Araling Panlipunan Grade 7

7Araling Panlipunan

KagawaranngEdukasyon RepublikangPilipinasAralingPanlipunan Grado7 MgaSaksing KasaysayangPilipino ModyulsaPagkatuto UnaatIkalawngMarkahan MariaSerenaI.Diokno,PhD MariaBernadetteL.Abrera,PhD MariaLuisaT.Camagay,PhD JelyA.Galang RuelV.Pagunsan RhodalynC.Wani-Obias 2012

! Markahan 1 Sinaunang Panahon hanggang sa Pagtatag ng Kolonyang Modyul 1 Espanyol Gawain Pagpapakilala sa Primaryang Sanggunian 1. Kahulugan ng primarya at sekundaryang sanggunian Oras 2. Limitasyon ng mga sanggunian 3. Kaugnayan at kahalagahan ng primaryang sanggunian Lima (5) MODYUL SA PAGKATUTOPangkalahatang Ideya Paano natin nalalaman ang mga nangyari at nangyayari? Sa sarili natingbuhay, umaasa tayo sa iba-ibang pinagmumulan ng impormasyon katulad ngpersonal na liham, email o text sa cell phone, litrato, at kwento ng kaklase okaibigan. Tungkol naman sa nagaganap o naganap sa bansa, umaasa tayo sadyaryo, telebisyon at radyo para sa balita, o kaya sa kwento ng ating mgamagulang at guro. Lahat ng mga ito ay sanggunian ng impormasyon na atingginagamit upang maunawaan ang isang isyu o pangyayari, magdesisyon tungkolsa isang bagay, at lumahok sa iba’t ibang gawain sa bahay, paaralan, at lipunan.Tatalakayin nitong modyul ang mga uri, anyo, limitasyon at kahalagahan ng mgasanggunian sa araw-araw na buhay at sa kasaysayan. Anuman ang natitira mula sa nakaraan, katulad ng sulat o larawan, ayitinuturing na primaryang sanggunian, maging sa personal na buhay o sa buhayng bansa. Bilang bakas ng nakaraan, ang primaryang sanggunian ay katibayanna may nangyari. Kung wala ang sangguniang ito, hindi natin matitiyak na maynaganap, saan at kailan ito naganap, kung ano ang nangyari at kung sino angnaroroon. Dahil ang primaryang sanggunian ay gawa ng aktuwal na saksi ngpangyayari, nagbibigay ito ng buhay at kulay sa kasaysayan. Halimbawa, saliham, talaan sa araw-araw (diary), larawan, awit o dyaryo, nararanasan,nararamdaman o nakikita ang damdamin at kaisipan ng mga gumanap at angkapaligiran ng kanilang panahon. Kung gayon, ang pag-aaral ng kasaysayangamit ang primaryang sanggunian ay nagdudulot ng sariwa, bago o naiibangpagkakaunawa sa nakaraan na hindi kadalasang nakukuha sa teksbuk at ibanglibro. Sa taong ito, pag-aaralan mo ang iba’t ibang primaryang sanggunianupang lalong maunawaan ang kasaysayan ng Pilipinas.!1

!Gawain 1. Kahulugan ng Primarya at SekundaryangSanggunian 1. Paano mo nalalaman ang nangyari o nangyayari sa buhay? Isipinang lahat ng paraan at ibahagi ito sa klase. Halimbawa, paano mo nalaman namay ikinasal na kamag-anak, o nanalo si Manny Pacquiao sa laban sa LasVegas, o itinatag ang Katipunan? Isulat ang sagot sa patlang. 2. Tingnan ang lahat ng mga sagot. Maaari bang ikategorya ang mgaito ayon sa kung ang pangyayari ay direktang nasaksihan o nabalitaan sa iba?Gamitin ang organizer sa ibaba. Nasaksihan Nalaman sa iba 3. Ang nakasaksing pinagmulan ng impormasyon ay tinatawag naprimaryang sanggunian, samantalang ang pinagmulan ng impormasyong galing saiba ay sekundaryang sanggunian.!2

! Uri ng Sanggunian Primarya Sekundarya Salaysay ng taong nakasaksi ng Salaysay ng isang di nakasaksi ng pangyayari pangyayari ngunit nalaman ito mula sa isang saksi o sa sekundaryang sanggunian 4. Alin sa mga sanggunian sa ibaba ang primarya at sekundarya?Lagyan ng tsek ang nararapat na kolom. Sanggunian Primarya Sekundarya Bandila History of the Filipino People, aklat ni Teodoro Agoncillo, historyador Pahayagan Litrato Artikulo ni Ambeth Ocampo, historyador, tungkol kay Rizal 5. Makikita sa mga halimbawa sa itaas na iba-iba ang anyo ng mgaprimaryang sanggunian, kung ito ay pasulat, pasalita, nakalarawan at iba pa.Tingnan ang mga anyo at halimbawa sa ibaba at magdagdag ng iyonghalimbawa. Anyo ng Halimbawa Iba pang Halimbawa SanggunianNakasulat dyaryo teyp ng talumpatiPasalita litrato pelikulaBiswal email talaang mayAwdyo-biswal larawanDigitalKumbinasyon ng mgaito!3

! 6. Para sa historyador, pinakamahalaga ang impormasyong galing saisang saksi dahil direkta nitong nakita o naranasan ang pangyayari. Primaryang Sanggunian Sekundaryang Sanggunian • Katibayan ito na may naganap • Kwento ito base sa sinulat o sinabi dahil nandoon o naranasan mismo ng iba at hindi ng nakasaksi ng saksi (may-akda) ang nangyari. mismo.Gawain 2. Limitasyon ng mga Sanggunian 1. Bagamat ang isang sanggunian ay pinagmulan ng impormasyon, itoay may limitasyon. Isipin, halimbawa, na manunuod ang klase ng isang konsyerto,laro ng basketbol, o pista ng bayan—kung gayon, lahat ng estudyante ayprimaryang sanggunian. Talakayin sa iyong pangkat ang sumusunod na tanong. a. Pare-pareho kaya ang isasalaysay ng lahat tungkol sa pangyayari? b. Ano ang mga salik na makaaapekto sa pagbuo ng salaysay ng bawat isa? Ilista ang mga salik na ito. a. kung saan ako nakapwesto (sa bandang harapan, malayo, sa likod ng malaking sound system, poste o matangkad na tao). b. c. d. 2. Iulat ang sagot sa klase. Base sa mga sagot, ano ang nakikitamong limitasyon ng primaryang sanggunian? Mga Limitasyon ng Primaryang Sangguniana. Hindi gaanong naalala ng saksi ang mga detalye ng pangyayarib.c.d.!4

! 3. Ngayon isipin naman na hindi ka nakapanuod ng konsyerto, laro opista at nakibalita ka lamang sa isang nakapanuod—samakatuwid, ikaw aysekundaryang sanggunian. Ipalagay na isa lang sa klase ang nakapanuod ngnaganap. Isusulat niya ang kanyang salaysay at malalaman mo ang nangyari saisa sa dalawang paraan: • Mula sa kwento ng kaklaseng nakapanuod (primaryang sanggunian) • Mula sa salaysay ng kaklaseng nakuwentuhan (sekundaryang sanggunian) 4. Sumama sa grupong iaatas ng iyong guro. a. Pangkat A—grupong mananatili sa silid: Pakinggan ang kwento ng nakapanuod ng pangyayari. b. Pangkat B—grupong lalabas ng silid habang nakikinig ang pangkat A sa kwento ng saksi. 5. Pagkatapos marinig ng Pangkat A ang salaysay ng saksi, bumalikang Pangkat B sa klase. Pakinggan ng lahat ang salaysay mula sa Pangkat A. 6. Ngayon pakinggan naman ang salaysay ng saksi at ikumpara moito sa salaysay ng Pangkat A. Pareho ba ang kwento ng saksi at ng Pangkat A?Bakit pareho (o magkaiba)? 7. Kung gayon, ano ang mga limitasyon ng sekundaryang sanggunian?Ilista ang mga ito sa ibaba. Mga Limitasyon ng Sekundaryang Sangguniana. Lahat ng mga limitasyon ng mga primaryang sanggunian +b. Maaaring binago ng may-akda ng sekundaryang sanggunian ang detalye ng pangyayaric.d.!5

! 8. Bukod sa nabanggit na limitasyon ng primarya at sekundaryangsanggunian, mayroon ding mga limitasyon na may kinalaman sa pangangalagaat pagpapanatili ng mga sanggunian. Tingnan ang mga limitasyon sa ibaba atmagbigay ng halimbawa ng sanggunian sa bawat limitasyon. Hindi tumatagal, madaling masira o mapunit: Nabubura: Kadalasang itinatapon: Nawawala: Nasunog, nabasa: Kumukupas ang kulay: Kinain ng insekto: Nasa ibang bansa o malayong lugar: 9. Paano makaaapekto ang mga limitasyong ito sa pag-aaral ngnakaraan? Magbigay ng isang epekto. Dahil dito, mahalagang pangalagaan ang primaryang sanggunian.!6

!Gawain 3. Kaugnayan at Kahalagahan ng PrimaryangSanggunian 1. Isipin ang sumusunod na scenario.1 Nais malaman ng historyador sa darating na siglo ang buhay ng kabataang Pilipino ngayon: kung anu-ano ang hilig at lifestyle (uri ng pananamit, paboritong pagkain, libangan), ang karanasan sa pamilya, paaralan, mga kaibigan, pagtingin sa relasyon o ugnayang panlipunan, mga paniniwala at pangarap sa buhay, mga personal na problema, at ang pagtingin sa pag-aaral, trabaho, at ibang aspeto ng buhay. 2. Bagamat babasahin ng historyador ang mga nasulat na ng ibangmga historyador tungkol sa kabataang Pilipino, ang pag-aaral ng kasaysayan aybase sa mga primaryang sanggunian. Anu-ano ang mga sinusulat o nililikha ninyo, o ibang rekord tungkol sa inyo, na maaaring gamitin ng historyador ng siglo-22 bilang primaryang sanggunin tungkol sa kabataang Pilipino ngayon? 3. Maglista ng primaryang rekord o sanggunian tungkol sa kabataan. a. Text message b. c. d. e. 4. Sumali sa isang pangkat upang gawin ang sumusunod. a. Basahin ang mga sagot ng iyong kagrupo at pumili ng sangguniang nagbibigay ng pinakamahalaga o pinakamaraming impormasyon sa historyador tungkol sa buhay ng kabataan.1 Halaw ito sa “Seeing Myself in the Future’s Past” ni Ruth W. Sandwell, “Using PrimaryDocuments in Social Studies and History,” p. 299 <http://www.learnalberta.ca/content/sspp/html/pdf/using_primary_documents_in_social_studies_and_history.pdf>Accessed November 2011.!7

! b. Sagutin ang tsart sa ibaba. Sanggunian Ano ang Ano ang mahihinuha Ano ang matututunan ng ng historyador limitasyon ng historyador tungkol sanggunian? tungkol sa buhay ng sa akin? mga kabataan? c. Alalahanin ang kaibahan ng pagkuha at paghinuha ng impormasyon. Pagkuha ng impormasyon Paghinuha ng impormasyon • Kapag direkta itong isinasaad ng • Kapag hindi ito direktang isinasaad, sanggunian kung kaya kailangang bumuo ng konklusyon hango sa impormasyon Halimbawa, isinulat mo sa iyong diary na buwan-buwan kang nanunuodng sine, samantalang wala kang halos binanggit na ibang libangan. Mahihinuhang mambabasa na libangan mo ang panonood ng sine kahit hindi mo itodirektang sinabi. d. Pagbalik-aralan ang mga limitasyon ng primaryang sanggunian na tinalakay sa Gawain 2 upang masagot ang huling kolum ng tsart.!8

! 5. Matapos buuin ng pangkat ang tsart, ibahagi ito at talakayin angkahalagahan ng mga primaryang sanggunian sa sariling buhay. 6. Kung iba-iba ang mga primaryang sangguniang pinagmulan ngimpormasyon tungkol sa buhay ng tao, ganoon din ang mga primaryangsanggunian ng kasaysayan. Isulat sa graphic organizer ang primaryangsanggunian na mapagkukunan ng impormasyon tungkol sa Pilipinas. • Estadistika, datos tungkol sa ekonomiya • Bilang ng populasyon • Patakaran at tuntunin ng pamahalaan • Lokasyon ng mga lugar • Ang nagaganap araw-araw • Pamumuhay ng tao at ugnayan sa lipunan 7. Bilang takdang-aralin, sumulat ng isang pahinang salaysay tungkolsa sarili. Gumamit ng tatlong primaryang sanggunian at tukuyin ang mga ito. Pagtukoy ng Sanggunian Pangalan ng may-akda, pamagat, detalye ng publikasyon kung nilimbag ang sanggunian (saan nilimbag, sino ang naglimbag at kailan) 8. Tingnan ang rubric ng pagmamarka bilang gabay sa pagsulat ngiyong salaysay.!9

!Rubric para sa salaysay ng aking buhay (Takdang-aralin sa Gawain 3) MAHUSAY SAPAT KAUNTI KULANG PAGGAMIT NG Lahat ng sanggunian ay primarya; Lahat ng sanggunian ay Gumamit ng isa o dalawa Gumamit ng sekundarya sa halip sari-sari at nagkakaugnay ang ang na primaryang sanggunian. Kaunti SANGGUNIAN mga ito. Mahalaga at marami ang primarya; sapat lamang na primaryang ang datos na nakuha o hindi ito impormasyong kinuha, kung kaya mahalaga, kung kaya maraming malaman ang salaysay. impormasyong kinuha. sanggunian. Kaunti ang puwang ang salaysay. Mayaman ang salaysay; marami Halos walang laman ang salaysay. ang detalye at halimbawa. impormasyong kinuha. Naituhog nang maayos ang Magulo ang pagkakaayos ng NILALAMAN maraming impormasyon tungkol sa Sapat ang nilalaman ng Kakaunti lamang ang detalye at datos; hindi sunud-sunod ang sarili. Mahalaga ang impormasyon salaysay, bagamat mayroon impormasyong inilahad sa mga ideya at walang koneksyon tungkol sa sarili. pang karagdagang impormasyon salaysay. Paulit-ulit ang mga ang mga talata. Lohikal ang takbo ng salaysay; na maaaring magpayaman dito. halimbawa. mahusay ang pag-organisa ng Hindi nakabuo ng talata; mismo PAG-AYOS NG datos. Konektado ang mga talata Maayos ang pag-organisa ng May ilang talata na hindi ang mga pangungusap ay hindi at maayos ang pagkabuo ng mga magkakaugnay. Patalon-talon buo o mali ang pagkakabuo. DATOS pangungusap. impormasyon, ngunit may ilang ang mga ideya. Hindi inilista ang mga ginamit na Mahusay ang pagsulat; makulay talata na maaari pang ayusin sanggunian. ang paglalarawan at tama ang paggamit ng mga salita. Sumunod upang maging mas sa mga tuntunin ng epektibong pagsulat; minor lang ang magkakaugnay ang impormasyon. pagkakamali. Kumpleto ang talaan ng mga Sumunod sa mga tuntunin ng Maraming aspeto ng pagsulat sanggunian at tama ang pagtukoy ang kailangang iwasto at dahil PAGSULAT ng mga ito. epektibong pagsulat at tama ang dito, mahirap basahin ang salaysay. pagbuo ng mga pangungusap at talata; ngunit may ilang kapansin-pansing pagkakamali. TALAAN NG Kumpleto ang talaan ng mga Hindi kumpleto ang talaan ng sanggunian, bagamat may ilang mga sanggunian at/o may SANGGUNIAN pagkukulang sa pagtukoy ng pagkakamali sa pagtukoy ng sanggunian. sanggunian.! 10

!Kaugnayan sa mga Susunod na Modyul 1. Sa taong ito, pag-aaralan ang kasaysayan ng Pilipinas sapamamagitan ng mga saksi, katulad ng mga naunang Pilipino, prayleng Espanyol,opisyal na Espanyol at Amerikano, manunulat, mga lumaban para sa kalayaanng bayan at iba pa, mula sa iba-ibang panahon. Katulad ng tinalakay sa unanggawain, iba-iba ang anyo ng primaryang sanggunian: a. Nakasulat b. Pasalita c. Biswal d. Awdyo-biswal e. Kumbinasyon ng mga ito 2. Katulad ng mga limitasyon ng sanggunian tungkol sa sariling buhay,ang mga primaryang sanggunian ng kasaysayan ay mayroon ding mgalimitasyon. Pagbalik-aralan ang mga limitasyong tinalakay sa mga naunanggawain. 3. Bilang pagtatapos, alalahanin ang kahalagahan ng mga primaryangsanggunian. Katibayan ito na may naganap, saan at kailan, kung ano ang nangyari, at kung sino ang naroon. Nagdudulot ito ng sariwa, bago, o naiibang pagkakaunawa ng nakaraan. Nagbibigay ito ng buhay at kulay sa kasaysayan sa pamamagitan ng kaisipan at damdamin ng mga saksi.! 11

! Markahan 1 Sinaunang Panahon hanggang sa Pagtatag ng Kolonyang Modyul 2 Espanyol Gawain Ang Bangang Manunggul at mga Sinaunang Paniniwala Oras 1. Ano ang artefact? 2. Mga katangian ng bangang Manunggul 3. Simbolismo ng banga 4. Mga sinaunang paniniwala Lima (5) MODYUL SA PAGKATUTOPangkalahatang Ideya Tinatalakay sa modyul na ito ang sinaunang paniniwala ng mga Pilipinosa pamamagitan ng artefact at mga nakasulat na sanggunian. Ang artefact aybagay na nilikha ng tao para sa iba-ibang gamit. Sa kasaysayan, mahihinuhamula sa artefact ang kalagayan, kapaligiran, kultura at pamamalakad ng isanglipunan. Ang artefact ay primaryang sanggunian. Upang maunawaan ang paniniwala ng mga sinaunang Pilipino, susuriinang bangang Manunggul, isang artefact ng panahong Neolitiko na natagpuan sakwebang Manunggul, Lipuun Point, Quezon, Palawan. Nagpapakita ito ng mgakatutubong paniniwala. Base sa mga isinulat ng mga Espanyol na nanirahan saPilipinas noong ika-16 siglo, malalaman ang iba pang paniniwala at angkahalagahan nito sa buhay ng sinaunang Pilipino. Layunin ng modyul na maunawaan mo ang kahulugan at kahalagahan ngartefact sa kasaysayan, ang saysay ng bangang Manunggul, at ang sinaunangpaniniwala ng mga Pilipino! 12

!Gawain 1. Ano ang Artefact? 1. Tingnan ang sumusunod na larawan at isulat kung ano at parasaan ang bawat bagay. Ano ito? Para saan ito?! 13

! Para saan ito? Ano ito? 2. Lahat ng mga bagay na ito ay artefact. Likha ito ng tao para sapartikular na gamit. Magbigay ng mga halimbawa ng artefact na ginagamit saiba-ibang panahon para sa iba-ibang gawain. Gamit sa Panahon ng iyong Panahon mo lolo’t lolaPang araw-araw nabuhayRitwal o relihiyonKomunikasyonSilid-aralan! 14

!3. Pansinin mula sa mga sagot na may mga artefact na hindi na ginagamitngayon at mayroon ding ginagamit pa hanggang sa kasalukuyan. Sinasalamin ngartefact ang pagbabago at pananatili sa buhay ng tao at lipunan. Pagbalik-aralan ang naunang modyul tungkol sa primaryang sanggunian. Bakit primaryangsanggunian ang artefact? Ang artefact ay primaryang sanggunian dahil ___________________________ 4. Samakatuwid: ! • Makikita sa artefact ang teknolohiya at kakayahan ng tao. • May napapaloob na simbolo ang artefact na nagpapahiwatig ng kahulugan. • Sa pag-aaral ng artefact, mauunawaan ang kalagayan ng lipunan. • Mahihinuha mula sa artefact ang kaugalian, tradisyon, at paniniwala ng lipunan.! 15

!Gawain 2. Mga Katangian ng Bangang Manunggul Ang Bangang Manunggul http://philippinemuseum.org 1. Isang artefact ang natagpuan sa kweba ng Manunggul, sa LipuunPoint, munisipyo ng Quezon sa Palawan at tinatayang ginawa noong humigit-kumulang 2,000 taong nakalipas. Ito ang tinatawag na bangang Manunggul at sakasalukuyan ay nasa pangangalaga ng Pambansang Museo ng Pilipinas.Tingnan ang mapa sa susunod na pahina at ang mga larawan ng banga.Pansining mabuti ang mga katangian ng banga.! 16

! Lokasyon ng kweba ng Manunggul, Lipuun Point, Quezon, Palawan http://philmuseum.ueuo.com/nm_museum/nmbranch/tabon.htmlhttp://docgelo.wordpress.com http://balanghay.multiply.com! 17

! 2. Sa kanyang disenyo at pagkakagawa, itinuturing ang bangangManunggul na isa sa pinakamaganda at pinakamahusay na banga sa kanyangpanahon sa buong Timog Silangang Asya. 3. Ilarawan ang iyong mga napansin, gamit ang gabay sa ibaba. Buo ba ang banga? Ano ang hugis nito? May mga butas ba sa katawan ng banga? Ano ang itsura ng takip? Ano ang disenyo sa katawan ng banga? Ilan ang nakasakay sa bangka? Ano ang ayos ng mga nakasakay? Ano ang masasabi mo tungkol sa kakayahan ng mga sinaunang Pilipino? 4. Ibahagi mo sa klase ang iyong mga sagot. 5. Upang maunawaan ang sinasagisag ng bangang Manunggul at anggamit nito, basahin ang sipi sa susunod na pahina bilang takdang-aralin. Ito aymula sa ”Customs of the Tagalogs,” ang salaysay ni Fr. Juan de Plasencia,isang paring Pransiskano na nanirahan sa Katagalugan mula noong 1578hanggang sa kanyang kamatayan noong 1590 sa Liliw, Laguna. Sa salaysay naito, itinala ni Fr. Plasencia ang maraming mga sinaunang paniniwala at kaugalianng mga Pilipino.! 18

!! The manner of burying the dead was as follows: The deceased was buried beside the house, and if he were a chief, he was placed beneath a little house or porch which they constructed for this purpose. Before interring him, they mourned him for four days, and afterward laid him on a boat which served as a coffin or bier, placing him beneath the porch …. Fr. Juan de Plasencia, OSF, “Customs of the Tagalogs,” Blair and Robertson (eds.), The Philippine Islands 7: 194. \" Glosari Bier … kabaong o ataul Deceased … ang namatay Inter … ilibing Mourn … magluksa Porch … balkon MAY-AKDA Suriin ang sipi at sagutin ang sumusunod bilang takdang aralin. NILALAMAN a. Kailan isinulat ang dokumento? b. Sino ang sumulat? c. Paano niya kaya ito nalaman? d. Bakit kaya siya interesado sa paraan ng paglilibing? a. Saan inilibing ang bangkay? b. Kaagad bang inilibing ang isang namatay na tao? c. Saan inilagay ang bangkay upang ilibing?! 19

!Gawain 3. Simbolismo ng Banga 1. Ibahagi ang iyong mga sagot sa takdang-aralin. 2. Ano sa sipi ni Plasencia ang nagpapahiwatig ng gamit ng banga?Iugnay ito sa disenyo ng takip ng banga. Mahihinuha sa sipi na ang bangang Manunggul ay ginamit bilang3. Makukumpirma ang iyong hinuha sa sumusunod na impormasyon. Natuklasan ang bangang Manunggul noong 1962 ng mga arkeyologo.Nang binuksan nila ito, natagpuan nila ang mga buto ng isang tao sa loobng banga. Ang banga ay may taas na 66.5 sentimetro, o humigit kumulangsa dalawang talampakan. 4. Bakit maliit ang sukat ng banga? Kasya kaya rito ang buongkatawan ng tao? Bagamat maaaring isang bata ang inilagay sa loob ng bangadahil sa maliit na sukat nito, sa katunayan, ang nakalibing ay hindi bata. Ito aysa dahilang ang bangang Manunggul ay ginamit para sa pangalawang libing.a. Dalawa ang proseso ng paglilibing sa sinaunang panahon.Unang paglibing Paglibing sa kamamatay na taoPangalawang Paglibing sa mga buto ng tao pagkalipas ngpaglibing isang taon o higit pa b. Sa kwebang Manunggul ay natagpuan din ang masmalalaking banga para sa unang paglibing, na halos doble o higit pa angtaas kaysa sa banga para sa pangalawang paglibing. c. Bukod sa mga Pilipino, mayroon ding mga grupo ng tao saibang bahagi ng daigdig na dati ring nagsasagawa ng una atpangalawang paglibing.! 20

!5. Sumali sa isang grupo. Tingnan muli ang disenyo sa takip ng bangangManunggul. a. Pansinin ang sumusunod: • Ang kilos na ipinapakita sa disenyo • Sino ang kumikilos • Ang pagkaposisyon ng mga kumikilos • Saan sila nakasakay • Ang alon sa katawan ng banga b. Lahat ng ito ay simbolo na may kahulugan. Ganito ang mga artefact, hindi katulad ng mga nakasulat na dokumento gaya ng sipi na binasa mo, na may direktang isinasaad. Ano ang kabuuang kahulugan ng mga simbolo sa itaas?Gawain 4. Mga Sinaunang Paniniwala 1. Bukod sa sinaunang paniniwala sa paglibing, pag-aaralan mo angilan pang mga paniniwala. Tatayain mo rin ang pananatili o pagbabago ng mgaito sa kasalukuyan. 2. Sumali sa grupong inatasan ng guro, basahin ang itinakdang sipi,at sundin ang panuto. 3. Para sa Grupo 1 at 2, suriin ang sipi mula kay Miguel Loarca. SiLoarca ay isa sa mga unang sundalong Espanyol na nanirahan sa Pilipinas.Isinalaysay niya sa hari ng Espanya ang mga isla ng Pilipinas, ang populasyon,mga produkto, ugali at gawi ng kanilang bagong sakop na teritoryo.! 21

!! Sipi #1. Paniniwala sa papel ng taong sumakabilang buhay In some places, and especially in the mountain districts, when the father, mother, or other relative dies, the people unite in making a small wooden idol, and preserve it. Accordingly there is a house which contains one hundred or two hundred of these idols. These images also are called anitos; for they say that when people die, they go to serve the Batala. Therefore they make sacrifices to these anitos, offering them food, wine, and gold ornaments; and request them to be intercessors for them before the Batala, whom they regard as God. Miguel de Loarca, “Relation of the Philippine Islands,” 1582, sa Blair at Robertson 5: 173, 175 \" Glosari Anito … ispiritu Intercessor … tagapamagitan Ornament … palamuti a. Para sa Grupo 1, talakayin ang sumusunod na tanong at isulat ang sagot sa manila paper. Ipaliwanag sa klase ang mga sagot. Sinaunang Panahon Sa Kasalukuyan • Ayon kay Loarca, ano ang • Ano ang tingin ninyo sa ugnayan ng mga ninuno kay Bathala? papel ng mga ninuno? • Bakit iginalang ang mga • Iginagalang pa ba ang patay? mga sumakabilang • Paano ipinakita ang paggalang? buhay? • Bakit at paano? b. Para sa Grupo 2, gumawa ng ilustrasyon para sa salaysay ni Loarca na may 4-6 na story board frames. Basahin nang malakas ang salaysay habang isa-isang ipinapakita ang ilustrasyon.! 22

! 4. Para sa Grupo 3 at 4, suriin ang sipi mula kay Padre Plasencia.! Sipi #2: Paniniwala sa iba’t ibang idolo Among their many idols there was one called Badhala, who they especially worshiped…. They also worshiped the sun, which, on account of its beauty, is almost universally respected and honored by heathens. They worshiped, too, the moon, especially when it was new, at which time they held great rejoicings, adoring it and bidding it welcome. Some of them also adored the stars…. They paid reverence to water-lizards called by them buaya, or crocodiles, from fear of being harmed by them. They were even in the habit of offering these animals a portion of what they carried in their boats, by throwing it into the water, or placing it upon the bank. Padre Plasencia, sa Blair at Robertson 7: 186, 189. \" Glosari Heathen … tawag ng Kristiyano sa taong hindi binyagan; pagano Reverence … paggalang a. Para sa Grupo 3, talakayin ang sumusunod na tanong at isulat ang sagot sa manila paper. Ipaliwanag sa klase ang mga sagot ng grupo. a. Ano ang animismo at paano ito isinagawa ng mga sinaunang Pilipino? b. Ano ang silbi nito sa pang-araw-araw na buhay ng tao? c. Ano ang mahihinuha mo tungkol sa kaugalian ng Pilipino noon?! 23

! d. Nananatili pa kaya ang paniniwala sa animismo? Bakit? Saan sa Pilipinas? b. Para sa Grupo 4, gumawa ng ilustrasyon para sa salaysay ni Plasencia na may 4-6 na story board frames. Basahin nang malakas ang salaysay habang isa-isang ipinapakita ang ilustrasyon. 5. Bilang pangwakas, ipaliwanag ang papel at kahalagahan ng mgapaniniwala sa sinaunang buhay. 6. Para sa takdang-aralin, basahin ang sipi sa ibaba tungkol sapaniniwala ng sinaunang Pilipino sa iba-ibang nilikhang naninirahan sa mundo ngtao. Galing din ito kay Plasencia.! Mancocolam His ”duty it was to emit fire from himself at night, once or oftener each month. This fire Hocloban could not be extinguished; nor could it be thus emitted except as the [mancocolam] … wallowed Magtatangal in the ordure and filth which falls from the Osuang houses; and he who lived in the house where the priest was wallowing in order to emit this fire from himself, fell ill and died.” ”Without the use of medicine, and by simply saluting or raising the hand, they killed whom they chose. But if they desired to heal those whom they had made ill by their charms, they did so by using other charms. Moreover, if they wished to destroy the house of some Indian hostile to them, they were able to do so without instruments.” His ”purpose was to show himself at night to many persons, without his head or entrails. In such wise … [he] walked about and carried, or pretended to carry, his head to different places; and, in the morning, returned it to his body— remaining, as before, alive.” People say ”they have seen him fly, and that he murdered men and ate their flesh.”! 24

! Mangagayoma ”They made charms for lovers out of herbs, Pangatahojan stones, and wood, which would infuse the heart with love. Thus did they deceive the people, although sometimes, through the intervention of the devil, they gained their ends.” A ”soothsayer, [who] … predicted the future Plasencia, sa Blair at Robertson 5: 193-194. \" Glosari Charm … gayuma Deceive … manlinlang sa Emit … magbuga, maglabas Entrail … lamang-loob Extinguish … patayin Filth … basura Hostile … galit, kalaban In such wise … sa ganoong paraan Indian (indio) … tawag ng Espanyol mga Pilipino Infuse … punuin o mapuno Intervention … pamamagitan Ordure … dumi (ng tao) Predict … manghula o hulaan Soothsayer … manghuhula Wallow … magtampisaw a. Mag-interbyu ng limang kamag-anak at o kapitbahay upang malaman kung naniniwala pa sila sa mga inilarawan sa sipi at bakit. b. Ikategorya ang pinagmulan ng mga ininterbyu mo ayon sa kanilang edad, kasarian, at antas ng edukasyon. c. Tingnan kung pare-pareho ang kanilang mga sagot. d. Punuin ang tsart sa ibaba at isumite sa guro.! 25

! Mga Naniniwala Mga Di NaniniwalaPaniniwala Dahilan Personal na Dahilan Personal na Background BackgroundMancocolam(mangkukulam)HoclobanMagtatangal(manananggal)Osuang(aswang)Mangagayoma(manggagayuma)PangatahojanKaugnayan sa Kasunod na Modyul Sa susunod na modyul pag-aaralan ang buhay panlipunan sa sinaunangpanahon. Bilang paghahanda, tanungin ang magulang o taga-alaga kung: a. Paano ka pinangalanan, at b. Sino ang nagbigay ng iyong pangalan.! 26

! Markahan 1 Sinaunang Panahon hanggang sa Pagtatag ng Kolonyang Modyul 3 Espanyol Gawain Sulyap ng Buhay Panlipunan sa Sinaunang Panahon 1. Pagpapangalan sa mga anak Oras 2. Pagpapakasal sa sinaunang panahon 3. Hanapbuhay 4. Mga uring panlipunan Pito (7) MODYUL SA PAGKATUTOPangkalahatang Ideya Bago pa man dumating ang mga kolonisador na Espanyol ay may sariling kultura ang mga Pilipino. Ipinakilala na sa iyo ang isang aspeto ng kulturangito: ang mga paniniwala ng mga sinaunang Pilipino. Sa modyul na ito,tatalakayin naman ang buhay panlipunan. Mayaman at makulay ang buhay sasinaunang panahon at dahil sa lawak nito, pag-aaralan mo dito ang ilan lamangsulyap ng buhay panlipunan: ang pagpapangalan ng mga anak, angpagpapakasal sa panahong iyon, ang hanapbuhay ng mga tao, at mga uringpanlipunan. Susuriin mo sa modyul ang dalawang uri ng primaryang sanggunian nanagbibigay ng mahalagang impormasyon tungkol sa buhay panlipunan sasinaunang panahon: mga sipi mula sa mga Espanyol na opisyal, sundalo, atprayle na lumahok sa kolonisasyon ng Pilipinas; at mga larawan ng iba’t ibanguring panlipunan na gawa ng Espanyol. Sa mga sangguniang ito inilarawan ngmga Espanyol ang kanilang nakita at naranasan noong nanirahan at lumibot silasa iba-ibang lugar ng Pilipinas.! 27

!Gawain 1. Pagpapangalan sa Sinaunang Panahon 1. Ibahagi sa klase ang iyong sagot sa takdang-aralin. Makinig sapaliwanag ng bawat kaklase tungkol sa pinanggalingan ng kanyang pangalan.Bilang klase, gumawa ng mga kategorya ng basehan ng pangalan. Alin sa mgakategorya ang pinakakaraniwan sa klase? 2. Kung ganito ang basehan ng pagpapangalan sa bata ngayon,paano kaya noong sinaunang panahon? Ito ay ikinuwento ni Pedro Chirino, SJ,isang paring Heswitang Espanyol na dumating sa Pilipinas noong 1590. Nagsulatsiya tungkol sa nakita niya sa Luzon at Bisayas sa loob ng 12 taon. Natutunanpa nga niya ang wikang Tagalog at Bisaya upang maturuan ang mga Pilipino ngkatekismong Kristiyano. Noong 1604 inilathala sa Roma ang kanyang salaysay,Relacion de las Islas Pilipinas (Relation of the Phiippine Islands). 3. Basahin ang sipi mula sa akda ni Chirino.! When a child is born, it is the mother’s duty to give it a name; and whatever appellation she gives it must remain its name. The names are most often conferred on account of certain circumstances—as, for example, Maliuag, which means “difficult,” because the child’s birth was such; Malacas, which signifies “a man of strength,” because the mother thinks that the child will be strong, or desires that it be so. At other times they name it, without any symbolism or special reason, by the first word which occurs to them—as, for example, Daan, which signifies “road;” Babui, which means “pig;” or Manu[k], which signifies “fowl.” All persons are called by these names from birth, without using surnames until they are married. The first-born son or daughter then gives his or her name to the parents; for until they die they call the father Ama ni Coan, “father of So-and-so,” and the mother Ina ni Coan, “mother of So-and-so.” The names of the women are distinguished from those of the men by adding “in.” Thus, while the name of a man and of a woman may be practically the same, that of the man is left intact, and to the woman’s is added the [termination] “in;” for example, [Il]og (which means “river”) being the name of two persons of different sex, the man is called [Il]og, the woman [Il]oguin.! 28

! For instance, ama means “father;” thus the son, in speaking of him to a third person calls him ang amaco, that is, “my father.” But the son in addressing his father directly does not call him ama, but bapa, which is a more intimate and affectionate term; nor does he address his mother as ina, but bai. On the other hand, the father and mother in familiar intercourse call their sons, brothers, uncles, and other near relatives, not by the common appellations of such relationship, but by others more intimate and personal, which signify a like connection. This is but another illustration of the fertility, elegance and courtesy of the Tagal language…. The children of those natives were reared in such respect and reverence for the names belonging to their parents that they never called them by these, whether the parents were living or dead; they believed, moreover, that if they uttered these names they would fall dead, or become leprous. Pedro Chirino, S.J., Relacion de las Islas Filipinas, 1604, sa Blair at Robertson (eds.), The Philippine Islands 13: 200-202.\" Glosari Affectionate … mapagmahal Appellation … tawag o katawagan Bai (para sa ina) … mula sa wikang Sanskrit na pumasok sa wikang Malay/Indones Bapa (para sa ama) … mula sa wikang Sanskrit na pumasok sa wikang Malay/Indones Confer … gawaran Circumstance … pangyayari Elegance … pagkainam Fertility … yaman Fowl … ibon Intact … buo Intercourse … ugnayan Intimate … malapit Leprous … may ketong Rear … palakihin Utter … sabihin! 29

! 4. Sumali sa pangkat upang suriin ang sipi at ihambing ang mgaparaan ng pagpapangalan ngayon at sa sinaunang panahon. Gamitin ang gabaysa ibaba. Mga Susuriin Sinaunang Panahon Ngayona. Basehan ng pagpapangalanb. Ang nagbibigay ng pangalan ng anakc. Tawag ng anak sa mga magulang kapag kausapd. Tawag ng anak sa mga magulang kapag pinag- uusapane. Paggamit ng apelyidof. Pagpapangalan ng babae at lalaki 5. Sagutin ang sumusunod na tanong.1. Paano ipinakita ng mga ! anak sa sinaunang panahon ang kanilang paggalang sa kanilang magulang? Tukuyin mula sa sipi ang basehan ng iyong sagot.! 30

!2. Kung ikaw ay nabubuhay ! noong sinaunang ! panahon, ano ang ! magiging pangalan ng iyong mga magulang? !3. Ano naman ang posibleng pangalan mo? ! Ipaliwanag kung bakit. !4. Ano ang magiging ! pangalan ng iyong kapatid na lalaki o babae?5. Ano ang nakikita mong pagkakaiba at pagkakatulad sa pagpapangalan noon at ngayon? 6. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng pangkat. 7. Pumili ng kapareha at bigyan ng pangalan base sa kanyangmagandang katangian. Bilang gawain ng lahat, lumahok sa paggawa ng albumng klase na may larawan ng bawat isa at ang kanyang pangalan sa sinaunangpanahon batay sa kanyang magandang katangian.Gawain 2. Pagpapakasal sa Sinaunang Panahon 1. Isa pang kaaya-ayang aspeto ng sinaunang kultura ay angpagpapakasal. Sumulat din si Padre Chirino tungkol dito. Basahin ang kanyangsipi.! For marriage ... they have distinct formalities of betrothal, which are accompanied by conventional penalties most rigorously executed. Here is an example: Si Apai promises to marry Cai Polosin; these married persons make an agreement with another married pair, while the wives are with child, that if the wombs of their respective wives should bear a male and a female, these two children shall be joined in marriage, under a penalty of ten gold taels. This compact is solemnized by a feast, where they eat,! 31

! drink, and become intoxicated, and he who later is the occasion of breaking the compact must pay the penalty. This is betrothal. In the marriage there figures a dowry, and the surrender of the woman, with consent for the present, but not perpetual. It is not the wife, but the husband, who gives her the dowry—an amount agreed upon, and fixed in accordance with his means.... In addition to the dowry the husband is wont to make some presents to the parents and relatives—more or less, according to his means. Chirino, 1604, sa Blair at Robertson 12: 294. Glosari\" Betrothal … kasunduang pagpapakasal Consent … pahintulot Conventional … pangkaraniwan Distinct … katangi-tangi Dowry … bigay-kaya; ari-ariang ipinagkaloob ng lalaki sa kanyang mapapangasawa Execute … isagawa Formality … kapormalan, nasa ayos Intoxicated … nalasing Penalty … parusa Rigorous … mahigpit Perpetual … panghabang-buhay Solemnize … bigyang bisa Tael … pagsukat ng timbang na may katumbas ng 1.3 ounces; mula sa Tsina ang uri ng pagtimbang na ito Wont … kinagawian 2. Sumali sa grupo upang sagutin ang sumusunod na gabay sa pag-unawa at pagsusuri sa binasa.a. Paano pinili ang ! mapapangasawa? !!! ! ! !! 32

!b. Matibay ba ang ! ganitong ! ! kasunduan? Bakit ! mo ito nasabi? !!!!c. Paano nakatulong ang komunidad sa kasunduan para sa pagpapakasal?!!d. Mayroon bang ipinakitang pagpapahalaga sa kababaihan ang ritwal ng pakikipagkasundo para sa kasal? Magbigay ng halimbawa.!e. Ano sa tingin mo ang silbi ng dowry?!!!! 3. Ibahagi sa klase ang sagot. Magtanong sa ibang grupo o sa gurokung mayroon kang nais linawan sa kanilang ibinahagi. 4. Sumulat ng maikling sanaysay tungkol sa iyong reaksyon kunggagawin ng magulang mo ang arranged marriage sa kasalukuyan. Ipaliwanag angiyong palagay.! 33

!Gawain 3. Hanapbuhay 1. Ano kaya ang mga hanapbuhay ng mga Pilipino noon? Bilangintroduksyon, isulat sa pisara ang trabaho o hanapbuhay ng iyong magulang,kamag-anak, o taga-alaga. Tingnan sa pisara ang uri at saklaw ng mgahanapbuhay sa kasalukuyan. Isaalang-alang ang mga trabahong ito sa pag-aaralng mga hanapbuhay sa sinaunang panahon. 2. Dalawa ang primaryang sangguniang gagamitin sa araling ito: a. Relation of the Philippine Islands ni Miguel de Loarca, isang sundalong Espanyol. Sinulat niya ang kanyang ulat noong 1582. b. Sucesos de las islas Filipinas (Events of the Philippine Islands) ni Antonio de Morga, isang Espanyol at mataas na opisyal ng gobyerno noong 1595-1603. Inilathala ang kanyang salaysay noong 1609. 3. Sumapi sa grupo at mapanuring basahin ang mga sipi.! Sipi #1. Mula kay Loarca, 1582 [Island of Cagaian] These islands have about four hundred inhabitants, all of whom are very skilful ship-builders…. These Indians of Cagayan have made his Majesty's ships in these islands, as well as the galleys, galliots, and fragatas. They also help in repairing and righting ships. [Island of Cubu (Cebu)] The town has the best port of these islands, and it was for this reason that Miguel Lopez de Legazpi founded a settlement there…. The island of Cebu produces a small quantity of rice, borona and millet and little or no cotton; for the cloth which the natives use for their garments is made from a kind of banana… From this they make a sort of cloth… which the natives call medriñaque…. All are provided with fowls, swine, a few goats, beans, and a kind of root… called by the natives camotes. After rice, fish is the main article of maintenance in this and other islands, for it abounds in all of them, and is of excellent quality in this island of Cebu. Miguel de Loarca, Relation of the Philippine Islands, 1582, sa Blair at Robertson 5: 43, 45, 79.! 34

! Glosari \" Abound … sagana Borona at millet … mga pagkaing butil. Ang millet ay isang uri ng maliliit na butil mula sa halaman na katulad ng mais. Ito ay tradisyunal na pananim at pagkain sa Africa at India Fowl … manok at ibon Galley, galliot at … mga uri ng sasakyang fragata pandagat na Europeo na ginamit sa kalakalan at digmaan Swine … baboy Right a ship … itayo ang barko! Sipi #2. Mula kay Morga, 1609 They all live in the farm by their manual labor, fisheries and trading, sailing from one island to another and going from one province to another by land. As a matter of pastime and occupation, the women work with the needle with which they are proficient and they engage in all kinds of needle work. They also weave blankets and spin cotton and keep house for their husbands and parents. They pound the rice which is to be cooked for their meals and prepare the rest of the food. They raise chickens and pigs and do the house chores while their men-folk engage in the work of the fields, fishing, boating and farming. The common way of doing business was the trading of certain things for others, such as supplies, blankets, cattle, fowl, lands, houses, fields, slaves, fisheries, palm-trees, nipa swamps and forests; and sometimes when there was a price fixed, it was paid in gold as might be agreed upon, also in metal bells coming from China, which articles are considered precious jewels. Throughout these islands are certain places where there is an! 35

! abundance of rich gold deposits and other mineral products which are collected by the natives through washing or placer-mining.… In Paracale, in the province of Camarines, certain placer and other mines were developed and worked. Likewise in Ilocos this commodity was also being traded, because behind this province which is on the sea coast, there are highlands … where live many natives… called Igorrots, whose country has not yet been penetrated by outsiders. They have rich mines of gold besides silver… They take their still unrefined and unperfected gold to certain appointed places where they meet the people from Ilocos where, for their gold, they are given in trade, rice, pigs, carabaos, blankets and other articles which they need. The Ilocanos refine and finish the gold and market the same throughout the… country. In the rest of the islands, there is the same abundance of placer and other mines, particularly in the Visayas, Butuan River in Mindanao and Cebu… Antonio de Morga, Historical Events of the Philippine Islands (Sucesos de las Islas Filipinas, 1609) (Manila: National Historical Institute, 1990), pp. 243, 246, 260-261, 286. Glosari\" Commodity … produkto Engage … lumahok Placer mining … pagmimina ng ginto sa pamamagitan ng pagsasala sa buhangin at maliliit na bato sa tabing ilog Penetrate … napasok Proficient … marunong, mahusay Refine … papinuhin, pakinisin Swamp … latian 4. Suriin ang bawat sipi at sagutin ang mga tanong sa ibaba. a. Ilista ang mga nakita ninyong gawain at hanapbuhay.! 36

! 37 b. Anong mga salik ang nakaapekto sa naging uri ng hanapbuhay sa iba-ibang isla ng Pilipinas? c. Ano ang mga gawain ng kababaihan? d. Ano ang masasabi mo tungkol sa ugnayan ng mga isla sa sinaunang panahon? e. Ano ang mahihinuha mo ukol sa lebel ng teknolohiya sa panahong iyon? f. Anong mga katangian ng sinaunang Pilipino ang mahihinuha mo mula sa impormasyon?!

! 5. Ikumpara ang hanapbuhay at pang-araw-araw na produkto noon atngayon. a. Anong mga ! hanapbuhay noon ay ginagawa pa ngayon? ! ! ! b. Anong mga hanapbuhay noon ay bihira o wala na ngayon? ! ! ! c. Anong mga produkto noon ay ginagawa at o tinatanim pa ngayon? ! ! d. Anong mga produkto noon ay bihira nang itanim, gawin, o gamitin ngayon? ! e. Ano sa palagay ! mo ang dahilan ng pagbabago at pananatili ng mga uri ng hanapbuhay at produkto? 6. Ipaliwanag sa klase ang mga sagot ng grupo. Lumahok satalakayan.! 38

!Gawain 4. Mga Uring Panlipunan 1. Tingnang mabuti ang mga larawan sa ibaba. Galing ang mga itosa ”Boxer Codex,” isang dokumento na tinatayang ginawa noong 1595. Angdokumento (at mga larawan) ay pinaniniwalaang pagmamay-ari ni Luis PerezDasmariñas, ang Gobernador-Heneral ng Pilipinas noong 1593-1596. Angdokumento ay napunta sa koleksyon ni Propesor Charles Ralph Boxer; kayaipinangalan sa kanya ang buong manuskrito. Larawan Ahttp://webapp1.dlib.indiana.edu/metsnav/common/navigate.do?pn=112&size=screen&oi d=VAB8326! 39

! Larawan Bhttp://webapp1.dlib.indiana.edu/metsnav/common/navigate.do?pn=104&size=screen&oi d=VAB8326! 40

! Larawan Chttp://webapp1.dlib.indiana.edu/metsnav/common/navigate.do?pn=103&size=scree n&oid=VAB8326! 41

! 2. Ang pagsusuri ng biswal na sanggunian ay may sariling prosesongnaiiba sa pagsusuri ng nakasulat o pasalitang sanggunian. Ang pagsuri ng mgalarawan sa itaas ay katulad ng pagsuring ginawa mo sa bangang Manunggul saikalawang modyul. Tingnan ang sumusunod na proseso. • Paglista at paglarawan ng mga pisikal na katangiang ipinapakita ng 1 biswal na sanggunian • Paghinuha ng kahulugan o mensahe ng sanggunian, o kung ano ang 2 itinutukoy nito • Pagtaya sa kahalagahan ng larawan bilang primaryang sanggunian 3 3. Sumali sa pangkat at gawin ang unang hakbang sa pagsuri ngmga larawan: ang pagtala ng ipinapakitang pisikal na katangian. Sagutin angmga tanong sa ibaba.Ilista/Ilarawan ang Larawan A Larawan B Larawan CMga tao salarawanMga bagayPagkilosPisikal na posisyonng mga tao saisa’t isa 4. Ipaliwanag sa klase ang mga sagot ng grupo. Pansinin kungmayroong katangiang nakita ng iba na hindi naitala ng iyong grupo.! 42

! 5. Matapos talakayin ang mga nakitang katangian, bumalik sa iyonggrupo upang suriin ang katayuang panlipunan ng mga tao sa larawan. Ano angmahihinuha ng grupo tungkol sa katayuan o katungkulan ng mga tao salarawan? Bakit? Larawan A Larawan B Larawan CKatayuan okatungkulan Larawan A Larawan B Larawan CPaliwanag 6. Upang matantiya kung tama ang inyong hinuha, magkonsulta saprimaryang sanggunian. Basahin itong sipi mula sa ”Customs of the Tagalogs”(1589) ni Padre Plasencia.! This people always had chiefs, called by them datos, who governed them and were captains in their wars, and whom they obeyed and reverenced…. These chiefs ruled over but few people; sometimes as many as a hundred houses, sometimes even less than thirty. This tribal gathering is called in Tagalo a barangay. It was inferred that the reason for giving themselves this name arose from the fact … that when they came to this land, the head of the barangay, which is a boat, thus called … became a dato. And so, even at the present day, it is ascertained that this barangay in its origin was a family of parents and children, relations and slaves. In addition to the chiefs… there were three castes: nobles, commoners, and slaves. The nobles were the free-born whom they call maharlica. They did not pay tax or tribute to the dato, but! 43

! must accompany him in war, at their own expense…. Moreover, when the dato went upon the water those whom he summoned rowed for him. If he built a house, they helped him, and had to be fed for it. The same was true when the whole barangay went to clear up his lands for tillage. The lands which they inhabited were divided among the whole barangay, especially the irrigated portion, and thus each one knew his own…. The chiefs in some villages had also fisheries, with established limits, and sections of the rivers for markets. At these no one could fish, or trade in the markets, without paying for the privilege, unless he belonged to the chief’s barangay or village. The commoners were called aliping namamahay. They are married, and serve their master, whether he be a dato or not, with half of their cultivated lands…. They accompanied him whenever he went beyond the island, and rowed for him. They live in their own houses, and are lords of their property and gold. Their children inherit it, and enjoy their property and lands…. The slaves are called aliping saguiguilir. They serve their master in his house and on his cultivated lands, and may be sold. The master grants them, should he see fit, and providing that he has profited through their industry, a portion of their harvests, so that they may work faithfully. For this reason, servants who are born in the house of their master are rarely, if ever, sold. That is the lot of captives in war, and of those brought up in the harvest fields. Plasencia, 1589, sa Blair at Robertson 7: 173-176.\" Glosari Ascertain … tiyakin Captive … taong nabihag Caste … uring panlipunan Infer … mahinuha Lot … kalagayan Summon … tawagin Tillage … pagtanim To reverence … igalang! 44

! 7. Ilista ng iyong grupo ang mga uring panlipunan sa mga Tagalogna lugar, ayon kay Plasencia, at ipaliwanag ang tungkulin at katangian ng bawatisa. Uring Panlipunan Tungkulin Katangian 8. Sa Bisayas iba ang tawag sa mga uring panlipunan, ayon namankay Francisco Colin, SJ, isang Heswitang paring Espanyol na sumulat ng LaborEvangelica, tungkol sa mga Bisaya. Nilimbag ang kanyang salaysay noong 1663.! There are three kinds and classes of people: the chiefs, whom the Visayans call dato and the Tagalogs maginoo; the timauas, who are the ordinary common people, called maharlica among the Tagalogs; and the slaves, called oripuen by the Visayans and alipin by the Tagalogs…. …The most general origin of those slaveries were interest and usury…. If payment was not made when promised, the debtor remained a slave until he paid. That happened often, for the interest or increase continued to accumulate just so long as the payment was deferred…. Other slaveries were due to tyranny and cruelty. For slaves were made either in vengeance on enemies, in the engagements and petty wars that they waged against one another, in which the prisoners remained slaves, even though they were of the same village and race…. The worst thing is that all! 45

! those who had been made slaves by war, or for punishment of debts, were rigorously regarded as such, as slaves for any kind of service or slavery, and served inside the house. The same was true of their children, in the manner of our slaveries, and they could be sold at will.… The Tagalogs called such true slaves sanguiguilir, and the Visayans halon. Other slaves were called namamahay, for they did not serve their master in all capacities, nor inside his house; but in their own houses, and outside that of their masters. They were bound, however, to obey their master’s summons either to serve in his house and its repair, and in the seasons of sowing and harvest. They [also had] to act as his rowers when he went out in his boat, and on other like occasions, in which they were obliged to serve their master without any pay. Francisco Colin, SJ, “Native Races and their Customs” mula sa Labor Evangelica, 1663, sa Blair at Robertson 40: 86, 93, 94.\" Glosari Accumulate … matipon, dumami At will … kusa Debtor … may utang Defer … ipagpaliban, magpaibang- araw Petty … maliit, hindi gaanong mahalaga Sow … magtanim Summon … utos, patawag Tyranny … kalupitan Usury … labis na pagpapatubo sa utang Vengeance … paghihiganti Wage war … lumaban! 46

! 9. Basahin ang salaysyay at tumbasan ang mga terminolohiyangTagalog at Bisaya tungkol sa mga uring panlipunan. Tagalog Bisaya Ayon kay Padre Colin, ang pinuno ay tinawag na ”datu” ng mga Bisayaat ”maginoo” ng mga Tagalog. Ngunit sa katunayan, ang ”datu” ay gamit din ngmga Tagalog; nagmumula ang datu sa uring panlipunan na tinawag ng mgaTagalog na ”maginoo.” 10. Sagutin ang sumusunod. a. Bakit kaya tinawag ni Plasencia na commoner o karaniwang mamamayan ang aliping namamahay? Alalahanin na para sa mga Europeo, ang esklabo (slave) o alipin ay walang karapatan, wala ring kalayaan at ari-arian. Samantala, ayon naman kay Colin, ang aliping sanguiguilir ay ”tunay na esklabo” (”true slave”). Ipaliwanag kung bakit. b. Balikan ang mga larawan (A, B, at C) at isulat kung ang hinuha ng grupo tungkol sa katayuan ng mga tao sa larawan ay tama, base sa mga binasa mong sipi. Kung mali, iwasto ang sagot ng grupo.! 47

! c. Mula sa impormasyon galing kay Plasencia, ano ang mahihinuha mo tungkol sa: c1. Katangian ng barangay c2. Access ng tao sa lupa at ibang likas na yaman c3. Konsepto ng awtoridad at kapangyarihan 11. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng grupo.Kaugnayan sa Kasunod na Modyul Matatag ang sinaunang kultura, ngunit humarap ito sa malaking hamonsa ika-16 siglo, nang dumating ang Espanya sa Pilipinas at sinimulan angpananakop ng mga isla. Sa susunod na modyul ay aaralin mo ang mgaprimaryang sanggunian tungkol sa pagtatag ng kolonyang Espanyol at mgapatakaran at paraang ginamit ng Espanya upang sakupin ang Pilipinas.! 48