คู่มือการให้คาวมรู้เรื่องความดันโลหิตสูง

หากเราสง่ เสริมใหผ้ ูป้ ่วยมคี วามร้คู วามเข้าใจทถ่ี กู ต้องเกยี่ วกบั โรคความดันโลหิตสงู กระบวนการรกั ษาและเปา้ หมาย รวมถงึ หลักการใช้ยาทถ่ี กู ตอ้ ง ก็จะชว่ ยใหผ้ ปู้ ว่ ยสามารถดูแลตนเองดา้ นการใชย้ าไดอ้ ยา่ งถูกตอ้ งมากยิง่ ขึ้น ขอ้ ควรปฏิบัตใิ นการใช้ยา 1. การรกั ษาโรคความดนั โลหติ สงู จำ�เปน็ ตอ้ งใชย้ าตอ่ เนอื่ งในระยะยาว หรอื ตลอดชวี ติ ดงั นนั้ ผู้ปว่ ยควรใช้ยาต่อเนื่อง ไม่ควรขาดยาหรอื หยดุ ยาเอง และควรรบั ประทานใหส้ ม่าํ เสมอ ตรงเวลา 2. ควรไปพบแพทยเ์ ป็นประจ�ำ ตามกำ�หนดนัด หรืออาจไปกอ่ นนัดไดห้ ากมีอาการผดิ ปกตขิ น้ึ 3. ควรใชย้ าตามแพทยส์ งั่ อยา่ งเครง่ ครดั ไมค่ วรปรบั ขนาดยาหรอื วธิ รี บั ประทานยาเองหากเกดิ อาการขา้ งเคียงจากยา ให้ปรกึ ษาแพทยห์ รือเภสัชกรทุกครงั้ 4. ผู้ป่วยหรือผู้ดูแลควรศึกษาชื่อยา ขนาดความแรงของยาท่ีใช้ รูปร่าง ลักษณะและ สรรพคุณของยาแต่ละชนิดท่ีรับประทานอยู่เป็นประจำ� (เวลาแพทย์ถามหากจำ�ชื่อหรือสรรพคุณยา ไม่ได้ ก็ยังบอกรูปร่างลักษณะของยาได้ เช่น เม็ดกลมแบนขนาดเล็กสีส้ม รับประทานครั้งละคร่ึงเม็ด เช้า เย็นเป็นต้น)(7) และ ควรตรวจสอบวีธีรับประทานยาทุกคร้ังท่ีรับยาชุดใหม่ เพ่ือจะได้ทราบว่ามีการ ปรับเปล่ียนยาหรอื ไม่ หากมีขอ้ สงสัยให้รบี ถามแพทย์หรือเภสชั กรทันที ก่อนกลบั บ้าน 5. หากผปู้ ว่ ยมองตวั หนงั สอื ไดไ้ มช่ ดั หรอื อา่ นไมไ่ ด้ ควรแจง้ เภสชั กรขณะรบั ยา เพอื่ ใหอ้ ธบิ าย ผปู้ ว่ ยอยา่ งละเอยี ดเปน็ พเิ ศษ เชน่ เขยี นวธิ ใี ชต้ วั โตๆ บนซองยา(5) หรอื ทำ�สญั ลกั ษณพ์ เิ ศษสอื่ ถงึ การใชย้ า ควรหลีกเล่ียงการใชค้ วามจำ�เพียงอยา่ งเดียว 6. เพ่ือป้องกันการหยิบยาผิด ลืมรับประทานยาหรือรับประทานยาซํ้าเกินขนาดจากการ หลงลืม อาจจัดยาใส่กล่องเตรียมยาเป็นมื้อๆในแต่ละวัน เพ่ือสามารถตรวจสอบได้ว่ารับประทานยา ในมื้อน้ันๆ แล้วหรือยัง (อย่างไรก็ตาม กล่องจัดยามีหลายรูปแบบ ควรเลือกให้เหมาะสมกับรูปแบบ การรับประทานยาของผูป้ ่วย และ อธบิ ายผ้ปู ว่ ยจนมั่นใจวา่ เขา้ ใจตรงกัน) 7. หากจำ�เป็นต้องบดเม็ดยา เน่ืองจากผู้ป่วยไม่สามารถกลืนยาได้ ควรปรึกษาเภสัชกรก่อน ทุกครั้ง เน่ืองจากในปัจจุบัน ยามีหลากหลายรูปแบบ ส่วนใหญ่มักเม็ดธรรมดา แต่ก็มียาบางชนิดท่ี ออกแบบพิเศษให้ค่อยๆ ปล่อยตัวยาออกมาเพื่อให้ออกฤทธ์ิได้ยาวนาน ดังน้ันหากนำ�ไปบดจะทำ�ให้ การออกแบบพิเศษน้ีเสียไปและปล่อยตัวยาออกมาทีเดียวจำ�นวนมากจนอาจเกิดอันตรายจากการได้รับ ยาเกินขนาดได้(4,6) (ทง้ั ทีร่ บั ประทานยาจำ�นวนเม็ดเท่าเดมิ ) 8. หากมยี าเก่าเหลอื ควรน�ำ ยาติดตวั ไปดว้ ย เพอื่ ท่แี พทยแ์ ละเภสชั กรจะไดช้ ว่ ยตรวจสอบยา ท่ีใช้อยู่กับที่แพทย์สั่งให้ใหม่ เช่น เก็บยาที่แพทย์สั่งเลิกใช้ออกไป หรือเปลี่ยนฉลากยาให้ใหม่ในกรณีท่ี แพทย์เปลย่ี นขนาดยาเดิม 9. หากยาหมด หรือหาย ห้ามขาดยา ให้มาโรงพยาบาลก่อนวันนัดได้ หรือหากจำ�เป็น อาจน�ำ ตวั อยา่ งไปซอ้ื จากรา้ นยาแทนชว่ั คราวได้ แตต่ อ้ งมีช่อื ยาและขนาดยาทีช่ ดั เจนไปแสดงด้วย คมู่ อื การใหค้ วามรู้ เพอ่ื จดั การภาวะความดันโลหติ สูงด้วยตนเอง 151

10. ไม่ควรใช้ยาลดความดันโลหิตสูงของผู้อ่ืน หรือ นำ�ยาของตนเองไปให้ผู้อ่ืนรับประทาน เพราะอาจทำ�ให้เกิดอันตรายได้ เน่ืองจากสภาพร่างกายของแต่ละคนไม่เหมือนกัน เช่น อาจมีภาวะ การทำ�งานของไตบกพร่อง หรอื มีภาวะโรคอืน่ หรือยาอื่นที่ใช้ร่วมด้วย ซึ่งอาจเปน็ ข้อห้ามใช้ยาได้ 11. แพทย์อาจพิจารณาปรับยาให้น้อยลงได้หากผู้ป่วยสามารถควบคุมความดันโลหิตได้ดีขึ้น ดังน้ัน ผู้ปว่ ยควรพยายามปรบั เปลี่ยนพฤตกิ รรมรว่ มด้วยเพ่อื ชว่ ยใหค้ วามดนั โลหติ ลดตาํ่ ลง ด้วยการงด สบู บหุ ร่ี การลดน้ําหนัก ลดการดืม่ แอกอฮอล์ ลดการรับประรบั ประทานเกลอื รับประทาน DASH diet (Dietary Approach to Stop Hypertension) คือ เพม่ิ อาหารประเภทผัก ผลไม้ และลดไขมันอ่มิ ตวั และลดปริมาณไขมนั ร่วมกบั ออกกำ�ลงั กายวันละ 30-45 นาที อยา่ งสมํา่ เสมอ(5,7) บรรณานุกรม 1. สมจิต หนเุ จริญกลุ , อรสา พันธ์ภักด.ี การพยาบาลโรคความดันโลหติ สงู การทบทวนองค์ ความรู้ สถานการณ์และปัจจัยสนบั สนนุ ในการดแู ลตนเอง.กรงุ เทพฯ: โรงพิมพ์ชุมนมุ สหกรณ์การเกษตร แหง่ ประเทศไทย,2542. 2. สุมาลี วังธนากร, ชุติมา ผาติดำ�รงกุล, ปราณี คำ�จันทร์. ปัจจัยที่มีผลต่อพฤติกรรมการ รบั ประทานยาในผู้ป่วยความดนั โลหติ สูง. สงขลานครินทร์เวชสาร.26 (6) : 539 – 547: พ.ย.-ธ.ค. 2551 3. พล.อ.ต.นพ.บรรหาร กออนนั ตกลู . บทบาทชวี วฏั จกั รความดนั โลหติ ตอ่ อบุ ตั กิ ารณโ์ รคหวั ใจ และหลอดเลอื ด. [ออนไลน]์ . เขา้ ถงึ ไดจ้ าก : www.thaihypertension.org/.../93.p.29-31%20back_a. bunharn%20vol.13_3.pdf. (วนั ทคี่ ้นขอ้ มลู :1 พฤษภาคม 2554). 4. “โรคความดนั โลหติ สูง” ใน เภสชั กรหว่ งใย...ความปลอดภัยการใชย้ า. ภญ.บษุ บา จนิ ดา วจิ ักษณ์, ภญ.สุวฒั นา จฬุ าวัฒนทล, บรรณาธิการ. หนา้ 9-12. สมาคมเภสชั กรรมโรงพยาบาล, 2545. 5. “ร้ทู นั โรคความดนั โลหิตสงู และโรคหวั ใจ” ใน เภสัชกรหว่ งใยสุขภาพและการใชย้ าในบรุ ุษ. ภญ.บุษบา จนิ ดาวิจกั ษณ์, ภญ.สวุ ัฒนา จฬุ าวัฒนทล, บรรณาธกิ าร. หน้า 35-37. สมาคมเภสชั กรรม โรงพยาบาล, 2548. 6. รศ.ภญ.บษุ บา จนิ ดาวจิ กั ษณ.์ ยารกั ษาโรคความดนั โลหติ สงู ...ใชอ้ ยา่ งไร. [ออนไลน]์ . เขา้ ถงึ ไดจ้ าก : http://www.pharmacy.mahidol.ac.th/thai/knowledgeinfo.php?id=31 (วนั ทคี่ น้ ขอ้ มลู :1 พฤษภาคม 2554). 7. พานทพิ ย์ แสงประเสริฐ .ความรเู้ บ้ืองตน้ เกี่ยวกับการใช้ยา บรรยายใน “ โครงการอบรม เชงิ ปฏิบตั ิการสำ�หรบั ผดู้ ูแลผสู้ งู อายุในชุมชน”. [ออนไลน]์ . เขา้ ถงึ ได้จาก : http://www. nurse.tu.ac. th/520UQHP0.doc. (วันท่คี น้ ขอ้ มลู :1 พฤษภาคม 2554). 152 คมู่ อื การใหค้ วามรู้ เพอื่ จดั การภาวะความดันโลหิตสงู ดว้ ยตนเอง

ภาคผนวก คู่มอื การใหค้ วามรู้ เพ่ือจัดการภาวะความดนั โลหิตสูงด้วยตนเอง 153

ตวั ช้วี ดั เพ่ือการดแู ลผูป้ ว่ ยความดนั โลหิตสูง สมเกยี รติ โพธสิ ตั ย์ พบ. ตัวชวี้ ดั เป้าหมาย ผลการ ปฏิบตั ิงาน เฉลี่ย 1 อตั ราผปู้ ว่ ยความดันโลหิตสงู ท่ีควบคมุ ระดับความดนั โลหิตอยู่ ในเกณฑ์ < 140/90 มม.ปรอท 2 อตั ราผู้ปว่ ยความดนั โลหติ สงู ทไ่ี ดร้ ับการตรวจตดิ ตาม (follow up) อยา่ งนอ้ ยสองคร้ังในรอบปีท่ผี ่านมา 3 อัตราผปู้ ว่ ยความดนั โลหติ สูงที่ได้รับการตรวจร่างกาย และ ตรวจทางห้องปฏบิ ตั ิการ ประจำ�ปี 4 อัตราผู้ปว่ ยความดันโลหิตสูงที่มภี าวะแทรกซ้อนหัวใจและ หลอดเลอื ด 5 อตั ราผปู้ ว่ ยความดันโลหติ สงู ทมี่ ีภาวะแทรกซ้อน หลอดเลอื ดสมอง 6 อตั ราผปู้ ่วยความดนั โลหิตสูงที่มีภาวะผิดปกติทางไต 7 อัตราผปู้ ว่ ยความดันโลหิตสูงทส่ี ูบบหุ ร่ซี ึง่ ได้รับคำ�แนะนำ� ปรึกษาให้เลกิ สูบบหุ รี่ 154 คมู่ อื การใหค้ วามรู้ เพื่อจัดการภาวะความดันโลหิตสูงดว้ ยตนเอง

Measurement Template ตวั ชว้ี ดั ท่ี 1 อตั ราผปู้ ว่ ยความดนั โลหติ สงู ทคี่ วบคมุ ระดบั ความดนั โลหติ อยใู่ นเกณฑ์ < 140/90 มม.ปรอท ประเดน็ รายละเอียด 1. ช่ือของตวั ชวี้ ัด อัตราผู้ป่วยความดันโลหิตสูงที่ควบคุมระดับความดันโลหิตอยู่ใน 2. ความหมายของตวั ชี้วัด เกณฑ์ < 140/90 มม.ปรอท ระดับความดันโลหิต ในผู้ป่วยความดันโลหิตสูงท่ีควบคุมอยู่ใน 3. วตั ถุประสงคข์ องตวั ชวี้ ดั เกณฑ์ < 140/90 มม.ปรอท หมายถงึ ระดบั ความดนั โลหติ ในผปู้ ว่ ย 4. สตู รในการคำ�นวณ ความดนั โลหติ สงู ทวี่ ดั ครงั้ สดุ ทา้ ย อยใู่ นเกณฑ์ SBP < 140 มม.ปรอท 5. เป้าหมาย และ DBP < 90 มม.ปรอท ซึ่งเปน็ เกณฑ์ทเี่ หมาะสมส�ำ หรบั ผู้ปว่ ย 6. ความถใี่ นการเกบ็ ขอ้ มลู ความดันโลหิตสูงท่ัวไป 7. แหล่งข้อมูล สามารถควบคมุ ความดนั โลหติ ใหอ้ ยใู่ นระดบั ทเ่ี หมาะสม ในภาพรวม 8. รอบระยะเวลา ตวั ตงั้ : จ�ำ นวนผปู้ ว่ ยความดนั โลหติ สงู ทคี่ วบคมุ ระดบั ความดนั โลหติ ในการนำ�เสนอตวั ชว้ี ดั อยใู่ นเกณฑ์ < 140/90 มม.ปรอท X 100 9. หนว่ ยทใ่ี ช้ในการวดั ตวั หาร : จำ�นวนผู้ป่วยความดันโลหติ สงู ทีม่ ารักษาในรอบระยะเวลา 10. หมายเหตุ ทีค่ �ำ นวณ เดือนละ 1 ครั้ง เกบ็ ขอ้ มลู จาก เวชระเบยี น สมดุ ทะเบยี น หรอื ฐานขอ้ มลู คอมพวิ เตอร์ 1 ปี รอ้ ยละ สำ�หรับผู้ป่วยความดันโลหิตสูง ที่มีอายุน้อย ผู้ป่วยเบาหวาน ผปู้ ว่ ยโรคไตเรอ้ื รงั ผปู้ ว่ ยหลงั กลา้ มเนอื้ หวั ใจตาย และผปู้ ว่ ยหลงั เปน็ อมั พฤกษ/์ อมั พาต ระดบั ความดนั โลหติ ทเ่ี หมาะสม ควรควบคมุ ใหอ้ ยู่ ในเกณฑ์ < 130/80 มม.ปรอท ค่มู ือการให้ความรู้ เพอ่ื จดั การภาวะความดนั โลหิตสูงดว้ ยตนเอง 155

Measurement Template ตวั ชว้ี ดั ท่ี 2 อตั ราผปู้ ว่ ยความดนั โลหติ สงู ทไ่ี ดร้ บั การตรวจตดิ ตาม (follow up) อยา่ งนอ้ ยสองครง้ั ในรอบปี ประเดน็ รายละเอยี ด 1. ชือ่ ของตวั ชีว้ ัด อัตราผู้ป่วยความดนั โลหิตสูงท่ีไดร้ บั การตรวจตดิ ตาม (follow up) 2. ความหมายของตวั ชีว้ ดั อยา่ งนอ้ ยสองคร้ังในรอบปที ่ีผ่านมา การตรวจตดิ ตาม (follow up) หมายถงึ ผปู้ ว่ ยไดต้ รวจตดิ ตาม และ 3. วตั ถุประสงคข์ องตวั ช้ีวัด ตรวจวัดระดับความดันโลหิต โดยบุคลากรทางการแพทย์ที่ได้รับ 4. สตู รในการค�ำ นวณ การฝึกฝนในการวัดเป็นอย่างดี ด้วยวิธีการมาตรฐานท่ีมีอยู่ใน แนวทางเวชปฏิบัติ 5. เป้าหมาย ผูป้ ่วยความดันโลหติ สูงไดร้ บั การดแู ลตนเองตอ่ เนื่อง เหมาะสม 6. ความถใี่ นการเก็บข้อมูล ตัวต้ัง : จำ�นวนผู้ป่วยความดันโลหิตสูงที่ได้รับการตรวจติดตาม 7. แหล่งข้อมูล (follow up) อยา่ งน้อยสองครั้งในรอบปีท่ผี า่ นมา X 100 8. รอบระยะเวลา ตวั หาร : จ�ำ นวนผูป้ ว่ ยความดันโลหติ สงู ทีม่ ารักษาในรอบระยะเวลา ในการน�ำ เสนอตวั ชี้วดั ทค่ี ำ�นวณ 9. หน่วยท่ีใช้ในการวัด ปีละ 1 ครั้ง 10.หมายเหตุ เกบ็ ขอ้ มลู จากเวชระเบยี นสมดุ ทะเบยี น หรอื ฐานขอ้ มลู คอมพวิ เตอร์ 1 ปี ร้อยละ 1. การเตรยี มผูป้ ่วย ไม่รบั ประทานชาหรอื กาแฟ และไม่สบู บหุ รี่ ก่อนทำ�การวดั 30 นาที พร้อมกับถ่ายปัสสาวะให้เรียบร้อย ให้ผู้ป่วยน่ังพักบนเก้าอ้ีในห้อง ที่เงียบสงบเป็นเวลา 5 นาที หลังพิงพนักเพ่ือไม่ต้องเกร็งหลัง เท้า 2 ข้าง วางราบกับพื้น แขนซา้ ยหรอื ขวาทตี่ ้องการวดั วางอยบู่ น โตะ๊ ไมก่ ำ�มอื 2. การเตรยี มเครื่องมอื ทั้งเคร่ืองวัดชนิดปรอท หรือ digital จะต้องได้รับการตรวจเช็ค มาตรฐานอย่างสม่ําเสมอเป็นระยะๆ และใช้ arm cuff ขนาดที่ เหมาะสมกบั แขนของผปู้ ว่ ย กลา่ วคอื สว่ นทเ่ี ปน็ ถงุ ลมยาง (bladder) จะต้องครอบคลุมรอบวงแขนผู้ป่วยได้ร้อยละ 80 สำ�หรับแขนคน ทั่วไปจะใช ้arm cuff ทม่ี ีถงุ ลมยางขนาด 12-13 ซม.x35 ซม. 156 คมู่ อื การให้ความรู้ เพอื่ จดั การภาวะความดันโลหติ สงู ด้วยตนเอง

ประเด็น รายละเอยี ด 3. วิธกี ารวดั 3.1 พัน arm cuff ท่ีต้นแขนเหนือข้อพับแขน 2-3 ซม. และให้ ก่ึงกลางของถุงลมยาง ซึ่งจะมีเครื่องหมายวงกลมเล็กๆ ที่ขอบให้ อยเู่ หนอื brachial artery ( คล�ำ ชพี จรทแี่ ขนเหนอื รอยพบั เลก็ นอ้ ย, ดา้ นใน) ตรวจสอบวา่ ผา้ พนั แขนอยรู่ ะดบั เดยี วกบั กบั ต�ำ แหนง่ หวั ใจ ตลอดการวัดความดนั โลหิต 3.1.1 เครอ่ื งวดั ความดนั โลหติ ชนดิ ปรอท (Mercury sphygmoma- nometer) - ให้วดั ระดบั SBP โดยการคลำ�กอ่ น บีบลูกยาง (rubber bulb) ให้ลมเข้าไปในถุงลมยางจนคลำ�ชีพจรที่ brachial artery ไม่ได้ คอ่ ยๆ ปลอ่ ยลมออกใหป้ รอทในหลอดแก้ว ค่อยๆ ลดระดบั ลงใน อตั รา 2-3 มม./วนิ าที จนเรมิ่ คล�ำ ชพี จรไดถ้ อื เปน็ ระดบั SBP ครา่ วๆ - วัดระดับความดันโลหิตโดยการฟังใหว้ าง stethoscope เหนอื brachial artery แล้วบีบลมเข้าลูกยางให้ระดับปรอทเหนือกว่า SBP ทีค่ ลำ�ได้ 20-30 มม. หลังจากนน้ั ค่อยๆ ปล่อยลมออก เสยี ง แรกทไี่ ด้ยนิ (Korotkoff I) จะเป็น SBP ปลอ่ ยระดับปรอทลงจน เสียงหายไป (Korotkoff V) จะเป็น DBP 3.1.2 เครื่องวัดความดนั โลหติ ชนดิ digital - ขณะท�ำ การวดั ใหห้ นา้ จอของเครื่องวัดความดันโลหติ หนั เข้าหา ผู้วัด - เปิดเครื่องวัดความดนั โลหติ และ/หรอื Start เพ่ือเรมิ่ ทำ�การวดั เครอ่ื งจะท�ำ การวดั โดยอตั โนมตั ิ จนถงึ แสดงคา่ ตวั เลขความดนั โลหติ 3.2 ให้ทำ�การวัดอย่างน้อย 2 ครั้ง ห่างกันคร้ังละ 1-2 นาที หากระดับความดันโลหิตที่วัดได้ต่างกันไม่เกิน ± 5 มม.ปรอท นำ� 2 คา่ ท่ีวดั ไดม้ าเฉล่ยี หากตา่ งกันเกินกว่า 5 มม. ปรอท ต้องวัด ครัง้ ที่ 3 และน�ำ คา่ ที่ตา่ งกนั ไม่เกนิ ± 5 มม. ปรอทมาเฉล่ีย - แนะน�ำ ใหว้ ัดท่แี ขนท้งั 2 ขา้ ง ในการวัดระดับความดันโลหิตคร้งั แรก สำ�หรับในผู้ป่วยบางราย เช่น ผู้สูงอายุและผู้ป่วยเบาหวาน หรือในรายที่มีอาการหน้ามืดเวลาลุกข้ึนยืน ให้วัดระดับความดัน โลหิตในท่ายืนด้วย โดยยืนแล้ว วัดทันทีและวัดอีกครั้งหลังยืน 1 นาที หากระดับ SBP ในท่ายืนต่ํากว่า SBP ในท่าน่ังมากกว่า 20 มม.ปรอท ถือว่าผู้ป่วยมีภาวะ orthostatic hypotension การตรวจหา orthostatic hypotension จะมีความไวข้ึนหาก เปรียบเทยี บ SBP ในท่านอนกับ SBP ในท่ายนื คู่มือการให้ความรู้ เพือ่ จัดการภาวะความดันโลหิตสูงดว้ ยตนเอง 157

Measurement Template ตวั ชวี้ ดั ท่ี 3 อตั ราผปู้ ว่ ยความดนั โลหติ สงู ทไ่ี ดร้ บั การตรวจรา่ งกาย และตรวจทางหอ้ งปฏบิ ตั กิ ารประจ�ำ ปี ประเด็น รายละเอียด 1. ช่ือของตัวช้วี ัด อัตราผูป้ ่วยความดนั โลหิตสงู ทีไ่ ดร้ ับการตรวจรา่ งกาย และตรวจทาง 2. ความหมายของตวั ช้วี ัด หอ้ งปฏิบัติการ ประจำ�ปี การตรวจร่างกาย และตรวจทางหอ้ งปฏิบตั กิ าร ประจำ�ปี หมายถงึ 3. วตั ถปุ ระสงค์ของตัวช้วี ดั ผู้ป่วยความดันโลหิตสูงที่ได้รับการตรวจร่างกาย และตรวจทางห้อง 4. สตู รในการค�ำ นวณ ปฏิบตั ิการ อย่างน้อย 1 ครง้ั ต่อปี ผู้ป่วยความดันโลหิตสูงได้รับการดูแลอย่างเหมาะสม และประเมิน 5. เปา้ หมาย เพอ่ื ปอ้ งภาวะเสยี่ ง 6. ความถใ่ี นการเก็บข้อมลู ตัวต้ัง : ผู้ป่วยความดันโลหิตสูงท่ีได้รับการตรวจร่างกาย และตรวจ 7. แหลง่ ข้อมูล ทางห้องปฏิบัตกิ าร อยา่ งนอ้ ย 1 ครั้งต่อปี X 100 8. รอบระยะเวลา ตัวหาร : จำ�นวนผูป้ ว่ ยความดันโลหติ สูงท่ีมารกั ษาในรอบระยะเวลา ในการน�ำ เสนอตวั ชว้ี ัด ที่ค�ำ นวณ 9. หนว่ ยท่ใี ช้ในการวัด 10.หมายเหตุ ปีละ 1 ครง้ั เกบ็ ขอ้ มลู จาก เวชระเบยี น สมดุ ทะเบยี น หรอื ฐานขอ้ มลู คอมพวิ เตอร์ 1 ปี ร้อยละ ข้อแนะนำ�ในการตรวจทางห้องปฏิบัติการ ให้ตรวจทุกรายการ เม่ือแรกพบผู้ป่วย และตรวจซ้ําปีละครั้ง (ยกเว้นรายการท่ี 4, 7, 9 เลอื กท�ำ *) หรอื อาจสง่ ตรวจบอ่ ยขนึ้ ตามดลุ ยพนิ จิ ของแพทย์ หากพบ ความผดิ ปกติ 1. Fasting plasma glucose 2. Serum total cholesterol, HDL-C, LDL-C, triglyceride 3. Serum creatinine 4. Serum uric acid * 5. Serum potassium 158 คู่มือการให้ความรู้ เพือ่ จดั การภาวะความดนั โลหติ สูงด้วยตนเอง

ประเด็น รายละเอียด 6. Estimated creatinine clearance (Cockroft-Gault formula) หรือ estimated glomerular filtration rate (MDRD formula) 7. Hemoglobin และ hematocrit * 8. Urinalysis (dipstick test และ urine sediment) 9. Electrocardiogram * * ในรายการที่ 4, 7 และ 9 เปน็ ขอ้ พิจารณาเลือกทำ�เมื่อมขี อ้ บง่ ช้ี (optional if indicate) หรือตามดลุ ยพินจิ ของแพทย์ หมายเหตุ ควรตรวจ Serum sodium เพิ่มเติม ในผู้ป่วย ความดันโลหิตสงู ที่จะได้รับการรักษาด้วยยา dichlorothiazide คู่มือการใหค้ วามรู้ เพอ่ื จัดการภาวะความดนั โลหติ สงู ดว้ ยตนเอง 159

Measurement Template ตัวช้วี ดั ท่ี 4 อตั ราผู้ป่วยความดนั โลหิตสงู ทม่ี ีภาวะแทรกซอ้ นหัวใจและหลอดเลือด ประเด็น รายละเอยี ด 1. ช่อื ของตวั ชี้วดั อตั ราผปู้ ว่ ยความดนั โลหติ สงู ทมี่ ภี าวะแทรกซอ้ นหวั ใจและหลอดเลอื ด 2. ความหมายของตวั ชีว้ ดั ภาวะแทรกซอ้ นหวั ใจและหลอดเลือด หมายถึง ผู้ป่วยความดนั โลหิต สงู ทไี่ ดร้ บั การวนิ จิ ฉยั วา่ เปน็ โรคกลา้ มเนอื้ หวั ใจตาย หรอื หลอดเลอื ด 3. วัตถปุ ระสงค์ของตัวชี้วัด หัวใจ ได้แก่ 4. สตู รในการคำ�นวณ 5. เปา้ หมาย - Left Ventricular Hypertrophy (LVH) หรอื 6. ความถี่ในการเกบ็ ข้อมูล - Myocardial infarction หรือ 7. แหล่งข้อมูล - Angina pectoris หรือ 8. รอบระยะเวลา - Coronary revascularization หรอื ในการนำ�เสนอตวั ชี้วัด - (Congestive) Heart failure ท่ีรับไวร้ ักษาใน รพ 9. หน่วยทใี่ ชใ้ นการวดั ลดความเสย่ี ง ภาวะแทรกซ้อน ด้านหวั ใจและหลอดเลอื ด ตวั ต้งั : จำ�นวนผ้ปู ่วยความดันโลหติ สงู ท่มี ีภาวะแทรกซอ้ นหัวใจและ หลอดเลอื ด X 100 ตัวหาร : จำ�นวนผูป้ ่วยความดันโลหิตสงู ทม่ี ารกั ษาในรอบระยะเวลา ที่คำ�นวณ ปีละ 1 คร้งั เกบ็ ขอ้ มลู จาก เวชระเบยี น สมดุ ทะเบยี น หรอื ฐานขอ้ มลู คอมพวิ เตอร์ 1 ปี ร้อยละ 160 ค่มู อื การใหค้ วามรู้ เพ่ือจัดการภาวะความดนั โลหติ สูงด้วยตนเอง

Measurement Template ตัวชวี้ ัดที่ 5 อัตราผปู้ ่วยความดนั โลหติ สูงท่มี ีภาวะแทรกซ้อนหลอดเลือดสมอง ประเดน็ รายละเอยี ด 1. ช่ือของตัวชี้วดั อตั ราผู้ป่วยความดันโลหติ สงู ท่มี ภี าวะแทรกซ้อนหลอดเลือดสมอง 2. ความหมายของตวั ชีว้ ัด ภาวะแทรกซ้อนหลอดเลือดสมอง หมายถึง ผู้ป่วยความดันโลหิตสูง ที่ได้รับการวนิ จิ ฉัยวา่ เปน็ โรคหลอดเลือดสมอง ไดแ้ ก่ 3. วัตถุประสงค์ของตัวช้ีวัด 4. สูตรในการค�ำ นวณ - Ischemic stroke หรอื - Cerebral hemorrhage หรือ 5. เปา้ หมาย - Transient ischemic attack (TIA) 6. ความถี่ในการเกบ็ ข้อมลู ลดความเสย่ี ง ภาวะแทรกซอ้ น หลอดเลอื ดสมอง 7. แหลง่ ข้อมูล ตวั ตงั้ : จ�ำ นวนผปู้ ว่ ยความดนั โลหติ สงู ทมี่ ภี าวะแทรกซอ้ นหลอดเลอื ด 8. รอบระยะเวลา สมอง X 100 ในการนำ�เสนอตวั ชว้ี ดั ตวั หาร : จำ�นวนผู้ปว่ ยความดนั โลหิตสงู ทีม่ ารกั ษาในรอบระยะเวลา 9. หน่วยทีใ่ ช้ในการวัด ท่คี ำ�นวณ ปีละ 1 ครง้ั เกบ็ ขอ้ มลู จาก เวชระเบยี น สมดุ ทะเบยี น หรอื ฐานขอ้ มลู คอมพวิ เตอร์ 1 ปี รอ้ ยละ คมู่ ือการใหค้ วามรู้ เพื่อจดั การภาวะความดนั โลหติ สูงด้วยตนเอง 161

Measurement Template ตัวช้วี ดั ที่ 6 อัตราผู้ปว่ ยความดนั โลหติ สูงทมี่ ีภาวะผิดปกตทิ างไต ประเด็น รายละเอยี ด 1. ช่อื ของตวั ชี้วัด อัตราผู้ปว่ ยความดันโลหติ สูงท่ีมีภาวะผดิ ปกติทางไต 2. ความหมายของตวั ชี้วัด ผู้ป่วยความดันโลหิตสงู ที่มภี าวะผิดปกติทางไต หมายถึง ผปู้ ่วยความ ดนั โลหิตสูง ทีไ่ ด้รับการวนิ จิ ฉยั วา่ เปน็ โรคไต ไดแ้ ก่ 3. วัตถปุ ระสงคข์ องตัวช้วี ัด - estimated glomerular filtration rate* (eGFR) 4. สตู รในการคำ�นวณ < 60 มล./นาที/1.73 ตร.ม. หรอื 5. เป้าหมาย - Microalbuminuria positive หรอื มคี า่ 30-300 มก./วนั ) หรอื 6. ความถี่ในการเกบ็ ข้อมลู - ไตเสอื่ มสมรรถภาพ: plasma creatinine >1.5 มก./ดล. 7. แหล่งข้อมลู ในผชู้ าย, >1.4 มก./ดล. ในผ้หู ญงิ หรอื 8. รอบระยะเวลา - Albuminuria >300 มก./วนั หรอื proteinuria >500 มก./วนั ในการนำ�เสนอตวั ชวี้ ดั ลดความเสยี่ ง ภาวะแทรกซ้อนทางไต 9. หนว่ ยท่ีใชใ้ นการวัด ตัวต้ัง : จำ�นวนผู้ป่วยความดันโลหิตสูงที่มีภาวะผิดปกติทางไตร่วม 10.หมายเหตุ X 100 ตวั หาร : จำ�นวนผูป้ ว่ ยความดนั โลหิตสูงท่มี ารกั ษาในรอบระยะเวลา ท่คี �ำ นวณ ปลี ะ 1 ครั้ง เกบ็ ขอ้ มลู จาก เวชระเบยี น สมดุ ทะเบยี น หรอื ฐานขอ้ มลู คอมพวิ เตอร์ 1 ปี รอ้ ยละ Estimated glomerular filtration rate (eGFR) ตาม Cockroft-Gault formula Cockcroft-Gault GFR = (140-age) * (Wt in kg) * (0.85 if female) / (72 * Cr) 162 คู่มอื การให้ความรู้ เพ่ือจัดการภาวะความดนั โลหิตสงู ด้วยตนเอง

Measurement Template ตวั ชี้วัดที่ 7 อตั ราผปู้ ว่ ยความดันโลหิตสูงทสี่ ูบบหุ รีซ่ ึง่ ได้รบั คำ�แนะน�ำ ปรกึ ษาใหเ้ ลกิ สบู บุหรี่ ประเด็น รายละเอียด 1. ช่ือของตัวชว้ี ดั อัตราผู้ป่วยความดันโลหิตสูงที่สูบบุหร่ีซึ่งได้รับคำ�แนะนำ�ปรึกษาให้ 2. ความหมายของตวั ชว้ี ดั เลิกสบู บหุ ร่ี การได้รับคำ�ปรึกษาแนะนำ�ให้เลิกสูบบุหร่ี หมายถึง ผู้ป่วยความดัน 3. วัตถุประสงค์ของตัวชีว้ ัด โลหิตสูงที่สูบบุหร่ีได้รับคำ�ปรึกษาแนะนำ�ให้เลิกสูบบุหร่ีด้วยตนเอง 4. สตู รในการคำ�นวณ หรือใชย้ าเพอื่ เลกิ บุหรี่ ลดความเสยี่ งดา้ นโรคหวั ใจและหลอดเลอื ด 5. เปา้ หมาย ตัวตั้ง : จำ�นวนผู้ป่วยความดันโลหิตสูงที่สูบบุหรี่ซ่ึงได้รับค�ำ แนะนำ� 6. ความถ่ีในการเกบ็ ข้อมลู ปรึกษาให้เลิกสบู บุหร่ี X 100 7. แหลง่ ขอ้ มูล ตวั หาร : จำ�นวนผู้ปว่ ยความดันโลหติ สูงทม่ี ารักษาในรอบระยะเวลา 8. รอบระยะเวลา ทค่ี ำ�นวณ ในการน�ำ เสนอตวั ชี้วดั 9. หนว่ ยทใ่ี ช้ในการวดั เดอื นละ 1 ครัง้ 10.หมายเหตุ เกบ็ ขอ้ มลู จาก เวชระเบยี น สมดุ ทะเบยี น หรอื ฐานขอ้ มลู คอมพวิ เตอร์ 1 ปี รอ้ ยละ • การใหค้ ำ�แนะนำ�ปรึกษาใหเ้ ลกิ สบู บหุ ร่ีต้องเป็นการสอน อยา่ งมีระบบ หรอื เปน็ โปรแกรม • สำ�หรับหน่วยงานที่ยงั ไม่เรมิ่ ดำ�เนินการใหล้ งวา่ N/A ค่มู อื การให้ความรู้ เพ่ือจัดการภาวะความดนั โลหิตสูงด้วยตนเอง 163

คณะท�ำ งานจดั ท�ำ คู่มอื การให้ความรูเ้ พ่อื จัดการภาวะความดันโลหิตสงู ด้วยตนเอง รองศาสตราจารยพ์ รศรี ศรอี ัษฏาพร คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลยั มหิดล ผชู้ ว่ ยศาสตราจารย์ ดร.ชนดิ า ปโชติการ สถาบนั โภชนาการ มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล แพทยห์ ญิงใยวรรณ ธนะมัย โรงพยาบาลเลดิ สิน นายแพทยส์ ทิ ธิชัย อาชายนิ ดี โรงพยาบาลเลดิ สิน นายแพทย์บุญมี วงศ์สถิตวไิ ลรุ่ง โรงพยาบาลเลิดสิน แพทยห์ ญงิ จิรพร เกตปุ รีชาสวสั ด์ิ โรงพยาบาลราชวิถี นายแพทย์ปรวิ ัตร เพ็งแกว้ โรงพยาบาลราชวิถี นายแพทย์อุดม ไกรฤทธชิ ัย โรงพยาบาลราชวถิ ี นายแพทยส์ ุธรรม สธุ ีรภัทรานนท์ โรงพยาบาลราชวถิ ี นายแพทยส์ รุ ศักด์ิ จันทรแสงอร่าม โรงพยาบาลราชวิถี แพทยห์ ญิงภทั รา องั สวุ รรณ สถาบันประสาทวิทยา นายแพทย์นฤพัชร สวนประเสรฐิ สถาบันประสาทวทิ ยา แพทย์หญงิ พรวลี ปรปักษข์ าม สถาบนั โรคทรวงอก แพทยห์ ญิงฉัตรชนก ร่งุ รตั นม์ ณีมาศ สถาบันโรคทรวงอก แพทย์หญิงจีรภัทร วงศช์ นิ ศรี โรงพยาบาลนพรัตนราชธานี เภสัชกรหญงิ พรทพิ ย์ ชจู อหอ โรงพยาบาลนพรตั นราชธานี นางเรยี วพลอย กาศพร้อม โรงพยาบาลนพรตั นราชธานี นายแพทยส์ ุพจน์ ตนั ตสิ ุวณชิ ยก์ ุล โรงพยาบาลสงฆ์ นายแพทยช์ าวทิ ตนั วรี ะชยั สกลุ สถาบนั เวชศาสตรส์ มเดจ็ พระสงั ฆราชญาณสงั วรเพอ่ื ผสู้ งู อายุ นายแพทยส์ มเกยี รติ โพธสิ ตั ย์ สถาบนั วจิ ยั และประเมนิ เทคโนโลยีทางการแพทย์ นางรชั นีบลู ย์ อดุ มชยั รตั น์ สถาบนั วจิ ยั และประเมินเทคโนโลยที างการแพทย์ นางสรุ ีพร คนละเอยี ด สถาบันวจิ ยั และประเมินเทคโนโลยที างการแพทย์ นางสาวพรทพิ ย์ ปรชี าไชยวทิ ย์ สถาบันวิจยั และประเมนิ เทคโนโลยที างการแพทย์ นายศุภลักษณ์ มิรตั นไพร สถาบันวจิ ัยและประเมินเทคโนโลยีทางการแพทย์ 164 คู่มือการให้ความรู้ เพอื่ จัดการภาวะความดนั โลหติ สูงด้วยตนเอง

คู่มือการใหค้ วามรู้ เพ่อื จดั การภาวะความดันโลหติ สูงดว้ ยตนเอง 165