Ekonomiks (AP) Grade 10

Sa araling ito, inaasahang matutuhan ng mag-aaral ang sumusunod: • Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa pambansang kaunlaranARALIN 1: • Nasisiyasat ang mga palatandaan ng pambansang kaunlaranKONSEPTO NG • Natutukoy ang iba’t ibang gampanin ng mamamayangPALATANDAAN Pilipino upang makatulong sa pambansang kaunlaranNG • Napahahalagahan ang sama-samang pagkilos ngPAMBANSANG mamamayang Pilipino para sa pambansang kaunlaranKAUNLARAN • Nakapagsasagawa ng isang pagpaplano kung paano makapag-ambag bilang mamamayan sa pag-unlad ng bansaDEPED COPY • Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat sa ekonomiya at sa bansaARALIN 2: • Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng suliranin ng sektor ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat saSEKTOR NGAGRIKULTURA bawat Pilipino • Nabibigyang-halaga ang mga patakarang pang- ekonomiya na nakatutulong sa sektor ng agrikultura ARALIN 3: • Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektorSEKTOR NG ng industriya tulad ng pagmimina, tungo sa isangINDUSTRIYA masiglang ekonomiya • Nasusuri ang pagkakaugnay ng sektor agrikultural at industriyal tungo sa pag-unlad ng kabuhayan • Nabibigyang-halaga ang mga patakarang pang- ekonomiyang nakatutulong sa sektor ng industriya • Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkodARALIN 4: • Napapahalagahan ang mga patakarang pang- ekonomiyang nakatutulong sa sektor ng paglilingkod:SEKTOR NGPAGLILINGKOD Batas na nagbibigay proteksiyon at nangangalaga sa mga karapatan ng manggagawa • Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa konsepto ng impormal na sektor • Nasusuri ang mga dahilan ng pagkakaroon ng impormalARALIN 5: na sektorIMPORMAL NA • Natataya ang mga epekto ng impormal na sektor ngSEKTOR ekonomiya • Napahahalagahan ang pagsunod sa mga patakarang pang-ekonomiya tungo sa pagkamit ng pambansang kaunlaran 225 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

ARALIN 6: • Nasusuri ang ugnayan ng Pilipinas para saKALAKALANG kalakalang panlabas nito sa mga samahan tulad ng World Trade Organization at Asia-Pacific Economic PANLABAS Cooperation tungo sa patas na kapakinabangan ng mga mamamayan ng daigdig • Napahahalagahan ang papel na ginagampanan ng pamahalaan kaugnay ng mga patakarang piskal na ipinatutupad nito • Nasusuri ang mga patakaran pang-ekonomiya na nakatutulong sa patakarang panlabas ng bansa sa buhay ng nakararaming Pilipino GRAPIKONG PANTULONGDEPED COPY PAGLILINGKODINDUSTRIYA IMPORMAL NA SEKTORAGRIKULTURA KAUNLARAN KALAKALANG PANLABAS 226 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY PANIMULANG PAGTATAYA Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel. (K) 1. Ang sumusunod ay ang mga salik na maaaring makatulong sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa maliban sa: A. likas na yaman B. yamang-tao C. teknolohiya D. kalakalan Para sa bilang 2, basahin ang sumusunod na talata at sagutin ang mga tanong sa ibaba nito. Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 porsiyento ang ekonomiya ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan nang marinig ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang ekonomiya. Pero nang lumabas ang survey ng Social Weather Stations (SWS) kamakailan na 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho, maraming nadismaya at hindi makapaniwala. Nasaan na ang sinasabing magandang ekonomiya. Hindi ito tugma sa laging sinasabi ng pamahalaan, gumanda ang ekonomiya ng bansa. (http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami-ang-jobless) (U) 2. Kung ang konsepto ng kaunlaran ang pagbabasehan, malinaw na inilalahad sa balita na: A. Ang pag-angat ng ekonomiya ng bansa ay hindi nangangahulugan ng pagtaas ng kalidad ng pamumuhay ng mga mamamayan. B. Hindi sapat na batayan ang paglago ng ekonomiya upang masabing ganap na maunlad ang bansa. C. Ang bansa ay patuloy pa ring nakaasa sa mga manggagawang Pilipinong nakabase sa ibayong-dagat. D. Hindi sapat na sukatan ng kaunlaran ang mga tradisyonal na panukat gaya ng GDP. (U) 3. Datapwa’t patuloy ang pagtaas ng mga pigura na nagpapakita ng paglago ng ekonomiya ng bansa, marami pa ring Pilipino ang hindi naniniwala rito. Isa sa mga dahilan nito ay ang patuloy na korapsiyon. Paano kumikilos ang mga mamamayang Pilipino upang tuluyan nang matuldukan ang napakatagal na problemang ito? A. Hinahayaan na lamang ng mga Pilipino na ang pamahalaan at ang mga hukuman ang umusig sa mga tiwaling opisyal ng gobyerno. B. Idinadaan na lamang nila sa samu’t saring protesta ang kanilang mga hinaing ukol sa talamak na korapsiyon sa pamahalaan. C. Mulat ang mga Pilipino sa mga anomalya at korapsiyon, maliit 227 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY man o malaki, kaya’t nakahanda silang ipaglaban kung ano ang tama at nararapat. D. Ipinagsasawalang-kibo na lamang ng mga mamamayan ang mga maling nagaganap sa ating bansa. (U) 4. Hindi sapat na iasa sa pamahalaan ang laban sa kahirapan at ang mithiing kaunlaran. Bilang isang mamamayang Pilipino, may obligasyon ka ring dapat gawin upang makatulong sa pag-abot sa kaunlaran. Bilang isang mag-aaral, ano ang bagay na maaari mong gawin upang makatulong sa bansa? A. Maging mulat sa mga anomalyang nangyayari sa lipunan. B. Makisangkot sa pagpapatupad at pakikilahok sa mga proyektong pangkaunlaran sa paaralan at sa komunidad. C. Tangkilikin ang mga produktong sariling atin. D. Wala sa nabanggit (K) 5. Sinasabing malaking bahagdan ng mga Pilipino lalong-lalo na sa mga probinsiya ang nakaasa sa agrikultura para mabuhay. Alin sa sumusunod ang hindi nabibilang sa sektor ng agrikultura? A. pagmimina B. pangingisda C. paggugubat D. paghahayupan (P) 6. Isang pangunahing suliraning kinakaharap ng sektor ng agrikultura ay ang pagkabulok o madaling pagkasira ng kanilang mga ani o produktong agrikultural. Bakit nangyayari ito? A. Hindi marunong mag-imbak ang mga magsasaka. B. Kawalan ng mga mamimili sa pamilihan C. Kawalan ng maayos na daan patungo sa pamilihan (farm-to- market road) D. Likas sa mga Pilipino ang pagiging tamad. (U) 7. Noong Hunyo 2014, natapos na ang Comprehensive Agrarian Reform Program Extension with Reforms (CARPER). Kaya ang iba’t ibang samahan at ang Simbahang Katolika ay nagkapit-bisig upang hilingin sa pamahalaan na dagdagan pa ng dalawang taon ang implementasyon nito. Gaano ba kahalaga ang repormang agraryo ng pamahalaan para sa mga magsasaka? A. Nagkakaroon ng sariling lupa ang mga magsasaka. B. Natutugunan ng pamahalaan ang mga hinaing at problema ng sektor ng agrikultura. C. Nabibigyang-pansin ang mga magsasaka sa pamamagitan ng maayos na sistema ng pautang, mga proyektong pang- 228 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

imprastruktura, redistribusyon ng lupa, at iba pa.D. Lahat ng nabanggitPara sa bilang 8, suriin ang sumusunod na datos at sagutin ang tanong saibaba nito. Talahanayan 2 Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya 2005 – 2010 (In-Million Pesos)SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010Agrikultura 778,370 853,718 943,842 1,102,465 1,138,334 1,182,374Industriya 1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497DEPED COPY Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB), January 31, 2011(P) 8. Ang Pilipinas ang isa sa pinakamayayamang bansa kung ang pag- uusapan ay likas na yaman. Mataba ang mga lupain at hitik ang ating mga anyong-tubig sa iba’t ibang yamang-dagat. Ngunit kapansin- pansin sa mga datos sa itaas na ang sektor ng agrikultura ang may pinakamaliit na ambag sa ekonomiya ng bansa mula 2005-2010. Ano ang nais ipahiwatig nito? A. Kulang ang mga pasilidad at imprastruktura na tutulong sa agrikultura. B. Mas prayoridad ng pamahalaan ang sektor ng industriya at serbisyo. C. Kulang ang suporta na tinatanggap ng mga kababayan nating nasa sector ng agrikultura. D. Lahat ng nabanggit(K) 9. Alin sa sumusunod na sektor ang namamahala sa pagpoproseso ng mga hilaw na materyal upang ito ay maging isang produkto? A. Agrikultura B. Industriya C. Paglilingkod D. Impormal na sektor(P) 10. Itinuturing ang agrikultura bilang primaryang sektor ng ekonomiya samantalang ang industriya naman ang tinatawag na sekondaryang sektor. Mahalaga ang papel na ginagampanan ng dalawang sektor na ito sa pagsulong ng ekonomiya ng bansa. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng epektibong ugnayan o interaksiyon ng dalawang sektor? A. Sa malalawak na lupain nagaganap ang mga produksiyon ng agrikultura samantalang ang industriya ay sa mga bahay-kalakal. 229 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY B. Ang magsasaka ang pangunahing tauhan ng agrikultura samantalang ang mga entreprenyur naman ang kapitan ng industriya. C. Ang mga hilaw na materyales na nagmumula sa sektor ng agrikultura ay lubhang mahalagang sangkap sa sektor industriya upang gawing panibagong uri ng produkto. D. Ang industriya ay gumagamit ng mga makinarya samantalang ang agrikultura ay nanatili sa tradisyonal na pamamaraan ng pagsasaka. (P) 11. Ang industriyalisasyon, sa kasalukuyan, ang nagsisilbing batayan ng kaunlaran ng isang bansa. Sa pananaw na ito, nagaganap lamang ang kaunlaran kung nagkakaroon ng pagbabago mula sa pagiging agrikultural patungo sa pagiging industriyal. Ngunit marami ring limitasyon ang industriyalisasyon. Alin sa sumusunod na pahayag ang HINDI nagpapatotoo rito? A. Ang pag-unlad ng teknolohiya ay nakatutulong upang makagawa pa ng mas maraming produkto at serbisyong kailangan at gusto ng mga tao. B. Ang malawakang paggamit ng teknolohiya katulad ng mga makinarya ay nakaaapekto sa availability ng hanapbuhay para sa mga manggagawa. C. Unti-unting nasisira ang ating kapaligiran dulot ng polusyon at masyadong mabilis na industriyalisasyon. D. Nakatutulong sa pagbabayad ng utang panlabas ng bansa bunga na rin ng mataas na pambansang kita. (K) 12. Alin sa sumusunod na sektor ang binubuo ng pormal na industriya tulad ng pananalapi, insurance, komersiyo, real estate, kalakalang pakyawan at pagtitingi, transportasyon, pag-iimbak, komunikasyon, at mga serbisyong pampamayanan, panlipunan, at personal? A. agrikultura B. industriya C. paglilingkod D. impormal na sektor (U) 13. Isa sa mga napakalaking problemang kinakaharap ng sektor ng paglilingkod ang suliranin sa kontraktuwalisasyon. Maraming kompanya ang humahanap lamang ng mga manggagawang handang magtrabaho sa kanila nang hindi lalampas sa anim na buwan. Alin sa sumusunod na pahayag ang dahilan kung bakit patuloy pa rin ang contractualization sa kabila ng kabi-kabilang protesta ng mga manggagawa? 230 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY A. Mas makatitipid ang mga kompanya kung ang mga manggagawa ay kontraktuwal dahil wala silang mga benepisyo tulad ng SSS at PhilHealth. B. Dahil mababa lamang ang mga pasahod sa mga manggagawang kontraktuwal, lumiliit ang gastusin ng mga kompanya. C. Ang mga manggagawang kontraktuwal ay hindi maaaring tumanggi sa mga overtime na trabaho lalo na sa mga peak season kahit na lumagpas pa ito sa itinakdang oras ng paggawa sa batas. D. Lahat ng nabanggit 14. Ang kakayahan ng sektor ng paglilingkod na matugunan ang (U) pangangailangan ng lipunan ay isang palatandaan ng masiglang ekonomiya ng bansa. Bakit itinuturing na mahalaga ang papel na ginagampanan ng sektor ng paglilingkod? A. Sila ang nagkakaloob ng lakas-paggawa, kasanayan, kaalaman, at serbisyo upang matugunan ang mithiin ng pangangailangan. B. Sila ang namumuhunan sa mga bahay-kalakal. C. Sila ang dahilan upang magkaroon ng oportunidad sa pagkakaroon ng trabaho sa isang bansa. D. Larawan sila ng mataas na antas ng pamumuhay sa isang bansa. 15. Alin sa sumusunod na sektor ang hindi nakarehistro sa pamahalaan, (K) hindi nagbabayad ng buwis mula sa kinikita sa operasyon ng negosyo, at hindi nakapaloob sa legal at pormal na balangkas na inilatag ng pamahalaan para sa pagnenegosyo? A. agrikultura B. industriya C. paglilingkod D. impormal na sektor 16. Ayon sa IBON Foundation, ang impormal na sektor ay kabilang (P) sa “isang kahig, isang tuka.” Ano naman ang positibong epekto ng paglaganap ng impormal na sektor? A. Sumasalamin ito sa paglaganap ng backyard industries. B. Ito ay larawan ng pagiging industriyalisado ng bansa. C. Maraming mamamayan ang umaasa na lamang sa pamahalaan. D. Ito ay manipestasyon ng pagiging mapamaraan ng mga Pilipino upang tugunan ang pangangailangan sa kabila ng krisis sa buhay. 17. Isa sa mga epekto ng impormal na sektor sa ekonomiya ay ang (P) paglaganap ng mga ilegal na gawain gaya ng pamimirata. Laganap ang pamimirata sa halos lahat ng puwesto ng palengke sa buong kapuluan. Ang patuloy na paglaganap ng pamimirata sa bansa ay 231 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY maaaring bunga ng sumusunod maliban sa isa. A. Kakulangan ng maigting at komprehensibong kampanya at edukasyon sa mga tao ukol sa masasamang bunga nito B. Kakulangan ng mahigpit na implementasyon ng mga batas na laban sa pamimirata C. Kakulangan ng mapapasukang trabaho D. Pagnanais ng ilang negosyante na kumita nang malaki kahit sa illegal na pamamaraan 18. Ang mga bansa ay makikinabang sa isa’t isa ayon sa konsepto (K) ng comparative advantage. Alin sa sumusunod na paraan sila makikinabang? A. trade embargo at quota B. kasunduang multilateral C. espesyalisasyon at kalakalan D. sabwatan at kartel 19. Hindi maiiwasan na makipag-ugnayan ang mga bansa sa ibang (U) bansa lalo na sa panahon ng globalisasyon. Alin sa sumusunod na pangungusap ang pinakaakmang dahilan ng pakikipag-ugnayan ng mga bansa sa daigdig lalo na sa larangan ng pakikipagkalakalan? A. Madaragdagan ang pantugon sa mga panustos para sa pangangailangan ng lokal na ekonomiya. B. Abot-kamay na ang angkat na produkto sa lokal na pamilihan. C. Upang dumami ang mga produktong banyaga na maaaring gayahin D. Maipagmamalaki ang kanilang produkto sa pandaigdigang pamilihan. 20. Ang globalisasyon ay sumasakop sa malawak na dimensiyon ng (P) lipunan at panig ng daigidig. Bagama’t hinihikayat nito ang pag- uugnayan ng mga bansa lalo na sa aspekto ng kalakalan, maraming mga bansang papaunlad pa lamang ang nakararanas ng masamang epekto nito. Alin sa sumusunod na sitwasyon ang nagpapakita ng paghina ng kalakalang lokal at panlabas ng mga bansang naapektuhan ng globalisasyon? A. Ang patuloy na pag-unlad at paglawak ng mga korporasyong transnasyonal B. Ang pagtambak ng mga labis na produkto o surplus sa mga pamilihan C. Ang mas malayang pagdaloy ng puhunan at kalakal sa mga bansa D. Ang pagbabago sa kabuuang pamumuhay ng mamamayan 232 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYSAGOT: 1. D 2. A 3. C 4. B 5. A 6. C 7. D 8. D 9. B 10. C 11. C 12. C 13. D 14. A 15. D 16. D 17. C 18. B 19. A 20. B 233 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYPANIMULA Pinagtuunan sa nakaraang markahan ang pambansang ekonomiyabilang kabahagi sa pagpapabuti ng pamumuhay ng kapuwa mamamayantungo sa pambansang kaunlaran. Sa dahilang ito ang pinakamithiin ng lahatsa atin, lubhang mahalaga ang maayos na ugnayan ng lahat ng sektor ngekonomiya upang ganap na matamo ang tunguhing ito. Ang mga sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod, gayundinng impormal na sektor at kalakalang panlabas, ay may mahahalagang papelna ginagampanan upang maisakatuparan ang pagkakamit ng pambansangkaunlaran. Higit sa lahat, ikaw bilang isang mag- aaral at mamamayang Pilipinoay may mga tungkuling dapat gampanan. Subalit ano nga ba ang magagawamo para sa bayan sa ngalan ng kaunlaran? Sa ganitong aspekto papasokang konsepto ng aktibong pakikisangkot at pagsusulong nito. Kung kaya’tang pangunahing pokus sa araling ito ay ang konsepto at palatandaan ngpambansang kaunlaran. Pag-aaralan mo rin kung ano ang iba’t ibang tungkulinng mga mamamayang Pilipino upang makatulong sa sama-samang pagkilospara sa pagsulong at pag-unlad ng bansa. Sa pagtahak sa landas ng kaalaman sa araling ito, ang mga mag-aaralay haharap sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mga mapanghamonggawain na sadyang pupukaw ng kanilang interes at magbibigay sa kanila ngkaalaman. Sa pagtatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahangmakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa pambansang kaunlaran atmasiyasat ang mga palatandaan nito. Inaasahan ding matutukoy nila ang iba’tibang gampanin ng bawat mamamayan tungo sa sama-samang pagkilos atpagplano kung paano makapag-aambag sa mithiing ito. ARALIN 1 KONSEPTO AT PALATANDAAN NG PAMBANSANG KAUNLARAN ALAMIN Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran at kung papaano sila makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa bilang mabuting mamamayan nito.Gawain 1: INSTA-SAGOT Ipakita sa mga mag-aaral ang mga larawan. Atasan silang suriing mabutiang kalagayan sa bawat larawan. Hayaan sila na bigyan ng angkop at mala- 234 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYteleseryeng pamagat ang mga ito batay sa kanilang pagsusuri. Gamitin ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay ng gawain. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang iyong napuna sa mga larawan? Alin ang higit na nakapukaw ng iyong pansin? Bakit? 2. Alin sa mala-teleseryeng pamagat na ibinigay mo sa mga larawan ang ninais mong maging kalagayan ng iyong lipunan at ng ating bansa? Ipaliwanag. Gawain 2: ANG SA AMIN LANG Mula sa Gawain 1, atasan ang mga mag-aaral na bumuo ng isang triad. Bigyan sila ng sapat na oras upang magkaroon ng isang maliit na pangkatang talakayan tungkol sa mga nakita nila sa larawan. Ipatukoy ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga ito gamit ang speech balloon. 235 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Batay sa mga larawan, malinaw na ang buhay sa Pilipinas ay _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ Sa susunod na bahagi ay ipasagutan sa mga mag-aaral ang isang tsart upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran.Gawain 3: EVOLUTION OF IDEAS Muling balikan ang mga konseptong nakuha ng mga mag-aaral mula saGawain 1 at 2. - Ipasulat sa unang kahon kung ano lamang ang kanilang nalalaman sa paksa. - Ipasulat naman sa ikalawang kahon ang mga bagay at konsepto na nais pa nilang matutuhan. - Ang huling kahon naman ay sasagutin lamang ng mga mag-aaral kung tapos na ang pagtalakay sa paksa. DEPED COPY Matapos maorganisa ng mag-aaral ang mga paunang kaalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran, ihanda sila para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit nilang maunawaan ang konsepto ng kaunlaran. 236 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

PAUNLARIN Matapos malaman ang mga paunang impormasyon tungkolsa paksang-aralin, ngayon naman ay kanilang lilinangin ang mgakaisipan/kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain nasadyang inihanda upang maging sanggunian nila ng impormasyon.Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan nila bilangmag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa kaunlaran.Inaasahan na ang mga inihandang gawain at teksto ay gagabay sa kanilaupang masagot kung papaano sila makapag-aambag sa pag-unlad ngbansa bilang mabuting mamamayan nito. Halina’t paumpisahan angbahaging ito sa pamamagitan ng unang gawain na nasa ibaba.DEPED COPY Ipabasa at ipasuring mabuti sa mga mag-aaral ang teksto tungkol sakonsepto ng kaunlaran. Hikayatin ang mga mag-aaral na itala sa kanilang ku-waderno ang mahahalagang salita na kanilang makikita upang lubos nilangmaunawaan ang mga nilalaman nito.Gawain 4: POWER OF TWO Atasan ang mga mag-aaral na basahin at suriin ang mga nilalaman ngdayagram na “Power Thinking.” Sa tulong ng isa nilang kamag-aral, ipasagotang mga tanong sa bawat kahon. Dito sinusubok ang kanilang kakayahan nabalangkasin ang mga impormasyon/konseptong kanilang nabasa. Maaaringdagdagan ang mga power box ayon sa pagkaunawa ng mga mag-aaral satekstong binasa. Konsepto ng Pag-unladKahulugan ayon Kahulugan ayon kay Kahulugan ayon kina Kahulugan ayonsa Diksyunaryo Feliciano Fajardo Todaro at Smith kay Sen Kailan Kailan Kailan Kailanmasasabing may masasabing may masasabing may masasabing may pag-unlad? pag-unlad? pag-unlad? pag-unlad? Kailan Kailan Kailan Kailanmasasabing may masasabing may masasabing may masasabing may pag-unlad? pag-unlad? pag-unlad? pag-unlad? 237 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Gawain 5: TEKS-TO-SURI Ipasagot sa mga mag-aaral ang sumusunod na tanong batay sa kanilangbinasang teksto. 1. May pagkakatulad ba ang pagsulong at pag-unlad? Ipaliwanag. 2. Kailan masasabing maunlad ang isang bansa? 3. Ano ang pagkakaiba ng tradisyonal na pananaw ng pag-unlad at makabagong pananaw nito? 4. Sang-ayon ka ba sa konsepto ni Todaro na ang pag-unlad ay dapat na kumatawan sa malawakang pagbabago sa buong sistemang panlipunan? Pangatwiranan. 5. Sa iyong sariling pagtataya, maunlad na ba ang Pilipinas? Pagtibayin.Gawain 6: OO O HINDI? Bago dumako sa susunod na aralin, ipasagot muna ang sumusunod natanong na may kinalaman sa pag-unlad sa pamamagitan ng paglalagay ng tsek(√) sa kolum na kanilang sinasang-ayunan. Gamitin ang mga pamprosesongtanong sa pagtalakay sa gawain.DEPED COPY PAHAYAG OO HINDI 1. May pag-unlad kung may mga nagtataasang gusali at naglalakihang kalsada. 2. May pag-unlad kung lumalaki ang GNP at GDP ng isang bansa. 3. May pag-unlad kung may mga makabagong teknolohiya at makinarya. 4. May pag-unlad kung may demokrasya. 5. May pag-unlad kung napangangalagaan ang kapaligiran. 6. May pag-unlad kung tumataas ang export ng isang bansa. 7. May pag-unlad kung dumarami ang dayuhang mangangalakal. 8. May pag-unlad kung ang bayan ay naging lungsod. 9. May pag-unlad kung may mataas na pasahod.10. May pag-unlad kung may trabaho ang mga mamamayan.Pamprosesong Tanong: 1. Alin sa mga pahayag ang higit mong nararanasan sa iyong lipunan? 2. Sa iyong palagay, ano kaya ang nagiging mga balakid sa pagpapatuloy ng pag-unlad sa sumusunod na aspekto: • Kultural • Sosyal (lipunan) • Politikal 238 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

3. Balikan natin ang mga larawan sa Gawain 1. Maaari mo bang sabihin kung ano ang mga palatandaan ng pag-unlad sa isang bansa? Ipaliwanag. 4. Paano mo nakikita ang iyong sarili limang taon mula ngayon bilang kabahagi ng mga palatandaan ng pag-unlad na iyong natukoy?Gawain 7: GRAPHIC ORGANIZER Ipatala ang mga salik na nakatutulong sa pagsulong ng ekonomiya ngbansa gamit ang concept mapping chart sa ibaba. Ipaliliwanag naman sa textbox kung paano pa mapagbubuti ng Pilipinas ang pagsulong ng ekonomiyanito. ? Pagsulong ng ? Ekonomiya ? ?DEPED COPYGawain 8: PAGKAKAMUKHA AT PAGKAKAIBA Sa tulong ng isa nilang kamag-aral, hayaan ang mga mag-aaral nailahad ang pagkakamukha at pagkakaiba ng pagsulong at pag-unlad gamitang Venn diagram sa ibaba. Matapos ito ay gamitin ang mga pamprosesongtanong bilang gabay sa talakayan.PAGSULONG PAG-UNLAD 239 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang kaibahan ng pagsulong sa pag-unlad? 2. Maaari bang magkaroon ng pagsulong kahit walang pag-unlad? Ipaliwanag. 3. Maaari bang magkaroon ng pag-unlad kahit walang pagsulong? Pagtibayin, Gawain 9: GRAPHIC ORGANIZER Ipabuo ang graphic organizer na matatagpuan sa ibaba batay saisinasaad ng tekstong kanilang nabasa. Upang higit na maunawaan ay gamitinang mga pamprosesong tanong bilang gabay sa talakayan.DEPED COPYPANUKAT NG ASPEKTO INDICATORPAG-UNLAD NG HDIPamprosesong Tanong: 1. Ano ang tatlong aspektong sinusukat ng Human Development Index? 2. Sa iyong palagay, sapat na kaya ang mga aspekto at pananda ng HDI upang ganap na masukat ang antas ng pag-unlad ng isang bansa? Patunayan. 3. Bakit mahalagang pagtuunan ng pansin ng mga pamahalaan ng iba’t ibang bansa ang mga aspekto at indicators ginagamit sa HDI?Gawain 10: JUMBLED LETTERS Gamit ang mga pinaghalo-halong letra, ipatukoy ang mga konsepto atsalitang inilalarawan ng sumusunod na pahayag. Ipasulat ang nabuong salitasa kahon sa ibaba.1. Sangay ng United Nations na naglalabas ng ulat ukol sa estado ng human development sa mga kasaping bansa nito PNDU 240 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

2. Ang nagpasimula ng Human Development Report. BAHBUM LU AQH3. Ang itinuturing na tunay na yaman ng isang bansa OTA4. Nilikha upang bigyang-diin na ang mga tao at ang kanilang kakayahan ang dapat na pangunahing pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad ng isang bansa NHMUA OPETENDVMLE EDIXN5. Palatandaang ginagamit upang masukat ang kahirapan sa mga bansang kasapi ng UN. DNMMLTNUOALIISEI RTYOVER DIXNEDEPED COPYGawain 11: KAHON-ANALYSIS Ang mga tao ang Ang layunin ng pag-unlad ay Ang pag-unlad ay tunay tunay na kayamanan makalikha ng kapaligirang na nasusukat lamang sa nagbibigay ng pagkakataon pamamagitan ng epekto nito ng isang bansa sa pamumuhay ng mga tao. sa mga tao na magtamasa ng_______________ matagal, malusog, at maayos na _________________________________ _________________________________ pamumuhay _________________________________ _________________________________ _____________________ _____________________ _____________________ Hayaan ang mga mag-aaral na basahin at suriin ang sumusunod na pahayag. Atasan silang ipaliwanag ang kanilang pagkaunawa sa mga pahayag na ito. Gawain 12: PAGSUSURI NG TSART Ang sumusunod na tsart ay galing sa United Nations Development Programme (Human Development Report 2014). Dito makikita ang kasalukuyang estado ng mga bansa batay na rin sa iba’t ibang panukat ng pag-unlad na ginagamit ng United Nation. Bigyan ng sapat na oras ang mga mag-aaral upang suriing mabuti ang nilalaman ng tsart. Talakayin ang sagot ng mga mag-aaral sa tulong ng mga pamprosesong tanong. 241 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Very high High human Medium human Low human human development development developmentdevelopment1 Norway 50 Uruguay 103 Maldives 145 Nepal2 Australia 51 Bahamas 104 Mongolia 146 Pakistan3 Switzerland 52 Montenegro 105 Turkmenistan 147 Kenya4 Netherlands 53 Belarus 106 Samoa 148 Swaziland5 United States 54 Romania 107 Palestine, State of 149 Angola6 Germany 55 Libya 108 Indonesia 150 Myanmar7 New Zealand 56 Oman 109 Botswana 151 Rwanda8 Canada 57 Russian Federation 110 Egypt 152 Cameroon9 Singapore 58 Bulgaria 111 Paraguay 153 NigeriaDEPED COPY10 Denmark 59 Barbados 112 Gabon 154 Yemen11 Ireland 60 Palau 113 Bolivia 155 Madagascar12 Sweden 61 Antigua and Barbuda (Plurinational State of) 156 Zimbabwe13 Iceland 62 Malaysia 114 Moldova 157 Papua New14 United Kingdom 63 Mauritius (Republic of) Guinea15 Hong Kong, 64 Trinidad and Tobago 115 El Salvador 158 SolomonChina (SAR) 65 Lebanon 116 Uzbekistan Islands16 Korea (Republic 66 Panama 117 Philippines 159 Comorosof) 67 Venezuela (Bolivarian 118 South Africa 160 Tanzania17 Japan Republic of) 119 Syrian Arab (United18 Liechtenstein 68 Costa Rica Republic Republic of)19 Israel 69 Turkey 120 Iraq 161 Mauritania20 France 70 Kazakhstan 121 Guyana 162 Lesotho21 Austria 71 Mexico 122 Vietnam 163 Senegal22 Belgium 72 Seychelles 123 Cape Verde 164 Uganda23 Luxembourg 73 Saint Kitts and Nevis 124 Micronesia 165 Benin24 Finland 74 Sri Lanka (Federated States 166 Sudan25 Slovenia 75 Iran (Islamic Republic of) 166 Togo26 Italy of) 125 Guatemala 168 Haiti27 Spain 76 Azerbaijan 126 Kyrgyzstan 169 Afghanistan28 Czech Republic 77 Jordan 127 Namibia 170 Djibouti29 Greece 78 Serbia 128 Timor-Leste 171 Côte d’Ivoire30 Brunei 79 Brazil 129 Honduras 172 GambiaDarussalam 80 Georgia 130 Morocco 173 Ethiopia31 Qatar 81 Grenada 131 Vanuatu 174 Malawi32 Cyprus 82 Peru 132 Nicaragua 175 Liberia33 Estonia 83 Ukraine 133 Kiribati 176 Mali34 Saudi Arabia 84 Belize 134 Tajikistan 177 Guinea-35 Lithuania 85 The former Yugoslav 135 India Bissau36 Poland Republic of 136 Bhutan 178 Mozambique37 Andorra Macedonia 137 Cambodia 179 Guinea38 Slovakia 86 Bosnia and 138 Ghana 180 Burundi39 Malta Herzegovina 139 Lao People’s 181 Burkina Faso40 United Arab 87 Armenia Democratic 182 EritreaEmirates 88 Fiji Republic 183 Sierra Leone 89 Thailand 140 Congo 184 Chad 141 Zambia 142 Bangladesh 242 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Very high High human Medium human Low human human development development development development 90 Tunisia 143 Sao Tome and 185 Central 91 China Principe African41 Chile 92 Saint Vincent and the Republic42 Portugal 144 Equatorial Guinea43 Hungary Grenadines 186 Congo44 Bahrain 93 Algeria (Democratic45 Cuba 94 Dominica Republic of46 Kuwait 95 Albania the)47 Croatia 96 Jamaica48 Latvia 97 Saint Lucia 187 Niger49 Argentina 98 Colombia 99 Ecuador 100 Suriname 101 Tonga 102 Dominican RepublicDEPED COPYPamprosesong Tanong: 1. Aling sampung mga bansa ang itinuturing na maunlad sa taong 2014? 2. Saang kontinente matatagpuan ang karamihan sa mga bansang maunlad? 3. Pang-ilan ang Pilipinas batay sa talang inilabas ng United Nations Development Programme (Human Development Report 2014)? Paano inilarawan ng nasabing ulat ang antas ng pag-unlad ng bansa? 4. Bilang isang Pilipino, ano ang maaaring gawin ng bawat mamamayan upang matamo ang pambansang kaunlaran? 5. Ano ang maaari mong maging bahagi sa pagtatamo ng pambansang kaunlaran?Gawain 13: SURIIN NATIN! Atasan ang mga mag-aaral na bumuo ng isang triad. Muling balikanang mga palatandaan ng pag-unlad. Hayaan sila na kumuha ng mga datosmula sa kanilang lokal na pamahalaan o sa mismong ahensiya upang lubosna makita ang tunay na kalagayan sa mga aspeto ng kalusugan, edukasyon,at pamantayan ng pamumuhay ng kanilang komunidad at ganap na matukoyang antas ng kaunlaran nito. 243 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Palatandaan Paliwanag Ipabasa at ipasuring mabuti sa mga mag-aaral ang teksto tungkol saDEPED COPYsama-samang pagkilos tungo sa pambansang kaunlaran. Hikayatin sila na italasa kanilang kuwaderno ang mahahalagang salita na kanilang makikita upanglubos nilang maunawaan ang mga nilalaman nito. Magagamit itong takdang-aralin o kaya ay gawain sa klase.Gawain 14: AKO BILANG MAG- AARAL Ipasagot ang sumusunod na tanong gamit ang mga konseptong kanilangnatutuhan mula sa binasang teksto. 1. Datapwat seryoso ang pamahalaan na labanan ang korapsiyon, patuloy pa rin ang maling paggasta ng kaban ng bayan. Bilang isang mapanagutang mag-aaral, paano ka makatutulong upang masugpo ito? 2. Maraming tao na ang nagpatunay na hindi hadlang ang kahirapan upang magtagumpay sa kahit anumang negosyo. Ilan sa mga ito sina Lucio Tan, Henry Sy, at Manny Villar. Bilang isang maabilidad na mag- aaral, paano ka makapag-aambag sa ekonomiya ng bansa kahit sa maliit na pamamaraan? 3. Maliban sa mga nabanggit na halimbawa, paano mo ipinakikita ang iyong pagiging makabansa? 4. Ang pagboto ay isang obligasyon ng mga mamamayan ng bansa. Hindi natatapos sa pagboto ang obligasyong ito. Kinakailangang makilahok ang bawat isa sa mga proyektong pangkaunlaran. Bilang isang mag-aaral, paano mo ginagamit ang iyong pagiging maalam sa pagpili ng mga pinuno at pakikilahok sa mga gawaing pampaaralan at pampamayanan?Gawain 15: KAPIT- BISIG! Hatiin ang klase sa apat na pangkat: • Unang Pangkat - Mapanagutan • Ikalawang Pangkat - Maabilidad • Ikatlong Pangkat - Makabansa • Ikaapat na Pangkat - Maalam 244 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Balikan muli ang tekstong binasa. Atasan ang bawat pangkat namagsagawa ng brainstorming upang masuri nang mabuti ang paksa. Ipakikitasa klase ang resulta ng pagsusuri ng ilan sa mga estratehiya ng makatutulongsa pag-unlad ng bansa sa pamamagitan ng: • role playing - para sa unang pangkat • jingle - para sa ikalawang pangkat • interpretative dance - ikatlong pangkat • pantomime - ikaapat na pangkatGamiting batayan sa pagsasagawa ng mga gawain ang mga tanong sa Gawain14. Gawin ding batayan ang rubrik sa ibaba.DEPED COPY RUBRIK PARA SA MGA PAGTATANGHALPAMANTAYAN DESKRIPSIYON PUNTOS NAKUHANG PUNTOSNilalaman Naipakita sa pamamagitan ng 30 ginawang pagtatanghal ang pagsusulong sa sama-samang pagkilos para sa pambansang kaunlaran.Pagkamalikhain Ang mga konsepto at simbolismong 20 ginamit ay naging makabuluhan upang lubos na maipakita ang sama-samang pagkilos sa aktibong pakikisangkot tungo sa pambansang kaunlaran Ang mensahe ng ginawang 20 pagtatanghal ay direktang nakatugonMensahe sa mga stratehiyang inilahad sa aralin. Pamagat Naipaloob ng wasto ang konsepto 15 ng sama- samang pagkilos tungo sa 15Pakikisangkot sa pambansang kaunlaran sa pamagat 100 Grupo ng ginawang pagtatanghal. Ginawa ng bawat kasapi ng grupo ang mga iniatang na gawain para sa ikagaganda ng pagtatanghal. Kabuuang Puntos 245 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYGawain 16: ANG PANATA KO Ang pagkakaroon ng maunlad na ekonomiya ang hangarin ng maramingbansa sa daigdig. Ilan lamang sa maraming gampanin ang inilahad sa teksto.Sa mga gampaning inisa-isa mula sa tekstong binasa ng mga mag-aaral,papiliin sila ng isang gampanin. Atasan silang gumawa ng isang panata ukoldito. Ipasulat ito sa loob ng status box sa ibaba. Matapos ito ay gamitin angmga pamprosesong tanong bilang gabay sa talakayan. ___________________________________________________ ___________________________________________________ ___________________________________________________ ___________________________________________________Pamprosesong Tanong: 1. Bakit mo napiling gawing panata ang nasabing gampanin? 2. Ano-ano ang handa mong gawin para sa ikauunlad ng ating bayan? Pangatwiranan. 3. Paano mo maihahanda ang iyong sarili para maging isang mapagkakatiwalaang, maabilidad, makabansa, at maalam na mamamayan ng Pilipinas sa hinaharap?Gawain 17: EVOLUTION OF IDEAS Sa pamamagitan ng mga talakayan sa klase at mapanghamong mgagawain, inaasahang makukumpleto na ang huling kahon sa gawain. Ipasulatang mahahalagang pang-unawa na natutuhan ng mga mag-aaral sa kanilangaralin sa loob ng titik L. 246 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY Matapos na maibigay ang mahahalagang konsepto at kaisipan sa paksa, inaasahan na nagkaroon ng karadagang kaalaman ang mga mag- aaral. Inaasahan din na ang mga nilalamang ito ay kanilang magagamit upang higit pang mapalalim ang kanilang kaalaman at kasanayan na kritikal sa isang mag-aaral ng Araling Panlipunan. Ang mga gawaing inihanda sa susunod na bahagi ay napapanahon, makatotohanan, at mangangailangan ng pagsusuri at kasanayan upang maisabuhay ang natutunan sa bahaging ito. PAGNILAYAN Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo, bilang mag-aaral, ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa mga konsepto at palatandaang ito upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan. Gawain 18: MAGSURI! Ipabasa ang hinalaw na editoryal sa mga mag-aaral. Gamit ang mga pamprosesong tanong, bibigyang puna nila ang nilalaman ng artikulo. 247 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYEDITORYAL - Umangat ang ekonomiya, dumami ang jobless (Pilipino Star Ngayon) | Updated February 13, 2014 Hindi tugma ang nangyayari sa bansa kung ang kalagayan ng buhay ng mgaPilipino ang pag-uusapan. Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 percent angekonomiya ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan nang marinigang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang ekonomiya. Pero nang lumabas ang survey ng Social Weather Stations (SWS) kamakailanna 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho, maraming nadismaya at hindimakapaniwala. Nasaan na ang sinasabing magandang ekonomiya. Hindi ito tugmasa laging sinasabi ng pamahalaan, gumanda ang ekonomiya ng bansa. Noong 2012,umangat daw ng 6.6 percent ang ekonomiya. Tuwang-tuwa ang pamahalaan sapagkatngayon lamang umigpaw nang malaki ang ekonomiya ng bansa. Sabi, ang pag-angatng ekonomiya ay dahil sa maayos at mabuting pamamahala. Maaaring tama na kaya gumaganda ang ekonomiya ay dahil sa maayosna pamumuno pero ano naman kaya ang dahilan at marami ang walang trabahosa kasalukuyan. Noong Martes na magdaos ng meeting sa Malacañang, maski siPresident Noynoy Aquino ay nagtaka kung bakit tumaas ang unemployment rate.Hiningan niya ng paliwanag ang mga miyembro ng Cabinet kung bakit maraming Pinoyang jobless. Katwiran ng isang miyembro ng Cabinet, ang sunud-sunod na kalamidadna tumama sa bansa ang dahilan kaya tumaas ang bilang ng mga walang trabaho.Binanggit ang pananalasa ng Yolanda sa Visayas at pagtama ng lindol sa Bohol. Ang problema sa unemployment ang nagbubunga ng iba pang problema.Tiyak na tataas ang krimen at marami ang magugutom. Sa nangyayaring ito, dapatnang tutukan ng pamahalaan ang pagpapaunlad sa agricultural sector para makalikhang mga trabaho. Sa sektor na ito maraming makikinabang. Nararapat din namangrebisahin o ibasura ang contractualization. Maraming kompanya ang hanggang animna buwan lamang ang kontrata sa manggagawa kaya pagkatapos nito wala na silangtrabaho. Lalo lang pinarami ng contractualization ang mga walang trabaho.Pinagkunan: http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami-ang-jobless.Retrieved on November 15, 2014 248 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang nilalaman ng editoryal? 2. Sa iyong palagay, ano ano ang mga posibleng dahilan kung bakit maraming Pilipino pa rin ang walang trabaho sa kabila ng sinasabing pag-angat ng ekonomiya ng bansa? 3. Batay sa iyong nabasang artikulo, masasabi bang may pag-unlad sa bansa? Ipaliwanag ang sagot.Gawain 19: AWITIN MO AT GAGAWIN KO! Maraming mamamayang Pilipino ay patuloy na umaasang matatamong bansa ang hinahangad nitong kaunlaran. Patuloy tayong nangangarap naminsan ay makaahon ang karamihan sa atin sa kahirapan at magkaroon ngmaayos na pamumuhay. Ngunit bago ito mangyari, kinakailangang magisingtayo sa katotohanang may obligasyon o responsibilidad tayong dapat gawin.Upang matamo ang pambansang kaunlaran, napakahalaga na magtulungantayo at magbahagi ng ating panahon at kakayahan tungo sa pag-abot nito. Sa gawaing ito, ipasuri ang isang awiting pinasikat ni Noel Cabangon.Inilahad sa awitin ang mga simpleng pamamaraan upang matawag tayong“Mabuting Pilipino.” Ang mga simpleng bagay na ginagawa natin sa araw- araway maaring makatulong sa unti-unti nating pag-abot sa pinapangarap natingkaunlaran.Bawat isa sa atin - kahit ano pa man ang papel mo sa lipunan, aymay magagawa upang maabot ang mithiing ito. Ipagamit na gabay ang mga pamprosesong tanong sa gilid ng mgakahon sa pag-unawa at pagninilay sa aralin.DEPED COPY Ako’y Isang Mabuting Pilipino Maaaring panoorin ang video sa Noel Cabangon Youtube upang masundan ang himig ng Ako’y isang mabuting Pilipino awit. Minamahal ko ang bayan ko Tinutupad ko ang aking mga http://www.yo.utube.com/watch?v=hkfO uCzJl78 tungkulin Sinusunod ko ang kanyang mga alituntunin Tumatawid ako sa tamang tawiranSumasakay ako sa tamang sakayan Pumipila at ‘di nakikipag-unahanAt ‘di ako pasiga-siga sa lansangan 249 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Sumasakay at Bumababa’t nagsasakay ako sa tamang bumababa ka ba sakayan (Nagbababa ako sa tamangsa tamang sakayan babaan) ‘di nakahambalang parang walang at babaan? pakialam Pinagbibigyan kong mga tumatawid sa AnoA-naon-aonognmgga kalsada tuntunin at Humihinto ako ‘pag ang ilaw ay pula alituntunin sa [chorus] paaralan ang ‘pagkat ako’y isang mabuting Pilipino ssinnuussuunnoodd mo? Minamahal ko ang bayan ko Tinutupad ko ang aking mga tungkulin Sinusunod ko ang kanyang mga alituntuninDEPED COPY Paano ka ‘Di ako nangongotong o nagbibigaymakatutulong sa ng lagaypangangalaga ngating kapaligiran? Tiket lamang ang tinatanggap kong ibinibigay Gaano kahalaga ang pag-aaaararal l Ako’y nakatayo doon mismo sa kanto At ‘di nagtatago sa ilalim ng puno sa iyo? Pangatwiranan. ‘Di ako nagkakalat ng basura sa lansangan ‘Di bumubuga ng usok ang aking sasakyan Inaayos ko ang mga kalat sa basurahan Inaalagaan ko ang ating kapaligiran [repeat chorus] Lagi akong nakikinig sa aking mga magulang Kaya’t pag-aaral ay aking pinagbubutihan ‘di ako gumagamit ng bawal na gamot O kaya’y tumatambay at sa eskwela’y ‘di pumapasok 250 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Ipinagtatanggol ko ang aking karangalan Bakit mahalaga ang ‘pagkat ito lamang ang tangi kong pagkakaloob ng kayamanan tapat na serbisyo sa mga tao? ‘di ko ibinebenta ang aking kinabukasan Ang boto ko’y aking pinahahalagahan [repeat chorus] Ako’y isang tapat at totoong lingkod ng bayan Pabor o lagay ay ‘di ko pinapayagan Tapat ang serbisyo ko sa mamamayan ‘Di ko ibinubulsa ang pera ng bayan Ipinagtatanggol ko ang mamamayang Pilipino Mga karapatan nila’y kinikilala ko Iginagalang ko ang aking kapwa-taoIpinaglalaban ko ang dangal ng bayan ko. [repeat chorus twice]DEPED COPYPamprosesong Tanong: 1. Ano ang pangkalahatang mensahe ng awitin? Paano mo maiuugnay ito sa pagtatamo ng kaunlaran? Ipaliwanag. 2. Kanino kayang mga tungkulin ang inilahad sa awitin? Ano ang implikasyon nito sa pambansang kaunlaran? 3. Paano ka makatutulong sa pag- unlad ng bansa bilang isang mabuting Pilipino? Pagtibayin.Gawain 20: IKAMPANYA MO NA! Itanong sa mga mag- aaral kung papaano sila makapag-aambag sapag-unlad ng bansa bilang mabuting mamamayan? Ipalahad ang kanilangkasagutan gamit ang isang campaign slogan. Gamiting gabay ang rubrik sasusunod na pahina sa pagsasagawa ng gawain. 251 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

RUBRIK SA PAGMAMARKA NG CAMPAIGN SLOGANPAMANTAYAN DESKRIPSIYON PUNTOS NAKUHANG Nilalaman PUNTOS Ang ginawang campaign slogan ay 20 mabisang nakapanghihikayat sa mga makababasa nitoPagkamalikhain Ang paggamit ng mga angkop at malalalim 15 na salita (matalinghaga) ay akma sa mgaKaangkupan sa disenyo at biswal na presentasyon upang 10 Tema maging mas maganda ang slogan. 5 Kalinisan Angkop sa tema ang ginawang slogan. Malinis ang pagkakagawa ng slogan.DEPED COPY Kabuuang Puntos 50 MAHUSAY! Natapos mo na ang paggabay sa mga mag-aaral upang maisakatuparan nila ang mga gawain!Transisyon sa Susunod na Aralin Inilahad sa aralin na ito ang konsepto at palatandaan ng pambansangkaunlaran. Natalakay din ang iba’t ibang gampanin ng mamamayang Pilipinoat sama-samang pagkilos ng mga ito tungo sa inaasam na pambansangkaunlaran. Bilang mga mamamayan ng Pilipinas, nararapat lamang namakiisa at aktibong makisangkot sa mga gawain at tungkulin ang bawatmamamayan upang makapag- ambag tayo sa pag-unlad ng bansa. Sa mga susunod na aralin, tutuklasin at aalamin ng mga mag-aaralang iba’t ibang sektor ng ating ekonomiya at ang mga patakarang pang-ekonomiya na maaaring makatulong sa bawat sektor. Ngayon ay may sapat na silang kaalaman tungkol sa konsepto atpalatandaan ng kaunlaran. Gamit ang mga konsepto at pag-unawa nakanilang natutunan sa araling ito, magiging madali na lamang ang mgasusunod pang aralin! Napagtagumpayan na ng mga mag-aaral ang unangaralin kaya mas paghusayan pa nila sa iyong paggabay ang susunod pangmga gawain! 252 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYPANIMULA Sa nakaraang aralin, tinalakay ang kahulugan at palatandaan ng kaunlaran. Ipinaunawa ang kahulugan at mahahalagang impormasyon na dapat makita upang masukat ang kaunlaran ng isang bansa. Ipinakilala rin ang iba’t ibang elemento sa buhay at kapaligiran bilang indikasyon ng kalidad sa pamumuhay ng mga tao. Kaugnay nito, inaasahang malalaman ng mga mag- aaral ang kalagayan ng mga sektor ng ekonomiya gayundin ang kontribusyon ng mga ito sa pagtatamo ng kaunlaran. Sa araling ito ay sisimulan ang pagtalakay sa Sektor ng Agrikultura. Susuriin kung ano ang kahalagahan ng sektor na ito sa pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino. Iisa- isahin din ang mga suliraning kinakaharap nito at ang mga patakarang pang-ekonomiya na itinataguyod ng pamahalaan upang mapalakas ang sektor. Inaasahan na mauunawaan ang papel ng agrikultura at ang kaugnayan nito sa pagkakaroon ng matiwasay na pamumuhay ng bawat mamamayan. Bago tuluyang magsimula sa mga talakayan ang mga mag-aaral, aalamin muna ang kanilang mga paunang kaalaman hinggil dito. Kaya umpisahan na! ARALIN 2: SEKTOR NG AGRIKULTURA ALAMIN Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa sektor ng agrikultura at kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng agrikultura sa ekonomiya ng bansa. Gawain 1: KANTANG BAYAN – ALAM KO! Isulat ng guro ang awiting “Magtanim ay Di Biro” sa pisara o sa manila paper. Ipaaawit sa mga mag-aaral ang nasabing kantahing bayan. Maaaring patayuin ang mga mag-aaral o manatili silang nakaupo habang umaawit. Matapos ito, itanong sa mga mag-aaral kung ano ang limang bagay na pumapasok sa kanilang isipan kapag binabasa, naririnig, o inaawit ang kantang bayan. Layunin ng gawain na matukoy ang sektor agrikultura. Hindi dapat maikintal sa isipan ng mga mag-aaral na mahirap ang gawain sa bukid bagkus ay dapat na maipaunawa na ang lahat ng gawain ay dapat na maisagawa nang tama. 253 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Magtanim ay di biro Kay-pagkasawing-palad Halina, halina, mgaMaghapong nakayuko Ng inianak sa hirap, kaliyag,Di naman makatayo Ang bisig kung di iunat, Tayo’y magsipag-unat-Di naman makaupo Di kumita ng pilak unat. Magpanibago tayo ngBisig ko’y namamanhid Sa umagang lakasBaywang ko’y pagkagising Para sa araw ngnangangawit. Lahat ay iisipin bukasBinti ko’y namimintig Kung saan may patanimSa pagkababad sa tubig. May masarap na (Braso ko’y pagkain. namamanhid Baywang ko’y DEPED COPY nangangawit. Binti ko’y namimintig Sa pagkababad sa tubig.)Pinagkunan: Retrieved from http://tagaloglang.com/Filipino-Music/Tagalog-Folk-Songs/magtanim-ay-di-biro.html on January 13,2015 Matapos ibigay ang tanong tungkol sa naisip ng mag-aaral, isusunodna ibibigay isa-isa ang mga pamprosesong tanong.Pamprosesong Tanong: 1. Bakit ang limang bagay na ito ang naisip mo kaugnay ng awiting “Magtanim Ay Di Biro”? 2. Ano ang nabubuo o pumapasok sa isipan mo habang inaawit ang “Magtanim ay Di Biro”? 3. Anong sektor ng ekonomiya ang nabibilang ang tema ng awitin? Ipaliwanag.Gawain 2 : KILALA KO ANG SEKTOR NA ITO! Muling babalikan ang awiting “Magtanim Ay Di Biro.” Magpakuha samga mag-aaral ng isang bagay sa loob ng silid-aralan na sa palagay nila aymaglalarawan o maaaring nagmula sa sektor ng agrikultura. Atasan sila nahumanap ng ka-triad at talakayin ang bagay na napili at ang kaugnayan nitosa sektor. Matapos ito, tatalakayin ang gawain gamit ang mga pamprosesongtanong.Pamprosesong Tanong 1. Ano ang naging batayan mo sa napiling bagay? 2. Paano mo ito iniugnay sa sektor ng agrikultura? 3. Para sa iyo, ano ang kahalagahan ng sektor na ito at sa buong bansa upang matugunan ang pangangailangan ng bawat isa? Patunayan. 254 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYGawain 3: IDEYA-KONEK! Ipahalintulad sa mag-aaral ang kanilang sarili sa isang puno na nasa larawan. Ipasukat ang kanilang kaalaman katulad sa lalim ng ugat ng nasabing puno. Ipaunawa na kung mas malalim ang ugat, ganoon din kalalim ang kaalaman ng mag-aaral tungkol sa sektor ng agrikultura. Ipasagot sa mag- aaral ang tanong na nasa ibaba. Ano ang alam ko sa sektor ng agrikultura? Ang susunod na bahagi ng aralin ay magbibigay-daan upang ang mga mag-aaral ay magabayan sa pagkatuto ng mga kaalaman tungkol sa sektor ng agrikultura. Ang kabatiran sa mga impormasyong ito ay daan upang ang pamantayang pangnilalaman ay matamo. Ang lahat ng ito ay bilang paghahanda na rin sa mga kasanayan na lilinangin sa mga susunod na bahagi ng aralin. PAUNLARIN Matapos maipamalas ng mag-aaral ang kanilang kaalaman sa aralin, asahan na ito ay higit pang malilinang sa pamamagitan ng mga babasahin at mga gawain na makatutulong sa pagpapaunlad ng kanilang kakayahan. Mahalaga ang aktibong partisipasyon nila sa mga gawain at mga talakayan para sa kanilang lubos na pagkatuto. Simulan ang pagpapaunlad sa kanilang kaalaman. 255 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Gawain 4: CONCEPT DEFINITION MAP Atasan ang mag-aaral na bumuo ng Concept Definition Map gamit angmodelo sa ibaba. Hayaan na tukuyin nila at bigyan ng kahulugan kung ano angsektor ng agrikultura, ano ang bumubuo rito, at ipaisa-isa ang mga kahalagahannito. Maaari itong ipagawa nang dalawahan, tatluhan, o pangkatin ang mag-aaral depende sa laki ng klase. Ipalagay ang kasagutan sa bawat kahon. Ipaalam sa mag-aaral na ang mga impormasyon sa paggawa ngConcept Definition Map ay makukuha mula sa teksto na tumatalakay tungkolsa sektor ng agrikultura. Matapos ang gawain, ipatalakay ang output ng mgamag-aaral. Sunod na isagawa ang pamprosesong tanong upang malinaw namaipaliwanag ang kabuuan ng nasabing gawain.DEPED COPYAno ang mgaAno ito?Ano ang mgakahalagahan nito? bumubuo rito? Sektor ng AgrikulturaPamprosesong Tanong: 1. Bakit mahalagang sektor ng ekonomiya ang agrikultura? 2. Sa iyong palagay, paano ka magiging kaakibat upang maitaguyod ang sektor ng agrikultura? Ipaliwanag. 256 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

GAWAIN 5: LARAWAN! KILALANIN! Sa gawaing ito, muling balikan ang mga impormasyon mula sa binasangteksto. May apat na larawan na kumakatawan sa bawat sekundaryang sektor ngagrikultura. Mula rito, ipasulat sa mga mag-aaral ang bahaging ginagampananng bawat sekundaryang sektor at ambag ng mga ito sa kabuuan ng sektoragrikultura. Hayaang maibahagi ng mga mag-aaral ang kanilang output. Mataposito, gamit ang pamprosesong tanong bilang gabay, talakayin ang nilalaman nggawain.DEPED COPYAG GAWAIN _________________R ____IK GAWAIN _________________U ____LT GAWAIN _________________U ____RA GAWAIN _________________ ____ Pamprosesong Tanong: 1. Ano-ano ang bumubuo sa sektor ng agrikultura? 2. Paano nakatutulong ang sektor ng agrikultura sa pamumuhay ng tao sa komunidad? 3. Sa iyong palagay, sapat ba ang naitutulong o pagtugon ng sektor ng agrikultura sa mga pangangailangan ng maraming Pilipino? Bakit? 4. Iugnay ang papel ng sektor ng agrikultura sa pagkakamit ng kaunlaran ng bansa. 257 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYGawain 6: CONCEPT WEB Gamit ang modelong Concept Web bilang gabay, papunan sa mag-aaral ang kahon ng mga salita na may kaugnayan sa mga suliranin ng sektor.Ipaalam na ang mahahalagang impormasyon ay makukuha mula sa babasahinnilang teksto tungkol sa suliranin sa sektor ng agrikultura. Ipaalala rin sa mag-aaral na ang talakayan ay umiikot sa bawatsekundaryang sektor ng agrikultura upang mabigyan sila ng mas malinawna ideya tungkol sa mga isyu. Ang ganap na pag-unawa ay kinakailanganupang maibigay ang mga wastong impormasyon sa gawain. Gamitin angpamprosesong tanong upang lubos na matalakay ang layunin ng gawain. SULIRANIN NG AGRIKULTURAPamprosesong Tanong: 1. Ano-ano ang suliranin ng sektor ng paghahalaman, paggugubat, paghahayupan, at pangingisda? 2. Ano-ano ang kasalukuyang solusyong ginagawa ng pamahalaan, mga magsasaka, at mga nasa pribadong sektor? 3. Sa iyong palagay, paano mahihikayat ang kabataan na gumawa ng mga hakbang na makatutulong sa sektor ng agrikultura? 4. Ano ang iyong maaaring maiambag upang maging kabahagi sa pagtugon sa mga suliranin sa sektor ng agrikultura?Gawain 7: I-VENN DIAGRAM NA YAN! Gamit ang istratehiyang Venn Diagram, ipaisa-isa ang pagkakaiba atpagkakapareho ng mga sekundaryang sektor ng agrikultura. Atasan ang mgamag-aaral na gamiting huwaran ang dayagram sa susunod na pahina bilangtugon sa gawain. Siguraduhin na mauunawaan ng mga mag-aaral na ang mgapatakaran at programa ay ipinatupad ayon sa kaunlaran na nais nitong matamo. Ipaunawa sa mga mag-aaral na mahalagang maunawaan ang nilalamanng teksto upang makatugon sa gawain. Ipasagot ang mga pamprosesongtanong upang matamo ang kabuuang layunin ng gawain. 258 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Inaasahan sa gawaing ito na ilan sa mga kasagutan ay maaaringlivelihood program para sa pamilya ng mga magsasaka, scholarship para samga anak ng mangingisda at mga batas para sa kapakanan ng mga nabibilangsa sektor ng magsasaka. PagsasakaDEPED COPYPangisdaanPagtotrosoPamprosesong Tanong: 1. Ano ang pagkakapareho at pagkakaiba sa mga naging patakaran ng pamahalaan sa iba’t ibang aspekto ng agrikultura? 2. Sa iyong palagay, mayroon bang mga naging pagkukulang upang ganap na matamo ang layunin ng mga patakaran? Patunayan. 3. Bilang isang mamamayang Pilipino, ano ang maaari mong maging papel upang maging matagumpay ang pagpapalakas sa sektor ng agrikultura?Gawain 8. RIPPLES OF KNOWLEDGE Batay sa layunin na maipakita ang kasanayan sa paghinuha, hayaan angmga mag-aaral na punan ang hanay ng inaasahang epekto at ang ahensiyang pamahalaan na nangangasiwa ayon sa mga patakaran o programa ngpamahalaan. Maaaring pangkatin ang mga mag-aaral ayon sa laki ng klasebilang tugon sa gawaing Ripples of Knowledge. Tiyakin na maunawaan ng mga mag-aaral ang teksto tungkol sa mgapatakaran at programa ng pamahalaan upang makapagbigay ng angkop atkritikal na mga kasagutan. Sundan ang mga pamprosesong tanong upangmatamo ang layunin sa gawaing ito. 259 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Sitwasyon Mga Patakaran/ Ahensiya ng Inaasahang Pagpapatayo Programang Pamahalaan Magiging ng sistema ng Pang- Epektoppaotusbtigh, adarvaen,sat t ekonomiya facilities Hamon sa globalisasyonDEPED COPY Pagbibigay ng lupang sakahanPamprosesong Tanong: 1. Ano-ano ang patakarang ipinatutupad ng pamahalaan sa pagpapaunlad ng sektor ng agrikultura? 2. Epektibo ba ang mga patakarang ito batay sa naging sagot mo sa mga inaasahang magiging epekto nito? Bakit? 3. Paano magiging makabuluhan ang pagpapatupad ng mga patakarang nabanggit sa pag-unlad ng sektor ng agrikultura at bansa?Gawain 9: IDEYA - KONEK! Bilang pagpapatuloy, hayaan na suriin ng mga mag-aaral ang naidagdagna kaalaman mula sa pagtatapos ng bahaging ito. Upang malaman ang lalimng kaalaman, muli itong tayain sa pamamagitan ng paghahalintulad sa isangpuno na patuloy ang paglago at pagkalat ng mga ugat sa lupa. Gamitin angkatanungan na nasa ibaba bilang pamaraan sa pagsukat. Ano ang alam ko sa sektor ng agrikultura? 260 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY Matapos na maibigay ang mahahalagang konsepto at kaisipan tungkol sa aralin na ito, ang mag-aaral ay inaasahan na nagkaroon ng mga karagdagang kaalaman tungkol sa sektor ng agrikultura. Inaasahan din na ang mga nilalamang ito ay kanilang magagamit upang higit pang mapalalim ang kanilang kaalaman at kasanayan na kritikal sa isang mag-aaral ng Araling Panlipunan. Ang mga gawaing inihanda sa susunod na bahagi ay napapanahon, makatotohanan, at mangangailangan ng pagsusuri at kasanayan na magamit ang mga natutuhan sa naunang bahagi. PAGNILAYAN Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin pa ng mag-aaral ang mga nabuong kaalaman ukol sa sektor ng agrikultura. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa sektor ng agrikultura upang maihanda sila sa pagsasabuhay ng kanilang mga natutuhan. Gawain 10: KASO-LUTASIN! Ipangkat ang mga mag-aaral na may limang miyembro bawat grupo. Bigyan ang bawat pangkat ng kopya ng editoryal tungkol sa “Aangkat pa pala ng bigas.” Ipasuri ito sa mga mag-aaral gamit ang mga pamprosesong tanong at ipaulat sa klase ang mga naging kasagutan. Gamitin ang pamantayan sa pagmamarka sa gagawing pag-uulat ng mga mag-aaral. EDITORYAL: Aangkat pa pala ng bigas Hindi nagkakatugma ang sinasabi ng Department of Agriculture (DA) at National Food Authority (NFA) ukol sa pag-angkat ng bigas. Hindi malaman ng taumbayan kung sino ang paniniwalaan. 261 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY Ayon sa NFA, tinatayang 120,000 tonelada ng bigas ang bibilhin ngPilipinas sa Thailand at Vietnam ngayong 2012. Darating ang mga bigas saHulyo. Bukod sa Thailand at Vietnam, posible raw umangkat din ng bigas saCambodia. Mag-uusap pa umano ang NFA at Cambodia para maisara angusapan at maging supplier na ng bigas ang nasabing bansa. Ang pahayagng NFA sa pag-aangkat ng bigas ay nagbibigay ng kalituhan sapagkat hindipa natatagalan nang ihayag ni Agriculture Secretary Proceso Alcala na sasusunod na taon ay hindi na aangkat ang Pilipinas ng bigas. At sa 2016 umanoay maaaring ang Pilipinas na ang mag-export ng bigas. Sa halip na bumiling bigas sa Thailand at Vietnam, ang Pilipinas na ang magluluwas katuladnoong dekada ’60 na ang Pilipinas ang nangungunang rice exporter sa Asia.Ayon kay Alcala, hindi na aangkat ng bigas ang Pilipinas sapagkat pauunlarinang sakahan ng bansa. Iri-rehabilitate umano ang mga irigasyon. Bibigyan ngmakinarya at binhi ang mga local na magsasaka. Isasailalim sa pagsasanayang mga magsasaka. Lahat daw ng pangangailangan ng mga magsasaka aytutugunan. Pero nakapagdududa kung magkakaroon ng katotohanan ang mgasinabi ni Alcala sapagkat taliwas nga sa pahayag ng NFA na aangkat pa palanang maraming bigas at balak pang kausapin ang Cambodia para magingsupplier. Ano ang totoo? Kung positibo ang Department of Agriculture na magiging masaganaang ani, bakit pa dadagdagan ang supplier? Bakit kailangang damihan pa angaangkatin na umaabot sa 120,000 tonelada? Hindi kaya ito mabulok kagayang nangyari sa administrasyon ni dating Pangulong Arroyo? Ipaliwanag ito sataumbayan.Pinagkunan: http://www.philstar.com/opinyon/811177/editoryal-aangkat-pa-pala-ng-bigas Retrieved on November 5, 2014 Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang magkatunggaling isyu na ipinahihiwatig ng editoryal? 2. Anong patakarang pang-ekonomiya ang binibigyang-diin sa binasa? 3. Ano ang kahalagahan ng sektor ng agrikultura sa pagkamit ng kaunlaran ng bansa? 4. Kung ikaw ay isang magsasaka o mangingisda, anong suliranin ang dapat na bigyan ng pansin ng pamahalaan upang mapaunlad ang sektor ng agrikultura? 5. Kung ikaw ay kasapi ng pamahalaan na nagpapatupad ng mga batas o programa sa sektor ng agrikultura, ano ang gagawin mo para mapaunlad ito? 262 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

PAMANTAYAN SA PAG-UULATPamantayan Puntos Natamong PuntosKawastuhan ng ideya batay sa paksa 5Organisado at malikhain na paglalahad ng 5ideya ayon sa paksa ng araling inilahadKagamitang ginamit sa paglalahad 5Kooperasyon ng bawat kasapi ng pangkat 5 20 Kabuuang PuntosKatumbas na Interpretasyon:DEPED COPY Magaling 5 Lubhang kasiya-siya 4 Kasiya-siya 3 Hindi gaanong kasiya-siya 2 Dapat pang linangin 1Gawain 11: Mangampanya Tayo! Magpagawa ng isang advocacy campaign bilang mag-aaral atmamamayan ng kanilang pamayanan at ng bansa. Siguruhin na nakatutok angnasabing kampanya sa pagpapalakas ng agrikultura at paghikayat sa kapuwakabataan na makapag-ambag ng mga gawain na magpapalakas sa sektor naito. Ilang halimbawa na maaaring gawin ay paggawa ng mga shout out namakaka-inspire sa mga mambabasa tungkol sa kabutihan ng sektor. Maaariding gumawa ng mga artikulo o magbasa ng mga artikulo mula sa mga websiteat blog na may impormasyon tungkol sa agrikultura. Ang pagrekomenda ngmga palabas sa telebisyon, programa sa radyo, o mga dokumentaryo aymaaari ding maging bahagi ng kampanyang ito. Maaaring i-upload sa Facebook, blogs, o iba pa ang mga materyal namaaaring gamitin bilang kampanya. 263 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

MGA PAMANTAYAN SA GAWAIN NATATANGI MAHUSAY HINDI KAILANGAN MARKA MAHUSAY PANGINDIKADOR PAUNLARIN 43 21 Malinaw na Hindi Hindi Walang nagpapahi- gaanong malinaw pagpapa- watig ng malinaw ang ipinahi- halaga sa pagpapa- ang hiwatig na sektor ng halaga sa ipinapahi- pagpapa- agrikultura sektor ng watig na halaga sa agrikultura pagpapa- sektor ng tungo sa halaga sa agrikulturaNilalamanDEPED COPYpamban- sektor ng sang agrikultura Ang likha Ang likha ay Pagka- pagsulong at ay hindi hindi orihinalmalikhain pag-unlad Ang likha orihinal at at walang ay orihinal kulang sa tunguhin. Ang likha ay subalit kaayusan. orihinal. kulang sa kaayusan. Nakahi- Nakahi- Nakahi- Nakahi- hikayat na hikayat maging ngunit hikayat hikayat kabahagi sa walang pagpapala- panahon ngunit hindi ngunit hindi kas ng kung paano sektor ng maging handang handang agrikultura kabahagi sa pagpapa- maging maging lakas ng sektor ng kabahagi sa kabahagi sa agrikultura pagpapa- pagpapa- lakas ng lakas ng sektor ng sektor ng agrikultura agrikulturaKooperasyon Ang lahat ng Tatlo Isa lang na Walang ng grupo miyembro ay lamang na miyembro nagsagawa nagsagawa miyembro ang sa mga ng mga ang nagsagawa gawain. gawain. nagsagawa sa gawain. sa mga gawain. 264 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYGawain 12: IDEYA-KONEK Sa bahaging ito ay muling tatayain ng mga mag-aaral ang antas ng kanilang kaalaman. Gamit ang larawan sa ibaba at paghahalintulad ng natamong kaalaman sa lalim ng mga ugat ng isang puno, ipasagot ang kata- nungan sa ibaba. Bilang isang mag-aaral, paano ako makatutulong sa pagpapatupad ng mga patakarang pang-ekonomiya tungo sa pambansang pagsulong at pag-unlad? MAHUSAY! Natapos mo na ang paggabay sa mga mag-aaral upang maisakatuparan nila ang mga gawain! Transisyon sa Susunod na Aralin Sa araling ito ay natutuhan mong ang sektor ng agrikultura ay binubuo ng paghahalaman, paghahayupan, pangingisda, at paggugubat. Ang bawat isa ay may malaking gampanin sa pagpapaunlad sa ekonomiya ng bansa. Nakasalalay rin dito ang katugunan sa mga pangunahing pangangailangan ng tao at ng buong bansa. Ang mga suliraning nararanasan sa sektor na ito ay mga hamon upang tayo ay manindigan at gumawa ng mga pamamaraan para mapaunlad ang nabanggit na sektor. Samantala, ang iba’t ibang ahensya ng pamahalaan ay nagbabalangkas ng mga batas at programa tulad ng CARP para mapaunlad ang antas ng produktibidad nito. Nabigyang-diin ang kaugnayan ng sektor ng agrikultura sa sektor ng industriya at iba pa. Sa susunod naman na aralin ay tatalakayin ang kahalagahan at kontribusyon ng industriya sa pagkakamit ng kaunlaran ng bansa. 265 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYPANIMULA Sa nakaraang aralin ay tinalakay ang sektor ng agrikultura. Sinuri angkahalagahan nito sa pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino. Inisa-isa din angmga suliraning kinakaharap nito at ang pagbibigay diin sa matalinong paggamitng mga likas na yaman para sa kapakanan ng mga susunod na Pilipino. Hindirin nakaligtaan ang mga patakarang pang-ekonomiya na itinataguyod ngpamahalaan upang masiguro na patuloy ang pagpapalakas sa sektor. Samantala, bilang bahagi ng yunit na ito, ang susunod na sektor natatalakayin ay ang sektor ng industriya. Ipauunawa sa mga mag-aaral angpapel ng industriya at ang kaugnayan nito sa pagkakaroon ng matiwasay napamumuhay ng bawat mamamayan. Susuriin din ang kahalagahan at angkasalukuyang kalagayan nito, maging ang mga balakin ng pamahalaan upangmasiguro ang kapakinabangan nito sa pagtatamo ng kaunlaran ng bansa. Kaya’t muling gabayan ang mga mag-aaral na patuloy na makiisa upangganap nilang maunawaan ang papel ng sektor ng industriya at ang kaugnayannito sa buhay bilang mga Pilipino. Bago tuluyang tumungo sa mga talakayan,alamin muna ang mga paunang kaalaman hinggil dito. Kaya imbitahin na silaupang umpisahan na! ARALIN 3: SEKTOR NG INDUSTRIYA ALAMIN Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa sektor ng industriya at kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng industriya sa ekonomiya ng bansa.Gawain 1. PRIMARYA – SEKUNDARYA HALA! Atasan ang mag-aaral na tingnan at pag-aralan ang bawat larawan.Ipaugnay ang larawan sa kanan at sa kaliwa. 1 266 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY 2 SARDINAS 3 Pamprosesong Tanong: 1. Mula sa mga larawan, ano ang iyong mabubuong hinuha? 2. Paano nabuo ang mga produktong papel, sardinas, at furniture o muwebles? Ipaliwanag. 3. Anong sekondaryang sektor ng ekonomiya nakapaloob ang transpormasyon ng mga produkto? Gawain 2: PINAGMULAN, ALAM KO! Atasan ang mga mag- aaral na maglista ng limang gamit na nasa kanilang bag o nasa loob ng silid-aralan at sabihin kung anong produktong primarya ang pinagmulan nito. Gamitin ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay sa gawain. Pamprosesong Tanong: 1. Bakit mo napili ang mga isinulat mong produkto? 2. Paano mo ito maiuugnay sa sektor ng industriya? Sa iyong palagay, bakit mahalaga ang sektor ng industriya sa pagtugon ng iyong pangangailangan? Sa susunod na bahagi ay ipasasagot mo sa mga mag-aaral ang isang target ring upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol sa sektor ng industriya. 267 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYGawain 3: ARROW IN ACTION Tanungin ang mag-aaral kung saan sa “target ring” aabot ang kaalamannila? Upang matukoy ang antas ng kanilang kaalaman, ipasagot ang arrowquestion sa ibaba para masuri ang daloy ng kaalaman sa sektor ng industriya. Pambansang pag-unlad Napagtanto Natutuhan Ang alam ko Ano ang alam ko sa Sektor ng Industriya?Pinagkunan:https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv= 2&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0 CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3BHntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn.png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013 Matapos maorganisa ng mag-aaral ang mga paunang kaalaman tungkol sa sektor ng industriya, ihanda sila para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit na maunawaan ang konsepto ng sektor na ito. PAUNLARIN Matapos malaman ng mga mag-aaral ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay kanilang lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan nila bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa sektor ng industriya. Mula sa mga inihandang gawain at teksto ay inaasahang gagabay ito upang masagot kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng industriya sa ekonomiya ng bansa. Mag-umpisa sa pamamagitan ng gawain sa susunod na pahina. 268 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Gawain 4: CONCEPT MAP! Batay sa binasang teksto tungkol sa sektor ng industriya, atasan angmag-aaral na punan ang concept map na nasa ibaba. Ipatukoy ang iba’t ibangindustriya sa loob ng mga sekundaryang sektor at katangian ng mga ito. Gamitinang mga pamprosesong tanong sa gagawing talakayan.Pagmimina PagmamanupakturaDEPED COPY Sektor ng IndustriyaKonstruksyon Utilities Gawain 5: DATOS… DATOS… Pangkatin ang klase batay sa dami ng mag-aaral. Tingnan muli ang Talahanayan 6. Hayaan ang mga bata na pag-aralan ang mga datos. Atasan ang bawat pangkat na gumawa ng graph batay sa Talahanayan. Siguraduhin na ang bawat pangkat ay may takdang graph na gagawin na hindi katulad ng ibang grupo. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang naging trend ng mga datos sa ginawang graph? Ano ang naging dahilan ng nasabing trend? 2. Kung ikaw ang magbibigay ng isang presentasyon, paano mo gagamitin ang talahanayan at graph upang ipakita ang kakayahan ng industriya bilang isang sektor ng ekonomiya ng bansa? Gawain 6: BENEPISYO O EPEKTO? Halos bawat bansa ay nagsisikap na matamo ang industriyalisasyon dahil sa kaugnayan nito sa konsepto ng kaunlaran. Ngunit ayon mismo sa ilang mga ekonomista, ang industriyalisasyon ay nagdudulot din ng masamang epekto sa kapaligiran. Kaugnay nito, magkaroon ng debate ang mag-aaral. Ipangkat ang klase sa dalawa. Itakda ang bawat panig ayon sa benepisyo at masamang epekto ng industriyalisasyon. Gamiting gabay ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay ng gawain. 269 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang pinakatampok na isyu sa naging debate? 2. Ano ang iyong personal na katayuan sa isyu? Bakit? 3. Kung ikaw ang pinuno ng bayan, ano ang iyong higit na bibigyan ng bigat sa paggawa ng desisyon, ang benepisyo mula sa industriyalisasyon o ang epekto nito sa kapaligiran at sa mga mamamayan? Pangatwiranan.Gawain 7: VENN DIAGRAM Malalim ang ugnayan ng mga sektor ng agrikultura at industriya.Kinakailangan ang dalawa upang higit na mapabuti ang katatagan bilang mgasandigan ng ekonomiya. Mula sa binasang teksto, papunan ang Venn diagramng mga hinihinging impormasyon.DEPED COPY Agrikultura IndustriyaUgnayan: _____________________________________________________Pagkakaiba: ___________________________________________________Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang bahaging ginagampanan ng industriya? agrikultura? 2. Paano nagiging mahalaga ang bawat isa sa pagtugon sa mga pangangailangan ng tao? bansa? 3. Sa mga gampanin ng bawat isa, paano ka makatutulong sa pag-unlad ng sektor ng industriya?Gawain 8: ECO-SIGNS Ang pamahalaan ay nagpapatupad ng mga patakaran at programa dahilsa layunin nito na mapatatag ang ekonomiya ng bansa. Mula sa binasangteksto, hayaan ang mag-aaral na gamitin at sundin ang paggamit ng Eco-signsna hango sa konsepto ng traffic signs. Ang mga panandang ito ay STOP, GO,at CAUTION. Ang STOP ay ilalagay kung nais ng mag-aaral na ang patakaranay ihinto, GO kung nais ipagpatuloy, at CAUTION kung itutuloy nang may pag-iingat. 270 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Ipasuri at ipagawa sa mag-aaral ang gawain sa ibaba ayon sa panuntunanng Eco-Signs.HHiinnddii dapaatt DDaappaatt HHppiaiannggaappyyaa--hphpiaiantntuaauypypasadsada iippaattuupadd iippaattuuppaaddDEPED COPY BATAS ECO-SIGNS DAHILAN• Pagsusog (amendments) sa Executive Order (EO) No. 226 o ang Omnibus Investment Code of 1987• Pagpapatibay sa Anti-Trust/ Competition Law• Pagsusog sa Export Development Act• Pagpapabuti sa industriya ng Aviation• Pagsusog sa Tariff and Customs Code ng Pilipinas• Pagsusog sa Local Government CodePamprosesong Tanong: 1. Ano ang iyong palagay sa kasalukuyang kalagayan ng sektor ng industriya? Ipaliwanag. 2. Makatwiran ba ang direksiyon ng pamahalaan na magsagawa ng pagbabago sa mga patakaran at polisiya ng bansa kaugnay sa sektor ng industriya? Patunayan. 3. Paano ka makatutulong sa pag-unlad ng sektor ng industriya tungo sa pagkamit ng kaunlaran ng bansa?Gawain 9: ARROW IN ACTION! Ipagpatuloy ang gawaing ito sa pamamagitan ng pagsagot sa arrowquestion. 271 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pambansang pag-unlad Napagtanto Natutuhan Ang alam koAno natutuhan ko saSektor ng Industriya?DEPED COPYPinagkunan:https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5D KGonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3BHntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn.png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013 Matapos na maibigay ang mahahalagang konsepto at kaisipan sa paksa, inaasahan na nagkaroon ng karadagang kaalaman ang mag-aaral. Inaasahan din na ang mga nalalamang ito ay kanilang magagamit upang higit pang mapalalim ang kanilang kaalaman at kasanayan na kritikal sa isang mag-aaral ng Araling Panlipunan. Ang mga gawaing inihanda sa susunod na bahagi ay napapanahon, makatotohanan, at mangangailangan ng pagsusuri at kasanayan upang maisabuhay ang natutunan sa bahaging ito. PAGNILAYAN Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin ng mag-aaral ang mga nabuong kaalaman ukol sa sektor ng industriya. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa sektor ng industriya upang maihanda sila sa pagsasabuhay ng kanilang mga natutuhan. 272 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Gawain 10: KNOWLEDGE! POWER! Ipabasa ang hinalaw na teksto sa mag-aaral. Ipasuri ang mga ideya atang nakapaloob na paniniwala sa sumulat. Gamitin ang mga pamprosesongtanong bilang gabay sa pagtalakay ng gawain. Ang kuwento ng grupo naming taga-UP, post-EDSA dreamers – mga nangarap ng magandang Pilipinas na maaaring maipagmalaki kahit saan. Noong araw, nagtatalo-talo lang kami tungkol sa industrialization, bakit ang Pilipinas ay hindi naka-take off kompara sa mga kasabayang bansa at paanong ang technology and know-how ng agriculture natin, several centuries behind – kompara sa ibang agricultural countries. Ang consensus namin noon – hindi nagkaroon ang Pilipinas ng land reform, totoong land reform na talagang namahagi ng lupa sa tillers of the land, gaya ng ginawa sa US at DEPED COPY Japan. Ang pinag-uusapan, social policies na dapat gawin – para paramihin at palakihin pa ang middle class ng bansa o mga pamilyang may purchasing powers. Isa pa, ang tax system sa bansang masyadong skewed in favor ng mga may properties na at conducive para gawing idle lamang ang marami sa mga ari-arian. Anyway, marami sa amin ay nakapagtrabaho na sa gobyerno at alam namin – first-hand – hindi ganoon kadaling baguhin ang mga kalakaran at bagay-bagay…\Pinagkunan: http://sasaliwngawit.wordpress.com/2012/10/12/doon-po-sa-amin-balik-tanaw-usapang-pag-unlad-2/Retrievedon October 15, 2014Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang nilalaman ng hinalaw na teksto? 2. Anong damdamin ang mararamdaman mula sa sumulat? 3. Ano ang naging kongklusyon ng sumulat? Bakit iyon ang naging pangwakas niya?Gawain 11: GAWAIN 2, TAKE 2 Batay sa naging Gawain 2, pabalikan sa mag-aaral ang kanilangnaging listahan ng mga bagay na kanilang napili. Batay sa listahan,ipasaliksik sa kanila kung ano ang estado ng mga sekundaryang sektor ngindustriya na pinagmulan ng mga ito mula 2000 – 2010 (isang dekada). Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang naging kalagayan ng mga nasabing sekundaryang sektor na sinaliksik? 2. Bakit ganoon ang naging kalagayan? 3. Ano ang kongklusyon na maaari mong mabuo mula sa naging pagtingin sa mga datos? 4. Ano ang mga bagay na kailangan upang mapalakas o mapanatiling malakas ang mga ito? 273 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYGawain 12: PRESYO NG LANGIS, PARANG SPAGHETTI BA NA TATAAS O BABABA? Noong Abril 1996, ang gasolina at diesel ay nagkakahalaga lang ng Php9.50 at Php7.03 bawat litro. Ang LPG naman ay Php145.15 ang bawat 11-kilong cylinder na karaniwang ginagamit sa mga bahay. Ayon sa Oil Monitor (1 February 2011) ng Department of Energy, ang price range ng gasolina ay Php47.55-Php48.89 bawat litro, samantalang ang diesel ay Php39.20-P41.35 bawat litro. Sa kaso ng 11-kg LPG, ito naman ay Php686.00-Php743.00. Aba, nangangahulugan po ito ng mahigit 400 porsiyentong pagtaas sa presyo ng gasolina, diesel, at LPG sa loob ng 15 taon! Pinagkunan: Arao, D. (2011). Presyo ng langis, parang spaghetti ba na tataas o bababa?. Retrieved from http:// pinoyweekly.org/new/2011/02/presyo-ng-langis-bilang-epekto-ng-deregulasyon-2/ on November 7, 2014Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang ipinararating ng mensahe sa loob ng text box? 2. Ano ang iyong mahihinuha mula rito? 3. Sa iyong palagay, ano ang maaaring mangyari sa susunod na labinlimang taon? Ipaliwanag.Gawain 13: Pag-aralan Mo ang Presyo ng Langis! Ipasaliksik sa mag-aaral ang naging pagbabago sa presyo ng gasolinasa pamayanan kung saan nabibilang ang mga mag-aaral sa mga taong 2012at 2013. Gamit ang talahanayan at graph, hayaang ilapat nila ang nasaliksikna datos at tandaan ang mahahalagang panahon at pagbabago sa presyo.Kasama rin na ipasaliksik ang epekto ng mga pagbabago sa araw-araw napamumuhay ng mga negosyante, pamilya, simbahan, guro, at ng mga tindero/tindera. Gumawa ng pag-uulat sa isinagawang pagsasaliksik.Pamprosesong Tanong: 1. Anong panahon naganap ang mga pagbabago? 2. Paano naapektuhan ng mga pagbabago ang mamamayan? 3. Sa iyong palagay, ano ang naging hamon sa iyong pamilya ng mga pagbabago sa presyo ng langis? Pangatwiranan.GAWAIN 14: INDUSTRIYA, MAYROON BA? Ang gawaing ito ay maglalagay sa iyo sa sitwasyong aktibo kangmakibabahagi sa pagpapatupad ng patakarang pang-ekonomiya namagpabubuti sa sektor ng industriya. Hatiin ang klase sa tatlong grupo. Angmga pangkat ay magsasagawa ng sarbey upang alamin ang mga industriyana mayroon sa komunidad. Kasabay nito, isaliksik din ang mga polisiyana sumusuporta sa mga industriya na ito. Gumawa ng isang balangkas sa 274 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.