Ekonomiks (AP) Grade 10

Kilala sa tawag na Comprehensive Agrarian Reform Law (CARL) na inaprobahan ni dating Pangulong Corazon Aquino noong ika-10 ng Hunyo, 1988. Ipinasailalim ng batas na ito ang lahat ng publiko at pribadong lupang agrikultural. Ito ay nakapaloob sa Comprehensive Agrarian Reform Program (CARP). Ipinamamahagi ng batas ang lahat ng lupang agrikultural anoman ang tanim nito sa mga walang lupang magsasaka. May hangganan ang matitirang lupa sa mga may-ari ng lupa. Sila ay makapagtitira ng di hihigit sa limang ektarya ng lupa. Ang bawat anak ng may-ari ay bibigyan ng tatlong ektarya ng lupa kung sila mismo ang magsasaka nito. Ang pamamahagi ng lupa ay isasagawa sa loob ng 10 taon. Hindi sakop ng CARP ang ginagamit bilang:8. Batas • liwasan at parke Republika Blg. • mga gubat at reforestration area 6657 ng 1988 • mga palaisdaan • tanggulang pambansa • paaralan • simbahanDEPED COPY• sementeryo • templo • watershed, at iba pa Ang pagbabayad sa lupa ng pamahalaan sa mga may-ari ay isinasagawa sa iba’t ibang paraan. Maaaring magbayad ng salapi ng ilang porsiyento at ang ilang bahagi ay sa panagot o bonds ng pamahalaan. Ang lupaing higit sa 50 ektarya ay binabayaran ng 25% na salapi at 75% ay panagot o bonds ng pamahalaan. Ang 24-50 ektarya ng lupa ay 30% ng salapi. Ang natitirang bahagi ay bonds ng pamahalaan. Isa pang paraan ay pagbibigay ng kredito sa buwis na binabayaran ng may-ari ng lupa.Pinagkunan: Imperial, C. (2004). Pana-panahon, Worktext para saAralingPanlipunanIkaapatnaTaonEkonomiks.Sampaloc, Manila:Rex Book Store Mga Patakaran at Programang Pangkaunlaran sa Sektor ng Agrikultura PAGSASAKA/PAGTATANIM Batay sa CARP 2003, patuloy na isinasagawa ang sumusunod upangmaikatuparan ang nais ng pamahalaan na maiangat ang kalagayang pangkabuhayanng mga magsasaka:  Pagtatayo ng bahay-ugnayan para sa mga magsasaka upang masigurong mayroon suportang maibibigay sa kanila;  Pagtatayo ng gulayan para sa mga magsasaka; 378

 Pagsisiguro na ang mga anak ng mga magsasaka ay makapag-aaral kaya itinayo ang Pangulong Diosdado Macapagal Agrarian Reform Scholarship Program; at KALAHI agrarian reform zones.Ang lahat ng mga programa/gawain ay isinaisip at isinulong upang matiyakang kaayusan ng mga magsasakang tumanggap ng mga lupa sa pamamagitan ngreporma sa lupa. PANGINGISDAPagtatayo ng mga Philippine Fisheries Fishery research. Ang pananaliksik atdaungan. Upang higit na Code of 1998. Ito pagtingin sa potensiyal ng teknolohiya tuladmapadali ang pagdadala sa ang itinadhana ng aquaculture marine resources development,mga huling isda sa pamilihan ng pamahalaan at post-harvest technologyo tahanan, nagsisilbing na naglilimita atsentro o bagsakan ng mga ito naglalayon ngang mga daungan. Dahil dito, wastong paggamit sanagiging mas madali para sa yamang pangisdaan ay patuloy na ginagawamga mamamayang maabot ng Pilipinas. upang masiguroang mga produkto mula sa ang pagpaparami atmga ito. pagpapayaman sa mga yamang-tubig.Community LivelihoodDEPED COPYAssistance Program PAGTOTROSO Sustainable Forest Management Strategy National Integrated Protected Areas(CLASP) – paglilipat System (NIPAS) – – ito ay pamaraanteknolohiya o pagtuturo ito ay programa na upang matakdaan angsa mga mamamayan ng ang pangunahing permanente at sukatwastong paglinang sa mga layunin ay maingatan ng kagubatan. Ito aylikas na yaman ng bansa. at protektahan estratehiya ng pamahalaanHalimbawa, ang mangrove ang kagubatan. Ito upang maiwasan angfarming sa Bohol, plantasyon ay paraan upang suliranin ng squatting,ng kawayan sa La Union, at mailigtas ang mga huwad at ilegal naplantasyon ng mga halamang hayop at pananim dito. pagpapatitulo ng lupa atmedisinal sa Penablanca, pagpapalit ng gamit saCagayan. lupa.Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon.Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc. Sa pagdaan ng mga taon, mapupuna ang unti - unting pagbaba sa kita ngsektor bunsod ng mga suliraning kinakaharap nito. Nagkaroon lamang ng pag-angatkamakailan dahil na rin sa pagsusumikap na makamit ang progreso (tingnan angtalahanayan sa susunod na pahina). Sa isang banda, ang papel ng pamahalaan aynapakahalaga dahil malaki ang magagawa nito upang mapabuti ang kalagayan ngbansa. Ang mga polisiya at mga programa na maaari nitong maging prayoridad ayisa sa makapagpapatatag sa isang sektor. Ang maling desisyon at prayoridad ngpamahalaan ay makapagdudulot ng epekto sa takdang kakayahan nito. 379

Table 12: Share of Agriculture to Economy (% of GDP) 1985-2011Countries 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011Vietnam 40.2 38.1 40.6 46.3 42.1 38.7 40.5 33.9 29.9 27.4 27.2 27.8 25.8 25.8 25.4 24.5 23.2 23.0 22.5 21.8 21.0 20.4 20.4 22.2 20.9 20.6 22.0Indonesia 23.2 24.2 23.3 22.5 21.7 19.4 18.3 18.7 17.9 17.3 17.1 16.7 16.1 18.1 19.6 15.6 15.3 15.5 15.2 14.3 13.1 13.0 13.7 14.5 15.3 15.3 14.7Philippines 24.6 23.9 24.0 23.0 22.7 21.9 21.0 21.8 21.6 22.0 21.6 20.6 18.9 14.8 15.2 14.0 13.2 13.1 12.7 13.3 12.7 12.4 12.5 13.2 13.1 12.3 12.8Thailand 15.8 15.7 15.7 16.2 15.1 12.5 12.6 12.3 8.7 9.1 9.5 9.5 9.4 10.8 9.4 9.0 9.1 9.4 10.4 10.3 10.3 10.8 10.7 11.6 11.5 12.4 12.4 19.9 19.8 20.0 20.1 18.1 15.2 14.4 14.6 13.8 13.7 12.9 11.7 11.1 13.3 10.8 8.6 8.0 9.0 9.3 9.3 8.3 8.6 10.0 10.0 9.2 10.4 11.9 MalaysiaPinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_agri.asp#tab12 on July 7, 2014 Sa kabilang banda, ang mga mamamayan mismo ay may kritikal napananagutan bilang mga kumokonsumo ng likas na yaman. Sila ang dapat namanguna sa pag-iingat ng mga yamang ito sa pamamagitan ng likas-kayang paggamitupang masigurong mayroon pang magagamit ang susunod na mga salinlahi.Pinagkunan:Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City,Philippines: Vibal Publishing House, Inc.National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_agri.asp on July 7, 2014DEPED COPYGawain 7: I-VENN DIAGRAM NA YAN! Matapos ang pagbasa sa teksto tungkol sa mga patakaran at programabilang paraan sa pagpapatatag ng sektor ng agrikultura, isa-isahin ang pagkakaiba atpagkakapareho ng mga sekundaryang sektor ng agrikultura gamit ang istratehiyangVenn Diagram. Gawin ito batay sa mga programang pangkaunlaran na isinasagawaupang matamo ang kaayusan dito. Pagsasaka Pangisdaan PagtotrosoPamprosesong Tanong: 1. Ano ang pagkakapareho at pagkakaiba sa mga naging patakaran ng pamahalaan sa iba’t ibang aspekto ng agrikultura? 2. Sa iyong palagay, mayroon bang mga naging pagkukulang upang ganap na matamo ang layunin ng mga patakaran? Patunayan. 3. Bilang isang mamamayang Pilipino, ano ang maaari mong maging papel upang maging matagumpay ang pagpapalakas sa sektor ng agrikultura? 380

Gawain 8. RIPPLES OF KNOWLEDGE Punan ang hanay ng mga patakaran o programang pang-ekonomiya ayon samga naibigay na sitwasyon, inaasahang magiging epekto nito, at ang ahensiya ngpamahalaang nangangasiwa rito.Sitwasyon Mga Patakaran/ Ahensiya ng Inaasahang programang pamahalaan magiging pang- epekto ekonomiya Pagpapatayo ng sistema ngppaotusbtigh, adarvaen,sat t facilities Hamon saglobalisasyon Pagbibigay ng lupang sakahanPamprosesong Tanong:DEPED COPY1. Ano-ano ang patakarang ipinatutupad ng pamahalaan sa pagpapaunlad ng sektor ng agrikultura? 2. Epektibo ba ang mga patakarang ito batay sa naging sagot mo sa mga inaasahang magiging epekto nito? Bakit? 3. Paano magiging makabuluhan ang pagpapatupad ng mga patakarang nabanggit sa pag-unlad ng sektor ng agrikultura at bansa?Gawain 9: IDEYA - KONEK! Ipagpatuloy ang gawaing ito bilang pagtaya sa mga kaalamang naidagdagmula sa mga impormasyon na tinalakay sa bahaging ito ng aralin. Sagutin ang tanongsa ibaba. Ano ang alam ko sa sektor ng agrikultura? 381

Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa sektor ng agrikultura, maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng sektor na ito. PAGNILAYAN Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang mag- aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa sektor ng agrikultura. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa sektor ng agrikultura upang maihanda ang. iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.Gawain 10: KASO-LUTASIN! Pangkatang Gawain: Bumuo ng mga pangkat na may limang (5) miyembro.Ang bawat pangkat ay bibigyan ng editoryal tungkol sa “Aangkat pa pala ng Bigas”.Susuriin ito batay sa mga pamprosesong tanong sa ibaba ng editoryal. Pagkataposay iuulat ng pangkat sa klase ang kasagutan. Tingnan ang pamantayan sa pag-uulat.DEPED COPYEDITORYAL: Aangkat pa pala ng bigas HINDI nagkakatugma angsinasabi ng Department of Agriculture(DA) at National Food Authority (NFA)ukol sa pag-angkat ng bigas. Hindimalaman ng taumbayan kung sino angpaniniwalaan. Ayon sa NFA, tinatayang120,000 tonelada ng bigas ang bibilhinng Pilipinas sa Thailand at Vietnamngayong 2012. Darating ang mga bigassa Hulyo. Bukod sa Thailand at Vietnam,posible raw umangkat din ng bigas saCambodia. Mag-uusap pa umano angNFA at Cambodia para maisara angusapan at maging supplier na ng bigas ang nasabing bansa. Ang pahayag ng NFA sapag-aangkat ng bigas ay nagbibigay ng kalituhan sapagkat hindi pa natatagalan nangihayag ni Agriculture Secretary Proceso Alcala na sa susunod na taon ay hindi naaangkat ang Pilipinas ng bigas. At sa 2016 umano ay maaaring ang Pilipinas na angmag-eksport ng bigas. Sa halip na bumili ng bigas sa Thailand at Vietnam, ang Pilipinas 382

na ang magluluwas katulad noong dekada ’60 na ang Pilipinas ang nangungunang riceexporter sa Asya. Ayon kay Alcala, hindi na aangkat ng bigas ang Pilipinas sapagkatpauunlarin ang sakahan ng bansa. Iri-rehabilitate umano ang mga irigasyon. Bibigyanng makinarya at binhi ang mga lokal na magsasaka. Isasailalim sa pagsasanay angmga magsasaka. Lahat daw ng pangangailangan ng mga magsasaka ay tutugunan. Pero nakapagdududa kung magkakaroon ng katotohanan ang mga sinabi niAlcala sapagkat taliwas nga sa pahayag ng NFA na aangkat pa pala nang maramingbigas at balak pang kausapin ang Cambodia para maging supplier. Ano ang totoo? Kung positibo ang Kagawaran ng Pagsasak na magiging masagana ang ani,bakit pa dadagdagan ang supplier? Bakit kailangang damihan pa ang aangkatinna umaabot sa 120,000 tonelada? Hindi kaya ito mabulok kagaya ng nangyari saadministrasyon ni dating Pangulong Arroyo? Ipaliwanag ito sa taumbayan.Pinagkunan: Pilipino star Ngayon. 2012. Aangkat pa pala ng bigas Retrieved from http://www.philstar.com/opinyon/811177/editoryal-aangkat-pa-pala-ng-bigas. November 5, 2014Pamprosesong Tanong:1. Ano ang magkatunggaling isyu na ipinahihiwatig ng editoryal? 2. Anong patakarang pang-ekonomiya ang binibigyang-diin sa binasa? 3. Ano ang kahalagahan ng sektor ng agrikultura sa pagkamit ng kaunlaran ng bansa?DEPED COPY4. Kung ikaw ay isang magsasaka o mangingisda, anong suliranin ang dapatna bigyan ng pansin ng pamahalaan upang mapaunlad ang sektor ngagrikultura?5. Kung ikaw ay kasapi ng pamahalaan na nagpapatupad ng mga batas oprograma sa sektor ng agrikultura, ano ang gagawin mo para mapaunladito? PAMANTAYAN SA PAG-UULAT Pamantayan Puntos Natamong PuntosKawastuhan ng ideya batay sa paksa 5Organisado at malikhain na paglalahad ng ideya 5ayon sa paksa ng araling inilahadKagamitang ginamit sa paglalahad 5Kooperasyon ng bawat kasapi ng pangkat 5 Kabuuang Puntos 20Katumbas na Interpretasyon: Magaling 5 Lubhang kasiya-siya 4 Kasiya-siya 3 Hindi gaanong kasiya-siya 2 Dapat pang linangin 1 383

Gawain 11: Mangampanya Tayo! Gumawa ng advocacy campaign upang palakasin ang sektor ng agrikultura.I-upload sa social networking sites (halimbawa, Facebook, blogs at iba pa) upangmaging boses ng mga kabataan at mag-aaral. MGA PAMANTAYAN SA GAWAIN NATATANGI MAHUSAY HINDI KAILANGAN MARKAINDIKADOR MAHUSAY PANG PAUNLARIN 4 321 Malinaw na nagpapahiwatig Hindi Hindi Walang ng pagpapa- gaanong malinaw ang pagpapa- halaga sa malinaw ang ipinahihiwatig halaga sa sektor ng ipinapahiwatig na pagpapa- sektor ng agrikultura na pagpapa- halaga sa agrikulturaDEPED COPYNilalamantungo sa halaga sa sektor ng pambansang sektor ng agrikultura pagsulong at agrikultura pag-unlad Ang likha ay Ang likha ay Ang likha ay hindi orihinalPagka- Ang likha ay orihinal subalit hindi orihinal at walangmalikhain orihinal. tunguhin. kulang sa at kulang sa kaayusan. kaayusan. Nakahihikayat Nakahihikayat Nakahihikayat Nakahi- na maging ngunit walang ngunit hindi hikayat ngunit kabahagi sa panahon kung handang hindi handang pagpapalakas paano maging maging maging ng sektor ng kabahagi sa kabahagi sa kabahagi sa agrikultura pagpapalakas pagpapalakas pagpapalakas ng sektor ng ng sektor ng ng sektor ng agrikultura agrikultura agrikulturaKooperasyon Ang lahat ng Tatlo lamang Isang Walangng grupo miyembro ay na miyembro miyembro nagsagawa nagsagawa ng ang nagsaga- lang ang sa mga mga gawain. wa ng mga nagsagawa gawain. gawain sa gawain. 384

Gawain 12: IDEYA-KONEK Ngayong nalinang ang kaisipan mo tungkol sa mga konsepto ng Sektor ngAgrikultura, isagawa naman ang pangatlong bahagi ng gawaing ito. Sagutin angtanong sa ibaba. Bilang isang mag-aaral, paano ako makatutulong sa pagpapatupad ng mga patakarang pang-ekonomiya tungo sa pambansang pagsulong at pag-unlad?DEPED COPYMAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain para sa mga mag-aaral! Transisyon sa Susunod na Aralin Sa araling ito ay natutuhan mong ang sektor ng agrikultura ay binubuo ng paghahalaman, paghahayupan, pangingisda, at paggugubat. Ang bawat isa ay may malaking gampanin sa pagpapaunlad sa ekonomiya ng bansa. Nakasalalay rin dito ang katugunan sa mga pangunahing pangangailangan ng tao at ng buong bansa. Ang mga suliraning nararanasan sa sektor na ito ay mga hamon upang tayo ay manindigan at gumawa ng mga pamamaraan para mapaunlad ang nabanggit na sektor. Samantala, ang iba’t ibang ahensiya ng pamahalaan ay nagbabalangkas ng mga batas at programa tulad ng CARP para mapaunlad ang antas ng produktibidad nito. Nabigyang-diin ang kaugnayan ng sektor ng agrikultura sa sektor ng industriya at iba pa. Sa susunod naman na aralin ay tatalakayin ang kahalagahan at kontribusyon ng industriya sa pagkakamit ng kaunlaran ng bansa. Kaya, handa ka na ba? 385

PANIMULA Sa nakaraang aralin, tinalakay natin ang sektor ng agrikultura. Sinuri natin angkahalagahan nito sa pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino. Inisa-isa rin natin angmga suliraning kinakaharap nito at ang pagbibigay diin sa matalinong paggamit ngmga likas na yaman para sa kapakanan ng mga susunod na Pilipino. Hindi rin natinnakaligtaan ang mga patakarang pang-ekonomiyang itinataguyod ng pamahalaanupang masigurong patuloy ang pagpapalakas sa sektor. Samantala, bilang bahagi ng yunit na ito, ang susunod na sektor na atingtatalakayin ay ang sektor ng industriya. Sama-sama nating unawain ang papel ngindustriya at ang kaugnayan nito sa pagkakaroon ng matiwasay na pamumuhay ngbawat mamamayan. Atin ding susuriin ang kahalagahan, gayundin ang kasalukuyangkalagayan nito at kung ano ang mga balakin ng pamahalaan upang masiguro angkapakinabangan nito sa pagtatamo ng kaunlaran ng bansa. Kaya’t muli kitang iniimbitahang patuloy na makiisa upang ating unawainang papel ng sektor ng industriya at ang kaugnayan nito sa ating buhay bilang mgaPilipino. Bago ka tuluyang tumungo sa mga talakayan ay aalamin muna ang iyongmga paunang kaalaman hinggil dito. Kaya ano handa ka na ba? Tara at umpisahanna! ARALIN 3 SEKTOR NG INDUSTRIYADEPED COPYALAMIN Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkolsa sektor ng agrikultura at kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ngindustriya sa ekonomiya ng bansa.Gawain 1. PRIMARYA – SEKONDARYA HALA! Tingnan at pag-aralan ang bawat larawan. Iugnay ang larawan sa kanan atsa kaliwa. 1 386

2 SARDINAS 3DEPED COPYPamprosesong Tanong: 1. Mula sa mga larawan, ano ang iyong mabubuong hinuha? 2. Paano nabuo ang mga produktong papel, sardinas at furniture o muwebles? Ipaliwanag. 3. Anong sekondaryang sektor ng ekonomiya nakapaloob ang transpormasyon ng mga produkto?Gawain 2: PINAGMULAN, ALAM KO! Maglista ng limang gamit na nasa bag mo o nasa loob ng silid-aralan at sabihinkung anong produktong primarya ang pinagmulan nito.Pamprosesong Tanong: 1. Bakit mo napili ang mga isinulat mong produkto? 2. Paano mo ito maiuugnay sa sektor ng industriya? Sa iyong palagay, bakit mahalaga ang sektor ng industriya sa pagtugon ng iyong pangangailangan? Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang target ring upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa sektor ng industriya. 387

Gawain 3: ARROW IN ACTION Saan sa target ring aabot ang kaalaman mo? Sagutin ang arrow question saibaba para masuri ang daloy ng kaalaman sa sektor ng industriya. pambansang pag-unlad napagtanto natutunan Ang alam ko Ano ang alam ko sa Sektor ng Industriya?Pinagkunan:https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3BHntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn.png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013 Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa sektor ng industriya, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upangDEPED COPYhigit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng sektor na ito. PAUNLARIN Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutunan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa sektor ng industriya. Mula sa mga inihandang gawain at teksto ay inaasahang gagabay ito sa iyo upang masagot kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng industriya sa ekonomiya ng bansa. Halina’t umpisahan mo na. ANG SEKTOR NG INDUSTRIYA Ang Pilipinas, ayon kay Norio Usui ng Asian Development Bank (ADB), aymay malusog na sektor ng paglilingkod na sandigan ng ating ekonomiya. Subalitkailangan ng bansa na magkaroon ng ganoon ding kalakas na sektor ng industriyaupang makapagbukas ng mas maraming pagkakataon na makahanap ng trabaho 388

ang mga mamamamayan. Ito ay isang pagpapatunay na ang sektor ng industriya ayisang mahalagang bahagi upang matamo ang kaunlaran. Pangunahing layunin nitoay maiproseso ang mga hilaw na materyal o sangkap na materyal upang makabuong mga produktong ginagamit ng tao. Karaniwang nagmumula sa agrikultura angmga hilaw na materyal upang mabuo ang mga produktong maaaring ipagbili sa mgamamimili o gamitin bilang bahagi ng isang produkto tulad ng tornilyo sa kotse. Bunganito, nakapagbibigay ang sektor na ito ng trabaho sa maraming Pilipino na ipinakikitasa Talahanayan 1.Talahanayan 1 Kabuuang Empleyo Ayon sa Industriya at Kabuuang Lakas Paggawa (libo) 2000-2010 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010Kabuuang 33,674 35,120 35,629 35,494 35,806 35,919 37,058 38,196 39,289LakasPaggawaKabuuang 30,251 31,553 31,741 32,875 33,185 33,671 34,533 35,478 36,489lakas-paggawaAgrikultura 11,311 11,741 11,785 12,171 12,164 16,364 12,328 12,062 12,260Industriya 4,669 4,948 4,880 4,883 4,895 4,849 5,076 5,144 5,364DEPED COPY Batay sa talahanayan, ikatlo ang industriya sa nakapagbibigay ng trabaho sa Paglilingkod 14,271 14,865 15,076 15,820 16,126 12,458 17,128 18,271 18,865Pinagkunan: Labour Force Survey, National Statistics Office.(n.d.).www.census.gov.ph retrieved on August 16, 2014mga mamamayan. Higit itong mababa kompara sa agrikultura at paglilingkod. Angkaragdagang dami rin na napapabilang dito ay mas maliit kaysa sa potensiyal nakaya nitong tanggapin. Sa kabila nito, kinakailangan pa ang ibayong pagtutok upangmaging maayos at malusog ang sektor ng industriya. Kung magiging malakas angsektor, higit na maraming tao ang magkakaroon ng hanapbuhay. Ang mataas na kitang ekonomiya ay higit na mararamdaman kung ang halos lahat ng mamamayan aymayroong pinagkakakitaan. Ang bansa na may mataas na pag-unlad sa kanilangkabuuang kita ay inaasahan na makapaghahatid ng mas maayos na buhay para samga mamamayan.Ang sektor ng industriya ay nahahati sa sumusunod na sekondaryang sektor: • Pagmimina. Ang sekondaryang sektor na kung saan ang mga metal, di-metal, at enerhiyang mineral ay kinukuha at dumadaan sa proseso upang gawing tapos na produkto (halimabawa ay hikaw na gawa sa ginto) o kabahagi ng isang yaring kalakal (halimbawa ay tornilyo para sa kotse). Ang mismong produkto, hilaw man o naproseso ang nagbibigay ng kita para sa bansa. Tingnan ang Talahanayan 2, 3, at 4 na nagpapakita sa uri ng mineral na matatagpuan sa bansa, dami ng reserba at tinatayang na halaga ng mga ito. Ang pagpaplano at wastong paggamit ng mga yamang nasa talahanayan ay maaaring magdala ng higit na kaunlaran sa bansa. 389

Talahanayan 2. Philippine Metallic Ore Reserves Profile 1973-1996Mineral/ Commodity Estimated Reserves in Average Grade Estimated Value Metric Tons (Mt) (In US $)1. Nickeliferous Laterite 1,569,870,000 1.1% Ni 229,326,609,6002. Aluminous Laterite 292,010,000 21% Al, 37% Fe 98,897,216,7803. Primary Gold 2,108,260,000 2.4 gm Au/Mt 73,473,199,9504. Primary Copper 4,052,087,000 0.4% Cu 2,489,238,1735. Silver* (2,108,260,000) n.d.a. 2,489,238,1736. Molybdenum 30,600,000 0.08% Mo 1,809,072,0007. Chromite 91,576,000 21.3% - 43.5% Cr 1,494,212,6258. Iron (lump ore / laterite/ 1,619,933,090 40.5% - 47% Fe 754,706,023 magnetite sand)9. Mercury (Quicksilver) 1,474,602 flasks 6.9 lbs Hg/Mt 365,760,28010. Lead 9,318,000 2.3% Pb 186,667,49411. Zinc 6,162,000 2.9% Zn 182,629,35612. Manganes 7,537,000 48% Mn 136,751,32813. Cadmium 47 0.10% Cd n.d.a.14. Platinum 942 0.08 oz/Mt Pt n.d.a.15. Uranium 200 0.04% U3)8 n.d.a.16. Cobalt Nickel by-product n.d.a. n.d.a. TOTAL $ 464,966,247,400*Commonly associated with gold ores; average ratio of gold to silver, 1:2; n.d.a. = no data availableDEPED COPYSource: Mines and Geo-Sciences BureauTalahanayan 3. Philippine Non-metallic Mineral Reserves Profile, 1973-1996 Mineral/ Commodity Estimated Reserves (in Metric Tons) Estimated Value (In US$)1. Asbestos 5,811,000 98,787,0002. Barite 163,000 1,304,0003. Bentonite 1.381.946 10,551,6714. Clay (all types) 450,432,000 2,815,200,0005. Diatomaceous Earth 4,573,000 396,3266. Dalamite 650,070,000 1,904,705,1007. Feldspar 22,706,000 123,974,7608. Guano 297,000 270,2709. Gypsum 2,438,000 25,599,00010. Limestone-Cement Materials 19,361,673,000 1,723,188,89711. Limestone-Marbleized 44,411,000 cu.m* 3,552,88012. Magnesite 52,276,000 398,343,12013. Marble 10,800,000,000 cu.m.* 52,352,000,00014. Pebbles 22,557,000 60,903,90015. Perlite 13,922,000 14,850,13316. Pumice and Pumiate 21,981,000 373.667,00017. Pyrite 13,798,000 154,399,62018. Rock Aggregates 1,467,166,000 cu.m.* 3,711,929,98019. Rock Phospate 513,000 1,698,030 390

20. Sand and Gravel 82,863,000 cu.m.* 299,964,06021. Shale 1,145,297,000 732,990,08022. Silica 1,793,035,000 4,357,075,05023. Sulphur 19,534,000 1,035,302,00024. Talc 512,000 1,715,04025. Volcanic Tuff (Adobe) 152,407,000 644,681,61026. Rock Asphalt 550,000 n.d.a.27. Saprolite 172,981,000 n.d.a.28. Salt n.d.a. n.d.a.29. Peat n.d.a. n.d.a.30. “Zambales Jade” et al. n.d.a. n.d.a.31. “Mindoro Jade” et al. n.d.a. n.d.a.32. Jasper/ Chart et al. n.d.a. n.d.a.33. Garnet et al. n.d.a. n.d.a.34. Petrified Wood et al. n.d.a. n.d.a.35. Rhodonite et al. n.d.a. n.d.a.36. Tektite n.d.a. n.d.a.37. Pearl, coral, shell, et al. n.d.a. n.d.a.38. Amber n.d.a. n.d.a. TOTAL $ 71,765,078,605DEPED COPYTalahanayan 4. Philippine Mineral Energy Resources Profile, 1986-1996*cu.m. refers to cubic meters; n.d.a. no data available.Source: Mines and Geo Sciences BureauMineral Commodity / Estimated Reserves Estimated ValueLocation of Deposits (in US $)1. Coal Total Resource - 1.5 Billion metric tons $ 26,730,000,000Cagayan ValleyPolillo-Batan-Catanduanes 42% lignite (carbon @ 40-70% volume) toSouthern Mindoro subbituminous coal (70-80% carbon)SemiraraSamar-Leyte 5.5% sub-bituminous to bituminous coal (80-Negros 91% carbon)CebuSurigao 3% bituminous to semi-anthracite coal (91-98%Agusan-Davao carbon)CotabatoZamboanga del Sur2. Natural Gas Recoverable wet gas reserves -- 3 to 5 trillion $ 1,496,959,000,000Palawan cubic feet or approx. 112.3 billion cu. m.San AntonioMalampaya Max pipeline capacity @ 650 million cu. ft. per day - dry gas3. Petroleum Ave annual production (1979 - 2004) @ $ 55,000,000,000Palawan 4,000,000 barrels of crude oil, or approx.El Nido 100,000,000 bbl = 10%MatinlocN. Matinloc Total Reserves -- 1 billion bbl.W. LinapacanMalampaya TOTAL $ 1,578,689,000,000 Sources: Mines and Geo-Sciences Bureau, Luna, Telesfora W. Jr. Business WorldPinagkunan: Philippine Rural Reconstruction Movement. (n.d.). Mining Potential in the Philippines. Retrieved from http://www.prrm.org/publications/gmo2/mpotential.htm on November 7, 2014 391

• Pagmamanupaktura. Ayon sa diksiyonaryong Macquarie, ang pagmamanupaktura ay tumutukoy sa paggawa ng mga produkto sa pamamagitan ng manual labor o ng mga makina. Dagdag dito, inilarawan din ng Australian and New Zealand Standard Industrial Classification (ANZSIC) na nagkakaroon ng pisikal o kemikal na transpormasyon ang mga materyal o bahagi nito sa pagbuo ng mga bagong produkto. Ipinakikita ng Talahanayan 5 ang mga industriyang mayroon sa Pilipinas na karaniwang tumutugon sa mga pangangailangan ng mamamayan sa araw-araw at napapaloob sa sekundaryang sektor ng pagmamanupaktura.Talahayanan 5: Growth Rate of Gross Value AddedDEPED COPYPinagkunan: Philippine Rural Reconstruction Movement. (n.d.). Mining Potential in the Philippines. Retrieved from http://www.prrm.org/publications/gmo2/mpotential.htm on November 7, 2014 • Konstruksiyon. Kabilang dito ang mga gawaing tulad ng pagtatayo ng mga gusali, estruktura at iba pang land improvements halimbawa ay tulay, kalsada at iba pa bilang bahagi ng serbisyo publiko ng pamahalaan sa mga mamamayan. Kasama rin sa sekondaryang sektor na ito ang probisyon sa pagbibigay ng serbisyong teknikal at konstruksiyon tulad ng pagsasaayos at pagmimintina kasama na rin ang ang personal na konstruksiyon ng mga tirahan. Ang Pigura 2 ay nagpapakita sa distribusyon ng konstruksiyon at dami ng kabuuang lakas paggawa sa 901 na establisimyento. 392

FIGURE 1 Distribution of Construction Establishments with Total Employment of 20 and Over by Industry Group 2012 Other specialized All other construction Totalconstruction activities activities 6.2% establishments 3.7% 901 Construction of utility Construction of projects buildings 5.0% 35.6% Electrical, plumbing,and other construction installation activities 20.6% Construction of roads and railways 28.9% Pinagkunan: National StatisticsAuthority. 2012. Philippine business and industry construction sector establishments. Retrieved from http://www.census.gov.ph/content/2012-census-philippine-business-and-industry-construction- sector-establishments-total on November 7, 2014 • Utilities (koryente, gas, at tubig). Ito ay binubuo ng mga kompanyang ang pangunahing layunin ay matugunan ang pangangailangan ng mga mamamayan sa tubig, koryente, at gas. Sa sekondaryang sektor na ito, malaki ang papel ng pamahalaan upang masiguro ang maayos na serbisyo. Kasama sa mga tungkuling ito ang paglalatag ng mga imprastruktura at angkop na teknolohiyaDEPED COPYupang maihatid ang nararapat na serbisyo sa lahat ng tao. Ito ay bilang paninigurong ang bawat mamamayan ay maaabot ng mga nasabing serbisyo.FIGURE 1 Distribution of Electricity, Gas, Steam, and Air Conditioning SupplyEstablishments with Total Employment of 20 and Over by Industry Group 2012 Steam, air Total establishments conditioning 237 supply and production of ice 2.5% Electric power generation, transmission, and distribution 97.5%Pinagkunan: National Statistics Authority. (2012). Philippine business and industry construction sector establishments.Retrieved from http://www.census.gov.ph/content/2012-census-philippine-business-and-industry-construction-sector-establishments-total on November 7, 2014 393

Sa pangkalahatan, ang sektor ng industriya ay isang mahalagang bahaging ekonomiya ng bansa. Ang bansa, ayon sa artikulo mula sa Economy Watch, ayikatatlumpu’t dalawang (32) bansa na may pinakamalaking ekonomiya sa mundo atmay GDP na US$188.719B noong 2010. Dahil dito, ang Pilipinas ay may napakalakingpotensiyal upang maging ganap na industriyalisado. Dagdag ni Ginoong Usui ngADB, ‘ang Pilipinas ay maaaring maging pangunahing lokasyon ng produksiyon saAsya. Sa panahon na naghihigpit ang pamilihan ng manggagawa sa ibang mundo,at habang patuloy na bumabangon pa lamang mula sa mga kalamidad ang ibangbansa at sa gitna ng patuloy na pagtaas ng presyo ng Yen, ang Pilipinas ay mayisang napakalaking pagkakataon upang makaakit ng mga dayuhang mamumuhunan.Inaasahang ang tagumpay ay hindi malayo para sa mga Pilipino’. Makikita mula sa Talahanayan 6 ang papataas na kontribusyon ng sektor sakabuuang kita ng bansa. Higit ang inaasahang paglaki nito pagkalipas ng 2010 dahilna rin sa mataas na GDP ng bansa. Katulad ng nabanggit, ang sektor na ito, kungmaisasaayos at mapalalakas, higit na maraming Pilipino ang mabibigyan ng trabaho,mula sa pinakamababa hanggang sa pinakamataas na mga posisyon. Sa gayon,asahang ang pagbuti ng ekonomiya ay mararamdaman ng nakararaming mamamayandahil sa mga pagkakataong maibibigay sa kanila. Talahanayan 6. Gross Domestic Product by Industrial Origin 1st Qtr 2000 - 4th Qtr 2010 (in million Php)DEPED COPYPeriod At Current Prices At Constant 1985 Prices Agriculture,  Industry Service Agriculture, Industry Service Fishery and Fishery and Forestry Forestry2000 528,868 1,082,431 1,743,428 192,457 345,041 435,4622001 548,739 1,191,707 1,933,241 199,568 348,165 453,9822002 592,141 1,308,219 2,122,334 206,198 361,167 478,7182003 631,970 1,378,870 2,305,562 215,273 363,486 506,3132004 734,171 1,544,351 2,593,032 226,417 382,419 545,4582005 778,370 1,735,148 2,930,521 230,954 396,882 583,6162006 853,718 1,909,434 3,268,012 239,777 414,815 621,5642007 943,842 2,098,720 3,606,057 251,495 442,994 672,1372008 1,102,465 2,347,803 3,959,102 259,410 464,502 693,1762009 1,138,334 2,318,882 4,221,702 259,424 460,205 712,4862010 1,182,374 2,663,497 4,667,166 258,081 515,751 763,320Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). (2013). Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.aspoDMAnueaspnStaurearfptalmitaceetnmunrBbtineuogrrf?e1E.a2duR,u2eoc0tafr1itSei4ovtnae,tdisCtfuircolstmu. r(eh2t0atp1n:2d//)wS. wMpowar.ntasubf(saD.cgEtouCvrSi.na)gu. /(Swnt.eadbt.i)ss.ittPiecrdsobjUesc/sctin3Eg1A1M2S1aE5nM.uNfoaSdcFutu/l8er8i.nePg1a7Ss4itga7t1Cis7itt1iyc7:scDdFEbreCcq5Suc.ean2t5ly77A8sak0e0d1Qd9u5e0s0ti/o6n1s6cWc1h2a4t fi6s101381ca2570a400119093!OpenDocument on August 21, 2014(2013). Retrieved frCoomntehntttp.://(w20w1w0.)ft..cPomhil/icpmpisn/es/0i/n1d4u9s7tfr6y50s-ecc8tdo8rs-1. 1Re2e-taricecv6e-d00f1ro4m4feahbtt7pd:/e/w.hwtmwl.#eacxoznzo3m9yuwcyaptcQh5.cLoomn/wAourgldu_set c1o6n2o0m1y4/Economy WatchpAhsiilaipnpDineevse/ilnodpumsetrnyt-sBeacntokr.-i(n2d0u1s2t)r.ieEsx.hptamnldoinngAIungduussttr6ia, l2S01e4ctor Key to Philippines’ Growth, Job Creation. Retrieved from http://www.adb.org/news/philippines/expanding-industrial-sector-key-philippines-growth-job-creation on August 15, 2014 394

Gawain 4: CONCEPT MAP! Matapos basahin ang teksto tungkol sa sektor ng industriya, punan ang conceptmap na nasa ibaba. Tukuyin ang iba’t ibang industriya sa loob ng mga sekondaryangsektor at katangian ng mga ito. Gamitin ang mga pamprosesong tanong sa gagawingtalakayan.Pagmimina Pagmamanupaktura Sektor ng IndustriyaKonstruksyon UtilitiesKahalagahan ng Sektor ng Industriya Malaki ang paghahangad ng maraming bansa na matamo ang kaunlaran.Karaniwang iniuugnay ang industriyalisasyon sa kaunlaran ng isang bansa. Itoay alinsunod sa modernization theory ni Walt Rostow batay sa artikulo ni PeterKasanda na nagsaad na ang kaunlaran ay matatamo kung susundan ang mgaDEPED COPYdinaraanang na proseso ng mga mauunlad na bansa. Ayon naman sa batayangaklat ng Araling Panlipunan IV nina Balitao et al. (2012) na kanilang hinalaw sa mgakanluraning ekonomista, ang kaunlaran ay maaaring maganap kung magkakaroonng transpormasyon ang isang lipunan mula sa ‘pagiging rural, agricultural,atrasado, at mapamahiin patungong urban, industriyal, progresibo, at modern’. Angpaniniwalang ito ay naging isang mainit na paksa sa maraming panig ng mundo dahilsa magkakaibang paniniwala at kalagayan. Ang isang debate tungkol sa teorya aybatay sa hindi magkakaparehong katangian ng mga bansang papaunlad. Ngunitsa anumang kaparaanan, malinaw ang mensahe na ninanais ng bawat bansa, itoang makamit ang kaunlaran na mayroon ang mayayamang bansa tulad ng Japan,Singapore, Switzerland, at iba pa. Ayon kina Balitao et al. (2012), may kaukulang kahulugan ang konsepto ngindustriyalisasyon. “Hindi lamang ito nangangahulugan ng paggamit ng mga makinaryaat pag-unlad ng mga industriya. Higit sa lahat, tinutukoy nito ang pagbabagongteknolohikal na sinasabayan ng mga pagbabagong pangkultura, panlipunan, atpansikolohiya. Nagpapakita ito ng pagtanggap ng isang kaayusang teknolohikalsa halip na panatilihin ang isang kaayusang tradisyonal. Pinakatiyak na katibayanng industriyalisasyon ang pag-ikot ng industriyal na pagawaan. Masasabing maykaunlarang pang industriya kung lubos na napakilos ang lahat ng mga pabrika at maymataas na bahagdan ng mga taong kabilang sa lakas-paggawa.”Pinagkunan: Viloria, E., Cruz, N., Rillo, J. & Lim, A. (2000). Ekonomiks: Batayang Aklat para sa Ikaapat na Taon. Quezon City: SDPublication., http://www.academia.edu/3596310/Rostows_theory_of_modernization_development Retrieved on November 7, 2014 395

Kahinaan ng Sektor ng Industriya • Policy Inconsistency. Ang kahinaan ng pamahalaan na magkaroon ng mga polisiyang susuporta sa pagpapalakas ng industriya ang isa sa mga dahilan sa pagkawala at pag-iwas ng mga mamumuhunan sa bansa. Nangyari ito sa panahon na ang mga bansang China at Vietnam ay mayroong murang lakas- paggawa at mas madaling regulasyon sa pagnenegosyo. Dahil dito, mas maraming mga mamumuhunan ang naging interesadong magtayo ng kanilang mga negosyo sa dalawang bansa. • Inadequate Investment. Ang pamumuhunan ay mahalaga upang malinang ang teknolohiya at mapalakas ang kasalukuyang industriya. Kung may sapat na kakayahang pinansiyal, mas madali sa isang bansa na magbago ng negosyo at magpokus sa mga produktong may mataas na demand. Ngunit dahil sa mababang antas ng pamumuhunan sa Pilipinas kompara sa mga karatig bansa, naging mahirap para sa mga negosyante na mapalakas ang teknolohiya o magbago ng mga produktong ginagawa. Ito ay sa kabila ng pagkakaroon ng mataas na demand sa mga makabagong gadyet sa buong mundo. Nagdulot ito sa mabagal na pagtaas ng kita mula sa industriya. • Macroeconomic Volatility and Political Instability. Ang kahinaan ng mga elemento ng makroekonomiks at ang kaguluhang politikal sa bansa sa iba’t ibang panahon ay nagtulak sa mga lokal at dayuhang mamumuhunan na huwag magnegosyo sa bansa. Bunga nito ang mababang antas ng pamumuhunan na nagresulta sa matamlay na industriya at mabuway na ekonomiya.DEPED COPYPinagkunan: Intal, S J and See, E. (n.d.). Whither the Philippine manufacturing sector: Looking back, way forward. Retrieved fromhttp://www.dlsu.edu.ph/research/centers/aki/_pdf/_concludedProjects/_volumeI/IntalSee.pd on November 7, 2014Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.Epekto ng Industriyalisasyon Ang kaugnayan ng industriyalisasyon sa kaunlaran, ayon sa mga ekonomistangtulad nina Adam Smith (1776), Marx, Engels (1848) at John Willamson (1990), angpatuloy na motibasyon ng maraming bansa na mapataas ang produksiyon ng sektorng ekonomiya. Ngunit ayon din sa kanila, sa kabila ng mga benepisyo na dala ngindustriyalisasyon sa buhay ng mga mamamayan, marapat na makita rin ang epektonito. Mangangailangan ng kritikal na pag-unawa at pagninilay upang mapagtimbangang kahalagahan at epekto ng industriyalisasyon at ang pangmatagalang implikasyonnito sa lipunan at sa bawat isa. Ayon sa mga ekonomistang nabanggit sa itaas, ang industriyalisasyon aynakapagdudulot ng mataas na antas ng polusyon, hindi pagkakapantay ng kalagayangpang-ekonomiko, at ang pagbaba ng pagkakaisa sa mga miyembro ng komunidaddahil sa paglakas ng kumpetisyon. Nabanggit din sa batayang aklat na isinulat ninaBalitao et al. (2012) na ang polusyon at pagkasira ng kapaligiran ay masyadongmabilis dulot ng industriyalisasyon. Samantala, batay naman kay Williamson (1999),na binanggit sa dyornal nina Federman at Levine (2005), ang industriyalisasyon aymaaari ding maging dahilan upang bumaba ang bilang ng mga mag-aaral sa paaralan 396

dahil nahihikayat silang magtrabaho sa halip na tapusin ang kanilang pag-aaral. Dahil dito, inaasahang maging mapanuri at matalino ang pamahalaan.Totoong maraming benepisyo kapag nakamit ng bansa ang kalagayang industriyalna karaniwang nakaugnay sa kaunlaran. Subalit, nangangailangan ding maunawaanat makilala ang mga negatibong epekto nito, higit kung ang isang bansa ay maykahinaan sa mga regulasyon na ipinatutupad. Tandaang ang pamahalaan ay mayresponsibilidad na pangalagaan ang limitadong likas na yaman ng bansa upangmasiguro na maiingatan ang mga ito. Gayundin naman, dapat na maikintal sa mgamamamayan na ang bawat isa ay katuwang ng pamahalaan sa pagtataguyod at pag-iingat ng ating yamang likas dahil kapag napabayaan, maaaring wala nang magamitpa ang susunod na henerasyon ng mga Pilipino.Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.Federman, M. and Levine, D. (2005). The effects of industrialization on education and youth labor in Indonesia. Retrieved fromhttp://faculty.haas.berkeley.edu/levine/papers/The%20Effects%20of%20Industrialization%20on%20School%20Enrollment%20and%20Youth%20Employment%20in%20Indonesia.pdf on November 7, 2014Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang bumubuo sa sektor ng industriya? 2. Sa anong sektor ng ekonomiya nagmumula ang mga hilaw na sangkap na ginagamit ng sektor ng industriya? 3. Paano nakakaapekto ang sektor ng industriya sa ekonomiya ng bansa? 4. Batay sa mga Talahanayan 1, 2, 3, 4, at 6, ano ang naging kalagayan ngDEPED COPYsektor ng industriya? Patunayan. 5. Ano sa iyong palagay ang mga naging dahilan sa naging kalagayan ng sektor? Ipaliwanag.Gawain 5: DATOS… DATOS… Ipangkat ang klase batay sa dami ng mag-aaral. Tingnan muli ang Talahanayan6. Hayaan ang mga bata na pag-aralan ang mga datos. Atasan ang bawat pangkat nagumawa ng graph batay sa Talahanayan. Siguraduhing ang bawat pangkat ay maytakdang graph na gagawin na hindi katulad ng ibang grupo.Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang naging trend ng mga datos sa ginawang graph? Ano ang naging dahilan ng nasabing trend? 2. Kung ikaw ang magbibigay ng isang presentasyon, paano mo gagamitin ang talahanayan at graph upang ipakita ang kakayahan ng industriya bilang isang sektor ng ekonomiya ng bansa? 397

Gawain 6: BENEPISYO O EPEKTO? Halos bawat bansa ay nagsisikap na matamo ang industriyalisasyon dahil sakaugnayan nito sa konsepto ng kaunlaran. Ngunit ayon mismo sa ilang mga ekonomista,ang industriyalisasyon ay nagdudulot din ng masamang epekto sa kapaligiran. Kaugnaynito, magsagawa ng debate sa klase. Ipangkat ang klase sa dalawa. Itakda ang bawatpanig ayon sa benepisyo at masamang epekto ng industriyalisasyon. Gamitin angmga pamprosesong tanong sa pagtalakay ng gawain.Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang pinakatampok na isyu sa naging debate? 2. Ano ang iyong personal na katayuan sa isyu? Bakit? 3. Kung ikaw ang pinuno ng bayan, ano ang iyong higit na bibigyan ng bigat sa paggawa ng desisyon, ang benepisyo mula sa industriyalisasyon o ang epekto nito sa kapaligiran at sa mga mamamayan? Pangatwiranan.Ugnayan ng Sektor ng Agrikultura at Industriya Maliwanag ang kalagayan at kontribusyon ng sektor ng industriya sa kabuuangkita ng Pilipinas. Kabahagi ito sa pagtatamo ng maayos na ekonomiya ng bansa. Angugnayan at interaksiyon ng mga sektor ay mahalagang aspekto upang makamit angDEPED COPYninanais na katatagan ng pamahalaan. Sa aspekto ng pag-uugnayan, ang sektor ng industriya at agrikultura ay maydirektang pakinabang sa bawat isa. Sa isang banda, nagmumula sa agrikultura angmga hilaw na sangkap na ginagamit sa pagbuo ng mga produkto ng industriya. Angmga sangkap na ito ay nagkakaroon ng transpormasyon, nadadagdagan ng halaga,at nag-iiba ng anyo ayon sa magiging gamit at pakinabang dito. Ang dinadaanangproseso ay nangangahulugan ng maraming pangangailangan tulad ng lakas-paggawa,iba’t ibang sangkap sa produksiyon at iba pa. Sa kabilang banda, ang mga kagamitang ginagamit sa agrikultura tulad ngtraktora, sasakyang pangisda, at iba pa ay produktong mula sa industriya. Ginagamitang mga ito upang magkaroon ng mas mataas na produksiyon na magbibigay ng masmalaking kita sa namumuhunan at mas maraming produkto para sa mga mamimili. Angugnayang ito ay nagpapakita ng lubos na pagtutulungan sa mga sektor ng ekonomiya. Mula sa Talahanayan 7, makikita ang dami ng lakas-paggawa na pumapasoksa sektor ng industriya at agrikultura. Sa katunayan, ang malaking bahagdan ngmga manggagawa ay matatagpuan sa agrikultura. Ngunit sa kabila ng maraminghamon, patuloy na maraming mamamayan ang nabibilang dito. Hindi matatawaranang malaking naiambag at patuloy na maitutulong ng agrikulura sa kabang-yaman ngbansa. Higit sa lahat, ito ang pangunahing pinagmumulan ng mga pagkaing tumutugonsa pangangailangan ng tao. 398

Samantala, ang sektor ng industriya ay nakapagdudulot ng napakalakingkontribusyon sa ekonomiya. Sa bawat litro ng pintura na magagawa, nangangailanganito ng maraming kemikal na sangkap sa paggawa, lalagyang lata o plastik, tatak, atiba pang impormasyong nakasulat dito, mga sasakyan na maghahatid sa pamilihan,kagamitan na maghahalo, mag-filter, at mag-store sa produkto. Maliban pa dito,mangangailangan din ng koryente at tubig upang mabuo ang mga ito. Gagamit ng mgaserbisyong pinansyal, marketing, sales, at istratehiya upang masigurong maibebentaang mga produkto. Dahil dito, kung magiging malusog ang kapaligiran na akma sapagnenegosyo, ang sektor ng industriya ay maaaring maging tagapagpaandar ngekonomiya (Batungbakal, 2011) na magbibigay ng maraming hanapbuhay para samga Pilipino. Ang pagmamanupaktura halimbawa ay hindi maaaring mawala dahil ito angpangunahin sa sekondaryang sektor. Ito ang sektor na nagpoproseso ng mga hilawna produkto. Ang mga nabubuong produkto ay karaniwang ginagamit sa araw-arawna pamumuhay ng mga tao. Ang krisis sa pagpapautang at ang pandaigdigang krisispinansyal na naganap mula 2008 – 2012 ay nagpakita sa kahinaan ng industriya ngpaglilingkod at dahil dito, nangangailangang makagawa ng may kalidad na hanapbuhaysa sektor ng industriya. Ang sekondaryang sektor ding ito ay nagtutulak upang magkaroon ng mgainobasyon upang makabangon mula sa malawakang epekto ng mga krisis pangekonomiya. Halimbawa, ang kompanya ng Apple ay hindi nag-imbento ng MP3 player,DEPED COPYbagkus ay gumawa sila ng isang produktong mas simple at madaling gamitin natinawag nilang iPod (Batungbakal, 2011). Sa tulong ng teknolohiya, ang produktibo aynapagbubuti para sa higit na kapakinabangan ng buong bansa. Ito rin ang nabanggitsa batayang aklat nina Balitao et al (2012), na sa pamamagitan ng sektor na ito, higitna nagiging mahusay ang teknolohiya at nakabubuo ng mga kagamitan at makinangnakatutulong nang malaki sa agrikultura. Ginamit nilang halimbawa ang traktora, mgamakabagong pestisidyo, at iba pa. Samantala, malaking tulong din sa agrikultura ang pagsasaayos ng mgaimpraestruktura tulad ng mga daan, tulay, riles, daungan, paliparan, at imbakan ng mgaprodukto. Ito ay pagsisigurong makararating sa tamang panahon at pakikinabanganng mga mamamayan ang kalakal mula sa sektor ng agrikultura. Ang mga produktongmadaling masira ay naiingatan at napahahaba ang buhay dahil na rin sa mga imbakangginagawa. Sa usapin ng mga manggagawa, sinasalo ng sektor ng industriya ang mgamamamayang iniwan ang gawaing pang-agrikultura dahil sa iba’t ibang kadahilanan.Maaaring ang dahilan ay ayon sa sumusunod: • Nakikipagsapalaran sila sa kalunsuran o sa lokasyon na may sonang industriyal upang maging mga manggagawa sa mga pabrika; • Unti-unting nauubos ang mga lupaing tinatamnan dahil ginagamit bilang residensiyal, industriyal, o panturismo. Dahil dito, limitado na ang 399

mapagkakakitaan ng mga mamamayang nabibilang dito;• Malawakang pagpalit-gamit ng lupa o (mula lupang agrikultural patungong residensiyal,);• Usaping pangkapayapaan;• Laganap na pangangamkam ng lupa (land grabbing);• Mababang kita sa sektor ng agrikultura;• Mataas na gastusin sa sektor ng agrikultura;• Paglisan sa lupang sakahan bunga ng natural na kalamidad;• Kombinasyon ng mga nabanggit.Pinagkunan: J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City,Balitao, B., Ong,PNhaitliiopnpainl eDse: vVeibloaplmPeunbtliAshuitnhgorHitoy.u(s2e0,1I1n)c..Philippine development plan 2011-2016 – Results matrices. Retrieved from http://devplan.neda.gov.ph/chapter3.php, on November 7, 2014BPhahtttipuli:np//gpwbiwnaewca.Ipnl,isdRtsi..tg(u2ot0ev.1pf1oh)r/.inTDdheeevxes2lt.orpaphtempg?eipcnrti=mS1p2tuo9rd,taioennsc.Ne(onov.fdetm.h)e,bPePhrhl7iln,ipe2pe0ind1e4s to strengthen manufacturing sector. Retrieved from manufacturing sector. Retrieved from http://fpi.ph/fpi.cms/News/The_Strategic_Importance_of_the_Philippine_Manufacturing_Sector_By_Roberto_F._Batungbacal.pdf, on November 7, 2014Gawain 7: VENN DIAGRAM Malalim ang ugnayan ng mga sektor ng agrikultura at industriya. Kinakailanganang dalawa upang higit na mapabuti ang katatagan bilang mga sandigan ng ekonomiya.Mula sa binasang teksto, punan ang Venn Diagram ng mga hinihinging impormasyon. D EPED COPYUgnayan: _____________________________________________________Pagkakaiba: ___________________________________________________Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang bahaging ginagampanan ng industriya? agrikultura? 2. Paano nagiging mahalaga ang bawat isa sa pagtugon sa mga pangangailangan ng tao? bansa? 3. Sa mga gampanin ng bawat isa, paano ka makatutulong sa pag-unlad ng sektor ng industriya? 400

Mga Patakaran at Programa upang Mapaunlad ang Sektor ng Industriya atPangangalakal Mula sa mga talahanayan tungkol sa investment, makabubuo tayo ngkongklusyon na ang Pilipinas ay nakapagtala ng mas mababa sa maaaring asahandito. Sa pagdaan ng mga panahon, matitiyak ang unti-unting pagbaba sa kontribusyonng sekondaryang sektor ng pagmamanupaktura sa ekonomiya, gayundin ang pagbabasa pangkalahatang pamumuhunan.DEPED COPYPinagkunan: National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011-2016 – Results matrices. Retrieved fromhttp://devplan.neda.gov.ph/chapter3.php, on November 7, 2014 Gayundin naman, ilan sa mga naging impresyon ng mundo sa Pilipinas ayhindi maikakailang hindi kaaya-aya. Ilan sa mga impresyong ito ang sumusunod: “In 2009, the Philippines ranked 43rd out of 57 countries and last among five ASEAN members; next to last in infrastructure; and 51st in economic performance in the IMD Global Competitiveness Report; and placed 139th out of 180 countries (6th among the ASEAN-6) in the Transparency International’s Corruption Perception Index. In 2010, the country ranked 144th among 183 countries and also last among the ASEAN-6 in the International Finance Corporation/ World Bank’s (IFC/WB)”.Pinagkunan: National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011-2016 – Results matrices. Retrieved fromhttp://devplan.neda.gov.ph/chapter3.php, on November 7, 2014 Batay sa mga impormasyong ito, ang pamahalaan ay bumuo ng PhilippineDevelopment Plan 2011-2016 bilang pagpapalakas sa ekonomiya ng bansa. Sanasabing plano, ang sumusunod na aspekto ay tututukan: (a) mas maayos at akmang 401

kondisyon sa pagnenegosyo, (b) mataas na produktibidad at maayos na paggawa; at(c) mas mabuting kalagayan para sa mga mamimili. Ang nasabing plano ng pamahalaan ay isang pagsisikap upang mapaunladang sektor ng industriya. Malinaw ang layuning nakasaad sa nasabing plano. Subalittulad sa mga nakaraang panahon, ang katatagang maipatupad ang mga plano angpinakamalaki pa ring balakid upang masiguro ang pangmatagalang benepisyo mularito. Ilan sa direksyon ng pamahalaan ay pagsasaayos ng ilang mga polisiya upangmasigurong ang mga ito ay magpapatatag ng industriya. Inaasahan ding ang mgapagbabagong ito ay magbibigay ng isang maayos at kaaya-ayang kondisyon sapagnenegosyo para sa lokal at dayuhang mamumuhunan. Ilan sa mga inaasahangmay pagbabago sa mga patakaran ang sumusunod: • Pagsusog (amendments) sa Executive Order (EO) No. 226 o ang Omnibus Investment Code of 1987 upang mapalakas ang pagtataguyod sa pamumuhunan at paglinang ng mga bagong industriya ng Board of Investment (BOI) • Pagpapatibay sa anti-trust/competition law upang malabanan ang mga gawaing hindi patas pagdating sa kalakalan, maiwasan ang kartel at monopolyo, at maparusahan ang mga opisyal ng mga kompanyang hindi sumusunod sa patas na pagnenegosyo. • Pagsusog sa Tariff and Customs Code ng Pilipinas. Ito ay bilang suporta sa patas na pakikipagkalakan at mapigilan ang patuloy na paglaganap ngDEPED COPYsmuggling sa bansa. Pagsisiguro din ito na ang Pilipinas ay makasusunod sa pandaigdigang pamantayan pagdating sa panuntunan ng custom batay sa naging komitment ng bansa sa Kyoto Convention. • Pagsusog sa Local Government Code upang masiguro na ang kapaligiran sa bansa ay magiging kaaya-aya sa pagnenegosyo. • Reporma sa buwis bilang insentibo sa pribadong sektor kaugnay sa kanilang mga R and D na isinasagawa batay sa RA 8424. Ito ay may layuning mahikayat ang mga pribadong sektor na magkaroon ng inobasyon at pagtutulungan upang mapagbuti at mapalakas ang pagsasagawa ng R and D para sa kapakinabangan ng lahat • Pagsusog sa Intellectual Property Code bilang proteksiyon sa mga negosyante na ang produkto ay mga sariling likha tulad ng muwebles at iba pang gawang kamay • Pagsusog sa Barangay Micro Business Enterprises (BMBEs) Act bilang suporta sa pagpapalawig at pagpapalakas sa maliliit na negosyo na katuwang ng pamahalaan sa pagbibigay ng trabaho Partikular ding tinitingnan sa loob ng Philipine Development Plan angpagtataguyod sa industriya. Bilang suporta, nakikita ng pamahalaan ang 402

pangangailangan sa pagkaroon ng kalidad sa lakas paggawa na naaayon sademand ng pamilihan. Kinakailangan din na malinang ang impraestraktura at angmga regulasyong ipinatutupad upang ganap na mapabuti ang sosyo-ekonomikongkapaligiran. Nakatakdang isakatuparan ng pamahalaan ang sumusunod upangmatamo ang nasabing mga adhikain: • Mapaghusay ang promosyon sa pamumuhunan at estratehiya sa paglinang ng industriya sa pamamagitan ng mga inisyatibo at programa ng pamahalaan kasama ang pribadong sektor, upang magamit nang husto ang mga likas na yaman. • Masiguro na ang mga magsisitapos sa mga paaralan ay kinakailangan ng industriya. • Maitaguyod ang paglinang sa mga manggagawa upang masiguro ang kalidad sa pamamagitan ng training at opportunity building. • Mapanatili ng pamahalaan ang pagbibigay ng insentibo (fiscal and nonfiscal) at manguna sa paglulunsad ng promosyon ng mga produktong industriyal sa ibang bansa. • Mapabuti ang persepsiyon ng mga mamumuhunan sa bansa bunga ng katanggap-tanggap na kapaligiran sa pagnenegosyo. • Mapalawak ang kaunlaran sa iba pang mga lungsod, katuwang ang pribadong sektor, upang mapalawak pa ang pagbibigay ng pagkakataon sa maraming Pilipino sa iba’t ibang dako ng bansa.Makikita rin ang layunin ng pamahalaan na maisaayos ang kalagayan sa mgaDEPED COPYsekondaryang sektor ng industriya: • Ang sekondaryang sektor na electronics ay kinikilala bilang pangunahing tagapagpakilos ng ekonomiya. Upang masiguro ang pagkilala sa mga produktong ito na mula sa Pilipinas, ang pagkakaroon ng brand. Dapat ding makaakit ng mga negosyanteng maaaring ang pokus ay iba pang larawan na malaki ang demand tulad ng paggawa ng mga gadyet na patuloy na lumalaki ang pangangailangan sa buong mundo. • Sa tantiya ng Mines and Geosciences Bureau (MGB), maaaring nasa siyam (9) na milyong ektarya sa bansa ang posibleng may metallic na mineral. Dahil sa malaking potensiyal nito, ang pamahalaan ay naglalayong mapabuti pa ang sekondaryang sektor na ito ng industriya. Nais na mapalakas ang kakayahan nito na makabuo ng mga tapos na produkto mula sa mga hilaw na sangkap at maipagbili sa dayuhang pamilihan. Habang nagnanais ang pamahalaan na mapabuti ang kontribusyon ng pagmimina, hinahangad ding mapasunod ang lahat sa polisiya tungkol sa matalinong paggamit ng ating likas na yaman. Ito ay pagsisiguro na magiging responsable ang bawat isa sa paggamit ng mga yamang mayroon ang bansa habang nagkakamit ng kaunlaran. • Ang patuloy na pagsasaayos ng impraestrektura ng bansa ay inaasahang magiging isa sa mga prayoridad ng pamahalaan. Ang pagsasaayos ng mga kalsada, tulay, pagtatayo ng mga bagong paliparan at daungan, at iba pa ay isang patunay kung gaano kaseryoso ang pamahalaan sa pagpapatatag ng ekonomiya. 403

• Ang patuloy na pagsuporta at pagbibigay ng mga insentibo ay magsisiguro upang ang iba pang mga nakapaloob na gawain sa sektor ng industriya tulad ng homestyle products; pag-aalahas; motor vehicle parts and components; tela; konstruksiyon at kaakibat na materyales, at iba pa ay magiging matibay na sandigan ng ekonomiya. Ang mga polisiya ng bansa at pagbuo ng pangalan at kalidad sa mga produktong mula sa bansa ay isang malaking hamon upang masiguro ang kakayahan ng industriyang makipagkompetensiya sa mga bansang nangunguna sa kalakalang panlabas.Pinagkunan: National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011-2016 – Results matrices. Retrieved fromhttp://devplan.neda.gov.ph/chapter3.php, on November 7, 2014Gawain 8: ECO-SIGNS Ang pamahalaan ay nagpapatupad ng mga patakaran at programa dahil salayunin nitong mapatatag ang ekonomiya ng bansa. Mula sa binasang teksto, hayaanang mag-aaral na gamitin at sundin ang paggamit ng Eco-signs na hango sa konseptong traffic signs. Ang mga panandang ito ay STOP, GO at CAUTION. Ang STOP ayilalagay kung nais ng mag-aaral na ang patakaran ay ihinto, GO kung nais ipagpatuloyat CAUTION kung itutuloy nang may pag-iingat.DEPED COPYHindi dapat Dapat Hinay-hinay sa ipatupad ipatupad pagpapatupad BATAS ECO-SIGNS DAHILAN• Pagsusog (amendments) sa Executive Order (EO) No. 226 o ang Omnibus Investment Code of 1987• Pagpapatibay sa anti-trust/ competition law• Pagsusog sa Export Development Act• Pagpapabuti sa industriya ng Aviation• Pagsusog sa Tariff and Customs Code ng Pilipinas• Pagsusog sa Local Government Code 404

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang iyong palagay sa kasalukuyang kalagayan ng sektor ng industriya? Ipaliwanag. 2. Makatwiran ba ang direksiyon ng pamahalaan na magsagawa ng pagbabago sa mga patakaran at polisiya ng bansa kaugnay sa sektor ng industriya? Patunayan. 3. Paano ka makatutulong sa pag-unlad ng sektor ng industriya tungo sa pagkamit ng kaunlaran ng bansa?Gawain 9: ARROW IN ACTION! Ipagpatuloy ang gawaing ito sa pamamagitan ng pagsagot sa arrow question. pambansang pag-unlad napagtanto natutunan Ang alam ko Ano ang natutunan koDEPED COPYsaSektor ng Industriya?Pinagkunan:https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3BHntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn.png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013 Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa sektor ng industriya, maaari ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng sektor na ito. PAGNILAYAN Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang mag-aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa sektor ng industriya. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa sektor ng industriya upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan. 405

Gawain 10: KNOWLEDGE POWER! Basahin ang hinalaw na teksto. Suriin ang mga ideya at ang nakapaloob napaniniwala sa sumulat. Gamitin ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay nggawain. Ang kuwento ng grupo naming taga-UP, post-EDSA dreamers – mga nangarap ng magandang Pilipinas na maaaring maipagmalaki kahit saan. Noong araw, nagtatalo-talo lang kami tungkol sa industrialization, bakit ang Pilipinas ay hindi naka-take off kompara sa mga kasabayang bansa at paanong ang technology and know-how ng agriculture natin, several centuries behind – kompara sa ibang agricultural countries. Ang consensus namin noon – hindi nagkaroon ang Pilipinas ng land reform, totoong land reform na talagang namahagi ng lupa sa tillers of the land, gaya ng ginawa sa US at Japan. Ang pinag-uusapan, social policies na dapat gawin – para paramihin at palakihin pa ang middle class ng bansa o mga pamilyang may purchasing powers. Isa pa, ang tax system sa bansang masyadong skewed in favor ng mga may properties na at conducive para gawing idle lamang ang marami sa mga ari-arian. Anyway, marami sa amin ay nakapagtrabaho na sa gobyerno at alam namin – first-hand – hindi ganoon kadaling baguhin ang mga kalakaran at bagay-bagay…Pinagkunan: Sasaliwngawit. 2012. Doon po sa aminm balik-tanaw- usapang pag-unlad. Retrieved from http://sasaliwngawit.DEPED COPYwordpress.com/2012/10/12/doon-po-sa-amin-balik-tanaw-usapang-pag-unlad-2/ on November 7, 2014Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang nilalaman ng hinalaw na teksto? 2. Anong damdamin ang mararamdaman mula sa sumulat? 3. Ano ang naging kongklusyon ng sumulat? Bakit iyon ang naging pangwakas niya?Gawain 11: GAWAIN 2, TAKE 2 Batay sa naging Gawain 2, muling balikan ang listahan ng mga bagay nainyong napili. Batay sa listahan, magsagawa ng pagsasaliksik kung ano ang estadong mga sekondaryang sektor ng industriya na pinagmulan ng mga ito mula 2000 –2010 (isang dekada).Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang naging kalagayan ng mga nasabing sekundaryang sektor na sinaliksik? 2. Bakit ganoon ang naging kalagayan? 3. Ano ang kongklusyon na maaari mong mabuo mula sa naging pagtingin sa mga datos? 406

4. Ano ang mga bagay na kailangan upang mapalakas o mapanatiling malakas ang mga ito?Gawain 12: Presyo ng Langis, Parang Spaghetting Pataas o Pababa? Noong Abril 1996, ang gasolina at diesel ay nagkakahalaga lang ng Php9.50 at Php7.03 bawat litro. Ang LPG naman ay Php145.15 ang bawat 11-kilong cylinder na karaniwang ginagamit sa mga bahay. Ayon sa Oil Monitor (1 February 2011) ng Department of Energy, ang price range ng gasolina ay Php47.55-P48.89 bawat litro, samantalang ang diesel ay Php39.20-P41.35 bawat litro. Sa kaso ng 11-kg LPG, ito naman ay Php686.00- Php743.00. Aba, nangangahulugan po ito ng mahigit 400 porsiyentong pagtaas sa presyo ng gasolina, diesel at LPG sa loob ng 15 taon! Pinagkunan: Arao, D. (2011). Presyo ng langis, parang spaghetti ba na tataas o bababa?. Retrieved from http://pinoyweekly.org/ new/2011/02/presyo-ng-langis-bilang-epekto-ng-deregulasyon-2/ on November 7, 2014Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang ipinararating ng mensahe sa loob ng text box? 2. Ano ang iyong mahihinuha mula rito?DEPED COPY3. Sa iyong palagay, ano ang maaaring mangyari sa susunod na labinlimang taon? Ipaliwanag.Gawain 13: Pag-aralan mo ang Presyo ng langis nyo! Ipasaliksik sa mag-aaral ang naging pagbabago sa presyo ng gasolina sapamayanan kung saan nabibilang ang mga mag-aaral sa mga taong 2012 at 2013.Gamit ang talahanayan at graph, hayaang ilapat nila ang nasaliksik na datos attakdaan ang mahahalagang panahon at pagbabago sa presyo. Kasama ring isaliksikang epekto ng mga pagbabago sa araw-araw na pamumuhay ng mga negosyante,pamilya, simbahan, guro, at ng mga tinder o tindera. Gumawa ng pag-uulat saisinagawang pagsasaliksik.Pamprosesong Tanong: 1. Anong panahon naganap ang mga pagbabago? 2. Paano naapektuhan ng mga pagbabago ang mamamayan? 3. Sa iyong palagay, ano ang naging hamon sa iyong pamilya ng mga pagbabago sa presyo ng langis? Pangatwiranan. 407

GAWAIN 14: INDUSTRIYA, MAYROON BA? Ang gawaing ito ay maglalagay sa iyo sa sitwasyong aktibo kang makikibahagisa pagpapatupad ng patakarang pang-ekonomiya na magpapabuti sa sektor ngindustriya. Hatiin ang klase sa tatlong grupo. Ang mga pangkat ay magsasagawa ngsarbey upang alamin ang mga industriya na mayroon sa komunidad. Kasabay nito,isaliksik din ang mga polisiya na sumusuporta sa mga industriyang ito. Gumawa ngisang balangkas sa kalagayan ng mga industriya at tingnan ang kapakinabangan ngmga makikitang polisiya. Matapos ito ay bumuo ng kongklusyon ayon sa: • Kalagayan ng mga industriya • Kakayahang na mapalago ang mga industriya • Kasapatan ng mga polisiya bilang tugon sa mga pangangailangan ng industriya • Mga dagdag na kailangan mula sa lokal na pamahalaan MGA PAMANTAYAN SA MGA GAGAWININDIKADOR NATATANGI MAHUSAY HINDI KAILANGAN MARKA MAHUSAY PANG PAUNLARINPanahon na 3 COPY2iginugol sa Umabot sa Umabot saDEPEDgawain pitong (7) siyam (9) araw ang araw ang 4 pagsasagawa. 1 Hindi umabot Umabot sa limang ng higit sa (5) araw ang sampung araw pagsasagawa. pagsasagawa. (10+) ang pagsasagawa.Kooperasyon Ang lahat ng Kalahati Isa lang na Walangng grupo miyembro ay lamang ng miyembro ang nagsagawa ng nagsagawa ng miyembro ang nagsagawa ng mga gawain mga gawain. nagsagawa ng mga gawain. mga gawain 408

Gawain 15: ARROW IN ACTION pambansang Sagutin ang tanong sa bahaging ito. pag-unlad napagtanto Paano ako makatutulong natutunan sa mga patakarang industriyal tungo sa Ang alam ko pambansang pagsulong at pag-unlad?Pinagkunan:https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tbo=u& source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5VDKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610# facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3BHntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn.png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013 MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain para sa mga mag-aaral!DEPED COPYTransisyon sa Sususnod na Aralin Naunawaan mo ang kalagayan at kahalagahan ng sektor ng industriya saekonomiya. Malaki ang kontribusyon ng sektor na ito sa ekonomiya ng bansa.Maaari itong maging sandigan ng bansa upang masiguro na ang mamamayan aymagkaroon ng hanapbuhay at madama ang tunay na epekto ng industriyalisasyon. Sa isang banda, ang sektor ng industriya ay limitado kahit na malaki pa angpotensiyal nito na makapaghatid ng kabutihan sa bansa. Sa kabilang banda, angkakayahan nito na makipag-ugnay sa iba pang sektor ay malaking tulong upanghigit na matamo ang kaunlaran. Ang kakayahang makabuo ng mga produkto upanghigit na mapalaki ang kita ng iba pang sektor ay isang makabuluhang inisyatibopara sa ekonomiya. Kaakibat nito ang kakayahan namang mapagbuti at magamitng iba pang sektor ang produktong mula sa sektor ng industriya. Upang lubos nating maunawaan ang buong ekonomiya, ating susunod natitingnan ang sektor ng paglilingkod, ang kasalukuyang kalagayan at kakayahannito sa pag-aambag sa kabuuang kita ng bansa. Ating aalamin kung ano angkaugnayan nito sa sektor ng industriya at kung paano ito gumagalaw sa loob ngekonomiya.409

PANIMULA Ang lahat ng tao ay may mga pangangailangang dapat matugunan. Kabilangdito ang pagkain, damit, tirahan, at edukasyon. Ang mga ito ay hindi kayangipagkaloob ng iisang sektor lamang. Kailangan din natin ng mga serbisyo kagaya ngtransportasyon, komunikasyon, at edukasyon. Ang mga pagkain tulad ng mga gulay, prutas, karne, at isda ay nagmumula sasektor ng agrikutura. Ang mga pangangailangan natin tulad ng damit ay nagmumulanaman sa sektor ng industriya. Subalit anong sektor naman ng ating ekonomiya angnagkakaloob ng ating mga pangangailangang tulad ng transportasyon, komunikasyon,at edukasyon? Sa ganitong aspekto pumapasok ang bahaging ginagampananng sektor ng paglilingkod. Kung kaya’t ang pangunahing pokus ng araling ito ayang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod at mga patakarang pang-ekonomiyang nakatutulong dito. Sa iyong pagtahak sa landas ng kaalaman sa araling ito, ikaw ay haharapsa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mga mapanghamong gawain na sadyangpupukaw ng iyong interes at magdudulot sa iyo ng kaalaman. Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay makapagsusuri ng bahagingginagampanan ng sektor ng paglilingkod at mapahalagahan ang mga patakarangpang-ekonomiya na nakatutulong dito.DEPED COPYARALIN4 SEKTOR NG PAGLILINGKOD ALAMIN Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa sektor ng paglilingkod at kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod sa ekonomiya ng bansa.Gawain 1: ON THE JOB! Suriin ang mga larawan na nasa ibaba. Ano ang trabaho ng mga makikitangtao sa larawan? Ipaliwanag ang iyong batayan. 1 2 3 410

45 6 Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang callout upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa sektor ng paglilingkod.Gawain 2: CALLOUT Sagutin mo ang una at pangalawang speech balloon. Samantala, angpanghuling icon ay masasagot pagkatapos ng aralin na ito. AngDEPED COPYakingpaunang nalalalaman ay_________ _________________________ ______________________ Ang aking gustong ____ Ang aking mgamalaman ay ____________ nalaman ay____________________________ ______________________________ ___________________________ ____ Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sasektor ng paglilingkod, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralinupang higit mong maunawaan ng mas malalim ang sektor na ito. 411

PAUNLARIN Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa sektor ng paglilingkod. Inaasahan na magagabayan ka ng mga inihandang gawain at teksto upang masagot ang katanungan na kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod sa ekonomiya ng bansa. Halina’t umpisahan mo na. ANG SEKTOR NG PAGLILINGKOD Sinasabing ang kaunlarang pang-ekonomiya ay nasasalamin sa paglawak atpag-unlad ng kakayahan ng mga kasapi sa lipunan na lumilikha ng iba’t ibang kalakalat paglilingkod na tumutugon sa pangangailangan ng tao. Ang pagdami ng kalakal atpaglilingkod sa lipunan ay hudyat na ang mga tao ay makalilikha ng produktong hindilamang para sa pangkasalukuyang gamit bagkus ay para na rin sa hinaharap. Kaalinsabay ng kaunlarang pang-ekonomiya ay ang karagdagangpangangailangan para sa mga taong bumubuo sa sektor ng paglilingkod. Ito ang sektorDEPED COPYna nagbibigay-paglilingkod sa transportasyon, komunikasyon, media, pangangalakal,pananalapi, paglilingkod mula sa pamahalaan, at turismo. Ito rin ang sektor naumaalalay sa buong yugto ng produksiyon, distribusyon, kalakalan, at pagkonsumo ngmga produkto sa loob o labas ng bansa. Kilala rin ito bilang tersarya o ikatlong sektorng ekonomiya matapos ang agrikultura at industriya. Sa ekonomiya ng isang bansa, hindi lamang mga produkto tulad ng mgadamit, kasangkapan, gamot, at pagkain ang pinagkakagastusan at kinokonsumo ngmga mamamayan. May mga pangangangailangan din sila bukod sa mga produktongagrikultural at industriyal. Ang sektor ng paglilingkod ay binubuo ng sub-sektor sapananalapi, insurance, komersiyo, real estate, kalakalang pakyawan at pagtitingi,transportasyon, pag-iimbak, komunikasyon, at mga paglilingkod na pampamayanan,panlipunan, at personal. Ang mga sektor na nabanggit ay may mahalagang papelsa kabuuang ekonomiya ng bansa. Importante ang sektor ng kalakalan ng pagtitingi(retail) at pamamakyaw (wholesale) upang tiyaking makarating sa mga mamimili angmga produkto mula sa sakahan o pagawaan. Malaki rin ang naiaambag ng sektor ngpaglilingkod sa GDP ng Pilipinas. Kapansin-pansin din ang patuloy na pagtaas ngporsiyento ng paglago ng sektor ng paglilingkod sa Pilipinas na nagkaroon lamang ngbahagyang pagbaba noong 2001. Isa sa mga kilalang nakatutulong sa ekonomiya ngayon ay ang paglakas ngbusiness process outsourcing lalo na ang call center companies na nagkakaloob ngtrabaho sa maraming Pilipino. Sa pangkalahatan, ang paglilingkod ay ang pagbibigayng paglilingkod sa halip na bumuo ng produkto. Ang pormal na industriyang bumubuo 412

sa sektor ng paglilingkod ay ang sumusunod: • Transportasyon, komunikasyon, at mga Imbakan – binubuo ito ng mga paglilingkod na nagmumula sa pagbibigay ng publikong sakayan, mga paglilingkod ng telepono, at mga pinapaupahang bodega. • Kalakalan – mga gawaing may kaugnayan sa pagpapalitan ng iba’t-ibang produkto at paglilingkod. • Pananalapi – kabilang ang mga paglilingkod na binibigay ng iba’t ibang institusyong pampinansiyal tulad ng mga bangko, bahay-sanglaan, remittance agency, foreign exchange dealers at iba pa. • Paupahang bahay at Real Estate– mga paupahan tulad ng mga apartment, mga developer ng subdivision, town house, at condominium. • Paglilingkod ng Pampribado – lahat ng mga paglilingkod na nagmumula sa pribadong sektor ay kabilang dito. • Paglilingkod ng Pampubliko – lahat ng paglilingkod na ipinagkakaloob ng pamahalaan. Sa mga nakalipas na kasaysayan ng tao sa mundo, ipinapakita rito angmalaking pagbabago sa paraan ng pamumuhay ng mga lipunan mula sa pangangasoat pangangalap ng pagkain sa kapaligiran at ekonomiyang agrikultural patungo saekonomiyang industriyal. Dahil sa pagbabagong ito, lumawak ang pangangailanganat kagustuhan ng tao para sa paglilingkod. Ang pagkakaroon ng espesyalisasyon sapaggawa sa iba’t ibang larangan ang nagturo ng landas para sa efficient na paraanng pagbibigay ng paglilingkod sa mga tao. Sa tila napakabilis na takbo ng panahon,DEPED COPYkailangang umagapay ang tao sa pagbabago sa kanyang kapaligiran. Maraminggawain ang mga tao ang hindi nila matugunan sa sarili lamang kaya’t malaking tulongang paghahatid ng iba’t ibang paglilingkod mula sa iba.Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon.Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc.Gawain 3: TEKS-TO-GRAPH Batay sa iyong binasang teksto, kompletuhin ang nilalaman ng graphicorganizer sa ibaba. Pagkatapos ay sagutin ang mga pamprosesong tanong. Sektor ng Paglilingkod 413

Pamprosesong Tanong:1. Ano ang ibig sabihin ng sektor ng paglilingkod?2. Isa-isahin ang bumubuo sa sektor ng paglilingkod.3. Sumasang-ayon ka bang ang malaking bilang ng sektor ng paglilingkod sa bansa ay maaaring isang indikasyon ng kaunlaran ng ekonomiya? Pangatwiranan.Gawain 4 : TRI-QUESTION CHART Punan ang tsart sa ibaba batay sa iyong mga naunawaan. Itala ang mga itoayon sa mga hinihingi sa bawat titik. Sagutin ang mga tanong sa bawat hanay. ANG SEKTOR NG PAGLILINGKODAno-anong gawaing Paano nakakatulongpang-ekonomiya ang Ano-ano ang halimbawa ang mga gawaingnasasaklawan ng sektor ng nito? ito sa pambansangpaglilingkod? ekonomiya?DEPED COPYGawain 5: DATOS-INTERPRET KO Paghambingin ang distribusyon ng mga sektor ng ekonomiya at sagutin angmga pamprosesong tanong. Talahanayan 2Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya 2005 – 2010 (In-Million Pesos)SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010Agrikultura 778,370 853,718 943,842 1,102,465 1,138,334 1,182,374Industriya 1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.aspon September 12, 2014 414

Pamprosesong Tanong:1. Aling sektor ang nagbigay ng malaking kontribusyon sa kabuuang kita ng ekonomiya mula 2005 hanggang 2010?2. Alin naman ang may pinakamaliit na kontribusyon sa ekonomiya sa nakalipas na mga taon?3. Ano ang ipinahihiwatig na patuloy na paglaki ng distribusyon ng sektor ng paglilingkod sa ekonomiya ng bansa?4. Ano ang maaaring maging epekto ng paglaki ng paglilingkod sa ekonomiya ng bansa kompara sa sektor ng agrikultura at Industriya?Gawain 6: PAGLILINGKOD KOLEK Gamit ang datos mula 1st Quarter 2014 Gross National Income & GrossDomestic Product by Industrial Origin, ikompyut ang antas ng kontribusyon ng bawatsub-sektor sa kabuuang GVA ng sektor ng paglilingkod para sa 2013 (Q1) at 2014(Q1). Pagkatapos ay tukuyin kung tumaas o bumaba ang antas ng kontribusyon nito. GROSS VALUE ADDED in SERVICES 1st Quarter 2013 and 1st Quarter 2014AT CONSTANT 2000 PRICES, IN MILLION PESOSDEPED COPYINDUSTRY/INDUSTRY GROUP Q1 2013 Q1 2014 Growth Rate (%)SERVICE SECTOR 885,830 946,095 6.8a. Transportation, Storage, and 123,446 134,452 8.9 Communication 238,463 251,792 5.6 118,743 126,118 6.2b. Trade and Repair of Motor Vehicles, Motorcycles, Personal and Household Goodsc. Financial Intermediationd. Real Estate, Renting & Business Activity 165,317 180,536 9.2e. Public Administration & Defense; 65,178 69,289 6.3 Compulsory Social Securityf. Other Services 174,683 183,907 5.3Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.aspon September 12, 2014 415

SEKTOR NG PAGLILINGKOD 2013 (Q1) 2014 (Q1) Tumaas o (%) (%) Bumabaa. Transportation, Storage, and Communicationb. Trade and Repair of Motor Vehicles, Motorcycles, Personal and Household Goodsc. Financial Intermediationd. Real Estate, Renting & Business Activitye. Public Administration & Defense; Compulsory Social Securityf. Other ServicesPamprosesong Tanong: 1. Anong bahagi ng sektor ng paglilingkod ang nagbigay ng malaki at maliit na kontribusyon sa GVA ng Q1 2013 at Q1 2014? 2. Paano mapananatili ang potensiyal ng kabuuang sektor ng paglilingkod upang maging kaakibat sa pagpapaunlad ng bansa?DEPED COPYAng mga Manggagawang Pilipino sa Sektor ng Paglilingkod Ang mga manggagawang Pilipino na kabilang sa sektor ng paglilingkod ayhindi pahuhuli sa nasabing larangan. Taglay nila ang mataas na antas na katangianng isang mahusay na tagapaglingkod. Sila ay masipag, malikhain, matiyaga, atnakatutulong nang malaki upang umangat sa larangang ito. Sa akdang A MoralRecovery Program: Building a People-Building a Nation ni Patricia Licuanan, inilahadna ang pagiging malikhain, at mapamaraan ng mga Pilipino ay naipakikita sa kanilangkakayahang iangkop ang kanilang pamumuhay saan mang panig ng mundo. Bukodpa rito, ang kanilang pagiging bukas at handa sa pagkatuto sa iba’t ibang kasanayanang isa pa sa mga katangian ng mga Pilipino na labis na hinahangaan, hindi lamangdito sa loob ng bansa kundi lalo’t higit pa sa ibang panig ng mundo. Ang matinding pagmamahal ng mga Pilipino sa kanilang pamilya kung saankabilang hindi lamang ang kanilang mga anak at asawa kundi maging sa kanilangmga lolo, lola, tiyuhin, tiyahin, pinsan, at mga pamangkin ang nagtutulak sa kanilangharapin ang anumang pagsubok alang-alang sa kanila. Ang pagmamalasakit ng mgamanggagawang Pilipino sa kanilang pamilya ang nagtutulak sa kanila na pumuntasa ibang bansa upang doon magtrabaho. Sa katunayan, ayon sa pinakahuling datosng National Statistical Coordination Board (NSCB) mahigit 2.04 milyong OverseasFilipino Workers (OFWs) o tinatayang 2% ng kabuuang populasyon ng Pilipinas angumalis ng bansa noong taong 2010 para magtrabaho. 416

Marami nang parangal ang inani ng maraming Pilipino sa iba’t ibang panig ngdaigdig na kumilala sa kanilang kahusayan sa larangan ng caregiving, bartending,entertainment, healthcare, at pati ang pamamahala sa tahanan bilang kasambahay.Lamang ang mga Pilipino sa pag-unawa at pagsasalita ng wikang Ingles kompara saibang mga nasyonalidad kaya naman mas tinatangkilik ng mga banyagang employerang mga Pilipino. Sa katunayan, nangingibabaw ang Pilipinas pagdating sa businessprocess outsourcing (BPO). Ang mataas na antas ng kasanayan at kasipagan ng mgaPilipino ang nagbibigay-daan sa de kalidad na paggawa na siya namang gustong-gusto ng mga mamumuhunan. Marami ring Pilipino ay may mataas na pinag-aralan at bihasa sa paggamitng mga makabagong teknolohiya. Sila ay computer literate at bihasa sa iba’t ibanglarangan ng pagbibigay ng paglilingkod na nagpapatunay ng kanilang kahandaangmakipagsabayan sa pandaigdigang larangan ng paglilingkod.Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.aspon September 12, 2014http://www.crvp.org/book/series03/iii-7/chapter_iv.htm Retrieved on November 7, 2014Business Mirror. (2014). Large potential for bpo sector remains in Philippines. Retrieved from http://www.businessmirror.com.ph/index.php/en/business/companies/28894-large-potential-for-bpo-sector-remains-in-phl on November 7, 2014Gawain 7: PINOY SAAN MAN SA MUNDO Kumpletuhin mo ang dayagram na naglalarawan ng katangian ng mgaDEPED COPYmanggagawang Pilipino na kinikilala sa mundo.Pamprosesong Tanong: 1. Saang mga larangan nakikilala ang mga manggagawang Pilipino sa mundo? 2. Sa iyong palagay, sa papaanong paraan mapapangalagaan ang kalagayan ng mga manggagawang Pilipino? 417

Mga Ahensiyang Tumutulong sa Sektor ng Paglilingkod Department of Labor & Employment (DOLE) – nagsusulong ng malaking pagkakataon para sa pagtatrabaho, humuhubog sa kakayahan ng mga manggagawa, nangangalaga sa kapakanan ng mga manggagawa, at nagpapanatili sa kaayusan at kapayapaan sa industriya n g paggawa sa bansa Overseas Workers Welfare Administration (OWWA) – ahensiya ng pamahalaan na tumitingin sa kapakanan ng mga Overseas Filipino Workers Philippine Overseas Employment Administration (POEA) – itinatag sa bisa ng Executive Order 797 noong 1982 na may layuning isulong at paunlarin ang mga programa ukol sa paghahanapbuhay sa ibayong-dagat at pangalagaan angDEPED COPYkapakanan ng mga Overseas Filipino Workers. Technical Education and Skills Development Authority (TESDA) – itinatag sa bisa ng Republic Act 7796 noong 1994. Isinusulong ng batas na ito na hikayatin ang buong partisipasyon ng industriya, paggawa, mga lokal na pamahalaan, at mga institusyong teknikal at bokasyonal upang sanayin at paunlarin ang kasanayan ng mga manggagawa sa bansa Professional Regulation Commission (PRC) – nangangasiwa at sumusubaybay sa gawain ng mga manggagawang propesyonal upang matiyak ang kahusayan sa paghahatid ng mga serbisyong propesyunal sa bansa. Commission on Higher Education (CHED) – nangangasiwa sa gawain ng mga pamantasan at kolehiyo sa bansa upang maitaas ang kalidad ng edukasyon sa mataas na antas. 418

Gawain 8: TULONG PAGLILINGKOD Batay sa iyong binasang teksto, kompletuhin ang nilalaman ng graphicorganizer sa ibaba. Pagkatapos ay sagutin ang mga pamprosesong tanong. Klasipikasyon Mga Ahensiya ng Ahensya ng Pamahalaan ? NangangalagaMga Ahensiyang sa kapakanan ? Tumutulong ng mga ? manggagawasa Sektor ngPaglilingkod ? Humuhubog sa kakayahan ? ng mgaDEPED COPYmanggagawa ?Pamprosesong Tanong: 1. Alin sa mga ahensiya ang tumututok sa mga manggagawa sa ibang bansa? 2. Alin sa mga ahensiya ang tumutulong sa pagsasanay sa mga manggagawang Pilipino? 3. Bakit kailangang siguruhin ang kapakapanan ng mga manggagawang Pilipino sa ibang bansa?Mga Batas na Nangangalaga sa mga Karapatan ng Manggagawa ARTIKULO XIII KATARUNGANG PANLIPUNAN AT MGA KARAPATANG PANTAO PAGGAWASek. 3. Dapat magkaloob ang Estado ng lubos na proteksyon sa paggawa, sa lokalat sa ibayong dagat, organisado at di organisado, at dapat itaguyod ang puspusangemployment at pantay na mga pagkakataon sa trabaho/empleyo para sa lahat. Dapat nitong garantiyahan ang mga karapatan ng lahat ng mga manggagawasa pagtatatag ng sariling organisasyon, sama-samang pakikipagkasundo atnegosasyon, mapayapa at magkakaugnay na pagkilos, kasama ang karapatangmagwelga nang naaayon sa batas. Dapat na may karapatan sila sa katatagan sa 419

trabaho, sa makataong mga kalagayan sa trabaho, at sa sahod na sapat ikabuhay. Dapat din silang lumahok sa mga prosesong pagbabalangkas ng patakaran at desisyon namay kinalaman sa kanilang mga karapatan atbenepisyo ayon sa maaaring itadhana ng batas. Karapatan Dapat itaguyod ng Estado ang ng mgaprinsipyong hatiang pananagutan ng mgamanggagawa at mga employer at ang manggagawapreperensiyal na paggamit ng boluntaryong mga na itinatadhana ng ating Saligang Bataspamamaraan ng pagsasaayos sa mga hidwaan,kabilang ang konsilyasyon, at dapat ipatupadang pagtalima rito ng isa’t isa upang maisulongang katiwasayang industriyal. Dapat regulahin ng Estado ang ugnayan ng mga manggagawa at mgaemployer, dahil sa pagkilala sa karapatan ng paggawa sa karampatang bahagi nito samga bunga ng produksiyon at sa karapatan ng mga negosyo sa makatwirang tubo samga pamumuhunan, at sa paglawak at paglago. Pinagkunan: http://www.gov.ph/constitutions/ang-konstitusyon-ng-republika-ng-pilipinas-1987/ Retrieved on November 7, 2014Pamprosesong Tanong:DEPED COPY1. Gamit ang radial cluster diagram sa gilid, isa-isahin ang mga karapatan ng mga manggagawang inilalahad ng ating Saligang Batas. 2. Bakit kailangang siguruhin ang kapakapanan ng mga manggagawang Pilipino sa loob at labas ng bansa sa pamamagitan ng mga probisyon sa ating Saligang Batas? Noong taong 2014 ay naglabas ang Bureau of Working Conditions ngDepartment of Labor and Employment ng handbook ukol sa mga benepisyo ng mgamanggagawa ayon sa batas. Ito ang magsisilbing gabay at makapagbibigay ng dagdagkaalaman tungkol sa mga umiiral na batas sa larangan ng paggawa. Narito ang ilan samahahalagang probisyon ng nasabing handbook. • Republic Act No. 6727 (Wage Rationalization Act) – nagsasaad ng mga mandato para sa pagsasaayos ng pinakamababang pasahod o minimum wage na naaangkop sa iba’t ibang pang-industriyang sektor na kinabibilangan ng sumusunod: hindi pang-agrikultura (non-agriculture), plantasyong pang-agrikultura at di-pamplantasyon, cottage/sining sa pagyari sa kamay, at pagtitingi/serbisyo, depende sa bilang ng mga manggagawa o puhunan o taunang kita sa ilang mga sektor. • DAGDAG NA BAYAD TUWING PISTA OPISYAL (Holiday Pay - Artikulo 94) - tumutukoy sa bayad sa isang manggagawa na katumbas ng isang (1) araw na sahod kahit hindi pumasok sa araw ng pista opisyal. 420

• DAGDAG NA BAYAD TUWING ARAW NG PAHINGA O SPECIAL DAY (Premium Pay - Artikulo 91-93) - karagdagang bayad sa manggagawa sa loob ng walong (8) oras na trabaho sa araw ng pahinga at special days • DAGDAG NA BAYAD PARA SA TRABAHO NG LAMPAS SA WALONG ORAS (Overtime Pay - Artikulo 87) - karagdagang bayad sa pagtatrabaho na lampas sa walong (8) oras sa isang araw • DAGDAG NA BAYAD SA PAGTATRABAHO SA GABI (Night Shift Differential - Artikulo 86) - karagdagang bayad sa pagtatrabaho sa gabi na hindi bababa sa sampung porsiyento (10%) ng kaniyang regular na sahod sa bawat oras na ipinagtrabaho sa pagitan ng ikasampu ng gabi at ikaanim ng umaga • SERVICE CHARGES (Artikulo 96) - Lahat ng manggagawa sa isang establisimyento o kahalintulad nito na kumokolekta ng service charges ay may karapatan sa isang pantay o tamang bahagi sa walumpu’t limang porsiyento o bahagdan (85%) na kabuuang koleksiyon. Ang service charges ay kadalasang kinokolekta ng halos lahat ng hotel, kainan o restaurant, night club, cocktail lounges at iba pa. • SERVICE INCENTIVE LEAVE (SIL – Artikulo 95) - Ang bawat manggagawa na nakapaglilingkod nang hindi kukulangin sa isang (1) taon ay dapat magkaroon ng karapatan sa taunang service incentive leave (SIL) na limang (5) araw naDEPED COPYmaybayad. • MATERNITY LEAVE (RA 1161, as amended by RA 8282) - Ang bawat nagdadalang-taong manggagawa na nagtatrabaho sa pribadong sektor,kasal man o hindi, ay makatatanggap ng maternity leave na animnapung (60) araw para sa normal na panganganak o pagkakunan; o pitumpu’t walong (78) araw para sa panganganak sa pamamagitan ng caesarian section, kasama ang mga benipisyong katumbas ng isang daang porsyento (100%) ng humigit kumulang na arawang sahod ng manggagawa na nakapaloob sa batas. • PATERNITY LEAVE (RA 8187) - maaaring magamit ng empleyadong lalaki sa unang apat (4) na araw mula ng manganak ang legal na asawa na kaniyang kapisan; Para sa layuning ito, ang “pakikipagpisan” ay tumutukoy sa obligasyon ng asawang babae at asawang lalake na magsama sa iisang bubong. • PARENTAL LEAVE PARA SA SOLONG MAGULANG (RA 8972) - ipinagkakaloob sa sinumang solong magulang o sa indibidwal na napag- iwanan ng responsibilidad ng pagiging magulang • LEAVE PARA SA MGA BIKTIMA NG PANG-AABUSO LABAN SA KABABAIHAN AT KANILANG MGA ANAK (Leave for Victims of Violence Against Women and their Children - RA 9262) – Ang mga babaeng empleyado na biktima ng pang-aabusong pisikal, seksuwal, sikolohikal, o anumang uri ng paghihirap, kasama na rin dito ang hindi pagbibigay ng sustento, pagbabanta, 421

pananakit, harassment, pananakot, at hindi pagbibigay ng kalayaang makisalamuha o makalabas ng tahanan mula sa kaniyang asawa, dating asawa o kasintahan ang may karapatang gumamit ng leave na ito. • SPECIAL LEAVE PARA SA KABABAIHAN (RA 9710) - Kahit sinong babaeng manggagawa, anoman ang edad at estadong sibil, ay may karapatan sa special leave benefit kung ang empleyadong babae ay mayroong gynecological disorder na sinertipikahan ng isang competent physician. • THIRTEENTH-MONTH PAY (PD 851) - Lahat ng empleyo ay kinakailangang magbayad sa lahat ng kanilang rank-and-file employees ng thirteenth-month pay anumang estado ng kanilang pagkakaempleyo at anoman ang paraan ng kanilang pagpapasahod. Kinakailangan lamang na sila ay nakapaglingkod nang hindi bababa sa isang buwan sa isang taon upang sila ay makatanggap ng proportionate thirteenth-month pay. Ang thirteenth-month pay ay ibinibigay sa mga empleyado nang hindi lalagpas ng ika-24 ng Disyembre bawa’t taon. • BAYAD SA PAGHIWALAY SA TRABAHO (Separation Pay - Artikulo 297-298) - Kahit sino mang manggagawa ay may karapatan sa separation pay kung siya ay nahiwalay sa trabaho sa mga dahilan na nakasaad sa Artikulo 297 at 298 ng Labor Code of the Philippines. Ang karapatan ng manggagawa sa separation pay ay nakabase sa dahilan ng kaniyang pagkakahiwalay sa paglilingkod. Maaaring mahiwalay sa trabaho ang manggagawa kung may makatwirang kadahilanan (i.e., malubha o palagiang pagpapabaya ng manggagawa saDEPED COPYkaniyang mga tungkulin, pandaraya, o paggawa ng krimen), at iba pang mga kahalintulad na dahilan na nakasaad sa Artikulo 296 ng Labor Code. Sa pangkalahatan, maaari lamang magkaroon ng bayad sa paghihiwalay sa trabaho kung may mga awtorisadong kadahilanan. • BAYAD SA PAGRERETIRO (Retirement Pay - Artikulo 3015) - Ang sinumang manggagawa ay maaaring iretiro sa sandaling umabot siya sa edad na animnapung (60) taon hanggang animnapu’t limang (65) taong gulang at nakapagpaglilingkod na ng hindi kukulangin sa limang (5) taon. • BENEPISYO SA EMPLOYEES’ COMPENSATION PROGRAM (PD 626) - isang programa ng pamahalaan na dinisenyo upang magbigay ng isang compensation package sa mga manggagawa o dependents ng mga manggagawang nagtatrabaho sa pampubliko at pampribadong sektor sakaling may kaganapang pagkakasakit na may kaugnayan sa trabaho, pinsala, kapansanan, o kamatayan. • BENEPISYO SA PHILHEALTH (RA 7875, as amended by RA 9241) - Ang National Health Insurance Program (NHIP), dating kilala bilang Medicare, ay isang health insurance program para sa mga kasapi ng SSS at sa kanilang dependents kung saan ang walang sakit ay tumutulong sa pananalapi sa may sakit, na maaaring mangangailangan ng pinansiyal na tulong kapag sila ay na-ospital. 422

• BENEPISYO SA SOCIAL SECURITY SYSTEM (RA 1161, as amended by RA 8282) - nagbibigay ng isang pakete ng mga benepisyo sa pagkakataon ng kamatayan, kapansanan, pagkakasakit, pagiging ina, at katandaan ng empleyado. Ang Social Security System (SSS) ay nagbibigay bilang kapalit sa nawalang kita dahil sa mga nabanggit na contingencies. • BENEPISYO SA PAG-IBIG (Republic Act No. 9679) - Ang Home Development Mutual Fund, na kilala bilang Pag-IBIG (Pagtutulungan Sa Kinabukasan: Ikaw, Bangko, Industriya sa Gobyerno) Fund ay isang a mutual na sistema nang pag-iimpok at pagtitipid para sa mga nakaempleyo sa pribado at pamahalaan at sa iba pang grupo na kumikita, na suportado sa pamamagitan ng parehas na ipinag-uutos na mga kontribusyon ng kani-kanilang mga may-pagawa na ang pangunahing investment ay pabahay.Pinagkunan: http://www.bwc.dole.gov.ph/userfiles/file/Handbook-Tagalog.pdf Retrieved on November 7, 2014 Samantala, isa sa pinakamabigat na suliranin ng mga manggagawang Pilipinosa sektor na ito kagaya ng ibang sektor ay ang lumalalang kontraktuwalisasyon sapaghahanapbuhay. Isa itong patakaran kung saan ang isang manggagawa ay nakatalisa kontrata na mayroon siyang trabaho sa loob ng 5 buwan lamang. Nagbunsod itong kawalan ng seguridad sa trabaho at pagkait sa mga benepisyo.. Ito ay dulot narin ng pabago-bagong polisiya ng pamahalaan ukol sa paggawa, pagpayag sa mgakompanya na gamitin ito bilang iskema sa pagtanggap ng mga empleyado at pag-abuso sa probisyon ng “labor-only contracting” na pinagtibay sa Artikulo 106 ng AtasDEPED COPYng Pangulo Blg. 442 o Kodigo sa Paggawa. Maliban sa mga batas na nabanggit, ayon naman sa International Labor Organization(ILO) ang pinakamahalagang karapatan ng manggagawa ay ang sumusunod:  Una, ang mga manggagawa ay may karapatang sumali sa mga unyon na malaya mula sa paghihimasok ng pamahalaan at tagapangasiwa.  Ikalawa, ang mga manggagawa ay may karapatang makipagkasundo bilang bahagi ng grupo sa halip na mag-isa.  Ikatlo, bawal ang lahat ng mga anyo ng sapilitang trabaho, lalo na ang mapang- aliping trabaho at trabahong pangkulungan. Dagdag pa rito, bawal ang trabaho bunga ng ng pamimilit o ‘duress’.  Ikaapat, bawal ang mabibigat na anyo ng trabahong pangkabataan.  Samakatuwid mayroong minimong edad at mga kalagayang pangtatrabaho para sa mga kabataan.  Ikalima, bawal ang lahat ng mga anyo ng diskrimasyon sa trabaho: pantay na suweldo para sa parehong trabaho.  Ikaanim, ang mga kalagayan ng pagtatrabaho ay dapat walang panganib at ligtas sa mga manggagawa.  Pati kapaligiran at oras ng pagtatrabaho ay dapat walang panganib at ligtas.  Ikawalo, ang suweldo ng manggagawa ay sapat at karapat-dapat para sa makataong pamumuhay.Pinagkunan: http://karapatanmanggagawa.wordpress.com/kasaysayan/ Retrieved on November 7, 2014 423

Gawain 9: BATAS-PAGLILINGKOD Batay sa iyong binasang teksto ukol sa mga benepisyo ng mga manggagawaayon sa batas, kompletuhin ang nilalaman ng graphic organizer sa ibaba. Pagkataposay sagutin ang Guide Question Sheet. Batas: Mahalagang Probisyon: Batas na nangangalaga sa karapatan ng mga manggagawang Pilipino DEPED COPYSagutin mo ang sumusunod na tanong at humanap ng isang kamag-aral.Suriin ninyo ang naging kasagutan ng bawat isa. Ilagay sa ikalawang hanay ng GuideQuestion Sheet kung kayo ay may pagkakatulad na sagot o wala. (May pagkakatulad) (Walang pagkakatulad) TANONG1. Sa mga nabanggit na probisyon, alin ang maituturing mong pinaka-nakabubuti sa mga manggagawa? Pangatwiranan.2. Paano makabubuti sa mga manggagawa ang mga napiling probisyon?3. Alin sa mga probisyon ang sa palagay mo ang nakakaligtaan o napapabayaan ng kinauukulan? Ipaliwanag.4. Ano ang kontraktuwalisasyon? At ano ang epekto nito sa mga manggagawang Pilipino?5. Alin sa mga karapatan na binanggit ng ILO ang sa palagay mo ay hindi naisasakatuparan sa bansa? Paano ito maaaring mapalakas o maipalaganap? 424

Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa sektor ng paglilingkod, maaari ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng sektor na ito. PAGNILAYAN Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang mag-aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa sektor ng paglilingkod. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa sektor ng paglilingkod upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.Gawain 10: SULIRANIN AT DAHILAN Tukuyin mo ang nilalaman ng mga larawan at isulat mo sa kahon ang sapalagay mo ang dahilan ng mga ito.DEPED COPY 425

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang kaugnayan ng edukasyon sa pag-unlad ng bansa? 2. Paano nakaaapekto sa isang bansa ang pagbagsak ng kalidad ng edukasyon? 3. Bakit dumarami ang bilang ng mga manggagawang Pilipino na nangingibang-bayan partikular na ang labor skilled worker at propesyonal? 4. Sa iyong palagay, magiging maunlad ba ang ekonomiya ng isang bansa kung sisiguraduhin ng pamahalaan na mapapangalagaan ang kapakananDEPED COPYngmamamayan?Gawain 11: PAGLILINGKOD-POSTAL Susulat ka ng isang BUKAS NA LIHAM para sa tanggapan ng Pangulo ngbansa. Ang liham ay dapat na maglaman ng mga natutuhan, reyalisasyon, at opinyonmo tungkol sa sektor ng paglilingkod sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa. Maglagayka ng iyong mga mungkahing programa para sa kagalingan ng mga manggagawangPilipino. RUBRIK PARA SA BUKAS NA LIHAMPAMANTAYAN DESKRIPSIYON PUNTOS NAKUHANG PUNTOSPagkilala sa sarili Maliwanag na nailahad ang lahat 25 ng mga tanong at isyung nalutas 25 at hindi nalutas, at nakagawa ng kongkreto at akmang kongklusyon batay sa pansariling pagtataya.Paglalahad ng Napakaliwanag ng paglalahad ngsariling saloobin saloobin sa paksa.sa paksa 426

PAMANTAYAN DESKRIPSIYON PUNTOS NAKUHANG PUNTOSPagpapahalagang Natukoy ang lahat ng mganatalakay sa pagpapahalagang natalakay sa 25aralin paksa.Pagsasabuhay Makatotohanan ang binanggit 25ng mga na paraan ng pagsasabuhay 100pagpapahalagang ng mga pagpapahalagangnatutuhan sa natutuhan sa paksa.paksa KABUUANG PUNTOSGawain 12: SALIK-ULAT: PAGSASALIKSIK AT PAG-UULAT Sa pamamagitan ng pagsasaliksik ay dagdagan mo pa ang iyong kaalamankaugnay sa paksang tinalakay.Gabay sa Pagsasaliksik 1. Magsaliksik sa mga aklatan, magasin, o sa mga internet website ng ilang mga isyu tulad ng labor outsourcing at salary standardization law.DEPED COPY2. Gumawa ng pagbubuod gamit ang mga graphic organizer ukol sa kanilang pamamaraang ginamit upang mapalakas at maproteksiyunan ang sektor na ito. 3. Ibahagi sa klase ang resulta ng ginawang pananaliksik. RUBRIK PARA SA PAGMAMARKA NG PAGSASALIKSIKPAMANTAYAN DESKRIPSIYON PUNTOS NAKUHANG PUNTOSNilalaman Kumpleto at kumprehensibo ang nilalaman ng pagsasaliksik. Wasto ang lahat ng impormasyon. Gumamit ng mga primarya at sekondaryang sanggunian upang mabuo ang nilalaman. May mga karagdagang kaalaman na matututunan mula sa pagsasaliksik. 427