โครงการการสร้างองค์ความรู้เพื่อหาแนวทางการลดผู้ต้องขังในเรือนจำ pw

รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามร้เู พ่ือหาแนวทางการลดผตู้ ้องขงั ในเรอื นจาํ เสนอ โครงการกาํ ลงั ใจ สาํ นักกิจการในพระดาํ ริสมเดจ็ พระเจ้าลกู เธอ เจ้าฟ้าพชั รกิติยาภา นเรนธิราเทพยวดี กระทรวงยตุ ิธรรม จดั ทาํ โดย ศนู ยว์ ิชาการสารเสพติดภาคเหนือ และภาควิชาเวชศาสตรค์ รอบครวั คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลยั เชียงใหม่ กรกฎาคม 2562

สารบญั หน้า 3 บทสรปุ ผบู้ รหิ าร 7 บทนํา 11 บทท่ี 1 สะทอ้ นสถานการณ์คนลน้ คกุ แก่ศาลและบุคลากรยตุ ธิ รรม 52 บทท่ี 2 สอ่ื สารนโยบายและแนวปฏบิ ตั ริ ะดบั สากลต่อการลดทอนความเป็นอาญาและคนลน้ คุก 73 บทท่ี 3 สอ่ื สารองคค์ วามรดู้ า้ นการเสพตดิ (สารเสพตดิ และพฤตกิ รรม) 104 บทท่ี 4 ปฏบิ ตั กิ ารนํารอ่ งในเรอื นจาํ 117 บทท่ี 5 เสนอแนะทางออกต่อการใชอ้ าญาเฟ้อและลดคนลน้ คุก 145 บทส่งทา้ ย รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 2 / 152

บทสรปุ ผบู้ ริหาร โครงการกําลงั ใจในพระดาํ รสิ มเดจ็ พระเจา้ ลกู เธอ เจา้ ฟ้าพชั รกติ ยิ าภา นเรนธริ าเทพยวดี เรม่ิ ดาํ เนนิ การ มาตงั้ แต่ พ.ศ. 2549 โดยมงุ่ ใหค้ วามชว่ ยเหลอื แก่กลุม่ บุคคลทเ่ี กย่ี วขอ้ งกบั กระบวนการยตุ ธิ รรม ทงั้ แก่กลมุ่ ผตู้ อ้ งขงั กลมุ่ ผถู้ ูกคุมประพฤติ หรอื ผทู้ เ่ี ป็นจาํ เลย ซง่ึ ลว้ นเป็นผทู้ ต่ี อ้ งการโอกาสในการทจ่ี ะกลบั มาเป็นส่วนหน่งึ ของสงั คมส่วนรวม จนกา้ วเขา้ สปู่ ีท่ี 9 ใน พ.ศ. 2558 เป็นช่วงเวลาทห่ี น่วยงานดา้ นยาเสพตดิ ระหวา่ งประเทศ และหลายประเทศต่างทบทวนถงึ ผลกระทบจากนโยบายควบคุมยาเสพตดิ (Side Effects of War on Drugs) ภายใตอ้ ุดมการณ์ของโลกทป่ี ลอดยาเสพตดิ (Drug Free World) ทไ่ี มม่ ที างเป็นจรงิ ได้ จากการมงุ่ เน้นการ ปราบปรามและการพง่ึ พากระบวนการยตุ ธิ รรมทางอาญาส่งผลรา้ ยมากกว่าการป้องกนั และการใหค้ วามสาํ คญั ต่อมติ ดิ า้ นสขุ ภาพพน้ื ฐาน ดา้ นสงั คม ดา้ นเศรษฐกจิ ดา้ นทรพั ยากรมนุษย์ จงึ เกดิ กระแสของการปรบั เปลย่ี น มมุ มองและแนวทางต่อการจดั การปัญหายาเสพตดิ ทม่ี งุ่ สนู่ โยบายยาเสพตดิ ทม่ี มี นุษยธรรมบนฐานคดิ ของ ศกั ดศิ ์ รคี วามเป็นมนุษยท์ ใ่ี หค้ วามสาํ คญั สามดา้ นคอื การสาธารณสุข การพฒั นา และความมนั่ คงของมนุษย์ ทว่าสถานการณ์ในประเทศไทยกลบั พบวา่ สองทศวรรษทผ่ี ่านมามกี ารใชเ้ รอื นจาํ เพ่อื ควบคุมปัญหายา เสพตดิ ชนดิ (เมท) แอมเฟตามนี อยา่ งมากเกนิ ไปจนเกดิ ปัญหาคนลน้ คุก โดยจาํ นวนผตู้ อ้ งขงั และอตั ราสว่ น ผตู้ อ้ งขงั ต่อประชากร 100,000 คนของประเทศไทยสงู อยา่ งน่าตกใจเป็นลาํ ดบั ต้นของโลก ทงั้ ทก่ี ว่ารอ้ ยละ 80 ของผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ เป็นกลุ่มผดู้ อ้ ยโอกาสหรอื มคี วามเปราะบางทงั้ ฐานะทางเศรษฐกจิ และสงั คม เช่น คนจน เพศหญงิ เดก็ และเยาวชน ผสู้ งู อายุ เป็นตน้ การทบ่ี ุคคลเหลา่ น้ตี อ้ งถกู จบั กุมคุมขงั ดาํ เนินคดแี ละรบั โทษจาํ คุก เป็นเวลายาวนานกไ็ มม่ ผี ลกระทบต่อเครอื ข่ายคา้ ยาเสพตดิ เพราะเครอื ข่ายดงั กลา่ วอาจหาผอู้ ่นื มาทดแทนได้ โดยงา่ ยอยา่ งไมม่ ที ส่ี น้ิ สุดตราบทม่ี ผี ลกําไรมหาศาลเป็นแรงจงู ใจ ทงั้ ทําใหส้ ถานการณ์ของการลงโทษทไ่ี ม่ได้ สดั สว่ นต่อผเู้ กย่ี วขอ้ งเป็นผลทเ่ี กดิ ขน้ึ ตามมาอย่างดาษดน่ื เขา้ ขนั้ วกิ ฤตต่อระบบเรอื นจาํ กระทงั่ เกดิ สภาพการ รวมตวั ของกลุ่มแก๊งผมู้ อี ทิ ธพิ ลในเรอื นจาํ เพอ่ื แสวงประโยชน์จากสงิ่ ผดิ กฎหมายไดไ้ มเ่ วน้ ทงั้ ภายในและ ภายนอกเรอื นจาํ ดว้ ยขอ้ จาํ กดั นานปั การของงานราชทณั ฑใ์ นการควบคมุ ดแู ลผตู้ อ้ งขงั รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 3 / 152

จะเหน็ ไดอ้ ยา่ งชดั เจนวา่ ประเทศไทยนอกจากไม่ประสบความสาํ เรจ็ ในการควบคมุ การแพรร่ ะบาดของ ยาเสพตดิ แลว้ นโยบายปราบปรามทใ่ี ชอ้ ย่างต่อเน่ืองยงั สง่ ผลกระทบต่อสงั คม โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ ต่อประชาชน กลุม่ คนยากจนคนเลก็ น้อยในสงั คม ในบรบิ ทเช่นน้จี งึ มคี วามจาํ เป็นตอ้ งทบทวนยทุ ธศาสตรแ์ ละโครงการต่างๆ ทใ่ี ชใ้ นการควบคุมยาเสพตดิ ในประเทศไทย เพอ่ื ใหเ้ กดิ การใชท้ รพั ยากรอยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพมากทส่ี ุด ตลอดจน บรรลเุ ป้าหมายหลกั ของนโยบายควบคุมสารออกฤทธติ ์ ่อจติ และประสาทหรอื ยาเสพตดิ นนั่ คอื มนุษยท์ กุ คนมี ความปลอดภยั มสี ขุ ภาพดี และเขา้ ถงึ โอกาสในการพฒั นาสงู สดุ โดยปฏริ ปู กฎหมายยาเสพตดิ ทค่ี าํ นึงถงึ ความ เป็นมนุษยธรรม บนฐานคดิ ของศกั ดศิ ์ รคี วามเป็นมนุษยโ์ ดยใหค้ วามสาํ คญั ในสด่ี า้ น คอื การป้องกนั การบาํ บดั รกั ษา การลดอนั ตราย และการบงั คบั ใชก้ ฎหมาย ดว้ ยการลงโทษทไ่ี ดส้ ดั ส่วน การสรา้ งองคค์ วามรแู้ ละการปรบั เปลย่ี นกระบวนทศั น์จงึ เป็นสง่ิ สาํ คญั โดยเรยี นรจู้ ากบทเรยี นและ ประสบการณ์บนฐานของพยานหลกั ฐานทางวทิ ยาศาสตรจ์ ากวทิ ยากรระดบั โลก นกั วทิ ยาศาสตรด์ า้ นประสาท วทิ ยา แพทยซ์ ง่ึ คลกุ คลกี บั ปัญหายาเสพตดิ และการปฏริ ปู นโยบายยาเสพตดิ มาตลอดชวี ติ รวมทงั้ ผนู้ ําคนสาํ คญั ของภาคประชาสงั คมระดบั โลกทข่ี บั เคล่อื นการปฏริ ปู นโยบายยาเสพตดิ ระดบั โลกมารว่ มกนั ใหข้ อ้ มลู และแลก เปลย่ี นประสบการณ์และบทเรยี นของต่างประเทศน่าจะเป็นโอกาสใหบ้ คุ ลากรยตุ ธิ รรมและภาคสว่ นอ่นื ของ สงั คมไทยทม่ี สี ่วนเก่ยี วขอ้ งกบั การแกไ้ ขปัญหายาเสพตดิ มขี อ้ มลู ต่อพฒั นาการของมาตรการควบคุมการแพร่ ระบาดของยาเสพตดิ ของประเทศไทยในช่วงเปลย่ี นผา่ นนโยบายและประมวลกฎหมายยาเสพตดิ ซง่ึ ไมเ่ พยี ง บทบาทเชงิ สรา้ งสรรคข์ องหน่วยงานในกระบวนการยตุ ธิ รรมทจ่ี ะตอบโตต้ ่อการแพร่ระบาดของยาเสพตดิ จะช่วย บรรเทาปัญหาสงั คมเศรษฐกจิ และวกิ ฤตใิ นกระบวนการยตุ ธิ รรม ยงั น่าเช่อื อกี ว่าหากกระบวนทศั น์ปรบั เปลย่ี น แลว้ จะมสี ่วนช่วยหาทางออกอยา่ งสรา้ งสรรคต์ ่อผทู้ เ่ี กย่ี วขอ้ งกบั ยาเสพตดิ จะมสี ว่ นสาํ คญั อยา่ งยงิ่ ต่อการลดการ แพรร่ ะบาดของยาเสพตดิ และจะมสี ว่ นช่วยทําใหก้ ารบงั คบั ใชก้ ฎหมายเป็นไปอยา่ งสรา้ งสรรคอ์ กี ดว้ ย รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 4 / 152

จากปี พ.ศ. 2558 วาระครบรอบ 9 ปีของโครงการกําลงั ใจจนถงึ ปี พ.ศ. 2561 ศนู ยว์ ชิ าการสารเสพตดิ ภาคเหนอื และภาควชิ าเวชศาสตรค์ รอบครวั คณะแพทยศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่ ภายใตโ้ ครงการต่างๆ ท่ี ดาํ เนินการรว่ มกบั โครงการกาํ ลงั ใจตลอดเวลา 5 ปีทผ่ี า่ นมา ไดแ้ ก่ โครงการการศกึ ษาการแกป้ ัญหาการแพร่ ระบาดของสารกระตุน้ ในกลุ่มแอมเฟตามนี (Amphetamine-Type) อยา่ งสรา้ งสรรคแ์ ละยงั่ ยนื ปี พ.ศ. 2559 โครงการการสรา้ งองคค์ วามรยู้ าเสพตดิ (เมทแอมเฟตามนี ) และทกั ษะสงั คมเพอ่ื ลดอนั ตราย (Drug Education: Social Skills for Harm Reduction) ปี พ.ศ. 2559 โครงการศกึ ษาวจิ ยั การพฒั นาอยา่ งยงั่ ยนื กบั หลกั นิตธิ รรม ปี พ.ศ. 2560 โครงการพฒั นาผตู้ อ้ งขงั ดว้ ยศาสตรพ์ ระราชา ปี พ.ศ. 2560 และโครงการการสรา้ งองคค์ วามรเู้ พ่อื หาแนวทาง การลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ ปี พ.ศ. 2561-2562 จดั และรว่ มจดั การประชุมและการสมั มนาเชงิ วชิ าการ รวม 8 เวที ดงั ต่อไปน้ี กจิ กรรมในปี พ.ศ. 2558 กจิ กรรมในปี พ.ศ. 2559 กจิ กรรมในปี พ.ศ. 2560 กจิ กรรมในปี พ.ศ. 2561 การประชุมวชิ าการเรอ่ื ง การสมั มนาเชงิ วชิ าการ การประชมุ วชิ าการ การประชมุ เรอ่ื ง เรอ่ื ง การเสพตดิ ยอ้ น ครบรอบ 9 ปี ทศิ ทางของนโยบาย โลกาภวิ ตั น์ ทุนนยิ ม โครงการกําลงั ใจ ยาเสพตดิ โลกภายหลงั สุดโต่ง การเสพตดิ อดตี สอู่ นาคต : ผตู้ อ้ งขงั ลน้ เรอื นจาํ : ปัญหาและทางออก 18-19 ธนั วาคม 2558 UNGASS กบั ปัญหาและทางออก [Back to the Future of การพจิ ารณาทบทวน Addiction: Problems กฎหมายและการตคี วาม ภายใตโ้ ครงการ ศกึ ษาวจิ ยั and Solutions ของไทยเกย่ี วกบั 9-10 สงิ หาคม 2561 ยาเสพตดิ ” การพฒั นาอยา่ งยงั่ ยนื กบั หลกั นติ ธิ รรม การประชมุ เชงิ ปฏบิ ตั กิ าร 15-16 มถิ ุนายน 2559 2 ตุลาคม 2560 ทบทวนสถานการณ์ บทเรยี น รวบรวม การประชมุ เรอ่ื ง การประชุมเรอ่ื ง ขอ้ เสนอการดแู ลผใู้ ช้ ส่อื สารความรู้ สรา้ งองคค์ วามรเู้ ท่าทนั สารเสพตดิ ทถ่ี ูกคมุ ขงั ยาเสพตดิ ส่สู งั คม ต่อพลวตั การควบคมุ 27 พฤศจกิ ายน 2561 28 ธนั วาคม 2559 ยาเสพตดิ ครงั้ ท่ี 1 5-6 มกราคม 2560 การพฒั นาผตู้ อ้ งขงั ดว้ ยศาสตรพ์ ระราชา ณ เรอื นจาํ ดอยราง จงั หวดั เชยี งราย มนี าคม – ตุลาคม 2560 การจดั และรว่ มจดั เวทวี ชิ าการระดบั ประเทศและภมู ภิ าครวม 8 ครงั้ ตลอดระยะเวลา 5 ปีทผ่ี ่านมานบั เป็น ความพยายามสรา้ งองคค์ วามรยู้ าเสพตดิ และทกั ษะสงั คมเพอ่ื ลดอนั ตรายและเพอ่ื รองรบั การดําเนนิ งานตาม นโยบายลดทอนความเป็นอาชญากรรมอนั น่าจะสง่ ผลถงึ การลดจาํ นวนผตู้ อ้ งขงั ลน้ เรอื นจาํ ลงดว้ ย โดย (1) สรา้ ง องคค์ วามรเู้ กย่ี วกบั ยาเสพตดิ และทกั ษะทางสงั คมเพอ่ื ลดอนั ตรายใหก้ บั ผบู้ รหิ ารและบุคลากรในระบบยตุ ธิ รรม รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 5 / 152

ระบบสาธารณสุข เครอื ขา่ ยภาคสี ขุ ภาพ บุคลากรดา้ นวชิ าการ ผนู้ ําชมุ ชน และสอ่ื มวลชนผา่ นการประชมุ โดย เชญิ วทิ ยากรต่างประเทศและในประเทศมาใหค้ วามรเู้ กย่ี วกบั ยาเสพตดิ ในบรบิ ทของนานาประเทศและประเทศ ไทยในปัจจบุ นั ทจ่ี ะนําไปสกู่ ารสรา้ งองคค์ วามรเู้ กย่ี วกบั ยาเสพตดิ แบบใหมท่ ม่ี หี ลกั ฐานทางวทิ ยาศาสตรม์ า สนบั สนุนในลกั ษณะของการใหค้ วามรสู้ งั คม (2) แปลและจดั พมิ พห์ นงั สอื /เอกสารภาษาองั กฤษจากต่างประเทศ ทเ่ี กย่ี วขอ้ งกบั การใหค้ วามรสู้ งั คมและการใชก้ ระบวนการยตุ ธิ รรมทางอาญาทม่ี ากเกนิ ไป และ (3) ถ่ายทอดองค์ ความรยู้ าเสพตดิ และทกั ษะการลดอนั ตรายเพอ่ื สรา้ งความเขา้ ใจและปรบั ใชใ้ นชุมชน สงิ่ ทค่ี วรจะตอ้ งเรง่ ทาํ ต่อไปกค็ อื ถ่ายทอดองคค์ วามรแู้ ละทกั ษะทจ่ี าํ เป็นและสาํ คญั เกย่ี วกบั “การเสพ ตดิ ” ในมมุ มองความหมายทก่ี วา้ งกวา่ การเสพตดิ ยาเสพตดิ ใหโ้ ทษแก่บคุ ลากรภาครฐั องคก์ รภาคประชาสงั คม ภาคเี ครอื ขา่ ยรว่ มดําเนินงานดา้ นป้องกนั การเสพตดิ ตลอดจนจติ อาสาและสาธารณะชนทวั่ ไป เพ่อื สรา้ งความ เขา้ ใจต่อพฤตกิ รรมการเสพตดิ ในบรบิ ทของโลกาภวิ ตั น์และทนุ นิยมสดุ โต่งทส่ี งั คมโลกและสงั คมไทยประสบอยู่ โดยหน่วยงานหรอื ชุมชนทม่ี อี งคค์ วามรแู้ ละนวตั กรรมจะไดเ้ ผยแพรส่ สู่ งั คม ขณะทเ่ี ยาวชน พ่อแม่ ประชาชนจะ ไดเ้ กบ็ เกย่ี วทกั ษะทจ่ี าํ เป็นต่อการดาํ เนนิ ชวี ติ ของตนเองและดแู ลบุคคลในความรบั ผดิ ชอบอยา่ งรเู้ ทา่ ทนั สรา้ ง เสรมิ ความเขม้ แขง็ ทงั้ ของตนเอง ของครอบครวั ของชมุ ชนสงั คม โดยหวงั วา่ ตลาดนดั วชิ าการน้จี ะเป็นการรวม พลงั ขบั เคลอ่ื นสงั คมไทยส่สู งั คมฐานความรตู้ ่อปัญหาการเสพตดิ อนั จะลดทอนการนํากระบวนการยตุ ธิ รรมทาง อาญามาใชจ้ นมากเกนิ ไปและลดปัญหาคนลน้ เรอื นจาํ ลงดว้ ย การมอี งคค์ วามรคู้ วามเขา้ ใจเกย่ี วกบั ศาสตรว์ ่าด้วยการเสพติดอยา่ งถูกตอ้ งครบถว้ นรอบดา้ น นบั ว่า มคี วามสาํ คญั อยา่ งยงิ่ ในสภาพสงั คมทม่ี งุ่ พฒั นาทางดา้ นเศรษฐกจิ ดว้ ยระบบเศรษฐกจิ ทุนนยิ มเสรอี ยา่ งสดุ โต่ง อกี ทงั้ มติ ขิ องคุณธรรม เช่น “ความเมตตากรณุ า” ทม่ี ตี ่อชวี ติ และความเดอื ดรอ้ นของเพอ่ื นมนุษยเ์ กดิ แก่เจบ็ ตายดว้ ยกนั อนั เป็นหลกั สาํ คญั ในศาสนาสากลกพ็ งึ ไดร้ บั การพจิ ารณาโดยผมู้ สี ว่ นเกย่ี วขอ้ งในกระบวนการ ยตุ ธิ รรมทางอาญาเช่นกนั ตลอดจนหลกั นิตธิ รรมกค็ วรตอ้ งพจิ ารณาจาก “เจตนารมณ์” ของกฎหมาย มใิ ช่ พจิ ารณาเฉพาะเพยี ง “ถ้อยคาํ ตามลายลกั ษณ์อกั ษร” เท่านนั้ ในขณะทก่ี ารปรบั เปล่ียนกระบวนทศั น์ ดว้ ย องคค์ วามรทู้ งั้ ทางโลกและทางธรรมเพ่อื เทา่ ทนั ต่อโลกในระบบเศรษฐกจิ ทุนนิยมเสรหี รอื สงั คมตลาดเสรที ม่ี ตี ่อ เหยอ่ื หรอื ผทู้ อ่ี าจเขา้ มาเกย่ี วขอ้ งกบั ยาเสพตดิ ในฐานะผกู้ ระทาํ ความผดิ เพอ่ื หลกี เลย่ี งหรอื ป้องกนั ภยนั ตราย จากปัญหาต่างๆ อนั อาจตดิ ตามมากเ็ ป็นสงิ่ ทต่ี อ้ งดาํ เนินการควบค่กู นั ไปดว้ ย หากทาํ ไดเ้ ช่นน้แี ลว้ กระบวนทศั น์ ดงั กลา่ วน่าจะเป็นหน่ึงในปัจจยั สําคญั ต่อการบรรลุผลของการพฒั นาอยา่ งยงั่ ยนื (SGDs: Sustainable Development Goals) ทท่ี งั้ การพฒั นาดา้ นเศรษฐกจิ และการพฒั นาดา้ นสงั คมไดเ้ กดิ ขน้ึ จรงิ ควบคกู่ นั ไปตาม อุดมคตใิ นบรบิ ทของสงั คมไทย รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 6 / 152

บทนํา โครงการสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ ปี พ.ศ. 2561-2562 โดยโครงการ กําลงั ใจ สาํ นกั กจิ การในพระดาํ รสิ มเดจ็ พระเจา้ ลกู เธอ เจา้ ฟ้าพชั รกติ ยิ าภา นเรนธริ าเทพยวดี กระทรวงยตุ ธิ รรม รว่ มกบั ศนู ยว์ ชิ าการสารเสพตดิ ภาคเหนือ และภาควชิ าเวชศาสตรค์ รอบครวั คณะแพทยศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่ ดาํ เนินโครงการการสรา้ งองคค์ วามรเู้ พ่อื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ โดยมหี ลกั การและ เหตุผล วตั ถุประสงค์ และผลการดาํ เนินงาน ดงั ต่อไปน้ี หลกั การและเหตผุ ล จากสถติ ขิ องกรมราชทณั ฑเ์ มอ่ื 1 มกราคม 2562 มผี ตู้ ้องขงั ทงั้ สน้ิ 375,763 คน1 ในเรอื นจาํ และทณั ฑ สถานทวั่ ประเทศไทย ในจาํ นวนน้ีรอ้ ยละ 77 เป็นคดยี าเสพตดิ 2 และมแี นวโน้มเพมิ่ ขน้ึ อยา่ งต่อเน่ือง (รปู ท่ี 1)3 แสดงใหเ้ หน็ ถงึ กระบวนทศั น์ของนโยบายและมาตรการทางกฎหมายของประเทศต่อการควบคุมปัญหายาเสพ ตดิ มงุ่ เน้นใหค้ วามสาํ คญั แก่การจองจาํ โดยเรอื นจาํ /ทณั ฑสถานอย่างมากเกนิ ไปจนไมม่ ปี ระสทิ ธผิ ล (Overreliance on Incarceration) อนั อาจเรยี กไวว้ ่า “เสพตดิ กระบวนการยตุ ธิ รรมทางอาญาและการลงโทษ” (Addicted to Criminal Justice and Punishment) โดยเฉพาะอย่างยงิ่ จากขอ้ มลู ทพ่ี บวา่ กว่ารอ้ ยละ 80 ของ ผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ /ทณั ฑสถานเป็นกลุม่ ผดู้ อ้ ยโอกาสหรอื มคี วามเปราะบางทงั้ ฐานะทางเศรษฐกจิ และสงั คม เช่น คนยากจนและ/หรอื เพศหญงิ เดก็ และเยาวชน ผสู้ งู อายุ โดยส่วนใหญ่มบี ทบาทเกย่ี วขอ้ งในระดบั ล่างสุด (Lesser Role) ของตลาดยาเสพตดิ เช่น เป็นผเู้ สพ หรอื เป็นผรู้ บั จา้ งขนส่งลาํ เลยี ง หรอื ผจู้ าํ หน่ายยาเสพตดิ ราย ยอ่ ยทเ่ี ป็นเสมอื นเพยี งแรงงานหรอื กลไกกระจายสนิ คา้ ในระบบการตลาดของยาเสพตดิ สภาพการณ์เช่นน้ไี ม่ เพยี งก่อใหเ้ กดิ ผลกระทบตามมาอยา่ งมากทงั้ ดา้ นเศรษฐกจิ สงั คม รวมทงั้ ต่อตวั ผตู้ อ้ งโทษเองและครอบครวั รปู ท่ี 1 แนวโน้มสถติ ผิ ตู้ อ้ งขงั ปี พ.ศ. 2551-2562 เมอ่ื พจิ ารณาในระดบั ประเทศต่อภาพรวมของกระบวนยตุ ธิ รรมทางอาญาเปรยี บเทยี บกบั ประเทศต่างๆ ทวั่ โลกจากสถติ ผิ ตู้ อ้ งขงั ทวั่ โลกของประเทศและดนิ แดนอสิ ระต่างๆ ทส่ี ถานะเทยี บเท่ารฐั รวม 223 ดนิ แดน (ยกเวน้ ขอ้ มลู ซง่ึ ไมไ่ ดจ้ าก 3 ประเทศคอื เกาหลเี หนือ โซมาเลยี และเอรเิ ทรยี ) ของ Institute for Criminal Policy Research Birkbeck, University of London4 พบว่า ประเทศทจ่ี าํ นวนผตู้ อ้ งขงั สงู มาก 11 อนั ดบั แรก คอื รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 7 / 152

1. สหรฐั อเมรกิ า 2.1 ลา้ นคน (ประชากร 325 ลา้ นคน) 2. จนี 1.6 ลา้ นคน (ประชากร 1,383 ลา้ นคน) 3. บราซลิ 6.9 แสนคน (ประชากร 207 ลา้ นคน) 4. รสั เซยี 5.8 แสนคน (ประชากร 146 ลา้ นคน) 5. อนิ เดยี 4.2 แสนคน (ประชากร 1,317 ลา้ นคน) 6. ไทย 3.6 แสนคน (ประชากร 68 ล้านคน) 7. อนิ โดนีเซยี 2.5 แสนคน (ประชากร 263 ลา้ นคน) 8. ตุรกี 2.3 แสนคน (ประชากร 79 ลา้ นคน) 9. อหิ รา่ น 2.3 แสนคน (ประชากร 80 ลา้ นคน) 10.เมก็ ซโิ ก 2.0 แสนคน (ประชากร 123 ลา้ นคน) 11.ฟิลปิ ปินส์ 1.9 แสนคน (ประชากร 104 ลา้ นคน) ในจาํ นวนทงั้ 10 ประเทศทม่ี จี าํ นวนผตู้ อ้ งขงั สงู ทส่ี ดุ ในโลก ประเทศไทย ซง่ึ มปี ระชากรต่าํ กว่าทุก ประเทศเหล่าน้ี แต่กลบั มจี าํ นวนผตู้ อ้ งขงั สงู เป็นลําดบั ท่ี 6 ของโลก และเป็นอนั ดบั ท่ี 3 ของประเทศในทวปี เอเชยี รองจากประเทศจนี และอนิ เดยี แต่เมอ่ื คาํ นวณอตั ราการตอ้ งขงั ต่อ 100,000 ประชากรแลว้ ประเทศไทย มอี ตั รา การคุมขงั สงู ถงึ 526/100,000 ประชากร ซง่ึ สงู กวา่ จนี และอนิ เดยี มาก และเมอ่ื เปรยี บเทยี บกบั ประเทศเพอ่ื นบา้ น ในกลุ่มอาเซยี นทม่ี จี าํ นวนประชากรมากกว่าประเทศไทย จาํ นวนผตู้ อ้ งขงั ของประเทศไทยกส็ งู ทส่ี ุด5 สงู กว่า จาํ นวนผตู้ อ้ งขงั ของประเทศอนิ โดนีเซยี และฟิลปิ ปินส์ ทงั้ ทป่ี ระเทศอนิ โดนเี ซยี และฟิลปิ ปินส์ ลว้ นมปี ระชากร มากกว่าประเทศไทย โดยเฉพาะประเทศฟิลปิ ปินสภ์ ายใตก้ ารปกครองของประธานาธบิ ดคี นปัจจุบนั ทใ่ี ช้ นโยบายในทางบงั คบั ใชก้ ฎหมายต่อผเู้ กย่ี วขอ้ งกบั ยาเสพตดิ อยา่ งรุนแรง6,7,8 แต่จาํ นวนผตู้ อ้ งขงั (188,000 คน) กลบั น้อยกว่าของประเทศไทย (364,000 คน) เกอื บหน่งึ เท่าตวั นอกจากนนั้ หากไมน่ บั ประเทศรสั เซยี ทจ่ี ดั วา่ อยใู่ นทวปี ยโุ รปแลว้ ประเทศไทยมจี าํ นวนผตู้ อ้ งขงั สงู กวา่ ทุกประเทศในทวปี ยโุ รปและทวปี แอฟรกิ า จากขา้ งตน้ จะเหน็ ถงึ รปู ธรรมทเ่ี กดิ ขน้ึ อยา่ งชดั เจนของจาํ นวนผตู้ อ้ งขงั ในประเทศไทยทไ่ี มว่ ่ามมุ มองใด กม็ จี าํ นวนมากเกอื บตดิ อนั ดบั ตน้ ๆ ของโลก ซง่ึ นบั วา่ มคี วามแปลกประหลาดเป็นอยา่ งมาก ทงั้ ๆ ทป่ี ระเทศไทย เป็นเมอื งพุทธศาสนา ดงั นนั้ การแสวงหาแนวทางเพ่อื ลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ จงึ เป็นสงิ่ ทค่ี วรจะตอ้ งมกี ารศกึ ษา คน้ ควา้ ทม่ี าและประสบการณ์ในการแกไ้ ขปัญหาคนเขา้ เรอื นจาํ ทม่ี ากเกนิ ไปจากในและต่างประเทศ วตั ถปุ ระสงคข์ องโครงการ โครงการฯ น้ี วตั ถุประสงค์ 3 ประการ ไดแ้ ก่ 1. เพ่อื ศกึ ษาถงึ สาเหตุในดา้ นต่างๆ ไดแ้ ก่ การเสพตดิ การใชก้ ฎหมายทม่ี ากเกนิ ไปในการส่งคนเขา้ เรอื นจาํ ทม่ี ากเกนิ ไป 2. เพ่อื แสวงหาแนวทางในการแกป้ ัญหาคนลน้ เรอื นจาํ ในมติ ติ ่างๆ 3. เพอ่ื นําเสนอขอ้ เสนอทางนโยบายต่อการลดคนลน้ เรอื นจาํ ผลการดาํ เนินงาน ศนู ยว์ ชิ าการสารเสพตดิ ภาคเหนอื มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่ ภายใตโ้ ครงการการสรา้ งองคค์ วามรเู้ พ่อื หา แนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ ปี พ.ศ. 2561-2562 จดั และรว่ มจดั การประชุมและการสมั มนาเชงิ วชิ าการรวม 5 เวที ดงั ต่อไปน้ี รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 8 / 152

 การสมั มนาเชงิ วชิ าการเร่อื ง การเสพตดิ ยอ้ นอดตี สอู่ นาคต : ปัญหาและทางออก [Back to the Future of Addiction: Problems and Solutions วนั ท่ี 9-10 สงิ หาคม 2561 สาระครอบคลุมการถ่ายทอดองค์ ความรเู้ รอ่ื ง “การเสพตดิ ” (Addiction) ซง่ึ ภาวะการเสพตดิ มคี วามหมายทก่ี วา้ งกวา่ การเสพตดิ ยาเสพ ตดิ ใหโ้ ทษ (Illegal Drug Addiction) ใหแ้ ก่บคุ คลในแวดวงกระบวนการยตุ ธิ รรมและผเู้ กย่ี วขอ้ งเพ่อื สรา้ งความเขา้ ใจต่อพฤตกิ รรมการเสพตดิ (Addictive Behavior/Behavioral Addiction) ในบรบิ ทของ โลกาภวิ ตั น์และทุนนิยมสุดโต่งทส่ี งั คมโลกและสงั คมไทยประสบอยอู่ ยา่ งรเู้ ท่าทนั อนั จะนําไปสกู่ าร แสวงหาแนวทางทเ่ี ป็นนวตั กรรมทางสงั คมในการลดทอนการนํากระบวนการยตุ ธิ รรมทางอาญามาใช้ มากเกนิ ไปและลดปัญหาคนลน้ เรอื นจาํ โดยหวงั ว่าการเสพตดิ กระบวนการยตุ ธิ รรมทางอาญาทม่ี าก เกนิ ไปของสงั คมกจ็ ะไดร้ บั การแกไ้ ขไปดว้ ย หมายเหตุ รายละเอยี ดนําเสนอแลว้ ในรายงานความกา้ วหน้าครงั้ ท่ี 1 เดอื นตุลาคม พ.ศ. 25619  การประชุมเรอ่ื ง การบาํ บดั ทางจติ สงั คมสาํ หรบั ผมู้ ปี ัญหาสารเสพตดิ ในระบบยตุ ธิ รรมและการกาํ กบั ดแู ลในชนั้ ปลอ่ ยตวั ชวั่ คราว วนั ท่ี 15-16 พฤศจกิ ายน 2561 สาระครอบคลุมบทเรยี นการดาํ เนินงาน ศาลยาเสพตดิ (Drug Court) และศาลความรว่ มมอื (Collaborative Court) กรณศี กึ ษาจากศาลชนั้ ตน้ เมอื งซานดเิ อโก ประเทศสหรฐั อเมรกิ า ตลอดจนการบาํ บดั รกั ษาผมู้ ปี ัญหาสารเสพตดิ ในกระบวนการ ยตุ ธิ รรมของประเทศสหรฐั อเมรกิ าเพ่อื ถ่ายทอดแก่ 5 ศาลนํารอ่ งบรกิ ารคลนิ ิกจติ สงั คมในระบบศาล ไดแ้ ก่ ศาลอาญาธนบุรี ศาลจงั หวดั นนทบุรี ศาลจงั หวดั เชยี งใหม่ ศาลจงั หวดั ตลง่ิ ชนั และศาลจงั หวดั ปทุมธานี ทงั้ บุคลากรในระบบยตุ ธิ รรมและจติ อาสาทท่ี าํ หน้าทผ่ี ใู้ หค้ าํ ปรกึ ษาดา้ นจติ สงั คม หมายเหตุ รายละเอยี ดนําเสนอแลว้ ในรายงานความกา้ วหน้าครงั้ ท่ี 2 เดอื นมกราคม พ.ศ. 256210  การประชุมเชงิ ปฏบิ ตั กิ ารเรอ่ื ง ทบทวนสถานการณ์ บทเรยี น รวบรวมขอ้ เสนอการดแู ลผใู้ ชส้ ารเสพ ตดิ ทถ่ี กู คุมขงั วนั ท่ี 27 พฤศจกิ ายน 2561 สาระครอบคลุมบทเรยี นการดแู ลสุขภาวะผตู้ อ้ งขงั ใน เรอื นจาํ นานาประเทศและเรอื นจาํ จงั หวดั เชยี งราย สถานการณ์ผตู้ อ้ งขงั คดยี าเสพตดิ ในเรอื นจาํ ของ ไทย นโยบายและแนวทางในการดแู ลทผ่ี ่านมา หมดุ หมายในอนาคตต่อการดแู ลผใู้ ชส้ ารเสพตดิ ทอ่ี ยู่ ในเรอื นจาํ มมุ มองความหลากหลายดา้ นเพศและความทา้ ทายในการดแู ล การทาํ งานลดอนั ตรายจาก การใชส้ ารเสพตดิ ในชมุ ชน หมายเหตุ รายละเอยี ดนําเสนอแลว้ ในรายงานความกา้ วหน้าครงั้ ท่ี 2 เดอื นมกราคม พ.ศ. 256210  การประชุมนานาชาตเิ รอ่ื ง พุทธมรรคส่เู ป้าหมายการพฒั นาทย่ี งั่ ยนื (The Buddhist Path to Sustainable Development Goals) วนั ท่ี 4-5 ธนั วาคม 2561 สาระครอบคลุม พทุ ธมรรคส่เู ป้าหมาย การพฒั นาทย่ี งั่ ยนื ปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพยี งสเู่ ป้าหมายการพฒั นาทย่ี งั่ ยนื การศกึ ษาทางวชิ าการ เรอ่ื งแนวทางการพฒั นาทย่ี งั่ ยนื หมายเหตุ รายละเอยี ดนําเสนอแลว้ ในรายงานความกา้ วหน้าครงั้ ท่ี 2 เดอื นมกราคม พ.ศ. 256210  การประชุมเรอ่ื ง การพฒั นาโครงการศกึ ษากลไกประสานรอยต่อของระบบตดิ ตามและดแู ลสขุ ภาพ ผตู้ อ้ งขงั ทพ่ี น้ โทษกลบั ส่ชู ุมชน วนั ท่ี 21 ธนั วาคม 2561 สาระครอบคลุม แนวคดิ งานวจิ ยั แนวทาง ดาํ เนินงาน และหน่วยงานรว่ มดาํ เนินงาน หมายเหตุ รายละเอยี ดนําเสนอแลว้ ในรายงานความก้าวหน้าครงั้ ท่ี 2 เดอื นมกราคม พ.ศ. 256210 รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 9 / 152

นอกจากน้ี ศูนยว์ ชิ าการสารเสพตดิ ภาคเหนอื มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่ รวบรวม-ประมวล-สงั เคราะหอ์ งค์ ความรจู้ ากเวทวี ชิ าการตงั้ แต่วาระครบรอบ 9 ปีโครงการกําลงั ใจในปี พ.ศ. 2558 จนถงึ ปัจจบุ นั รวม 8 เวที วชิ าการ* เพอ่ื ขบั เคล่อื นกจิ กรรมส่อื สารสงั คม หรอื มหกรรม/ตลาดนัดวชิ าการ แนวสาระบนั เทงิ Edutainment** ทม่ี งุ่ หวงั จะถ่ายทอดองคค์ วามรแู้ ละทกั ษะทจ่ี าํ เป็นและสาํ คญั เกย่ี วกบั “การเสพตดิ ” ในมมุ มองความหมายท่ี กวา้ งกวา่ การเสพตดิ ยาเสพตดิ ใหโ้ ทษแก่บุคลากรภาครฐั องคก์ รภาคประชาสงั คม ภาคเี ครอื ข่ายรว่ มดําเนินงาน ดา้ นป้องกนั การเสพตดิ ตลอดจนจติ อาสา และสาธารณะชนทวั่ ไป เพ่อื สรา้ งความเขา้ ใจต่อพฤตกิ รรมการเสพตดิ ในบรบิ ทของโลกาภวิ ตั น์และทุนนยิ มสุดโต่งทส่ี งั คมโลกและสงั คมไทยประสบอยู่ เปิดโอกาสใหห้ น่วยงานหรอื ชมุ ชนทม่ี อี งคค์ วามรแู้ ละนวตั กรรมจะไดเ้ ผยแพรส่ สู่ งั คม ขณะทเ่ี ดก็ เยาวชน พ่อแม่ ประชาชนจะไดเ้ กบ็ เกย่ี ว ทกั ษะทจ่ี าํ เป็นต่อการดําเนินชวี ติ ของตนเองและดแู ลบุคคลในความรบั ผดิ ชอบอยา่ งรเู้ ทา่ ทนั สรา้ งเสรมิ ความ เขม้ แขง็ ทงั้ ของตนเอง ของครอบครวั ของชุมชนสงั คม โดยมงุ่ หวงั วา่ มหกรรม/ตลาดนดั วชิ าการน้จี ะเป็นการรวม พลงั ขบั เคลอ่ื นสงั คมไทยส่สู งั คมฐานความรตู้ ่อปัญหาการเสพตดิ อนั จะลดทอนการนํากระบวนการยตุ ธิ รรมทาง อาญามาใชจ้ นมากเกนิ ไปและลดปัญหาคนลน้ เรอื นจาํ ลงดว้ ย หมายเหตุ * สาระโดยสงั เขปแสดงในบทท่ี 1 – บทท่ี 5 ของรายงานฉบบั สมบรู ณ์น้ี ** แผนการดาํ เนินงานโดยสงั เขปแสดงในบทสง่ ทา้ ยของรายงานฉบบั สมบรู ณ์น้ี หลกั ฐานเชงิ ประจกั ษ์จาํ นวนมากและมากยงิ่ ขน้ึ 11,12,13,14,15,16,17,18,19,20,21,22 ต่างสะทอ้ นใหเ้ หน็ ว่าการเสพ ตดิ พฤตกิ รรมเหมอื นกบั การเสพตดิ ยาหรอื สารเสพตดิ ในหลากหลายลกั ษณะ อาการผดิ ปกตจิ ากการเสพตดิ ยงั เกย่ี วขอ้ งกบั การสญู เสยี ความสามารถทจ่ี ะเลอื กอยา่ งเสรวี ่าจะหยดุ หรอื จะดาํ เนินพฤตกิ รรมดงั กลา่ วนนั้ ต่อไป อกี ทงั้ ยงั นําไปสผู่ ลเสยี ทม่ี สี าเหตุมาจากพฤตกิ รรมเสพตดิ อกี หลายประการ อาทิ สญู เสยี ผลติ ภาพในชวี ติ หน้าท่ี การงาน การเรยี น กจิ กรรมทางสงั คม งานอดเิ รก ความสมั พนั ธท์ างสงั คม สน้ิ เปลอื งทรพั ยส์ นิ เงนิ ทอง ภาวะ เจบ็ ปวดทางอารมณ์และความรสู้ กึ ไปจนถงึ ความเสย่ี งทจ่ี ะไดร้ บั อุบตั เิ หตุ อนั ตรายต่อสขุ ภาพชวี ติ เขา้ ไป เกย่ี วขอ้ งกบั ปัญหาอาชญากรรมและการกระทาํ ผดิ ถูกดาํ เนนิ คดตี ามกฎหมาย เป็นตน้ รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 10 / 152

บทท่ี 1 สะท้อนสถานการณ์คนล้นคกุ แก่ศาลและบคุ ลากรยตุ ิธรรม ตอบวตั ถุประสงคท์ ่ี  เพอ่ื ศกึ ษาถงึ สาเหตุในดา้ นต่างๆ ไดแ้ ก่ การเสพตดิ การใชก้ ฎหมายทม่ี าก เกนิ ไปในการสง่ คนเขา้ เรอื นจาํ ทม่ี ากเกนิ ไป แนวคิดเกี่ยวกบั การกาํ หนดความผิดอาญาท่ีมากเกินไปในประเทศไทย The Concept of Over-Criminalization in Thailand 1.บทนํา ในประเทศไทยได้มกี ารวพิ ากษ์วจิ ารณ์เก่ยี วกบั การบงั คบั ใชก้ ฎหมายอาญาท่มี ากเกนิ ไป นักวชิ าการ บางท่านเรยี กปรากฏการณ์น้ีว่า ภาวะกฎหมายอาญาเฟ้อ23 หรอื กฎหมายอาญาฝืด24 บางท่านเรยี กว่า การ บงั คบั ใชก้ ฎหมายอาญาเกนิ กว่าเหตุ กําหนดบทลงโทษตามกฎหมายทไ่ี มเ่ หมาะสมกบั ความเป็นอาชญากรรม ของการกระทํานัน้ ๆ และไม่เหมาะสมกบั ประเภทอาชญากรรม25 และภาวะกฎหมายอาญาเฟ้อทําใหเ้ กดิ การ บงั คบั โทษทไ่ี มส่ อดคลอ้ งกบั ลกั ษณะการกระทําความผดิ ของแต่ละบุคคล (Individualization of Punishment)26 และก่อใหเ้ กดิ ปัญหานกั โทษลน้ เรอื นจาํ ในเวลาต่อมาเพราะรฐั เน้นการดําเนินคดเี อาบุคคลเขา้ มาสู่กระบวนการ ราชทณั ฑม์ ากเกนิ ไป27 เม่อื พจิ ารณาจากแก้ไขบทบญั ญตั ิกําหนดความผดิ ทางอาญาของประเทศไทยในปัจจุบนั พบว่า มี แนวโน้มทจ่ี ะเน้นนโยบายปราบปรามอาญากรรม (Crime Control Model) มากกวา่ นโยบายหลกั นติ ธิ รรม (Due Process) เน่อื งจากสภาวะความรนุ แรงของอาชญากรรมระดบั โลกในประเทศไทย ไดแ้ ก่ การก่อการรา้ ย การคา้ ยาเสพตดิ การละเมดิ ทรพั ยส์ นิ ทางปัญญา การฟอกเงนิ ฯลฯ ไดบ้ งั คบั ใหป้ ระเทศไทยตอ้ งเขา้ ไปรว่ มลงนามใน อนุสญั ญาสหประชาชาตวิ ่าดว้ ยการปราบปรามอาชญากรรมระดบั โลกดงั กล่าวหลายฉบบั และเมอ่ื ประเทศไทย ได้อนุวตั กิ ารกฎหมายใหส้ อดคล้องตามอนุสญั ญาระหว่างประเทศเหล่านัน้ แลว้ ทําใหร้ ฐั บาลไทยตอ้ งปรบั กล ยุทธ์การทํางานของกระบวนการยุติธรรมทางอาญาให้เป็นเชิงรุกมากย่ิงข้ึน ประกอบกับการต้องแก้ไข บทบญั ญตั กิ ําหนดความผดิ อาญาทงั้ ในประมวลกฎหมายอาญาและบทบญั ญตั อิ ่นื ๆ ใหส้ อดคลอ้ งกบั อนุสญั ญา เหล่านัน้ ซง่ึ นบั วนั มแี ต่จะมจี าํ นวนบทบญั ญตั ทิ ก่ี ําหนดฐานความผดิ อาญาทม่ี ากและซบั ซอ้ นยง่ิ ขน้ึ และรวมถงึ บทกาํ หนดโทษทส่ี งู ขน้ึ เรอ่ื ยๆ จนสง่ ผลใหเ้ จา้ พนกั งานของรฐั ตอ้ งเรง่ ดาํ เนินคดอี าญากบั บคุ คลตามมานนั่ เอง เมอ่ื ประมวลกฎหมายอาญาไม่ใหค้ ําตอบเก่ยี วกบั องคป์ ระกอบความผดิ ของอาชญากรรมทางเศรษฐกจิ ก็ยงั มหี ลกั การตคี วามกฎหมายอาญาท่เี หลอื อนั ได้แก่ การตีความตามความสมั พนั ธ์อย่างเป็นระบบของ กฎหมาย การตคี วามตามประวตั คิ วามเป็นมาของกฎหมาย และการตคี วามตามเจตนารมณ์ของผูร้ า่ งกฎหมาย กฎหมายเกย่ี วกบั อาชญากรรมทางเศรษฐกจิ เป็นความสมั พนั ธร์ ะหว่างกฎหมายอาญา กบั กฎหมายในเรอ่ื งอ่นื อกี หลายเร่อื ง ได้แก่ กฎหมายยาเสพติด กฎหมายการค้าพาณิชย์ กฎหมายการเงนิ การธนาคาร กฎหมาย ระหว่างประเทศว่าด้วยการปราบปรามองคก์ รอาชญากรรมขา้ มชาติ เป็นต้น ส่วนกฎหมายอาญาจะเขา้ มา เก่ยี วขอ้ งในฐานะเป็นมาตรการลงโทษผู้ประกอบอาชญากรรมทางเศรษฐกจิ ใหเ้ กดิ ความเขด็ หลาบ เหตุน้ี จงึ ทาํ ใหม้ าตรการลงโทษตามกฎหมายอาชญากรรมทางเศรษฐกจิ มคี วามรุนแรงกว่ากฎหมายอาญาในเรอ่ื งอ่นื ๆ28 ในการออกมาตรการทางกฎหมายบางประการเพ่อื การปราบปรามอาชญากรรมสําคญั ๆ บางอย่างขดั ต่อหลักนิติธรรมแห่งกฎหมาย (Due Process of Law) หรือขดั ต่อหลักสิทธิเสรีภาพของประชาชนตาม รฐั ธรรมนูญ อนั ไดแ้ ก่ การนํามาตรการในกระบวนวธิ พี จิ ารณาความอาญาสมยั ใหม่ อยา่ งเช่น มาตรการล่อให้ รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 11 / 152

กระทําความผดิ การดกั ฟังทางเคร่อื งมอื ส่อื สาร หรอื นโยบายการลงโทษแบบสาสมกบั ความเสยี หายทเ่ี กดิ ขน้ึ จรงิ (Punitive Damage) มาใช้ในการลงโทษผู้ประกอบอาชญากรรม เหล่าน้ีเป็นมาตรการทางกฎหมายท่ี กระทบกระเทอื นต่อสทิ ธเิ สรภี าพของประชาชนอย่างยง่ิ แต่ทน่ี ํามาใชเ้ น่ืองจากเหตุผลในการส่งเสรมิ ประสทิ ธิ ์ ภาพในการปราบปรามอาชญากรรมตามนโยบายควบคุมอาชญากรรม (Crime Control Policy) ซง่ึ เป็นการบนั่ ทอนสทิ ธเิ สรภี าพบางส่วนของประชาชนเพ่อื แลกกบั ความสงบสุขของสงั คมหรอื ประสทิ ธภิ าพในการควบคุม อาชญากรรมในสงั คม เหล่าน้ีคอื เจตนารมณ์ในการบงั คบั ใช้กฎหมายเก่ียวกบั อาชญากรรมท่นี ักกฎหมาย จะตอ้ งพจิ ารณา เม่อื พิจารณาผลงานทางวชิ าการในอดีตในต่างประเทศ Sanford Kadish ได้เคยกล่าวเก่ียวกบั การ บงั คบั ใช้กฎหมายอาญาท่มี ากเกินไป โดยเฉพาะในความผดิ ท่มี ปี ระเด็นเร่อื งคุณธรรมและจรยิ ธรรมเข้ามา เก่ยี วขอ้ ง เช่น ความผดิ ทางเพศ การทาํ แทง้ คา้ ประเวณี การพนัน และยาเสพตดิ หรอื ความผดิ ทส่ี ่งกระทบต่อ สงั คมและการคา้ ไดแ้ ก่ เสพสุรายาเมา หรอื ความผดิ เก่ยี วกบั เชค็ เป็นต้น และบญั ญตั กิ ฎหมายเพมิ่ อํานาจเจา้ พนกั งานตาํ รวจในการปราบปรามความผดิ บางประการ เช่น ความผดิ ฐานเดนิ ขบวนหรอื ก่อใหเ้ กดิ ความไม่สงบ เป็นต้น ด้วยเหตุน้ี เม่อื พบผู้กระทําความผดิ ในลกั ษณะดงั กล่าว เขาเหล่านัน้ จะได้รบั การบงั คบั ใช้กฎหมาย ตงั้ แต่ชนั้ ตํารวจจนถงึ ขนั ศาลอยา่ งเตม็ ท่ี และมกี ารใชด้ ุลพนิ จิ เชงิ ลงโทษทม่ี ากเกนิ ไป29 หลายครงั้ เกดิ คําถามว่า บทบญั ญตั แิ ห่งกฎหมายและมาตรการทางอาญาทม่ี อี ยู่ มปี ระสทิ ธภิ าพในการ ลงโทษและปรบั ปรุงพฤตนิ ิสยั ไดอ้ ยา่ งแทจ้ รงิ หรอื ไม่ เม่อื นโยบายทางอาญาเน้นการใหอ้ าํ นาจแก่ตํารวจในการ ใชอ้ ํานาจเชงิ รุกและรุนแรง จนการใชด้ ุลพนิ ิจบางครงั้ อาจมองขา้ มเรอ่ื งความเป็นกลางในคดี และการเคารพใน เจตนาท่แี ท้จรงิ ในการกระทําความผดิ อาญา ด้วยเหตุน้ี จงึ ควรต้องมกี ารดําเนินการอย่างหน่ึงอย่างใด เพ่อื พทิ กั ษค์ ณุ ธรรมและจติ วญิ ญาณทถ่ี ูกตอ้ งในการบงั คบั ใชก้ ฎหมายอาญา ดว้ ยเหตุน้ี จงึ ทําให้เกดิ ขอ้ โต้เถยี งทว่ี ่า เจา้ หน้าท่ใี นกระบวนการยุตธิ รรมได้มกี ารบงั คบั ใชก้ ฎหมาย อาญาจนเกนิ ขอบเขตหรอื ไม่ ได้มกี ารดําเนินการเกินไปกว่าขอบเขตของวตั ถุประสงค์ของกฎหมายอาญา หรอื ไม่ ในประเทศองั กฤษและเวลส์ ไดม้ กี ารกําหนดบทบญั ญตั บิ งั คบั โทษในความผดิ อาญาบางประการไวส้ ูง กว่าความรนุ แรงทก่ี ่อเกดิ จากความผดิ นนั้ เสยี อกี โดยใชห้ ลกั พจิ ารณาเพยี งว่าผูก้ ระทาํ ความผดิ พยี งรถู้ งึ ความ เส่ยี งจากการกระทําความผดิ ก็ต้องรบั ผดิ ตามกฎหมายแล้ว ส่วนในสหรฐั อเมรกิ ากพ็ จิ ารณาแต่เพยี งว่า เม่อื ผกู้ ระทําความผดิ ไดก้ ระทําความผดิ อาญารนุ แรง เช่น ฆาตกรรม หรอื ทําอนั ตรายแก่กายสาหสั กจ็ ะไดร้ บั โทษ หนักตามท่บี ทบญั ญัติกฎหมาย (US Code Title 18) ได้กําหนดไว้แล้ว และสงั คมก็จะประณามการกระทํา ความผดิ เหลา่ นนั้ ซา้ํ สองดว้ ย สงิ่ เหล่าน้เี ป็นจดุ เรมิ่ ต้นของแนวทางการบงั คบั ใชก้ ฎหมายอาญาทร่ี นุ แรงเกนิ กว่า องคป์ ระกอบของความผดิ (Overcriminalization) 2.หลกั การบงั คบั ใช้กฎหมายอาญาที่ถกู ต้อง หลกั การในการบงั คบั ใช้กฎหมายอาญาท่ถี ูกต้องได้แก่ โทษท่ใี ช้บงั คบั แก่ผู้กระทําความผดิ จะต้อง สมั พนั ธก์ บั การกระทาํ ความผดิ ดว้ ยเหตุน้ีการพจิ ารณาความรบั ผดิ (Culpability) ทจ่ี ะไดร้ บั จะตอ้ งพจิ ารณาถงึ การก่อใหเ้ กดิ อนั ตราย (Harm Requirement) ทก่ี ารกระทําความผดิ นนั้ ไดก้ ่อขน้ึ ดว้ ย หรอื เรยี กอกี อยา่ งหน่ึงว่า พิจารณาจากการกระทําท่ีแท้จรงิ อันเป็นพฤติการณ์ปรกติของผู้กระทําความผิด (Defendant Normative Position) ด้วยเหตุน้ี การกระทําความผดิ ท่ถี ือว่าเลก็ น้อย (Intentional Minor Assault) จะต้องไม่ถูกบงั คบั ใช้ กฎหมายดว้ ยวธิ กี ารทร่ี ุนแรง (Extreme Application) ขอ้ จาํ กดั ของการพจิ ารณาในเรอ่ื งน้ีได้แก่ (1) เจตนาใน รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 12 / 152

การกระทาํ ความผดิ ส่งผลใหเ้ กดิ การกระทําทเ่ี กนิ ปรกติ จะตอ้ งเป็นพฤตกิ ารณ์ทพ่ี สิ จู น์ได้ (2) ความรบั ผดิ อาญา จะเกดิ ขน้ึ เม่อื ผลร้ายของการกระทําความผดิ จะต้องไม่ห่างไกลจากเจตนาชวั่ ร้ายในการกระทําความผดิ มาก จนเกนิ ไป แนวคดิ ทใ่ี ชใ้ นการอธบิ ายขอ้ ขดั แยง้ ระหวา่ งกระบวนการยตุ ธิ รรมทางอาญาทป่ี รกตกิ บั กระบวนการ ยตุ ธิ รรมทางอาญาทม่ี ากเกนิ ไป มอี ยู่ 3 ประการ (1) แนวคดิ การประกาศ (Declaratory Function) หมายถงึ การประกาศว่าการกระทําความผดิ ใดๆ ทม่ี ากพอทจ่ี ะใหส้ งั คมและสาธารณะประณามจะตอ้ งถกู ตดั สนิ และลงโทษโดยไมม่ ที างเลอื กอ่นื (2) แนวคดิ การป้องกนั (Preventive Function) หมายถงึ การบงั คบั ใชก้ ฎหมายอาญาโดยจะต้อง พจิ ารณาว่าการกระทําเหล่านัน้ เส่ยี งท่จี ะเป็นอนั ตรายต่อสงั คมหรอื ไม่ และเหตุเหล่านัน้ สามารถป้องกนั ได้ หรอื ไม่ เพ่อื ยนื ยนั การประกาศการลงโทษทเ่ี หมาะสมกบั การกระทําผดิ (3) แนวคิดการออกกฏ (Regulatory Function) หมายถึง การเน้นการออกกฎระเบียบหรือ บทบญั ญตั แิ หง่ กฎหมายใหก้ ารกระทําเหล่านนั้ เป็นความผดิ โดยไมต่ อ้ งพจิ ารณาถงึ ว่าเขาเหล่านัน้ ไดก้ ระทําผดิ จรงิ หรอื ไม่ และถอื เป็นมาตรการบงั คบั ตามกฎหมายพเิ ศษ อนั เป็นขอ้ ยกเวน้ ของการบงั คบั ตามหลกั กฎหมาย ทวั่ ไป จะเหน็ ไดว้ า่ แนวคดิ แรก คอื แนวคดิ การประกาศ และแนวคดิ ทส่ี อง คอื แนวคดิ การป้องกนั ถอื วา่ เป็น แนวคดิ ทผ่ี ดิ หลกั นิตธิ รรมตามกฎหมายอาญา เน่ืองจากเป็นการขดั ต่อกระบวนการยุตธิ รรมทเ่ี ป็นธรรม (Fair) และสนบั สนุนแนวคดิ การตราหน้าอาชญากร (Labeling) และส่งผลโดยตรงต่อการบงั คบั กฎหมายทม่ี ากเกนิ ไป เช่น การพจิ ารณาลงโทษโดยไม่ไดพ้ จิ ารณาว่าเขาได้กระทําความผดิ อย่างถ่ถี ้วนหรอื ไม่ ส่วนแนวคดิ ท่สี าม ได้แก่ แนวคดิ การป้องกนั เป็นแนวคดิ ท่ดี ที ่สี ุดในการป้องกนั ภาวะการบงั คบั ใช้กฎหมายอาญาท่มี ากเกินไป กล่าวคอื แนวคดิ การป้องกนั กําหนดใหเ้ จา้ หน้าท่ใี นกระบวนการยุตธิ รรมจะตอ้ งพจิ ารณาเจตนาในการกระทํา ความผดิ รวมถงึ กระบวนการตระเตรยี มการกระทาํ ความผดิ (Preparation) ว่ามคี วามเก่ยี วโยงกบั การทต่ี อ้ งรบั โทษหนักขน้ึ หรอื ไม่ หรอื เป็นการกระทาํ ทก่ี ่อใหเ้ กดิ อนั ตรายแก่สงั คมเช่นว่านัน้ จรงิ หรอื ไม่ โดยเฉพาะกรณีท่ี เป็นการกระทาํ ความผดิ ในขอ้ หา้ ม (Violation/mala prohibita) ทไ่ี มใ่ ช่การกระทาํ ความผดิ ทม่ี คี วามชวั่ ในตวั มนั เอง (Genuine Crime/mala in se) ซง่ึ สามารถนํามาตรการบงั คบั อยา่ งอ่นื นอกจากการลงโทษอาญารุนแรง เชน่ มาตรการบงั คบั ทางแพ่ง (Civil Sanctions) หรอื มาตรการอาญาทางเลอื ก (Alternative Measures) มาใชบ้ งั คบั ทดแทนได้ 3.การบงั คบั ใช้กฎหมายอาญาที่มากเกินไป การใชก้ ฎหมายอาญาท่มี ากเกนิ ไป เป็นการอธบิ ายถงึ สองประเดน็ ประเดน็ แรก เป็นการศกึ ษาในฐาน เป็นอุปสรรคในการพฒั นากระบวนการยตุ ธิ รรม การใชก้ ฎหมายอาญาทม่ี ากเกนิ มใิ ช่เป็นเพยี งปัญหาจากการ ร่างกฎหมายของฝ่ ายนิตบิ ญั ญตั เิ พยี งอย่างเดยี ว และไม่ใช่เป็นเรอ่ื งท่พี จิ ารณาว่ากระบวนการยุตธิ รรมมรี าคา แพ่งเกนิ กวา่ ทป่ี ระชาชนทวั่ ไปสามารถเขา้ ถงึ ได้ ฝ่ายทน่ี ่าจะถกู ตําหนิมากทส่ี ุดในทน่ี ้ไี ดแ้ ก่ ศาลยตุ ธิ รรม เพราะ เป็นหน่วยงานทม่ี อี ํานาจสูงสุดและขนั้ สุดทา้ ยในการตคี วามอยา่ งเคร่งครดั ตามบทบญั ญตั กิ ฎหมายเพ่อื กําหนด ความผดิ แก่จําเลยมากกว่าการแสวงหาความจรงิ แห่งคดี ประการทส่ี อง เกดิ จากการเรยี นการสอนวชิ าการ กฎหมายอาญา ทเ่ี น้นการสอนและตคี วามกฎหมายและความหมายของอาชญากรรมไวอ้ ย่างกวา้ ง จนไม่เพยี ง รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 13 / 152

พอท่จี ะตีความการกระทําความผิดรุนแรงบางประการท่มี คี วามลกึ ล้ําและมคี วามเฉพาะทาง จนเกิดปัญหา ช่องวา่ งของการตคี วามบทบญั ญตั แิ ห่งกฎหมาย และการใชด้ ุลพนิ จิ ในการบงั คบั ใชก้ ฎหมาย30 จากแนวทางทงั้ สองประการน้ี ทําให้เกดิ สภาวะการใช้กฎหมายอาญาท่มี ากเกนิ ไป ทําให้เกดิ ความ ผดิ พลาดในกระบวนการยุตธิ รรมทเ่ี น้นปรมิ าณของคดที จ่ี บสน้ิ มากกว่าคุณภาพของการดําเนินคดี และถอื วา่ สงิ่ น้ีลดคุณค่าของบทบญั ญตั ขิ องกฎหมายทไ่ี มอ่ ย่อู ย่างเสยี มไิ ด้ ดงั จะเหน็ ไดจ้ ากบทบญั ญตั ฐิ านความผดิ จาํ นวน มากทําให้เกิดภาวการณ์มกี ฎหมายมากเกินไป และความยากในการจะนํากฎหมายมาใช้ทงั้ หมดหรอื อย่าง ชดั เจน ซง่ึ ทาํ ใหเ้ กดิ การตคี วามกฎหมายแนวกวา้ งทไ่ี มส่ ามารถแกป้ ัญหาไดถ้ ูกจดุ อย่างแทจ้ รงิ นอกจากนัน้ การกําหนดให้มบี ทบญั ญตั กิ ฎหมายอาญาจาํ นวนมากเกนิ ไป ทําใหเ้ กดิ การกําหนดฐานความผดิ โดยพจิ ารณาเฉพาะการกระทําภายนอกทเ่ี ป็นขอ้ ห้าม (Actus Reus) มากกว่าการพจิ ารณาถงึ เจตนาภายในท่ี แท้จรงิ ของการกระทําความผิด (Mens Rea) และบทบญั ญัติท่ีมโี ทษรุนแรงทงั้ หลาย ล้วนเป็นความผิดท่ี พจิ ารณาเพยี งผลของการกระทาํ เสยี ส่วนใหญ่ ซง่ึ จะเกดิ ผลตามมาสองประการไดแ้ ก่ ประการแรก คาํ ตดั สนิ ของ ศาลหรอื กฎหมายในเรอ่ื งนนั้ จะตอ้ งถูกยกเลกิ ไป (Repealed) เพราะไมไ่ ดใ้ ชใ้ นความเป็นจรงิ และประการทส่ี อง คาํ ตดั สนิ ของศาลหรอื กฎหมายในเรอ่ื งนนั้ ขดั ต่อหลกั รฐั ธรรมนูญ 4.แนวคิดการบงั คบั ใช้กฎหมายอาญาท่ีมากเกินไปในสหรฐั อเมริกา ในสหรฐั อเมรกิ ามกี ารโตเ้ ถยี งในเรอ่ื งกระบวนการบงั คบั ใชก้ ฎหมายอาญาทม่ี ากเกนิ ไปเช่นกนั กล่าวคอื คณะกรรมการนิติบญั ญตั ิ (Judicial Committee) ได้กําหนดแผนปฏิบตั ิของคณะกรรมการฯ เก่ียวกบั การ กระบวนการยตุ ธิ รรมทางอาญาทม่ี ากเกนิ ไป (Over-Criminalization Task Force) จากการประชุมของสภาคอง เกรส ครงั้ ท่ี 111 และ 112 ได้แนวทางในการจาํ กดั ความ ขอบเขตของกระบวนการยุตธิ รรมทางอาญาท่มี าก เกนิ ไป31 ในปัจจุบนั United States Code ไดบ้ ญั ญตั ฐิ านความผดิ อาญาไว้กว่า 4,500 ฐานความผดิ ทถ่ี อื เป็น ความผดิ อาญาระดบั ประเทศ (Federal Crimes) และมกี ฎเกณฑแ์ ห่งกฎหมายลําดบั รองออกมาขยายความอกี เป็นจาํ นวนมาก บทบญั ญตั บิ ญั ญตั เิ หล่านัน้ ล้วนเน้นไปท่มี าตรการบงั คบั โทษท่รี ุนแรง ทงั้ ในเร่อื งโทษจําคุก ระยะยาว และโทษปรบั ทก่ี ่อใหเ้ กดิ ความสาสมทางเศรษฐกจิ แก่ผูก้ ระทาํ ความผดิ อยา่ งยง่ิ และการกําหนดฐาน ความผดิ โดยเน้นความผดิ อาญาทเ่ี ป็นขอ้ หา้ ม (Violation) มากกว่าความผดิ อยา่ งอ่นื โดยเฉลย่ี ฐานความผดิ จะ เพม่ิ ขน้ึ 500 ฐานความผดิ ทุกหน่ึงทศวรรษ และขณะน้ีมผี ตู้ อ้ งโทษจาํ คุกในเรอื นจาํ ในความผดิ ระดบั ประเทศ กว่า 80,000 คน และการพจิ ารณาความผดิ ลว้ นมองขา้ มการพจิ ารณาเจตนาแท้จรงิ ของการกระทําความผดิ (mens rea) ตวั อย่างการบงั คบั กฎหมายอาญาทม่ี ากเกนิ ไปในสหรฐั อเมรกิ า ไดแ้ ก่ ในมลรฐั เวอรจ์ เิ นีย เดก็ หญงิ คน หน่ึงถูกปรบั เป็นเงนิ 535 เหรยี ญจากการช่วยชวี ติ นกหวั ขวานตวั หน่ึงเน่ืองจากการทํารา้ ยของแมว เป็นการ กระทาํ ความผดิ ตาม Federal Migratory Bird Act ขอ้ หากระทําการอนั เป็นการขดั ขวางการอพยพยา้ ยถน่ิ ของ นก ในมลรฐั เทกซสั พนกั งานเกษยี ณวยั 66 ปี ถกู ควบคมุ ตวั โดยหน่วย SWAT และถกู ศาลตดั สนิ ใหจ้ าํ คุกกว่า 2 ปี เน่ืองจากเขาไมไ่ ดท้ าํ เรอ่ื งขออนุญาตในการปลกู กลว้ ยไมซ้ ง่ึ เป็นพนั ธไ์ มส้ งวนต่อรฐั นอกจากนัน้ ยงั ปรากฏผลการศึกษาของ National Association of Criminal Defense Lawyers และ 2010 Heritage Foundation Report เกย่ี วกบั การพจิ ารณาคดที ป่ี ราศจากการพจิ ารณาเจตนา “Without Intent” ผลการวจิ ยั ปรากฏสถติ ทิ ว่ี ่า ในการออกกฎหมายแต่ละครงั้ ฐานความผดิ อาญากว่ารอ้ ยละ 57 และรอ้ ยละ 67 รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 14 / 152

ของกฎหมายท่บี งั คบั ใชท้ งั้ หมด เป็นกฎหมายท่กี ําหนดเฉพาะความผดิ และการบงั คบั โทษโดยไม่ได้กําหนด มาตรการพสิ ูจน์เจตนาหรอื เหตุแห่งการกระทําความผดิ ทเ่ี พยี งพอ และก่อใหเ้ กดิ ความเสย่ี งต่อการนําผูบ้ รสิ ุจน์ ผูไ้ ม่มเี จตนาทแ่ี ทจ้ รงิ (inadequate mens rea requirement)ในการกระทําความผดิ เข้าสู่กระบวนการยุติธรรม อยา่ งมาก จากการพิจารณาการจัดทําแผนปฏิบัติการลดการบังคับใช้กฎหมายอาญาท่ีมากเกินไปของ สหรฐั อเมรกิ านัน้ พบว่า กฎหมายอาญากว่า 4,500 ฐานความผดิ และระเบยี บกว่า 300,000 เร่อื ง ลว้ นเป็น มาตรการปราบปรามการกระทําความผดิ อาญาระดบั ชาตทิ ไ่ี มม่ มี าตรการพจิ ารณาถงึ เจตนาทแ่ี ทจ้ รงิ ดว้ ยเหตุน้ี แผนปฏบิ ตั ิการดงั กล่าวจงึ เกิดข้นึ โดยต้องคํานึงถึงผลร้ายทางสงั คมท่แี ท้จรงิ ท่เี กิดขน้ึ จากการกําหนดฐาน ความผดิ และมาตรการบงั คบั ทางอาญาทม่ี ากมายเหล่านัน้ ดงั ไดม้ ขี อ้ เทจ็ จรงิ จากทส่ี ภาคองเกรสไดค้ น้ พบทว่ี า่ ชาวอเมรกิ นั กว่า 65 ลา้ นคน ไดร้ บั ผลกระทบจากกระบวนการยตุ ธิ รรมทางอาญาทร่ี นุ แรง รวมถงึ ความรนุ แรงท่ี อาจเกิดขน้ึ จากการข่มขู่พยาน คนจํานวนกว่า 2.3 ล้านคน หรอื 1คนต่อผู้ใหญ่ 10 คน ต้องถูกคุมขงั จาก มาตรการทางกฎหมายเหล่านนั้ เฉพาะในสหรฐั อเมรกิ า อตั ราสว่ นการคมุ ขงั สงู ถงึ 7 เทา่ ของอตั ราส่วนของการ คมุ ขงั ของนานาชาติ และในเมอื งใหญ่ อตั ราการคมุ ขงั จะเป็น 40 เทา่ ของอตั ราระดบั ระหวา่ งประเทศ ดว้ ยเหตุน้ี แผนปฏบิ ตั กิ าร จงึ เป็นการกําหนดถงึ แนวทางสร้างสรรค์และมปี ระสทิ ธภิ าพในการแก้ไข ปัญหาการบงั คบั ใชก้ ฎหมายอาญาทม่ี ากเกนิ ไป โดยกําหนดมาตรการพจิ ารณาคดที ร่ี ดั กุม มกี ารพสิ ูจน์เจตนา และพยานหลกั ฐานในการกระความผดิ รวมถงึ การกําหนดมาตรการพเิ ศษสําหรบั เด็กกระทําความผิดหรอื ความผดิ จากความรนุ แรงในครอบครวั เพ่อื ใหพ้ น้ จากความเสย่ี งทจ่ี ะถูกใชม้ าตรการบงั คบั ทางอาญาทไ่ี มจ่ าํ เป็น โดยมวี ตั ถุประสงค์สําคญั เพ่อื ลดจํานวนบุคคลท่เี ข้าสู่เรอื นจํา ลดงบประมาณท่ีจะต้องใช้กับหน่วยงานใน กระบวนการยตุ ธิ รรรมและภาคประชาสงั คมทต่ี อ้ งเขา้ มารบั ภาระ ตัวอย่างของบทบัญญัติเร่ืองหน่ึง ได้แก่ The Youth Promise Act เป็นมาตรการทางกฎหมายท่ี กําหนดใหภ้ าคประชาสงั คมเขา้ มามสี ่วนรว่ มในการบงั คบั คดโี ดยใชม้ าตรการบําบดั รกั ษาหรอื ใหก้ ารศกึ ษาแทน การจองจาํ โดยบรู ณการความรว่ มมอื หน่วยงานอ่นื ๆ ทเ่ี ก่ยี วขอ้ ง รวมถงึ การกําหนดความรบั ผดิ อาญาใหม่ ให้ การกระทําความผดิ ท่ถี ือว่าเป็นความผดิ เลก็ น้อย (Low-Level Offenses) เช่นการครอบครองยาเสพตดิ ไม่ จาํ เป็นตอ้ งลงโทษรนุ แรงและใหใ้ ชม้ าตรการลงโทษทางเลอื กแทน 5.บทเรียนเฉพาะในคดียาเสพติดในสหรฐั อเมริกา สหรฐั อเมรกิ ามบี ทบญั ญตั ิกฎหมายเพ่อื ลงโทษเฉพาะในคดยี าเสพตดิ เป็นบทบญั ญตั ใิ นส่วนกลาง (Federal Law) กว่า 195 เรอ่ื ง ทงั้ ทม่ี มี าตรการลงโทษทางอาญาท่บี งั คบั ใชต้ ามความเป็นจรงิ เพยี ง 4 ประการ และผูก้ ระทําความผดิ กว่ารอ้ ยละ 34 หรอื กว่า 75000 คน ถูกจองจาํ ในเรอื นจําส่วนกลางของสหรฐั ฯ จงึ ทําให้ เกดิ ความแออดั ขน้ึ 32 ประเดน็ ทท่ี าํ ใหม้ กี ารลงโทษการกระทาํ ความผดิ เกย่ี วกบั ยาเสพตดิ มากทส่ี ุด มอี ยู่ 4 ประการ (1) การลงโทษโดยพจิ ารณาจากยาเสพตดิ ทค่ี รอบครอง เพ่อื กําหนดขอ้ หาสมคบกระทาํ ความผดิ ยาเสพตดิ ในบทบญั ญตั ิของสหรฐั ได้กําหนดโทษจําคุกผู้กระทําความผดิ ตงั้ แต่ 5 – 20 ปี จนถึงโทษจําคุก ตลอดชีวิตโดยไม่มีการพกั การลงโทษ เฉพาะในความผิดผลิตยาเสพติด (drugs mixture) เท่านัน้ และ เน่อื งจากความผดิ ฐานสมคบ รฐั บาลสหรฐั ถอื ว่าเป็นความผดิ รุนแรง ทต่ี อ้ งใชม้ าตรการทางอาญาทร่ี นุ แรง ไดแ้ ก่ รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 15 / 152

การปฏบิ ตั กิ ารอาํ พรางและซุ่มโจมตี (Sting Operation) กบั ผกู้ ระทาํ ความผดิ รฐั บาลจงึ ตคี ่าการกระทาํ ความผดิ เกย่ี วกบั ยาเสพตดิ ไวส้ งู จงึ ตอ้ งกาํ หนดโทษทไ่ี ดร้ บั ใหส้ งู ตามไปดว้ ย โทษจะสงู มากหรอื น้อย ขน้ึ อยกู่ บั ลกั ษณะ การกระทาํ ความผดิ ถา้ เป็นการครอบครองเพ่อื จาํ หน่าย ผลติ หรอื ขนยาเสพตดิ โทษทไ่ี ดร้ บั จะสงู มาก และจะ ดําเนินคดกี บั ผูก้ ระทําความผดิ อย่างไม่มคี วามเมตตา เน่ืองจากถอื ว่าการสมคบย่อมแสดงให้เห็นถึงเจตนา กระทําความผดิ และการไตร่ตรองไวก้ ่อนอย่างยงิ่ การครอบครองยาเสพตดิ จาํ นวนมากย่อมแสดงถงึ เจตจํานง ขนั้ สงู ในการกระทาํ ความผดิ (2) การดําเนินคดกี บั ผู้กระทําความผดิ ขณะตระเตรยี มการ (Prior Convictions) ตาม 21 U.S.C. SS 851 เป็นมาตรการทางอาญารุนแรงท่เี น้นการดําเนินการกบั ผู้กระทําความผดิ รายใหญ่ (Big Fish) ไดแ้ ก่ ผนู้ ํา หวั หน้า หรอื ผจู้ ดั การใหม้ ขี บวนการคา้ ยาเสพตดิ ในสหรฐั อเมรกิ าคดปี ระเภทน้ีเมอ่ื พนกั งานอยั การสงั่ ฟ้อง เป็นคดอี าญาแผ่นดนิ (Prior Felony) โทษของจาํ เลยทจ่ี ะไดร้ บั กจ็ ะเป็นสองเท่าของโทษทจ่ี ะไดร้ บั ตามฐานความ ผดิ ปกติ และมอี ตั ราโทษสูงตงั้ แต่จําคุกสบิ ปีถึงตลอดชวี ติ โดยไม่มกี ารรอหรอื พกั การลงโทษ และศาลท่รี บั พจิ ารณาคดเี หล่าน้ี มกั จะไม่นําสบื พยานหลกั ฐานเพม่ิ เตมิ จะดําเนินคดฝี ่ ายเดยี วตามทจ่ี ําเลยไดร้ บั สารภาพ ทนั ที วธิ กี ารดงั กล่าวน้ีถอื เป็นส่วนหน่ึงของการใชก้ ระบวนการยตุ ธิ รรมทางอาญาทม่ี ากเกนิ ไปเช่นเดยี วกนั (3) ความผดิ เกย่ี วกบั อาวธุ (Firearms) ตาม 18 U.S.C. ss 924(c) มาตราดงั กล่าวเกดิ ขน้ึ เพ่อื สรา้ ง ความเกรงกลวั ต่อประชาชนในความผดิ ฐานใชอ้ าวุธปืนในทส่ี าธารณะ ตงั้ แต่มเี หตุการณ์ลอบสงั หาร Martin Luther King และ John F. Kennedy มาตราดงั กล่าวถูกสภาร่างและนํามาใชท้ นั ทดี ว้ ยวตั ถุประสงค์แห่งการใช้ บงั คบั ทว่ี ่า เชญิ ชวนใหบ้ ุคคลทจ่ี ะใชป้ ืนไปประกอบอาชญากรรมใหท้ ง้ิ ปืนไว้ทบ่ี ้าน ดว้ ยเหตุน้ี ในการกระทํา ความผดิ เก่ียวกบั ยาเสพตดิ ท่มี อี าวุธปืนเขา้ มาเก่ยี วขอ้ ง มาตรา 18 U.S.C. ss 924(c) ได้บญั ญตั ใิ ห้อํานาจ พนกั งานอยั การในการบงั คบั โทษจาํ คกุ หา้ ปีทนั ที ซง่ึ หา้ ปีทว่ี ่าน้ีจะบวกไปกบั โทษจาํ คุกในความผดิ มาตรการอ่นื ท่ไี ดร้ บั มาแล้ว ซง่ึ ก่อนท่จี ะมกี ารแก้ไขบทบญั ญตั มิ าตราดงั กล่าวความผดิ ฐานพกอาวุธจะรบั โทษจําคุกเพียง หน่ึงปีเท่านัน้ ทุกวนั น้ีเพยี งพกอาวุธขณะตระเตรยี มการ สมคบ หรอื สนับสนุนความผดิ ยาเสพตดิ ก็จะต้องรบั โทษจาํ คุกสงู ตงั้ แต่หา้ ปีถงึ ตลอดชวี ติ จงึ ถอื ว่าเป็นการบงั คบั โทษทท่ี ารณุ (Draconian Punishment) อยา่ งหน่งึ (4) คว ามผิดฐานฝ่ าฝื นมาต รการห้าม พกอ าวุธ (Armed Career Criminal Act) ต าม 21 U.S.C.ss924(e) เป็นมาตรการสาํ หรบั ผทู้ ม่ี ปี ระวตั กิ ระทําความผดิ เก่ยี วกบั ยาเสพตดิ รุนแรง หรอื ความผดิ อาญา แผ่นดนิ รุนแรง (Violent Felony) อ่นื ๆ ท่ไี ด้รบั โทษต่ําสุดคอื จําคุกสบิ ห้าปีข้นึ ไป มาตรการดงั กล่าวรุนแรงถงึ ขนาดว่าถ้าเจา้ พนักงานตรวจพบอาวุธอยู่ในบ้าน ในยานพาหนะ หรอื ถนิ่ ทอ่ี ย่ขู องผูก้ ระทําความผดิ กจ็ ะถูก ดาํ เนินคดฐี านความผดิ ดงั กล่าวทนั ที ซง่ึ โทษทจ่ี ะไดร้ บั จะสงู ถงึ 2.5 เทา่ ของโทษทไ่ี ดร้ บั ปกติ อน่ึง เม่อื ปี ค.ศ.2003 กระทรวงยุติธรรมสหรฐั (DOJ) ได้กําหนดข้อกําหนดแอชครอฟท์ (Ashcroft Memo) เพอ่ื กําหนดแนวทางปฏบิ ตั กิ ารและดาํ เนินการกบั ความผดิ รุนแรงทส่ี ุด (Most Serious Offense) จะตอ้ ง ไดร้ บั โทษสงู สุดตามทก่ี ําหนดไวใ้ นแผนการบงั คบั โทษ (Sentencing Guidelines) ซง่ึ บนั ทกึ ดงั กลา่ วเป็นทม่ี าใน การเน้นการดําเนินคดแี ละการใชบ้ งั คบั มาตรการทางอาญาอย่างรนุ แรงในความผดิ ระดบั ชาตบิ างประเภท และ เกิดภาวการณ์ใช้กฎหมายอาญาท่มี ากเกินไป ด้วยเหตุน้ี เม่อื ปี ค.ศ.2010 อธบิ ดีอัยการ Eric Holder ได้ รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 16 / 152

ดําเนินการแก้ไขข้อกําหนด Ashcroft โดยกําหนดว่า รฐั จะดําเนินคดอี ย่างรุนแรงกบั ความผดิ อาญาท่รี ุนแรง จรงิ ๆหรอื ไม่นัน้ ให้พจิ ารณาธรรมชาตขิ องการกระทําความผดิ ของจําเลยประกอบด้วย (The Nature of the Defendant’s Conduct) ทส่ี ่งผลอยา่ งแทจ้ รงิ ต่อการกระทําความผดิ อาญารนุ แรงเช่นว่านัน้ และในปี ค.ศ.2013 Eric Holder ไดแ้ กไ้ ขขอ้ กําหนดอกี ครงั้ จนกลายเป็นขอ้ กําหนด Holder Memoโดยการกําหนดว่า โทษรุนแรง ในการบงั คบั คดยี าเสพตดิ จะตอ้ งใชก้ บั การกระทําความผดิ ทร่ี นุ แรง และความผดิ ในระดบั สงู อย่างแทจ้ รงิ เท่านัน้ และยงั กําหนดอกี ว่า การลงโทษหนกั และยาวนานสาํ หรบั ผกู้ ระทาํ ความผดิ เลก็ น้อยเกย่ี วกบั ยาเสพตดิ ไม่เป็น ประโยชน์ต่อการอํานวยความปลอดภยั ในสงั คม หรอื การทําใหผ้ ูก้ ระทําความผดิ ไดร้ บั การลงโทษอย่างสาสม และยงั เป็นการเพมิ่ ค่าใชจ้ า่ ยใหก้ บั เรอื นจาํ และกระบวนการยตุ ธิ รรมอ่นื ๆ นอกจากนัน้ ขอ้ กาํ หนด Holder Memo ยงั กาํ หนดแนวทางในการลงโทษในการกระทาํ ความผดิ ใหน้ ้อย ทส่ี ุดเมอ่ื ปรากฏวา่ ผกู้ ระทาํ ความผดิ มคี ณุ สมบตั ดิ งั ต่อไปน้ี (1) ไมเ่ กย่ี วขอ้ งกบั การกระทาํ ความผดิ ในส่วนทม่ี คี วามรนุ แรง (2) ไมถ่ อื เป็นผนู้ ํา ผจู้ ดั การ หวั หน้า หรอื ผมู้ ตี าํ แหน่งหน้าทใ่ี นองคก์ รอาชญากรรม (3) ไมม่ คี วามเกย่ี วขอ้ งกบั กระบวนการคา้ ยาเสพตดิ จาํ นวนมากๆ (4) ไมม่ ปี ระวตั อิ าชญากรรมว่าเคยเกย่ี วขอ้ งกบั กระบวนการคา้ ยาเสพตดิ มาก่อน อย่างไรก็ดี การลงโทษในความผดิ ยาเสพตดิ ขนั้ ต่ําสุดจะต้องคํานึงถงึ ปัจจยั หรอื วตั ถุประสงค์ในการ ลงโทษดงั ต่อไปน้ี (1) เพ่อื ขจดั แนวทางการบงั คบั โทษทเ่ี กนิ กว่าการกระทาํ ความผดิ และกําหนดใหร้ ะดบั ของโทษท่ี จะไดร้ บั ตอ้ งเหมาะสมกบั ระดบั การกระทาํ ความผดิ ทแ่ี ทจ้ รงิ (2) เพ่อื ให้แน่ใจว่าผู้กระทําความผดิ จะได้รบั การลงโทษท่เี หมาะสมและตอบสนองความสาสมใน การลงโทษ (3) เพ่อื ให้เกิดความร่วมมอื ท่ดี ขี น้ึ ระหว่างเจ้าหน้าท่บี งั คบั ใช้กฎหมายในการปฏบิ ตั ิต่อผู้กระทํา ความผดิ กรณที ร่ี บั สารภาพระหว่างการสอบสวน (4) เพ่อื ตดั ผกู้ ระทาํ ความผดิ เลก็ น้อยออกไป เหลอื แต่ผูก้ ระทําความผดิ รายใหญ่ทต่ี ้องดําเนินการ ปราบปราม 6.บทเรยี นในประเทศไทย กรณีพืขกญั ชา การกําหนดความผดิ เก่ยี วกบั พชื กญั ชา เป็นปัญหาขอ้ โต้เถยี งเก่ยี วกบั การบงั คบั ใชก้ ฎหมายอาญาท่ี มากเกินไปประการหน่ึง กล่าวคอื มคี วามพยายามท่ีจะนําพชื กญั ชาออกจากยาเสพติดประเภทท่ี 5 ตาม พระราชบญั ญตั ิยาเสพตดิ ใหโ้ ทษ พ.ศ.2522 เน่ืองจากมผี ลงานวจิ ยั ทางการแพทย์ระบุว่า กญั ชาคอื ยารกั ษา มะเรง็ อย่างหน่ึง และรกั ษาไดอ้ กี หลายโรค ทงั้ น้ีอ้างองิ จากงานวจิ ยั ทางการแพทยใ์ นสหรฐั อเมรกิ าทร่ี ะบุว่า กญั ชาเป็นตวั รกั ษายาเสพตดิ ประเภทเฮโรอนี รวมถงึ ฝิ่น กญั ชาไมม่ ฤี ทธเิ ์ สพตดิ และปลอดภยั กว่า กาแฟ บุหร่ี เหล้า มอรฟ์ ีน เม่อื กฎหมายไทยกําหนดให้กญั ชาเป็นสง่ิ ผดิ กฎหมาย การทําวจิ ยั ภายในประเทศเพ่อื พฒั นา กญั ชาใหเ้ ป็นยารกั ษาโรคจงึ เป็นสง่ิ ท่กี ระทําไดย้ าก ดว้ ยเหตุน้ีจงึ ไดม้ คี วามพยายามเสนอทางเลอื กในการแก้ รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 17 / 152

กฎหมายยาเสพตดิ โดยใหถ้ อดกญั ชาและกระท่อมออกจากรายการยาเสพตดิ และใหว้ างระบบการใช้ “กญั ชา ทางการแพทย”์ รวมถงึ พชื กระท่อม โดยเน้นในรปู แบบของสมนุ ไพร33 เมอ่ื พจิ ารณาถงึ ความเป็นไปไดใ้ นการแกไ้ ขบทบญั ญตั แิ ห่งกฎหมายในเรอ่ื งดงั กล่าว สงั คมไทยอยู่กบั พชื สมุนไพรมายาวนาน กฎหมายเป็นเคร่อื งมอื ในการกํากบั ดูแลว่าสารเสพติดท่ีอยู่ในพชื ชนิดนัน้ มคี วาม อนั ตรายต่อผคู้ นต่อสงั คมมากน้อยแค่ไหนเพยี งใด หากถงึ ระดบั ทร่ี ุนแรงกจ็ ะตอ้ งมกี ารหา้ ม เช่น กญั ชา แพทย์ ควรเขา้ มาทาํ หน้าทใ่ี นการกําหนดระดบั ว่าการใชป้ รมิ าณเท่าใดทใ่ี หค้ ุณ และปรมิ าณเท่าใดทใ่ี หโ้ ทษ เน่ืองจาก การควบคุมในทางอาญานนั้ จะตอ้ งเป็นเร่อื งทส่ี ่งผลกระทบต่อสงั คม ปัจจบุ นั ถงึ เวลาทต่ี อ้ งทบทวนบญั ชสี ารเสพ ตดิ ทงั้ 5 ประเภท แลว้ มารว่ มกนั ออกแบบระหวา่ งกฎหมายฝ่ายปกครอง กฎหมายฝ่ายบรหิ าร และวทิ ยาศาสตร์ ทางการแพทยแ์ ละสาธารณสุข ซ่งึ การควบคุมดูแลควรจะอยู่ในลกั ษณะของการป้องกนั บําบดั รกั ษา และการ แกไ้ ขฟ้ืนฟู แต่ทผ่ี า่ นมาเป็นการใชม้ าตรการทางอาญาในทางปราบปราม นอกจากน้ี เหน็ วา่ การกาํ หนดประเภท สารเสพตดิ ตอ้ งสมั พนั ธก์ บั ระดบั ความอนั ตรายดว้ ย34 นอกจากนนั้ สงั คมไทยมมี ายาคตหิ ลายอย่างเกย่ี วกบั การกระทาํ ความผดิ เกย่ี วกบั ยาเสพตดิ ยงั มองว่า คนใช้ยาเสพตดิ เพ่อื วตั ถุประสงคใ์ นการรกั ษาเป็นพวกเดยี วกบั อาชญากรคา้ ยาเสพตดิ แรงต่อต้านการปฏริ ปู กฎหมายเพ่อื ลดทอนความรุนแรงในการปราบปรามจงึ เกดิ ข้นึ เสมอ ดงั นัน้ หากต้องการจะปฏริ ูปกฎหมาย จะต้องปรบั แก้ในเร่อื งมายาคตดิ ้วย การดูแลและจดั การเร่อื งกญั ชาว่าควรจะอยู่ระดบั ใดนัน้ ต้องคํานึงถงึ การ พิจารณาว่ากญั ชาเป็นสิ่งเสพติดหรอื ไม่ ประกอบกับการประเมนิ ผลกระทบท่อี าจเกิดข้นึ ต่อสงั คม ซ่ึงเม่อื พจิ ารณาตามหลกั เกณฑด์ งั กล่าวแลว้ จะพบว่า กญั ชา อยใู่ นเกณฑท์ อ่ี ่อนมาก ดงั นนั้ จงึ ตอ้ งมกี ารเผยแพรค่ วามรู้ วชิ าการทางการแพทยแ์ ละสรา้ งใหส้ งั คมไทยเป็นสงั คมทต่ี ่นื รใู้ นทางวชิ าการ35 ปลายปี พ.ศ.2561 นายสมชาย แสวงการ สมาชิกวุฒสิ ภาปัจจุบนั (2562-ปัจจุบัน) อดีตประธาน คณะกรรมาธกิ ารวสิ ามญั พจิ ารณาร่างพ.ร.บ.ยาเสพตดิ ใหโ้ ทษ สภานิตบิ ญั ญตั แิ ห่งชาติ (2557-2562) และคณะ ไดเ้ สนอร่าง พ.ร.บ.ยาเสพตดิ ใหโ้ ทษ (ฉบบั ท่ี 7) พ.ศ.2562 ซง่ึ เป็นส่วนทแ่ี ก้ไขของพ.ร.บ.ยาเสพตดิ ให้โทษ พ.ศ.2522 เปิดช่องใหใ้ ช้ กญั ชาและกระท่อมเพ่อื ประโยชน์ทางการแพทยแ์ ละการวจิ ยั ได้ ซง่ึ ไดร้ บั การพจิ ารณา ตามขนั้ ตอนของสภานิตบิ ญั ญตั แิ ห่งชาติ จนในท่สี ุดก็ได้มปี ระกาศ พ.ร.บ.ยาเสพตดิ ให้โทษ (ฉบบั ท่ี 7) พ.ศ. 2562 ในวนั ท่ี 18 กุมภาพนั ธ์ พ.ศ.256236 ในช่วงการเลอื กตงั้ สมาชกิ สภาผู้แทนราษฎรเม่อื วนั ท่ี 24 มนี าคม 2562 นายอนุทิน ชาญวีรกูล หวั หน้าพรรคภูมใิ จไทย ได้ประกาศนโยบายสนับสนุน กญั ชาเสรี และได้รบั เลือกตัง้ เข้าร่วมรฐั บาล พร้อมได้รบั พระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ แต่งตัง้ เป็นรองนายกรฐั มนตรีและ รฐั มนตรวี ่าการกระทรวงสาธารณสุข เม่อื วนั ท่ี 10 กรกฎาคม 256237 นับว่าประเทศไทยไดเ้ กดิ พฒั นาการท่ี สาํ คญั ในดา้ นการลดทอนความเป็นอาญา ซง่ึ ทา้ ทายกลไกต่างๆของประเทศไทยในการขบั เคลอ่ื น พ.ร.บ.ฉบบั น้ี ใหเ้ กดิ ประโยชน์สงู สุด ในการลดทอนความเป็นอาญาของพชื กญั ชาและกระท่อม ลดผตู้ อ้ งคดที เ่ี กย่ี วขอ้ งกบั การ เสพกญั ชาและกระท่อม รวมถงึ ลดผลกระทบทางลบต่างๆต่อสงั คมลง 7.บทเรยี นของประเทศไทย กรณีความผิดเกี่ยวกบั เชค็ ความผดิ เก่ยี วกบั เชค็ เป็นความผดิ อาญาฐานหน่ึงทม่ี กี ารดําเนินคดกี บั ผูก้ ระทําความผดิ จํานวนมาก และเป็นความผดิ ท่บี ่งบอกถงึ ลกั ษณะการบญั ญตั ิกฎหมายอาญาท่เี ป็นความผดิ ในขอ้ ห้าม (mala prohibita) มากกว่าความผดิ อาญาในตวั เอง (mala in se) ผทู้ ก่ี ระทําความผดิ เก่ยี วกบั เชค็ มคี วามชวั่ หรอื ทาํ ลายคุณธรรม ทางกฎหมายมากเท่ากบั ความผดิ ต่อความมนั่ คงหรอื ชวี ติ ร่างกาย นอกจากนัน้ การใชเ้ ชค็ เป็นพ้นื ฐานมาจาก รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 18 / 152

สญั ญาทางแพ่งอกี ดว้ ย การทร่ี ฐั บาลตอ้ งกําหนดใหค้ วามผดิ เก่ยี วกบั เชค็ ตอ้ งไดร้ บั โทษอาญากเ็ พอ่ื ลดแรงจงู ใจ มใิ หผ้ กู้ ระทาํ ความผดิ เกย่ี วกบั เชค็ มจี าํ นวนมากเกนิ ไปและก่อใหเ้ กดิ ปัญหากบั เศรษฐกจิ ของประเทศในภาพรวม ทํานองเดยี วกบั อาชญากรรมท่มี ผี ลประโยชน์ทางเศรษฐกิจเขา้ มาเก่ยี วขอ้ งอ่ืนๆ เพ่อื เป็นการป้องปรามการ กระทาํ ความผดิ การทค่ี วามผดิ ต่อเชค็ ถูกกาํ หนดโทษทางอาญาเอาไวก้ เ็ พอ่ื ใหเ้ ป็นหลกั ประกนั ว่า เมอ่ื ถงึ เวลาจาํ เลยตอ้ ง ขวนขวายเอาเงนิ มาจา่ ยเพราะกลวั ตดิ คุก แต่หลายครงั้ คนทอ่ี อกเชค็ ตอ้ งรบั ผดิ และถกู ดาํ เนินคดี ไมไ่ ดม้ เี จตนา ทุจรติ ไมไ่ ดฉ้ ้อโกง ไม่ไดม้ เี จตนาหาผลประโยชน์โดยมชิ อบ เพยี งแต่เขาอาจเกดิ อุบตั เิ หตุทางธุรกจิ โชครา้ ยท่ี ทาํ ใหไ้ ม่อาจมเี งนิ ในบญั ชพี อทจ่ี ะชําระไดต้ ามเชค็ อยา่ งเช่นในช่วงวกิ ฤตเศรษฐกจิ ปี 2540 เงนิ ทค่ี ดิ ว่าจะชาํ ระ หน้ีได้ แต่เมอ่ื คา่ เงนิ เปลย่ี นกพ็ บว่าเงนิ ไมพ่ อ สดุ ทา้ ยกต็ อ้ งรบั ผลทางอาญา ดว้ ยเหตุน้ี การเอาคนท่ปี ระกอบธุรกจิ การคา้ มาลงโทษทางอาญาจงึ ไม่สนองวตั ถุประสงคก์ ารลงโทษ ทางอาญา เพราะบคุ คลพวกน้ี เขาไมใ่ ชอ่ าชญากรโดยสนั ดาน การเอาเขาเขา้ คกุ กไ็ มเ่ ป็นการฟ้ืนฟูเขาเพราะเขา ไม่ไดเ้ ลวรา้ ยมาแต่แรก และหากจะกนั เขาออกจากสงั คมแต่เขากไ็ มไ่ ดท้ ําอนั ตรายคนอ่นื สง่ิ ทเ่ี ขาทาํ กเ็ ป็นการ ทาํ ธรุ กจิ การคา้ การทเ่ี ชค็ เดง้ กไ็ มจ่ าํ เป็นตอ้ งแกแ้ คน้ กนั 38 เพ่อื ทําใหก้ ระดาษธรรมดาอย่างเชค็ มคี วามศกั ดสิ ์ ทิ ธนิ ์ ่าเช่อื ถอื ขน้ึ มาเหมอื นกบั ธนบตั ร กฎหมายไทย คอื พระราชบญั ญตั ิว่าด้วยความผดิ อนั เกิดจากการใช้เชค็ พ.ศ. 2534 จงึ กําหนดให้ความผดิ ต่อเชค็ ยงั เป็น ความผดิ ทาง ‘อาญา’ ดว้ ย นัน่ หมายถงึ หากใครออกเชค็ เด้ง หรอื เขยี นเชค็ ไปแลว้ แต่เป็นเชค็ ทข่ี น้ึ เงนิ ไม่ได้ เพราะมเี งนิ ไมพ่ อ มสี ทิ ธถิ ูกฟ้องใหต้ ดิ คุกได้ ยงิ่ กว่านนั้ รฐั ยงั ช่วยอํานวยความสะดวกใหต้ ่อคดเี ชค็ เพราะการ ฟ้องคดอี าญาแตกต่างจากคดแี พ่งตรงทโ่ี จทกใ์ นคดอี าญาไมต่ ้องฟ้องเอง มอี ยั การดาํ เนินคดใี ห้ แถมไมต่ ้องเสยี ค่าธรรมเนยี มศาล ขณะทค่ี ดแี พง่ โจทกต์ อ้ งจา่ ยเองเพราะถอื เป็นความผดิ ต่อเอกชน39 จากการศกึ ษาเรอ่ื ง “พบวา่ เชค็ ท่ี ‘เดง้ ’ นนั้ มมี ลู คา่ เฉลย่ี ใบละ 115,000 บาท ซง่ึ ในทางธรุ กจิ ถอื เป็นจาํ นวนทไ่ี ม่ มาก หากเทยี บกบั สดั ส่วนการใชเ้ ชค็ ทงั้ หมดนนั้ เชค็ เดง้ มเี พยี งจาํ นวนรอ้ ยละ 1 ของการใชเ้ ชค็ ทงั้ หมด และคดิ เป็นเงนิ มลู ค่าเพยี งรอ้ ยละ 0.25 ของมลู ค่าเชค็ ทงั้ หมด ในขณะทม่ี ลู ค่าเฉลย่ี ของเชค็ เดง้ ไม่มากนัก แต่ต้นทุนท่ี ต้องใชใ้ นการพจิ ารณาคดเี ก่ยี วกบั เชค็ ทเ่ี ป็นต้นทุนของรฐั และค่กู รณี มที งั้ สน้ิ 909 – 1,351 ลา้ นบาทต่อปี โดย เป็นตน้ ทุนของรฐั ทต่ี ้องใชส้ าํ หรบั อยั การและศาล ในการพพิ ากษาคดถี งึ 396 – 720 ลา้ นบาท และตน้ ทุนของ คกู่ รณี ไมว่ า่ จะฟ้องคดเี อง หรอื แจง้ ความต่อเจา้ หน้าทต่ี าํ รวจ อยทู่ ป่ี ระมาณ 250 ลา้ นบาท ดว้ ยวธิ คี ดิ แบบนิตเิ ศรษฐศาสตรจ์ งึ จาํ ตอ้ งทบทวนว่า คมุ้ ค่าหรอื ไม่ กบั คา่ ใชจ้ า่ ยทต่ี อ้ งเสยี ไปในการทวง หน้ี และการจบั ลูกหน้ีไปอย่ใู นคุกนัน้ จะช่วยแก้ป้องกนั และแก้ปัญหาได้จรงิ หรอื ขอ้ มลู เหล่าน้ีจงึ นํามาสู่การตงั้ คําถามถงึ ความเหมาะสม ในการกําหนดโทษอาญาในคดเี ชค็ นอกจากต้นทุนทส่ี งั คมเสยี ไปราวพนั ลา้ นบาทใน คดเี ชค็ ทใ่ี ชร้ ะยะเวลาพจิ ารณานานถงึ เกอื บสองปี ยงั พบว่าด้วย ผู้เสยี หายไดร้ บั เงนิ คนื เพยี งประมาณรอ้ ยละ 65-80 ของมลู คา่ หน้าเชค็ ผลสรุปหน่ึงของงานวจิ ยั เรอ่ื งนิตเิ ศรษฐศาสตรว์ ่าดว้ ยกฎหมายเชค็ จงึ สรุปไดว้ ่า การใชโ้ ทษทางอาญา เพ่อื ใหเ้ ชค็ มคี วามน่าเช่อื ถอื เป็นวธิ กี ารทไ่ี มม่ ปี ระสทิ ธภิ าพทางเศรษฐกจิ และการลงโทษทางอาญานัน้ ควรเป็น ทางเลอื กสุดท้าย เพราะกฎหมายอาญาเป็นมาตรการทางกฎหมายท่ีรฐั ล่วงล้ําเข้าไปในสิทธิเสรีภาพของ ประชาชนทม่ี ผี ลรนุ แรงทส่ี ดุ รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 19 / 152

8.บทเรียนของประเทศไทย กรณีการค้ามนุษย์ พระราชบญั ญตั ปิ ้องกนั และปราบปรามการค้ามนุษย์ ประกาศและเรมิ่ บงั คบั ใชต้ งั้ แต่วนั ท่ี 5 มถิ ุนายน 2551 เป็นต้นมา ซ่งึ แสดงให้เหน็ ว่าประเทศไทยแสดงออกซง่ึ ท่าทใี นการขจดั ปัญหาการคา้ มนุษยอ์ ย่างจรงิ จงั ซ่งึ จนมาถงึ ปัจจุบนั น้ีในปี 2560 เป็นระยะเวลาเกอื บสบิ ปีแลว้ ทก่ี ฎหมายฉบบั ดงั กล่าวมผี ลบงั คบั ใช้อย่างเป็น ทางการแต่ผลท่อี อกมานัน้ กลบั ไม่ได้ผลเท่าท่คี วร อนั จะเห็นได้จากรายงานล่าสุดพบว่าสถานการณ์การค้า มนุษยน์ ัน้ นับวนั ยงิ่ ทวคี วามรุนแรงมากขน้ึ ทุกที ซง่ึ มกี ารจบั กุมไดม้ ากขน้ึ เรอ่ื ยๆ โดยไมม่ ที ที ่าว่าจะลดลง และ ทําให้ในปี พ.ศ.2557 สหประชาชาตจิ ดั ระดบั ประเทศไทยเป็นประเทศท่มี ปี ัญหาการค้ามนุษยร์ ุนแรง (Tier 3) อยรู่ ะยะหน่ึง จนปัจจบุ นั ประเทศไทยถูกจดั ระดบั ใหเ้ ป็นประเทศทต่ี ้องเฝ้าระวงั (Tier 2) เน่ืองจากรฐั บาลไทย ไดแ้ สดงความจรงิ ใจในการแกไ้ ขมาตรการทางกฎหมายและการปฏบิ ตั กิ ารปราบปรามการคา้ มนุษยอ์ ย่างจรงิ จงั มากขน้ึ และปัจจุบนั น้ีรฐั บาลได้ประกาศใช้พระราชบญั ญตั ิปราบปรามการค้ามนุษย์ (ฉบบั ท่ี 3) พ.ศ.2560 บงั คบั ใชแ้ ลว้ โดยเน้นมาตรการป้องกนั และปราบปรามทเ่ี คร่งครดั ขน้ึ รวมถงึ การเพม่ิ โทษใหส้ งู ขน้ึ ดว้ ย สงิ่ น้ี สะท้อนให้เห็นภาพของประเทศไทยท่วี ่า เรายงั ต้องการมาตรการทางกฎหมายทางอาญาท่ีรุนแรงในการ ดาํ เนินการกบั ความผดิ ฐานคา้ มนุษยอ์ ยู่ สาเหตุในการทท่ี าํ ใหพ้ ระราชบญั ญตั ฉิ บบั น้ีไมส่ มั ฤทธผิ ์ ลส่วนหน่ึง กเ็ น่ืองมาจากการทเ่ี จา้ หน้าทร่ี ฐั ของ ไทยบางหน่วยงานยงั คงนิ่งเฉยไม่แกไ้ ขปัญหา ซง่ึ อาจเป็นเพราะการไดร้ บั ผลประโยชน์ทางเศรษฐกจิ หรอื อคติ บางประการ ซง่ึ เมอ่ื มกี ฎหมายแต่ไม่มผี บู้ งั คบั ใชอ้ ยา่ งจรงิ จงั กย็ อ่ มไมบ่ รรลุตามวตั ถุประสงคต์ ามเจตนารมณ์อนั แทจ้ รงิ ของกฎหมาย นอกจากน้ีสาเหตุอีกส่วนหน่ึงท่ีทําให้พระราชบัญญัติฉบับน้ีไม่อาจใช้บงั คับได้ตามเจตนารมณ์ก็ เน่ืองมาจากปัญหาของตวั พระราชบญั ญตั เิ อง คอื เน่ืองจากพระราชบญั ญตั ฉิ บบั น้ีเป็นกฎหมายใหม่ท่รี ่างขน้ึ โดย ซ่งึ ได้สร้างฐานความผดิ เก่ียวกับการค้ามนุษย์ข้นึ มาใหม่ จงึ เกดิ ปัญหาเก่ียวกบั ความรู้ของผู้บงั คบั ใช้ กฎหมาย เช่น เม่อื เกดิ ความผดิ ฐานคา้ มนุษยข์ น้ึ ผมู้ อี ํานาจสอบสวนทไ่ี ม่มคี วามรใู้ นเรอ่ื งการคา้ มนุษยม์ ากนกั ก็ ไม่สามารถปรบั ไดว้ ่าขอ้ เทจ็ จรงิ ทเ่ี กดิ ขน้ึ นัน้ เขา้ องคป์ ระกอบความผดิ ฐานคา้ มนุษยต์ ามพระราชบญั ญตั ฉิ บบั น้ี หรอื ไม่ ซง่ึ หลายครงั้ ผมู้ อี ํานาจสอบสวนไดป้ รบั เรอ่ื งการคา้ มนุษยน์ ้ีเขา้ ไปกบั ความผดิ ทางอาญา เช่น ความผดิ เก่ยี วกบั การหน่วงเหน่ียว กกั ขงั ซง่ึ ผมู้ อี ํานาจสอบสวนมคี วามรคู้ วามเขา้ ใจมากกว่า โดยการปรบั บทเช่นน้ีเป็น การก่อใหเ้ กดิ ความเสยี หายต่อผเู้ สยี หายในคดนี ้ไี ด้ อาจกล่าวไดว้ ่ากฎหมายดงั กล่าวทไ่ี ดอ้ อกมานัน้ มขี อ้ บกพร่องในเร่อื งของการไม่อาจใชบ้ งั คบั ไดจ้ รงิ ซง่ึ กเ็ ป็นผลพวงมาจากการทร่ี ฐั มงุ่ เน้นแต่การออกกฎหมายมาเพอ่ื ควบคุมการกระทําของคนในสงั คม โดยอา้ งเร่อื ง การปกป้องสทิ ธแิ ละเสรภี าพของมนุษย์ จนลมื มองไปว่ากลไกของรฐั นนั้ ไมอ่ าจทาํ การบงั คบั ไดต้ ามกฎหมาย ซง่ึ การออกกฎหมายมาโดยท่รี ฐั นัน้ ขาดความพรอ้ มก็ย่อมทําใหก้ ฎหมายทอ่ี อกมานัน้ ไร้ความหมาย ขาดความ ศกั ดสิ ์ ทิ ธิ ์หรอื ทเ่ี รยี กอกี อยา่ งหน่งึ วา่ \"กฎหมายอาญาเฟ้อ\" (overcriminalization) อกี ประการหน่งึ 9.บทเรียนของประเทศไทย กรณีการละเมิดทรพั ยส์ ินทางปัญญา ภาพเบ้อื งต้นของระบบยุติธรรมของไทย เก่ียวกบั การดําเนินคดลี ะเมดิ ทรพั ยส์ นิ ทางปัญญา ได้แก่ ระบบยตุ ธิ รรมของไทยยงั คงใชก้ ระบวนการทางอาญาเป็นหลกั ในการระงบั ขอ้ พพิ าท กําหนดโทษปรบั ต่ํากว่า ระดบั ทเ่ี หมาะสมมาก และมกั ลงโทษผกู้ ระทาํ ความผดิ ดว้ ยการจาํ คุก เมอ่ื นํากฎหมายทรพั ยส์ นิ ทางปัญญาและ คดที ข่ี น้ึ สู่ศาลทรพั ยส์ นิ ทางปัญญาของไทยมาวเิ คราะหก์ พ็ บว่า ในคดลี ขิ สทิ ธแิ ์ ละเคร่อื งหมายการคา้ เจา้ ของ รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 20 / 152

ทรพั ยส์ นิ ทางปัญญามกั เลอื กดําเนินคดอี าญาเป็นทางเลอื กแรก โดยแจง้ ความต่อตํารวจแลว้ ส่งใหอ้ ยั การฟ้อง ซ่งึ คดสี ่วนใหญ่พบว่า อยั การเป็นโจทก์ฟ้องรอ้ งให้แก่บรษิ ทั ข้ามชาติ และบรษิ ทั เหล่านัน้ จะขอเป็นโจทก์ร่วม เน่ืองจากสามารถใชโ้ ทษทางอาญาข่มขู่จําเลย และในคดลี ขิ สทิ ธกิ ์ ารฟ้องอาญา ยงั อาจทําใหไ้ ดค้ ่าปรบั ก่งึ หน่ึง โดยไมต่ ดั สทิ ธฟิ ้องแพง่ อกี ดว้ ย จุดทน่ี ่าขบคดิ กค็ อื คดที รพั ยส์ นิ ทางปัญญาส่วนใหญ่เป็นคดอี าญา ทงั้ ทส่ี ่วนใหญ่เป็นขอ้ พพิ าทระหว่าง เอกชน ซ่งึ สรา้ งความไม่เป็นธรรมระหว่างเจา้ ของทรพั ยส์ นิ ทางปัญญากบั ผูถ้ ูกกล่าวหา และระหว่างเจ้าของ ทรพั ยส์ นิ ทางปัญญากบั ผเู้ สยี ภาษี เพราะการทอ่ี ยั การเป็นโจทกใ์ หแ้ ก่บรษิ ทั ขา้ มชาติ นนั่ หมายความว่า รฐั กําลงั ใช้ทรพั ยากรสาธารณะไปกบั การระงบั ขอ้ พพิ าทของเอกชน ตลอดจนทําใหเ้ กดิ การข่มขู่รดี ไถ คําถามอย่ทู ่วี ่า ระบบเชน่ น้ีเกดิ ขน้ึ ไดอ้ ยา่ งไร40 ดงั จะเหน็ ไดจ้ ากคดลี ะเมดิ ทรพั ยส์ อนทางปัญญาทโ่ี ด่งดงั มากคดหี น่ึง ไดแ้ ก่ คดพี นักงานเกบ็ ขยะสงั กดั กรุงเทพมหานคร ถูกปรบั แสนกว่าบาทเน่ืองจากขายซดี ลี ะเมดิ ลขิ สทิ ธเิ พยี งไม่กแ่ี ผน่ ซง่ึ กรณีดงั กล่าวแสดงให้ เหน็ ถงึ การเน้นการใชบ้ งั คบั โทษอาญาในความผดิ ทม่ี พี น้ื ฐานเป็นประเภทหน่ึงมากเกนิ ไปอยา่ งชดั เจน ในกรณี ดงั กล่าวพนักงานอยั การไดส้ งั่ ฟ้องว่า พนกั งานเกบ็ ขยะผูเ้ ป็นจาํ เลยในคดไี ดต้ งั้ แผงจาํ หน่ายซดี เี พลง 13 แผ่น และวซี ดี ภี าพยนตรจ์ าํ นวน 83 แผ่น เจา้ หน้าทต่ี าํ รวจ ไดม้ าขอตรวจดใู บอนุญาตจาํ หน่ายซดี ี แต่ทางผกู้ ระทาํ ผดิ ไมม่ ี เจา้ หน้าทต่ี ํารวจจงึ ควบคุมตวั ไปดาํ เนนิ คดี ในชนั้ ศาลอุทธรณ์ จาํ เลยไดอ้ ุทธรณ์ต่อสวู้ ่า ไมใ่ ช่ผปู้ ระกอบการ แต่เป็นเพียงผู้เสนอขาย จงึ ไม่ต้องรบั โทษตามมาตร 38 วรรคหน่ึงนัน้ ศาลเห็นว่า สภาพของกลางมแี ผ่น พลาสตกิ หุม้ ไวเ้ ป็นอยา่ งดี จงึ ไม่น่าเช่อื ว่า แผ่นซดี ดี งั กล่าวจะถูกเกบ็ มาจากกองขยะ แต่น่าจะเป็นแผ่นท่ไี ด้มา จากแหล่งผลติ แลว้ จาํ เลยนํามาจาํ หน่ายมากกว่า ซง่ึ หลงั จากทไ่ี ดล้ องเปิดแผ่นดู กพ็ บว่า ซดี เี หล่านัน้ สามารถ รบั ชมรบั ฟังได้เป็นอย่างดี ถงึ แม้ว่าจะวางปนกบั สนิ ค้าอ่ืน ๆ แต่ก็ถอื ว่า นายสุรตั น์เป็นผู้จําหน่าย และเป็น ผปู้ ระกอบการตามความหมายในมาตรา 38 วรรคหน่งึ ตามพระราชบญั ญตั ลิ ขิ สทิ ธิ ์ ทจ่ี าํ เลยต่อสวู้ ่า โทษปรบั สูง เกนิ ไป ศาลเหน็ ว่า มาตรา 79 ของกฎหมายน้ี มโี ทษปรบั ตงั้ แต่สองแสนบาทถงึ หน่ึงล้านบาท ศาลชนั้ ต้นได้ ลงโทษปรบั สองแสนบาท และลดอตั ราสว่ นโทษใหเ้ บาทส่ี ดุ แลว้ เม่อื พจิ ารณาบทบาทของกรมทรพั ยส์ นิ ทางปัญญา ซ่งึ เป็นหน่วยงานหน่ึงในกระบวนการยุตธิ รรมท่ี ปฏบิ ตั ิงานร่วมกบั ตํารวจคดเี ศรษฐกิจและหน่วยงานยุติธรรมทางอาญาอ่ืนๆ ถือว่าผลงานโดดเด่นด้านการ ปราบปรามการละเมดิ และกรมทรพั ยส์ นิ ฯ มกั จะสนบั สนุนการยกระดบั กฎหมายทรพั ยส์ นิ ทางปัญญาของไทย ใหท้ ดั เทยี มสากล และอ่อนไหวต่อแรงกดดนั จากต่างประเทศ ในการเพม่ิ ระดบั การคุม้ ครอง มาตรการป้องปราม การละเมดิ และโทษทางอาญาทผ่ี ลู้ ะเมดิ จะไดร้ บั ซง่ึ มแี นวโน้มจะสงู ขน้ึ เรอ่ื ยๆ อย่างไรกด็ ี กฎหมายทรพั ยส์ นิ ทางปัญญาของไทย และมาตรการในการป้องปรามการละเมดิ ทรพั ยส์ นิ ทางปัญญา ยงั ไม่มปี ระสิทธภิ าพเพยี งพอ แม้โดยภาพรวมจะมคี วามสอดคล้องกบั ขอ้ ตกลงการค้าระหว่าง ประเทศเก่ยี วกบั ทรพั ยส์ นิ ทางปัญญาหรอื ทรปิ ส์ แต่กย็ งั มสี ่วนทไ่ี ม่เอ้อื ต่อการสรา้ งประสทิ ธภิ าพทางเศรษฐกจิ จากการกําหนดโทษอาญาทส่ี งู กว่าทรปิ ส์ โดยเฉพาะการกําหนดโทษอาญาในคดลี ะเมดิ สทิ ธบิ ตั รพนั ธุพ์ ชื และ แบบผงั ภูมวิ งจรรวม ทงั้ ท่ใี นทรปิ ส์ไม่ได้กําหนดโทษอาญาไว้ สงิ่ เหล่าน้ียงั เป็นภาพทแ่ี สดงถงึ การบงั คบั ใช้ โทษทางอาญาในความผดิ เกย่ี วกบั ทรพั ยส์ นิ ทางปัญญาทม่ี ากเกนิ ไปอยา่ งต่อเน่ืองอยา่ งหน่ึงนัน่ เอง รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 21 / 152

10.ผลจากการบงั คบั ใช้กฎหมายอาญาท่ีมากเกินไป คือ นักโทษล้นเรือนจาํ สภาวะนักโทษล้นคุกหรอื ผูต้ ้องขงั ล้นเรอื นจําในประเทศไทยนับเป็นสภาวะท่เี กดิ ข้นึ อย่างต่อเน่ืองมา โดยตลอด จากสถิติของกรมราชทณั ฑ์เม่อื 1 มกราคม 2562 มผี ู้ต้องขงั ทงั้ ส้นิ 375,763 คน1 ในเรอื นจํา และทณั ฑสถานทวั่ ประเทศไทย ในจาํ นวนน้ีรอ้ ยละ 77 เป็นคดยี าเสพตดิ 2 และมแี นวโน้มเพม่ิ ขน้ึ อยา่ งต่อเน่ือง3 แต่ความจปุ กตขิ องเรอื นจาํ ทจ่ี ะรองรบั ไดม้ เี พยี ง 160,000 คน เทา่ นนั้ เทา่ กบั ผตู้ อ้ งขงั เกนิ ความจขุ องเรอื นจาํ ทจ่ี ะรองรบั ไดอ้ ยถู่ งึ มากกวา่ 2 เท่า ความแออดั ยดั เยยี ดของผูต้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ เป็นผลมาจากทผ่ี กู้ ระทําไม่ว่าจะเป็นคดเี ลก็ คดใี หญ่ คดที ่ี ศาลยงั ไมต่ ดั สนิ เดด็ ขาด จะถูกส่งเขา้ เรอื นจาํ เป็นส่วนใหญ่ เป็นผลใหป้ ระเทศไทยมอี ตั ราส่วนของผูต้ อ้ งขงั ต่อ ประชากร 100,000 คน สูงกว่าประเทศอ่นื ๆ มาก4 และประเภทคดที ม่ี ผี ู้ต้องขงั และนักโทษเดด็ ขาดรวมกนั มากทส่ี ุด กค็ อื คดยี าเสพตดิ ถอื วา่ มากกวา่ รอ้ ยละ 80 ของนกั โทษทงั้ หมด สถานการณ์ดงั กล่าวก่อใหเ้ กดิ คาํ ถามว่า ขณะน้ีเราใชโ้ ทษจาํ คุกเป็นเสมอื นยาครอบจกั รวาล ทใ่ี ชร้ กั ษา โรคต่าง ๆ สารพดั โรคเหมอื นกนั หมดหรอื ไม่ ถ้าหากว่าการใชโ้ ทษจาํ คุกเป็นยาครอบจกั รวาล เหมาะสาํ หรบั ผกู้ ระทาํ ผดิ ทุกประเภทจรงิ และเป็นส่วนหน่ึงทจ่ี ะช่วยจดั การกบั ปัญหาอาชญากรรมทเ่ี กดิ ขน้ึ ในสงั คมไดจ้ รงิ แล้วผู้ต้องขงั จะล้นคุกจะแออดั ยดั เยยี ดกนั เท่าใด ก็เป็นสงิ่ ท่ตี ้องทําและควรจะไปหางบประมาณมาสร้างมา ขยายเรอื นจําให้เพิ่มมากข้ึน สงั คมจะได้ปลอดภยั จากอาชญากรรมมากข้นึ แต่ตามหลักอาชญาวิทยา และทณั ฑวทิ ยาแลว้ ไมไ่ ดเ้ ป็นเช่นนัน้ โทษจาํ คุกไม่ไดเ้ หมาะกบั ผกู้ ระทําผดิ ทุกประเภท ในทางตรงกนั ขา้ ม เรอื นจาํ ควรเป็นสถานทค่ี วบคุมผรู้ า้ ยสําคญั ทเ่ี ป็นอนั ตรายต่อสงั คมและตอ้ งควบคุมตวั เพ่อื มใี หอ้ อกไปก่อความ เดอื ดรอ้ นต่อสงั คมภายนอกแต่เรอื นจําไม่เหมาะสําหรบั ผูก้ ระทําผดิ ครงั้ แรกท่กี ระทําผดิ ในคดไี ม่รา้ ยแรงหรอื กระทาํ โดยพลงั้ พลาด ไมม่ สี นั ดานเป็นผรู้ า้ ยหรอื ผตู้ ดิ ยาเสพตดิ บุคคลเหลา่ น้ี ไมจ่ าํ เป็นตอ้ งใชม้ าตรการจาํ คกุ การนําบุคคลเหล่าน้ีมาขงั ไวใ้ นเรอื นจาํ จะทําใหเ้ กดิ การเรยี นรถู้ ่ายทอดพฤตกิ รรมอาชญากร เกดิ ความ เคยชนิ ต่อคุกตารางและไมเ่ กรงกลวั คุกตารางอกี ต่อไป นอกจากน้ียงั ทําใหม้ ชี นักตดิ หลงั ถูกสงั คมตราหน้าว่า เป็นคนขค้ี ุกขต้ี ารางทส่ี งั คมไม่ยอมรบั ทาํ ใหย้ ากต่อการกลบั ไปเป็นพลเมอื งดี การเอาคนเหล่าน้ีเขา้ ไปไว้ใน เรอื นจาํ จงึ เท่ากบั เป็นการสรา้ งอาชญากรรมขน้ึ มาใหม่ ในทางตรงข้ามผู้กระทําผดิ ในคดเี สพยาเสพติดควร ส่งไปบําบดั รกั ษาส่วนผูก้ ระทําผดิ ในคดเี ลก็ น้อย ทําผดิ ครงั้ แรกหรอื ผูก้ ระทําผดิ ในคดไี ม่รา้ ยแรง ทําผดิ โดย พลงั้ พลาดควรใชว้ ธิ กี ารปฏบิ ตั ทิ เ่ี ป็นทางเลอื กอ่นื ๆ แทนโทษจาํ คุก3 ซง่ึ อาจทาํ ไดห้ ลายวธิ 4ี 1 11.แนวคิดการแก้ไขปัญหาการบงั คบั ใช้กฎหมายอาญาท่ีมากเกินไป เน่ืองจากปัญหาการบงั คบั ใช้กฎหมายอาญาทม่ี ากเกนิ ไป ทําใหเ้ กดิ ปัญหาการกระทบสทิ ธมิ นุษยชน ของผู้ถูกดําเนินคดี นักโทษล้นเรอื นจํา แพะในกระบวนการยุติธรรม และบนั่ ทอนความเช่ือถือศรทั ธาของ ประชาชนในกระบวนการยตุ ธิ รรมทางอาญามาชา้ นานแลว้ รฐั บาลแต่ละประเทศจงึ พยายามแสวงหาแนวทางใน การลดการบงั คบั การใชก้ ฎหมายอาญาลง เพ่อื ลดปัญหาดงั กล่าว เม่อื กลบั พจิ ารณาถึงประเทศไทย พบว่าโครงสร้าง องค์กร และขนั้ ตอนในการเสนอร่างกฎหมาย เก่ยี วกบั กระบวนการยตุ ธิ รรมและในภาพรวมของประเทศ เป็นปัญหาทม่ี คี วามสลบั ซบั ซอ้ นสะสมอย่างต่อเน่ือง และท่ีผ่านมายังขาดหน่วยงานหลกั ท่ีเป็นกลไกในกําหนดนโยบาย ทิศทาง รวบรวม วิเคราะห์ประเมิน ประสานงาน ตดิ ตาม เผยแพร่การรบั รใู้ นภาพรวม รวมทงั้ ขนั้ ตอนในการเสนอรา่ งกฎหมายมหี ลายขนั้ ตอนและ ไมส่ ามารถกําหนดกรอบระยะเวลาทส่ี ามารถคาดการณ์ไดโ้ ดยเรมิ่ จากฝ่ายบรหิ ารตงั้ แต่หน่วยงานเจา้ ของเร่อื ง รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 22 / 152

ระดบั กรม ระดบั กระทรวง สภานิตบิ ญั ญตั แิ ห่งชาติ ฝ่ ายกฎหมายและกระบวนการยุตธิ รรมของ คสช.องค์กร อสิ ระตามรฐั ธรรมนูญ คณะกรรมการปฏริ ปู กฎหมาย คณะกรรมการพฒั นากฎหมาย คณะกรรมการพฒั นาการ บรหิ ารงานยตุ ธิ รรมแห่งชาตอิ งคก์ รปกครองส่วนทอ้ งถนิ่ ภาคเอกชนภาคประชาสงั คม และองคก์ รเอกชน สง่ ผล ใหใ้ นการเสนอร่างกฎหมายส่วนใหญ่ขาดทศิ ทางการออกกฎหมายในภาพรวม ขาดการบูรณาการเกดิ ความ ซ้ําซอ้ นและล่าชา้ ขาดการศกึ ษาถงึ เหตุผลความจาํ เป็นและผลกระทบในการออกกฎหมายอย่างเป็นวชิ าการ ขาดการทบทวนความเหมาะสมของกฎหมายทป่ี ระกาศใช้บงั คบั แลว้ ขาดการมสี ่วนรวมจากทุกภาคส่วนอย่าง แทจ้ รงิ หลายฉบบั มปี ระเดน็ ปัญหาความขดั แยง้ ในวงกวา้ งทงั้ ในหน่วยงานของรฐั ดว้ ยกนั และระหว่างหน่วยงาน ของรฐั กบั ภาคประชาชน และไมส่ ามารถหาขอ้ ยตุ เิ พอ่ื นําไปส่กู ารออกกฎหมายมาใชบ้ งั คบั ได2้ 4 จงึ อาจกล่าวไดว้ ่าประเทศไทยอย่ใู นสภาวการณ์ “กฎหมายเฟ้อ” และ “กฎหมายฝืด” กล่าวคอื กฎหมาย หลายฉบบั ท่ปี ระกาศใช้แล้วไม่สามารถบงั คบั ใช้ได้อย่างมปี ระสิทธิภาพ เน่ืองจากขาดความพร้อมในการ เตรยี มการเพ่อื รองรบั การปฏบิ ตั ติ ามกฎหมาย ทงั้ ดา้ นบุคลากรงบประมาณวสั ดุครุภณั ฑเ์ ทคโนโลยกี ารบรหิ าร จดั การรวมทงั้ กฎหมายลาํ ดบั รองหรอื อนุบญั ญตั ทิ ไ่ี มม่ กี ารออกมาใชบ้ งั คบั ในเวลาทเ่ี หมาะสมและประการสําคญั ขาดกระบวนการสรา้ งการรบั รแู้ ละสรา้ งความเขา้ ใจใหก้ บั หน่วยงานทบ่ี งั คบั ใชก้ ฎหมาย ผูท้ ต่ี อ้ งถูกกฎหมายใช้ บงั คบั และประชาชนทวั่ ไป ขณะเดียวกันก็มกี ฎหมายอีกหลายฉบบั ท่ีไม่สามารถผลกั ดนั ขบั เคล่อื นออกมา ประกาศใชเ้ ป็นกฎหมายได้ เน่ืองจากขาดการศกึ ษาถงึ เหตุผล ความจาํ เป็น และผลกระทบในการออกกฎหมาย อย่างเป็นวชิ าการและขาดการมสี ่วนรวมจากทุกภาคส่วนอย่างแท้จรงิ ทําให้ประเทศไทยเสยี โอกาสในการ พฒั นาประเทศโดยใชก้ ลไกของกฎหมายในการขบั เคลอ่ื นไปอยา่ งน่าเสยี ดาย ทงั้ น้ี มกี รณศี กึ ษาหลกั การของการดําเนินการออกกฎหมายเพ่อื ลดปัญหาการใชม้ าตรการทางอาญาท่ี มากเกนิ ไป ในส่วนของกฎหมายกลางของสหรฐั (Federal Law) ซ่งึ เป็นรปู ธรรม มหี ลกั การท่นี ่าสนใจ และได้ ดาํ เนนิ การมาระยะหน่งึ แลว้ ดงั ต่อไปน้4ี 2 (1) บคุ คลใดจะตอ้ งไมถ่ ูกลงโทษอาญาจากการกระทาํ ทไ่ี มถ่ อื ว่าผดิ กฎหมายหรอื มคี วามชวั่ (2) เจา้ หน้าท่ใี นกระบวนการยุตธิ รรมจะต้องพสิ ูจน์ใหเ้ หน็ ถงึ เจตนาภายในของผู้กระทําความผดิ (mens rea) หรอื เจตนาชวั่ รา้ ย (guilty mind) ก่อนทจ่ี ะดาํ เนินการบงั คบั โทษแก่ผกู้ ระทาํ ผดิ (3) การพจิ ารณาเร่อื งดงั กล่าวจะไมน่ ําไปใชก้ บั ความผดิ ต่อรฐั ทร่ี ุนแรง ไดแ้ ก่ ความรุนแรง การใช้ อาวธุ ผลติ และจาํ หน่ายยาเสพตดิ ลามกอนาจาร หรอื ลกั ลอบเขา้ เมอื ง (4) ในความผดิ อาญาตามกฎหมายบญั ญตั ทิ ่ไี ด้ดําเนินการวจิ ยั กว่าร้อยละ 57 เป็นการกําหนด ความผดิ และโทษทไ่ี มพ่ จิ ารณาถงึ เจตนาในการกระทาํ ความผดิ ทแ่ี ทจ้ รงิ (5) การพิจารณาร่างกฎหมายบัญญัติความผิดอาญาทัง้ หลาย สภาคองเกรสจะต้องส่งให้ คณะกรรมการวุฒสิ ภาดา้ นกฎหมาย (House and Senate Judiciary Committee) พจิ ารณาดว้ ย เท่าท่ผี ่านมา รา่ งกฎหมายกว่าครง่ึ สภาคองเกรสประกาศใชโ้ ดยไมผ่ ่านกรรมาธกิ ารของวุฒสิ ภา การกระทาํ ของสภาคองเกรส เช่นว่านนั้ จงึ เป็นการขดั ต่อสทิ ธขิ องประชาชนสหรฐั (Civil Liberty) ด้วยข้อพิจารณาดงั กล่าวข้างต้น สภาคองเกรสจึงควรดําเนินการดังต่อไปน้ี เพ่ือให้กระบวนการ พจิ ารณาคดอี าญามกี ารพจิ ารณาถงึ เจตนาในการกระทาํ ความผดิ มากยง่ิ ขน้ึ รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 23 / 152

(1) ควรต้องมกี ารบญั ญตั ขิ อบงั คบั ในการทใ่ี หเ้ จา้ หน้าท่ขี องรฐั ต้องพจิ ารณาถงึ เจตนาชวั่ รา้ ยในการกระทํา ความผดิ อยา่ งเพยี งพอ เพ่อื ป้องกนั การใชด้ ุลพนิ จิ ทไ่ี มถ่ กู ตอ้ งหรอื ไมเ่ หมาะสม (2) และเมอ่ื บทบญั ญตั ขิ องกฎหมายมคี วามไม่ชดั เจน ใหย้ กประโยชน์จากการตคี วามกฎหมายใหก้ บั จาํ เลย (lenity) (3) สภาคองเกรสจะต้องนําร่างบทบญั ญัติแห่งกฎหมายให้คณะกรรมาธิการด้านกฎหมายของสภา ตรวจสอบและพจิ ารณาทกุ ครงั้ ดงั นัน้ เม่อื จะบญั ญตั คิ วามผดิ อาญาต่อรฐั จะต้องพจิ ารณาบทบญั ญตั แิ ละวตั ถุประสงคใ์ นการบงั คบั ใชอ้ ยา่ ง ละเอยี ดยงิ่ เพ่อื ให้เกดิ ความชดั เจนในบทบญั ญตั แิ ละความถูกต้องในการบงั คบั ใช้กฎหมายอาญา และเป็นไป ตามวตั ถุประสงคข์ องการลงโทษอยา่ งแทจ้ รงิ 12.แนวทางแก้ไขปัญหาการบงั คบั ใช้กฎหมายอาญาที่มากเกินไปของฝ่ ายนิติบญั ญตั ิ นักวชิ าการของประเทศไทยหลายท่านไดเ้ คยเสนอแนวทางในการปฏริ ปู กฎหมายเพ่อื แก้ไขปัญหาการ บงั คบั ใชก้ ฎหมายอาญาทม่ี ากเกนิ ไปไวห้ ลายแนวทาง อาทเิ ช่น ทบทวนกฎหมายทม่ี โี ทษทางอาญา ซง่ึ บงั คบั ใช้ อยู่ทงั้ ส้นิ 350 ฉบบั ว่าฉบบั ใดไม่จําเป็นต้องมโี ทษทางอาญาก็ให้ยกเลกิ รวมถงึ ทบทวนว่าความผิดท่ีเป็น ส่วนตวั เช่น การหมนิ่ ประมาท การใชเ้ ชค็ หรอื ละเมดิ ทรพั ยส์ นิ ทางปัญญาบางอยา่ ง ควรมโี ทษอาญาหรอื ไม่39 การยกเลกิ กฎหมายทม่ี โี ทษอาญาทม่ี ลี กั ษณะเป็นความผดิ อาญาในขอ้ หา้ ม (mala prohibita) ในหลายเรอ่ื ง ทม่ี ี ลกั ษณะเป็นการท่เี จ้าหน้าท่แี ละหน่วยงานของรฐั ท่ตี ้องการอํานาจ โดยผลกั ภาระให้กบั ประชาชนทงั้ หมด ประชาชนต้องทําตาม มฉิ ะนัน้ ตดิ คุก หรอื บงั คบั ใช้มาตรการทางมหาชนอ่นื ๆ เช่น การเพกิ ถอนใบอนุญาตใน การประกอบอาชพี เป็นต้น รวมถงึ คดที รพั ยส์ นิ ทางปัญญา ความลบั ทางการคา้ ซง่ึ องคก์ ารการคา้ โลก (WTO) บอกว่าเป็นความรบั ผดิ ทางแพ่ง แต่ไทยเรากลบั เป็นโทษทางอาญาเสยี หมด ทําให้เกดิ เร่อื งท่มี คี นขายซดี เี ก่า ถูกพพิ ากษาจาํ คุก และปรบั 43 ในส่วนแนวคดิ ทจ่ี ะการยกเลกิ กฎหมายบางเร่อื งนัน้ เคยมแี นวความคดิ ทเ่ี สนอใหย้ กเลกิ กฎหมายทไ่ี ม่ จาํ เป็นใหม้ โี ทษอาญา เพราะกฎหมายทก่ี ําหนดโทษทางอาญาประกาศใชแ้ ลว้ แต่ไมม่ สี ภาพบงั คบั ประชาชนคดิ ว่าทําแลว้ ไม่ผดิ กฎหมาย ทาํ ใหก้ ฎหมายขาดความศกั ดสิ ์ ทิ ธิ ์ ส่วนคดที ไ่ี มม่ เี หยอ่ื เขา้ ส่กู ระบวนการยุตธิ รรม ถงึ สองในสามของทงั้ หมด ไดแ้ ก่ คดยี าเสพตดิ คดหี ลบหนีเขา้ เมอื ง และคดกี ารพนนั ถา้ เราสามารถลดปรมิ าณ คดปี ระเภทดงั กล่าวโดยการกระทาํ ใดๆทไ่ี ม่ควรเป็นอาญากอ็ อกไป ทาํ ใหศ้ าลพจิ ารณาคดอี าญาทแ่ี ทจ้ รงิ เพยี ง รอ้ ยละ30 เท่านนั้ ดงั นนั้ พน้ื ทใ่ี นกระบวนการยตุ ธิ รรมจะมากขน้ึ สง่ิ ทจ่ี ะเป็นคดอี าญาทแ่ี ทจ้ รงิ กจ็ ะเขา้ มา เม่อื พจิ ารณาเฉพาะในเร่อื งการถอนความเป็นอาชญากรรมของผู้ใช้สารเสพตดิ การปฏริ ูปกฎหมาย อย่างแรกท่ที ากนั ไปแล้วในยุโรปและมแี นวโน้มท่จี ะทํากนั ในลาตนิ อเมรกิ ากค็ อื การประกาศความพ้นผดิ ของ ผู้ใช้สารเสพติด ให้พ้นจากการถูกจบั กุมหรอื การดําเนินคดีด้วยข้อหาการใช้สารเสพติดและข้อหามีการ เตรยี มการเพ่อื ใชส้ ารเสพตดิ เช่น การไปซอ้ื หรอื หาสารเสพตดิ มา การมอี ยู่ในครอบครองเฉยๆ หรอื การปลกู เพอ่ื ใชส้ ว่ นตวั การถอนความเป็นอาชญากรรมดงั กลา่ ว ไมไ่ ดท้ าํ ใหม้ กี ารใชส้ ารเสพตดิ เพมิ่ ขน้ึ และชว่ ยลดความ กดดนั ทม่ี ตี ่อหน่วยงานรกั ษากฎหมายตลอดจนระบบยุตธิ รรมและระบบราชทณั ฑล์ งไดม้ าก นอกจากน้ี ยงั ช่วย ขจดั อุปสรรคของผูใ้ ช้สารเสพตดิ ท่มี รี ูปแบบการใช้ทเ่ี ป็นปัญหา ทําใหพ้ วกเขาสามารถเข้าถงึ บรกิ ารดา้ นการ บาํ บดั และการลดอนั ตรายได4้ 4 รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 24 / 152

และขณะน้ีกําลงั มกี ารทดลองใชม้ าตรการเชงิ ปราบปรามทร่ี ุนแรงน้อยลง โดยไม่เพยี งแต่ใชก้ บั บุคคลท่ี ถูกจบั กุมดว้ ยความผดิ ฐานมยี าเสพตดิ ไวใ้ นครอบครองเฉยๆเท่านัน้ หากยงั รวมถงึ ผูท้ ถ่ี ูกจบั ดว้ ยความผดิ อ่นื ๆ เชน่ การขายสารเสพตดิ ขา้ งถนน การขโมยของตามรา้ นคา้ การลกั ทรพั ย์ และการขโมยทรพั ยต์ ามถนน บรรดา ผทู้ ถ่ี ูกจบั เหล่าน้ี มจี าํ นวนมากทเี ดยี วทม่ี รี ปู แบบการใชส้ ารเสพตดิ ในลกั ษณะทเ่ี ป็นปัญหาและต้องทุกข์ทนกบั อาอาการตดิ ยา จนตอ้ งหนั มาพง่ึ การขายสารเสพตดิ แบบรายยอ่ ยหรอื ประกอบอาชญากรรมเลก็ ๆน้อยๆเพ่อื หา เงนิ มาใชใ้ นสําหรบั การเสพของตนเอง การกกั ขงั ผกู้ ระทําผดิ ไมไ่ ดเ้ ป็นการแกป้ ัญหาสาํ คญั ทซ่ี ่อนอยู่ แต่จะเป็น เหมอื นประตูหมนุ ใหผ้ กู้ ระทําผดิ จาํ นวนมากเดนิ เขา้ -ออกมาพบกนั และมกี ารถ่ายทอดวชิ าลกั เลก็ ขโมยอนั ส่งผล ใหอ้ ตั ราการเกดิ อาชญากรรมประเภทน้ีเพม่ิ ขน้ึ ดงั นัน้ หลายๆ ประเทศจงึ นํา “ระบบการส่งต่อ” หรอื “ศาลพเิ ศษเร่อื งยาเสพตดิ ” มาใชจ้ ดั การกบั การ กระทําความผดิ เก่ยี วกบั ยาเสพติดโดยให้ผู้กระทําความผดิ เลอื ก ทางเลอื กใดทางเลอื กหน่ึงระหว่าง “การถูก จาํ คุก” และ “การบาํ บดั ” โดยมวี ตั ถุประสงคห์ ลกั เพ่อื ลดอตั ราการเกดิ อาชญากรรมดว้ ยการเสนอทางเลอื กใหแ้ ก่ ผูก้ ระทําความผดิ ทไ่ี มร่ ุนแรง ใหส้ ามารถหลุดพน้ จากวงจรชวั่ รา้ ยทท่ี ําใหพ้ วกเขาวนเวยี นไปมาระหวา่ งสารเสพ ตดิ -อาชญากรรม-เรอื นจาํ ศนู ยเ์ ฝ้าตดิ ตามสารเสพตดิ และการพง่ึ พาสารเสพตดิ แหง่ ยโุ รปใหค้ วามเหน็ ไวว้ ่า “สงิ่ ทพี่ ฒั นาข้นึ น้ี นับว่าสอดคลอ้ งกบั ววิ ฒั นาการของกระบวนทศั น์ในระบบกฎหมายและระบบยตุ ธิ รรมทางอาญาที่ องิ หลกั มนุษยธรรมมากข้นึ และยงั สอดคลอ้ งกบั รปู แบบใหมๆ่ ทรี่ ุดหน้าไปตามสมยั ของการรกั ษาดา้ นจติ สงั คม และดา้ นการแพทยท์ ใี่ ชใ้ นการบาํ บดั การตดิ สารเสพตดิ อกี ดว้ ย” และ “แสดงถงึ ความตงั้ ใจของฝ่ ายกฎหมายทจี่ ะ หลกี เลยี่ งการกกั ขงั ผกู้ ระทาํ ผดิ ช่วยเพมิ่ โอกาสในการบําบดั ใหส้ ําเรจ็ และลดโอกาสของการกระทําความผดิ ซ้าํ แลว้ ซ้าํ อกี ” กจิ กรรมในปี พ.ศ. 2558 กจิ กรรมในปี พ.ศ. 2559 กจิ กรรมในปี พ.ศ. 2560 กจิ กรรมในปี พ.ศ. 2561 การประชมุ วชิ าการเรอ่ื ง การประชมุ เรอ่ื ง การประชมุ เชงิ ปฏบิ ตั กิ าร ทศิ ทางของนโยบาย โลกาภวิ ตั น์ ทนุ นยิ ม ทบทวนสถานการณ์ ยาเสพตดิ โลกภายหลงั สดุ โต่ง การเสพตดิ UNGASS กบั ผตู้ อ้ งขงั ลน้ เรอื นจาํ : บทเรยี น รวบรวมขอ้ เสนอ การพจิ ารณาทบทวน ปัญหาและทางออก การดแู ลผใู้ ชส้ ารเสพตดิ กฎหมายและการตคี วาม ภายใตโ้ ครงการ ทถ่ี กู คุมขงั ----- ของไทยเกย่ี วกบั ศกึ ษาวจิ ยั การพฒั นา 27 พฤศจกิ ายน 2561 ยาเสพตดิ อยา่ งยงั่ ยนื การสมั มนาวชิ าการเรอ่ื ง 15-16 มถิ ุนายน 2559 กบั หลกั นิตธิ รรม การเสพตดิ ยอ้ นอดตี สู่ 2 ตุลาคม 2560 อนาคต : ปัญหาและ ทางออก [Back to the Future of Addiction: Problems and Solutions] 9-10 สงิ หาคม 2561 โครงการกําลงั ใจ รว่ มกบั ศูนยว์ ชิ าการสารเสพตดิ ภาคเหนือ มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่ ดาํ เนินกจิ กรรมท่ี สะทอ้ นสถานการณ์คนลน้ คุกใหแ้ ก่ศาลและบุคลากรยตุ ธิ รรมเพ่อื ศกึ ษาถงึ สาเหตุในดา้ นต่างๆ ไดแ้ ก่ การเสพตดิ รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 25 / 152

การใชก้ ฎหมายทม่ี ากเกนิ ไปในการสง่ คนเขา้ เรอื นจาํ ทม่ี ากเกนิ ไป โดยเป็นการดาํ เนนิ กจิ กรรมทต่ี ่อเน่อื งจากปี พ.ศ. 2559-2561 ใน 4 การประชุม การประชุมเชงิ วชิ าการ การประชุมเชงิ ปฏบิ ตั กิ าร และการสมั มนาเชงิ วชิ าการ ดงั ความสรปุ โดยสงั เขปต่อไปน้ี ข้อบง่ ชี้ความล้มเหลวของการทาํ สงครามยาเสพติด : การเพิ่มขึ้นของหน่วยงาน งบประมาณ คน คดี นักโทษ โดย รศ. ดร. สงั ศติ พริ ยิ ะรงั สรรค์ คณะบดี วทิ ยาลยั นวตั กรรมสงั คม มหาวทิ ยาลยั รงั สติ จากการประชมุ เรอ่ื ง ทศิ ทางนโยบายยาเสพตดิ โลกภายหลงั การประชมุ UNGASS (2016) กบั การทบทวนกฎหมายและการตคี วามของไทยเกย่ี วกบั ยาเสพตดิ วนั ท่ี 15-16 มถิ ุนายน 2559 ทฤษฎปี ระมาณการตน้ ทุนทางดา้ นเศรษฐกจิ และสงั คมของปัญหายาเสพตดิ ทฤษฎี A โดย Executive Office of the President Office of National Drug Control Policy (ONDCP) ของสหรฐั อเมรกิ า ปี 2001 (พ.ศ. 2544) ทฤษฎี B โดย Pacula และคณะ (2009) (พ.ศ. 2552) ทฤษฎี C โดย สงั ศติ พริ ยิ ะรงั สรรค์ กลา่ วถงึ ตน้ ทุน 5 ประเภท ไดแ้ ก่ ตน้ ทนุ นโยบายดา้ นยาเสพตดิ ของภาครฐั ตน้ ทนุ ดา้ นผลติ ภาพการผลติ ตน้ ทุนของการก่อ อาชญากรรม ตน้ ทุนของสงั คม และตน้ ทนุ ของนกั โทษในคุก รวมตน้ ทุนประมาณการตน้ ทุนดา้ นเศรษฐกจิ และ สงั คมของปัญหายาเสพตดิ ในประเทศไทยระหว่างปี 2551-2558 มมี ลู คา่ ขนั้ ต่าํ สุด 1,153-1,559 ลา้ นลา้ นบาท คดิ เป็นรอ้ ยละ 13.8-18.9 ของ GDP เฉลย่ี ของปี 2550-2557 วิพากษ์รา่ งประมวลกฎหมายยาเสพติด โดย ศ.(พเิ ศษ) จรญั ภกั ดธี นากุลตุลาการศาลรฐั ธรรมนูญ นายอธคิ ม อนิ ทุภูมิ เลขาธกิ าร สาํ นกั งานศาลยุตธิ รรม นายแพทยอ์ ภชิ ยั มงคล อธบิ ดี กรมวทิ ยาศาสตรก์ ารแพทย์ นายจติ รนรา นวรตั น์ รองอธบิ ดอี ยั การฝ่ายยาเสพตดิ จากการประชุมเรอ่ื ง ทศิ ทางนโยบายยาเสพตดิ โลกภายหลงั การประชมุ UNGASS (2016) กบั การทบทวนกฎหมายและการตคี วามของไทยเกย่ี วกบั ยาเสพตดิ วนั ท่ี 15-16 มถิ ุนายน 2559 ตงั้ แต่ พ.ศ. 2557 ทม่ี กี ารเรม่ิ รา่ งประมวลกฎหมายยาเสพตดิ มผี ลกระทบดา้ นดที เ่ี กดิ ขน้ึ กบั สงั คมไทย โดยมกี ารต่นื ตวั ของภาคประชาสงั คมและภาครฐั ทต่ี อ้ งการจะเหน็ ว่าประมวลกฎหมายยาเสพตดิ จะออกมาเป็น อยา่ งไร ขอ้ ดขี องการต่นื ตวั คอื มกี ารศกึ ษาวเิ คราะหอ์ ยา่ งมากทงั้ ในเรอ่ื งนโยบายยาเสพตดิ เกย่ี วกบั ผเู้ สพเป็น ผปู้ ่วย นโยบายการทาํ สงครามกบั ยาเสพตดิ นโยบายการลงโทษโดยวธิ กี ารรุนแรง นโยบายลดอนั ตรายจากการ ใชย้ าเสพตดิ อยา่ งไรกต็ าม ปัจจบุ นั คดอี าญาพบวา่ กฎหมายทใ่ี ชม้ ากทส่ี ุดคอื กฎหมายยาเสพตดิ เพราะคดยี า เสพตดิ เป็นคดอี าญาอนั ดบั หน่ึง แต่นกั นิตศิ าสตรไ์ มไ่ ดเ้ รยี นกฎหมายยาเสพตดิ มาโดยตรง ทาํ ใหม้ องกฎหมาย ในเชงิ ลงโทษดา้ นเดยี วเพราะไมเ่ คยศกึ ษาเจตนารมณ์กฎหมาย ดงั นนั้ จงึ เป็นนิมติ หมายอนั ดที ม่ี กี ารปรบั เปลย่ี นประมวลกฎหมายยาเสพตดิ ของไทยเสยี ใหมเ่ พอ่ื ใหผ้ ใู้ ชก้ ฎหมายไดศ้ กึ ษาและบงั คบั ใชอ้ ย่างถกู ตอ้ ง รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 26 / 152

ตุลาการศาลรฐั ธรรมนูญ กล่าวว่าการขยบั ปรบั เปลย่ี นนโยบายของชาตคิ รงั้ น้ไี มใ่ ช่เรอ่ื งงา่ ยและทาํ แลว้ จะไดร้ บั ความเหน็ ชอบ เพราะเป็นเรอ่ื งใหค้ ณุ ใหโ้ ทษแก่คนหลายกลุ่ม การทร่ี า่ งประมวลกฎหมายยาเสพตดิ เดนิ มาถงึ วนั น้ไี ดถ้ อื วา่ มาถูกทางและประสบความสําเรจ็ เป็นลาํ ดบั ป.ป.ส. จะขยบั ขบั เคล่อื นทาํ กฎหมายลกู ใหด้ ขี น้ึ แต่เตอื นว่าอยา่ รบี รอ้ นเพราะจะถูกปฏกิ ริ ยิ าตกี ลบั ไดถ้ ้าขบั เคล่อื นผดิ จงั หวะ ตอ้ งคอ่ ยๆ ดาํ เนินการอยา่ ง รอบคอบใหไ้ ดจ้ งั หวะจะโคน เงอ่ื นไขสาํ คญั คอื ความรคู้ วามเขา้ ใจทถ่ี ูกตอ้ ง ตอ้ งแพรก่ ระจายออกไปใหม้ ากทส่ี ดุ แลว้ จะสะทอ้ นออกมาเป็นพลงั โดยไมต่ อ้ งเสยี แรงมาก คอยคดั ทา้ ยไมใ่ หล้ ม่ เท่านนั้ ตุลาการศาลรฐั ธรรมนูญยนิ ดี กบั รา่ งประมวลกฎหมายยาเสพตดิ ฉบบั น้ี เพราะไดแ้ กก้ ฎหมายเดด็ ขาดเรอ่ื งปัญหาทเ่ี อาคนเขา้ มาสคู่ ุกเพราะ ขอ้ สนั นิษฐานเดด็ ขาดจะหมดไป รวมทงั้ ฐานความผดิ มไี วใ้ นครอบครองเพอ่ื จาํ หน่ายและการนําเขา้ ยาบา้ เมด็ สองเมด็ จะถูกแกไ้ ขอยา่ งเดด็ ขาด มาตรการใหมน่ ้จี ะทาํ ใหเ้ กดิ สง่ิ ใหมข่ น้ึ อย่างเป็นรปู ธรรม ร่างประมวลกฎหมาย ยาเสพตดิ ถา้ ทําตามช่องทางปกติ 10 ปียงั ไมผ่ ่านเพราะตอ้ งผา่ นการคดั กรองรอ้ ยแปดแต่เมอ่ื เราไดร้ บั ไฟเขยี ว ทางนโยบายจะเรว็ ขน้ึ กว่าปกติ ตนคดิ วา่ ถา้ ทาํ ไดภ้ ายใน 5 ปีกส็ มควรใหร้ างวลั แก่เลขาธกิ าร ป.ป.ส. เลขาธกิ าร สาํ นกั งานศาลยุตธิ รรม กล่าววา่ จดุ เด่นของรา่ งประมวลกฎหมายยาเสพตดิ คอื การตดั บท สนั นษิ ฐานเดด็ ขาดเพราะเป็นส่วนทม่ี ผี ลทาํ ใหผ้ คู้ นมหาศาลตอ้ งรบั โทษจาํ คกุ เกนิ กวา่ การกระทาํ สง่ิ ทต่ี อ้ งปรบั ปรงุ ในรา่ งประมวลกฎหมายยาเสพตดิ คอื ความไม่ชดั เจนเกย่ี วกบั ความผดิ ฐานลาํ เลยี ง และกฎหมายยงั คงเน้น ปราบปรามผกู้ ระทาํ ผดิ รา้ ยแรงมากกวา่ มงุ่ ไปส่กู ารฟ้ืนฟู การกําหนดโทษกบั ผกู้ ระทาํ ความผดิ ยาเสพตดิ กฎหมายใหศ้ าลดผู มู้ บี ทบาทนําในการคา้ ยาเสพตดิ และโทษชนั้ ต่าํ ซง่ึ เหน็ ว่าเรายงั ตดิ กบั ดกั ของโทษถา้ จะ ยดื หยนุ่ ใหศ้ าลใชด้ ุลพนิ ิจมากขน้ึ ไดห้ รอื ไม่ และการวางโทษผจู้ าํ หน่ายทเ่ี ป็นผเู้ สพไดร้ บั โทษน้อยกว่าผูจ้ าํ หน่าย ทไ่ี มไ่ ดเ้ สพจะเป็นการสนบั สนุนใหผ้ ูจ้ าํ หน่ายเสพดว้ ยมากขน้ึ หรอื ไม่ กรณที ําความผดิ เสยี หายรา้ ยแรงต่อ ประเทศเขยี นไวไ้ มช่ ดั เจน โดยหลกั เกณฑก์ ารบําบดั ฟ้ืนฟูทว่ี า่ ถา้ ผใู้ ดบาํ บดั ฟ้ืนฟูจนเป็นทพ่ี อใจใหพ้ น้ จาก ความผดิ จะถอื ว่าเป็นธรรมต่อสงั คมหรอื ไม่ ยงั เป็นเรอ่ื งทต่ี อ้ งพจิ ารณาอย่างรอบคอบ อธบิ ดี กรมวทิ ยาศาสตรก์ ารแพทย์ กลา่ ววา่ รา่ งประมวลกฎหมายยาเสพตดิ มคี วามคบื หน้าและดพี อแลว้ โครงการกําลงั ใจฯ พยายามทําใหป้ ระชาสงั คมรบั รเู้ ร่อื งการแกป้ ัญหายาเสพตดิ อยา่ งต่อเน่อื งเพราะประชาชน ส่วนมากยงั เขา้ ใจผดิ เกย่ี วกบั สภาพปัญหายาเสพตดิ ของไทย ในเวลาน้ี เราควรขายหน้าทป่ี ระเทศไทยเป็น ประเทศเดยี วทใ่ี หย้ าบา้ เป็นยาเสพตดิ ใหโ้ ทษประเภทท่ี 1 ทงั้ ทท่ี วั่ โลกเขาใหเ้ ป็นยาทอ่ี ยใู่ นความควบคุมเทา่ นนั้ และเรอ่ื งศูนยค์ ดั กรองควรใหม้ นี กั กฎหมาย นกั จติ วทิ ยาในชุมชนดาํ เนินการโดยไม่ตอ้ งมตี ํารวจเพอ่ื ใหช้ ุมชนคุย กนั อยา่ งวางใจเป็นสุนทรยี สนทนา โดยรวมเหน็ วา่ ร่างประมวลกฎหมายยาเสพตดิ ดแี ละควรเรง่ รบี ใหผ้ ่าน ออกมาบงั คบั ใช้ การปรบั บญั ชีอตั ราโทษในคดียาเสพติดของศาลอทุ ธรณ์ โดย นายสนั ตช์ ยั ลอ้ มณนี พรตั น์ ประธานแผนกคดยี าเสพตดิ ในศาลอุทธรณ์ จากการประชุมเรอ่ื ง ทศิ ทางนโยบายยาเสพตดิ โลกภายหลงั การประชุม UNGASS (2016) กบั การทบทวนกฎหมายและการตคี วามของไทยเกย่ี วกบั ยาเสพตดิ วนั ท่ี 15-16 มถิ ุนายน 2559 เราควรเอาโทษอาญากบั ผเู้ สพเพยี งใด การสญู เสยี อนาคตเมอ่ื ถูกจองจาํ การปรบั เกณฑก์ ารลงโทษคดี ขบั เสพใหม้ คี วามยตุ ธิ รรม ผูต้ อ้ งขงั หญงิ ลน้ คุก ดว้ ยความชกุ ชุมทส่ี งู ทส่ี ุดในโลกแหง่ หน่งึ เป็นตวั ชว้ี า่ กฎหมายยา เสพตดิ ตอ้ งเปลย่ี นแปลง ประเดน็ ผเู้ สพควรจะไดร้ บั การลงโทษหรอื ไมถ่ า้ จดั การปัญหาน้ีไมจ่ บ กระบวนการ รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 27 / 152

แกป้ ัญหายาเสพตดิ กย็ งั น่าจะเป็นปัญหาโดยคนทจ่ี ะเขา้ มาสศู่ าลกย็ งั มเี ป็นจาํ นวนมากต่อไป ทุกวนั น้ศี าลลงโทษ ผเู้ สพยาเสพตดิ รอ้ ยละ 90 มกี ารจาํ คกุ ขนั้ ต่ําอยแู่ ลว้ และปัจจบุ นั ศาลใหโ้ อกาสคนเสพยาเสพตดิ เพราะกฎหมาย บอกว่าผเู้ สพเป็นผปู้ ่วยถา้ ฟ้ืนฟูสาํ เรจ็ กไ็ มต่ อ้ งฟ้อง แต่ถา้ ฟ้ืนฟูไมส่ าํ เรจ็ มาฟ้องศาลกล็ งโทษขนั้ ต่ําหรอื ใหโ้ อกาส รอการลงโทษ ศาลเป็นผใู้ ชก้ ฎหมายไมส่ ามารคดิ หรอื บญั ญตั กิ ฎหมายเองได้ จงึ เป็นนโยบายของรฐั ทจ่ี ะตอ้ ง กําหนดโทษมาใหศ้ าลบงั คบั ใชใ้ หเ้ หมาะสม ร่างประมวลกฎหมายยาเสพตดิ มขี อ้ สนั นิษฐานว่าถ้ามยี าเสพตดิ .375 กรมั หรอื 15 เมด็ ถอื วา่ มไี วเ้ พ่อื จาํ หน่าย โทษขนั้ ต่ําจาํ คกุ 4 ปี ศาลจะลงโทษเขาต่ํากวา่ 4 ปีไมไ่ ด้ ถา้ ทาํ ผดิ ครงั้ แรกศาลอาจมองวา่ ไมม่ ปี ระวตั ทิ าํ ผดิ มาก่อน ถา้ มไี วเ้ พ่อื เสพธรรมดาศาลอาจรอการลงโทษ แต่ถา้ มี 15 เมด็ เขา้ ลกั ษณะการคา้ ยาเสพตดิ สงั คมใหล้ งโทษหนกั ดงั นนั้ โอกาสทศ่ี าลจะรอการลงโทษจงึ ไมม่ เี พราะ กฎหมายบญั ญตั ใิ หล้ งโทษหนกั ไมค่ วรจะรอการลงโทษ ถา้ รา่ งประมวลกฎหมายยาเสพตดิ ไมอ่ อก ขอ้ สนั นิษฐาน ตวั น้ยี งั คงอยู่ การตดั สนิ กจ็ ะยงั เป็นอย่างน้ี แต่ถา้ รา่ งประมวลกฎหมายยาเสพตดิ ดําเนินการรา่ งเสรจ็ ศาลคงตอ้ ง มกี ารปรบั เปลย่ี นการทาํ งานไปตามกฎหมายนนั้ ต่อไป กระบวนการยตุ ิธรรมทางอาญาท่ีสร้างสรรคใ์ นการจดั การปัญหายาเสพติด โดย ผศ.ดร.ธานี วรภทั ร์ คณะนิตศิ าสตร์ มหาวทิ ยาลยั ธุรกจิ บณั ฑติ ย์ จากการประชมุ เรอ่ื ง ทศิ ทางนโยบายยาเสพตดิ โลกภายหลงั การประชุม UNGASS (2016) กบั การทบทวนกฎหมายและการตคี วามของไทยเกย่ี วกบั ยาเสพตดิ วนั ท่ี 15-16 มถิ ุนายน 2559 กระบวนการยตุ ธิ รรมทางอาญาทส่ี รา้ งสรรคใ์ นการจดั การปัญหายาเสพตดิ วา่ เรากําลงั คดิ เปลย่ี นเรอ่ื งท่ี ทาํ รา้ ยประเทศไทยเรอ่ื งหน่ึงคอื ยาเสพตดิ ประเทศไทยใชก้ ฎหมายอาญาฟุ่มเฟือยและใชก้ ฎหมายยาเสพตดิ เกนิ ทฤษฎี กฎหมายอาญาบางเรอ่ื งกระทบถงึ สทิ ธมิ นุษยชน รา่ งประมวลกฎหมายยาเสพตดิ ยงั ใชค้ วามเป็น กฎหมายอาญาจดั การกบั ปัญหายาเสพตดิ อยู่ การกําหนดความผดิ อาญาเกย่ี วกบั ยาเสพตดิ ระบบและกลไกใน กระบวนการยตุ ธิ รรมทางอาญา การลงโทษใหเ้ หมาะสมกบั บุคคล มาตรการทางเลอื กแทนโทษจาํ คกุ แผนบงั คบั โทษจาํ คุกและการดแู ลหลงั การปล่อย ตรงน้จี งึ ยงั ไมเ่ ป็นจดุ เปลย่ี น ยาเสพตดิ แต่ละชนิดมที งั้ ประโยชน์และโทษ กบั มนุษย์ สว่ นทเ่ี ป็นโทษจะดวู า่ ยาเสพตดิ นนั้ ก่ออนั ตรายกบั มนุษยข์ นาดไหน ตนคดิ ว่าผเู้ สพ ครอบครองเพ่อื เสพ ซอ้ื ขายเพอ่ื เสพไม่มคี วามเป็นอาชญากรตามทฤษฎกี ฎหมายอาญา แต่เรายดึ หลกั กฎหมายอาญาจงึ เป็น ความผดิ รา้ ยแรงทงั้ ทจ่ี รงิ เราตอ้ งยดึ หลกั วทิ ยาศาสตรจ์ ดั การแยกผเู้ สพออกมารกั ษาในทางสาธารณสขุ ไมใ่ ชส่ ่ง เขา้ ค่ายบาํ บดั และหลงั การรกั ษาจะควบคุมอยา่ งไร ดงั นนั้ จงึ ตอ้ งมรี ะบบหรอื วธิ ดี แู ลทเ่ี ป็นรปู ธรรมถงึ จะเป็นจุด เปลย่ี นแปลงทส่ี าํ คญั กฎหมายไทยกบั ยาเสพติด โดย วีระพล ตงั้ สวุ รรณ อดีตประธานศาลฎีกา จากการประชมุ เรอ่ื ง โลกาภวิ ตั น์ ทนุ นิยมสดุ โต่ง การเสพตดิ ผตู้ อ้ งขงั ลน้ เรอื นจาํ : ปัญหาและทางออก ภายใตโ้ ครงการศกึ ษาวจิ ยั การพฒั นาอยา่ งยงั่ ยนื กบั หลกั นิตธิ รรม วนั ท่ี 2 ตุลาคม 2560 รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 28 / 152

คนที่เก่ียวข้องกบั ยาเสพติดมี 4 ประเภท ประเภทแรก คอื พวกใชย้ าเป็นครงั้ คราวเพ่อื ความบนั เทงิ คนพวกน้ีไมไ่ ดเ้ ป็นผตู้ ดิ และไมไ่ ดเ้ ป็นปัญหาใดๆ ในสงั คม ประเภทที่ 2 คอื พวกใชย้ าบ่อยๆ อาจจะตอ้ งพง่ึ พา ยาและเกดิ สภาพของการตดิ และเป็นผจู้ าํ หน่ายรายยอ่ ย คนพวกน้จี ะเป็นพวกจาํ หน่ายใหก้ บั รายใหญ่ คนทเ่ี ป็น ผจู้ าํ หน่ายรายใหญ่ไมเ่ คยตดิ ยาไมเ่ คยเสพยาซง่ึ รายใหญ่ไมเ่ คยสนใจเรอ่ื งสุขอนามยั เฉพาะตรงน้ีจะแยกออกมา วา่ รฐั ออกกฎหมายสนใจเรอ่ื งน้ีแค่ไหน ในเรอ่ื งของการคมุ้ ครองไม่มี ในเรอ่ื งทจ่ี ะดูแลคนทเ่ี ป็นผเู้ สพ มแี ต่จะใส่ โทษเขา้ ไปใหม้ ากขน้ึ ซง่ึ ผมจะพดู ต่อไปในหมวดของความจรงิ ใจในการแกป้ ัญหา ประเภทที่ 3 คอื พวกทเ่ี รมิ่ จาํ หน่ายเพราะตวั เองเคยตดิ และก่ออาจจะเกดิ ความโลภมากขน้ึ ทจ่ี ะตอ้ งการจะมที รพั ยส์ นิ เงนิ ทองมากขน้ึ จาก การจาํ หน่าย ประเภทท่ี 4 กลมุ่ สดุ ทา้ ยสาํ คญั ทส่ี ดุ เป็นกลุ่มของนายทุนซง่ึ ในประวตั ศิ าสตรน์ ้อยมากหลงั จากท่ี เราทําใหค้ วามผดิ ฐานเสพยาเสพตดิ เป็นความผดิ อาญา เราไมเ่ คยจบั ไดส้ าํ หรบั ผคู้ า้ รายใหญ่ ทศิ ทางของการดแู ลเรอ่ื งยาเสพตดิ ในลกั ษณะทเ่ี ดนิ ตามแนวทางของสหรฐั อเมรกิ า ประเทศไทยตอ้ ง ทบทวนหรอื ยงั เราจะเดนิ หน้า ในขณะทอ่ี เมรกิ าเองยาเสพตดิ บางประเภท เชน่ กญั ชา ในกวา่ ครง่ึ รฐั มลรฐั ของ สหรฐั อเมรกิ า ทาํ ใหไ้ มเ่ ป็นความผดิ ทางอาญาแลว้ ทเ่ี รยี กว่า Decriminalize เมอ่ื ไมเ่ ป็นความผดิ ทางอาญาการท่ี จะลงใตด้ นิ ราคาทเ่ี พมิ่ ขน้ึ จะมเี รอ่ื งอุปสงคแ์ ละอุปทานทจ่ี ะแกป้ ัญหาในเรอ่ื งน้ีไดส้ ว่ นหน่ึง เรามี พรบ.ยาเสพตดิ ปี 2522 ทาํ สงครามตามแนวของสหรฐั อเมรกิ า คดเี พม่ิ ขน้ึ ทกุ ๆ ปี ถามวา่ วธิ กี ารทเ่ี ราออกกฎหมายมา ดา้ นหน่ึง บอกว่าผเู้ สพเป็นผปู้ ่วย อกี ดา้ นหน่ึงกบ็ อกวา่ ถา้ มมี ากเกนิ เท่านนั้ เท่าน้ีจะเป็นผจู้ าํ หน่าย สงิ่ เหล่าน้ีถา้ ไม่ แกป้ ัญหาจะเกดิ มากทส่ี ุด ถา้ ยอ้ นกลบั ไปดกู ฎหมายไทย พระราชบญั ญตั ยิ าเสพตดิ ปี พ.ศ. 2522 เป็นเรอ่ื งของการปราบปรามยา เสพตดิ แบบทาํ สงครามโทษรนุ แรงเดนิ ตามรอยของสหรฐั อเมรกิ า ในทส่ี ดุ ตอนน้ีทวั่ โลกถอยหมดแลว้ ในเรอ่ื งของ การทาํ สงครามกบั ยาเสพตดิ ยกเวน้ ในประเทศหน่งึ ในอาเซยี นทย่ี งั ทาํ สงครามกบั ยาเสพตดิ อยู่ ประเทศไทย แกไ้ ขเรอ่ื งคนเสพเป็นผูป้ ่วยแลว้ ในการลงมอื ปฏบิ ตั ิ ผเู้ สพเป็นผปู้ ่วยจรงิ หรอื เปล่า พรบ.ยาเสพตดิ ปี 2522 และ แกไ้ ขปี 2545 บอกว่าคนเสพเป็นผปู้ ่วย แต่ถา้ คนเสพมมี ากกว่า 15 หน่วยการใช้ หรอื มสี ารบรสิ ุทธมิ ์ ากกว่า 0.375 มลิ ลกิ รมั ถอื ว่าเป็นผจู้ าํ หน่าย กฎหมายลกั ษณะน้ี เขา้ ใจปัญหายาเสพตดิ แลว้ หรอื กฎหมายลกั ษณะน้ีทํา ใหศ้ าลจะตอ้ งฝืนหลกั กฎหมายในเรอ่ื งพยานหลกั ฐาน ไมม่ ที ไ่ี หนในโลกทเ่ี ขยี นกฎหมายในลกั ษณะอยา่ งทว่ี ่า ถา้ มเี กนิ 15 เมด็ แลว้ ถอื ว่ามไี วใ้ นครอบครองเพ่อื จาํ หน่าย ในฐานะทผ่ี มเป็นผนู้ ําทางตุลาการ ผมตอ้ งสะทอ้ นให้ นติ บิ ญั ญตั แิ ละบรหิ ารเหน็ วา่ ท่านตอ้ งแกก้ ฎหมายฉบบั น้โี ดยด่วนเพ่อื เปิดโอกาสใหศ้ าลใชด้ ุลพนิ ิจในการชงั่ น้ําหนกั ได้ ในการทเ่ี ขามยี าเสพตดิ จาํ นวนเท่านนั้ เทา่ น้ี เขาไมไ่ ดม้ ไี วเ้ พอ่ื จาํ หน่ายจ่ายแจก แต่มไี วเ้ พอ่ื ครอบครองเพ่อื เสพ ความเป็นธรรมมนั กเ็ กดิ ขน้ึ และคนทจ่ี ะเขา้ ไปอยใู่ นคกุ จะลดลงไปเกนิ ครง่ึ สาํ หรบั ความผดิ ทศ่ี าลทวั่ ประเทศตดั สนิ ทไ่ี ปใส่บาปใหเ้ ขาวา่ เขามไี วเ้ พ่อื จาํ หน่ายทงั้ ๆ ทถ่ี ้าเขามไี วเ้ พอ่ื เสพเอง เราจะบอกว่าเขา เป็นผปู้ ่วย แต่พอมมี ากกว่าจาํ นวนหน่ึงแต่เราไมส่ ามารถจดั การได้ เรากบ็ อกวา่ เขามไี วเ้ พ่อื จาํ หน่าย ในทส่ี ุดโยน บาปไปใหศ้ าล ศาลเราเหน็ ว่ามี 15-16 เมด็ กต็ ดั สนิ เลยโดยไมต่ อ้ งชงั่ น้ําหนกั ตรงน้ีเป็นเรอ่ื งทส่ี าํ คญั โลกาภิวตั น์ ทุนนิยมสดุ โต่ง การเสพติด ผตู้ ้องขงั ล้นเรอื นจาํ : ศาสนธรรมช่วยได้จริงหรือ? โดย พระไพศาล วสิ าโล จากการประชมุ เรอ่ื ง โลกาภวิ ตั น์ ทุนนิยมสดุ โต่ง การเสพตดิ ผตู้ อ้ งขงั ลน้ เรอื นจาํ : ปัญหาและทางออก ภายใตโ้ ครงการศกึ ษาวจิ ยั การพฒั นาอยา่ งยงั่ ยนื กบั หลกั นิตธิ รรม วนั ท่ี 2 ตุลาคม 2560 รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 29 / 152

โลกาภวิ ตั น์ ทุนนิยมสดุ โต่ง การเสพตดิ และผตู้ อ้ งขงั ลน้ เรอื นจาํ เป็นประเดน็ ใหญ่ ทงั้ สป่ี ระเดน็ มี ความสมั พนั ธก์ นั อยา่ งมาก โดยโลกาภวิ ตั น์ ทุนนิยมสุดโต่งมสี ่วนส่งเสรมิ ความตอ้ งการ (Demand) และสง่ เสรมิ การแสวงหาเพอ่ื ตอบสนองความตอ้ งการนนั้ (Supply) เกย่ี วกบั ยาเสพตดิ ทนุ นิยมสดุ โต่งหมายถงึ ระบบ เศรษฐกจิ ทม่ี งุ่ เอาเมด็ เงนิ เป็นตวั ตงั้ และสง่ ผลต่อทศั นคตขิ องผคู้ นทเ่ี อาเงนิ เป็นเป้าหมายของชวี ติ เพราะเหน็ ว่า ความสขุ ทางวตั ถุเป็นสุดยอดแห่งความสุขทงั้ ปวง ทาํ ใหน้ ําไปส่กู ารมองทกุ อยา่ งเป็นสนิ คา้ แมก้ ระทงั่ อวยั วะคน จงึ ไมต่ อ้ งพดู ถงึ ศาสนธรรม ทุนนิยมสุดโต่งจงึ นําไปสกู่ ารแก่งแยง่ เบยี ดเบยี น เอารดั เอาเปรยี บ ทาํ ใหเ้ กดิ ความ เหลอ่ื มลา้ํ ทาํ ใหค้ นจนเพม่ิ มากขน้ึ หรอื ทเ่ี รยี กวา่ ความรวยกระจกุ แต่ความจนกระจาย สภาพเชน่ น้ที าํ ใหค้ วาม ตอ้ งการยาเสพตดิ มเี พม่ิ มากขน้ึ ขณะเดยี วกนั กท็ าํ ใหม้ คี นเขา้ รว่ มกระบวนการตอบสนองหรอื คา้ ยาเสพตดิ กม็ ี กวา้ งขวางทกุ ระดบั เมอ่ื ดทู ค่ี วามตอ้ งการยาเสพตดิ หรอื ทเ่ี รยี กว่า Demand สาเหตุทค่ี นตดิ ยาเสพตดิ มากขน้ึ ในปัจจบุ นั การ ทผ่ี คู้ นมงุ่ ทาํ มาหาเงนิ เอาเงนิ เป็นตวั ตงั้ เป็นเรอ่ื งหลกั ของชวี ติ ทาํ ใหค้ รอบครวั ไมส่ ามารถใหค้ วามอบอุ่นกบั เยาวชนลกู หลาน เดก็ หลายคนขาดความอบอุ่นในครอบครวั เพราะพอ่ แมม่ วั แต่ทํามาหากนิ เลย้ี งลกู พอ่ แมเ่ ลย้ี ง ลกู ดว้ ยเงนิ ลกู กร็ สู้ กึ ขาดความรกั ผคู้ นรสู้ กึ โดดเดย่ี วเพราะค่านิยมตวั ใครตวั มนั แมแ้ ต่เพ่อื นกห็ าไดย้ าก สงิ่ แวดลอ้ มเหล่าน้ีทาํ ใหค้ นรสู้ กึ โดดเดย่ี วอา้ งวา้ งขาดความสขุ ซง่ึ ธรรมชาตขิ องคนตอ้ งการความสุข ซง่ึ ความสุข ทางวตั ถุนนั้ ไมเ่ พยี งพอทจ่ี ะทาํ ใหเ้ กดิ ความเตม็ อมิ่ ในจติ ใจ หลายคนจงึ ไปหาความสุขจากยาเสพตดิ มากขน้ึ นอกจากน้ียงั มหี ลายคนทร่ี สู้ กึ วา่ ชวี ติ ของตนเองลม้ เหลวเพราะว่าตงั้ ความหวงั ไวส้ งู กบั ชวี ติ แต่ไปไมถ่ งึ เช่น ปรารถนาความร่าํ รวย ความสาํ เรจ็ ซง่ึ เป็นผลมาจากคา่ นิยมของทุนนิยมสดุ โต่ง ความรสู้ กึ ว่าลม้ เหลว ความเครยี ด ความผดิ หวงั ในการทาํ งาน มกี ารแขง่ ขนั สงู ทกุ คนต่างมงุ่ ความร่าํ รวยและชอ่ื เสยี งกจ็ งึ ทาํ ใหห้ ลาย คนหนั ไปหายาเสพตดิ เป็นทางออกเพอ่ื ผอ่ นคลาย เพอ่ื กดความทุกขใ์ นจติ ใจ น่เี ป็นความสมั พนั ธข์ องทุนนิยม สดุ โต่งกบั การทค่ี นเสพตดิ มากขน้ึ ในดา้ น Supply ยาเสพตดิ กเ็ หน็ ไดช้ ดั ว่าการทผ่ี คู้ นเขา้ รว่ มเครอื ข่ายยาเสพ ตดิ ทุกหวั ระแหงนนั้ เป็นเพราะคา่ นิยมเหน็ แก่เงนิ อาจเรยี กวา่ คนไมส่ นใจศลี ธรรมกไ็ ดเ้ พราะจะหากนิ บนความ ทุกขข์ องผอู้ ่นื แมก้ ระทงั่ ขา้ ราชการและนกั การเมอื งกค็ อรปั ชนั่ เหน็ แก่สนิ จา้ งรางวลั และเขา้ ไปรว่ มในเครอื ข่าย คา้ ยาเสพตดิ ทส่ี าํ คญั อกี ประการหน่ึงคอื คนยากจนในยคุ ทุนนิยมสดุ โต่งมมี ากขน้ึ เร่อื ยๆ เพราะช่องว่างระหวา่ ง คนรวยกบั คนจนหา่ งมากขน้ึ คนจนเหล่าน้ีกถ็ กู ชกั จงู ลอ่ หลอกใหก้ ลายเป็นเครอ่ื งมอื ของกระบวนการคา้ ยาเสพ ตดิ โดยเฉพาะเป็นผขู้ นและผคู้ า้ ซง่ึ กเ็ ป็นเหตุผลวา่ คนตดิ คกุ กว่ารอ้ ยละ 70 เป็นคนจนทไ่ี มใ่ ชเ่ ป็นผคู้ า้ ยาเสพตดิ รายใหญ่ หากมองในแง่น้ี ปัญหายาเสพตดิ คนลน้ คุกลว้ นเช่อื มโยงกบั ปัญหาศาสนธรรม ปัญหายาเสพตดิ สมั พนั ธก์ บั ปัญหาศาสนธรรม วธิ กี ารแกป้ ัญหายาเสพตดิ ทผ่ี ่านมาและยงั คงมปี ัญหาอยู่ ในทุกวนั น้สี ว่ นหน่ึงกเ็ พราะขาดศาสนธรรม การทจ่ี ะลด Demand ความตอ้ งการยาเสพตดิ ในปัจจบุ นั มวี ธิ กี ารแก้ อยา่ งไร กม็ กี ารจบั ผบู้ รสิ ุทธิ ์ใชว้ ธิ กี ารทไ่ี มถ่ กู ตอ้ ง เช่น ยดั ยา ทรมาน หรอื แมก้ ระทงั่ ฆา่ เพอ่ื ใหไ้ ดต้ ามเป้า จบั ผู้ บรสิ ุทธเิ ์พอ่ื จะไดผ้ ลประโยชน์ เช่น ถา้ ใหเ้ งนิ 100,000 บาทแก่เจา้ หน้าทก่ี จ็ ะยอมปล่อย ล่อหลอกใหห้ รอื ทรมาน ใหร้ บั สารภาพ หรอื ล่อหลอกว่ารบั สารภาพแลว้ กจ็ ะถกู จบั คุมขงั เพยี ง 45 วนั เป็นตน้ วธิ กี ารเหลา่ น้ีนอกจากจะ ไมเ่ ป็นธรรมแลว้ ยงั ไมต่ งั้ มนั่ อยใู่ นหลกั ศาสนธรรมอกี ดว้ ย ทงั้ ยงั ทาํ ใหว้ ธิ กี ารแก้ไขปัญหายาเสพตดิ กลบั สรา้ ง ปัญหาใหมๆ่ เพมิ่ ขน้ึ มา นอกจากนนั้ คนทถ่ี กู จบั เขา้ คุก ไมว่ า่ จะเป็นคนบรสิ ทุ ธหิ ์ รอื คนเสพยาหรอื แมแ้ ต่คนคา้ ก็ ตาม เมอ่ื ออกมาแลว้ กเ็ ขา้ รว่ มกระบวนการทาํ ใหเ้ ครอื ขา่ ยคา้ ยาเสพตดิ ขยายวงกวา้ งขน้ึ สงิ่ เหล่าน้เี ป็นผลพวงมา จากการแก้ปัญหายาเสพตดิ ซง่ึ มแี ต่ทําใหป้ ัญหาลุกลาม รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 30 / 152

การแกป้ ัญหาดา้ นลด Supply ลดการสง่ หรอื ขายยาเสพตดิ วธิ กี ารทเ่ี ป็นอยทู่ ําใหป้ ัญหาลกุ ลากมากขน้ึ เชน่ เจา้ หน้าทร่ี ฐั เอาของกลางไปขายต่อ หรอื เป็นเครอ่ื งมอื ของแก๊งคแู่ ขง่ ในการปราบฝ่ายตรงขา้ ม หรอื เลย้ี งไข้ เพ่อื ใหไ้ ดง้ บประมาณมากขน้ึ เพ่อื จะไดม้ รี างวลั นําจบั หรอื รางวลั ตอบแทนจากการจบั กุมมากขน้ึ ซง่ึ รางวลั ตอบ แทนการจบั หรอื ยดึ ของกลางกเ็ ป็นสง่ิ หน่ึงทท่ี ําใหเ้ กดิ พฤตกิ ารณ์เลย้ี งไขข้ องเจา้ หน้าทเ่ี พราะหากว่าไมม่ ยี าเสพ ตดิ หรอื ยาเสพตดิ ไมเ่ ป็นสงิ่ ผดิ กฎหมายแลว้ เจา้ หน้าทก่ี จ็ ะเสยี ประโยชน์จากรางวลั หรอื เงนิ นําจบั ไป น่คี อื วธิ กี าร ลด supply ทไ่ี มไ่ ดเ้ ป็นไปตามหลกั ศลี ธรรมหรอื หลกั ศาสนธรรม ทงั้ ยงั ทาํ ใหป้ ัญหาลกุ ลามมากขน้ึ วธิ กี ารแกป้ ัญหาทอ่ี าศยั ศลี ธรรมหรอื ศาสนธรรมแต่ไมเ่ ขา้ ใจปัญหา หรอื ไมต่ งั้ อยบู่ นความเป็นจรงิ ไม่ อาศยั ความรอู้ าจทาํ ใหป้ ัญหาเลวรา้ ยหรอื ลุกลามมากขน้ึ เช่น มกี ารศกึ ษาวจิ ยั ในหลายทพ่ี บว่าการแกไ้ ขปัญหา ยาเสพตดิ ทม่ี งุ่ เน้นบงั คบั ใชก้ ฎหมายเป็นหลกั โดยเฉพาะการปราบปรามไดส้ รา้ งปัญหาหลายประการ เช่น ทํา ใหต้ ลาดยาเสพตดิ ขยายตวั ทาํ ใหเ้ กดิ อาชญากรรมมากขน้ึ และเพมิ่ จาํ นวนอาชญากร การบงั คบั ใชก้ ฎหมายทํา ใหร้ าคายาเสพตดิ สงู ขน้ึ กส็ รา้ งแรงจงู ใจใหก้ บั องคก์ รอาชญากรเขา้ มาเป็นผคู้ า้ ยามากขน้ึ เมอ่ื มกี ารคา้ ยาเสพตดิ อนั เป็นสงิ่ ผดิ กฎหมาย อาชญากรทงั้ หลายกพ็ ยายามใชค้ วามรนุ แรงกบั เจา้ หน้าทร่ี ฐั เพ่อื ปกป้องเครอื ขา่ ยคา้ ยา เสพตดิ ของตน มกี ารต่อสรู้ ะหวา่ งแก๊งอาชญากรเพ่อื ปกป้องตลาดและขยายตลาดของตน มกี ารใชค้ วามรุนแรง ระหว่างผคู้ า้ กบั ผเู้ สพเพ่อื ตามหน้ีหรอื แกแ้ คน้ เมอ่ื ตลาดยาเสพตดิ เป็นสง่ิ ผดิ กฎหมาย รฐั ไมอ่ าจควบคุมได้ กฎหมายไปไมถ่ งึ เพราะฉะนนั้ ความขดั แยง้ หรอื ปัญหาต่างๆ กต็ อ้ งแกด้ ว้ ยการใชก้ ําลงั แบบกฎป่า หากตลาดยา เสพตดิ เป็นสงิ่ ถกู กฎหมาย รฐั ควบคุมได้ กฎหมายไปถงึ การขดั แยง้ กแ็ กไ้ ขไดด้ ว้ ยสนั ตวิ ธิ ี แต่เมอ่ื เป็นสง่ิ ทอ่ี ยใู่ ต้ ดนิ แลว้ การใชก้ ฎป่าหรอื การใชก้ ําลงั กจ็ ะกลายเป็นใหญ่ กท็ าํ ใหเ้ กดิ ความรนุ แรง การฆา่ การทวงหน้ไี มพ่ ง่ึ พา ศาลแต่ใชก้ าํ ลงั นอกจากน้ี ยงั มคี วามรนุ แรงทเ่ี กดิ ขน้ึ โดยผเู้ สพจากการขโมยแยง่ ชงิ ทรพั ยเ์ พอ่ื นําไปซอ้ื ยาเสพตดิ มา เสพ ขณะทส่ี งั คมไมพ่ บวา่ มกี ารปลน้ จข้ี โมยแยง่ ชงิ ทรพั ยจ์ ากคนทเ่ี สพตดิ บหุ รห่ี รอื สรุ า หรอื มกี น็ ้อยทจ่ี ะไปแยง่ ชงิ ทรพั ยจ์ ากผอู้ ่นื แต่พบในผเู้ สพตดิ ยาเสพตดิ อาจเป็นเพราะบุหรแ่ี ละสรุ ามรี าคาต่าํ ไมค่ ุม้ กบั ทจ่ี ะไปขโมยแยง่ ชงิ ทรพั ย์ แต่ยาเสพตดิ มรี าคาสงู ผเู้ สพซง่ึ ไมม่ กี ําลงั พอกต็ อ้ งใชว้ ธิ กี ารปลน้ จ้ี ขโมย และทย่ี าเสพตดิ มรี าคาแพง เพราะถกู ทําใหเ้ ป็นของผดิ กฎหมาย และเพราะเหตุทว่ี ่ายาเสพตดิ มรี าคาแพงผเู้ สพสุดทา้ ยกต็ อ้ งกลายเป็นผคู้ า้ หากตอ้ งการเสพยากต็ อ้ งขาย ขาย 8 เมด็ กเ็ ทา่ ทุนแลว้ ไดเ้ สพ 2 เมด็ หลายคนคา้ ยาเพราะตอ้ งการ 2 เมด็ ไวเ้ สพ น้เี องอกี 8 เมด็ กข็ ายไปกไ็ ดท้ ุนคนื กเ็ ป็นธรรมดาทเ่ี มอ่ื ยาเสพตดิ ราคาแพง ผเู้ สพจงึ กลายเป็นผคู้ า้ โดยปรยิ าย องคก์ ร International Center for Science in Drug Policy ระบวุ า่ การมกี ฎหมายหา้ มยาเสพตดิ น่าจะมี ส่วนทาํ ใหเ้ กดิ การใชค้ วามรนุ แรงในตลาดคา้ ยาเสพตดิ และอตั ราฆาตกรรมทส่ี งู ขน้ึ การใชม้ าตรการทาง กฎหมายเพอ่ื แกไ้ ขปัญหายาเสพตดิ ทาํ ใหเ้ กดิ การคอรปั ชนั่ มากขน้ึ ทาํ ใหเ้ จา้ หน้าทร่ี ฐั และกระบวนการยตุ ธิ รรม ของรฐั ถกู กดั กรอ่ นทาํ ใหไ้ ม่น่าเช่อื ถอื มกี ารใชอ้ ํานาจในทางทผ่ี ดิ ละเมดิ สทิ ธมิ นุษยชน ทรมาน วสิ ามญั ฆาตกรรม จบั กุมผบู้ รสิ ุทธเิ ์พอ่ื ใหม้ ผี ลงานตามเป้า หรอื เพ่อื หาผลประโยชน์จากเหย่อื นอกจากนนั้ ยงั มกี ารใชย้ า ทแ่ี รงขน้ึ ซง่ึ เป็นอนั ตรายต่อสขุ ภาพของประชาชนมากขน้ึ เพราะเมอ่ื ยาเสพตดิ มมี ลู ค่าสงู การขนสง่ มคี วามเสย่ี ง การผลติ ยาเสพตดิ จงึ ตอ้ งทาํ ใหม้ ฤี ทธแิ ์ รงแต่เบา ขนไดง้ า่ ย ใหผ้ ลชะงดั ซง่ึ เทา่ กบั ว่าเป็นยาเสพตดิ ทใ่ี หผ้ ลแรงขน้ึ มกี ารใชว้ ธิ ฉี ดี เพอ่ื ใหไ้ ดฤ้ ทธยิ ์ าเตม็ ทเ่ี น่ืองจากยาเสพตดิ มรี าคาแพงจงึ ตอ้ งใชใ้ หเ้ กดิ ประสทิ ธภิ าพสงู สุด หรอื หนั ไปใชส้ ารตวั อ่นื ทก่ี ฎหมายยงั ครอบคลุมไมถ่ งึ ซง่ึ เป็นสารทอ่ี นั ตรายมคี วามเสย่ี งสงู สถานการณ์น้คี ลา้ ยกบั ใน สมยั ทเ่ี หลา้ เป็นสง่ิ เสพตดิ ผดิ กฎหมายในบางประเทศเช่น รสั เซยี เมอ่ื หาเหลา้ ทถ่ี กู กฎหมายไมไ่ ดก้ ไ็ ปใชย้ าขดั รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 31 / 152

รองเทา้ มากลนั่ เป็นเหลา้ แมอ้ นั ตรายแต่ประชาชนตอ้ งเลอื กนํามาใชแ้ ทนหรอื ถกู บงั คบั ใหต้ อ้ งทาํ เช่นนนั้ เพราะ ไมม่ ที างเลอื กอ่นื ทด่ี กี ว่า ดงั นนั้ หากใชม้ าตรการแกไ้ ขปัญหาทไ่ี มถ่ ูกตอ้ ง แมต้ งั้ อยบู่ นหลกั ศาสนธรรมเพยี งใด คอื อาศยั ความซ่อื สตั ยส์ ุจรติ ของเจา้ หน้าท่ี กไ็ มอ่ าจแกไ้ ขปัญหาได้ และในความเป็นจรงิ วธิ กี ารทไ่ี มถ่ กู ตอ้ งนนั้ กลบั บนั่ ทอนศาสนธรรม ส่งเสรมิ ใหเ้ กดิ การทําผดิ ศลี ธรรม คอรปั ชนั่ ใชอ้ ํานาจในทางทผ่ี ดิ และกลบั ทําใหป้ ัญหา ลุกลามและรุนแรงมากขน้ึ กลไกในการ Classify ผกู้ ระทาํ ความผิด โดย ผศ.ดร.ธานี วรภทั ร์ จากการประชมุ เรอ่ื ง โลกาภวิ ตั น์ ทนุ นยิ มสดุ โต่ง การเสพตดิ ผตู้ อ้ งขงั ลน้ เรอื นจาํ : ปัญหาและทางออก ภายใตโ้ ครงการศกึ ษาวจิ ยั การพฒั นาอยา่ งยงั่ ยนื กบั หลกั นติ ธิ รรม วนั ท่ี 2 ตุลาคม 2560 กลไกในการ Classify ผกู้ ระทาํ ความผดิ ซง่ึ เป็นนโยบายทางนติ บิ ญั ญตั ทิ จ่ี ะแบ่งผเู้ สพ ผซู้ อ้ื ขายเพอ่ื เสพ และผคู้ า้ แต่เสพกไ็ ปคกู่ บั ซอ้ื ขาย ถา้ ซอ้ื ขายเพ่อื เสพจะถอื เป็นอาชญากรหรอื ไม่ ซง่ึ หากกระบวนการยตุ ธิ รรม วางเสน้ แบง่ กล่มุ ผกู้ ระทาํ ความผดิ ไมช่ ดั เจนกอ็ าจไปตอบสนองต่อกลุ่มองคก์ รคา้ ยาเสพตดิ ได้ และกระบวนการ ยตุ ธิ รรมจะกลายเป็นเครอ่ื งมอื ของกลุ่มการคา้ ทนั ที อกี ทงั้ การนําส่งคนเขา้ คกุ ในบางพน้ื ทก่ี ลบั กลายเป็นพน้ื ท่ี สรา้ งกําไรใหก้ บั กลุ่มผคู้ า้ ยาเสพตดิ กไ็ ด้ ในวนั น้ขี อ้ เทจ็ จรงิ ทป่ี รากฏและปฏเิ สธไมไ่ ดค้ อื ผตู้ อ้ งขงั ลน้ เรอื นจาํ ระบบยตุ ิธรรมของประเทศไทย ต่อปัญหาคนล้นคกุ โดย ศ. (พเิ ศษ) จรญั ภกั ดธี นากุล จากการประชุมเรอ่ื ง โลกาภวิ ตั น์ ทนุ นยิ มสุดโต่ง การเสพตดิ ผตู้ อ้ งขงั ลน้ เรอื นจาํ : ปัญหาและทางออก ภายใตโ้ ครงการศกึ ษาวจิ ยั การพฒั นาอยา่ งยงั่ ยนื กบั หลกั นิตธิ รรม วนั ท่ี 2 ตุลาคม 2560 เน่อื งจากสมมตฐิ านของทุกประเทศคอื คกุ เป็นสถานทส่ี ําหรบั กดี กนั อาชญากรและปรบั เปลย่ี นพฤตนิ ิสยั ของอาชญากร หากคนกระทาํ ผดิ แต่ไมถ่ งึ กบั เป็นอาชญากรแลว้ กระบวนการยตุ ธิ รรมกไ็ มถ่ งึ กบั นําผกู้ ระทําผดิ นนั้ ไปขงั คกุ ใหเ้ ป็นภาระหนักแก่สงั คม ปัญหาคนลน้ คุกมาจากคนเสพยาเสพตดิ ซง่ึ คดิ เป็น 70% ของจาํ นวน ผตู้ อ้ งขงั ในคุกปัจจบุ นั แต่การบงั คบั ใชก้ ฎหมายและระบบงานยตุ ธิ รรมทางอาญาต่อสกู้ บั ปัญหาอาชญากรรมมา โดยตลอด แต่กเ็ ป็นการแกป้ ัญหาทป่ี ลายเหตุ และผลกเ็ ป็นอยา่ งทเ่ี หน็ คอื ยงิ่ บงั คบั ใชก้ ฎหมายทร่ี ุนแรงมาก เทา่ ไหร่ บงั คบั ใชก้ ฎหมายทเ่ี ขม้ ขน้ มากเท่าไหร่ กส็ ง่ คนเขา้ ไปอยใู่ นคุกมากเท่านนั้ อยา่ งไมไ่ ดป้ ระโยชน์อะไร จากระบบงานยตุ ธิ รรมทางอาญาเลย ขณะทผ่ี ลเสยี นนั้ กระทบอยา่ งกวา้ งขวาง คนทถ่ี กู ส่งเขา้ ไปอยใู่ นคุกแลว้ นัน้ ยากมากทจ่ี ะฟ้ืนคนื กลบั ส่วู ถิ ชี วี ติ แบบทเ่ี ป็นผผู้ ลติ สงิ่ ใหม่ ดี งามเพ่อื สงั คมได้ ชวี ติ อยา่ งนนั้ ยาก ยากขน้ึ กว่าเดมิ มาก แต่กระบวนการยตุ ธิ รรมของไทยกใ็ ชก้ ฎหมายซง่ึ ไมจ่ าํ เป็นตอ้ งส่งคนเขา้ ไปอย่ใู นคุกมาใชอ้ ยา่ งมาก เพราะ แนวคดิ ในการแกไ้ ขปัญหาอาชญากรรมไปอย่ทู ค่ี ุก ระบบงานยตุ ธิ รรมของไทยกไ็ มไ่ ดเ้ ขา้ ใจในหลกั อาชญวทิ ยาและทณั ฑวทิ ยา รวมถงึ หลกั การปรบั พฤติ นิสยั ของบคุ คล จงึ ทาํ ใหก้ ระบวนการยตุ ธิ รรมดาํ เนินไปตามตวั อกั ษร/หนงั สอื ในขอ้ กําหนดของกฎหมาย หาก กระทาํ ผดิ ตามทก่ี ฎหมายเขยี นไวซ้ ง่ึ กฎหมายนนั้ มโี ทษทางอาญากถ็ อื เป็นอาชญากรกต็ อ้ งลงโทษตามกฎหมาย รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 32 / 152

หากกฎหมายบอกใหจ้ าํ คุกกต็ อ้ งจาํ คุกตามอตั ราโทษจาํ นวนปีทก่ี ฎหมายระบไุ ว้ ขณะทค่ี วามผดิ ทางอาญาทม่ี ี โทษจาํ คุกไมเ่ กนิ 5 ปีจดั เป็นการกระทาํ ผดิ ขนาดเลก็ ไมถ่ อื เป็นอาชญากรรมรา้ ยแรง ไมต่ อ้ งพจิ ารณาโดยคณะ ลกู ขนุ กไ็ ด้ โดยเฉพาะความผดิ ครงั้ แรก กระบวนการยตุ ธิ รรมจะใหโ้ อกาสกลบั ตวั เป็นพลเมอื งดดี ว้ ยกระบวนการ คุมประพฤตปิ รบั พฤตนิ สิ ยั กจ็ ะทาํ ใหเ้ พม่ิ โอกาสคนทาํ ผดิ ไดป้ รบั ตวั กลบั ตวั มากขน้ึ ทุกคนตอ้ งเคยทาํ ผดิ พลาด มาบา้ งทงั้ นัน้ แต่มกี ระบวนการทช่ี ่วยใหเ้ รากลบั ตวั ปรบั พฤตนิ ิสยั ไดแ้ ต่กลบั ไม่ไดแ้ พรข่ ยายไปส่คู นทวั่ ไปใน สงั คม ขน้ึ อยกู่ บั ว่าใครโชคดกี ไ็ ดม้ โี อกาส มตี วั ชว่ ย มกี ารประคบั ประคองใหป้ รบั กลบั ตวั ได้ คนทาํ ผดิ พลาดทไ่ี ม่ มโี อกาส ไมม่ ตี วั ช่วย ไมม่ กี ารประคบั ประคองกย็ งิ่ ถลาํ ลกึ ไปในความผดิ มากยง่ิ ขน้ึ ปัญหายาเสพตดิ ปัญหาคนลน้ คกุ มคี วามเชอ่ื มโยงกบั กระแสเศรษฐกจิ และสงั คมแบบทุนนิยมสดุ โต่ง เรม่ิ ตงั้ แต่ทุนนิยมสุดโต่งทม่ี าพรอ้ มกบั วตั ถุนยิ มสุดโต่งซง่ึ ไมไ่ ดม้ เี ฉพาะในทุนนิยมสุดโต่ง แต่วตั ถุนยิ มสดุ โต่งก็ ปรากฏในระบบสงั คมนิยมเช่นเดยี วกนั แต่ในสงั คมไทยไมน่ ่าจะเป็นทุนนิยมสุดโต่งแต่น่าจะเป็นทุนนยิ มผกู ขาด หรอื กง่ึ ผกู ขาด ซง่ึ เป็นทุนนยิ มทเ่ี อารดั เอาเปรยี บ ไมใ่ หโ้ อกาสคนใหมเ่ ขา้ ไปแข่งขนั หรอื พฒั นาซง่ึ เป็นจดุ อ่อน จดุ เปราะบาง จดุ ดอ้ ยพฒั นาของระบบทนุ นยิ มเสรเี อง ซง่ึ ในสงั คมทม่ี รี ะบบทุนนิยมทนั สมยั ไดเ้ รยี นรมู้ าก่อน ตงั้ แต่หลงั สงครามโลกครงั้ ทส่ี องแลว้ วา่ Monopoly นนั้ ถ่วงความเจรญิ ของระบบทุนนิยมเสรเี พราะตดั การ แขง่ ขนั เสรแี ละเป็นธรรม แต่กย็ งั ไมร่ า้ ยเท่ากบั ระบบทุนนยิ มเสรขี องไทยมมี ติ ขิ องทุนนิยมสามาลยอ์ ยอู่ ยา่ งเหน็ ไดช้ ดั เจน หรอื บางคนอาจเรยี กว่า Destructive Capitalism ทนุ นิยมหายนะ อยา่ งไรกต็ าม สงิ่ ทเ่ี หมาะสมกบั สงั คมไทยคอื ความเสรี อะไรทเ่ี สรกี เ็ หมาะกบั ลกั ษณะคนไทย เพยี งแต่ ว่าไมเ่ สรมี ากเกนิ ไปจนกลายเป็นเอารดั เอาเปรยี บกนั ไดอ้ ยา่ งไมม่ ขี อบเขตซง่ึ จะเป็นอนั ตรายต่อระบบทุนเสรี นยิ มในทส่ี ุด เปรยี บเสมอื นเพชรทแ่ี ขง็ แกรง่ แต่กเ็ ปราะและแตกหกั ไดเ้ มอ่ื ถงึ จดุ หน่ึง จงึ เป็นเงอ่ื นไขใหส้ งั คมนิยม คอมมวิ นิสตไ์ ดร้ บั ความชน่ื ชมจากประชาชนทถ่ี กู เรยี กว่ารากหญา้ แต่แทจ้ รงิ แลว้ เป็นคนสว่ นใหญ่ เป็นรากฐาน เป็นเจา้ ของประเทศ เพยี งแต่ว่าเขาตอ้ งสาละวนอยกู่ บั การทาํ มาหาเลย้ี งชพี จนไมม่ เี วลามาดแู ลสงั คม แต่สาํ หรบั สมาชกิ สงั คมส่วนอ่นื ทม่ี หี น้าทต่ี ่อสงั คมกม็ าชว่ ยชกั พากําหนดทศิ ทางใหป้ ระเทศไทยเคล่อื นไปไดอ้ ยา่ งมนั่ คง ไมจ่ าํ เป็นตอ้ งมงั่ คงั่ แต่ตอ้ งสนั ตสิ ุขอยา่ งยงั่ ยนื เป็น Sustainable Development ซง่ึ ประเทศไทยไดร้ บั แสงสวา่ ง จากพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดุลยเดชบรมนาถบพติ ร ทไ่ี ดพ้ ระราชทานแนวความคดิ ปรชั ญา เศรษฐกจิ พอเพยี ง Sufficiency Economy ใหก้ บั ประชาชนไทยซง่ึ แมแ้ ต่ UNESCO กม็ องเหน็ และชน่ื ชมว่าเป็น กุญแจสาํ คญั ทจ่ี ะช่วยป้องกนั จดุ เปราะบางของระบบเสรนี ยิ ม บดั น้คี นไทยไดเ้ รยี นรแู้ ละเขา้ ใจความสาํ เรจ็ ของ ปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพยี งของพระองคท์ ่านถงึ ขนาดทแ่ี นวคดิ ไดแ้ พรข่ ยายออกจากดา้ นเศรษฐกจิ ไปยงั ทกุ มติ ิ ของชวี ติ จนตอ้ งเรยี กชอ่ื ใหม่ว่าปรชั ญาพอเพยี งเพอ่ื ความยงั่ ยนื ซง่ึ กอ็ าจเขา้ มาช่วยแกไ้ ขปัญหาสงั คมท่ี เกย่ี วเน่อื งกบั การเสพตดิ รวมถงึ ปัญหาผตู้ อ้ งขงั ลน้ คุก โดยเฉพาะเมอ่ื อาชญากรรมเพม่ิ ความรนุ แรงมากขน้ึ กค็ ง ตอ้ งตรงไปทส่ี ถาบนั หลกั ของชาตทิ ุกสถาบนั ตงั้ ต้นท่ี (1) สถาบนั ครอบครวั ซง่ึ ไดแ้ ตกสลายเป็นส่วนใหญ่ ทาํ อยา่ งไรสงั คมไทยจะกฟู้ ้ืนคนื สถาบนั ครอบครวั กลบั มาใหพ้ อ่ แมม่ เี วลาอยกู่ บั ลกู ไดม้ ากขน้ึ แมไ้ มม่ ากเทา่ กบั สงั คมสมยั ก่อน แต่หากสมาชกิ ครอบครวั ใชเ้ วลาดว้ ยกนั มากขน้ึ เป็นลาํ ดบั ไปกจ็ ะเหน็ ความเปลย่ี นแปลง (2) สถาบนั การศึกษา ทําอยา่ งไรจะกอบกูใ้ หค้ รู ดแู ลลกู ศษิ ยไ์ ดม้ ากกว่าบทเรยี นทางวชิ าการ ทําอยา่ งไรสถาบนั การศกึ ษาจะถ่ายทอดปรชั ญาพอเพยี งของ พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั รชั กาลท่ี 9 ลงไปส่ลู กู ศษิ ยใ์ หไ้ ดม้ ากกวา่ วชิ าความรทู้ จ่ี ะเอาไปสอบแขง่ ขนั เอา เหรยี ญทองและชอ่ื เสยี งมาใหแ้ ก่โรงเรยี น (3) สถาบนั ศาสนาทุกศาสนา ทําอยา่ งไรใหค้ นของเรา ยวุ ชนของเรา เขา้ ถงึ ศาสนาและอยหู่ ่างไกลศาสนาออกไปทกุ ที ในพุทธศาสนาเองพวกเราไปวดั น้อยมากเมอ่ื เทยี บกบั คนรุ่น รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 33 / 152

ก่อน แลว้ เมอ่ื เราไปวดั เราไดอ้ ะไร เราไดไ้ หวพ้ ระพฆิ เนศวร ไดก้ ระซบิ ทห่ี หู นู/หมซู ง่ึ ไม่น่าจะรบั รปู้ ัญหาของเรา อยา่ งมากกไ็ ดไ้ ปสวดมนตไ์ หวพ้ ระพทุ ธรปู แต่กเ็ ขา้ ไมถ่ งึ พระพทุ ธคณุ พระธรรมคุณ พระสงั ฆคุณ ไมร่ ดู้ ว้ ยซ้าํ ว่า พระอรยิ สงฆค์ อื ใคร ไฉนเลยจะนําหลกั ธรรมทางศาสนาทล่ี กึ ซง้ึ มาชว่ ยแกไ้ ขปัญหาน้ไี ด้ คงถงึ เวลาทเ่ี ราตอ้ ง กราบอาราธนาพระเถรานุเถระทงั้ หลายใหน้ ําแก่นธรรมของพระศาสนามาส่งมอบใหแ้ ก่พุทธศาสนิกชน โดยเฉพาะยวุ ชนรนุ่ หลงั ใหไ้ ดช้ ดั เจนมากขน้ึ มากกวา่ ทาน มากกวา่ ศลี ธรรมดา เพราะนนั่ คอื พน้ื ฐานทเ่ี ราตอ้ งทาํ มาตงั้ แต่ทบ่ี า้ น พอ่ แมส่ อนไดอ้ ยแู่ ลว้ แลว้ หลกั ธรรมทางศาสนาจะมอี ะไรลกึ ซง้ึ หากไมส่ ามารถแกไ้ ขพฤตกิ รรม เบย่ี งเบนของมนุษย์ ซง่ึ พุทธศาสนาเป็นศาสนาหลกั ทม่ี ผี คู้ นนับถอื มากมหาศาลและยงั่ ยนื ยาวนานมานับพนั ปี เพยี งแต่ว่าปัจจบุ นั ผคู้ นห่างไกลศาสนาไปมาก ถา้ เชน่ นนั้ เราจะเดนิ หน้ากนั อยา่ งไร เราควรตงั้ หลกั ทพ่ี ฤตกิ รรม เสพตดิ (Addiction Behavior) ไมไ่ ดเ้ กดิ จากคนผดิ ศลี ธรรม เพราะฉะนนั้ ศลี ธรรม แกป้ ัญหายาเสพตดิ ไมไ่ ด้ จากขอ้ มลู สรปุ ของงานวจิ ยั พบว่าพฤตกิ รรมเสพตดิ เป็นผลผลติ มาจากความคดิ ทผ่ี ดิ ธรรม you are what you eat ขยบั ขน้ึ มาเป็น you are what you act คอื คนมพี ฤตกิ รรมอยา่ งไร ทาํ อะไร กเ็ ป็นอยา่ งนนั้ ซง่ึ you are what you act กม็ าจาก you are what you think เพราะคนคดิ เช่อื เช่นนนั้ กท็ ําอยา่ งนนั้ ระบบคดิ ความเช่อื ความเหน็ เป็นอยา่ งไร กจ็ ะผลกั ดนั ใหพ้ ฤตกิ รรมเป็นอยา่ งนนั้ จงึ สรปุ ไดว้ ่า พฤตกิ รรมเสพตดิ เชอ่ื มโยงกบั ความคดิ ทผ่ี ดิ ธรรม ซง่ึ ไมไ่ ดห้ มายถงึ ศลี ธรรม แต่หมายถงึ ความจรงิ ทถ่ี ูกตอ้ งตรงตามทม่ี นั เป็นอยู่ แลว้ ความคดิ ความเช่อื ความเหน็ ทผ่ี ดิ เพย้ี นเหล่านนั้ เป็นผลผลติ มาจาก ความไมร่ แู้ ละความรผู้ ดิ ความรผู้ ดิ ทเ่ี รยี กเป็นภาษาบาลวี า่ “มจิ ฉาทฐิ ”ิ ความไม่รเู้ รยี กเป็นภาษาบาลวี ่า “อวชิ า” คอื โมหะ น่ีคอื รากเหงา้ ของชวี ติ ทผ่ี ดิ ธรรมและพฤตกิ รรมทเ่ี บย่ี งเบน เป็นพษิ ภยั ทงั้ ต่อตวั เองและสงั คม หากเรา จบั เป้าใหญ่อยา่ งน้ีได้ การแกไ้ ขทส่ี าเหตุกไ็ มย่ าก ตอ้ งใหค้ วามรคู้ วามเขา้ ใจเกย่ี วกบั โลก เกย่ี วกบั ชวี ติ ทถ่ี กู ตอ้ ง ตรงตามความจรงิ ทเ่ี ป็นจรงิ ตามความหมายของคาํ ว่า Science ใหก้ บั ประชาชนของเราใหเ้ ขาสลดั ทง้ิ ความลุ่ม หลงงมงายใหไ้ ดม้ ากทส่ี ดุ เท่าทเ่ี ราจะทาํ ได้ ใหเ้ ขาละวางจางคลายจากความมกั ใหญ่ใฝ่สงู ความเหน็ แก่ตวั ความเหน็ แก่ไดจ้ นลมื คุณค่าชวี ติ ของเขา และถา้ เราทาํ อยา่ งน้กี จ็ ะสอดคลอ้ งกบั ปรชั ญาพอเพยี งของรชั กาลท่ี 9 พอเพยี งคณุ ภาพชวี ติ อาจยากจน อาจต่ําตอ้ ย แต่มคี วามรคู้ วามเขา้ ใจในชวี ติ มสี ตปิ ัญญา ดาํ เนินชวี ติ ไดอ้ ยา่ ง ปลอดภยั ไมพ่ ลดั เขา้ ไปอยใู่ นคกุ ตาราง และทาํ อยา่ งไรจะเขา้ ไปเช่อื มต่อกบั ระบบการศกึ ษา ทาํ อยา่ งไรทจ่ี ะ เผยแพรไ่ ปในสงั คม ตวั อยา่ ง บคุ คลทต่ี กเป็นเหยอ่ื แชรล์ กู โซ่เพราะไม่รู้ รผู้ ดิ อยากไดง้ า่ ยๆ เรว็ ๆ โดยไมร่ ู้ ซง่ึ ก็ ไมต่ ่างอะไรจากคนทค่ี า้ ยาเสพตดิ และถกู จบั เขา้ สเู่ รอื นจาํ ในทส่ี ดุ ทนุ นิยมสดุ โต่ง ผลกระทบต่อสงั คมและกระบวนการยุติธรรม โดย รศ. ดร. สงั สติ พริ ยิ ะรงั สรรค์ จากการประชมุ เรอ่ื ง โลกาภวิ ตั น์ ทนุ นยิ มสุดโต่ง การเสพตดิ ผตู้ อ้ งขงั ลน้ เรอื นจาํ : ปัญหาและทางออก ภายใตโ้ ครงการศกึ ษาวจิ ยั การพฒั นาอยา่ งยงั่ ยนื กบั หลกั นติ ธิ รรม วนั ท่ี 2 ตุลาคม 2560 โครงสรา้ งพน้ื ฐานทางเศรษฐกจิ จะมอี ทิ ธพิ ลกําหนดโครงสรา้ งส่วนบนของสงั คมทงั้ ระบบราชการ ระบบ การเมอื ง ระบบสงั คม ระบบวฒั นธรรมในระดบั ใดระดบั หน่งึ ระบบทนุ นยิ มของชาตใิ ดกต็ ามหากสดุ โต่งกจ็ ะมุง่ แสวงหากําไรและเงนิ ทองซง่ึ ยอ่ มไมส่ ุดโต่งเฉพาะทางเศรษฐกจิ แต่จะรวมถงึ ความสุดโต่งในระบบราชการ การเมอื ง กฎหมาย การบงั คบั ใชอ้ ํานาจ/กฎหมายของรฐั ตามไปดว้ ย พน้ื ฐานทางเศรษฐกจิ จงึ เป็นส่วนสาํ คญั ของ รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 34 / 152

สงั คม การออกกฎหมายทเ่ี กย่ี วกบั เศรษฐกจิ ยอ่ มกระทบต่อสงั คมและวฒั นธรรมดว้ ยเสมอ ในโลกน้รี ะบบทนุ นยิ มเกดิ ขน้ึ แลว้ กพ็ ฒั นาตวั เองซง่ึ อาจแบง่ เป็นสองระบบของทนุ นิยม แบบแรกคอื Free Capitalism ทุนนยิ มเสรี ประเทศผนู้ ําไดแ้ ก่ สหรฐั อเมรกิ า รวมถงึ ประเทศส่วนใหญ่ในโลกต่างกไ็ ดร้ บั อทิ ธพิ ลของอุดมการณ์การพฒั นา เศรษฐกจิ แบบทุนนยิ มเสรเี ขา้ มาใชร้ วมถงึ ประเทศไทยดว้ ยตงั้ แต่สมยั จอมพลสฤษดิ ์ ธนะรชั ต์ ซง่ึ กําหนดไวใ้ น รฐั ธรรมนูญต่อมาวา่ ระบบเศรษฐกจิ ของประเทศไทยตอ้ งเป็นระบบทนุ นยิ มเสรที ม่ี สี มมตฐิ านบนความเชอ่ื ว่า กลไกราคาในตลาดจะทาํ หน้าทอ่ี ย่างยตุ ธิ รรม การจดั สรรทรพั ยากรต่างๆ กจ็ ะเป็นธรรม แต่ทนุ นิยมไมไ่ ดม้ หี น้า/ ดา้ นเดยี ว แบบทส่ี องคอื Social Market Economy หรอื Social Capitalism ระบบเศรษฐกจิ ตลาดเพ่อื สงั คม หรอื ระบบทุนนิยมเพอ่ื สงั คม เกดิ ขน้ึ ในฝัง่ ประเทศแถบยโุ รป เชน่ เยอรมนั ฝรงั่ เศส เนเธอรแ์ ลนด์ เบลเยย่ี ม ประเทศ กลมุ่ สแกนดเิ นเวยี และกลุม่ ประเทศยโุ รปทค่ี รงั้ หน่ึงมกี ารปกครองระบอบคอมมวิ นสิ ตแ์ ลว้ ลม้ เลกิ เปลย่ี นมา รปู แบบเศรษฐกจิ และการเมอื งมาส่รู ะบบทนุ นยิ มเพ่อื สงั คม ซง่ึ โดยพน้ื ฐานแลว้ มุมมองทางสงั คมการเมอื งของ ประเทศฝัง่ ยโุ รปจะแตกต่างจากสหรฐั อเมรกิ า ความแตกต่างอยา่ งมากระหว่างทนุ นิยมทงั้ สองแบบคอื การศกึ ษา โดยแนวคดิ ระบบทุนนิยมเพอ่ื สงั คม ตระหนกั วา่ การศกึ ษาสําคญั ทส่ี ุด เน่ืองจากมนุษยเ์ กดิ มาไมเ่ ท่าเทยี มกนั ความเท่าเทยี มทร่ี ฐั สามารถอํานวยให้ ไดค้ อื การศกึ ษาแบบฟรไี มม่ คี า่ ใชจ้ า่ ย ตวั อยา่ ง ประเทศเยอรมนั ใหเ้ รยี นฟรจี นถงึ ระบบ post doctor ตลอดจนให้ ความสาํ คญั กบั ระบบสวสั ดกิ ารซง่ึ มากน้อยต่างกนั ในแต่ละประเทศ อยา่ งไรกต็ าม ยอ่ มส่งผลต่อการใชช้ วี ติ ของ คนในสงั คม รวมถงึ ปัญหายาเสพตดิ ซง่ึ จะเหน็ ไดว้ ่าประเทศในยโุ รปไมค่ ่อยมปี ัญหายาเสพตดิ มากเทา่ กบั ประเทศสหรฐั อเมรกิ า ดงั นนั้ โครงสรา้ งพน้ื ฐานทางเศรษฐกจิ จงึ มคี วามสาํ คญั ทจ่ี ะอธบิ ายปัญหายาเสพตดิ ซง่ึ เป็นปรากฏการณ์ทางสงั คม ประเทศไทยในชว่ งปี พ.ศ. 2490-2500 มรี ะบบเศรษฐกจิ แบบทุนนิยมโดยรฐั (State Capitalism) ขบั เคล่อื นเศรษฐกจิ โดยขา้ ราชการ ทหาร ตํารวจ ซง่ึ ภาพรฐั บาล คสช. ในปัจจบุ นั กเ็ ป็นภาพทใ่ี กลเ้ คยี งกบั State Capitalism ในอดตี กลา่ วคอื การบรหิ ารรฐั วสิ าหกจิ รวมถงึ คณะกรรมการต่างๆ ในการขบั เคลอ่ื นเศรษฐกจิ อยู่ ภายใตก้ ารตดั สนิ ใจและดาํ เนนิ งานของขา้ ราชการ ทหาร ตาํ รวจเป็นส่วนใหญ่ แต่ความเขม้ ขน้ กย็ งั ไมเ่ ท่ากบั สมยั บรหิ ารของจอมพล ป. พบิ ลู สงคราม ซง่ึ เป็นยคุ สมยั ทเ่ี ศรษฐกจิ แบบตลาดยงั เลก็ อยู่ แต่หลงั จากนนั้ ระบบ เศรษฐกจิ แบบตลาดของประเทศไทยหลงั สมยั ของจอมพล ป. และจอมพลสฤษดิ ์ เตบิ โตขน้ึ มาก ถงึ แมว้ า่ รฐั บาล คสช. จะพยายามบรหิ ารประเทศแบบทุนนิยมโดยรฐั มากเป็นพเิ ศษ หรอื มากทส่ี ดุ หลงั ปี พ.ศ. 2516 เป็นตน้ มา หลงั จากทร่ี ะบบทหารถูกลม้ ลง ระบบทุนนิยมโดยรฐั กเ็ ฉาไปดว้ ยจนเพงิ่ จะมาคนื ฟ้ืนในยคุ ปัจจบุ นั อน่งึ ทุนนิยมแบบเสรมี ากๆ อยา่ งเชน่ ในประเทศไทยช่วงทผ่ี ่านมาน่าจะเป็นสาเหตุทน่ี ํามาซง่ึ ปัญหา ต่างๆ ภายในประเทศเป็นอนั มาก เน่ืองมาจากระบบเศรษฐกจิ เสรนี ิยมยกยอ่ งเงนิ เป็นใหญ่ หลงเงนิ คนไทยนบั ถอื เงนิ อยา่ งมาก ซง่ึ แตกต่างอยา่ งมากกบั วฒั นธรรมและวถิ ชี วี ติ ของคนเยอรมนั ในระบบทุนนิยมเพ่อื สงั คมซง่ึ ดาํ รงชวี ติ อยา่ งขยนั และประหยดั สอดคลอ้ งกบั หลกั ปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพยี งอยา่ งมาก ทุกบา้ นทาํ บญั ชี ครวั เรอื น ใชเ้ งนิ อยา่ งมธั ยสั ถ์ เกบ็ เงนิ เก่ง มเี งนิ ฝากมาก ซอ่ื ตรง นําอาหารกลางวนั จากบา้ นมารบั ประทานท่ี ทาํ งาน ใชเ้ วลากบั อาหารกลางวนั อยา่ งเรว็ เพ่อื ทาํ งานต่อ ขยนั ทาํ งานหนกั มวี นิ ยั ดา้ นเวลาสงู รบั ผดิ ชอบต่อ หน้าทส่ี งู อาจกลา่ ววา่ บา้ งาน/เสพตดิ งาน แต่ไมบ่ า้ เงนิ /ไมเ่ สพตดิ เงนิ เหน็ แก่สงั คมส่วนรวมมากกวา่ ประโยชน์ ส่วนตวั เพราะลกั ษณะของสงั คมใหค้ วามสําคญั กบั สวสั ดกิ ารและมคี วามเทา่ เทยี มทางรายไดใ้ นระดบั ทด่ี ี แมแ้ ต่ คนงานก่อสรา้ งกม็ รี ายไดท้ ด่ี แี ละมคี ณุ ภาพชวี ติ ทด่ี ี รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 35 / 152

สาํ หรบั ประเทศไทย หากตอ้ งการปรบั ปรงุ ระบบเศรษฐกจิ ทุนนิยมเสรใี หม้ หี น้าตาของความเป็นมนุษย์ มากขน้ึ คอื (1) ใหก้ ารศกึ ษา (2) กระจายรายไดอ้ ย่างเป็นธรรมเพ่อื แกป้ ัญหาความยากจนและลดความเหล่อื มล้ํา ทางเศรษฐกจิ และสงั คมใหม้ ากและอยา่ งเรง่ ด่วนทส่ี ดุ ประเทศไทยควรมคี ณะกรรมการดแู ลปัญหาความยากจน มงุ่ แกไ้ ขปัญหา Micro Economics เพ่อื คนจนกจ็ ะทําใหป้ ระเทศไทยมรี ะบบเศรษฐกจิ แบบทุนนิยมเสรที เ่ี ป็น ประโยชน์แก่คนไทยตงั้ แต่คนชนั้ กลางลงมาจนถงึ คนระดบั ล่างซง่ึ กําลงั เดอื ดรอ้ นอย่างมากและกําลงั จะลกุ ลาม จากคนชนั้ กลางระดบั บนขน้ึ ไปอกี ดว้ ย เพราะโครงการลงทนุ ขนาดใหญ่ขนาดหมน่ื -สองหมน่ื ลา้ นบาทไปตกอยู่ กบั กลมุ่ ทุนซง่ึ มจี าํ นวนน้อยและเป็นคนทร่ี ่าํ รวยแลว้ ในสงั คมแต่ไมต่ กถงึ คนชนั้ กลางและชนั้ ล่างซง่ึ เป็นคนส่วน ใหญ่ในสงั คมไทยเลย หากสามารถกระจายรายไดอ้ ยา่ งเทา่ เทยี มและทวั่ ถงึ แลว้ เช่อื ว่าปัญหาต่างๆ ทางสงั คม รวมถงึ ปัญหายาเสพตดิ กจ็ ะลดลงอยา่ งมาก ความเหลื่อมลาํ้ ในกระบวนการยตุ ิธรรม ผลกระทบปัญหาคนล้นคกุ โดย นายอธคิ ม อนิ ทุภตู ิ จากการประชมุ เรอ่ื ง โลกาภวิ ตั น์ ทุนนิยมสุดโต่ง การเสพตดิ ผตู้ อ้ งขงั ลน้ เรอื นจาํ : ปัญหาและทางออก ภายใตโ้ ครงการศกึ ษาวจิ ยั การพฒั นาอยา่ งยงั่ ยนื กบั หลกั นิตธิ รรม วนั ท่ี 2 ตุลาคม 2560 ทนุ นิยมทาํ ใหเ้ กดิ ชอ่ งว่างคนรวยและคนจน รวมถงึ ความเหล่อื มลา้ํ ซง่ึ ไมไ่ ดม้ เี พยี งความเหล่อื มลา้ํ ทาง สงั คมแต่ยงั พบในกระบวนการยตุ ธิ รรม โดยคนรวยมโี อกาสมากกว่าในทกุ เรอ่ื งของชวี ติ ทงั้ การศกึ ษา การ ทาํ งาน รายได้ รวมถงึ เมอ่ื กระทําผดิ กไ็ มต่ อ้ งเขา้ มาสกู่ ระบวนการยตุ ธิ รรมดว้ ย ขณะทค่ี นจนกจ็ ะเสยี เปรยี บคน รวยอยา่ งน้อย 4-5 เรอ่ื งทค่ี นรวยไมต่ ้องเข้าส่กู ระบวนการยุติธรรม เรอ่ื งแรกคือ การปล่อยตวั ชวั่ คราว หรอื การประกนั ตวั ซึ่งให้ความสาํ คญั กบั หลกั ประกนั หากผกู้ ระทาํ ผดิ นําหลกั ทรพั ยม์ าประกนั ตวั ตามทศ่ี าล กําหนดกย็ งั ไมต่ อ้ งถกู ฝากขงั จนกว่าจะถงึ ชว่ งเวลาพจิ ารณาคดี หากศาลยกฟ้องกจ็ ะไดก้ ลบั ไปใชช้ วี ติ ตามปกติ กบั ครอบครวั และหน้าทก่ี ารงานเช่นเดมิ แต่หากศาลพจิ ารณาว่าผดิ รบั โทษต่อไป แต่สาํ หรบั ผกู้ ระทําผดิ ทไ่ี มม่ ี หลกั ทรพั ยก์ จ็ ะตอ้ งถูกฝากขงั ชวั่ คราวในระหวา่ งทศ่ี าลพจิ ารณาคดจี นกว่าศาลตดั สนิ หากศาลตดั สนิ ลงโทษ จาํ คกุ กต็ ดิ คุก แต่หากยกฟ้องกจ็ ะไดอ้ อกจากคกุ ซง่ึ หากคนจนมหี ลกั ทรพั ยป์ ระกนั ตวั กค็ งไมเ่ ดอื ดรอ้ นเช่นน้ี เร่ืองที่สองคือ โอกาสท่ีจะได้รบั การปล่อยตวั ชวั่ คราว โอกาสที่พกั รอการลงโทษ หรือโอกาสที่ไมต่ ้องติด คกุ อยา่ งเช่นกรณที ข่ี บั รถชนคนตายแลว้ ผกู้ ระทําผดิ จา่ ยเงนิ ชดเชยใหก้ บั เหยอ่ื และญาตแิ ลว้ นําไปแจง้ ต่อศาล วา่ ไดเ้ ยยี วยาผเู้ สยี หายแลว้ ศาลจะพจิ ารณาพกั รอการลงโทษซง่ึ คนรวยเท่านนั้ ทจ่ี ะมโี อกาสแบบน้ีแต่ในคนจน เป็นไปไมไ่ ดเ้ ลย เร่ืองท่ีสามคือ การกกั ขงั แทนค่าปรบั เมอ่ื ศาลมคี ่าปรบั ผกู้ ระทาํ ความผดิ ทเ่ี ป็นคนรวยจ่า คา่ ปรบั ต่อศาลกส็ ามารถกลบั บา้ นได้ แต่ผกู้ ระทาํ ผดิ ทเ่ี ป็นคนจนไม่มจี ่ายค่าปรบั ใหศ้ าลตามประมวลกฎหมาย อาญามาตรา 19 กาํ หนดใหก้ กั ขงั แทนค่าปรบั ในกรณโี ทษสงู คา่ ปรบั มากอาจถกู กกั ขงั นานถงึ 2 ปี เรอื่ งท่ีส่ีคือ การเดินทางไปศาล ในประเทศไทยใชร้ ะบบกล่าวหาซง่ึ ผกู้ ล่าวหาและผถู้ กู กลา่ วหาทงั้ สองฝ่ายจะตอ้ งเดนิ ทาง มาศาลเพ่อื ใหศ้ าลรบั ฟังทงั้ สองฝ่ายก่อนการตดั สนิ เมอ่ื เป็นหน้าทข่ี องคคู่ วามทต่ี อ้ งนําพยานเขา้ ส่ศู าล ทนายความจงึ มคี วามสาํ คญั คดที ก่ี ้ํากง่ึ หากฝ่ายใดมที นายดโี อกาสชนะคดกี ม็ มี าก ในคดอี าญาแมจ้ ะมกี ฎหมาย ใหศ้ าลตงั้ ทนายใหซ้ ง่ึ เป็นทนายขอแรง เป็นทนายจบใหมข่ าดประสบการณ์เขา้ มาชว่ ยคดเี พ่อื สรา้ งประสบการณ์ ใหก้ บั ตนเองและกย็ ากทจ่ี ะสามารถว่าความไดด้ เี ท่าทนายเก่งมากประสบการณ์ซง่ึ กม็ กั มคี ่าตวั แพง คนรวย รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 36 / 152

เทา่ นนั้ ทจ่ี ะสามารถจา้ งทนายเก่งราคาแพง เรื่องที่ห้าคือ การเข้าถงึ กระบวนการยตุ ิธรรม โดยเฉพาะในคดี แพง่ ซง่ึ การฟ้องคดตี อ้ งเสยี ค่าธรรมเนียมต่อศาล ตอ้ งจา้ งทนาย คนทอ่ี ยใู่ นพน้ื ทห่ี ่างไกลความเจรญิ ยอ่ มตอ้ งใช้ เวลาเดนิ ทางมาศาลทย่ี าวนานกวา่ ทงั้ เดนิ เทา้ ทงั้ รถประจาํ ทางขา้ มอําเภอเขา้ ส่จู งั หวดั มคี า่ ใชจ้ า่ ยมากกว่า ทงั้ คา่ เดนิ ทาง ค่าทพ่ี กั และอ่นื ๆ เป็นเวลาหลายวนั ต่อครงั้ ทม่ี าศาล ซง่ึ คนจนกอ็ าจไม่มกี าํ ลงั จา่ ยจนถงึ สน้ิ สดุ คดี ในเรอ่ื งการการปลอ่ ยตวั ชวั่ คราว ศาลไดพ้ ยายามช่วยเหลอื คนจนทเ่ี สยี เปรยี บหรอื ขาดโอกาสใน กระบวนการยตุ ธิ รรม และไดด้ าํ เนินการแลว้ สองโครงการคอื โครงการใชร้ ะบบพจิ ารณาความเสย่ี งในการปล่อย ตวั ชวั่ คราวสาํ หรบั ผตู้ อ้ งหาหรอื จาํ เลยทม่ี โี ทษจาํ คุกไมเ่ กนิ 5 ปีและไมม่ หี ลกั ประกนั กส็ ามารถขอเขา้ โครงการ ศาลจะประเมนิ ความเสย่ี งผ่านแบบฟอรม์ เพอ่ื ประเมนิ ระดบั ความเป็นไปไดใ้ นการหลบหนีตงั้ แต่ไมม่ คี วามเสย่ี ง- เสย่ี งน้อย-เสย่ี งปานกลาง-เสย่ี งสงู เช่น คนทแ่ี ต่งงานแลว้ มคี ่าความเสย่ี งต่าํ กวา่ คนยงั ไมแ่ ต่งงาน คนทแ่ี ต่งงาน แลว้ มลี กู กม็ คี า่ ความเสย่ี งต่ํากว่าคนทแ่ี ต่งงานแลว้ ยงั ไม่มลี กู เป็นตน้ โดยเรมิ่ ดําเนินการตงั้ แต่เดอื นกุมภาพนั ธ์ 2560 ไดป้ ล่อยตวั ชวั่ คราวแลว้ กวา่ 1,000 คน แมป้ รากฏวา่ มคี นหนคี ดบี า้ งแต่กย็ งั น้อยกวา่ ก่อนทจ่ี ะมโี ครงการ และใหน้ ําหลกั ประกนั มาวางต่อศาล และโครงการ Electronic Monitoring (EM) กําไลขอ้ เทา้ ตดิ ตามตวั ผกู้ ระทาํ ผดิ ทศ่ี าลปลอ่ ยตวั ใหม้ าอยบู่ า้ น โดยใชแ้ ทนหลกั ประกนั ทร่ี าคา 300,000 บาท และใชใ้ นการคมุ้ ครองสทิ ธใิ นกรณี ความผดิ โทษสงู ซง่ึ ศาลไมใ่ หป้ ระกนั ตวั เพราะกลวั หลบหนี แต่หากมหี ลกั ประกนั มาวางต่อศาลและตดิ EM ดว้ ย เพ่อื ใหศ้ าลมนั่ ใจวา่ ผกู้ ระทาํ ผดิ จะไมห่ ลบหนี ซง่ึ จะเรม่ิ ดาํ เนนิ การในเดอื นตุลาคม พ.ศ. 2560 ในเรอ่ื งการรอการลงโทษคงจะแกไ้ ขไดย้ ากเพราะศาลพจิ ารณาถงึ โอกาสทผ่ี กู้ ระทาํ ความผดิ จะยอ้ น กลบั ไปกระทาํ ความผดิ ซ้ําอกี โดยศาลขยายเวลาการลงโทษจาก 2 ปีเป็น 5 ปี เพอ่ื ใหจ้ าํ นวนคดที ร่ี อการลงโทษ มมี ากขน้ึ และเพมิ่ โอกาสทศ่ี าลจะสงั่ รอการลงโทษมากขน้ึ ในเรอ่ื งกกั ขงั แทนค่าปรบั มกี ารแกไ้ ขประมวลกฎหมายอาญาใหเ้ พมิ่ อตั ราค่าปรบั แทนการกกั ขงั จากวนั ละ 200 บาทเป็น 500 บาท กกั ขงั ไดส้ งู สุด 2 ปี และใหม้ ผี ลยอ้ นหลงั ถงึ ผตู้ อ้ งโทษทก่ี ําลงั ถูกกกั ขงั ดว้ ย เรมิ่ บงั คบั ใชแ้ ลว้ ในเดอื นเมษายน 2559 ทผ่ี า่ นมา รวมถงึ แกก้ ฎหมายใหศ้ าลพจิ ารณารอการลงโทษแทนค่าปรบั ไดด้ ว้ ย โดยหากภายในเวลาทศ่ี าลกําหนดผกู้ ระทาํ ความผดิ ไมท่ ําผดิ ซ้ําอกี กใ็ หย้ กเลกิ โทษและยกเลกิ คา่ ปรบั ดว้ ย อกี ทงั้ หากผกู้ ระทาํ ความผดิ ไมม่ เี งนิ จ่ายคา่ ปรบั กฎหมายมที างเลอื กแทนค่าปรบั และไมต่ อ้ งถูกกกั ขงั เช่น ใหท้ าํ งาน สาธารณประโยชน์ ในเรอ่ื งทนายชว่ ยเหลอื ผกู้ ระทาํ ความผดิ ทย่ี ากจน กจ็ ะสรา้ งโอกาสใหม้ ที นายเก่งมากประสบการณ์เขา้ มาชว่ ยมากขน้ึ จากทนายขอแรงทม่ี อี ตั ราหลกั พนั บาทแกไ้ ขเป็นอตั ราสงู สุด 50,000 บาทซง่ึ กป็ ระสบ ความสาํ เรจ็ พอสมควร รวมถงึ ปรบั ระบบการพจิ ารณาคดใี นบางประเภท เช่น ใชร้ ะบบไต่สวนในคดคี า้ มนุษย์ เพอ่ื ใหไ้ ดร้ บั ความเป็นธรรมมากขน้ึ ในเรอ่ื งการเขา้ ถงึ กระบวนการยตุ ธิ รรม ศาลพยายามขยายการจดั ตงั้ ใหพ้ น้ื ทอ่ี าํ เภอ พน้ื ทห่ี า่ งไกลมาก ขน้ึ เพอ่ื ลดการเดนิ ทางมาศาลของประชาชน แมไ้ มค่ ุม้ ค่าทางเศรษฐกจิ เพราะคดเี ขา้ ส่ศู าลมไี มม่ ากแต่มี ความหมายหากมองในมมุ ของความเสมอภาคของประชาชน รวมถงึ ปรบั ระบบค่าธรรมเนียมของศาล เช่น การ ขอดาํ เนินคดอี ยา่ งคนอนาถาใหท้ าํ ไดง้ ่ายขน้ึ หรอื การดําเนินคดที างแพ่งควบคไู่ ปกบั คดที างอาญาพรอ้ มกนั เพ่อื ลดคา่ ใชจ้ ่ายของผเู้ สยี หาย ความพยายามขา้ งตน้ ของศาลไดด้ าํ เนินการเพ่อื ลดความเหล่อื มล้าํ ในกระบวนการยตุ ธิ รรมระหว่าง ผกู้ ระทาํ ความผดิ ทเ่ี ป็นคนรวยกบั คนยากจน โดยหวงั ว่าสถานการณ์จะดขี น้ึ แมย้ งั ไมไ่ ดท้ ําในวงกวา้ ง สาํ หรบั ประเดน็ ปัญหายาเสพตดิ ซง่ึ กระบวนการยตุ ธิ รรมใหค้ วามสาํ คญั มากเน่อื งมาจากสถติ ขิ องจาํ นวนคดที เ่ี ขา้ ส่ศู าล รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 37 / 152

สว่ นใหญ่เกย่ี วขอ้ งกบั ปัญหายาเสพตดิ เช่น ปีทแ่ี ลว้ จาํ นวนคดอี าญากว่า 690,xxx คดี เป็นคดยี าเสพตดิ ราว 300,000 คดี และสถติ ขิ องผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ ราว 300,000 คน จาํ นวน 1 ใน 5 ของผตู้ อ้ งขงั เป็นผกู้ ระทํา ความผดิ เกย่ี วกบั ยาเสพตดิ หรอื ราว 60,000 คน ซง่ึ มที งั้ ผทู้ อ่ี ยรู่ ะหว่างการพจิ ารณาคดกี บั ผทู้ ถ่ี กู ตดั สนิ แลว้ ดงั นนั้ ในการแกไ้ ขปัญหายาเสพตดิ และคนลน้ คุกกค็ งตอ้ งแกไ้ ขทต่ี น้ เหตุของการเสพตดิ ใหไ้ ดแ้ ละ ปัญหาคนลน้ คกุ กจ็ ะคลค่ี ลายลงไป โดยเฉพาะดําเนินการกบั กลมุ่ ผตู้ อ้ งขงั ทศ่ี าลพพิ ากษาคดแี ลว้ ซง่ึ เป็นผตู้ อ้ งขงั ส่วนใหญ่ในเรอื นจาํ หากมงุ่ เน้นการปฏริ ปู ในเรอ่ื งการปลอ่ ยตวั ชวั่ คราวระหว่างดาํ เนนิ คดโี ดยไมถ่ ูกกกั ขงั ใหเ้ ป็น มรรคผลอยา่ งจรงิ จงั กจ็ ะชว่ ยแกไ้ ขปัญหาคนลน้ คกุ ในผกู้ ระทาํ ความผดิ กลุ่มแรกได้ สาํ หรบั ผกู้ ระทาํ ความผดิ ท่ี ศาลตดั สนิ แลว้ หากเป็นผคู้ า้ รายใหญ่กต็ อ้ งไดร้ บั การลงโทษอยา่ งเหมาะสมกบั ความผดิ เพอ่ื ใหเ้ ขด็ หลาบและเป็น ตวั อยา่ งแก่ผอู้ ่นื แต่สาํ หรบั ผคู้ า้ รายยอ่ ยซง่ึ เป็นผตู้ อ้ งขงั สว่ นใหญ่ในเรอื นจาํ อนั เป็นผลมาจากกฎหมายอาญา เกย่ี วกบั ยาเสพตดิ ทม่ี โี ทษรุนแรง รวมถงึ ขอ้ สนั นิษฐานเดด็ ขาดในจาํ นวนยาเสพตดิ ทค่ี รอบครองคอื เกนิ 15 เมด็ จดั เป็นผคู้ า้ ทนั ทแี มไ้ มร่ บั สารภาพกต็ าม เป็นการครอบครองเพ่อื จาํ หน่ายไมใ่ ช่ผเู้ สพและตอ้ งรบั โทษจาํ คุกอตั รา สงู หรอื หนกั กวา่ ทค่ี วร ทผ่ี ่านมาศาลไดป้ รบั วธิ พี จิ ารณากรณีนําเขา้ ยาเสพตดิ แมเ้ พยี ง 1-2 เมด็ กม็ อี ตั ราโทษ จาํ คกุ ตลอดชวี ติ แต่กฎหมายถกู แกไ้ ขแลว้ เป็นจาํ คกุ 10 ปีถงึ ตลอดชวี ติ และหวงั วา่ หากสารภาพกจ็ ะไดล้ ดโทษ กง่ึ หน่ึงเหลอื 5 ปีกจ็ ะไดร้ บั อสิ รภาพออกจากเรอื นจาํ ดงั กล่าวเป็นตวั อยา่ งซง่ึ กย็ งั มกี ฎหมายอกี หลายมาตราทม่ี โี ทษมากเกนิ ไป รวมถงึ ขอ้ สนั นิษฐาน เดด็ ขาดทต่ี อ้ งปรบั แกไ้ ขเพ่อื ลดทอนความเป็นอาญาทม่ี ากเกนิ ไป ใหเ้ ป็นการลงโทษทเ่ี หมาะสมกบั ความผดิ มากยงิ่ ขน้ึ และไมน่ ําไปส่ปู ัญหาคนลน้ คกุ นอกจากน้จี ะตอ้ งสรา้ งทางเลอื กในการลงโทษใหม้ ากยง่ิ ขน้ึ กว่าการส่ง เขา้ เรอื นจาํ ซง่ึ โครงการกําลงั ใจไดเ้ ขา้ มาทํางานทางความคดิ กบั ผพู้ พิ ากษากว่า 8 ปี ผลงานทเ่ี กดิ ขน้ึ คอื โครงการกาํ ลงั ใจไดเ้ ปลย่ี นแนวคดิ ของผพู้ พิ ากษาทงั้ ศาลชนั้ ตน้ ศาลอุทธรณ์ และศาลฎกี า จากมุมมองต่อยาเสพ ตดิ ว่าเป็นมหนั ตภยั คนทถ่ี ูกฟ้องในความผดิ คดยี าเสพตดิ ตอ้ งไดร้ บั การลงโทษอยา่ งรนุ แรงซง่ึ มุมมองดงั กล่าว ไดเ้ ปลย่ี นแปลงไปแลว้ จนนําไปสกู่ ารแกไ้ ขกฎหมายหลายเรอ่ื ง ไดช้ ่วยเหลอื ผตู้ อ้ งขงั ไปแลว้ หลายคน อาทิ การ นําเขา้ ยาเสพตดิ ทม่ี โี ทษจาํ คกุ ตลอดชวี ติ เป็น 10 ปี-ตลอดชวี ติ และใหม้ ผี ลยอ้ นหลงั ได้ การเปลย่ี นแปลงน้ชี ่วย ผตู้ อ้ งขงั ทนั ที 150 คน รวมถงึ การแกไ้ ขขอ้ สนั นษิ ฐานเดด็ ขาดกทาํ ใหล้ ดจาํ นวนผตู้ อ้ งขงั เขา้ คุกน้อยลง ทส่ี าํ คญั ทส่ี ดุ คอื ฐานการลงโทษทเ่ี ปลย่ี นแปลงไปจากการลงโทษอยา่ งรนุ แรงเป็นการลงโทษในสดั สว่ นทเ่ี หมาะสมกบั ความผดิ และใหโ้ อกาสผทู้ ม่ี ปี ัญหายาเสพตดิ ไดก้ ลบั ตวั เป็นพลเมอื งทด่ี ขี องสงั คมอกี ครงั้ จงึ ขอชน่ื ชมโครงการ กาํ ลงั ใจทอ่ี ดทนมากกบั ผพู้ พิ ากษาซง่ึ เป็นคนทเ่ี ปลย่ี นความคดิ ไดย้ ากทส่ี ดุ และกระบวนการยตุ ธิ รรมกต็ อ้ ง ดาํ เนินการปรบั ปรงุ แกไ้ ขปัญหาต่อไป การใช้งบประมาณกบั ปัญหาผตู้ ้องขงั ล้นเรือนจาํ โดย รศ.ดร.สงั ศิต พิริยะรงั สรรค์ จากการประชมุ เรอ่ื ง สรา้ งองคค์ วามรเู้ ท่าทนั ต่อพลวตั การควบคุมยาเสพตดิ ครงั้ ท่ี 1 วนั ท่ี 5-6 มกราคม 2560 ประเทศไทยใช้เงิน 9.2 พนั ล้านบาทในการแก้ไขปัญหายาเสพติดในช่วง 8 ปี ความเสียหายอย่ทู ่ี 4 แสนล้านบาท ถึง 9.4 แสนล้านบาท แถมมีนักโทษเพิ่มขึน้ จนเกิดปัญหาผตู้ ้องขงั ล้นเรือนจาํ สะทอ้ นการ เสพตดิ กระบวนการยตุ ธิ รรมทางอาญาและการลงโทษ ยนื ยนั ว่าชว่ งกว่าสามทศวรรษทผ่ี ่านมากบั การแกไ้ ข รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 38 / 152

ปัญหายาเสพตดิ ของสงั คมไทย มปี ัญหาเรอ่ื งขององคค์ วามรู้ การทเ่ี ราถูกสอนมาในความรแู้ บบแยกสว่ น ทาํ ให้ เราไมส่ ามารถเอาชนะปัญหายาเสพตดิ ได้ เมอ่ื คาํ นวณงบประมาณการแกป้ ัญหายาเสพตดิ พบว่า ขาดทนุ มาทุก ปี สมมตปิ ระเทศไทยเป็นองคก์ รธรุ กจิ หน่ึง ขาดทุนเป็นสบิ ๆ ปี ไมม่ อี งคก์ รไหนอยตู่ ่อ เราใชเ้ งนิ 9.2 พนั ลา้ นบาท ในการแกป้ ัญหา แต่สงิ่ ทม่ี กี ารประเมนิ นโยบายช่วง 8 ปี ตวั เลขความเสยี หายน่าจะอยทู่ ่ี 4 แสนลา้ นบาท ถงึ 9.4 แสนลา้ นบาท งบพวกน้ีไมไ่ ดท้ ําใหเ้ กดิ ผลผลติ อยา่ งอ่นื เลย เพราะฉะนนั้ ถา้ เรามองปัญหายาเสพตดิ จากมมุ เศรษฐศาสตร์ ประเทศชาตเิ สยี หายหนกั มาก แทนทจ่ี ะเอาเงนิ จาํ นวนดงั กล่าวไปใชเ้ รอ่ื งสวสั ดกิ าร สง่ เสรมิ การศกึ ษา ความเป็นอยใู่ หค้ นไทย ความเสยี หายยาเสพตดิ ไมใ่ ชเ่ รอ่ื งเศรษฐกจิ เทา่ นัน้ แต่ในทางสงั คมกม็ ตี น้ ทุน ทต่ี อ้ งจา่ ย กล่าวคอื ตน้ ทุนในการทเ่ี ราตอ้ งใชจ้ า่ ยในการป้องกนั ยาเสพตดิ ตน้ ทุนทางดา้ นนโยบายของภาครฐั ตน้ ทุนผลผลติ ตน้ ทนุ ของสงั คม ตน้ ทุนของนกั โทษในคุก ตน้ ทุนทก่ี ลา่ วมาน้ี อาจประเมนิ ยาก แค่ตน้ ทนุ อยา่ ง “ตน้ ทุนนโยบายยาเสพตดิ ” หากดรู ฐั บาลไทยตงั้ แต่ปี 2542-2559 เป็นเวลา 18 ปี หมดงบไป 9.2 หมน่ื ลา้ นบาท แต่ตน้ ทนุ ของผลผลติ ทส่ี ญู เสยี จากการจาํ คุก เอาแค่ 8 ปี ตกประมาณ 3 แสนลา้ นบาท ถงึ 8 แสนลา้ นบาท น่ีคอื ความสญู เสยี มากทส่ี ดุ ของสงั คม สาํ หรบั “ตน้ ทนุ อาชญากรรม” ตอ้ งมองวา่ การก่ออาชญากรรมของเอกชนมมี ลู ค่าเทา่ ไร คนเสพยาก่อ อาชญากรรมจรงิ แต่ไทยไมไ่ ดม้ แี คเ่ อกชนหรอื รายบคุ คล เจา้ หน้าทร่ี ฐั ก่ออาชญากรรมดว้ ยเช่นกนั ตน้ ทุนสอง อนั น้ีใครก่อความเสยี หายมากกว่ากนั ในปี พ.ศ. 2550-2558 ความเสยี หายเกดิ ขน้ึ ประมาณ 6 หม่นื ลา้ นบาทถงึ กว่าแสนลา้ นบาท ถา้ เทยี บกนั ของเอกชนความเสยี หายทเ่ี กดิ ขน้ึ ราว 2 หมน่ื ลา้ นบาท คดิ เป็น 18% ขณะทร่ี ฐั ก่อ ความเสยี หายเชงิ อาชญากรรมราว 4 หมน่ื ลา้ นบาทถงึ แสนลา้ นบาท โดยพอจะสรปุ ไดว้ า่ ปัญหายาเสพตดิ ตน้ ทุน นโยบายรฐั ก่อมากกวา่ ยงิ่ เมอ่ื มกี ารประกาศทาํ สงครามยาเสพตดิ กลบั ทาํ ใหน้ กั โทษยาเสพตดิ เกดิ ขน้ึ เรว็ เพมิ่ ขน้ึ 55-77% งบประมาณของภาครฐั ในการจดั การเพม่ิ ขน้ึ 49% ตวั เลขพวกน้เี ขาสะทอ้ นว่าเราจ่ายมากเพ่ือ กวาดขึ้นมากขึ้น แต่สถานการณ์ 20 ปีกย็ งั ไมค่ ลค่ี ลาย คาํ ถามคอื จะคลค่ี ลายอย่างไร ถา้ เราใชห้ ลกั คดิ แบบน้ี ปัญหากไ็ มไ่ ดถ้ ูกแกไ้ ข แต่เราตอ้ งจา้ งมากขน้ึ แถมยงั ไมก่ ่อประโยชน์ใดๆ ถอื เป็นความไมค่ ุม้ น่ีเป็นปัญหาท่ี หากไมม่ ีการคิดถงึ มมุ ทางด้านเศรษฐศาสตร์ ประเทศไทยไมม่ ีทางรอด หากจะเปรียบเทียบต้นทนุ ในปี พ.ศ. 2551-2558 เทียบกบั GDP ประเทศแล้ว เราจะพบว่างบประมาณท่ีใช้จ่ายด้านนี้สงู ถึง 0.76-1.54 ของ GDP ในขณะท่ีงบประมาณด้านป้องกนั ยาเสพติดในประเทศสหรฐั อเมริกาอย่ทู ี่ 0.9% หรอื ใน ออสเตรเลียอย่ทู ี่ 0.3 ของ GDP เท่านัน้ ตน้ ทุนแก้ปัญหายาเสพตดิ ของเราสงู กว่าเขา ความเสยี หายเราสงู กว่า 2-3 เท่า ถา้ เราไม่มกี ารทบทวนแนวคดิ ใหม่ ในการแกไ้ ขปัญหายาเสพตดิ ไทย เราไมม่ ที างอยกู่ นั ไดอ้ ยา่ งสงบ และชวนตงั้ คาํ ถามใหค้ ดิ ต่อวา่ เวลานึกถงึ การแกป้ ัญหายาเสพตดิ คนทร่ี บั ผดิ ชอบใจถงึ หรอื เปลา่ การจะ แกป้ ัญหาใหเ้ รามองสรรพสงิ่ อยา่ งเป็นจรงิ อยา่ มองดว้ ยอคติ ถา้ เราเพยี งใชค้ วามรดู้ า้ นใดดา้ นหน่งึ คงไมไ่ ด้ การ แกป้ ัญหาเรอ่ื งน้ี ตอ้ งมองคนตดิ ยาเสพตดิ ในฐานะมนุษยธรรมดว้ ย ซง่ึ การแก้ปัญหายาเสพตดิ มติ ทิ างกฎหมาย ถอื ว่ามกี ารเปลย่ี นแปลงระดบั หน่ึงแลว้ เช่นพระราชบญั ญตั ยิ าเสพตดิ ใหโ้ ทษฯ แต่ยงั มมี ติ ทิ ส่ี งั คมไทยยงั ตอ้ ง ผลกั ดนั กนั ต่อไป กค็ อื องคค์ วามรดู้ า้ นยาเสพตดิ ทถ่ี ูกตอ้ ง ทงั้ Drug Prevention, Drug Education และ Drugs Use รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 39 / 152

มิติความหลากหลายด้านเพศและความท้าทายในการดแู ลผตู้ ้องขงั ในเรอื นจาํ โดย อ. ดร.ดุสติ า พง่ึ สาํ ราญ สถาบนั วจิ ยั ประชากรและสงั คม มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล ฐติ ยิ านันท์ หนกั ป้อ ผอู้ ํานวยการ มลู นธิ ซิ สิ เตอร์ ณฐั วโิ รจน์ อนิ ทนินท์ สมาคมฟ้าสรี งุ้ แห่งประเทศไทย ลดั ดา นิเงาะ มลู นธิ โิ อโซน จากการประชุมเชงิ ปฏบิ ตั กิ าร ทบทวนสถานการณ์ บทเรยี น รวบรวมขอ้ เสนอการดูแลผใู้ ชส้ ารเสพตดิ ท่ี ถูกคมุ ขงั วนั ท่ี 27 พฤศจกิ ายน 2561 ประสบการณ์จากงานวจิ ยั รว่ มกบั มลู นิธโิ อโซน เรอ่ื งความหลากหลายทางเพศ ซง่ึ เกบ็ ขอ้ มลู กบั ผตู้ อ้ งขงั หญงิ จาํ นวน 300 คน พบว่า 8% มคี วามสมั พนั ธก์ บั ผหู้ ญงิ (มคี ่)ู ก่อนทจ่ี ะเขา้ มาอยใู่ นเรอื นจาํ ผหู้ ญงิ สว่ นหน่ึงก็ มคี ่ทู เ่ี ป็นเพศเดยี วกนั มาก่อน มผี ตู้ อ้ งขงั หญงิ อกี ส่วนหน่งึ ทม่ี เี งอ่ื นไขบางอย่างหรอื ความสมั พนั ธเ์ ชงิ อํานาจทาํ ใหต้ อ้ งมคี วามสมั พนั ธก์ บั เพศเดยี วกนั เมอ่ื เขา้ มาอยใู่ นเรอื นจาํ แลว้ กฎระเบยี บและสภาพแวดลอ้ มในเรอื นจาํ ทม่ี ี ผลต่อการรกั ษาและดแู ลสุขภาวะของตวั เองโดยเฉพาะสุขภาวะดา้ นอนามยั เจรญิ พนั ธุซ์ ง่ึ พบปัญหาการตดิ เชอ้ื ต่างๆ อนั เน่อื งมาจากการรกั ษาความสะอาดทไ่ี มด่ เี ทา่ ทค่ี วรอยเู่ ป็นประจาํ จงึ จาํ เป็นจะตอ้ งใหค้ วามสนใจและทํา ความเขา้ ใจ สนบั สนุนในเรอ่ื งของการพยายามเรยี นรผู้ ่านการทาํ วจิ ยั ในพน้ื ทท่ี ณั ฑสถานแมม้ กี ฎระเบยี บ คอ่ นขา้ งมากวา่ อะไรทําได้ อะไรทาํ ไมไ่ ด้ แต่กไ็ มใ่ ช่วา่ ไมม่ ชี อ่ งเสยี เลย อน่งึ ประเดน็ อาจจะไมไ่ ดอ้ ยทู่ ผ่ี ตู้ อ้ งขงั เพศทางเลอื กวา่ เขาเป็นอะไร แต่อยทู่ เ่ี รามองเขาเป็นอะไร และเราปฏบิ ตั ติ ่อเขาอยา่ งไร ในประเทศไทยถอื วา่ สงั คมโดยรวมค่อนขา้ งยอมรบั ความหลากหลายทางเพศ แต่ในระบบราชการกย็ งั มปี ัญหาค่อนขา้ งมาก เมอ่ื พดู ถงึ คนขา้ มเพศ กลุม่ น้ีจะมปี ัญหามากกวา่ กลมุ่ อ่นื สงั คมทาํ ใหเ้ ชอ่ื มาโดยตลอดวา่ กะเทยตอ้ งเป็นตวั ตลกและตอ้ ง บา้ ผชู้ าย เมอ่ื เขา้ ไปอยใู่ นเรอื นจาํ กจ็ ะมภี าพจาํ ว่า กะเทยตอ้ งบา้ ผชู้ าย อยากอยกู่ บั ผชู้ าย แลว้ จะตอ้ งไปแยกเขา ทาํ ไม แต่ในความเป็นจรงิ แลว้ บางคนกร็ สู้ กึ ไมส่ บายใจทจ่ี ะตอ้ งไปนอนรว่ มกบั ผชู้ าย อกี ทงั้ ยงั มปี ัญหาการล่วง ละเมดิ ทางเพศต่างๆ ทต่ี อ้ งเผชญิ อกี ดว้ ย หากยงั แยกคนดว้ ยอวยั วะเพศโดยไมไ่ ดใ้ หค้ วามสาํ คญั กบั จติ ใจและ ความรสู้ กึ เรากจ็ ะมองขา้ มสงิ่ เหลา่ น้ีไป ถา้ ยงั คงมมี มุ มองแบบน้ี การออกแบบกระบวนการตงั้ แต่การตรวจคดั กรองคนเขา้ เรอื นจาํ กจ็ ะไม่มบี รกิ ารตรวจทใ่ี หค้ วามสาํ คญั กบั ความละเอยี ดอ่อนในประเดน็ น้ี นอกจากน้ใี นกลุ่ม กะเทยแปลงเพศ เมอ่ื เขา้ ไปอยใู่ นเรอื นจาํ ไมไ่ ดใ้ ชฮ้ อรโ์ มนกจ็ ะมอี าการเหมอื นคนวยั ทอง ปวดศรี ษะ หงดุ หงดิ มี ปัญหาทางสุขภาพตามมา แต่เรอื นจาํ กลบั มองวา่ ฮอรโ์ มนเป็นสงิ่ ทใ่ี ชเ้ พ่อื ความสวยงามไมใ่ ช่ยารกั ษาใหเ้ ขามี สุขภาพกายและจติ ทด่ี ี รายละเอยี ดปลกี ยอ่ ยเหล่าน้เี ป็นเรอ่ื งละเอยี ดอ่อน หากใสใ่ จและพยายามทําความเขา้ ใจก็ จะสามารถดแู ลผกู้ ระทาํ ความผดิ ทเ่ี ป็นเพศทางเลอื กไดอ้ ยา่ งเหมาะสมมากขน้ึ นอกจากน้ี Sensitization ความ ละเอยี ดอ่อน การตตี รา และการผลติ ซ้ําภาพจาํ ต่างๆ รวมถงึ แนวคดิ และความเชอ่ื เรอ่ื ง คน = คน เป็นเรอ่ื งสาํ คญั กลมุ่ เกย/์ ชายรกั ชาย (MSM) มคี วามจาํ เพาะทแ่ี ตกต่างไปจากกล่มุ ผหู้ ญงิ และกลุ่มกะเทย โดยส่วนใหญ่ การจบั กุมมกั เกดิ ขน้ึ ในช่วงปารต์ ้ี ChemSex ทงั้ จากการแฝงตวั เขา้ มาของเจา้ หน้าทต่ี ํารวจในแอพลเิ คชนั่ หาคู่ ต่างๆ หรอื การล่อซอ้ื ดว้ ยกลวธิ ตี ่างๆ ทาํ ใหต้ อ้ งโทษรา้ ยแรง มปี ระวตั กิ ารตอ้ งโทษ จากนนั้ เมอ่ื ถูกจบั เขา้ ไปอยู่ ในเรอื นจาํ แลว้ พบวา่ มกี ารคดั เลอื กแกนนําในเรอื นจาํ มาเขา้ รบั การอบรม แต่กไ็ มไ่ ดม้ กี ารใหค้ วามรกู้ บั นกั โทษ ทุกแดน ดงั นนั้ การใหค้ วามรอู้ ยา่ งถูกตอ้ งและเหมาะสม การแจกถุงยางอนามยั ควรตอ้ งแจกสารหล่อล่นื ซง่ึ มี ความจาํ เป็นควบค่ไู ปดว้ ย หากไมแ่ จกสารหลอ่ ลน่ื แลว้ การใชส้ งิ่ อ่นื ทดแทนสารหล่อล่นื อยา่ งไมเ่ หมาะสมมี ผลกระทบอยา่ งมาก ลว้ นเป็นสง่ิ ทค่ี วรตอ้ งใหค้ วามรอู้ ยา่ งถูกตอ้ ง การมองคนใหเ้ ป็นคนจงึ เป็นเรอ่ื งสาํ คญั ถา้ เรา รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 40 / 152

มองทุกคนเป็นคน มติ ขิ องความเป็นเพศไมใ่ ช่เรอ่ื งน่ากลวั แต่เป็นสงิ่ ทต่ี อ้ งระวงั และใหค้ วามสาํ คญั กบั ความ ตอ้ งการและวถิ ชี วี ติ ทแ่ี ตกต่างกนั เช่นในวนั น้ที พ่ี วกเรามาเปิดมมุ มองใหมท่ จ่ี ะนําไปใชม้ องสถานการณ์ปัญหา ต่างๆ ใหม้ คี วามลกึ ซง้ึ มากขน้ึ เพ่อื ใหต้ อบสนองความตอ้ งการของเขาไดด้ ขี น้ึ ในปัจจบุ นั ประเทศไทยอยใู่ นระหว่างการพยายาม เรยี นรู้ และพฒั นา ซง่ึ เรอื นจาํ อาจไมต่ อ้ งปรบั ว่าจะจดั เขาไปอยทู่ ไ่ี หน แต่ใหค้ วามสาํ คญั กบั การจดั ระบบบรกิ ารทม่ี คี วามเฉพาะเจาะจงสาํ หรบั คนขา้ มเพศมากขน้ึ ให้ เขามที างเลอื กและไดร้ บั บรกิ ารทเ่ี ป็นมติ รมากขน้ึ นอกจากน้ี เรอื นจาํ ตอ้ งมี Guideline และตอ้ งสง่ เสรมิ การทํา วจิ ยั ในมติ เิ ชงิ พฤตกิ รรมเพอ่ื ทาํ ความเขา้ ใจกบั ความหลากหลายและมมุ มองทม่ี คี วามละเอยี ดอ่อนในเรอ่ื งเพศ สภาวะต่างๆ ทม่ี คี วามแตกต่างกนั การนําความร้เู รื่องยาเสพติดและพฤติกรรมเสพติดไปใส่ในกระบวนการยตุ ิธรรม โดย ศ.(พเิ ศษ) จรญั ภกั ดธี นากุล ตุลาการศาลรฐั ธรรมนูญ จากการสมั มนาเชงิ วชิ าการเรอ่ื ง “การเสพตดิ ยอ้ นอดตี สอู่ นาคต : ปัญหาและทางออก” [Back to the Future of Addiction: Problems and Solutions] วนั ท่ี 9-10 สงิ หาคม 2561 ศ.(พเิ ศษ) จรญั ภกั ดธี นากุล จากสถานการณ์การเสพตดิ ของประเทศไทยทงั้ ตุลาการศาลรฐั ธรรมนูญ การเสพยา/สารเสพตดิ ทม่ี ผี ูเ้ สพทผ่ี า่ นและอยใู่ นระบบการ บาํ บดั รกั ษาจาํ นวนมากทเ่ี ก่ยี วขอ้ งกบั การจาํ หน่ายและอยู่ ในเรอื นจาํ กว่ารอ้ ยละ 70 ของประชากรนกั โทษทม่ี มี ากถงึ กวา่ 350,000 คน ขณะทต่ี วั เลขเดก็ และเยาวชนมปี ัญหา ตดิ เกมอกี ราว 1.6 ลา้ นคน สถติ เิ หลา่ น้ีสะทอ้ นปัญหาใน สงั คม ท่ามกลางปัญหาทห่ี ลากหลายและแตกต่างน้ี ท่าน องคมนตรกี ต็ งั้ คาํ ถามถงึ องคก์ รกลางทร่ี บั ผดิ ชอบ ซง่ึ ใน งานดา้ นยาเสพตดิ เรามหี น่วยงาน ป.ป.ส. เป็นหน่วยงาน ประสานบรู ณาการรว่ มกบั หน่วยงานภาครฐั อ่นื ทเ่ี กย่ี วขอ้ ง ในขณะทก่ี ระทรวงสาธารณสขุ ถกู คาดหมายว่าจะเป็นหน่วยงานทส่ี าํ คญั ขบั เคลอ่ื นการบาํ บดั รกั ษาผทู้ ม่ี ี ปัญหาพฤตกิ รรมเสพตดิ ต่างๆ รวมถงึ กระทรวงศกึ ษาธกิ าร กระทรวงยตุ ธิ รรม กระทรวงพฒั นาความมนั่ คงของ มนุษยแ์ ละสงั คมทจ่ี ะเขา้ มามบี ทบาทรว่ มกนั ตลอดจนภาคประชาสงั คมและองคก์ รอ่นื ๆ ว่าเราจะรว่ มมอื กนั ทาํ งานดา้ นยาเสพตดิ และการเสพตดิ ไดอ้ ยา่ งไร ประเดน็ การพง่ึ พงิ ยาเสพตดิ กบั กระบวนการยตุ ธิ รรม เมอ่ื ผมู้ ปี ัญหาตอ้ งคดมี าอยใู่ นเรอื นจาํ หรอื สถาน ดแู ลเดก็ และเยาวชนแลว้ เราจะมกี ระบวนการในการดแู ลและปรบั เปลย่ี นความคดิ พฤตกิ รรม และมกี ลไกพฒั นา ศกั ยภาพเขาอย่างไรใหส้ ามารถคนื เขากลบั ส่สู งั คมและใชช้ วี ติ อยา่ งมคี ุณภาพ ตลอดจนจะมกี ลไกตดิ ตามดแู ล ต่อเน่อื งเพ่อื ลดการเสพซ้าํ และกระทาํ ผดิ ซ้ําไดอ้ ย่างไร รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 41 / 152

เรม่ิ แรกงานของโครงการกําลงั ใจจาํ กดั อยทู่ ก่ี ารแกไ้ ขปัญหาคนลน้ คุกและปัญหาผตู้ อ้ งขงั หญงิ ทต่ี อ้ งถกู พรากจากครอบครวั เขา้ ไปอยใู่ นเรอื นจาํ ซง่ึ มจี าํ นวนหลายหมน่ื คนอย่างทเ่ี คยปรากฏมาก่อน แต่แลว้ โครงการ กาํ ลงั ใจในวนั น้ีกไ็ ดน้ ําพวกเราไปสู่มติ ทิ เ่ี ปิดกวา้ งขน้ึ และเป็นมติ ใิ หญ่คอื เรอ่ื งพฤตกิ รรมการเสพตดิ ซง่ึ ไมใ่ ช่ เฉพาะการเสพตดิ ยาหรอื สารเสพตดิ แต่เป็นการเสพตดิ ในพฤตกิ รรมอนั ตรายทกุ เรอ่ื ง โดยพฤตกิ รรมเสพตดิ เหล่านนั้ นําไปสปู่ ัญหาอาชญากรรม ปัญหาทุจรติ คอรปั ชนั่ ปัญหาโสเภณี ปัญหาโรคภยั ไขเ้ จบ็ สุขภาพอนามยั ของประชาชน ปัญหาอุบตั เิ หตุอุบตั ภิ ยั บนทอ้ งถนน สมมตุ ฐิ านทพ่ี ยายามจะทําความเขา้ ใจถงึ สาเหตุของปัญหาเพอ่ื ทจ่ี ะพฒั นากระบวนการแกไ้ ขปัญหา พฤตกิ รรมเสพตดิ ดงั กล่าวนนั้ เหตุน่าจะอย่ทู ค่ี วามไมร่ ู้ การกระทําพฤตกิ รรมต่างๆ ดว้ ยความไม่รนู้ นั้ แคเ่ พยี ง เพราะว่าทาํ ใหต้ นเองพน้ ทุกขช์ วั่ ขณะหน่ึง แกไ้ ขปัญหาเฉพาะหน้าครงั้ น้ีไปได้ กจ็ ะทาํ ซา้ํ ๆ จนกระทงั่ ตดิ และ กลายเป็นความถนดั ทจ่ี ะทําอยา่ งนนั้ กลายเป็นนสิ ยั เป็นพฤตกิ รรมเสพตดิ ความรเู้ ป็นปัจจยั สําคญั ในการ ป้องกนั และยบั ยงั้ พฤตกิ รรมเสพตดิ ทุกชนดิ แต่เพราะเราไมร่ วู้ า่ พฤตกิ รรมแบบใดทน่ี ําไปสคู่ วามเสอ่ื ม โทษ ภยั พบิ ตั ทิ งั้ แก่ตวั เราเองและแก่สงั คม เรากจ็ ะทาํ ซ้าํ ๆ และค่อยๆ พฒั นากลายเป็นพฤตกิ รรมเสพตดิ ซง่ึ แกไ้ ขไดย้ าก ยง่ิ ไปกวา่ นนั้ หากทําไปแลว้ ไดป้ ระโยชน์ส่วนตวั ดว้ ย มนั กเ็ กดิ การพฒั นาจากความไมร่ เู้ ป็นความรผู้ ดิ คดิ ผดิ เช่อื ผดิ หลงผดิ ซง่ึ กระแสความคดิ ทท่ี าํ ใหเ้ กดิ พฤตกิ รรมเสพตดิ นนั้ แกไ้ ขไดย้ าก ยากยง่ิ กว่าความไมร่ ู้ เพราะวา่ เมอ่ื เราจะใหค้ วามรแู้ ก่คนทไ่ี มร่ นู้ นั้ ง่ายกวา่ การใหค้ วามรกู้ บั คนทร่ี ผู้ ดิ ๆ ฝังตดิ อยกู่ ่อน และสง่ิ ทเ่ี ราพลาดเพราะเราไม่ เขา้ ใจถงึ สาเหตุ เรากใ็ ชก้ ระบวนการยตุ ธิ รรมทางอาญา ใชโ้ ทษทณั ฑท์ างอาญาเขา้ ไปกดแต่ปล่อยใหเ้ ขายงั รู้ แบบผดิ คดิ ผดิ จนกลายเป็นอาชญากรรม แลว้ ลากตวั เขามาจาํ คุก มาประหารดว้ ยโทษทณั ฑท์ างอาญา เป็น เพราะเราไมร่ พู้ ฤตกิ รรมการเสพตดิ อยา่ งน้ี เรากก็ ําหนดนโยบายผดิ ยทุ ธศาสตรข์ องชาตกิ ผ็ ดิ ยทุ ธวธิ ผี ดิ ปฏบิ ตั กิ ารผดิ เป็นเวลาตดิ ต่อกนั มากว่า 40 ปีแลว้ สาํ หรบั การแกไ้ ขปัญหายาเสพตดิ ของเรานบั ตงั้ แต่ปี พ.ศ. 2519 ทม่ี กี ารสถาปนาก่อตงั้ ระบบการปราบปรามยาเสพตดิ พเิ ศษขน้ึ มา ปัญหายาเสพตดิ ทเ่ี กดิ ขน้ึ ไดข้ ยายตวั ไปเกดิ กบั พฤตกิ รรมการเสพตดิ ชนดิ อ่นื ๆ ในทศิ ทางเดยี วกนั ท่ี ชดั เจนทส่ี ุดในสงั คมของเราในปัจจบุ นั คอื พฤตกิ รรมรนุ แรงทกุ รปู แบบ คนไทยจาํ นวนไมน่ ้อยเสพตดิ พฤตกิ รรม รนุ แรงมากบา้ งน้อยบา้ ง เพราะฉะนัน้ เราจงึ เจอเหตุการณ์วา่ แคน้ ตอ้ งฆา่ ไมไ่ ดด้ งั ใจปรารถนากต็ อ้ งฆา่ แมแ้ ต่ เพยี งเหมน็ หน้ากฆ็ า่ กนั เสยี แลว้ อะไรเป็นตน้ เหตุของอาชญากรรมเหล่านนั้ พฤตกิ รรมสาํ ส่อนทางเพศ พฤตกิ รรมเสพตดิ อบายมขุ ทุกประเภทซง่ึ ทาํ ลายสถาบนั ครอบครวั ทาํ ลายคุณภาพชวี ติ ของผคู้ นในสงั คมรวมทงั้ ของผปู้ ่วยเองอกี ดว้ ย พฤตกิ รรมการเสพตดิ การกนิ อาหารทข่ี าดความรกู้ จ็ ะนําไปสโู่ รคภยั ไขเ้ จบ็ ทําให้ ประชาชนของเราอ่อนแอแทนทจ่ี ะสุขสบายกท็ กุ ขท์ รมานดว้ ยโรคไต โรคเบาหวาน และโรครอ้ ยแปดทไ่ี มไ่ ดเ้ กดิ จากเชอ้ื โรคอะไรเลย แต่เกดิ จากพฤตกิ รรมเสพตดิ ในการกนิ อยขู่ องประชาชน พฤตกิ รรมการใชร้ ถใชถ้ นนท่ี ผดิ ๆ แต่เสพตดิ กน็ ําไปสอู่ ุบตั เิ หตุอุบตั ภิ ยั บนทอ้ งถนน ฆา่ คนไทยปีหน่ึงๆ หลายหมน่ื คน พกิ ารอกี นบั แสนคน น่าเศรา้ สลด แลว้ เราจะทาํ อยา่ งไร ตน้ เหตุใหญ่ของปัญหาพฤตกิ รรมเสพตดิ ต่อจากความรคู้ วามเขา้ ใจทถ่ี กู ตอ้ งในการปฏบิ ตั กิ ารต่างๆ ใน การวางนโยบาย วางยุทธศาสตร์ ยทุ ธวธิ ขี องชาติ มหี ลายอยา่ ง ขาดความรคู้ วามเขา้ ใจ ขาดโอกาส คนไทย รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 42 / 152

จาํ นวนมากอยใู่ นแวดวงทไ่ี มม่ โี อกาสทจ่ี ะไดร้ บั ความรคู้ วามเขา้ ใจทถ่ี ูกตอ้ งจากครอบครวั จากชุมชน จากส่อื สาธารณะต่างๆ ความดอ้ ยโอกาส ความขาดโอกาสกย็ ง่ิ ทาํ ใหเ้ ขาผดิ พลาด หลงผดิ ไปในพฤตกิ รรมอนั ตราย ต่างๆ และถงึ แมว้ ่าเขาจะไดร้ บั บทเรยี นจากการทาํ พฤตกิ รรมเสพตดิ เหล่านนั้ อาจจะตอ้ งไดร้ บั ผลรา้ ยในชวี ติ รปู แบบต่างๆ ไมว่ ่าจะเป็นโรคภยั ไขเ้ จบ็ อุบตั เิ หตุอุบตั ภิ ยั หรอื รบั โทษทณั ฑท์ างอาญา แต่เขากไ็ มส่ ามารถจะ เปลย่ี นพฤตกิ รรมนนั้ ได้ กลบั ตอ้ งวนเวยี นซ้ําซอ้ น เดนิ เขา้ ออกโรงพยาบาล เดนิ เขา้ ออกเรอื นจาํ ขน้ึ โรงขน้ึ ศาล วนเวยี นอยอู่ ยา่ งนัน้ เพราะเขาขาดกําลงั ใจ เขาไม่มกี าํ ลงั ใจเขม้ แขง็ พอทจ่ี ะทลายเปลย่ี นพฤตกิ รรมอนั ตราย เหล่านนั้ ไดเ้ พราะมนั เสพตดิ เสยี แลว้ เหมอื นทเ่ี ราไมส่ ามารถเปลย่ี นความถนดั จากการเขยี นหนงั สอื ดว้ ยมอื ขวา ของเราได้ ทาํ อยา่ งไรถงึ จะใหค้ วามขาดแคลนทงั้ ความรู้ ความเขา้ ใจ โอกาส และกาํ ลงั ใจของผคู้ นประชาชน เหล่านนั้ ไดก้ ลบั คนื ฟ้ืนฟูขน้ึ มา ยงิ่ ไปกวา่ นนั้ บุคคลทเ่ี ขา้ ไปสกู่ ระบวนการยตุ ธิ รรม สโู่ รงพยาบาล หรอื เป็นเหยอ่ื ของอาชญากรรม อาจ เป็นเพราะเขาขาดเครอื ขา่ ย เขาถูกปลอ่ ยปละละเลยโดดเดย่ี วเดยี วดาย เลอื กทางชวี ติ ดว้ ยตวั เองโดยลาํ พงั เหมอื นเราปล่อยใหเ้ ดก็ เดนิ หรอื คลานเขา้ ไปในทม่ี ดื เขาไม่รหู้ รอกวา่ กําลงั คลานไปตกเหวนรก หรอื สระน้ํา หรอื ตกเขา ทส่ี งู เป็นอนั ตราย น่ีแหละพฤตกิ รรมเสพตดิ เป็นเรอ่ื งใหญ่ เป็นสาเหตุใหญ่สาเหตุหน่ึงของปัญหาสงั คม รอ้ ยแปด ถา้ เราสามารถช่วยกนั แกป้ ัญหาน้ีทส่ี าเหตุได้ สรา้ งระบบกระบวนการยตุ ธิ รรมทไ่ี มใ่ ชท้ างอาญาเขา้ ไป ลงโทษเขาเท่านนั้ แต่ตอ้ งเป็นกระบวนการยตุ ธิ รรมทช่ี ว่ ยเหลอื ดว้ ย บาํ บดั รกั ษาดว้ ย แกไ้ ขเขาไดด้ ว้ ย คนเหล่าน้ี เหมอื นคนเจบ็ ไขไ้ ดป้ ่วย แต่ไมใ่ ชไ่ มใ่ ชเ่ จบ็ ไขไ้ ดป้ ่วยดว้ ยเชอ้ื โรค เขาป่วยดว้ ยพฤตกิ รรมของเขามนั ผดิ พลาด กระบวนการยตุ ธิ รรมจะตอ้ งถูกออกแบบมาแกไ้ ขปัญหาน้คี วบค่ไู ปกบั กระบวนการยุตธิ รรมกระแสหลกั เป็นกระบวนการทท่ี าํ ใหเ้ ขาไดเ้ รยี นรู้ ไดร้ บั บทเรยี นอยา่ งพอเหมาะพอควรจงึ ทาํ ใหเ้ ขาปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรมท่ี ไมถ่ กู ไมค่ วรนนั้ ใหก้ ลบั มาสู่พฤตกิ รรมทป่ี ลอดภยั ใหไ้ ด้ ตงั้ แต่ในชนั้ ฟ้องรอ้ งและพจิ ารณาคดี ตลอดไปจนกระทงั่ ชนั้ บงั คบั โทษ เรอื นจาํ ตอ้ งเป็นโรงพยาบาลบาํ บดั พฤตกิ รรมทเ่ี ป็นอนั ตรายทเ่ี ขาเสพตดิ มาใหเ้ ขาคลายได้ ใหเ้ ขา หายใหไ้ ด้ แลว้ คอ่ ยคนื คนดี คนมสี ขุ ภาพดที างพฤตกิ รรมกลบั คนื ส่สู งั คม สงั คมกจ็ ะคอ่ ยๆ เขม้ แขง็ ขน้ึ คนใหม่ท่ี จะเขา้ มาสกู่ ระบวนปัญหาของสงั คม ตวั ของเขาเอง ครอบครวั ของเขาเองกจ็ ะน้อยลง เพราะว่าเราจะตอ้ งมี ระบบงานทร่ี วบรวมผูร้ ู้ จติ อาสา เขา้ มาชว่ ยกนั ตงั้ เครอื ขา่ ยในการใหค้ วามรู้ ใหโ้ อกาส ใหก้ าํ ลงั ใจ ใหอ้ ุปกรณ์ เครอ่ื งมอื หรอื เครอื ขา่ ยทจ่ี ะชว่ ยประคบั ประคองการปรบั เปลย่ี นความคดิ และพฤตกิ รรมของเขา เครอื ข่ายเหล่าน้ี ไมส่ ามารถใชศ้ าสตรใ์ ดศาสตรห์ น่ึงเพยี งศาสตรเ์ ดยี ว แต่ตอ้ งเป็นเครอื ขา่ ยสหสาขาวชิ าชพี Multidiscipline เขา้ มาช่วยกนั เพราะว่าตน้ เหตุของปัญหาน้ีเกดิ จากการขาดแคลนความรใู้ นหลากหลายช่องทาง ทส่ี าํ คญั หากเรา สามารถนําผทู้ เ่ี คยเสพตดิ พฤตกิ รรมอนั ตรายเหล่านนั้ กลบั มารกั ษาจนหายขาดใหไ้ ดแ้ ลว้ ใหเ้ ขากลบั มาเป็น ผชู้ ่วยนําทาง ผใู้ หก้ ําลงั ใจ ผใู้ หค้ วามรู้ ใหโ้ อกาส ใหไ้ มเ้ ทา้ เครอ่ื งเกาะเครอ่ื งชว่ ยเดนิ แก่คนใหมท่ ถ่ี ูกทอดทง้ิ ให้ หลงทศิ ผดิ ทาง เราจะไดร้ ะบบงานและบคุ ลากรทช่ี ว่ ยแกไ้ ขปัญหาเรอ่ื งน้ีแก่สงั คมไทยอย่างเป็นระบบซง่ึ จะทํา อยา่ งนัน้ ไดต้ อ้ งเรมิ่ ทน่ี โยบายของชาติ ยทุ ธศาสตรช์ าติ ยทุ ธวธิ ที ถ่ี กู ตอ้ งชดั เจนแลว้ กก็ ่อตงั้ ระบบขน้ึ มา เราจะทาํ ประชาชนไทย สงั คมไทยใหเ้ ป็นสงั คมต่นื รู้ เป็นประชาชนทเ่ี ขา้ ใจก่อนทจ่ี ะเรม่ิ ปฏบิ ตั กิ ารใด ดาํ เนนิ การ พฤตกิ รรมใดตอ้ งมคี วามรวู้ ่าพฤตกิ รรมแต่ละอยา่ งๆ ทจ่ี ะกระทํามนั จะนําไปสผู่ ลดหี รอื ผลรา้ ยต่อชวี ติ ของเขาเอง ต่อครอบครวั ต่อสงั คม อนั จะนําไปส่โู ทษภยั ความเส่อื ม หรอื ความเจรญิ รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 43 / 152

หากเราสามารถทาํ กระบวนการอย่างน้ไี ด้ เช่อื เหลอื เกนิ ว่าไมเ่ พยี งแต่เราจะแกป้ ัญหายาเสพตดิ ไดล้ ดลง มหาศาลอย่างเป็นรปู ธรรมแลว้ เรายงั สามารถแกไ้ ขปัญหาความรนุ แรง จา้ งงานฆา่ ทุจรติ คอรปั ชนั่ สุขภาพ อนามยั ของประชาชนคนไทย อุบตั เิ หตุอุบตั ภิ ยั ในทอ้ งถนน ในโรงงานกค็ อ่ ยๆ ลดลง คุณภาพชวี ติ ของพวกเราก็ จะดขี น้ึ ตามลาํ ดบั หา่ งไกลโรงพยาบาล ห่างไกลโรงพกั ศาล และเรอื นจาํ เป็นชวี ติ ทเ่ี ราควรจะตอ้ งช่วยกนั สรา้ งสรรคท์ าํ ใหเ้ กดิ ขน้ึ เรอ่ื งของพฤตกิ รรมเสพตดิ เป็นโรคเรอ้ื รงั น่คี อื ความรพู้ น้ื ฐานซง่ึ หากคนในสงั คมและคนในกระบวนการ ไดร้ อู้ ยา่ งน้จี ะเรม่ิ มปี ฏกิ ริ ยิ าหรอื การปฏบิ ตั ติ ่อคนทเ่ี ป็นโรคน้ไี ดด้ กี ว่าทจ่ี ะใชโ้ ทษทณั ฑท์ างอาญาหรอื กฎหมาย อยา่ งเฉียบพลนั ทนั ที ตวั อยา่ งทย่ี กว่าผทู้ ม่ี ปี ัญหายาเสพตดิ มยี าเสพตดิ เลก็ น้อย ศาลรอลงโทษจาํ คุกโดยสงั่ คุม ประพฤตไิ วพ้ รอ้ มวางเงอ่ื นไขหา้ มเสพ หากเขากลบั ไปเสพอกี ศาลกต็ อ้ งส่งเขา้ คุกไปทงั้ ทไ่ี มไ่ ดท้ าํ ผดิ อาญาหรอื อาชญากรรมใดเลยนอกจากยงั คงเป็นผูป้ ่วยดว้ ยโรคเดมิ นนั่ เอง กรอบความคดิ ตามกฎหมายแทๆ้ กบ็ อกวา่ ให้ โอกาสแลว้ แต่ยงั ทาํ ผดิ อกี ฝ่าฝืนคาํ สงั่ ศาลอกี โทษทร่ี อไวก้ ต็ อ้ งนํามาใช้ น่คี อื กระบวนการปกตขิ องกฎหมายท่ี ออกแบบมาสําหรบั อาชญากรรมโดยตวั ของมนั เอง แต่เมอ่ื เราไดข้ อ้ สรปุ แลว้ ว่าคนทต่ี ดิ ยาเสพตดิ ไมไ่ ดจ้ าํ หน่าย ไมไ่ ดค้ า้ ไมไ่ ดผ้ ลติ แต่เขาเป็นเหยอ่ื เป็นคนทถ่ี ูกกระทาํ เขาหลงเขา้ ไปในกระบวนการคา้ ยาเสพตดิ สง่ิ ทถ่ี กู ตอ้ ง กค็ อื ตอ้ งเอาเขาไปบาํ บดั รกั ษาโรคตดิ ยาเสพตดิ ของเขา แต่โรคน้มี นั เรอ้ื รงั รกั ษาทเี ดยี วไมห่ าย กย็ อ้ นกลบั มา คดิ ถงึ ตวั เองเถอะว่าพวกเราทกุ คนตอ้ งเคยมพี ฤตกิ รรมเสพตดิ สงิ่ ใดสง่ิ หน่งึ ขอ้ ความหรอื ความรนู้ ้หี ากถูกทําให้ ชดั เจนและเขา้ ไปอยใู่ นกระบวนการยตุ ธิ รรมทเ่ี ก่ยี วขอ้ งกบั ยาเสพตดิ หรอื พฤตกิ รรมเสพตดิ ได้ มนั กจ็ ะมชี อ่ งทาง กฎหมายบอกไวว้ ่าถงึ แมจ้ ะฝ่าฝืนเงอ่ื นไขของศาลทต่ี งั้ ไว้ ศาลกไ็ มจ่ าํ เป็นตอ้ งเอาโทษจาํ คกุ มาใสท่ นั ทแี ต่ยงั สามารถใหโ้ อกาสอยา่ งนัน้ อยา่ งน้อี กี ได้ บนพน้ื ฐานความรวู้ า่ ผกู้ ระทาํ ผดิ ยงั เป็นโรค ยงั ไมไ่ ดไ้ ปทาํ อาชญากรรม ชวั่ รา้ ยเพราะโรคเดมิ ทย่ี งั ไม่หายมนั กลบั มาได้ เราจะนําความรอู้ ยา่ งน้ีเขา้ ไปสกู่ ระบวนการยตุ ธิ รรมไดอ้ ยา่ งไร เวลาน้ีคดยี าเสพตดิ เรามชี ่องทางเฉพาะ เรามกี ระบวนการพจิ ารณาคดยี าเสพตดิ เรามศี าลทเ่ี ป็นศูนยก์ ลางหรอื ศูนยร์ วมของคดยี าเสพตดิ คอื ศาลอุทธรณ์ กลาง คดที วั่ ประเทศไปทศ่ี าลชนั้ ตน้ ทวั่ ประเทศ แต่เวลาอุทธรณ์กม็ าทศ่ี าลอุทธรณ์กลางทร่ี บั ภาระคดยี าเสพตดิ ทวั่ ประเทศ สว่ นใหญ่คดี 90% กถ็ อื ว่าถงึ ทส่ี ุดแลว้ ทศ่ี าลอุทธรณ์กลาง ถา้ ไดก้ ารเชอ่ื มโยงกบั ความรหู้ รอื องค์ ความรจู้ ากฝ่ายต่างๆ ทเ่ี กย่ี วขอ้ งแลว้ กน็ ําเขา้ ไปสกู่ ระบวนการปรบั ปรงุ พฒั นาและการปฏบิ ตั งิ านของศาลกจ็ ะ เป็นศาลเฉพาะทใ่ี ชท้ งั้ ระบบกฎหมาย ระบบงานยตุ ธิ รรมสายหลกั แต่กม็ ลี กั ษณะพเิ ศษทเ่ี หมาะทค่ี วร ทส่ี ามารถ จะใชบ้ รรเทาปัญหาน้ีใหแ้ ก่สงั คมได้ สงั คมไทยวนั น้ี บา้ นกพ็ งั โรงเรยี นกพ็ งั สถาบนั ศาสนากพ็ งั ไมไ่ ดใ้ หค้ วามรทู้ แ่ี ทจ้ รงิ ในการดาํ เนินชวี ติ แต่สอนใหท้ าํ บญุ ดว้ ยเงนิ ไมไ่ ดใ้ หส้ งิ่ ทป่ี ระเสรฐิ ทส่ี ดุ ทส่ี ถาบนั ศาสนาจะใหแ้ ก่ศาสนิกชน รวมถงึ สอ่ื สาธารณะ ส่อื ของเรากม็ จี าํ นวนไม่น้อยทใ่ี หข้ อ้ มลู สดี าํ แก่สงั คม ใหค้ วามรทู้ ผ่ี ดิ พลาดแก่ประชาชนเพราะคนทํากเ็ ขา้ ใจเชน่ นนั้ แลว้ กเ็ ลยไปถงึ กลไกระบบราชการทผ่ี ดิ เพย้ี นอยา่ งทเ่ี ราเหน็ บดั น้ี ถงึ เวลาแลว้ ทเ่ี ราจะรว่ มกนั เอาสรรพสาขา วชิ าการ ผรู้ ใู้ นทกุ ศาสตรท์ ุกแขนง เขา้ มารว่ มมอื กนั สนทนากนั แลกเปลย่ี นขอ้ มลู ความรซู้ ง่ึ กนั และกนั แลว้ ก็ พฒั นาไปพรอ้ มๆ กนั ทาํ สงั คมไทยใหเ้ ป็นสงั คมของปัญญามากกว่าสงั คมทจ่ี ะใชอ้ ารมณ์แกป้ ัญหาต่างๆ รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 44 / 152

การใช้ Soft Power ในสถานคมุ ขงั โดย ทชิ า ณ นคร ผอู้ าํ นวยการ บา้ นกาญจนาภเิ ษก จากการสมั มนาเชงิ วชิ าการเรอ่ื ง “การเสพตดิ ยอ้ นอดตี ส่อู นาคต : ปัญหาและทางออก” [Back to the Future of Addiction: Problems and Solutions] วนั ท่ี 9-10 สงิ หาคม 2561 ทชิ า ณ นคร แมว้ า่ ทม่ี าของการเสพตดิ ยาหรอื สารเสพตดิ กบั การ ผอู้ าํ นวยการ บา้ นกาญจนาภเิ ษก เสพตดิ พฤตกิ รรมจะแตกต่างกนั แต่ผลลพั ธส์ ุดทา้ ยกเ็ หมอื นกนั คอื เราไมอ่ าจขดั ขนื มนั ได้ เราถูกมนั ดงึ ดดู ใหด้ ําดงิ่ ลงไปเรอ่ื ยๆ จนกระทงั่ ชวี ติ ของเราเสยี สมดลุ เหมอื นกนั ดงั นนั้ การใหน้ ยิ าม จงึ สาํ คญั การใหน้ ิยามดเู หมอื นไม่มที างออก แต่แทจ้ รงิ แลว้ มนั คอื ทางออกทางหน่ึง เพราะนิยามจะนําไปสกู่ ารจดั การใหม่ นโยบายใหม่ ปฏบิ ตั กิ ารใหม่ ยุทธศาสตรย์ ทุ ธวธิ ใี หมห่ มดเลย ยกตวั อยา่ งทบ่ี า้ นกาญจนาภเิ ษกซง่ึ เป็น 1 ใน 19 สถานควบคมุ หรอื คกุ เดก็ ในประเทศไทยตามพระราชบญั ญตั เิ ดก็ และเยาวชน เมอ่ื แรกเขา้ ไปทํางานทบ่ี า้ นกาญจนาภเิ ษก สง่ิ แรกทด่ี ฉิ นั ทาํ คอื นิยามใหมว่ า่ บา้ นกาญจนาภเิ ษกไมใ่ ช่ คุก เยาวชนไมใ่ ชอ่ าชญากร เจา้ หน้าทไ่ี มใ่ ช่ผคู้ ุม แต่บา้ นหลงั น้เี ป็นบา้ นทดแทนชวั่ คราวของวยั รุน่ คนหน่ึงซง่ึ ตดั สนิ ใจผดิ พลาดในวนิ าทหี น่งึ และอกี หลายหมน่ื พนั แสนลา้ นวนิ าทขี องเขายงั ดอี ยู่ และจากการทเ่ี ราให้ ความหมายใหม่ มนั นําไปสู่การใช้ Soft Power ใหมใ่ นบา้ นหลงั นนั้ นําไปสกู่ ารใชเ้ มตตา นําไปส่กู ารใชก้ ารมสี ่วน รว่ ม แต่ไมใ่ ช่ปล่อยใหเ้ ขากลบั ไปเพราะศาลพพิ ากษาเขาเรยี บรอ้ ยแลว้ ว่าเขาไดก้ ระทาํ ผดิ จรงิ แต่บรบิ ทของเขา นนั้ รวมทงั้ นโยบายของรฐั และการจดั การในสงั คมเป็นสว่ นผสมทส่ี าํ คญั ในความผดิ พลาดของเขา และน่ีเป็น เหตุผลทเ่ี ราจาํ เป็นทต่ี อ้ งใช้ Soft Power ซง่ึ ตอนทเ่ี ราพดู ถงึ เรอ่ื งน้ีเป็นช่วงทก่ี ระแสหลกั ไมไ่ ดอ้ นุโมทนากบั เรา แต่เรากพ็ ดู จนกระทงั่ เมอ่ื วานทไ่ี ดเ้ ขา้ รว่ มรบั ฟังและเหน็ ช่องทางของการตคี วามภายใตก้ ารสอ่ื สารใหมๆ่ กจ็ งึ มี ความรสู้ กึ ว่าหากสงั คมจะสมาทานแนวคดิ น้ีมาใหไ้ ดว้ ่าเราจะมกี ารตคี วามใหก้ วา้ งแต่เราไมไ่ ดห้ ยดุ ตรงการ ตคี วามใหก้ วา้ งเทา่ นนั้ แต่จะนําไปสกู่ ารออกแบบเชงิ ป้องกนั ในแบบทเ่ี รายงั เคารพศกั ดศิ ์ รคี วามเป็นมนุษยท์ ุก คน เชน่ การตงั้ คําถามวา่ บุหรม่ี วนแรกของเดก็ ประถม 6 มาจากอะไร อยา่ ไปอดั ความรนู้ โิ คตนิ ใสล่ งไปเพราะว่า เขาไมไ่ ดต้ อ้ งการ แต่บุหรม่ี วนแรกของเขามนั มสี ว่ นผสมของความตอ้ งการการยอมรบั มเี รอ่ื งวฒั นธรรมของเดก็ วยั รนุ่ ซง่ึ ผใู้ หญ่อยา่ งเราเดนิ เลยช่วงเวลานนั้ มานานแลว้ เราอาจลมื ไปแลว้ ทจ่ี รงิ เราตอ้ งถามเดก็ วยั รนุ่ ดว้ ยซ้าํ ว่า แรงจงู ใจคอื อะไร ถา้ อยากใหผ้ ใู้ หญ่ชว่ ย ผใู้ หญ่ตอ้ งทาํ อะไร และมอี ะไรทผ่ี ใู้ หญ่อย่าทาํ เพราะสง่ิ ทผ่ี ใู้ หญ่ทาํ ใน นามแหง่ ความรกั และปรารถนาดนี นั้ อาจเป็นประเดน็ ทผ่ี ลกั ดนั ใหเ้ ดก็ วยั รนุ่ เขา้ ไปส่ปู ัญหานัน้ มากยงิ่ ขน้ึ ดว้ ยซา้ํ ดงั นนั้ บุหรม่ี วนแรกของวยั รนุ่ ขอ้ หว่ งใยสําหรบั ผใู้ หญ่อาจเป็นเรอ่ื งนโิ คตนิ แต่บุหรม่ี วนแรกของเดก็ วยั รนุ่ กลบั เป็นเรอ่ื งของการมกี ลมุ่ แลว้ ถา้ หากว่าเราไมเ่ ขา้ ใจวฒั นธรรมของเดก็ วยั รนุ่ แต่เราจะเขา้ ไปจดั การกบั เดก็ วยั รนุ่ เรานัน่ แหละกําลงั นําพาประเทศใหห้ ลงทาง ทงั้ ทเ่ี ป็นประเทศทจ่ี ะเป็นของเขาในอนาคตไมใ่ ชข่ องเรา ดฉิ นั จงึ รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 45 / 152

สนใจการตคี วามจากหนงั สอื สดุ แรงตา้ นอยา่ งมาก แต่กย็ งั มขี อ้ สงสยั ว่ามนั จะกลายเป็นนวตั กรรมทางสงั คมได้ อยา่ งไร หรอื จะมกี ารศกึ ษาวจิ ยั ต่อไปหรอื ไมว่ ่าการตคี วามน้ีจะเป็นแสงสวา่ งเลก็ ๆ ในอุโมงคห์ รอื เปล่า ในนามหน่วยงานดแู ลเดก็ และเยาวชนใหโ้ อกาสเรยี นรเู้ พอ่ื พฒั นาศกั ยภาพของตนเองใหค้ นื ส่สู งั คมได้ อยา่ งอาจหาญ ขอเรม่ิ ตน้ ดว้ ยคาํ ถามวา่ ใครในหอ้ งน้ีทไ่ี มเ่ คยเป็นเดก็ มาก่อน ใครในหอ้ งน้ีทไ่ี มเ่ คยเป็นผใู้ หญ่มา ก่อน และทา่ นเชอ่ื หรอื ไมว่ ่าเมอ่ื เดก็ กระทําผดิ พลาดรา้ ยแรงอุกฉกรรจใ์ นวนิ าทนี นั้ เขาตอ้ งการความรกั ความ เขา้ ใจมากทส่ี ดุ แต่ในวนิ าทนี นั้ กเ็ ป็นสงิ่ ทพ่ี ่อแม่ ครอบครวั และสงั คมใหเ้ ขาไดย้ ากทส่ี ดุ เช่นเดยี วกนั เราจงึ ไดย้ นิ เสยี งด่าสาปแช่งในวนิ าทนี นั้ เน้ือหาทจ่ี ะนําเสนอในส่วนของบา้ นกาญจนาภเิ ษก คนทาํ งานทน่ี ่ีจะตอ้ งเตอื น ตวั เองทุกวนั ว่าเดก็ ทอ่ี ยใู่ นความดแู ลไมเ่ คยเป็นผใู้ หญ่มาก่อน แน่นอนเขามวี นิ าทที ผ่ี ดิ พลาด ทป่ี ลน้ ทฆ่ี ่า แต่กม็ ี อกี หมน่ื พนั แสนลา้ นวนิ าทที ย่ี งั ดอี ยู่ แลว้ ทาํ ไมเราไมจ่ ดั การกบั วนิ าทที ย่ี งั ดอี ยอู่ กี หมน่ื พนั แสนลา้ นวนิ าที เหล่านนั้ หลงั จากทเ่ี ขาก่ออาชญากรรม ซง่ึ น่เี ป็นประเดน็ สาํ คญั แมว้ ่าโดยส่วนตวั จะอดึ อดั มากกบั การตคี วาม และสงั คมกระแสหลกั กด็ เู หมอื นจะสน้ิ หวงั เพราะวา่ ตวั เลขของคนทอ่ี ยคู่ กุ กก็ วา่ 360,000 คนแลว้ ในวนั น้ี ทงั้ ท่ี กําลงั ของบุคลากรและงบประมาณน่าจะสามารถรองรบั ผตู้ อ้ งขงั ไดเ้ พยี ง 150,000 คนเทา่ นนั้ แต่คนกเ็ ขา้ มาอยู่ มากจนตอ้ งเรยี กสถานการณ์น้ีวา่ คนลน้ คุก ซง่ึ สถานการณ์น้กี ย็ งิ่ ทําใหเ้ ราสน้ิ หวงั เขา้ ไปใหญ่เลยวา่ ถา้ เราไมม่ ี การตคี วามใหมๆ่ เลย แลว้ สงั คมไทยจะไปรอดหรอื ไม่ แต่เน้อื หาของการประชุมเม่อื วานน้ีถอื เป็นแสงสวา่ งแหง่ ความหวงั อยา่ งมาก โดยเฉพาะความพยายามทจ่ี ะนิยามความหมายของการเสพตดิ ทก่ี วา้ งขวางออกไป และ การชวนสาํ รวจตนเองเพ่อื จะพบวา่ พวกเราทกุ คนลว้ นเสพตดิ สงิ่ ใดสงิ่ หน่งึ หรอื มากกวา่ เราตอ้ งยอมรบั ความเป็นจรงิ ว่าสถานการณ์คนลน้ คุกในปัจจบุ นั น้เี ป็นปัญหาใหญ่ เรามคี า่ ใชจ้ า่ ยในคุก วนั ละ 19 ลา้ นบาท คณู 365 วนั เท่ากบั 7 พนั ลา้ นบาทต่อปี แลว้ ตอ้ งคณู ไปเรอ่ื ยๆ เพราะตวั เลขผตู้ อ้ งขงั ยงั ไม่ หยดุ ดงั นัน้ จงึ จาํ เป็นทเ่ี ราตอ้ งตคี วามใหมเ่ พราะเราตอ้ งแบก 70% ของนกั โทษเหลา่ นนั้ ซง่ึ เป็นนกั โทษยาเสพ ตดิ ในขณะทพ่ี วกเราทอ่ี ยขู่ า้ งนอกกต็ ดิ บา้ ตดิ บอเตม็ ไปหมด แต่สงิ่ ทเ่ี ราตดิ นนั้ กลบั ไดร้ บั การอนุญาต ยกเวน้ มองดว้ ยความเขา้ ใจ สว่ นคาํ อธบิ ายวา่ สง่ิ ทเ่ี ราเสพตดิ ไมใ่ ช่ยาหรอื สารนนั้ กย็ งั มนั่ ใจอยวู่ ่าผลลพั ธส์ ดุ ทา้ ยกไ็ ม่ แตกต่างกนั มนั กม็ คี วามเสยี หายอยบู่ า้ งเหมอื นกนั ถา้ หากวา่ เราไมส่ ามารถสรา้ งดลุ ยภาพอนั นัน้ ได้ บา้ นกาญจนาภเิ ษกมกั ถกู ตงั้ คาํ ถามว่าแกไ้ ขเดก็ และเยาวชนไดอ้ ยา่ งไร กข็ อตอบวา่ เพราะดฉิ นั เป็นคน นอกไมใ่ ชข่ า้ ราชการของรฐั เขา้ ไปบรหิ าร บา้ นกาญจนาภเิ ษกประกาศชดั เจนว่าไมร่ บั มรดกทางความคดิ ของรฐั ทุกประการทป่ี ฏบิ ตั ติ ่อเดก็ และเยาวชนทด่ี าํ เนนิ มาตงั้ แต่ปี พ.ศ. 2495 ในสถานควบคุมซง่ึ มคี กุ เดก็ ครงั้ แรกใน ประเทศไทย จากนนั้ กน็ ํามาส่กู ารจดั การมากมายไปหมด แต่วา่ เมอ่ื Outsource คนนอกไปทํางาน ภาครฐั กม็ ี กรอบเวลา เป้าหมายแรกคอื ทาํ ใหบ้ า้ นกาญจนาภเิ ษกคน้ หานวตั กรรมอะไรกไ็ ดข้ น้ึ มาเพอ่ื เป็น Model แต่เมอ่ื หา นวตั กรรมขน้ึ มาไดแ้ ลว้ กเ็ ชอ่ื ว่าเจา้ หน้าทข่ี องรฐั ทําไมไ่ ด้ เพราะทบ่ี า้ นกาญจนาภเิ ษกทาํ งานโดยไม่มี ความสมั พนั ธเ์ ชงิ อํานาจในแนวดงิ่ ขณะทก่ี ารทาํ งานของหน่วยงานรฐั นนั้ มคี วามสมั พนั ธเ์ ชงิ อํานาจในแนวดง่ิ สงู มาก ทบ่ี า้ นกาญจนาภเิ ษกเดก็ สามารถแต่งตวั เลอื กเสอ้ื ผา้ หน้าผมตามตวั ตนและจดั หามาเอง เราไม่มกี ารจดั ซอ้ื จดั จา้ งเครอ่ื งแบบเครอ่ื งแต่งกาย จงึ ถกู ตงั้ คาํ ถามเรอ่ื งระเบยี บวนิ ัยอยา่ งมากจากคนทม่ี าดงู านโดยเฉพาะ เจา้ หน้าทจ่ี ากหน่วยงานรฐั ว่าเราจะแยกเดก็ ออกจากผใู้ หญ่ไดอ้ ยา่ งไรเมอ่ื ไมแ่ ต่งกายแยกกนั ซง่ึ นนั่ ไมใ่ ชป่ ัญหา รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 46 / 152

ของเรา เราจาํ เดก็ ของเราไดท้ ุกคน การจาํ หรอื แยกไม่ไดเ้ ป็นปัญหาของคุณ และการดงู านเพยี งครง่ึ ชวั่ โมงแลว้ แยกไมไ่ ดแ้ ต่จะมาบอกใหเ้ ราเปลย่ี นทศิ ทางในการทาํ งานกบั เดก็ ซง่ึ เป็นความสมั พนั ธแ์ นวราบทเ่ี ราจะไมเ่ ปลย่ี น แต่กม็ กี รอบเวลาและจุดจบของการทาํ งานว่าการทาํ งานแบบน้ี การมองเดก็ แบบน้กี ม็ คี วามสาํ เรจ็ ใน ระดบั หน่งึ ไมใ่ ช่บา้ นกาญจนาภเิ ษกไมม่ ปี ัญหา เรามปี ัญหาเหมอื นกนั แต่ว่าทุกปัญหาแกไ้ ขได้ คาํ ตอบสดุ ทา้ ย คอื วา่ แลว้ จะคนื รฐั ไดอ้ ยา่ งไรซง่ึ ตอนน้ียงั มองไมเ่ หน็ ทงั้ น้กี พ็ บเครอ่ื งมอื เลก็ ๆ ใน พรบ. ศาลเดก็ และเยาวชน มาตรา 55 ระบวุ า่ อธบิ ดกี รมพนิ ิจมอี ํานาจในการใหห้ รอื ยตุ กิ ารให้ License เอกชนบรหิ ารควบคุมสถานพนิ ิจได้ ดงั นนั้ มาตรา 55 เจตนากค็ อื ยอมรบั สถานควบคุมทด่ี าํ เนินการโดยเอกชน แมเ้ จตนารมณ์เป็นเช่นนัน้ แต่กม็ ตี ง่ิ เน้อื หาระบไุ วว้ ่า ทงั้ น้ีเป็นไปตามกฎกระทรวงกาํ หนด ตงั้ แต่การประกาศใช้ พรบ. ฉบบั น้ีจนถงึ วนั น้ียงั ไม่มใี คร ปลุกขอ้ ความน้ีขน้ึ มาใชเ้ ลย ดงั นนั้ ใครจะเป็นผทู้ าํ ใหก้ ฎกระทรวงน้ีเกดิ ขน้ึ และมองไปทบ่ี า้ นกาญจนาภเิ ษก หาก เครอ่ื งมอื น้ีสามารถตอบโจทยข์ องประเทศไทยได้ เป็นทางเลอื กของคนทก่ี ระทาํ ผดิ พลาดทจ่ี ะเดนิ เขา้ มาและเดนิ ออกไปอยา่ งสงา่ งาม สงั คมไทยตอ้ งเขา้ ใจว่าทางเลอื กเป็นโอกาสทด่ี ขี องทุกคน คนทม่ี ที างเลอื กมากกม็ โี อกาส มาก ดงั นนั้ ตอ้ งมคี ณะกรรมการชุดหน่ึงมาทาํ หน้าทเ่ี ขยี นกฎกระทรวงกาํ หนดตามมาตรา 55 เพ่อื ทจ่ี ะเชอ่ื มรอ้ ย กบั พรบ. และทาํ ใหบ้ า้ นกาญจนาภเิ ษกเป็นองคก์ รทส่ี ามารถทาํ งานดแู ลเดก็ และเยาวชนได้ เป็น Scale เลก็ ๆ ท่ี แขง็ แรงทรงพลงั หากเราสามารถ Scale up ไดก้ จ็ ะกลายเป็น Momentum ทก่ี ระแทกสงั คมได้ บทบาทของส่ือต่อปัญหายาเสพติด โดย ลกั ขณา ปันวชิ ยั (คาํ ผกา) ส่อื มวลชน จากการสมั มนาเชงิ วชิ าการเรอ่ื ง “การเสพตดิ ยอ้ นอดตี สอู่ นาคต : ปัญหาและทางออก” [Back to the Future of Addiction: Problems and Solutions] วนั ท่ี 9-10 สงิ หาคม 2561 คุกไมไ่ ดส้ มั พนั ธก์ บั จาํ นวนคดอี าชญากรรม ดงั นนั้ สงั คมไทยควรตอ้ งรอ้ื อุดมการณ์ รอ้ื โลกทศั น์ รอ้ื วธิ ี คดิ ทงั้ หมดเกย่ี วกบั คาํ ว่าภยั สงั คม ยกตวั อยา่ งประเทศเนเธอรแ์ ลนดซ์ ง่ึ ไม่มนี กั โทษเหลอื อยใู่ นคุกแลว้ และ เปลย่ี นคกุ เป็นโรงแรม น่าแปลกใจทก่ี รณศี กึ ษาของเนเธอรแ์ ลนดซ์ ง่ึ เป็นงานคน้ ควา้ วจิ ยั ของตํารวจหลายงาน มากกลบั ไมถ่ กู นํามาใชจ้ รงิ ในสงั คมไทย วธิ ลี ดอาชญากรรมและจาํ นวนนกั โทษของเนเธอรแ์ ลนดค์ อื การสรา้ ง สภาพแวดลอ้ มใหม่ เพม่ิ ความสวา่ งในพน้ื ทม่ี ดื เปลย่ี นการออกแบบเมอื งใหม่ ใช้ Urban Design and Planning เขา้ มาจดั การเมอื ง ทาํ ใหเ้ กดิ ชุมชน การดแู ลกนั และกนั หากพบปัญหาเดก็ ตกี นั กส็ ลบั ใหเ้ ดก็ พกั คนละเวลาเพยี ง เท่าน้ี แต่ของเรากลบั นําเดก็ ไปลงโทษ ทงั้ ทแ่ี คใ่ หเ้ ขาพกั คนละเวลาจะไดไ้ มต่ อ้ งเจอกนั ไมต่ อ้ งตกี นั แทนทจ่ี ะจบั คนมาเขย่าแลว้ บอกวา่ ใหท้ าํ ดี กค็ วรจดั การกบั ปัจจยั เออ้ื ต่อการลดโอกาสก่ออาชญากรรม รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 47 / 152

รปู แบบน้กี ม็ ตี วั อยา่ งในจงั หวดั เชยี งใหม่ บรเิ วณสะพานนวรฐั ขา้ มแม่น้ําปิงซง่ึ เมอ่ื 20 ปีก่อนมปี ัญหาคดที าํ รา้ ยรา่ งกาย ลกั ทรพั ย์ ขม่ ขนื ต่อมาเทศบาลออกแบบและจดั การสภาพแวดลอ้ มใหมใ่ หส้ วา่ ง สะอาด ปรบั ภูมทิ ศั น์พน้ื ทใ่ี หเ้ ป็นสวนสาธารณะ ปหู ญ้า มเี กา้ อน้ี งั่ รมิ น้ํา ทาํ ทางเดนิ และวงิ่ ใหค้ นไดม้ าออกกําลงั กาย กก็ ลายเป็นพน้ื ทท่ี ่ี Pleasant สวยงามและปลอดภยั เชน่ เดยี วกบั ในการดแู ลเดก็ กค็ วร พจิ ารณาโดยเฉพาะเดก็ ทเ่ี รยี นไมเ่ ก่ง มแี นวโน้มมปี ัญหากต็ อ้ งหาครู ทเ่ี ก่งทส่ี ดุ นกั จติ วทิ ยาทเ่ี ก่งทส่ี ดุ คอยดแู ลแนะนํา แต่ในประเทศไทย ทาํ ในสงิ่ ตรงกนั ขา้ ม เราสรา้ งโรงเรยี นอจั ฉรยิ ะใหเ้ ดก็ เก่ง ทุ่ม ทรพั ยากรใหเ้ ดก็ เก่ง ทงั้ ทไ่ี มต่ อ้ งทาํ อะไรมากเดก็ เก่งกพ็ อเอาตวั รอด ลกั ขณา ปันวชิ ยั (คาํ ผกา) ไปได้ แต่ทาํ ไมไม่ท่มุ เททรพั ยากรในการดแู ลเดก็ ไมเ่ ก่ง หรอื เดก็ ส่อื มวลชน สมาธสิ นั้ และเดก็ มปี ัญหาทงั้ หลาย บทบาทของสอ่ื ในฐานะทจ่ี ะทาํ ความเขา้ ใจและสรา้ งการเปลย่ี นแปลงในสงั คม ขอยกกรณปี ระเทศญป่ี ุ่น ซง่ึ ตอนน้ีปัญหาเสพตดิ ทใ่ี หญ่ทส่ี ุดไมใ่ ช่ยาเสพตดิ แต่เป็นการพนนั ในจาํ นวนประชากรของประเทศทพ่ี ฒั นาแลว้ ประชากรประเทศญป่ี ุ่นเสพตดิ พนนั สงู ทส่ี ดุ รฐั บาลญป่ี ่นุ จงึ ออกกฎหมายมาใหม่ กําหนดใหใ้ นอกี 3 ปีขา้ งหน้า ญป่ี ่นุ จะ Legalize Casino เรยี กช่อื ใหมว่ ่า Integrated Resort ซง่ึ ยงั ถกเถยี งกนั อยใู่ นรายละเอยี ดวา่ จะสรา้ งท่ี ไหน อยา่ งไร จะเกบ็ เงนิ เท่าไหร่ คนต่างชาตจิ ะเขา้ ไดห้ รอื ไม่ เป็นตน้ ในระดบั กฎหมายลกู เพอ่ื การกาํ กบั ดแู ล เมอ่ื กลบั มาทป่ี ระเดน็ ยาเสพตดิ ของไทยเรายงั ก้าวไปไม่ถงึ ปัญหาพฤตกิ รรมเสพตดิ อ่นื แต่ลาํ พงั ปัญหาการเสพ ตดิ ยา/สารเสพตดิ กย็ งั เป็นปัญหาใหญ่อยู่ เวทนี ้เี มอ่ื ปีก่อนนําเสนอบทเรยี นจาก 5 ประเทศในยโุ รปในประเดน็ เรอ่ื ง Legalization ยาเสพตดิ และ ถอนความเป็นกระบวนการยตุ ธิ รรมทางอาญาออกจากผเู้ สพทงั้ หมด ซง่ึ กระทรวงสาธารณสุขไดพ้ ยายามสอ่ื สาร มาโดยตลอดว่าผเู้ สพคอื ผปู้ ่วย ไมใ่ ช่อาชญากร แต่กด็ เู หมอื นว่าสารน้ีจะถกู ส่อื สารอยใู่ นเฉพาะกลุ่มคนทร่ี เู้ รอ่ื ง เทา่ นัน้ แต่ส่อื ไมถ่ งึ คนทไ่ี มร่ เู้ รอ่ื งและกย็ งั ไมย่ อมรบั กนั อยใู่ นวงกวา้ ง โมเดลของเนเธอรแ์ ลนดน์ นั้ สง่ิ แรกคอื หยดุ ทาํ สงครามกบั ยาเสพตดิ โดยสน้ิ เชงิ หรอื Decriminalization โดยทาํ ให้ Drug สารเคมที กุ อยา่ งไมใ่ ช่ อาชญากรรม เรมิ่ ตน้ ทก่ี ญั ชาซง่ึ เมอื งไทยยงั Debate กนั ไม่จบ ในขณะทเ่ี นเธอรแ์ ลนดท์ าํ ใหก้ ญั ชาอยใู่ นระดบั เดยี วกบั แอลกอฮอลแ์ ลว้ รวมถงึ ในปี ค.ศ. 1989 ไดจ้ ดั Zoning สาํ หรบั คนทไ่ี มค่ ดิ จะเลกิ เสพและไมค่ ดิ จะเขา้ รบั การบาํ บดั กจ็ ดั พน้ื ทเ่ี พอ่ื จาํ กดั ความเสยี หาย จดั หาเขม็ ทส่ี ะอาดจะไดไ้ มแ่ พรเ่ ชอ้ื HIV หรอื ไวรสั ตบั อกั เสบไปตดิ คนอ่นื จดั หาพน้ื ทท่ี ร่ี ฐั บาลจะสามารถ Regulate ผทู้ ม่ี ปี ัญหาไดว้ ่าจะใชส้ ารอยา่ งไรใหอ้ ยใู่ นการดแู ลของแพทย์ พยาบาล เจา้ หน้าทร่ี ฐั อย่างปลอดภยั ได้ สงั คมไทยรจู้ กั การรณรงคด์ า้ นยาเสพตดิ จากหน่วยงานใดมากกว่ากนั ระหวา่ งสาธารณสขุ และยตุ ธิ รรม กบั มหาดไทยและตาํ รวจซง่ึ มอบความกลวั ใหส้ งั คม ขณะทส่ี าธารณสุขบาํ บดั รกั ษาและยตุ ธิ รรมคนื คนดสี ่สู งั คม ผลทเ่ี กดิ ขน้ึ คอื คนไทยเกลยี ดและกลวั ยาเสพตดิ โดยทย่ี งั ไมร่ จู้ กั ยาเสพตดิ ดว้ ยซ้ํา โดยทไ่ี ม่รวู้ ่ายาแกป้ วดและ น้ําตาลกท็ าํ ใหเ้ สพตดิ ไดด้ ว้ ยเชน่ กนั ในระดบั ชวี ติ ประจาํ วนั ของคนไทยไมม่ คี วามรพู้ น้ื ฐานเกย่ี วกบั ยาเสพตดิ รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 48 / 152

หากมสี มาชกิ ในครอบครวั เขา้ ไปเกย่ี วขอ้ งกบั ยาเสพตดิ กจ็ ะมอี าการชอ็ ค ต่นื กลวั อาย เครยี ด โวยวาย ฟูมฟาย วา่ เขา้ ไปยงุ่ เกย่ี วกบั ยาเสพตดิ ไดอ้ ยา่ งไร ทาํ ไม ซง่ึ กจ็ ะยง่ิ ทาํ ใหผ้ มู้ ปี ัญหาเตลดิ ไปใหญ่จนหาทางออกไมถ่ กู ใน สอ่ื กย็ งิ่ ตอกยา้ํ ภาพความน่ากลวั ในพาดหวั ขา่ ว เช่น เมายาบา้ …… เมายาบา้ ………. พ่อแมอ่ บั อายลกู ตดิ ยา หรอื หนงั สอื อ่านนอกเวลาเร่อื งน้ําพุ ทไ่ี มไ่ ดผ้ ่านกระบวนการบาํ บดั รกั ษาอยา่ งถูกต้อง สดุ ทา้ ยน้ําพุฆา่ ตวั ตายทาํ ใหแ้ มห่ วั ใจสลาย ทงั้ น้ี ไมใ่ ชเ่ พราะเราขาดความรู้ ความรมู้ อี ยทู่ ุกทเ่ี ตม็ ไปหมด แต่เรายงั ขาดการทลายอคตทิ ฝ่ี ังแน่นอยู่ ในความคดิ ของเรา อคตทิ บ่ี งั ตาจนไม่นําพากบั ขอ้ เทจ็ จรงิ หรอื สถติ ริ อบตวั หรอื Focus ผดิ ทผ่ี ดิ จดุ เป็นตน้ ใน เมอ่ื เราไมไ่ ดร้ บั มอื กบั ยาเสพตดิ ดว้ ยขอ้ เทจ็ จรงิ แต่รบั มอื ดว้ ยความกลวั และกอ็ ยกู่ บั มนั ดว้ ยอารมณ์ เรากเ็ ลอื ก จะตอบโตก้ บั เรอ่ื งเหล่าน้ีดว้ ยอารมณ์ลว้ นๆ เชน่ การทอ่ี งคก์ รเภสชั กรรมจะผลติ Amphetamine มาบาํ บดั รกั ษา โรคกพ็ บวา่ ปฏกิ ริ ยิ าของส่อื จากพาดหวั ขา่ ว เช่น ฉบิ หายแลว้ องคก์ รเภสชั ผลติ ยาบา้ ราคาถูก หรอื นายกว่า อยา่ งไร รฐั บาลผลติ ยาบา้ แจกประชาชน แมห้ น่วยงานและแพทยจ์ ะพยายามอธบิ ายเท่าไหรก่ ไ็ มฟ่ ังแลว้ ในฐานะ ส่อื หากนําเสนอโมเดลจดั การกบั ยาเสพตดิ แบบแนวทางใหล้ ดกระบวนการทางอาญาและใชแ้ นวทางลด อนั ตรายกจ็ ะถกู ปฏกิ ริ ยิ าตอบกลบั จากสงั คมทร่ี นุ แรงมาก เช่น ส่อื กําลงั ยรุ ฐั บาลให้ Spoil คนชวั่ หรอื ทาํ ไมตอ้ ง ใชภ้ าษปี ระชาชนไปดแู ลคนเลวในคกุ ดว้ ย เป็นตน้ ในฐานะสอ่ื ทท่ี าํ งานเชงิ นามธรรม โลกทศั น์ อุดมการณ์ เมอ่ื ไดเ้ หน็ การทํางานเชงิ รปู ธรรมทป่ี รากฏว่า เดก็ ตดิ ยาเสพตดิ เขา้ มาบาํ บดั รกั ษากลบั ตดิ ยาทใ่ี ชร้ กั ษานนั้ แทนซง่ึ น่าตกใจมาก ในบทบาทของสอ่ื อยากชวนให้ ขบคดิ ถงึ ทศั นคตขิ องสงั คมทม่ี ตี ่อผมู้ ปี ัญหายาเสพตดิ /ผตู้ ดิ ยา เปรยี บเทยี บยอ้ นไปในยคุ ทศวรรษท่ี 80s ใครท่ี ตดิ เชอ้ื หรอื เป็นโรคเอดสจ์ ะไมก่ ลา้ ออกจากบา้ นเลย ไมก่ ลา้ บอกใครว่าตดิ เชอ้ื หรอื เป็นโรค และเช่อื ว่าเป็นแลว้ ตอ้ งตายแน่นอน แต่ดว้ ยการผลกั ดนั เชงิ นโยบายและเชงิ สงั คมของกระทรวงสาธารณสุขรว่ มกบั NGOs จนกระทงั่ วนั น้โี รคเอดสก์ ลายเป็นเรอ่ื งธรรมดา คนเป็นเอดสส์ ามารถรกั ษาควบคุมได้ ทาํ กจิ กรรมต่างๆ ได้ เปิดตวั พดู คยุ สรา้ งความเขา้ ใจกบั สงั คมได้ โลกทศั น์เกย่ี วกบั HIV/AIDS เปลย่ี นไดแ้ ละเปลย่ี นไปเยอะมาก อกี กรณหี น่ึงคอื คนบา้ เมอ่ื ก่อนใครไปศรธี ญั ญาครอบครวั จะอบั อายมาก แต่วนั น้เี ปลย่ี นไปแลว้ สงั คมเปิดรบั และ เขา้ ใจผมู้ ปี ัญหาสุขภาพจติ โรคจติ โรคจติ เภท โรคประสาท โรคซมึ เศรา้ มากยง่ิ ขน้ึ รวมถงึ ศรธี ญั ญากเ็ ปิดเผย บรกิ ารของโรงพยาบาลใหส้ งั คมไดเ้ หน็ ถงึ มติ ติ ่างๆ ของบรกิ ารในโรงพยาบาล ภาพพจน์ของโรงพยาบาลศรี ธญั ญาดขี น้ึ ในมุมมองของสงั คม ผปู้ กครองมคี วามเขา้ ใจเดก็ ทเ่ี ป็นโรคสมาธสิ นั้ หรอื บกพรอ่ งในการเรยี นรมู้ าก ยง่ิ ขน้ึ ขณะทท่ี ศั นคตติ ่อ HIV/AIDS และโรคทางสขุ ภาพจติ สามารถสรา้ งการรบั รใู้ หมแ่ ละการยอมรบั จาก สงั คมได้ แต่ปัญหายาเสพตดิ การเสพตดิ การทาํ แทง้ การยตุ กิ ารตงั้ ครรภอ์ ยา่ งถูกกฎหมายกลบั ไมส่ ามารถทํา ไดเ้ ลย หรอื แมก้ ระทงั่ Legalize Casino จะทาํ ไดห้ รอื ไมเ่ พอ่ื แกไ้ ขปัญหาบ่อนเถ่อื นและการเกบ็ ส่วย อกี ทงั้ Legalize Sex Workers เพ่อื ควบคุมดแู ลผใู้ หบ้ รกิ ารทางเพศไดเ้ หมอื นกบั ประเทศสวสิ เซอรแ์ ลนดแ์ ละอกี หลาย ประเทศในยโุ รปทท่ี าํ ใหเ้ ขาเป็นแรงงานทไ่ี ดร้ บั การคมุ้ ครองตามสทิ ธแิ รงงานเหมอื นกบั แรงงานอ่นื แลว้ จะได้ แกไ้ ขเรอ่ื งการคา้ มนุษย์ การบงั คบั ขนื ใจใหค้ นเขา้ มาอยใู่ นอุตสาหกรรมทางเพศและปัญหาโสเภณเี ดก็ ได้ รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 49 / 152

ท่ามกลางปัญหาทแ่ี กไ้ ขไมไ่ ดเ้ หล่าน้ีสงิ่ รว่ มกนั คอื มติ ทิ างศาสนาทม่ี องว่าเป็นเรอ่ื งบาปจงึ ถอดถอนความคดิ ยาก มาก รวมถงึ มมี ติ ขิ องอาชญากรรมอกี ดว้ ยจงึ ทาํ ใหป้ ัญหาเหล่าน้ีมดื มนหาทางออกไมไ่ ด้ ในบทบาทของส่อื ส่อื กม็ สี องประเภท สาํ หรบั ส่อื ทอ่ี อกมาพดู แบบทด่ี ฉิ นั พดู อยนู่ ้กี จ็ ะถูกกรน่ ด่าจาก สงั คมรนุ แรงมากทุกครงั้ หลายครงั้ เจอขอ้ ความ Hate Crime ซง่ึ หนกั กว่า Hate Speech วนั น้ีมสี ่อื ใหมค่ อื ส่อื ท่ี เป็น Page ต่างๆ ทร่ี ายงานขา่ วประหน่ึงวา่ เป็นสาํ นกั ขา่ ว ในอกี ดา้ นหน่ึงกต็ อ้ งยนื ยนั เสรภี าพของความเป็นสอ่ื สอ่ื แบบ Page อยไู่ ดด้ ว้ ย Engagement ยอด Likes และ Shares รวมถงึ กระแสของการตดิ ตามซง่ึ หากตอ้ งการ ไดส้ งิ่ เหลา่ นนั้ เน้ือหากต็ อ้ งเล่นกบั อารมณ์ของกระแสหลกั คอื อารมณ์ทส่ี อดคลอ้ งกบั Narratives หลกั ของสงั คม ดงั นนั้ หากพดู ถงึ เรอ่ื งยกเลกิ ประหารชวี ติ กจ็ ะใหเ้ อานกั โทษประหารไปเลย้ี งดทู บ่ี า้ นเอง หรอื ไมต่ อ้ งตายกไ็ ดแ้ ต่ เอาไปขงั ลมื ทรมาน ใชแ้ รงงานแทน หากพดู ถงึ เรอ่ื งยาเสพตดิ กจ็ ะบอกว่าเขาทาํ ตวั เอง พ่อแมเ่ ขายงั ไมใ่ ส่ใจ ทาํ ไมเราตอ้ งไปรว่ มรบั ผดิ ชอบดว้ ย เลยไปถงึ ว่าพวกคนจนมลี กู ไมพ่ รอ้ ม ไมม่ ปี ัญญาเลย้ี งลกู กผ็ ลติ อาชญากร มาใหส้ งั คม หรอื พดู ถงึ Decriminalize ยาเสพตดิ กจ็ ะบอกว่าน่เี ป็นการสง่ เสรมิ ใหค้ นทาํ ความชวั่ หากพดู เรอ่ื ง ปฏริ ปู เรอื นจาํ กจ็ ะบอกว่าต่อไปน้ีถา้ หากคนอยากอยสู่ ุขสบายกจ็ ะไดป้ ลน้ จฆ้ี า่ คนแลว้ จะไดไ้ ปใชช้ วี ติ สบายอยใู่ น คกุ น่คี อื ความรนุ แรงทอ่ี อกมาในรปู ของความดแี ละอยากจะปกป้องสงั คมใหพ้ น้ จากความชวั่ รา้ ยทงั้ ปวง อกี กรณหี น่ึงทใ่ี นฐานะสอ่ื ไดน้ ําเสนอว่าหลายรฐั ในสหรฐั อเมรกิ าได้ Legalize กญั ชาแลว้ กญั ชาจงึ กลาย เป็นอุตสาหกรรมขนาดใหญ่ กญั ชาถูกนํามาใชท้ งั้ เป็นยา อาหาร ขนมของหวาน สง่ิ เพลดิ เพลนิ คลายเครยี ด สาํ นกั ข่าวต่างๆ ตอ้ งมโี ต๊ะขา่ วกญั ชา มบี รรณาธกิ ารทต่ี อ้ งมคี วามรใู้ นสายพนั ธกุ์ ญั ชา รธู้ ุรกจิ กญั ชาอยา่ งลกึ ซง้ึ มหาวทิ ยาลยั กต็ อ้ งปรบั ตวั ว่าเกษตรตอ้ งปรบั ปรงุ พนั ธุ์ ศกึ ษาวจิ ยั เพ่อื สกดั เคมอี อกมา MBA ผปู้ ระกอบการธรุ กจิ SMEs และ Finance จะผลกั ดนั ธรุ กจิ กญั ชาอย่างไร เหลา่ น้ีกต็ อ้ งเปิดมุมมองเพ่อื ศกึ ษากญั ชาอยา่ งจรงิ จงั ซง่ึ ดฉิ นั กเ็ ตรยี มเน้อื หา จดั รายการแลว้ และถูกเซน็ เซอรจ์ ากสถานใี หร้ ะงบั การออกอากาศเพราะกลวั ว่าชอ่ งจะถูก สงั่ ปิดเน่อื งจากสง่ เสรมิ ใหค้ นใชย้ าเสพตดิ ดงั นนั้ ส่อื กม็ สี องแบบ ซง่ึ ในทป่ี ระชุมน้ีกไ็ มเ่ หน็ ว่าสอ่ื มารว่ มงานน้อย มากเลยซง่ึ อาจเป็นเพราะเน้ือหาลกั ษณะน้แี มเ้ ขยี นแลว้ กไ็ มม่ คี นอ่าน ไมไ่ ด้ Rating ปัญหาของสงั คมไทยต่อยาเสพตดิ น่าจะมองไดว้ ่าเป็นปัญหาของอุดมการณ์ทไ่ี มถ่ กู เปลย่ี นผ่านไปสู่ ความเป็นสมยั ใหม่ สงั คมทถ่ี กู เปลย่ี นผา่ นไปสคู่ วามเป็นสมยั ใหมแ่ ลว้ อยา่ งเช่นในยโุ รป ตงั้ แต่ศตวรรษท่ี 18 ยคุ Enlightenment ยคุ ศตวรรษท่ี 19 ปฏวิ ตั อิ ุตสาหกรรมและสบื ต่อมา แต่สงั คมไทยยงั อยใู่ นโลกแบบจกั รวาลวทิ ยา เช่อื ในนรกสวรรค์ ยดึ มนั่ ในความเชอ่ื ของศาสนาบางรปู แบบ เมอ่ื เราอยใู่ นสงั คมสมยั ใหม่ ศาสนากบั กฎหมาย กฎหมายตอ้ งมาก่อน แต่ละศาสนามกี ฎของตนเอง แต่เมอ่ื ตอ้ งอยรู่ ว่ มกนั กบั พลเมอื งทห่ี ลากหลายเราตอ้ งการ กฎหมายซง่ึ เป็นของพลเมอื ง ของฆราวาส สงั คมไทยสมยั ใหมใ่ นเชงิ เทคโนโลยแี ต่ในเชงิ ความสมั พนั ธท์ าง อาํ นาจ จกั รวาลวทิ ยาทางอํานาจ ความดี ความชวั่ การลงโทษเหลา่ น้ีของสงั คมไทยยงั อยปู่ รากฏเสมอื นอยใู่ น ยโุ รปสมยั ศตวรรษท่ี 15 ดงั นนั้ เราจะไมเ่ ช่อื ในเรอ่ื งความยตุ ธิ รรม ไมเ่ ช่อื ในเรอ่ื งศกั ดศิ ์ รคี วามเป็นมนุษย์ ไมเ่ หน็ ความงามของความเป็นมนุษย์ แต่เราจะคาดหวงั วา่ มนุษยต์ อ้ งดใี หไ้ ดข้ ณะทเ่ี ราไมเ่ ช่อื ว่ามนุษยม์ คี วาม หลากหลายแตกต่าง เหมอื นพรรณไมใ้ นป่าใหญ่ หากป่ามแี ต่ตน้ สกั อยา่ งเดยี วระบบนิเวศธรรมชาตติ อ้ งพงั แน่ ป่าตอ้ งมมี อส หญา้ วชั พชื เถาวลั ย์ สงิ่ ทก่ี นิ ไมไ่ ด้ แต่ทงั้ หมดน้ีมนั ตอ้ งอยดู่ ว้ ยกนั ได้ หลอ่ เลย้ี งเหน็ ความงามซง่ึ กนั และกนั เช่นเดยี วกบั สงั คมมนุษยท์ แ่ี ต่ละคนมศี กั ยภาพและแนวทางของตนเอง แมจ้ ะทาํ ชวั่ สุดลม่ิ ทม่ิ ประตู รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ การสรา้ งองคค์ วามรเู้ พอ่ื หาแนวทางการลดผตู้ อ้ งขงั ในเรอื นจาํ พ.ศ. 2562 50 / 152