Ekonomiks (AP) Grade 10

DEPED COPY Talaan ng Nilalaman Yunit II: Maykroekonomiks Panimula at Gabay na Tanong........................................................69 Mga Aralin at Saklaw ng Yunit........................................................70 Mga Inaasahang Kakayahan...........................................................70 Panimulang Pagtataya......................................................................72 Aralin 1: Demand Alamin..................................................................................................79 Paunlarin.............................................................................................82 Pagnilayan..........................................................................................86 Aralin 2: Elastisidad ng Demand (Price Elasticity of Demand) Alamin.................................................................................................89 Paunlarin.............................................................................................91 Pagnilayan..........................................................................................93 Aralin 3: Supply Alamin.................................................................................................95 Paunlarin.............................................................................................98 Pagnilayan at Unawain...................................................................106 Aralin 4: Interaksyon ng Demand at Supply Alamin................................................................................................109 Paunlarin............................................................................................111 Pagnilayan.........................................................................................115 Aralin 5: Ang Pamilihan at ang mga Istruktura Nito Alamin................................................................................................117 Paunlarin...........................................................................................121 Pagnilayan.........................................................................................127 Aralin 6: Ugnayan ng Pamilihan at Pamahalaan Alamin................................................................................................131 Paunlarin...........................................................................................134 Pagnilayan........................................................................................138 Isabuhay............................................................................................143 Pangwakas na Pagtataya...............................................................146 v All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY viii All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY ix All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

x K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUM All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - BALANGKAS NG ARALING PANLIPUNANelectronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015. Deskripsyon Naging batayan ng K-12 Araling Panlipunan (AP) Kurikulum ang mithiin ng “Edukasyon para sa Lahat 2015” (Education for All 2015) at Dang K-12 Philippine Basic Education Curriculum Framework. Layon ng mga ito na magkaroon ng mga kakayahang kinakailangan sa siglo 21 upang makalinang ng “functionally literate and developed Filipino.” Kaya naman, tiniyak na ang mga binuong nilalaman, pamantayang pangnilalaman at pamantayan sa pagganap sa bawat baitang ay makapag-aambag sa pagtatamo ng nasabing mithiin. Sa pag-abot ng nasabing Emithiin, tunguhin (goal) ng K-12 Kurikulum ng Araling Panlipunan ang makahubog ng mamamayang mapanuri, mapagmuni, mapanagutan, produktibo, makakalikasan, makabansa at makatao na may pambansa at pandaigdigang pananaw at pagpapahalaga sa mga usaping pangka- saysayan at panlipunan. P Katuwang sa pagkamit ng layuning ito ay ang pagsunod sa teorya sa pagkatuto na kontruktibismo, magkatuwang na pagkatuto (col- laborative learning), at pagkatutong pangkaranasan at pangkonteksto at ang paggamit ng mga pamaraang tematiko-kronolohikal at paksain/ Ekonseptuwal, pagsisiyat, intregratibo, interdesiplinaryo at multisiplinaryo. Sa pagkamit ng nasabing adhikain, mithi ng kurikulum na mahubog ang pag-iisip (thinking), perpekstibo at pagpapahalagang pangkasaysayan at sa iba pang disiplina ng araling panlipunan sa pamamagitan ng Dmagkasabay na paglinang sa kanilang kaalaman at kasanayang pang-disiplina. Mula sa unang baitang hanggang ika-labindalawang baitang, naka-angkla (anchor) ang mga paksain at pamantayang pang-nilalaman at pamantayan sa pagganap ng bawat yunit sa pitong tema: I) tao, kapaligiran at lipunan 2)panahon, pagpapatuloy at pagbabago, 3) kultura, pananagutan at pagkabansa, 4) karapatan, pananagutan at pagkamamamayan 5) kapangyarihan, awtoridad at pamamahala, 6)produksyon, Cdistibusyon at pagkonsumo 7) at ungnayang pangrehiyon at pangmundo Samantala, ang kasanayan sa iba’t-ibang disiplina ng araling panlipu- nan tulad pagkamalikhain, mapanuring pag-iisip at matalinong pagpapasya , pagsasaliksik/ pagsisiyasat, kasanayang pangkasaysayan at Araling Panlipunan, at pakikipagtalastasan at pagpapalawak ng pandaigdigan pananaw, ay kasabay na nalilinang ayon sa kinakailangang pag-unawa Oat pagkatuto ng mag-aaral sa paraang expanding. Sa ibang salita, layunin ng pagtuturo ng K-12 Araling Panlipunan na malinang sa mag-aaral ang pag-unawa sa mga pangunahing Pkaisipan at isyung pangkasaysayan, pangheograpiya, pampulitika, ekonomiks at kaugnay na disiplinang panlipunan upang siya ay makaalam, makagawa, maging ganap at makipamuhay (Pillars of Learning). Binibigyang diin sa kurikulum ang pag-unawa at hindi pagsasaulo ng mga Ykonsepto at terminolohiya. Bilang pagpapatunay ng malalim na pag-unawa, ang mag-aaral ay kinakailangang makabuo ng sariling kahulugan at pagpapakahulugan sa bawat paksang pinag-aaralan at ang pagsasalin nito sa ibang konteksto lalo na ang aplikasyon nito sa buhay na may kabuluhan mismo sa kanya at sa lipunang kanyang ginagalawan.

xi K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUM All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - Batayan ng K to 12 Araling Panlipunan Kurikulumelectronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015. Naging batayan ng K-12 Araling Panlipunan Kurikulum ang mithiin ng “Edukasyon para sa Lahat 2015” (Education for All 2015) at ang K-12 Philip- Dpine Basic Education Curriculum Framework. Layon ng mga ito na magkaroon ng mga kakayahang kinakailangang sa siglo 21 upang makalinang ng “functionally literate and developed Filipino.” Nilalayon din ng batayang edukasyon ang pangmatagalang pagkatuto pagkatapos ng pormal na pag-aaral (lifelong learning). Ang istratehiya sa pagkamit ng mga pangkalahatang layuning ito ay alinsunod sa ilang teorya sa pagkatuto na kon- Estruktibismo, magkatuwang na pagkatuto (collaborative learning), at pagkatutong pangkaranasan at pangkonteksto. Ang sakop at daloy ng AP Kurikulum ay nakabatay sa kahulugan nito: PAng Araling Panlipunan ay pag-aaral ng mga tao at grupo, komunidad at lipunan, kung paano sila namuhay at namumuhay, ang kanilang ugnayan at interaksyon sa kapaligiran at sa isa’t isa, ang kanilang mga paniniwala at kultura, upang makabuo ng pagkakakilanlan bilang Pilipino, tao at Emiyembro ng lipunan at mundo at maunawaan ang sariling lipunan at ang daigidig, gamit ang mga kasanayan sa pagsasaliksik, pagsisiyasat, mapanuri at malikhaing pag-iisip, matalinong pagpapasya, likas-kayang paggamit ng pinagkukunang-yaman, at mabisang komunikasyon. Layunin ng Araling Panlipunan ang paghubog ng mamamayang mapanuri, mapagmuni, responsable, produktibo, makakalikasan, makabansa, at makatao, Dna may pambansa at pandaigdigang pananaw at pagpapahalaga sa mga usapin sa lipunan sa nakaraan at kasalukuyan, tungo sa pagpanday ng kinabukasan. Layunin ng AP Kurikulum CNilalayon ng AP Kurikulum na makalinang ng kabataan na may tiyak na pagkakakilanlan at papel bilang Pilipinong lumalahok sa buhay ng lipunan, bansa at daigdig. Kasabay sa paglinang ng identidad at kakayanang pansibiko ay ang pag-unawa sa nakaraan at kasalukuyan at sa ugnayan sa loob Ong lipunan, sa pagitan ng lipunan at kalikasan, at sa mundo, kung paano nagbago at nagbabago ang mga ito, upang makahubog ng indibiduwal at kolektibong kinabukasan. Upang makamit ang mga layuning ito, mahalagang bigyang diin ang mga magkakaugnay na kakayahan sa Araling Panlipunan: (i) pagsisiyasat; (ii) pagsusuri at interpretasyon ng impormasyon; (iii) pananaliksik; (iv) komunikasyon, lalo na ang pagsulat Png sanaysay; at (v) pagtupad sa mga pamantayang pang-etika.   YTema ng AP Kurikulum Upang tuhugin ang napakalawak at napakaraming mga paksa na nakapaloob sa Araling Panlipunan, ito ang magkakaugnay na temang gagabay sa buong AP kurikulum, na hango sa mga temang binuo ng National Council for Social Studies (Estados Unidos).1 Hindi inaasahan na lahat ng tema ay gagamitin sa bawat baitang ng edukasyon dahil ilan sa mga ito, katulad, halimbawa, ng ika-anim na tema, Produksyon, Distribusyon at Pag- konsumo, ay mas angkop sa partikular na kurso (Ekonomiks) kaysa sa iba. Bagamat tatalakayin din ang ilang mga konsepto nito sa kasaysayan ng Pilipinas, ng Asya at ng mundo. Iaangkop ang bawat tema sa bawat baitang ngunit sa kabuuan, nasasakop ng kurikulum ang lahat ng mga tema.

xii K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUM All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - 1. Tao, Lipunan at Kapaligiranelectronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015. Ang ugnayan ng tao sa lipunan at kapaligiran ay pundamental na konsepto sa Araling Panlipunan. Binibigyang diin ng temang ito ang pagiging bahagi ng tao hindi lamang sa kanyang kinabibilangang komunidad at kapaligiran kundi sa mas malawak na lipunan at sa kalikasan. Sa ganitong paraan, mauu- nawaan ng mag-aaral ang mga sumusunod: 1.1 Ang mga batayang konsepto ng heograpiya, gamit ang mapa, atlas at simpleng teknolohikal na instrumento, upang mailugar niya ang kanyang sarili at ang kinabibilangan niyang komunidad; 1.2 Ang impluwensiya ng pisikal na kapaligiran sa tao at lipunan at ang epekto ng mga gawaing pantao sa kalikasan; D1.3 Ang mobilidad (pag-usad) ng tao at populasyon, at mga dahilan at epekto ng mobilidad na ito; at 1.4 Ang pananagutan ng indibidwal bilang miyembro ng lipunan at taga-pangalaga ng kapaligiran at tapagpanatili ng likas kayang pag-unlad 2. Panahon, Pagpapatuloy at Pagbabago EMahalagang makita ng mag-aaral ang pag-unlad ng lipunan mula sa sinaunang panahon hanggang sa kasalukuyan upang lalo maunawaan ang kanyang sarili at bansa at sa ganoong paraan ay makapagbuo ng identidad (pagkakakilanlan) bilang indibiduwal at miyembro ng lipunan, bansa at mundo. Sentral Psa pag-aaral ng tao, lipunan at kapaligiran ang konsepto ng panahon (time), na nagsisilbing batayang konteksto at pundasyon ng pag-uunawa ng mga pagbabago sa buhay ng bawat isa, ng lipunang kanyang kinabibilangan, at ng kanyang kapaligiran. Ang kaisipang kronolohikal ay hindi nangangahulugan ng pagsasaulo ng mga petsa o pangalan ng tao at lugar, bagamat mayroong mga mahahalagang historikal fact ( katotohan/ impormasyon) na dapat Ematutunan ng mag-aaral, kundi ang pagkilala sa pagkakaiba ng nakaraan sa kasalukuyan, ang pagpapatuloy ng mga paniniwala, istruktura at iba pa sa paglipas ng panahon, ang pag-unawa ng konsepto ng kahalagahang pangkasaysayan (historical significance), pagpahalaga sa konstekto ng pangyayari sa nakaraan man o sa kasalukuyan, at ang mga kaugnay na kakayahan upang maunawaan nang buo ang naganap at nagaganap. D3. Kultura, Pagkakakilanlan at Pagkabansa Kaugnay sa dalawang naunang tema ang konsepto ng kultura, na tumutukoy sa kabuuan ng mga paniniwala, pagpapahalaga, tradisyon, at paraan ng pamumuhay ng isang grupo o lipunan, kasama ang mga produkto nito katulad ng wika, sining, at iba pa. Nakaangkla sa kultura ang identidad Cng grupo at ng mga miyembro nito, na sa bansang Pilipinas at sa ibang bahagi ng mundo ay napakarami at iba-iba. May mga aspeto ng kultura na nag- babago samantala ang iba naman ay patuloy na umiiral sa kasalukuyan. Sa pag-aaral ng temang ito, inaasahan na makabubuo ang mag-aaral ng sariing pagkakakilanlan bilang kabataan, indibidwal at Pilipino, at maunawaan at mabigyang galang ang iba’t ibang kultura sa Pilipinas. Ang pagkakak- Oilanlan bilang Pilipino ay magiging basehan ng makabansang pananaw, na siya namang tutulong sa pagbuo ng mas malawak na pananaw ukol sa mundo. 4. Karapatan, Pananagutan at Pagkamamamayan Nakabatay ang kakayahang pansibiko sa pag-unawa sa papel na ginagampanan ng bawat isa bilang mamamayan at kasapi ng lipunan at sa pagkilala Pat pagtupad ng mga karapatan at tungkulin bilang tao at mamamayan. Pananagutan ng mamamayan na igalang ang karapatan ng iba, anuman ang kanilang pananampalataya, paniniwalang pampulitika, kultural, kasarian, etnisidad, kulay ng balat, pananamit at personal na pagpili. Kasama rito ang Ypaggalang sa opinyon ng iba kahit hindi ito sang-ayon o katulad ng sariling pag-iisip, at respeto sa pagkatao ng sinuman sa bansa at mundo. Ang pag- unawa sa karapatang pantao at ang pananagutang kaakibat dito ay mahalagang bahagi ng AP kurikulum upang makalahok ang magaaral nang ganap at sa makabuluhang paraan sa buhay ng komunidad, bansa at mundo.

xiii K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUM All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - 5. Kapangyarihan, Awtoridad at Pamamahalaelectronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015. DBahagi ng pagkamamamayan ay ang pag-unawa sa konsepto ng kapangyarihan, ang paggamit nito sa bansa at sa pang-araw-araw na buhay, ang kahulugan at kahalagahan ng demokratikong pamamalakad, at ang uri ng pamahalaan sa Pilipinas. Sakop din ng temang ito ang Saligang Batas, na nagsasaad ng mga karapatan at pananagutan ng mamamayan at ng sambayanang Pilipino. Ang pag-unawa sa konsepto ng awtoridad at liderato sa iba-ibang antas at aspeto ng pamahalaan, kasama ang mabigat na tungkulin sa pagiging isang lider, ay tatalakayin sa AP kurikulum. Ang karanasan Edin ng mga bansa sa Asya at sa ibang bahagi ng daigidig ngayon at sa nakaraan ay pinagmulan ng maraming halimbawa at aralin ukol sa temang ito. P6. Produksyon, Distribusyon at Pagkonsumo Paano gagastusin ang sariling allowance o kita ng magulang? Paano palalaguin ang naipong pondo ng pamilya? Ang sagot sa mga simpleng tanong na ito ay may kinalaman sa batayang konsepto ng pagpili (choice), pangangailangan, paggastos (expenditure), halaga at pakinabang (cost and Ebenefit) na sakop unang-una ng Ekonomiks, ngunit ginagamit din sa pag-aaral ng kasaysayan ng Pilipinas at mga lipunan sa rehiyon ng Asya at daigidig. Sa pag-aaral ng temang Produksyon, Distribusyon at Pagkonsumo, magagamit ng mag-aaral ang mga konseptong ito sa sariilng buhay at mauunawaan ang ibang konsepto katulad ng inflation, GDP, deficit, na karaniwang nababasa sa dyaryo o naririnig sa balita sa radyo. Mahalaga ring maunawaan ng Dmag-aaral ang panlipunang epekto ng desisyon ng indibidwal na konsyumer at ng mga kumpanya, katulad ng epekto ng kanilang pagpapasya sa presyo ng bilihin o ang epekto ng patakaran ng pamahalaan sa pagdebelop ng ekonomiya, gamit ang pamamaraang matematikal. (Consumer Ed. Financial Literacy, Pag-iimpok) C7. Ugnayang Panrehiyon at Pangmundo Sinusuportahan ng temang ito ang layunin ng AP kurikulum na makabuo ang mag-aaral ng pambansa at pandaigdigang pananaw at pagpa- pahalaga sa mga pangunahing usapin sa lipunan at mundo. Araling Asyano sa baitang 7, Kasaysayan ng Daigdig sa baitang 8, Ekonomiks sa baitang O9 at Mga Kontemporaryong Isyu sa baitang 10. Makatutulong ang kaalaman tungkol sa ibang bansa sa pag-unawa ng lugar at papel ng Pilipinas sa rehiyon at mundo, at kung paano maaaring kumilos ang Pilipino at ang bansa sa paglutas ng mga suliranin bilang kasapi ng pandaigdigang komunidad. Inaasahan na sa ika-11 at ika-12 na baitang ay magkakaroon ng mga elektib na kursong tatalakay sa iba’t ibang isyu (lokal, pambansa, panrehiyon, at Ppandaigidig) upang lumawak ang kaalaman ng mga mag-aaral at malinang ang kanilang mga mapanuring kakayahan. Sa ganitong paraan din ay lalong mahahasa ang pagkakadalubhasa ng bawat AP na guro sa pagdisenyo ng nilalaman ng kurso at sa istratehiya ng pagturo nito alinsunod sa pangkala- Yhatang balangkas ng AP. Ilang halimbawa ng mga paksa ng elektib na kurso ay: 1. Mga panganib sa kapaligiran at kalikasan, ang pangangalaga nito at mga hakbang na maaaring gawin ng mga mag-aaral at ng komunidad upang matugunan ang mga panganib na ito; 2. Ang layunin at pilosopiya ng isang batas o patakarang opisyal, ang epekto nito sa tao at lipunan (at kalikasan), ang mga problema sa imple- mentasyon at posibleng solusyon sa problema 3. Ang ugnayan ng kultura sa pagsulong ng lipunan (komunidad, bansa) at mga isyung kaugnay sa kaunlaran ng lipunan 4. Mga pandaigdigang problema sa klima, kalamidad (natural at likha ng tao), at ang paglutas ng mga suliraning ito  

K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUM Mga Kakayahan xiv Ang mga kakayahan ng bagong AP kurikulum ay nakaugat sa mga layunin ng batayang edukasyon: ang kapaki- pakinabang (functional) na literasi All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - ng lahat; ang paglinang ng “functionally literate and developed Filipino;” at ang pangmatagalang pagkatuto pagkatapos ng pormal na pag-aaralelectronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015. DSa ibaba ang kabuuan ng mga pangkalahatang kakayahan sa AP kurikulum at sa bawat kakayahan, ang mga partikular na kasanayan. Magkakaugnay ang mga kakayahan at kapwa nagpapatibay ang mga ito sa isa’t isa. Nilalayong linangin ang mga kakahayan sa debelopmental na pamamaraan na angkop sa bawat antas ng batayang edukasyon at sa proseso ng scaffolding, upang maitatag ang pundasyon ng mga kasanayan para sa mas malalim E(at mas komplex) na kakayahan. (lifelong learning). Makikita ang mga pangkalahatang layuning ito sa mga partikular na kakayahan ng AP katulad halimbawa, ng pagsisiyasat at pag- susuri. Samakatuwid, ang AP kurikulum ay di lamang base sa nilalaman (content-based) kundi rin sa mga kakayahan (competence-based). Sadyang inisa-isa ang mga kakayahan ng AP upang: (a) ipakita ang ugnayan nito sa mga layunin ng batayang edukasyon, at (b) bigyang diin ang mga mapanur- ing kakayahan na hindi malilinang sa pamamagitan ng pagsasaulo ng impormasyon. PPagsisiyasat EPagsusuri atKakayahan Partikular na Kasanayan Dinterpretasyon ng datos COPagsusuri at interpretasyon ng PYimpormasyon 1. Natutukoy ang mga sanggunian o pinagmulan ng impormasyon 2. Nakagagamit ng mapa at atlas upang matukoy ang iba’t ibang lugar, lokasyon at ibang impormasyong pangheograpiya 3. Nakagagamit ng mga kasangkapang teknolohikal upang makakita o makahanap ng mga sangguniang impormasyon 1. Nakababasa ng istatistikal na datos 2. Nakagagamit ng pamamaraang istatistikal o matematikal sa pagsuri ng kwantitatibong impormasyon at ng datos penomenong pang-ekonomiya 3. Nakababasa sa mapanuring pamamaraan upang maunawaan ang historikal na konteksto ng sanggunian at ang motibo at pananaw ng may-akda 1. Nakauunawa ng kahulugan, uri at kahalagahan ng primaryang sanggunian at ang kaibahan nito sa sekundaryang sanggunian 2. Nakabubuo ng kamalayan sa mga pagpapahalaga, gawi at kaugalian ng panahon at nakikilala ang impormasyon pagkakaiba at/o pagkakatulad ng mga iyon sa kasalukuyan 3. Nakikilala ang historikal na perspektibo ng awtor o manlilikha 4. Natutukoy ang pagkakaiba ng opinyon at fact 5. Nakatataya ng impormasyon sa pamamagitan ng pagkilala sa bias o punto de bista ng awtor/manlilikha 6. Nakakukuha ng datos mula sa iba’t ibang primaryang sanggunian 7. Nakahihinuha mula sa datos o ebidensya 8. Nakapag-aayos at nakagagawa ng buod ng impormasyon—pangunahing katotohanan at ideya sa sariling salita 9. Nakauunawa ng ugnayang sanhi at epekto (cause and effect) 10. Nakapaghahambing ng impormasyon mula sa mga magkaugnay na sanggunian at nakikilala ang mga punto ng pagkakasundo at di pagkakasundo 11. Nakabubuo ng interpretasyon tungkol sa magkaiba at posibleng magkasalungat na paliwanag ng isang pangyayari

xv Kakayahan Partikular na Kasanayan All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - Pagsasaliksik 12. Nakapagbibigay ng historikal na kahalagahan sa mga tao, grupo, pangyayari, proseso o kilusan at institusyonelectronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015. Komunikasyon 13. Napag-iisipan ang sariling ideya o pagtingin tungkol sa pinag-uusapan at mga natutuhan mula sa sanggunian Pagtupad sa D14. Nakapaghahambing ng sariling kaisipan sa kaisipan ng awtor/manlilikha at naipaliliwanag kung saan at bakit sumasang- pamantayang ayon o hindi ang dalawang kaisipan 15. Nakauunawa ng mobilidad at migrasyon ng populasyon, ang distribusyon nito, dahilan at epekto pang-etika E16. Nakauunawa ng papel at epekto ng heograpiya sa pagbabagong panlipunan at pangkalikasan 17. Nakagagamit ng pamamaraang matematikal sa pag-unawa ng mga batayang konsepto ng Ekonomiks at sa pagsusuri ng kwantitatibong datos P18. Nakabubuo ng konklusyon base sa interpretasyon ng impormasyon 1. Nakasasagot ng tanong base sa angkop at sapat na ebidensya E2. Nakapag-aayos ang resulta ng pagsasaliksik sa lohikal na paraan 3. Nakagagamit ng teknolohikal na instrumento sa pagsasaliksik, pagsusuri ng datos, pagsulat ng sanaysay o papel, at paghanda ng presentasyon ng pananaliksik D1. Nakapag-uugnay ng sari-saring impormasyon mula sa mga angkop na sanggunian 2. Naipakikilala ang sipi mula sa sanggunian at nagagamit ito nang tama 3. Naipararating sa malinaw at maayos na paraan ang sariling kaisipan tungkol sa kaganapan o isyung pinag-aaralan na pinatitibay ng nararapat na ebidensya o datos C4. Nakabubuo ng maikli ngunit malinaw na introduksyon at konklusyon kapag nagpapaliwanag 5. Nakasusulat ng sanaysay (na may habang 3-5 pahina sa mataas na baitang) na nagpapaliwanag ng isang pangyayari, isyu o penomeno, gamit ang nararapat at sapat na impormasyon o ebidensiya sa angkop na pamamaraan O1. Nakauunawa ng karapatan at tungkulin bilang mamamayan upang makalahok sa makabuluhang paraan sa buhay ng pamayanan, bansa at dagidig 2. Naigagalang at nabibigyang kahalagahan ang pagkakaiba ng mga tao, komunidad, kultura, at paniniwala, at ang Pkanilang karapatang pantao 3. Nagiging maingat sa sariling naisin, paniniwala, punto de bista o posisyon Y4. Nakapagpapakita ng pantay na pakikitungo at paggalang sa mga may ibang pag-iisip kahit hindi ito sumasang-ayon sa sariling ideya, posisyon o pagtingin 5. Natutukoy ang sangguniang ginamit sa papel (reaksyon, maikling sanaysay) bilang pagkilala sa karapatan sa pag- aaring intelektuwal ng awtor/manlilikha Pamantayan sa Programa (Core learning Area Standard): Naipamamalas ang pag-unawa sa mga konsepto at isyung pangkasaysayan, pangheograpiya, pang-ekonomiya, pangkultura, pampamahalaan, pansibiko, at panlipunan gamit ang mga kasanayang nalinang sa pag-aaral ng iba’t ibang disiplina at larangan ng araling panlipunan kabilang ang pananaliksik, pag- sisiyasat, mapanuring pag-iisip, matalinong pagpapasya, pagkamalikhain, pakikipagkapwa, likas-kayang paggamit ng pinagkukunang-yaman, pakikipagta- lastasan at pagpapalawak ng pandaigdigang pananaw upang maging isang mapanuri, mapagnilay, mapanagutan, produktibo, makakalikasan, makabansa at makatao na papanday sa kinabukasan ng mamamayan ng bansa at daigdig.

Pangunahing Pamantayan ng Bawat Yugto (Key Stage Standards): K–3 4–6 7 – 10 xvi Naipamamalas ang panimulang Naipamamalas ang mga kakayahan Naipamamalas ang mga kakayahan All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - pag-unawa at pagpapahalaga sa sarili, bilang batang produktibo, mapanagutan bilang kabataang mamamayang Pilipinoelectronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015. Dunawa tungkol sa sarili at kapaligirang pisikal pakikipagkapwa, pamilya, paaralan, at komunidad, at sa mga at makabansang mamamayang Pilipino na mapanuri, mapagnilay, malikhain, may batayang konsepto ng pagpapatuloy at gamit ang kasanayan sa pagsasaliksik, matalinong pagpapasya at aktibong pakikilahok, pagbabago, distansya at direksyon gamit ang pagsisiyasat, mapanuring pag-iisip, makakalikasan, mapanagutan,produktibo, mga kasanayan tungo sa malalim ng pag- matalinong pagpapasya, pagkamalikhain, makatao at makabansa, na may pandaigdigang E kasaysayan, ekonomiya, pamamahala, konsepto ng heograpiya, kasaysayan, ekonomiya, likas-kayang pananaw gamit ang mga kasanayan sa at sosyo-kultural , bilang kasapi ng sariling paggamit ng pinagkukunang-yaman at pagsisiyasat, pagsusuri ng datos at iba’t Pmaunlad na kinabukasan para sa bansa. maunlad na kinabukasan para sa bansa. komunidad at ng mas malawak na lipunan. pakikipagtalastasan at pag-unawa sa ibang sanggunian, pagsasaliksik, mabisang mga batayang konsepto ng heograpiya, komunikasyon at pag-unawa sa mga batayang EPamantayan sa Bawat Baitang/ Antas (Grade Level Standards): sibika at kultura tungo sa pagpapanday ng politika at kultura tungo sa pagpapanday ng DBaitang K Pamantayan sa Pagkatuto Naipamamalas ang panimulang pag-unawa sa pagkilala sa sarili at pakikipag-ugnayan sa kapwa bilang pundasyon sa paglinang ng kamalayan sa kapaligirang sosyal. 1 Naipamamalas ang kamalayan at pag-unawa sa sarili bilang kasapi ng pamilya at paaralan at pagpapahalaga sa kapaligirang Cpisikal gamit ang konsepto ng pagpapatuloy at pagbabago, interaksyon, distansya at direksyon tungo sa pagkakakilanlan bilang indibidwal at kasapi ng pangkat ng lipunan, komunidad. O2 Naipamamalas ang kamalayan, pag-unawa at pagpapahalaga sa kasalukuyan at nakaraan ng kinabibilangang komunidad, gamit ang konsepto ng pagpapatuloy at pagbabago,kapangyarihan, pamumuno at pananagutan, pangangailangan at kagustuhan, pagkakilanlan, mga simpleng konseptong heograpikal tulad ng lokasyon at pinagkukunang-yaman at ng mga saksi ng kasaysayan Ptulad ng tradisyong oral at mga labi ng kasaysayan. Y3 Naipamamalas ang malawak na pag-unawa at pagpapahalaga ng mga komunidad ng Pilipinas bilang bahagi ng mga lalawigan at rehiyon ng bansa batay sa (a) katangiang pisikal (b) kultura; (c) kabuhayan; at (d) pulitikal, gamit ang malalim na konsepto ng pagpapatuloy at pagbabago, interaksyon ng tao at kapaligirang pisikal at sosyal.

xvii Baitang Pamantayan sa Pagkatuto 4 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - 5 Naipagmamalaki ang pagka- Pilipino at ang bansang Pilipinas na may pagpapahalaga sa pagkakaiba-iba ng mga kulturangelectronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015. Pilipino batay sa paggamit ng mga kasanayan sa heograpiya, pag-unawa sa kultura at kabuhayan, pakikilahok sa pamamahala at 6 Dpagpapahalaga sa mga mithiin ng bansang Pilipinas. 7 8 Naipamamalas ang pag-unawa at pagpapahalaga sa pagkakabuo ng kapuluan ng Pilipinas at mga sinaunang lipunan hanggang 9 10 Esa mga malalaking pagbabagong pang-ekonomiya at ang implikasyon nito sa lipunan sa simula ng ika-labing siyam na siglo, gamit ang batayang konsepto katulad ng kahalagahang pangkasaysayan (historical significance), pagpapatuloy at pagbabago, ugnayang sanhi at epekto tungo sa paglinang ng isang batang mamamayang mapanuri, mapagmuni, responsable, produktibo, Pmakakalikasan, makatao at makabansa at may pagpapahalaga sa mga usapin sa lipunan sa nakaraan at kasalukuyan tungo sa pagpanday ng maunlad na kinabukasan para sa bansa. ENaipamamalas ang patuloy na pag-unawa at pagpapahalaga sa kasaysayan ng Pilipinas mula sa ika-20 siglo hanggang sa kasalukuyan, tungo sa pagbuo ng tiyak na pagkakakilanlan bilang Pilipino at mamamayan ng Pilipinas; Naipamamalas ang malalim na pag-unawa sa kasaysayan ng Pilipinas base sa pagsusuri ng sipi ng mga piling primaryang sangguniang nakasulat, Dpasalita, awdyo-biswal at kumbinasyon ng mga ito, mula sa iba-ibang panahon, tungo sa pagbuo ng makabansang kaisipan na siyang magsisilbing basehan ng mas malawak na pananaw tungkol sa mundo Naipamamalas ang malalim na pag-unawa at pagpapahalaga sa kamalayan sa heograpiya , kasaysayan, kultura, lipunan, Cpamahalaan at ekonomiya ng mga bansa sa rehiyon tungo sa pagbubuo ng pagkakakilanlang Asyano at magkakatuwang na pag-unlad at pagharap sa mga hamon ng Asya Naipamamalas ang malalim na pag-unawa at pagpapahalaga sa sama-samang pagkilos at pagtugon sa mga pandaigdigang Ohamon sa sangkatauhan sa kabila ng malawak na pagkakaiba-iba ng heograpiya, kasaysayan, kultura, lipunan, pamahalaan at ekonomiya tungo sa pagkakaroon ng mapayapa, maunlad at matatag na kinabukasan Naipamamalas ang malalim na pag-unawa at pagpapahalaga sa mga pangunahing kaisipan at napapanahong isyu sa ekonomiks Pgamit ang mga kasanayan at pagpapahalaga ng mga disiplinang panlipunan tungo sa paghubog ng mamamayang mapanuri , Ymapagnilay, mapanagutan, makakalikasan, produktibo, makatarungan, at makataong mamamayan ng bansa at daigdig Naipamamalas ang malalim na pag-unawa at pagpapahalaga sa mga kontemporaryong isyu at hamong pang-ekonomiya, pangkalikasan, pampolitika, karapatang pantao, pang-edukasyon at pananagutang sibiko at pagkamamamayan sa kinakaharap ng mga bansa sa kasalukuyang panahon gamit ang mga kasanayan sa pagsisiyasat, pagsusuri ng datos at iba’t ibang sanggunian, pagsasaliksik, mapanuring pag-iisip, mabisang komunikasyon at matalinong pagpapasya

xviii Saklaw at Daloy ng Kurikulum All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - Gradoelectronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015. DK E1 P2 ED3 4 CO5 PY6 Naipamamalas ang kamalayan bilang batang Pilipino sa katangian at bahaging ginagampanan ng tahanan, paaralan at pamayanan tungo sa paghubog ng isang mamamayang mapanagutan, may pagmamahal sa bansa at pagmamalasakit sa kapaligiran at kapwa. Daloy ng Paksa Deskripsyon Tema Ako at ang Aking 1-2 Pagkilala sa sarili at pakikipag-ugnayan sa kapwa bilang pundasyon sa paglinang ng kama- 1-3 kapwa layan sa kapaligirang sosyal Ako, ang Aking 1-5 Pamilya at Paaralan Ang sarili bilang kabahagi ng pamilya at paaralan tungo sa pagkakakilanlan bilang indi- bidwal at kasapi ng komunidad, gamit ang konsepto ng pagpapatuloy at pagbabago, inter- 1-6 Ang Aking Komundad, aksyon distansya at direksyon at ang pagpapahalaga sa kapaligirang pisikal at paaralan Ngayon at Noon 1-6 Pag-unawa sa kasalukuyan at nakaraan ng kinabibilangang komunidad, gamit ang konsepto Ang Mga Lalawigan sa ng pagpapatuloy at pagbabago, interaksyon, pagkakasunod-sunod ng pangyayari, mga 1-6 Aking Rehiyon simpleng konseptong heograpikal tulad ng lokasyon at pinagkukunang yaman, at konsepto 1-6 ng mga saksi ng kasaysayan tulad ng tradisyon oral at mga labi ng kasaysayan Ang Bansang Pilipinas Pag-unawa sa pinagmulan at pag-unlad ng sariling lalawigan at rehiyon kasama ang aspe- Pagbuo ng Pilipinas ktong pangkultura, pampulitika, panlipunan at pangkabuhayan gamit ang malalim na kon- bilang Nasyon septo ng pagpapatuloy at pagbabago, interaksyon ng tao at kapaligirang pisikal at sosyal Mga Hamon at Tugon Pagpapahalaga sa pambansang pagkakakilanlan at ang mga kontribusyon ng bawat rehi- sa Pagkabansa yon sa paghubog ng kulturang Pilipino at pambansang pag-unlad gamit ng mga kasanayan sa heograpiya, pag-unawa sa kultura at kabuhayan, pakikilahok sa pamamahala at pagpa- pahalaga sa mga mithiin ng bansang Pilipinas. Pagkakabuo ng kapuluan ng Pilipinas at mga sinaunang lipunan hanggang sa simula ng ika-20 siglo gamit ang batayang konseptong katulad ng kahalagahang pangkasaysayan (historical significance), pagbabago, pag-unlad at pagpapatuloy. Ang Pilipinas sa harap ng mga hamon at tugon ng ika-20 siglo hanggang sa kasalukuyan tungo sa pagbuo ng tiyak na pagkakakilanlang Pilipino at matatag na pagkabansa (strong nationhood) Pag-unawa at pagpapahalaga sa kamalayan sa heograpiya , kasaysayan, kultura, lipu- 7 Araling Asyano nan, pamahalaan at ekonomiya ng mga bansa sa rehiyon tungo sa pagbubuo ng pagka- 1-7 kakilanlang Asyano at magkakatuwang na pag-unlad at pagharap sa mga hamon ng Asya

xix GradoDaloy ng Paksa Deskripsyon Tema 1-7 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - D8Kasaysayan ng DaigdigPag-unawa at pagpapahalaga sa sama-samang pagkilos at pagtugon sa mga pandaigdi- 1-7electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015. E9 gang hamon sa sangkatauhan sa kabila ng malawak na pagkakaiba-iba ng heograpiya, PE10 kasaysayan, kultura, lipunan, pamahalaan at ekonomiya tungo sa pagkakaroon ng mapay- 1-7 apa, maunlad at matatag na kinabukasan. Ekonomiks Pag-unawa sa mga pangunahing kaisipan at napapanahong isyu sa ekonomiks gamit ang mga kasanayan at pagpapahalaga ng mga disiplinang panlipunan tungo sa paghubog ng mamamayang mapanuri, mapagnilay, mapanagutan, makakalikasan, produktibo, makata- rungan, at makataong mamamayan ng bansa at daigdig Pag-unawa at pagpapahalaga sa mga kontemporaryong isyu at hamong pang-ekonomi- DBILANG NG ORAS SA PAGTUTURO: 10 weeks/quarter; 4 quarters/year Mga Kontemporaryong ya, pangkalikasan, pampolitika, karapatang pantao, pang-edukasyon at pananagutang Isyu sibiko at pagkamamamayan sa kinakaharap ng mga bansa sa kasalukuyang panahon gamit ang mga kasanayan sa pagsisiyasat, pagsusuri ng datos at iba’t ibang sanggunian, pagsa- saliksik, mapanuring pag-iisip, mabisang komunikasyon at matalinong pagpapasya CGrade 1-2 Time Allotment O3-6 30 min/day x 5 days 40 min/day x 5 days PY7-10 3 hrs/week

xx BAITANG 9 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - EKONOMIKSelectronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015. Pamantayang Pangnilalaman: Naipamamalas ang malalim na pag-unawa sa mga pangunahing kaisipan at napapanahong isyu sa ekonomiks at pambansang pag-unlad gamit ang mga kasanayan at pagpapahalaga ng mga disiplinang panlipunan tungo sa paghubog ng mamamayang mapanuri, mapagnilay, mapanagutan, makakalikasan, produktibo, makatarungan, at D makataong mamamayan ng bansa at daigdig. NILALAMAN PAMANTAYANG PAMANTAYAN PANGNILALAMAN SA PAGGANAP E(Content) (Content Standard) (Performance Standard) PED CA. Kahulugan ng Ekonomiks PAMANTAYAN SA PAGKATUTO CODE (Learning Competencies) UNANG MARKAHAN - Mga Pangunahing Konsepto ng Ekonomiks: Batayan ng Matalinong Paggamit ng Pinagkukunang Yaman tungo sa Pagkamit ng Kaunlaran Ang mga mag-aaral ay Ang mga mag-aaral ay: Ang mga mag-aaral ay may pag-unawa: 1. Nailalapat ang kahulugan ng sa mga pangunahing naisasabuhay ang ekonomiks sa pang-araw-araw AP9MKE-Ia-1 na pamumuhay bilang isang AP9MKE-Ia-2 konsepto ng Ekonomiks pag-unawa sa mga mag-aaral, at kasapi ng pamilya at lipunan. bilang batayan ng pangunahing konsepto 2. Natataya ang kahalagahan matalino at maunlad ng Ekonomiks bilang ng ekonomiks sa pang-araw- araw na pamumuhay ng bawat na pang-araw-araw na batayan ng matalino at pamilya at ng lipunan. B. Kakapusan pamumuhay maunlad na pang-araw- O1. Konsepto ng Kakapusan at ang Kaugnayan nito sa Pang- araw- araw na pamumuhay araw na Pamumuhay 3. Naipakikita ang ugnayan ng AP9MKE-Ia-3 P2. Palatandaan ng Kakapusan sa kakapusan sa pang-araw- araw AP9MKE-Ib-4 Pang- araw- araw na Buhay na pamumuhay. Y3. Kakapusan Bilang Pangunahing 4. Natutukoy ang mga palatandaan ng kakapusan sa pang-araw- araw na buhay. Suliranin sa Pang- araw-araw na 5. Nakakabuo ang konklusyon Pamumuhay na ang kakapusan ay isang AP9MKE-Ib-5 4. Mga Paraan upang Malabanan ang pangunahing suliraning Kakapusan sa Pang- araw- araw na panlipunan. Pamumuhay 6. Nakapagmumungkahi ng mga paraan upang malabanan ang AP9MKE-Ic-6 kakapusan

xxi NILALAMAN PAMANTAYANG PAMANTAYAN PAMANTAYAN SA PAGKATUTO CODE (Content) PANGNILALAMAN SA PAGGANAP (Learning Competencies) AP9MKE-Ic-7 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - (Content Standard) (Performance Standard)electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015. DC. Pangangailangan at Kagustuhan AP9MKE-Id-8 7. Nasusuri ang kaibahan ng AP9MKE-Id-9 1. Pagkakaiba ng Pangangailangan kagustuhan (wants) sa AP9MKE-Ie-10 at Kagustuhan pangangailangan (needs) AP9MKE-Ie-11 bilang batayan sa pagbuo ng AP9MKE-If-12 E2. Ang Kaugnayan ng Personal na matalinong desisyon AP9MKE-If-13 Kagustuhan at Pangangailangan AP9MKE-Ig-14 sa Suliranin ngKakapusan 8. Naipakikita ang ugnayan ng personal na kagustuhan at P3. Hirarkiya ng Pangangailangan pangangailangan sa suliranin ng kakapusan 4. Batayan ng Personal na 9. Nasusuri ang hirarkiya ng EPangangailangan at Kagustuhan pangangailangan. 5. Salik na nakakaimpluwensiya sa 10. Nakabubuo ng sariling Pangangailangan at Kagustuhan pamantayan sa pagpili ng mga pangangailangan batay sa mga D COD. Alokasyon hirarkiya ng pangangailangan 1. Kaugnayan ng Konsepto ng 11. Nasusuri ang mga salik na nakakaimpluwensiya sa PAlokasyon sa Kakapusan at pangangailangan at kagustuhan Pangangailangan at Kagustuhan 12. Nasusuri ang kaugnayan ng alokasyon sa kakapusan at Y2. Kahalagahan ng Paggawa pangangailangan at kagustuhan ng Tamang Desisyon Upang 13. Napahahalagahan ang paggawa ng tamang desisyon Matugunan ang Pangangailangan upang matugunan ang 3. Iba’t- Ibang Sistemang Pang- pangangailangan ekonomiya 14. Nasusuri ang mekanismo ng alokasyon sa iba’t-ibang sistemang pang-ekonomiya bilang sagot sa kakapusan

xxii NILALAMAN PAMANTAYANG PAMANTAYAN PAMANTAYAN SA PAGKATUTO CODE (Content) PANGNILALAMAN SA PAGGANAP (Learning Competencies) AP9MKE-Ig-15 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - E. Pagkonsumo (Content Standard) (Performance Standard) AP9MKE-Ih-16electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015. 1. Konsepto ng Pagkonsumo AP9MKE-Ih-17 2. Salik sa Pagkonsumo 15. Naipaliliwanag ang konsepto ng pagkonsumo AP9MKE-Ih-18 D3. Pamantayan sa Matalinong AP9MKE-Ii-19 Pamimili 16. Nasusuri ang mga salik na AP9MKE-Ii-19 4. Karapatan at Tungkulin Bilang nakakaapekto sa pagkonsumo. AP9MKE-Ij-20 EIsang Mamimili 17. Naipamamalas ang talino sa AP9MYK-IIa-1 pagkonsumo sa pamamagitan AP9MYK-IIa-2 ng paggamit ng pamantayan sa AP9MYK-IIb-3 pamimili P 18. Naipagtatanggol ang mga karapatan at nagagampanan ang mga tungkulin bilang isang E mamimili F. Produksyon 19. Naibibigay ang kahulugan ng produksyon D1. Kahulugan at Proseso ng Produksyon at ang Pagtugon nito 21. Napahahalagahan ang mga sa Pang- araw araw na Pamumuhay salik ng produksyon at ang 2. Salik (Factors) ng Produksyon at implikasyon nito sa pang- araw- araw na pamumuhay Cang Implikasyon nito sa Pang- 22. Nasusuri ang mga tungkulin ng araw araw na Pamumuhay iba’t- ibang organisasyon ng negosyo O3. Mga Organisasyon ng Negosyo Pmay pag-unawa IKALAWANG MARKAHAN - Maykroekonomiks Y2. Mga Salik na Nakakapekto sa sa mga pangunahing nakapagsusuri sa mga A. Demand Ang mga mag-aaral ay Ang mga mag-aaral ay 1. Nailalapat ang kahulugan ng demand sa pang araw-araw na 1. Kahulugan ng ”Demand” kritikal na pamumuhay ng bawat pamilya Demand kaalaman sa ugnayan pangunahing kaalaman 2. Nasusuri ang mga salik na 3. Elastisidad ng Demand ng pwersa ng demand sa ugnayan ng pwersa nakaaapekto sa demand at suplay, at sa sistema ng demand at suplay, at 3. Matalinong nakapagpapasya sa pagtugon sa mga pagbabago ng ng pamilihan bilang sistema ng pamilihan salik na

xxiii PAMANTAYANG NILALAMAN PAMANTAYAN PAMANTAYAN SA PAGKATUTO CODE PANGNILALAMAN (Content) SA PAGGANAP (Learning Competencies) AP9MYK-IIb-4 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - (Content Standard) (Performance Standard) AP9MYK-IIc-5electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015. DEB. Supply” (Suplay) AP9MYK-IIc-6 batayan ng matalinongP1. Kahulugan ng Suplaybilang batayan4. Naiuugnay ang elastisidad ng AP9MYK-IId-7 pagdedesisyon ng ng matalinong demand sa presyo ng kalakal at AP9MYK-IId-8 sambahayan at bahay-2. Mga Salik ng Nakakapektopagdedesisyon ngpaglilingkod AP9MYK-IIe-9 sa Suplay sambahayan at bahay- 5. Nailalapat ang kahulugan ng AP9MYK-IIf-9 E3. Elastisidad ng Suplay suplay batay sa pang-araw- araw na pamumuhay ng bawat AP9MYK-IIg-10 pamilya DC. Interaksyon ng Demand at Suplay 6. Nasusuri ang mga salik na 1. Interaksyon ng demand at suplay nakaaapekto sa suplay Csa kalagayan ng presyo at ng 7. Matalinong nakapagpapasya sa pagtugon sa mga pagbabago ng pamilihan salik na nakaaapekto sa suplay 2. ”Shortage” at ”Surplus” 8. Naiuugnay ang elastisidad ng O3. Mga Paraan ng pagtugon/ demand at suplay sa presyo ng kalutasan sa mga suliraning dulot kalakal at paglilingkod ng kakulangan at kalabisan sa PYpamilihan 9. Naipapaliwanag ang interaksyon ng demand at suplay sa kalagayan ng presyo at ng pamilihan 10. Nasusuri ang mga epekto ng shortage at surplus sa presyo at dami ng kalakal at paglilingkod sa pamilihan 11. Naimumungkahi ang paraan ng pagtugon/kalutasan sa mga suliraning dulot ng kakulangan at kalabisan

xxiv NILALAMAN PAMANTAYANG PAMANTAYAN PAMANTAYAN SA PAGKATUTO CODE (Content) PANGNILALAMAN SA PAGGANAP (Learning Competencies) AP9MYK-IIh-11 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - (Content Standard) (Performance Standard) AP9MYK-IIi-12electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015. D. Pamilihan 1. Konsepto ng Pamilihan 12. Napapaliwanag ang kahulugan AP9MYK-IIj-13 2. Iba’t ibang Istraktura ng Pamilihan ng pamilihan AP9MAK-IIIa-1 D3. Gampanin ng Pamahalaan sa mga 13. Nasusuri ang iba’t ibang AP9MAK-IIIa-2 Gawaing Pangkabuhayan sa Iba’t Istraktura ng Pamilihan AP9MAK-IIIa-3 EPEIbang Istraktura ng Pamilihan AP9MAK-IIIb-4 DPaikot na Daloy ng Ekonomiya 14. Napangangatwiranan ang AP9MAK-IIIb-5 kinakailangang pakikialam at regulasyon ng pamahalaan sa mga gawaing pangkabuhayan sa iba’t ibang istraktura ng pamilihan upang matugunan ang pangangailangan ng mga mamamayan IKATLONG MARKAHAN - Makroekonomiks C2. Ang kaugnayan sa isa’t isa ng pambansang ekonomiya kaalaman tungkol sa 1. Nailalalarawan ang paikot na Naipamamalas ng mag- Ang mag-aaral ay 1. Bahaging ginagampanan ng mga aaral ang pag-unawa nakapagmumungkahi ng daloy ng ekonomiya bumubuo sa paikot na daloy ng sa mga pangunahing mga pamamaraan kung 2. Natataya ang bahaging Opamumuhay ng kapwa pamumuhay ng kapwa 2. Nasusuri ang ugnayan sa isa’t isa ekonomiya kaalaman tungkol sa paano ang pangunahing ginagampanan ng mga mga bahaging bumubuo sa paikot bilang kabahagi pambansang ekonomiya bumubuo sa paikot na daloy ng na daloy ng ekonomiya sa pagpapabuti ng ay nakapagpapabuti sa ekonomiya P1. Pambansang produkto (Gross mamamayan tungo sa mamamayan tungo sa ng mga bahaging bumubuo sa paikot na daloy ng ekonomiya YProduct) bilang panukat ng pambansang kaunlaran pambansang kaunlaran B. Pambansang Kita 3. Nasusuri ang pambansang produkto (Gross National National Product- Gross Domestic Product-Gross Domestic Product) bilang panukat ng kakayahan ng kakayahan ng isang ekonomiya isang ekonomiya 2. Mga pamamaraan sa pagsukat ng 4. Nakikilala ang mga pamamaraan pambansang produkto sa pagsukat ng pambansang produkto

xxv NILALAMAN PAMANTAYANG PAMANTAYAN PAMANTAYAN SA PAGKATUTO CODE (Content) PANGNILALAMAN SA PAGGANAP (Learning Competencies) All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - (Content Standard) (Performance Standard) AP9MAK-IIIc-6electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015. D3. Kahalagahan ng pagsukat ng pambansang kita sa ekonomiya 5. Nasusuri ang kahalagahan ng AP9MAK-IIIc-6 pagsukat ng pambansang kita sa EC. Ugnayan ng Kita, Pag-iimpok, at ekonomiya AP9MAK-IIIc-7 Pagkonsumo AP9MAK-IIId-8 6. Naipapahayag ang kaugnayan AP9MAK-IIId-9 P1. Kaugnayan ng kita sa ng kita sa pagkonsumo at pag- AP9MAK-IIIe-10 pagkonsumo at pag-iimpok iimpok AP9MAK-IIIe-11 2. Katuturan ng consumption at AP9MAK-IIIf-12 7. Nasusuri ang katuturan ng AP9MAK-IIIf-13 Esavings sa pag-iimpok consumption at savings sa pag- iimpok D. Implasyon 8. Nasusuri ang konsepto at D1. Konsepto ng Implasyo palatandaan ng Implasyon 2. Mga Dahilan ng Implasyon 9. Natataya ang mga dahilan sa 3. Mga Epekto ng Implasyon pagkaroon ng implasyon 4. Paraan ng Paglutas ng 10. Nasusuri ang iba’t ibang epekto Implasyon ng implasyon COPA. Patakarang Piskal 11. Napapahalagahan ang mga Y1. Layunin ng Patakarang Piskal paraan ng paglutas ng implasyon 12. Aktibong nakikilahok sa paglutas ng mga suliraning kaugnay ng implasyon 13. Naipaliliwanag ang layunin ng patakarang piskal 2. Kahalagahan ng Papel na 14. Napahahalagahan ang papel na Ginagampanan ng Pamahalaan ginagampanan ng pamahalaan AP9MAK-IIIg-14 kaugnay ng mga Patakarang kaugnay ng mga patakarang Piskal na Ipinapatupad nito piskal na ipinatutupad nito 3. Patakaran sa Pambansang Badyet 15. Nasusuri ang badyet at ang at ang Kalakaran ng Paggasta ng kalakaran ng paggasta ng AP9MAK-IIIg-15 Pamahalaan pamahalaan

xxvi PAMANTAYANG PAMANTAYAN PAMANTAYAN SA PAGKATUTO PANGNILALAMAN SA PAGGANAP (Learning Competencies) All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - (Content Standard) (Performance Standard)electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015. NILALAMAN CODE (Content) 16. Nakababalikat ng pananagutan AP9MAK-IIIg-16 bilang mamamayan sa wastong Halimbawa: pagbabayad ng buwis AP9MAK-IIIh-17 - Policy on Priority Assistance 17. Naiuuugnay ang mga epekto ng AP9MAK-IIIh-18 Development Fund patakarang piskal sa katatagan AP9MAK-IIIi-19 ng pambansang ekonomiya AP9MAK-IIIi-20 D- Policy on the Privatization of GOCCs AP9MSP-IVj-21 - Policy on Conditional Cash Transfer AP9MSP-IVj-22 - Patakaran sa Wastong Pagbabayad Eng Buwis (VAT EVAT/ RVAT) 4. Mga Epekto ng Patakarang Piskal sa Katatagan ng PPambansang Ekonomiya EF. Patakarang Pananalapi (Monetary Policy) 18. Naipaliliwanag ang layunin ng patakarang pananalapi D1. Layunin ng Patakarang Pananalapi 19. Naipahahayag ang kahalagahan 2. Kahalagahan ng Pag-iimpok at ng pag-iimpok at pamumuhunan Pamumuhunan bilang isang salik bilang isang salik ng ekonomiya sa Ekonomiya 20. Natataya ang bumubuo ng C3. Mga Bumubuo sa Sektor ng sektor ng pananalapi Pananalapi 4. Ang Papel na Ginagampan ng 21. Nasusuri ang mga patakarang pang-ekonomiya na OBawat Sektor ng Pananalapi nakakatulong sa patakarang panlabas ng bansa sa buhay ng 5. Mga Paraan at Patakaran ng nakararaming Pilipino Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP) 22. Natitimbang ang epekto ng mga Pupang mapatatag ang halaga ng patakaran pang-ekonomiya na nakakatulong sa patakarang salapi panlabas ng bansa sa buhay ng - Money Laundering Y- Easy and Tight Monetary Policy nakararaming Pilipino

xxvii DIKAAPAT NA MARKAHAN - Mga Sektor Pang-ekonomiya at Mga Patakarang Pang-Ekonomiya NILALAMAN PAMANTAYANG PAMANTAYAN PAMANTAYAN SA PAGKATUTO CODE All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - (Content) PANGNILALAMAN SA PAGGANAP (Learning Competencies) AP9MSP-IVa-1electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015. (Content Standard) (Performance Standard) AP9MSP-IVa-2 A. Konsepto at Palatandaan AP9MSP-IVb-3 Ang mga mag-aaral ay Ang mga mag-aaral ay 1. Nakapagbibigay ng sariling AP9MSP-IVb-4 Eng Pambansang Kaunlaran pakahulugan sa pambansang AP9MSP-IVc-5 may pag-unawa aktibong nakikibahagi kaunlaran AP9MSP-IVc-6 1. Pambansang Kaunluran AP9MSP-IVd-7 2. Mga palatandaan ng 2. Nasisiyasat ang mga AP9MSP-IVd-8 palatandaan ng pambansang PPambansang kaunlaran kaunlaran 3. Iba’t ibang gampanin ng 3. Natutukoy ang iba’t ibang mamamayang Pilipino upang gampanin ng mamamayang Pilipino upang makatulong sa Emakatulong sa pambansang pambansang kaunlaran kaunlaran 4. Napahahalagahan ang 4. Sama-sama Pagkilos para sa sama-samang pagkilos ng mamamayang Pilipino para sa D CPambansang Kaunlaran pambansang kaunlaran sa mga sektor ng sa maayos na ekonomiya at mga pagpapatupad at patakarang pang- pagpapabuti ng mga ekonomiya nito sa sektor ng ekonomiya harap ng mga hamon at mga patakarang at pwersa tungo sa pang-ekonomiya nito pambansang pagsulong tungo sa pambansang at pag-unlad pagsulong at pag-unlad 5. Nakapagsasagawa ng isang pagpaplano kung paano O makapag-ambag bilang mamamayan sa pag-unlad ng bansa PB. Sektor ng Agrikultura 6. Nasusuri ang bahaging 1. Ang bahaging ginagampanan ginagampanan ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat sa Yng agrikultura, pangingisda at paggugubat sa ekonomiya at sa ekonomiya at sa bansa bansa 7. Nasusuri ang mga dahilan at 2. Mga dahilan at epekto ng epekto ng suliranin ng sektor ng agrikultura, pangingisda, at suliranin ng sektor ng agrikultura, paggugubat sa bawat Pilipino pangingisda, at paggugubat sa bawat Pilipino 8. Nabibigyang-halaga ang mga 3. Mga patakarang pang Ekonomiya patakarang pang-ekonomiya nakatutulong sa sektor ng nakatutulong sa sektor ng agrikultura agrikultura

xxviii NILALAMAN PAMANTAYANG PAMANTAYAN PAMANTAYAN SA PAGKATUTO CODE (Content) PANGNILALAMAN SA PAGGANAP (Learning Competencies) All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - (Content Standard) (Performance Standard) AP9MSP-IVe-9electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015. AP9MSP-IVe-10 (industriya ng agrikultura, pangingisda, (industriya ng agrikultura, AP9MSP-IVe-11 at paggugubat) pangingisda, at paggugubat) AP9MSP-IVf-12 Halimbawa: AP9MSP-IVf-13 9. Nasusuri ang bahaging AP9MSP-IVg-14 - Comprehensive Agrarian Reform Law ginagampanan ng sektor ng - Policy on Importation of Rice industriya, tulad ng pagmimina, tungo sa isang masiglang D- Policy on Drug Prevention ekonomiya C. Sektor ng Industriya 10. Nasusuri ang pagkakaugnay 1. Bahaging ginampanan ng sektor ng sektor agrikultural at industriya tungo sa pag-unlad ng Eng industriya, tulad ng pagmimina, kabuhayan tungo sa isang masiglang 11. Nabibigyang-halaga ang mga ekonomiya COPYpatakarang pang-ekonomiyang P2. Ang pagkakaugnay ng sektor nakatutulong sa sektor ng agrikultural at industriya tungo sa industriya pag-unlad ng kabuhayan 12. Nasusuri ang bahaging E3. Mga patakarang pang-ekonomiya ginagampanan ng sektor ng nakatutulong sa sektor industriya paglilingkod D- Filipino First Policy 13. Napapahalagahan ang mga patakarang pang-ekonomiya - Oil Deregulation Law na nakakatulong sa sektor ng - Policy on Microfinancing paglilingkod - Policy on Online Businesses 14. Nakapagbibigay ng sariling D. Sektor ng Paglilingkod pakahulugan sa konsepto ng 1. Ang bahaging ginagampanan impormal na sektor ng sektor ng paglilingkod sa pambansang ekonomiya 2. Mga patakarang pang-ekonomiya na nakakatulong sa sektor ng paglilingkod 3. Batas na Nagbibigay Proteksyon at Nangangalaga sa mga Karapatan ng Mangggawa - Contractualization and Labor Outsourcing - Salary Standardization Law

xxix NILALAMANPAMANTAYANG PAMANTAYAN PAMANTAYAN SA PAGKATUTO CODE (Content)PANGNILALAMANSA PAGGANAP (Learning Competencies) AP9MSP-IVg-15 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - (Content Standard) (Performance Standard) AP9MSP-IVh-16electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015. DE. Impormal na Sektor AP9MSP-IVh-17 15. Nasusuri ang mga dahilan ng AP9MSP-IVi-18 1. Mga Dahilan at Anyo ng Impormal pagkakaroon ng impormal na AP9MSP-IVi-19 sector Ena Sektor ng Ekonomiya AP9MSP-IVi-20 16. Natataya ang mga epekto 2. Mga epekto ng impormal na ng impormal na sector ng sektor ng ekonomiya ekonomiya P3. Mga Patakang Pang- 17. Napapahalagahan ang mga ekonomiya na may patakarang pang-ekonomiya Ekaugnayan na nakakatulong sa sektor ng sa Impormal na Sektor paglilingkod - Counterfeiting D- Black Market F. Kalakalang Panlabas 18. Natataya ang kalakaran ng C1. Ang Kalakaran sa Kalakalang kalakalang panlabas ng bansa Panlabas ng Pilipinas 2. Ang ugnayan ng Pilipinas para 19. Nasusuri ang ugnayan ng Pilipinas para sa kalakalang Osa kalakalang panlabas nito sa panlabas nito sa mga samahan tulad ng World Trade mga samahan ng tulad ng World Organization at Asia-Pacific Trade Organization at Asia Pacific Economic Cooperation tungo sa patas na kapakinabangan ng PEconomic Cooperation tungo sa mga mamamayan ng daigdig patas na kapakinabangan ng mga 20. Napahahalagahan ang Ymamamayan ng daigdig kontribusyon ng kalakalang panlabas sa pag-unlad ekonomiya ng bansa

xxx PAMANTAYANG PAMANTAYAN PAMANTAYAN SA PAGKATUTO PANGNILALAMAN SA PAGGANAP (Learning Competencies) All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - (Content Standard) (Performance Standard)electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015. NILALAMAN CODE (Content) 21. Nasusuri ang mga patakarang AP9MSP-IVj-21 pang-ekonomiya na AP9MSP-IVj-22 3. Mga Kontribusyon ng Kalakalang nakakatulong sa patakarang Panlabas sa Pag-unlad ng panlabas ng bansa sa buhay ng Ekonomiya ng Pilipinas nakararaming Pilipino D4. Mga patakaran pang-ekonomiya 22. natitimbang ang epekto ng mga na nakakatulong sa patakarang patakaran pang-ekonomiya na panlabas ng bansa sa buhay ng nakakatulong sa patakarang Enakararaming Pilipino panlabas ng bansa sa buhay ng -Policy on ASEAN Economic Community nakararaming Pilipino 2015 PED COPY-Policy on Trade Liberalization

xxxi DFirst Entry CODE BOOK LEGEND EPUppercase Letter/s Sample: AP5KPK-IIIf-5 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015. LEGEND SAMPLE AP5 Araling Panlipunan Learning Area and Strand/ Sub- KPK ject or Specialization Baitang 5 Pagbabagong Kultural sa Pama- - Grade Level III mahalang Kolonyal ng mga Domain/Content/ Component/ Espanyol f Topic - ERoman Numeral 5 QuarterD*Zero if no specific quarter Ikatlong Markahan Week Ika-anim na linggo Lowercase Letter/s *Put a hyphen (-) in between letters to indicate more than a Cspecific week OPYArabic Number Competency Nakapagbibigay ng sariling pan- anaw tungkol sa naging epekto ng kolonyalismo sa lipunan ng sinaunang Pilipino

xxxii DOMAIN/ COMPONENT CODE DOMAIN/ COMPONENT CODE DOMAIN/ COMPONENT CODE HSK All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - DAng Aking PaaralanAko ay NatatangiNAT Ang Pinagmulan ng Lahing Pilipino PLP Heograpiya at Mga Sinaunang Kabihasnan sa DKTelectronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015. Daigdig PMD AKD Ang Aking Pamilya PAM Pamunuang Kolonyal ng Espanya PKE Ang Daigdig sa Klasiko at Transisyonal na Panahon MKE EAng Aking Komunidad PAA Pagbabagong Kultural sa Pamamahalang KPK Ang Pag-usbong ng Makabagong Daigdig MYK Kolonyal ng mga Espanyol MAK Mga Pagbabago sa Kolonya at Pag-usbong MSP ng Pakikibaka ng Bayan IPE PAng Aking Komunidad Ngayon at Ang Kontemporanyong Daigdig IPP Noon IKP Ako at ang Aking Kapaligiran KAP PKB KOM Kinalalagyan Ng Pilipinas At Ang Malayang PMK Mga Pangunahing Konsepto ng Ekonomiks Kaisipan Sa Mundo EPamumuhay sa Komunidad KNN Pagpupunyagi sa Panahon ng KDP Maykroekonomiks Kolonyalismong Amerikano at Ikalawang Digmaang Pandaigdig DPagiging Kabahagi ng Komunidad PKK PSK Pagtugon sa mga Suliranin, Isyu at Hamon SHK Makroekonomiks sa Kasarinlan ng Bansa Tungo sa Pagkamit ng Tunay na TDK Mga Sektor Pang-Ekonomiya at Mga Patakarang Demokrasya at Kaunlaran Pang-Ekonomiya Nito Ang Mga Kwento Ng Mga CLalawigan Sa Sariling Rehiyon Ang Mga Lalawigan Sa Aking LAR Heograpiya ng Asya HAS Mga Isyung Pangkapaligiran at Pang-ekonomiya Rehiyon OEkonomiya At Pamamahala KLR Sinaunang Kabihasnan sa AsyaHanggang KSA Mga Isyung Politikal at Pangkapayapaan Ang Pagkakakilanlang Kultural Ng PKR Ang Timog at Kanlurang Asya sa TKA Mga Isyu sa Karapang Pantao at Gender Kinabibilangang Rehiyon Transisyonal at Makabagong Panahon PLipunan, Kultura at Ekonomiya Yng Aking Bansa EAP Ang Silangan at Timog-Silangang Asya sa KIS Mga Isyung Pang-Edukasyon at Pansibiko at Transisyonal at Makabagong Panahon Pagkamamamayan (Civics and Citizenship) Ang Aking Bansa AAB LKE Ang Pamamahala Sa Aking Bansa PAB Kabahagi Ako sa Pag-unlad ng KPB Aking Bansa

YUNIT I MGA PANGUNAHING KONSEPTO NG EKONOMIKSPANIMULA AT MGA GABAY NA TANONG Bawat tao ay humaharap sa iba’t ibang sitwasyon sa araw-araw. Kalimitan,magkakaiba ang kanilang mga karanasan ayon sa kanilang mga kagustuhan atpangangailangan. Ang kanilang pagtugon ay batay sa kanilang interes at preperensiyao pinipili. Sa kabila nito, hindi maikakaila na kaalinsabay ng pagtugon sa mgapangangailangan at kagustuhan ay nahaharap sila sa suliranin na dulot ng kakapusanng pinagkukunang-yaman. Ang modyul na ito ay naglalayong maipamalas ng mga mag-aaral ang kanilangpag-unawa sa mga pangunahing konsepto ng Ekonomiks bilang batayan ng matalinoat maunlad na pang-araw-araw na pamumuhay. Layunin din nitong maisabuhay ngmga mag-aaral ang mga pangunahing konsepto ng Ekonomiks bilang batayan ngmatalino at maunlad na pang-araw-araw na pamumuhay.DEPED COPY PAMANTAYAN SA PAGKATUTOPamantayang Pangnilalaman Pamantayang PagganapNaipamamalas ng mag-aaral ang pag- Naisasabuhay ang pag-unawa sa mgaunawa sa mga pangunahing konsepto pangunahing konsepto ng Ekonomiksng Ekonomiks bilang batayan ng bilang batayan ng matalino at maunlad namatalino at maunlad na pang-araw-araw pang-araw-araw na pamumuhayna pamumuhaySa araling ito, inaasahan na matutuhan mo ang sumusunod: ARALIN 1: • Nailalapat ang kahulugan ng ekonomiks sa pang-KAHULUGAN NG araw-araw na pamumuhay bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan EKONOMIKS • Natataya ang kahalagahan ng ekonomiks sa pang- araw-araw na pamumuhay ng bawat pamilya at ng lipunan 1 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

ARALIN 2:DEPED COPY• Naipakikita ang ugnayan ng kakapusan sa pang- KAKAPUSAN araw-araw na pamumuhay ARALIN 3: • Natutukoy ang mga palatandaan ng kakapusan saANGANGAILANGAN pang-araw-araw na buhay AT KAGUSTUHAN • Nakabubuo ng konklusyon na ang kakapusan ay isang pangunahing suliraning panlipunan ARALIN 4: ALOKASYON • Nakapagmumungkahi ng mga paraan upang mala- banan ang kakapusan • Nasusuri ang kaibahan ng kagustuhan (wants) sa pangangailangan (needs) bilang batayan sa pagbuo ng matalinong desisyon • Naipakikita ang ugnayan ng personal na kagustuhan at pangangailangan sa suliranin ng kakapusan • Nasusuri ang herarkiya ng pangangailangan • Nakabubuo ng sariling pamantayan sa pagpili ng mga pangangailangan batay sa mga herarkiya ng pangangailangan • Nasusuri ang mga salik na nakakaimpluwensiya sa pangangailangan at kagustuhan • Nasusuri ang kaugnayan ng alokasyon sa kakapusan, pangangailangan at kagustuhan • Napahahalagahan ang paggawa ng tamang desisyon upang matugunan ang pangangailangan • Nasusuri ang mekanismo ng alokasyon sa iba’t ibang sistemang pang-ekonomiya bilang sagot sa kakapusan ARALIN 5: • Naipaliliwanag ang konsepto ng pagkonsumoPAGKONSUMO • Nasusuri ang mga salik na nakakaapekto sa pagkonsumo • Naipamamalasangtalinosapagkonsumosapamamagitan ng paggamit ng pamantayan sa pamimili • Naipagtatanggolangmgakarapatanat nagagampanan ang mga tungkulin bilang isang mamimili 2 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

ARALIN 6: • Naibibigay ang kahulugan ng produksiyonPRODUKSIYON • Napahahalagahan ang mga salik ng produksiyon at ang implikasyon nito sa pang-araw-araw na pamumuhay ARALIN 7: • Nasusuri ang mga tungkulin ng iba’t ibang organi-MGA ORGANISASYON sasyon ng negosyo NG NEGOSYODEPED COPY GRAPIKONG PANTULONG Walang katapusang Limitadong pinagkukunang-pangangailangan at kagustuhan yaman KAKAPUSANPagkonsumo ALOKASYON Produksiyon EKONOMIKS 3 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY PANIMULANG PAGTATAYA Panuto: Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel.( K ) 1. Sa ilalim ng command economy, ang mga pagpapasya kung anong produkto at serbisyo ang dapat na likhain ay nakasalalay sa kamay ng; A. konsyumer B. prodyuser C. pamilihan D. pamahalaan( K ) 2. Ang kakapusan o scarcity ay maaaring umiral sa mga pinagkukunang-yaman tulad ng yamang likas, yamang tao, at yamang kapital. Bakit nagkakaroon ng kakapusan sa mga ito? A. Dahil limitado ang mga pinagkukunang-yaman at walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao B. Dahil sa mga bagyo at iba pang uri ng kalamidad na pumipinsala sa mga pinagkukunang-yaman C. Dahil sa mga negosyanteng nagsasamantala at nagtatago ng mga produktong ibinebenta sa pamilihan D. Dahil likas na malawakan ang paggamit ng mga tao sa pinagkukunang- yaman ng bansa( K ) 3. Kung ikaw ay isang taong rasyonal, ano ang dapat mong isaalang-alang sa paggawa ng desisyon? A. Isaalang-alang ang mga paniniwala, mithiin, at tradisyon B. Isaalang-alang ang mga hilig at kagustuhan C. Isaalang-alang ang opportunity cost sa pagdedesisyon D. Isaalang-alang ang mga dinadaluhang okasyon( K ) 4. Ang paikot na daloy ng ekonomiya ay naglalarawan ng ugnayan at pangunahing gawain ng bawat sektor ng ekonomiya. Alin sa sumusunod ang naglalarawan sa bahaging ginagampanan ng sambahayan? A. Nagmamay-ari ng salik ng produksiyon B. Gumagamit ng mga salik ng produksiyon C. Nagbabayad ng upa o renta sa lupa D. Nagpapataw ng buwis sa bahay-kalakal 4 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY( K ) 5. Ang produksiyon ay isang gawaing pang-ekonomiya na dapat bigyang-pansin ng pamahalaan. Ito ay may kinalaman sa A. paggamit ng mga produkto at serbisyo. B. paglikha ng mga produkto at serbisyo. C. paglinang ng likas na yaman. D. pamamahagi ng pinagkukunang- yaman. ( P ) 6. Alin sa sumusunod ang pinakaangkop na kahulugan ng Ekonomiks? A. Ito ay matalinong pagpapasya ng tao sa pagsagot ng mga suliraning pangkabuhayan na kinakaharap. B. Ito ay tumutukoy sa siyensiya ng kaasalan ng tao na nakakaimpluwensiya sa kanyang pagdedesisyon. C. Ito ay pag-aaral ng tao at ng lipunan kung paano haharapin ang mga suliraning pangkabuhayan. D. Ito ay pag-aaral kung paano matutugunan ng tao ang kanyang walang katapusang pangangailangan at kagustuhan sa harap ng kakapusan. ( P ) 7. Ang kakapusan ay maaaring magdulot ng iba’t ibang suliraning panlipunan. Alin sa sumusunod ang hindi nagpapakita ng suliraning ito? A. Maaari itong magdulot ng kaguluhan sa mga taong nakararanas nito. B. Tumataas ang presyo ng mga bilihin kung kaya nababawasan ang kakayahan ng mga mamimili na bumili ng iba’t ibang produkto at serbisyo. C. Pag-init ng klima na nagdudulot ng mas malalakas na bagyo at mahabang panahon ng El Niño at La Niña. D. Nagpapataas ng pagkakataong kumita ang mga negosyante. ( P ) 8. Sa bawat pagpapasya ay kalimitang may trade-off at opportunity cost. Ang trade-off ay ang pagpili o pagsasakripisyo ng isang bagay upang makamit ang ibang bagay at ang opportunity cost ay ang halaga ng bagay o ng best alternative na handang ipagpalit sa bawat paggawa ng desisyon. Bakit may nagaganap na trade-off at opportunity cost? A. Dahil walang katapusan ang kagustuhan ng tao B. Dahil sa limitado ang kaalaman ng mga konsyumer C. Dahil may umiiral na kakapusan sa mga produkto at serbisyo D. Upang makagawa ng produktong kailangan ng pamilihan 5 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY( P ) 9. Kung uunahin ang pangangailangan kaysa kagustuhan, ang sumusunod ay maaaring maganap maliban sa _______. A. hindi maisasakatuparan ang lahat ng layunin B. magiging pantay ang distribusyon ng mga pinagkukunang-yaman C. maaaring malutas o mabawasan ang suliranin sa kakapusan D. magiging maayos ang pagbabadyet( P ) 10. Si Abraham Maslow ay kilala sa modelo ng herarkiya ng pangangailangan. Batay dito, isaayos ang sumusunod mula sa pinakamababa hanggang pinakamataas ayon sa antas nito. 1. Responsibilidad sa lipunan 2. Pangangailangan sa seguridad 3. Pisyolohikal at biyolohikal 4. Pangangailangan sa sariling kaganapan 5. Pangangailangan sa karangalan A. 2, 3, 4, 5, 1 B. 1, 2, 3, 4, 5 C. 3, 2, 1, 5, 4 D. 4, 5, 1, 2, 3( P ) 11. Ang bawat salik ng produksiyon ay mahalaga sa paglikha ng mga produkto at serbisyo. Ang bawat salik kapag ginamit ay may kabayaran tulad ng A. Upa sa kapitalista, sahod sa lakas-paggawa, tubo sa may-ari ng lupa, at interes para sa entreprenyur B. Upa sa may-ari ng lupa, sahod sa lakas-paggawa, interes sa kapitalista, at tubo sa entreprenyur C. Sahod sa entreprenyur, upa sa lakas-paggawa, interes sa kapitalista, at tubo sa entreprenyur D. Tubo sa may-ari ng lupa, sahod sa lakas-paggawa, upa sa kapitalista, at interes sa entreprenyur 6 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Gamitin ang talahanayan sa ibaba sa tanong sa aytem 12. HOUSEHOLD FINAL CONSUMPTION EXPENDITURE AT CURRENT PRICES, IN MILLION PESOS Annual 2012 and 2013 At Current Prices ITEMS 2012 2013 Growth Rate (%)HOUSEHOLD FINAL CONSUMPTION EX- 7,837,881 8,455,783 7.9 PENDITURE  1. Food and Non-alcoholic Beverages 3,343,427 3,596,677 7.6DEPED COPY  2. Alcoholic Beverages, Tobacco 100,930 110,059 9.0  3. Clothing and Footwear 108,492 116,635 7.54. Housing, water, Electricity, Gas, and 965,753 1,062,100 10.0 Other Fuels5. Furnishings, Household Equipment, 310,249 326,101 5.1 and Routine Household Maintenance  6. Health 199,821 218,729 9.5  7. Transport 837,569 894,369 6.8  8. Communication 247,946 264,281 6.6  9.  Recreation and Culture 142,851 154,391 8.110.  Education 302,772 334,586 10.511.  Restaurants and Hotels 291,460 318,553 9.312.  Miscellaneous Goods and Services 986,611 1,059,301 7.4Pinagkunan: http://www.nscb.gov.ph retrieved on 30 January 2014( P ) 12. Alin sa sumusunod na pahayag ang may katotohanan batay sa talahanayan? A. Malaking bahagi ng gastos sa pagkonsumo ng sambahayan ay nagmumula sa edukasyon. B. Nagpakita ng pagbaba sa kabuuang gastos sa pagkonsumo sa pagitan ng taong 2012-2013. C. Pinakamababa ang gastos sa pagkonsumo ng sambahayan sa komunikasyon. D. Nagpakita ng pagtaas sa kabuuang gastos sa pagkonsumo sa pagitan ng taong 2012-2013. 7 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY( U ) 13. Sa mga punto ng Production Possibilities Frontier o PPF ay maituturing na mayroong production efficiency. Ano ang kaugnayan ng PPF sa kakapusan. Piliin ang pinakatamang sagot? A. Ang hangganan ng PPF ay nagpapakita ng kakulangan sa mga pinagku- kunang-yaman. B. Ito ang mga plano ng produksiyon upang kumita nang malaki at mabawi ang gastos sa paggawa ng produkto. C. Ang PPF ay nagpapakita ng plano ng produksiyon batay sa kakayahan ng isang ekonomiya na lumikha ng produkto. D. Sa pamamagitan ng PPF ay maipakikita ang iba’t ibang alternatibo sa paglikha ng produkto upang magamit nang episyente ang mga limita- dong pinagkukunang-yaman.( U ) 14. Ang kagustuhan at pangangailangan ay dalawang magkaibang konsepto. Maituturing na kagustuhan ang isang bagay kapag higit ito sa batayang pangangailangan. Kailan maituturing na batayang pangangailangan ang isang produkto o serbisyo? A. Magagamit mo ito upang maging madali ang mahirap na gawain. B. Nagbibigay ito ng kasiyahan at kaginhawaan. C. Hindi mabubuhay ang tao kapag wala ang mga ito. D. Makabibili ka ng maraming bagay sa pamamagitan nito.( U ) 15. Papaano mo ipaliliwanag ang kasabihang “There isn’t enough to go around” na nagmula kay John Watson Howe? A. Limitado ang mga pinagkukunang-yaman kaya’t hindi ito sasapat sa pangangailangan ng tao. B. Walang hanggan ang pangangailangan ng tao gayundin ang mga pinagkukunang-yaman. C. Ang walang pakundangang paggamit ng pinagkukunang-yaman ay hahantong sa kakapusan. D. May hangganan ang halos lahat ng pinagkukunang-yaman sa buong daigdig.( U ) 16. Kung ikaw ay kabilang sa sistemang command economy, alin sa sumusunod ang hindi nagpapakita ng gampanin ng kasapi ng sistemang ito? A. Ang iyong katungkulan sa ekonomiya ay nagmumula sa utos ng pamahalaan batay sa plano. B. Malaya kang kumikilos ayon sa sariling interes nang walang pakikialam ng pamahalaan. C. Sama-samang isinasagawa ang mga gawain at pakinabang sa pinagkukunang-yaman. D. May kalayaan ang mamamayan ngunit may kontrol pa rin ang pamahalaan sa ilang gawain. 8 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

( U ) 17. Kailan masasabing matalino kang mamimili? A. Gumagamit ng credit card sa iyong pamimili at laging inaabangan ang pagkakaroon ng sale. B. Segunda mano ang binibili upang makamura at makatipid sa pamimili na pasok sa badyet. C. Sumusunod sa badyet at sinusuri ang presyo, sangkap, at timbang ng produktong binibili. D. Bumibili nang labis sa pangangailangan upang matiyak na hindi mauubusan sa pamilihan.( U ) 18. Sa papaanong paraan mo maitataguyod ang karapatan sa tamang impormasyon? A. Pag-aralan ang nakatatak sa etiketa ukol sa sangkap, dami, at komposisyon ng produkto. B. Palaging pumunta sa timbangang-bayan upang matiyak na husto ang biniling produkto. C. Pahalagahan ang kalidad at hindi ang tatak ng produkto o serbisyong bibilhin. D. Palagiang gumamit ng recycled na produkto upang mapangalagaan ang kapaligiran.( U ) 19. Ano ang ipinahihiwatig ng ilustrasyon sa ibaba ukol sa produksiyon? A. Ang produksiyon ay isang proseso ng pagsasama-sama ng output tulad ng produkto at serbisyo ubang mabuo ang input tulad ng lupa, paggawa, kapital, at kakayahan ng entreprenyur. B. Ang produksiyon ay ang proseso ng pagsasasama-sama ng mga input tulad ng lupa, lakas-paggawa, kapital, at entreprenyur upang makabuo ng produkto at serbisyo. C. Magaganap lamang ang produksiyon kung kompleto ang mga salik na gagamitin dito. D. Magiging mas produktibo ang produksiyon kung mas marami ang lakas- paggawa kaysa sa mga makinarya.DEPED COPY Input Proseso Output• Lupa • Pagsasama-sama • Kalakal o serbisyo• Paggawa epnnagtrgemgpaaretwenarey,uakrlasephsii,ptal, pangkunsumo;• EKnatrpeitparleonePuurshhuinpan at entrepreneurship Kalakal o serbisyo• Entrepreneurship na gamit sa paglikha ng ibang produkto 9 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

( U ) 20. Alin sa sumusunod ang hindi nagpapahayag ng kahalagahan ng produksiyon sa pang-araw-araw na pamumuhay? A. Ang produksiyon ang pinagmumulan ng mga produktong kailangang ikonsumo sa pang-araw- araw B. Ang produksiyon ay lumilikha ng trabaho. C. Ang pagkonsumo ang nagbibigay-daan sa produksiyon ng produkto at serbisyo, kaya dahil dito masasabing mas mahalaga ang produksiyon kaysa sa pagkonsumo. D. Ang mga kinita mula sa bawat salik ng produksiyon ay nagagamit ng sambahayan sa pagbili ng produkto at serbisyo.DEPED COPY Mga Sagot: 11. B 1. D 12. D 2. A 13. D 3. C 14. C 4. A 15. A 5. B 16. B 6. D 17. C 7. Maaring walang sagot 18. A 8. A or C 19. B 9. B 20. C10. C 10 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

PANIMULA AT MGA GABAY NA TANONG Ang pag-aaral ng Ekonomiks ay nahahati sa dalawang pangunahing sangay:ang Maykroekonomiks (Microeconomics) at Makroekonomiks (Macroeconomics).Layunin ng mga ito na maunawaan ang Ekonomiks sa pamamagitan ng maliit (micro)at malawak (macro) na dimensiyon ng ekonomiya. Kung kaya’t, ang pag-aaral nitoay lubhang mahalaga para sa atin sapagkat ang anumang pagbabago sa galaw ngekonomiya, maging sa usaping lokal o internasyonal man, ay may malaking epekto saatin bilang mga tao na may pangangailangang dapat matugunan. Kaugnay ng pagtugon sa ating pangangailangan, naitanong mo na ba sa iyongsarili kung paano mo ito maisasakatuparan? Saan ka makakakuha ng mga ito? Sapuntong ito, malaking usapin ang apat na pangunahing katanungang pang-ekonomiko:1) Ano-ano ang produktong ipoprodyus? 2) Gaano karami ang ipoprodyus? 3) Paanoito ipoprodyus? at 4) Para kanino ito ipoprodyus?. Ang mga katanungang pang-ekonomikong ito ang siyang pinagmumulan kung bakit ang konsepto ng demand atsupply sa ekonomiks ay nagaganap at ang mabisang mekanismo para maunawaanang takbo nito ay ang interaksiyon ng mga ito sa pamamagitan ng pamilihan. Ang pangunahing pokus ng modyul na ito ay ang ugnayan at interaksiyon ngdemand at supply, elastisidad, at pamilihan at iba’t ibang estruktura nito, at ang ugnayanng pamilihan at pamahalaan. Dahil dito, ikaw bilang guro at bahagi ng pambansangekonomiya, mahalagang iyong gabayan ang mga mag-aaral upang kanilang masuriat tuklasin kung paano naaapektuhan ang pangangailangan at kagustuhan ngsambahayan at bahay-kalakal tungo sa pagtamo ng pambansang kaunlaran.DEPED COPYPAMANTAYAN SA PAGKATUTOPamantayang Pangnilalaman Pamantayan sa PagganapNaipamamalas ng mag-aaral ang pag- Ang mga mag-aaral ay kritikal naunawa sa mga pangunahing kaalaman nakapagsusurisamgapangunahingkaalamansa ugnayan ng puwersa ng demand, sa ugnayan ng puwersa ng demand, supply,supply, at sistema ng pamilihan bilang at sistema ng pamilihan bilang batayan sabatayan sa matalinong pagdedesisyon matalinong pagdedesisyon ng konsyumerng konsyumer at bahay-kalakal tungo sa at bahay-kalakal tungo sa pagtamo ngpagtamo ng pambansang kaunlaran. pambansang kaunlaran. 69 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Sa araling ito, inaasahan na iyong gagabayan ang mga mag-aaral upang matutuhanang sumusunod: ARALIN 1: • Nailalapat ang kahulugan ng demand sa pang-araw-araw DEMAND na pamumuhay ng bawat pamilya ARALIN 2: • Nasusuri ang mga salik na nakaaapekto sa demandELASTISIDAD NGDEMAND (PRICE • Matalinong nakapagpapasya sa pagtugon sa mga ELASTICITY OF pagbabago ng salik (factors) na nakaaapekto sa demand DEMAND) • Naiuugnay ang tugon ng mga mamimili sa pabago- bagong presyo ng mga produkto at serbisyo batay sa konsepto ng price elasticity of demand • Naiisa-iisa at nasusuri ang iba’t ibang uri ng elastisidad ng demand • Nasusuri ang mga salik na nakaaapekto sa supplyDEPED COPYARALIN 3: • Matalinong nakapagpapasya sa pagtugon sa mgaSUPPLY AT pagbabago ng salik na nakaaapekto sa supplyELASTIDIDAD NG • Naiuugnay ang tugon ng mga mamimili sa pabago- SUPPLY bagong presyo ng mga produkto at serbisyo batay sa(PRICE ELASTICITY konsepto ng price elasticity of supplyOF SUPPLY) • Naiisa-iisa at nasusuri ang iba’t ibang uri ng elastisidad ng supply • Naipaliliwanag ang interaksiyon ng demand at supply saARALIN 4: kalagayan ng presyo at ng pamilihanINTERAKSIYON • Nasusuri ang mga epekto ng shortage at surplus sa presyo at dami ng kalakal at paglilingkod sa pamilihanNG DEMAND ATSUPPLY • Naimumungkahi ang paraan ng pagtugon/kalutasan sa mga suliraning dulot ng kakulangan at kalabisan • Naipaliliwanag ang kahulugan ng pamilihanARALIN 5: • Napahahalagahan ang bahaging ginagampanan ng pamilihan sa pagtugon sa pang-araw-araw naANG PAMILIHAN AT pangangailangan ng mga taoMGA ESTRUKTURA NITO • Nauunawaan ang konsepto ng Estruktura ng pamilihan • Nasusuri ang iba’t ibang Estruktura/sistema ng pamilihan na tumutugon sa maraming pangangailangan ng mga tao ARALIN 6: • Napapangatwiranan ang kinakailangang pakikialam at regulasyon ng pamahalaan sa mga gawaingUGNAYAN NG pangkabuhayan sa iba’t ibang estruktura ng pamilihanPAMILIHAN AT upang matugunan ang pangangailangan ng mgaPAMAHALAAN mamamayan 70 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

GRAPIKONG PANTULONG SA ARALIN MAYKROEKONOMIKSSAMBAHAYAN BAHAY-KALAKALDEPED COPYDEMAND SUPPLYINTERAKSIYON NG DEMAND AT SUPPLY 71 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

PANIMULANG PAGTATAYABasahin at unawain ang sumusunod na pahayag/katanungan. Bilugan ang titik ngtamang sagot.(K) 1. Isa sa mahalagang elemento na sinusuri sa pag-aaral ng Maykroekonomiks ay ang konsepto ng demand na isinasagawa o nagmumula sa mga konsyumer. Alin sa sumusunod ang tamang pagpapakahulugan sa konsepto ng demand? A. Ito ay tumutukoy sa mga produktong kahalili ng mga pangangailangan ng isang konsyumer. B. Ito ay tumutukoy sa dami ng produkto na handa (willing) at kayang (able) bilhin ng mga konsyumer sa iba’t ibang halaga o presyo. C. Ito ay tumutukoy sa kabuuang dami ng produkto na mabibili sa bawat presyo kung ang konsyumer ay makakabili ng lahat ng kanilang pangangailangan. D. Ito ay tumutukoy sa dami ng produkto na handa at kayang bilhin ng prodyuser sa iba’t ibang presyo. DEPED COPY(P) 2. Ayon sa batas ng demand, alin sa sumusunod na pahayag ang malinaw na magpapaliwanag ng graph tungkol sa ugnayan ng presyo at demand ng mga konsyumer? A. Kaunti ang mabibili ng mga konsyumer kapag mataas ang presyo. B. Maraming mabibili ang mga konsyumer kapag mataas ang presyo. C. Habang tumataas ang presyo, bumababa ang demand ng mga konsyumer. D. Habang tumataas ang presyo, tumataas ang demand ng mga konsyumer. PRESYO 2 1 DAMI 24(U) 3. Kapag ang kurba ng demand ay gumagalaw mula itaas, pababa, at pakanan o downward sloping, ito ay nagpapahiwatig ng/na ___________________. A. walang kaugnayan ang demand sa presyo B. hindi nagbabago ang presyo ayon sa demand C. negatibong ugnayan ng presyo sa dami ng demand D. positibong ugnayan ng presyo sa dami ng demand(U) 4. Ang ganap na di-elastikong demand ay mayroong coefficient na zero, ibig sabihin walang nagaganap na pagtugon ang Qd kahit pa tumaas ang presyo. Ano ang ipinapahiwatig nito? A. May mga produkto tayong madaling hanapan ng pamalit kaya kahit tumaas ang presyo nito makabibili pa rin tayo ng alternatibo para dito. 72 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

B. Kapag ang produkto ay labis na tumaas ang presyo at hindi naman masyadong kailangan, maaari ng ipagpaliban muna ang pagbili nito. C. May mga produkto na kahit mataas ang presyo ay kailangan mong bilhin sapagkat wala itong pamalit. D. May mga produktong walang epekto sa atin kahit hindi natin ito bilhin.(U) 5. Si Juanito ay nakagawian ng bumili ng bananacue tuwing recess. Nang minsang tumaas ng tatlong piso ang paborito niyang banana que, hindi na muna siya bumili at sa halip ay naghanap na lamang ng ibang mabibili sa canteen. Ano ang ipinahihiwatig ng demand ni Juanito para sa banana que? A. Ang demand sa bananacue ay hindi-elastiko sapagkat si Juanito ay tumugon ng malaki sa pamamagitan ng pagbabawas ng demand para sa bananacue. B. Ang demand sa bananacue ay elastiko sapagkat si Juanito ay tumugon na ng malaki sa pamamagitan ng pagbabawas ng demand para sa bananacue. C. Ang demand sa bananacue ay unitary sapagkat ang dami ng ibabawas na demand sa bananacue ay kasing dami ng demand sa pamalit na bananacue ni Juanito. D. Ang demand sa bananacue ay ganap na hindi-elastiko dahil hindi makakatagal si Juanito na hindi kumain ng bananacue sa loob ng isang linggo.DEPED COPY(K) 6. Sa Ekonomiks, pinag-aaralan kung paano matutugunan ang walang katapusang pangangailangan ng tao. Ang gawaing ito ay tungkulin ng prodyuser. Ano ang tawag sa dami ng produkto na handa at kayang ipagbili ng mga prodyuser? A. demand C. produksiyon B. ekwilibriyo D. supply(P) 7. May patahian si Aling Noemi ng mga kumot at punda ng unan sa Cagayan De Oro. Noon ay nakagagawa lamang siya ng 5 pirasong kumot at 10 pirasong punda ng unan sa isang araw. Ngunit nang gumamit siya ng hi- speed sewing machine ay halos magtriple ang kaniyang produksiyon kaya ibinaba niya ang presyo. Piliin ang grapikong paglalarawan sa pagbabagong ito? 73 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

(U) 8. Upang masabing supply, kailangang may kagustuhan at kakayahan na ipagbili ng prodyuser ang isang uri ng produkto. Halimbawa, may 30,000 lata ng sardinas ang kailangan sa pamilihan. Ayon sa datos, mayroong 10 kompanya ng sardinas ngunit sa bilang na ito, 6 lamang ang nais gumawa ng kabuuang 20,000 lata ng sardinas kung ipagbibili ito sa presyong Php10.00. Batay sa pahayag, ilan ang maitatalang supply ng sardinas? A. 6 C. 20 000 B. 10 D. 30 000(K) 9. Malaki ang papel ng pamahalaan upang mapanatili ang katatatagan ng presyo sa pamilihan. Alin sa sumusunod ang nagpapaliwanag nito? A. Panghuhuli sa illegal vendors na nagkalat sa paligid B. Pagtatakda ng price ceiling at floor price upang magkaroon ng gabay sa presyo ng mga bilihin C. Pagtataguyod ng mga batas sa pangangalaga sa karapatan ng mga konsyumer D. Patuloy na panghihikayat sa mga maliliit na negosyante na palawakin pa ang negosyo DEPED COPY( K ) 10. Kung ang presyo ng isang pangunahing produkto ay labis na mataas at hindi na makatarungan para sa mga konsyumer dahil sa mapang-abusong gawi ng mga may-ari ng prodyuser, gumagawa ng hakbang ang pamahalaan upang matugunan ito. Nakikialam ang pamahalaan sa pagpepresyo sa pamilihan. Ano ang tawag sa patakaran ng pagtatakda ng pinakamataas na presyo ng mga produkto o serbisyo? A. price ceiling C. market clearing price B. floor prices D. price support( P ) 11. Ang presyong mababa sa ekwilibriyo ay ipinatupad ng pamahalaan upang mabigyang-proteksiyon ang mga mamimili. Ano ang magiging epekto sa pamilihan kung ang pamahalaan ay magpapatupad ng price ceiling na Php1? Gamitin ang graph sa ibaba upang masagutan ang katanungan. A. Sa pagpapatupad ng price ceiling, ang pamilihan ay makararanas ng ekwilibriyo. B. Ang pagpapatupad ng price ceiling ay makapagdudulot ng disekwilibriyo sa pamilihan. Ito ay lilikha ng shortage na 12 yunit ng produkto. 74 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

C. Ang pagpapatupad ng price ceiling ay makapagdudulot ng disekilibriyo sa pamilihan. Ito ay lilikha ng surplus na 6 na yunit ng produkto. D. Walang mangyayaring shortage at surplus sa pamilihan sapagkat mabisa ang polisiya ng pamahalaan.(P) 12. Ano ang nais ipakita ng tsart sa ibaba para sa konsyumer at prodyuser sa pagtatakda ng price support at price control ng pamahalaan? Nais ng pamahalaan na: DEPARTMENT OF TRADE AND INDUSTRY (DTI)DEPED COPY PAMILIHAN PRICE PRICE CONTROL SUPPORT KONSYUMER MALIIT NA PRODYUSER AT MAGSASAKA A. kontrolin ang presyo ng mga bilihin sa pamilihan. B. maipakita ng pamahalaan ang kanilang pagtupad sa tungkulin. C. matamo ang layunin ng ekwilibriyo. D. tulungan ang konsyumer at maliit na prodyuser.(U) 13. Nagaganap ang ekwilibriyo sa pamilihan kapag sa iisang presyo pantay ang dami ng quantity demand sa quantity supply. Sa kalagayang ito, ano ang implikasyon ng pagkakaroon ng ekwilibriyo sa pamilihan? A. Sa presyong ekwilibriyo, parehong nasiyahan ang konsyumer at prodyuser sapagkat ang dami ng nais bilhin ng mga konsyumer ay kasindami ng nais ibenta ng mga prodyuser. B. Sa presyong ito, may labis na supply sapagkat maaaring magtaas ng presyo ang mga prodyuser upang tumaas ang kita. C. Sa presyong ito, parehong masaya ang konsyumer at prodyuser sapagkat tumaas man ang presyo, kaunti na lamang ang bibilhin ng mga konsyumer. D. Sa presyong ito, hindi nasiyahan ang konsyumer dahil ang labis na demand ay hindi napupunan ng labis na supply. 75 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

(U) 14. Alin ang nagpapaliwanag kung bakit mahal ang bulaklak na rosas sa tuwing sasapit ang Araw ng mga Puso? A. Dahil sa okasyon, tumataas ang demand ng mga konsyumer sa rosas kaya lumilipat ang kurba ng demand sa kanan na nagreresulta sa pagtaas ng presyo nito. B. Dahil sa tuwing sasapit ang Araw ng mga Puso, nagkakasundo ang mga konsyumer at prodyuser na itaas ang presyo sapagkat pareho naman silang nakikinabang dito. C. Tanggap ng mga konsyumer ang pagtaas ng presyo ng rosas tuwing sasapit ang Araw ng mga Puso sapagkat hindi matatawaran ang kasiyahang natatamo ng mga konsyumer sa pagbibigay ng rosas sa kanilang mga mahal sa buhay. D. Tuwing sasapit ang Araw ng mga Puso, itinatago ng mga prodyuser ang panindang bulaklak upang lalong tumaas ang presyo nito. DEPED COPY(K) 15. Lahat tayo ay kinikilala bilang mga konsyumer na may mga pangangailangan subalit hindi lahat ay may kakayahang maging prodyuser o gumawa ng mga produkto o serbisyo na tutugon sa ating mga pangangailangan. Ano ang tawag sa lugar kung saan ang mga konsyumer at prodyuser ay nagtatagpo at nagkakaroon ng palitan sa pamamagitan ng itinakdang presyo ng mga produkto? A. department store B. pamilihan C. talipapa D. tiangge(P) 16. Alin sa sumusunod na larawan ang industriyang hindi kabilang sa estrukturang oligopolyo? A. B. C. D. Pinagkunan: http://3.bp.blogspot.com/-sKmZsEUVBLI/UoLK7dyZI3I/AAAAAAAAJ88/FxkWDVS2f_8/s1600/ telcoph+logo.png Retrieved on: November 7, 2014 http://4.bp.blogspot.com/-xEQmgJXTrRw/Uml0-KcEoII/ AAAAAAAAAAw/pxoQqzcIxUs/s1600/Shell-Logo.jpg Retrieved on November 7, 2014; http://2.bp.blogspot.com/-S-wo- MsJijQ/T8kX87eYv3I/AAAAAAAAACo/Yv_hI-kHjeg/s1600/LunaJ_caltex.jpg Retrieved on November 7, 2014 http://big- basket.com/media/uploads/p/l/161754_1-tide-plus-detergent-powder.jpg Retrieved on November 7, 2014 76 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Para sa bilang 17 suriin ang sumusunod na larawan.DEPED COPYPinagkunan: http://m.abante-tonite.com/issue/dec2013/pictures/t-27-08-2.jpg Retrieved on November 7, 2014; http://media.philstar.com/images/pilipino-star-ngayon/bansa/20140917/pork-separate-from-non-pork-products-3.jpg Retrieved on: November 7, 2014;https://i1.ytimg.com/vi/GQXyH2XOcD8/hqdefault.jpg Retrieved on: November 7, 2014; https://i1.ytimg.com/vi/KhKdagSq1dc/hqdefault.jpg Retrieved on: November 7, 2014(P) 17. Batay sa iyong pagsusuri, sa anong estruktura ng pamilihan nabibilang ang mga larawang nasa itaas? A. monopolyo B. oligopolyo C. ganap na kompetisyon D. monopolistikong kompetisyon 77 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

(P) 18. Kung iyong susuriin ang dalawang dayagram ng estruktura ng pamilihan sa ibaba, alin sa dalawang ito ang sa tingin mo ay may kakayahan na itakda ang presyo sa pamilihan? MONOPOLYO MONOPSONYO Iisa ang Kayang Kailangan Iisa ang prodyuser hadlangan ng produkto konsyumer ang kalaban at serbisyo DEPED COPY Walang pamalit Walang ibang na produkto at maaaring bumili ng produkto at serbisyo serbisyo A. monopolyo, sapagkat walang pamalit ang mga produkto B. monopsonyo, sapagkat iisa lamang ang konsyumer C. pareho lamang sapagkat ang mga katangian ng dalawang estrukturang ito ay kabilang sa hindi ganap na kompetisyon. D. wala ni isa man sa dalawang anyo ng pamilihan sapagkat ang pagbili naman ng produkto at serbisyo ay nasa desisyon pa rin ng konsyumer(U) 19. Ang pamilihang may ganap na kompetisyon ang sinasabing pinakamodelong estruktura ng pamilihan dahil sa dami ng nagbebenta o dami ng konsyumer. Ang sumusunod ay katangian ng estrukturang ito maliban sa A. malayang kalakalan sa bilihan B. may kakaibang produkto C. maraming prodyuser at konsyumer D. malayang paggalaw ng mga sangkap pamproduksiyon(U) 20. Ang pamilihan ay sinasabing may ganap na kompetisyon kapag ang sinomang prodyuser ay walang kapangyarihan na palitan o baguhin ang presyo sa pamilihan. Paano nakatutulong ang ganap na kompetisyon sa pamilihan? A. sumisigla ang kompetisyon sa pamilihan dahil marami ang konsyumer at prodyuser B. napapababa ng prodyuser ang kalidad ng kanilang produkto C. nakakakuha ng malaking tubo ng mga prodyuser D. hindi nakakahikayat sa mga prodyuser na magpasok ng produkto 78 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYPANIMULA Ang araling ito ay nakatuon sa pag-aaral ng demand bilang isa sa mga batayang kaisipan sa Ekonomiks. Tinalakay sa naunang yunit na ang efficient na pagpili at paggamit ng mga pinagkukunang-yaman ang diwa sa pag-aaral ng asignaturang ito. Sa yunit na ito, ipakikilala ang dalawang mahalagang konsepto sa Ekonomiks, ang demand at supply. Sa pag-aaral ng demand, iyong gabayan ang mga mag-aaral upang kanilang malaman bilang isang mamimili kung paano maipakikita ang kagustuhan at kakayahang bumili ng mga produkto at serbisyo bilang tugon sa kanilang mga pangangailangan. Iyong gagabayan ang mga mag-aaral sa araling ito upang kanilang matutuhan ang mga salik na nakaaapekto sa demand at kung paano ito nagbabago dahil sa presyo. May inihandang mga gawain na tataya sa kanilang mga kaalaman hinggil sa aralin. Inaasahan na bilang guro ay mahihikayat mo ang mga mag-aaral na pagya- manin nila ang kanilang kaalaman upang maunawaan kung paano ang demand at mga konsepto nito ay makatutulong sa matalinong pagdedesisyon ng konsyumer at prodyuser tungo sa pambansang kaunlaran. ARALIN 1 DEMAND ALAMIN Matapos mong maituro sa mga mag-aaral ang konsepto ng produksiyon, mga salik nito, at ang mga organisasyon ng negosyo sa naunang mga aralin, sa bahaging ito naman ay gagabayan mo sila upang tuklasin ang tungkol sa konsepto ng demand. Upang higit na maging masaya at makabuluhan ang bahaging ito ay simulan mong pasagutan ang susunod na gawain. 79 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYGawain 1: BILI AKO NO’N, BILI AKO N’YAN Ipasuri ang nilalaman ng bubble thought sa ibaba at atasan ang mga mag-aaralna sagutan ang mga pamprosesong tanong.Pamprosesong Tanong: 1. Ano-ano ang ipinahihiwatig ng mga bubble thought? 2. Anong konsepto sa ekonomiks ang inilalarawan sa mga bubble thought?Gawain 2: JUMBLED LETTERS Ipaayos ang mga ginulong letra sa puzzle box upang maibigay ang hinihingingkasagutan sa mga gabay na tanong. Maaari mong atasan ang mga mag-aaral nabalikan ang kanilang mga napag-aralan sa mga naunang aralin upang madali nilangmasagot ang katanungang nakapaloob dito. Kung kanilang maisasaayos nang tamaang mga letra sa puzzle ay may mabubuo silang salita sa unang kolum nito. 1. A P Y G O D I R E M A 2. N I M E S O K O K 3. W A M O L S 4. A K Y O S N L A O 5. S O N G O Y E 6. T R I D I S B U S O Y NMga Gabay na Tanong: 1. Ano ang tawag sa pag-aaral tungkol sa uri, kalidad, at balangkas ng populasyon? 2. Anong sangay ng agham panlipunan ang tungkol sa efficient na pagpili at paggamit ng mga pinagkukunang-yaman? 80 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY 3. Sino ang isa sa bumuo ng teorya hinggil sa herarkiya ng pangangailangan ng tao? 4. Ano ang tawag sa pamamaraan ng paglalaan ng takdang dami ng pinagkukunang-yaman ayon sa pangangailangan at kagustuhan ng tao? 5. Ito ay tumutukoy sa anumang gawaing pang-ekonomiya na ang layunin ay magkamit ng kita o tubo. 6. Ano ang katawagan sa pamamaraan ng pagbabahagi ng kabuuang yaman o kita ng lipunan sa bawat indibidwal o sa mga salik ng produksiyon tulad ng lupa, paggawa, kapital, at entrepreneurship?  Pamprosesong Tanong: 1. Anong salita ang nabuo mula sa unang hanay pababa? 2. Ano ang iyong paunang pagkaunawa sa salitang demand? Sa susunod na bahagi ay pasasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol sa konsepto ng demand. Gawain 3: I – R – F (Initial-Refined-Final Idea) Chart Ipasulat sa unang kolum (Alam Ko Ngayon) ng tsart ang sagot ng mga mag- aaral sa tanong na nasa kahon. Paano ang demand at mga konsepto nito ay makatutulong sa matalinong pagdedesisyon ng konsyumer at prodyuser tungo sa pambansang kaunlaran? Alam Ko Ngayon Nadagdag Kong Kaalaman Ito Na ang Alam Ko Matapos mong gabayan ang mga mag-aaral sa kanilang paunang kaalaman tungkol sa paksang demand at ang mga salik na nakaaapekto rito, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi ng aralin. Ito ay upang higit mong maipaliwanag sa kanila ng mas malawak ang konsepto ng demand. 81 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY PAUNLARIN Matapos matiyak ang inisyal na kaalaman ng mga mag-aaral, inaasahan sa bahaging ito na mas lalawak pa ang kanilang kaalaman at pang-unawa tungkol sa konsepto ng Demand. Ipabasa ang mga teksto at ipagawa ang mga nakahandang gawain na makatutulong upang kanilang masagot kung paano makatutulong sa paggawa ng matalinong pagdedesisyon ng konsyumer at prodyuser ang kaalaman sa puwersa ng demand sa pagkamit ng pambansang kaunlaran. Halina’t pasimulan mo na ang mga gawain! Mula sa tekstong nabasa ng mga mag-aaral sa kanilang modyul hinggil sakonsepto ng demand ay pasagutan mo ang sumusunod na gawain.Gawain 4: COMPLETE IT! Ipakompleto ang mga katawagan at konseptong tinutukoy ng sumusunod napangungusap. Ipasulat ang mga akmang letra sa patlang upang mabuo ang salita. 1. _ _ _ A _ _ tumutukoy sa dami ng produkto at serbisyong gusto at kayang bilhin ng mga mamimili. 2. _ _ _ A _ _ _ _ _ _ A _ _ nagsasaad na mayroong magkataliwas na ugnayan sa pagitan ng presyo at quantity demanded. 3. _ _ _ _ A _ _ D _ _ _ _ _ grapikong paglalarawan ng presyo at quantity demanded. 4. _ _ _ E _ _ _ _ _ _ I _ _ _ ipinagpapalagay na ang presyo lamang ang salik na nakaaapekto sa pagbabago ng quantity demanded, habang ang ibang salik ay hindi nagbabago. 5. _ N _ _ _ _ _ _ _ _ _ T nagpapahayag na mas malaki ang halaga ng kinikita kapag mas mababa ang presyo. 82 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.