใจทา่ นกระเพอ่ื มเพราะรอน่ี แสดงว่าทา่ นไมอ่ ดทน การฝึก สติ เราไมไ่ ด้รออะไร แตโ่ ดยสว่ นใหญเ่ รามกั รอไม่ได้ การฝึก สติทำ�ใหจ้ ติ เปน็ ปกติอยไู่ ด้ คนไมม่ าก็ไม่มาไป เราก็ไม่รออะไร ดูรปู ดนู ามไป ดูความรู้สกึ ทีก่ ำ�ลงั เกิดขึ้นอยู่ กำ�ลงั คดิ อยู่ ถา้ รสู้ กึ โกรธไมพ่ อใจ ก็ดคู วามรสู้ กึ โกรธ อยูก่ บั ตัวเอง เวลาท่เี รามีสติ จะร้สู กึ ว่าจิตวา่ ง คือเตม็ ไปดว้ ย สติสัมปชัญญะ ความคดิ ก็ไม่เขา้ จิตไมว่ ่งิ วุ่น มคี วามสบายๆ เบาๆ อยกู่ ับตวั เอง พระพทุ ธองคจ์ งึ บอกวา่ การฝกึ สตเิ ปน็ เอกายนมรรค เปน็ ทางเอก ทางเดยี วทจี่ ะใหถ้ งึ เปา้ หมายสงู สุดคือ พระ นพิ พาน การฝกึ นีจ่ งึ เป็นวธิ เี ดียวที่จะให้ถึงเป้าหมาย ทางน้ี ก็เปน็ ทางทไ่ี ปคนเดยี ว บางท่านอยูค่ นเดียวไมไ่ ด้ ไมค่ ่อย อบอนุ่ มันเหงา จรงิ ๆ แ๗ล้ว๓ความเหงาไมไ่ ด้เกดิ ขนึ้ เพราะ The WayOut new.indd 73 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ อย่คู นเดยี วหรอก เกิดเพราะอยหู่ ลายคนนั่นแหละ คนไมม่ ี สติสัมปชัญญะเต็มเป่ียมไปอยู่ท่ีไหนเขาก็เรียกว่าอยู่หลาย คน พระไตรปฎิ กเรยี กว่าพวก “ตณหฺ าทุติโย” แปลวา่ มี ตณั หาเปน็ เพอื่ น ตณั หาเยอะกเ็ หมอื นมีเพ่อื นเยอะ พาลูก พาภรรยา ฯลฯ มาเปน็ บริวารของท่าน ถึงจะนง่ั คนเดียว ถา้ ไม่มีสติสัมปชัญญะก็เรยี กวา่ อยู่หลายคน ให้มคี วามเพียรตามหลกั สมั มัปปธาน ๔ คอื มี ความเพยี รละอกศุ ลที่เกิดข้ึนแลว้ เพยี รกนั อกุศลทีย่ งั ไม่เกดิ ไม่ให้เกิดขนึ้ เพียรท�ำ กุศลทยี่ งั ไมเ่ กดิ ใหเ้ กิดขึ้น และกเ็ พยี ร เจรญิ กุศลท่เี กดิ แลว้ ใหย้ ิ่งๆ ข้ึนไป น้เี ปน็ กิจของความเพยี รที่ เกิดจากการฝกึ สตทิ ่ีก้าวหน้าขน้ึ ไป ทา่ นท่ีฝึกสติไปได้พอสมควร กด็ ูว่าเข้าหลัก สมั มัปปธานไหม ถา้ อกุศลที่เคยเกดิ แล้ว เวลาเกดิ อีก มี ความรนุ แรงเทา่ เดิม แสดงว๗่า๔ใชไ้ มไ่ ด้ ตอ้ งละอกุศลทเี่ คย The WayOut new.indd 74 4/25/09 12:22 PM

เ ป้ า ห ม า ย ชี วิ ต สู ง สุ ด : พ ร ะ นิ พ พ า น เกดิ แล้ว ถา้ ท่านฝึกไปแลว้ อกศุ ลทเ่ี คยเกิด เช่น ความโกรธ เจอเหตกุ ารณเ์ ดียวกนั โกรธก็ส้นั ลง โกรธเบาลง อยา่ งน้ีดี ขน้ึ สามารถละอกุศลที่เกิดขึ้นแล้วไดบ้ ้าง ถงึ ยังไมไ่ ดเ้ ด็ดขาด แต่ก็เรว็ ขน้ึ จนกระท่ังเมอ่ื เจอเหตกุ ารณแ์ บบเดิม จะไมม่ ี ความโกรธเกดิ เลย ชอื่ ว่าละอกศุ ลที่เคยเกิดแลว้ ไม่ให้เกิดอีก ส่วนกศุ ล กศุ ลท่ยี งั ไม่เคยเกิด เกิดขึ้นหรอื เปล่า คอยดวู ่า กศุ ลที่เคยเกิดขึน้ แล้วเจริญมากข้นึ หรอื เปลา่ ถา้ ไม่ เจรญิ ก็ผดิ อีก ถา้ กศุ ลเกิดบอ่ ย การทำ�กุศลกล็ ะเอยี ดข้ึน การ ทำ�ด้วยวตั ถตุ ่างๆ นอ้ ยลง แตไ่ ด้กุศลมากข้นึ จติ ใจก็ละเอียด ขน้ึ ถ้าทา่ นไมไ่ ด้ฝกึ สติ ทา่ นก็เหมาว่าเป็นกุศล เชน่ การทอด กฐนิ ทา่ นกบ็ อกวา่ กฐนิ เปน็ กาลทาน ไดบ้ ญุ มาก นี่เปน็ ความ คิดของทา่ น เวลาท่ีทา่ นไม่ได้ฝึกสติ ตอนทท่ี ่านไปถวายกฐิน ดจู ติ ดีๆ วา่ กุศลมากอยา่ งท่คี ิดหรือเปล่า บางทีกร็ ำ�คาญคน ขา้ งหนา้ เม่อื ไรจะเดนิ ไปเสียที หรือพระองค์นเ้ี ทศนน์ าน ๗๕ The WayOut new.indd 75 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ เหลือเกนิ ยงั ไม่ยอมหยุด เหนอ่ื ย อยากจะกลับแล้ว หรอื ไป เจอบางทีก่ ็เอาแต่เชิญชวนบริจาค ใจเรากเ็ กิดปฏิฆะ ฯลฯ น่ี สว่ นหนงึ่ ของการไปท�ำ กุศล แตจ่ ติ เป็นอกศุ ล มีลกั ษณะจิตที่ ไม่พอใจเตม็ ไปหมด น่คี อื ฝา่ ยไม่พอใจก็รไู้ ด้ชดั จรงิ ๆ แล้วมี ฝา่ ยกศุ ลไมม่ าก เราตคี วามเอาเองว่ากศุ ลมาก ท้งั ที่ไม่ค่อยมี หรอก น่ีไมไ่ ดห้ มายความวา่ ไมใ่ ห้ท�ำ นะครับ ท�ำ ได้ แต่ต้องมี สติ จะได้รูว้ า่ ตอนไหนเป็นกุศล ตอนไหนเป็นอกุศล ตอนท่ี เรามสี ติรู้สกึ ตวั นน่ั แหละกุศลท่ีสูงที่สุดแลว้ ดงั นัน้ เม่อื ท่าน ฝึกไป กศุ ลทยี่ งั ไมเ่ คยเกดิ กเ็ กดิ เพราะมสี ติรตู้ วั กุศลท่เี คย เกิดแล้วกเ็ กดิ มากขนึ้ เพ่ิมพูนยง่ิ ๆ ขึ้นไป นี่คอื สัมมปั ปธาน ในขณะทเ่ี ราขยนั ในการเจรญิ สตเิ รยี กวา่ สมั มาวายามะ ในขณะที่เพียรทำ�ไปบ่อยๆ ลักษณะของสัมมัปปธานก็จะ ปรากฏใหเ้ หน็ พสิ จู นไ์ ดด้ ว้ ยความรสู้ กึ ในใจของทา่ นเอง ๗๖ The WayOut new.indd 76 4/25/09 12:22 PM

เ ป้ า ห ม า ย ชี วิ ต สู ง สุ ด : พ ร ะ นิ พ พ า น เวลาทีเ่ ราเจรญิ สติน้ันจะมีสภาวะธรรมอยู่ ๓ ประการ ที่ต้องมีอยู่ด้วยกันเสมอ ตามบาลีท่านเรียกว่า “อาตาปี สมฺปชาโน สติมา” อาตาปี คือมคี วามเพยี รสำ�หรบั เผากเิ ลสให้เรา่ ร้อน สมฺปชาโน คอื มีความรสู้ กึ ตวั สติมา คอื มีสติ ระลึกได้ ไมห่ ลงลืม ไมใ่ จลอย ไม่ เผลอไป ระลึกทีก่ ายทีใ่ จ เวลาขยันฝึกไปเรื่อย ทั้งสามอย่างนี้ก็จะพัฒนา ไปเร่อื ย และจะเกิดปัญญาเหน็ ความจรงิ ของธรรมะ เห็น กระบวนการทำ�งานของธรรมะ เวลาตาเหน็ รปู เพราะตา เหน็ รูปจงึ ปรากฏแก่เรา และเรากน็ ำ�มาคดิ นน่ั น่ี หรอื ทา่ น อาจจะรู้อย่างอ่นื กไ็ ด้ เพราะผัสสะเชน่ น้ี จงึ ท�ำ ใหเ้ กดิ เวทนา เช่นนี้ มีแตส่ ภาวธรรมท่เี ป็นไป ขอให้เราฝกึ ไปเรอ่ื ยๆ จะได้ รู้ตามความเปน็ จริง ๗๗ The WayOut new.indd 77 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ ในสมัยพระพุทธกาล พระผู้มีพระภาคเสด็จไป มี พราหมณ์คนหนึ่งมาถามว่า ท่านเป็นใคร... พระองค์ ตรสั ตอบวา่ เราคอื พทุ ธะ ผ้ตู นื่ ตน่ื จากความหลับใหลจาก ความคดิ ท่เี ปน็ โลกของความเพอ้ ฝัน สภาวะท่ที ำ�ให้ตนื่ คอื สติ บาลีทา่ นวา่ สติ โลกสมฺ ิ ชาคโร สตเิ ปน็ เครอ่ื งตนื่ ในโลก ความจริงที่อยตู่ ่อหนา้ ตอ่ ตา คอื สภาวธรรมทแ่ี สดงใหเ้ ห็นถึง ความไมเ่ ทีย่ ง เปน็ ทกุ ข์ เปน็ อนัตตา แตเ่ รายังมคี วามเห็นผิด เราจึงมาปฏบิ ตั เิ พือ่ ละความเหน็ ผดิ ไมไ่ ดป้ ฏิบตั เิ พื่อละตวั ตน อะไร ใหล้ ะเพียงความเหน็ ผดิ และความยึดม่นั ถอื มั่นเท่านั้น การพ้นทุกข์นน้ั ไมไ่ ด้มาจากความเพยี รท่ยี อ่ หยอ่ น ได้มา จากความเพยี รท่แี รงกลา้ และทำ�อยา่ งต่อเน่อื งเท่าน้ัน ๗๘ The WayOut new.indd 78 4/25/09 12:22 PM

เ ป้ า ห ม า ย ชี วิ ต สู ง สุ ด : พ ร ะ นิ พ พ า น สตปิ ฏั ฐานน้ีเป็นปฏิจจสมปุ บาทฝ่ายนโิ รธวาระ มีชอื่ เรยี กว่า “วิชชา” สตปิ ัฏฐานท่ีเปน็ สติสมั ปชัญญะเวลาปฏบิ ัติ สงู สดุ แล้วก็คือวชิ ชา เร่มิ ตน้ ยังไมใ่ ช่ ฝกึ ฝนไปผลคือวิชชาและ วิมุตติ จะได้แก่นของธรรมะ ดังทพี่ ระพุทธเจ้าทา่ นวา่ วิมตุ ฺ ตสิ ารา สพฺเพ ธมฺมา ธรรมะท้งั หลายทง้ั ปวงมีวมิ ุติเปน็ แกน่ เราปฏิบตั เิ พ่ือปลอ่ ยวาง แลว้ กพ็ น้ จากทกุ ข์เทา่ นัน้ วชิ ชาและ วมิ ุตตจิ ะบรบิ ูรณก์ เ็ นื่องมาจากโพชฌงคบ์ รบิ รู ณ์ โพฌชงค์จะ บริบูรณก์ ม็ าจากสตปิ ฏั ฐานทบ่ี รบิ ูรณ์ วิชชาและวิมตุ ตเิ ปน็ ลักษณะของปฏิจจสมปุ บาทฝา่ ยนโิ รธวาระ ฝา่ ยนิโรธวารขึน้ ตน้ ดว้ ยคำ�ว่า “เพราะอวิชชาดับไปดว้ ยการสำ�รอกโดยไม่ เหลือ สังขารจึงดับ” ... อวิชชาดับไปก็คือมวี ิชชา มคี วาม รูเ้ กดิ ข้นึ แทนท่ี เหมอื นจดุ ประทปี ขึ้นมาในท่ีมดื แสงสว่างก็ มากขน้ึ สติครงั้ หนึ่งๆ ก็เหมอื นแสงสว่างท่จี ดุ ขึ้น ๆ กร็ ูข้ ้นึ ๆ เพียงแตม่ ีสติขน้ึ มาเทา่ นน้ั กจ็ ะเกิดสมาธิ เกดิ ปญั ญา เวลา ๗๙ The WayOut new.indd 79 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ ที่รับอารมณ์ด้วยสติก็จะเปน็ สายวชิ ชา อวชิ ชากไ็ ม่มี การ ปรุงแต่งกไ็ ม่มี ทุกขก์ ไ็ ม่มี เหน็ รปู ดว้ ยตาแล้วก็รบั รู้อย่างมสี ติ อวิชชากไ็ มม่ ี โดนท�ำ ลายไป การปรงุ แตง่ กไ็ มม่ ี ก็ถงึ ความ พน้ ทุกข์ ทางทวารอื่นก็ท�ำ นองเดียวกัน ๘๐ The WayOut new.indd 80 4/25/09 12:22 PM

เ ป้ า ห ม า ย ชี วิ ต สู ง สุ ด : พ ร ะ นิ พ พ า น ๘๑ The WayOut new.indd 81 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ ๖ ลำ�ดบั ญาณ เมอื่ ฝึกสติไปพอสมควร มสี ตทิ ีร่ ะลึกรกู้ ายระลึกรู้ใจ ก็ จะเกิดปญั ญารู้ธรรมะ เหน็ ธรรมะ แท้ท่จี ริงแล้ว ธรรมะนัน้ อยู่ในตัวเราน่ีเอง ท่สี ดุ ทกุ ขก์ อ็ ยใู่ นกายยาววาหนาคืบน้ี ต่อไปจะกล่าวลำ�ดับญาณ ท่านไหนที่ยังไม่รู้เรื่อง ก็อย่าไปปรงุ แตง่ มาก ไม่ตอ้ งคิดมาก ล�ำ ดบั ญาณนี้ คมั ภีร์ชัน้ หลังท่านกล่าวเอาไว้ ในพระไตรปฎิ กทา่ นไมเ่ น้น ถ้าปฏิบัติ ไปอยา่ งถกู ต้อง กจ็ ะเกดิ ข้นึ เอง ไม่ตอ้ งรู้ชื่อเรียกเลยก็ได้ เมือ่ หมดความตั้งใจ หมดความจงใจจะทำ� จะมี ๘๒ The WayOut new.indd 82 4/25/09 12:22 PM

ลํ า ดั บ ญ า ณ สภาวะของจิตท่ีมสี มาธเิ กดิ ข้นึ สมาธแิ ท้ๆ จะเกดิ เมือ่ หมด ความตงั้ ใจทจ่ี ะทำ� เพราะความต้งั ใจนเี้ ปน็ อำ�นาจของตัณหา แต่แรกๆ ก็เปน็ อยา่ งนที้ ุกคน เมอ่ื ฟังแล้ว ทา่ นก็ตั้งใจทจ่ี ะ ทำ�ใหไ้ ด้ เชน่ บอกวา่ ใหเ้ ดินสบายๆ ท่านกต็ ั้งใจทจ่ี ะทำ�ให้ สบายๆ ลืมดูความต้งั ใจ พอบอกว่าอย่าเพ่ง ทา่ นก็ตง้ั ใจที่ จะไม่เพ่ง ลืมดคู วามตง้ั ใจที่จะไมเ่ พ่ง ฯลฯ ต่อไปก็จะไม่มีความตั้งใจ สติจะเป็นไปเองโดย อตั โนมัติ นเี่ รยี กวา่ สมาธิ ท่านยนื เดนิ นง่ั นอน เหมอื น เดมิ แต่ว่าทำ�ด้วยการมีสมาธิ เพราะหมดความตงั้ ใจทีจ่ ะทำ� ท่านจะจบั สภาวะได้เองว่าสมาธิคอื การไมต่ อ้ งทำ�อะไร แคม่ ี สตริ ะลึกรู้ แล้วดูอย่างเปน็ กลาง จากจดุ นีเ้ อง จะเกดิ “ผรู้ ”ู้ ข้ึนมา แบบที่เคยใหท้ ่าน ทดลองทำ�ในวันก่อน ถ้าปราศจากความคิดปรงุ แตง่ ท่านจะ เห็นผ้รู ู้กบั สง่ิ ท่ีถูกรู้แยกออกจ๘า๓กกนั ใชผ้ รู้ นู้ แี้ หละดรู ปู ดูนาม The WayOut new.indd 83 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ ไปเรอ่ื ย มีความคดิ เกดิ ขนึ้ กด็ ู มีความรู้สึกอะไรเกิดก็ดู กาย เคล่ือนไหวก็ดู กายรสู้ กึ เยน็ ร้อน อ่อน แขง็ ก็ดู ดูทุกอย่าง ไปเรอ่ื ยๆ ดดู ว้ ยใจท่ีเปน็ กลาง พอดถู งึ จดุ หนง่ึ กจ็ ะเกดิ ความเขา้ ใจขน้ึ วปิ สั สนาปญั ญา จะมสี มาธเิ ปน็ เหตใุ กล้ สมาธเิ กดิ เมอ่ื หมดความตง้ั ใจ จติ เปน็ คนดอู ยหู่ า่ งๆ เหมอื นกบั เปน็ คนภายนอก มโี ลภะ โทสะ อจิ ฉา ฯลฯ เกดิ ขน้ึ กจ็ ะเหน็ ลกั ษณะอาการ เชน่ โทสะกจ็ ะมอี า การรอ้ นๆ มบี ทบาททแ่ี สดงออกมาสรู่ า่ งกาย ท�ำ ใหห้ วั ใจเตน้ แรงขน้ึ ถา้ แรงมากกท็ �ำ ใหข้ าสน่ั ปากสน่ั เสยี งสน่ั หรอื ท�ำ ให้ นา้ํ เสยี งขาดๆ หายๆ เพราะความคดิ นน้ั โดนกระทบจากโทสะ ท�ำ ใหค้ วามคดิ ไมต่ อ่ เนอ่ื ง เสยี งทอ่ี อกมากไ็ มต่ อ่ เนอ่ื งดว้ ย ตอน แรกๆ กจ็ ะเหน็ เลก็ ๆ นอ้ ยๆ เหน็ เทา่ ไรกเ็ อาเทา่ นน้ั จ�ำ ไวว้ า่ ถา้ ตง้ั ใจ ยงั ไมใ่ ชส่ มาธิ ใหร้ ตู้ ามปกติ ไมไ่ ดจ้ งใจหรอื ตง้ั ใจ รเู้ ฉยๆ ๘๔ The WayOut new.indd 84 4/25/09 12:22 PM

ลํ า ดั บ ญ า ณ แรกๆ ก็จะมีลกั ษณะของจิตท่เี กิดความขดั แย้งในตัว เอง เชน่ อยากได้แล้วไมไ่ ด้ กม็ ีขดั แยง้ ไปพูดคยุ กบั คนอ่ืน แลว้ เขาไมพ่ ดู เหมือนกับที่เราคิดไว้ ก็รู้สึกว่ามีการขดั แยง้ บางอย่างภายใน เรยี กวา่ จิตติดอนาคต เพราะไปคิดไว้กอ่ น ว่าเราจะได้แต่สิ่งท่ดี ๆี พอไม่ได้ จติ เลยเกดิ ขัดแย้ง ไมอ่ ยกู่ ับ การกระท�ำ จริงๆ ไปอยกู่ บั อนาคต อนาคตนัน้ ไมเ่ คยมาถงึ มี แต่ปัจจุบัน แตจ่ ติ เราไปตดิ อนาคตเสยี แล้ว เป็นลกั ษณะของ ตณั หาและทิฐิ สมาธิก็มาพร้อมกับการฝึกสติทุกครั้งอยู่แล้ว แต่ อาการยงั ไม่ปรากฏ อาการที่เกิดการแยกออกระหว่าง ผูร้ ู้ และสิ่งที่ถูกรู้ น้ีเปน็ ความต้งั มั่น มีสมาธิ ปกตจิ ิตของเราไม่ ตงั้ มั่น พอรบั รูอ้ ะไรแลว้ กก็ ระโจนเข้าไปจับอารมณ์ พอคิดก็ กระโจนเข้าไปในเรอื่ งทค่ี ดิ เปน็ ตน้ ๘๕ The WayOut new.indd 85 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ เฝ้าดูตอ่ ไปอกี กจ็ ะเหน็ นามและรูปตามความเปน็ จรงิ เชน่ เหน็ อาการเคลอ่ื นไหว จากทหี่ นง่ึ ไปยังอีกทหี่ นง่ึ เป็นลกั ษณะของธาตุลมท่เี คลือ่ นไหว เรยี กวา่ วาโยธาตุ ไม่ใช่ มอื ไมใ่ ช่แขน มือแขนน้ันมันเปน็ แท่งๆ เป็นฆนสญั ญา พอ เห็นการเคลอ่ื นก็จะเหน็ วา่ ไมม่ ีความเปน็ แท่ง ธาตลุ มมีอยู่ทว่ั ร่างกาย ธาตุลมมี ๖ ส่วน คอื ลมพดั ข้นึ เบอื้ งบน ลมพดั ลง เบอ้ื งลา่ ง ลมในทอ้ ง ลมในไส้ ลมทั่วร่างกาย และลมหายใจ เข้า ลมหายใจออก ตัวลมแทๆ้ เปน็ อาการเคล่ือน อาการ ไหว แม้แต่ลมหายใจ พอเราดูไป ตอนแรกก็รวู้ ่าหายใจเขา้ ออก พอดูนานไปจะเห็นลักษณะของธาตุลม คืออาการท่ี เคลือ่ นเข้าเคลอ่ื นออก ไมห่ ยดุ นง่ิ ไมใ่ ชต่ วั ลมหายใจ แต่เป็น อาการเคลื่อนของตวั ลมหายใจ เวลาท่ที า่ นเห็นธาตลุ ๘มใ๖นลมหายใจ คอื เหน็ ลกั ษณะ The WayOut new.indd 86 4/25/09 12:22 PM

ลํ า ดั บ ญ า ณ การเคล่ือนที่อยู่ในตัวลมหายใจ เคลือ่ นจากทีห่ นึง่ ไปยัง ท่หี นงึ่ ไมใ่ ช่ลมหายใจท่เี ป็นก้อนๆ อยา่ งท่เี หน็ ตอนแรกๆ เพราะลมหายใจเปน็ บัญญัติ เวลาที่รู้สึกถึงสิ่งกระทบ เป็นลักษณะของธาตุดิน เวลาดลู มหายใจ จะรู้สึกวา่ มธี าตดุ ินกระทบกับบางสว่ นของ รา่ งกายในขณะท่ีหายใจเข้า ส่ิงท่กี ระทบนีเ้ ปน็ ลักษณะของ ธาตุดนิ ไม่ใช่ตัวลมหายใจ เพราะวา่ ลมหายใจประกอบดว้ ย หลายธาตุ ดลู มหายใจแลว้ รู้สกึ เย็นๆ อนุ่ ๆ เปน็ ลักษณะของ ธาตไุ ฟทอ่ี ยู่ในลมหายใจ นเี่ ปน็ การศกึ ษาความจรงิ จากลม หายใจ การเดินกเ็ ชน่ กัน จะรูส้ ึกวา่ ร่างกายเหมอื นหุ่นยนต์ ตวั หนึ่งมนั เดินไปเดนิ มา จะทำ�ใหเ้ ข้าใจชีวติ มากขนึ้ ว่า เปน็ เพยี งนามเพียงรูป นามก็คอื ความคิดนน่ั คดิ นี่ ความโลภ โกรธ หลง จะ เห็นลกั ษณะ หน้าที่ บทบาท๘ซ๗่ึงจะเหน็ ละเอียดหรอื ไม่กแ็ ล้ว The WayOut new.indd 87 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ แตค่ น เหน็ ก่อี ย่างก็ได้ เห็นเท่าไรก็เอาเท่านั้น ถ้าใจทา่ น แยกแยะได้วา่ แทจ้ รงิ มีแต่นามกบั รูป ไม่มีตัวเรา เรยี กวา่ ได้ ญาณ ๑ นามรปู ปรจิ เฉทญาณ ต่อมา มีความรูเ้ กิดมากขึ้นไปอกี ว่า รูปและนาม เป็นเหตปุ ัจจยั แก่กันและกนั รปู เป็นปจั จัยแก่นาม นามเปน็ ปจั จยั แก่รูป อย่างมอื เคลือ่ นไหวไดน้ กี้ ็เพราะใจอยาก กเ็ ลย เคลอ่ื น หรอื เรียกว่าจิตสง่ั ถ้าเห็นจติ สั่ง กไ็ ด้ ญาณ ๒ ปัจจย ปรคิ คหญาณ เห็นรูปนี้ ความร้สู กึ น้ีจึงเกิด แต่เดมิ ความ รู้สกึ โกรธไม่มี พอได้ยนิ เสียง ความรู้สกึ โกรธจงึ เกิด รปู จึงเป็น ปจั จัยแก่นาม ไม่มีตวั ตนทไี่ หน นามและรูปนั้นเป็นปัจจัยส่งผลต่อกันและกันอยู่ เวลานามเกดิ แล้ว ก็จะมลี กั ษณะบางอยา่ งปรากฏใหร้ บั รู้ได้ท่ี ใจ และส่งผลกระทบมาสู่รปู ดว้ ย ทา่ นสงั เกตได้วา่ วันไหน ที่จิตใจดี รปู กายก็จะดดู ีไปดว้ ย กายเบาไปหมด วนั ไหน ๘๘ The WayOut new.indd 88 4/25/09 12:22 PM

ลํ า ดั บ ญ า ณ จติ ใจไม่ดี ร่างกายก็หนักๆ นี้เป็นลักษณะของกฎทางฟิสิกส์ บางท่านที่เครียดหรือหนักใจ นํา้ หนักจะอยขู่ า้ งบน คือสว่ น ศีรษะกับบรเิ วณหนา้ อก แตร่ า่ งกายเรารับนา้ํ หนักได้เท่าท่ี สมควรและจ�ำ เป็นเท่าน้ัน เวลานา้ํ หนกั เกดิ ท่ีปวดศีรษะหรือ หนักใจกด็ ี น้าํ หนักจะมาก ทา่ นจะยนื ไมค่ อ่ ยอยู่ ขาสนั่ ยกขา ไมค่ ่อยขน้ึ นี่เป็นอาการปรากฏของความเครียดหรือโทสะ การรู้อยา่ งนเ้ี รยี กว่ารู้อาการปรากฏของสภาวธรรม เวลารู้ บางทอี าจจะรูล้ กั ษณะของมนั บางทีรู้บทบาทของมนั บางที รู้ถึงการสง่ ผลกระทบของมนั ไปสูส่ ง่ิ อ่นื ๆ ก็ใหด้ ูไปเร่อื ยๆ ความรจู้ ะเพิม่ ขน้ึ เอง รแู้ บบนีต้ ามปริยตั เิ รียกวา่ ร้ลู กั ษณะ ร้กู ิจ และรอู้ าการปรากฏ ซึ่งเปน็ ชว่ งแรกหรอื ญาณ ๑ เม่ือดมู ากขนึ้ ๆ จะรู้ถงึ สิง่ ท่ที �ำ ใหม้ ันเกิดขึ้นดว้ ย เรียก ว่าร้ปู ัจจัย ซึง่ เป็นญาณ ๒ เชน่ รปู ที่มองเห็นทางตาจะมไี ด้ กต็ ่อเมอ่ื เราใชต้ าดู เป็นการร้ปู ัจจัยแบบปฏิจจสมุปบาททว่ี า่ ๘๙ The WayOut new.indd 89 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ เพราะสิ่งนมี้ ี ส่ิงนจี้ ึงมี เพราะจกั ขุวญิ ญาณไปเห็น รปู นจ้ี ึง มปี รากฏขึน้ และความคดิ ปรุงแตง่ ต่างๆ กจ็ ะมาตามการเห็น น้ี วญิ ญาณท�ำ ให้เกิดรปู และท�ำ ให้เกดิ นาม ปรงุ แตง่ ข้ึนมา มากมาย ไมม่ เี รา ไม่มีความเปน็ กอ้ นเปน็ แท่ง นีเ้ ปน็ ญาณ ๒ การรเู้ หตเุ กดิ ของรปู เชน่ ทา่ นเดนิ ไป บางทกี ร็ วู้ า่ จติ คดิ อยากจะเดนิ จงึ ไปเดนิ จติ แบบนท้ี �ำ ใหเ้ กดิ รปู น้ี เวลาทา่ น มคี วามรสู้ กึ ตวั อยู่ แลว้ ทา่ นอยากจะพลกิ ตวั หรอื อยากจะลกุ ขน้ึ รปู ทเ่ี ปลย่ี นจากนง่ั แลว้ เคลอ่ื นไหวเปน็ ยนื น้ี เพราะธาตลุ ม เปลย่ี น เปน็ ธาตลุ มทเ่ี กดิ จากจติ ซง่ึ เรยี กวา่ จติ ตชวาโยธาตุ ญาณ ๑ และ ๒ จะควบค่กู นั อยู่ พอท่านเห็นรปู เหน็ นามตอนแรกๆ กจ็ ะมีความรเู้ กดิ ข้ึนมาเลก็ นอ้ ยเหมอื นกัน ว่า เราเกดิ จิตแบบนี้ เลยท�ำ ใหเ้ ราเดนิ เปน็ ตน้ แตไ่ ม่ค่อยชัด ตอ้ งคอ่ ยๆ เป็น ค่อยๆ ไป การร้ปู จั จยั ของนามรปู น้ี รแู้ บบ ๙๐ The WayOut new.indd 90 4/25/09 12:22 PM

ลํ า ดั บ ญ า ณ กระบวนการปฏิจจสมุปบาทกไ็ ด้ เพราะมองเห็นเราจึงรูร้ ูปนี้ จงึ รูส้ กึ อย่างนี้และก็คิดอย่างน้ี เพราะได้ยิน จึงมีความรู้สึก ประเภทนี้เกิดขึ้น ผัสสะต่างกันก็เป็นปัจจัยให้เกิดเวทนาต่างกันด้วย พอเวทนาทางกายเกิดก็ทำ�ให้มเี วทนาทางใจ สบื ต่อกันมา เปน็ สาย ไม่มตี วั ตนอะไร มแี ต่เหตุปัจจยั ของนามรปู เทา่ นั้น ๙๑ The WayOut new.indd 91 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ เม่อื เห็นอย่างนีแ้ ล้ว ความสงสยั ที่เคยมี เม่ือชาติที่ แลว้ เป็นอย่างไร ชาตติ อ่ ไปจะเปน็ อยา่ งไร อดีต อนาคต เร่อื ง บญุ เรือ่ งบาป เรื่องกรรมจะให้ผลอยา่ งไร จะหมดไป เพราะ รจู้ ักเหตปุ จั จัยของทุกอยา่ งแลว้ เมื่อมีเหตุ ผลตอ้ งมี จะ ไมส่ งสยั รู้วา่ ไม่มีอะไรทม่ี าลอยๆ จะเป็นคนท่ีมีเหตุมผี ล พิธกี รรมตา่ งๆ ทไี่ ม่สมเหตุสมผลกจ็ ะโดนละไปดว้ ย หลงั จากทา่ นรจู้ ากทง้ั สองญาณนี้ว่า มีแต่นามกบั รปู เทา่ นน้ั และนามกบั รปู เปน็ เหตปุ จั จยั สบื เนอ่ื งกนั อนั เกา่ หาย ไปอนั ใหมก่ เ็ กดิ ขน้ึ เดนิ ก้าวที่หนึง่ พอถงึ กา้ วท่ีสอง สภาวะ ในกา้ วทีห่ นึง่ กห็ ายไป รู้แบบน้ีเรียกว่า สมั มสนญาณ เป็น ญาณที่ ๓ มีสง่ิ ใหม่เกิดข้นึ จึงร้วู า่ สง่ิ เก่าหายไป ช่วงญาณที่ ๑ ๒ ๓ น้ี จะมชี ่วงทจ่ี ิตยังหลงอยูเ่ ยอะ มคี วามคดิ ปรุงแตง่ เขา้ แทรก ซ่ึงเปน็ อุปกิเลส อปุ กิเลสมี ๑๐ อย่าง เป็นต้นวา่ แสงสว่าง ศรัทธาท่รี ุนแรง ญาณทเี่ ขา้ ใจ ๙๒ The WayOut new.indd 92 4/25/09 12:22 PM

ลํ า ดั บ ญ า ณ สภาวธรรมต่างๆ สามารถเทียบเคียงสงิ่ ทเ่ี รียนมาได้ กลาย เปน็ พระไตรปฎิ กเคล่ือนท่ี ปตี ริ นุ แรง สภาวะเบาสบาย เหมือนคนหมดกิเลส ไม่มกี ิเลสเกิด ไมม่ คี วามโกรธ ไมม่ รี าคะ มสี ติทตี่ ัง้ ม่นั แจม่ ใส ก�ำ หนดรู้ไดช้ ดั ทกุ สภาวะ มปี ัสสัทธิ ความราบเรยี บของจติ มาก เหมือนทะเลทไี่ ม่มีลม ส่วนอกศุ ล มีอันเดยี วคือนิกันติ เปน็ ลักษณะของตณั หา เปน็ การตดิ ใน อปุ กเิ ลสอื่นๆ ทีก่ ล่าวแล้วนั่นแหละ ท่านสามารถผ่านวิปัสสนูปกิเลสไปได้ ตามที่บอกไว้ คอื ใหร้ ู้วา่ ทุกสิ่งอยูใ่ นกฎไตรลักษณ์ อยา่ ไปหลงเพลิดเพลนิ จิตจะด�ำ เนินเข้าสมู่ ัคคามคั คญาณทสั สนวสิ ุทธิ การร้วู ่า สง่ิ ใดเป็นมรรคสิ่งใดไมใ่ ชม่ รรค อยใู่ นชว่ งญาณที่ ๔ รูท้ าง แล้วว่าจริงๆ เปน็ อยา่ งไร เห็นการเกดิ การดบั ของสงั ขาร ทง้ั หลาย รูว้ า่ ทกุ ส่ิงทกุ อย่างยดึ ถอื ไมไ่ ดโ้ ดยประการท้ังปวง เพราะเปน็ ไม่เที่ยง เป็นทกุ ข์ เปน็ อนตั ตา เท่ากันหมด จะ ๙๓ The WayOut new.indd 93 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ เห็น สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา – สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขา – สพเพ ธมฺมา อนตตฺ า จติ ด�ำ เนินขนึ้ ส่อู ุทยัพพยญาณ ที่ แข็งแกรง่ ขึน้ จติ ท่ีเปน็ สมั มสนญาณกับอทุ ยัพพยญาณอยา่ ง ออ่ น เหน็ ความเกิดดับแตม่ คี วามคิดแทรกเข้ามา สามารถมี อปุ กิเลสเข้ามาได้ การร้ใู นการปฏบิ ัตินไี้ ม่ไดร้ ูท้ ุกอยา่ ง แตค่ วามรขู้ อง เราจะอนมุ านเอาได้วา่ ทุกอยา่ งท่เี กดิ พร้อมกนั นก้ี ส็ ลายไป พรอ้ มกันน่นั เอง เรียกวา่ กลาปสมั มสนะ คอื รู้บางส่ิง แลว้ มี ญาณอนมุ านว่าส่งิ อ่ืนก็เหมอื นกัน คือเกดิ ดบั ตวั เราทเ่ี ดนิ ไปเดนิ มานเ้ี ปน็ ขนั ธ์ ๕ ทก่ี �ำ ลงั เปลย่ี นแปลง ไหลเรอ่ื ยไปดงั กระแสนา้ํ ตวั กายคอื รปู ขนั ธ์ มคี วามรสู้ กึ นกึ คดิ ตา่ งๆ ความรสู้ กึ จดั เปน็ เวทนาขนั ธ์ ความจ�ำ ไดห้ มายรทู้ ผ่ี ดุ ขน้ึ เปน็ สญั ญาขนั ธ์ ความนกึ คดิ ปรงุ แตง่ ตา่ งๆ เปน็ สงั ขารขนั ธ์ และการรบั รอู้ ารมณท์ างตา ห๙ู จ๔มกู ลน้ิ กาย ใจ เปน็ วญิ ญาณ The WayOut new.indd 94 4/25/09 12:22 PM

ลํ า ดั บ ญ า ณ ขนั ธ์ และตวั ผรู้ ู้ ตอนทเ่ี ราเหน็ วา่ ไมเ่ ทย่ี ง อาจเหน็ สภาวธรรม ไมก่ อ่ี ยา่ ง แลว้ เกดิ ญาณอนมุ านเอาวา่ ทกุ อยา่ งกไ็ มเ่ ทย่ี งไป ดว้ ย อุทยัพพยญาณท่มี ีก�ำ ลงั นี้เรยี กว่าพลววปิ ัสสนา จะ เรมิ่ มคั คามคั คญาณทสั สนวสิ ุทธิ รู้ว่าส่งิ ใดเปน็ มรรคสิ่งใด ไม่ใชม่ รรค เป็นการเห็นการเกดิ และการดบั อย่างชัดเจน แยกเปน็ สว่ นๆ ขาดจากกัน เหน็ รปู และนามเกิดขนึ้ แล้วก็ ดับไป อุทยัพพยญาณอยา่ งแก่นน้ั เปน็ ลักษณะเห็นตอน เกิดและเหน็ ตอนดับด้วย เม่อื เห็นความแยกขาดจากกนั ของ สงั ขารแลว้ ต่อมาจะมคี วามรู้ท่ีเร็วกวา่ นน้ั จะจบั เฉพาะทจ่ี ุด ดับเท่านนั้ จติ สนใจตอนดับ เรียกว่าภงั คญาณ ตามพระไตรปิฎกเรียกญาณที่กล่าวมานี้ว่า ยถาภูต ญาณทสั สนะ ทา่ นกลา่ วล�ำ ดบั ไวว้ า่ เมอ่ื จติ มคี วามสขุ กจ็ ะ ๙๕ The WayOut new.indd 95 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ เกดิ สมาธิ สมาธทิ ำ�ใหเ้ กดิ ยถาภตู ญาณทสั สนะ คอื ปญั ญา เหน็ สงั ขารทง้ั หลายตามความเปน็ จรงิ เหน็ แตม่ ขี องเกดิ ดบั ทง้ั สขุ และทกุ ข์ ทง้ั จติ ทด่ี แี ละไมด่ ี กจ็ ะไมอ่ ยากเอาอะไรทง้ั สน้ิ เพราะมนั เอาไมไ่ ด้ มแี ตด่ บั ไปๆ เรยี กวา่ จติ เกดิ นพิ พทิ า เปน็ ญาณทเ่ี กดิ ตอ่ จากการเหน็ การดบั อยา่ งรวดเรว็ เดมิ ทา่ นไม่เกิดความเบ่อื หน่าย ไมเ่ กดิ นพิ พทิ า ส่งิ ไหนดีทา่ นก็อยากจะเอาไว้ เช่น สติดี ทา่ นก็อยากจะให้มีสติ ทั้งวนั โทสะไม่ดี ท่านก็ไม่อยากให้โทสะเกดิ โลภะทา่ นก็ไม่ อยากให้เกิด เรยี กวา่ ยงั ต้องการบางส่งิ บางอย่างและผลักไส บางส่ิงบางอยา่ ง ถา้ จติ เกดิ นพิ พิทาแลว้ จะไมเ่ อาทัง้ สอง อยา่ ง คอื ดีก็ไม่เอา ไม่ดีก็ไม่เอา ภพท้งั สาม คอื กามภพ รูป ภพ อรปู ภพ ไม่เอาหมด ภพทั้งหมดอยใู่ นความคดิ ปรงุ แตง่ ของเรา จิตติดกามกเ็ ปน็ กามภพ จติ ตดิ ความสงบก็เป็นรปู ภพ อรูปภพ ต่อไปนี้ก็เห็นวา่ เปน็ ภัยทงั้ หมด ไมต่ อ้ งการเอา ๙๖ The WayOut new.indd 96 4/25/09 12:22 PM

ลํ า ดั บ ญ า ณ ทีเ่ ปน็ ภยั เพราะมเี กดิ ดบั เปน็ ทพ่ี ่งึ จริงๆ ไม่ได้ เหน็ กับตาอยู่ แลว้ วา่ มีแต่สภาวะทีเ่ กิดแล้วดับๆ สืบเนือ่ งต่อกันไปยาวเป็น แพเหมือนฝูงมดทีเ่ ดนิ เรยี งกัน มองเหน็ เหมือนเชอื ก แต่เป็น มดแต่ละตวั ๆ ด้วยความทม่ี นั สบื เนอ่ื งต่อกนั เลยปดิ บงั อนิจจงั เอาไว้ เมอ่ื เหน็ ว่ามีการเกดิ ดับขาดจากกัน เปน็ มด แตล่ ะตวั กจ็ ะไม่เปน็ เสน้ เชอื ก จิตจะไม่อยากได้ จากแตเ่ ดมิ ตอ้ งเอา ตอ้ งคอยป้องกนั ตัวเองจากสงิ่ นัน้ ส่ิงนี้ ต่อไปนจ้ี ะ เร่มิ มอี สิ ระ น้ีเปน็ นิพพทิ าญาณ เม่อื เกดิ นพิ พทิ าแลว้ จะกเ็ กิดวริ าคะ ซึ่งมลี ักษณะตรง ข้ามกับตณั หา โดยปกตเิ มอ่ื ยังไม่เกดิ ญาณ ยงั ไมม่ ีความรูว้ า่ ทุกอย่างตกอยู่ในกฎไตรลกั ษณ์ ทา่ นก็จะขวนขวายแสวงหา แต่สง่ิ ดๆี ทงั้ ทางโลกและทางธรรม ทำ�ให้ทา่ นเหนด็ เหนือ่ ย สว่ นที่ไม่ดี ก็ขวนขวายไม่ให้เข้ามา สว่ นที่ดกี ็เพลดิ เพลนิ ตดิ ข้อง เป็นลกั ษณะของราคะ พอท่านร้แู ลว้ วา่ ทกุ สง่ิ ทกุ อย่าง ๙๗ The WayOut new.indd 97 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ ไมเ่ ท่ียง เปน็ ทกุ ข์ เป็นอนตั ตา ทุกสงิ่ ถกู อนิจจงั กดั กร่อนอยู่ ตลอดเวลา ทา่ นกจ็ ะเลกิ ขวนขวาย วิราคะก็คือตรงกนั ขา้ ม กบั ตณั หา ถอดถอนความเพลดิ เพลินในโลก ใจมแี ตอ่ ยาก จะหลุดพน้ นอ้ มให้ถงึ สภาวะทไ่ี มเ่ กิด ไม่แก่ ไม่เจ็บ ไมต่ าย ตรงกันข้ามกับสังขาร อยากจะหนีไปใหพ้ น้ ๆ เมอ่ื เห็นยง่ิ ขึ้นไปอกี ว่า แม้แต่ความเบื่อหน่าย ความ อยากจะหลดุ พ้นนั้นกเ็ ปน็ สภาวะท่ปี รงุ แตง่ ขน้ึ มา เปน็ สงั ขาร อย่างหนึ่ง ทม่ี ีเหตุกเ็ กิดข้ึนหมดเหตกุ ็ดบั ไป จิตจงึ วางเฉยใน สงั ขารทง้ั หลาย ทง้ั ดแี ละไมด่ ี จิตเพยี งแต่รอเวลาเทา่ นั้น น้ี เรียกวา่ สังขารเุ ปกขาญาณ เป็นจุดสูงสุด กอ่ นจะเข้าสู่วถิ ี จติ ท่ีเปน็ ไปเพื่อโลกตุ ตระ ก่อนทจ่ี ะเปล่ียนเป็นอีกคน ซ่งึ กแ็ ลว้ แต่วาสนาบารมี แลว้ แต่ความขยันหมน่ั เพยี รของท่าน ทจ่ี ะไมล่ ะทงิ้ กรรมฐาน ไม่ขเ้ี กยี จและบารมเี กา่ ซ่งึ ไมร่ ูว้ ่า ใครท�ำ อะไรมาบา้ ง บางคนเรว็ บางคนชา้ ไม่เทา่ กนั ทา่ นจะ ๙๘ The WayOut new.indd 98 4/25/09 12:22 PM

ลํ า ดั บ ญ า ณ บรรลตุ อนไหนไม่มใี ครรู้ เพียงแตร่ อเวลาเทา่ นนั้ จิตจะมอง อยา่ งบรสิ ทุ ธ์ไิ ม่มกี ารปรุงแตง่ ชีวติ จะมอี สิ ระมากแม้จะยงั เป็นปุถุชนอยู่ ถงึ จะไม่เปน็ พระอรยิ ะเจ้า ชาตติ ่อไปกไ็ ปเกดิ ในภพภมู ิทด่ี ี แตถ่ ้าเป็นพระอรยิ ะเจา้ กเ็ หลอื อกี ๗ ชาตเิ ปน็ อย่างมาก พระผู้มีพระภาคตรัสไว้ในปัจฉิมโอวาทเรื่องให้เราทำ� กจิ ใหส้ ำ�เรจ็ ด้วยความไม่ประมาท คอื การมสี ติ สตนิ ้อี ุปมา เหมือนกับรอยเทา้ ชา้ ง หิริ โอตตัปปะ ศีล สมาธิ ปญั ญา อนิ ทรยี ์ พละ โพชฌงค์ กจ็ ะมารวมลงในนี้ อานสิ งส์ของสติ นน้ั ท�ำ ใหท้ า่ นมคี วามสขุ เร่มิ ตั้งแต่ปฏบิ ตั ิ ๙๙ The WayOut new.indd 99 4/25/09 12:22 PM

ท า ง พ้ น ทุ ก ข์ ในการตามดูกาย เวทนา จิต ธรรม พระองค์ตรสั วา่ วเิ นยยฺ โลเก อภชิ ฺชาโทมนสฺสํ – สามารถก�ำ จัดอภชิ ฌาและ โทมนัสในโลกเสียได้ ละอภิชฌาและโทมนสั ในสิง่ ทีก่ ำ�ลงั รู้ ก�ำ ลังดูอยู่ แตเ่ ดิมเคยตดิ กาย ถา้ ดูกายกจ็ ะละอภชิ ฌา โทมนสั ในกายได้ ในเวทนา ในจติ ในธรรมก็ทำ�นองเดียวกนั กเิ ลสต่างๆ ความทุกข์ ความเครยี ด ความวติ กกงั วล ทีเ่ รา เคยมกี จ็ ะจางไป มคี วามสขุ ข้นึ และจะท�ำ ใหแ้ จ้งพระนิพพาน พน้ ทุกข์ไป ๑๐๐ The WayOut new.indd 100 4/25/09 12:22 PM