วารสารร่มพฤกษ์ สาขามนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกริก

วารสารร่มพฤกษ์ : ROMPHRUEK JOURNAL ปที ่ี 39 ฉบบั ที่ 1 มกราคม - เมษายน 2564 ISSN 0125-7609 ชมุ ชน : การวจิ ยั การสือ่ สารและการพฒั นา (COMMUNITY : RESEARCH COMMUNICATION AND DEVELOPMENT) เจ้าของ มหาวทิ ยาลยั เกริก บรรณาธกิ าร สงั กัด ผ้ชู ่วยศาสตราจารย์พสั รินณ์ พนั ธ์แุ นน่ มหาวทิ ยาลยั เกริก ประเทศไทย ทีป่ รกึ ษา ศาสตราจารย์ ดร.นายแพทยก์ ระแส ชนะวงศ์ รองศาสตราจารย์สพุ ฒั น์ ธีรเวชเจริญชยั อาจารย์ ดร.ผกาพันธ์ ภมู ิจติ ร กองบรรณาธิการ ศาสตราจารย์ ดร.สมศกั ดิ์ สามคั คีธรรม สถาบันบณั ฑติ พัฒนบรหิ ารศาสตร์ ประเทศไทย ศาสตราจารย์ ดร.จำ�ลอง โพธ์ิบุญ สถาบันบณั ฑติ พฒั นบรหิ ารศาสตร์ ประเทศไทย ศาสตราจารย์ ดร.บรรเจิด สิงคะเนติ สถาบันบณั ฑิตพฒั นบรหิ ารศาสตร์ ประเทศไทย รองศาสตราจารย์ ดร.ประภาส ปิน่ ตบแต่ง จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลัย ประเทศไทย รองศาสตราจารย์ ดร.สยาม อรณุ ศรีมรกต มหาวิทยาลัยมหดิ ล ประเทศไทย รองศาสตราจารย์ ดร.อนริ ุทธิ์ สติม่นั มหาวิทยาลยั ศลิ ปากร ประเทศไทย รองศาสตราจารย์ ดร.วชิ ิต สวุ รรณโนภาส มหาวิทยาลยั ราชภฏั สวนสุนันทา ประเทศไทย รองศาสตราจารย์ ดร.สมหมาย แจ่มกระจา่ ง มหาวทิ ยาลยั บรู พา ประเทศไทย รองศาสตราจารย์ ดร.สุปรยี า แกว้ ละเอยี ด มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ประเทศไทย รองศาสตราจารย์ ดร.เพ็ญประภา ภทั รานกุ รม มหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร์ ประเทศไทย รองศาสตราจารย์ ดร.อมรรตั น์ กุลสุจริต สถาบันบณั ฑติ พัฒนบริหารศาสตร์ ประเทศไทย ผชู้ ว่ ยศาสตราจารย์ ดร.ศรากุล สโุ คตรพรหมม ี มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลธญั บรุ ี ประเทศไทย ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.วุฒิ สขุ เจรญิ สถาบันเทคโนโลยไี ทย-ญี่ปุ่น ประเทศไทย ผู้ชว่ ยศาสตราจารย์ ดร.พิพัฒน์ นนทนาธรณ์ มหาวิทยาลยั เกษตรศาสตร์ ประเทศไทย รองศาสตราจารย์ ดร.เชนนิ ทร์ เชน มหาวทิ ยาลยั เกริก ประเทศไทย รองศาสตราจารย์ ดร.สุวมิ ล วงศ์สงิ ห์ทอง มหาวิทยาลัยเกรกิ ประเทศไทย ผู้ชว่ ยศาสตราจารย์ ดร.บญุ อยู่ ขอพรประเสรฐิ มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ประเทศไทย Asst. Prot. Dr. Chen, Wang-Kun Krirk University, Thailand ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ชเนตตี พพิ ัฒนางกูร มหาวิทยาลยั เกริก ประเทศไทย อาจารย์ ดร.ดาวพระศกุ ร์ ทองกลิ่น มหาวทิ ยาลยั เกริก ประเทศไทย อาจารย์ ดร.อรุณี ศรพี นมวัน มหาวิทยาลัยเกริก ประเทศไทย

วารสารรม่ พฤกษ์ : ROMPHRUEK JOURNAL ปีท่ี 39 ฉบับที่ 1 มกราคม - เมษายน 2564 ISSN 0125-7609 ชมุ ชน : การวิจัย การสือ่ สารและการพัฒนา (COMMUNITY : RESEARCH COMMUNICATION AND DEVELOPMENT) ส�ำ นักงาน ศูนย์วิจยั และพัฒนา มหาวทิ ยาลัยเกริก เลขท่ี 3 ซอยรามอนิ ทรา 1 ถนนรามอินทรา แขวงอนสุ าวรยี ์ เขตบางเขน กรงุ เทพฯ 10220 ประเทศไทย โทรศพั ท ์ 0-2552-3500-9 ต่อ 402 e-mail [email protected] • ทุกุ บทความที่ต่� ีีพิิมพ์์ในวารสารร่่มพฤกษ์์ เป็็นทััศนะและข้้อคิดิ เห็็นของผู้�เ้ ขีียน มิิใช่ท่ ัศั นะของ มหาวิิทยาลัยั เกริิกหรือื กองบรรณาธิิการ • กองบรรณาธิิการไม่่สงวนสิทิ ธิ์์�ในการคััดลอก แต่ต่ ้้องอ้้างอิงิ แสดงที่ม�่ าชััดเจน • ทุุกบทความที่ไ�่ ด้้รับั การตีพี ิิมพ์์ในวารสารร่่มพฤกษ์ ์ ผ่่านการตรวจและประเมิินโดยผู้�้ ทรงคุุณวุฒุ ิิ

วารสารร่ม่ พฤกษ์์ : มหาวิิทยาลััยเกริิก ROMPHRUEK JOURNAL : KRIRK UNIVERSITY วารสารวิิชาการสาขามนุุษยศาสตร์แ์ ละสังั คมศาสตร์์ วารสารร่ม่ พฤกษ์์ มหาวิทิ ยาลัยั เกริกิ เป็น็ วารสารวิชิ าการที่ร�่ องรับั การเผยแพร่่ ผลงานด้้านมนุุษยศาสตร์์และสัังคมศาสตร์์ โดยให้้ความสำำ�คััญกัับศาสตร์์ทางด้้านการ บริหิ ารการจััดการ สังั คมศาสตร์์ นิิเทศศาสตร์์ นิติ ิศิ าสตร์์ และศิิลปศาสตร์์ ซึ่�ง่ ตีีพิมิ พ์์ มากกว่่าสามทศวรรษ เน้้นเนื้�้อหาที่่�เกี่่�ยวข้้องกัับการเปลี่�่ยนแปลงของปััจจััยอัันมีี ผลกระทบต่่อคุุณภาพชีีวิิตและสัังคมไทย สร้้างองค์์ความรู้�้ใหม่่ โดยมุ่�งเน้้นให้้เกิิดการ พัฒั นางานวิจิ ัยั ที่ม�่ ีีคุณุ ภาพทางวิชิ าการเพื่่อ� สังั คม อีีกทั้้ง� ตระหนักั ถึงึ ความสำำ�คัญั ของการ ขยายบทบาททางวิชิ าการต่่อสังั คมวงกว้้าง และ การพััฒนามหาวิทิ ยาลััยให้้เป็น็ แหล่ง่ ความรู้้�ที่่�มาจากผลงานวิิจััยของอาจารย์์ นัักวิิจััย นัักวิิชาการ และนัักศึึกษา เพื่่�อเข้้าสู่� การเป็็นสังั คมฐานความรู้้� (Knowledge Based Society) โดยจััดพิิมพ์ป์ ีีละ 3 และ เผยแพร่่ในรููปแบบอิิเล็ก็ ทรอนิกิ ส์์ กองบรรณาธิิการวารสารร่่มพฤกษ์์มีีนโยบายและเกณฑ์์การรัับพิิจารณาและ ตีพี ิมิ พ์บ์ ทความซึ่ง่� ไม่เ่ คยเสนอเพื่อ�่ ขอตีพี ิมิ พ์์ และไม่เ่ คยเผยแพร่ใ่ นเอกสารฉบับั อื่น่� ๆ มาก่อ่ นหน้า้ นี้้� และไม่ใ่ ช่บ่ ทความวิจิ ัยั จากงานวิจิ ัยั ในชั้้น� เรียี น ไม่ใ่ ช่บ่ ทความวิจิ ัยั จาก งานวิจิ ัยั สถาบันั โดยบทความที่จ่� ะได้ร้ ับั การพิจิ ารณาตีีพิมิ พ์ใ์ นวารสารร่ม่ พฤกษ์น์ั้้น� ต้อ้ ง ผ่่านการประเมิินบทความจากผู้�้ทรงคุุณวุุฒิิซึ่่�งไม่่ทราบชื่ �อผู้้�แต่่งและผู้�้แต่่งไม่่ทราบชื่ �อ ผู้้�ทรงคุุณวุฒุ ิิ (Double Blind Peer Review) จากสาขาวิชิ าที่เ่� กี่ย�่ วข้้องอย่า่ งน้อ้ ย 2 ท่่าน บทความทั้้�งหมดที่�่ตีีพิิมพ์์ในวารสารร่่มพฤกษ์์ มหาวิิทยาลััยฯ สงวนลิิขสิิทธิ์�ตาม พระราชบััญญัตั ิิลิิขสิทิ ธิ์� พ.ศ.2537 วัตั ถุุประสงค์์ 1. เพื่่�อเผยแพร่่วิิทยาการและความรู้�้ใหม่่ๆ ในสาขาวิิชาที่่�เปิิดการเรีียนการ สอนในมหาวิทิ ยาลัยั 2. เพื่่�อส่่งเสริิมอาจารย์์ผู้�้สอนในสาขาวิิชาต่่างๆ ตลอดจนผู้้�ทรงคุุณวุุฒิิใน การนำ�ำ เสนอผลงานทางวิิชาการ 3. เพื่่อ� เป็็นเอกสารประกอบการศึึกษาในระดัับอุดุ มศึึกษา

วารสารร่ม่ พฤกษ์์ : มหาวิิทยาลััยเกริิก ROMPHRUEK JOURNAL : KRIRK UNIVERSITY วารสารวิิชาการสาขามนุุษยศาสตร์แ์ ละสังั คมศาสตร์์ กำ�ำ หนดการออกวารสาร ปีีการศึึกษาละ 3 ฉบัับ ฉบับั ที่่� 1 มกราคม – เมษายน ฉบัับที่่� 2 พฤษภาคม – สิงิ หาคม ฉบับั ที่่� 3 กัันยายน – ธันั วาคม ปีี พ.ศ. 2564 วารสารร่ม่ พฤกษ์ร์ ับั ตีีพิมิ พ์บ์ ทความในประเด็น็ ด้า้ นมนุษุ ยศาสตร์์ และสังั คมศาสตร์์ ผู้ส้� นใจส่ง่ บทความโดยลงทะเบีียนสมาชิกิ วารสารร่ม่ พฤกษ์ท์ ี่�่ https:// so05.tci-thaijo.org/index.php/romphruekj/index หรืือติดิ ต่อ่ สอบถามรายละเอีียด ที่่� 02-552-3500-9 ต่่อ 402

วารสารร่ม่ พฤกษ์์ : มหาวิทิ ยาลััยเกริกิ ROMPHRUEK JOURNAL : KRIRK UNIVERSITY บทบรรณาธกิ าร วารสารร่ม่ พฤกษ์ฉ์ บับั นี้้� ตีีพิมิ พ์เ์ ป็น็ ที่�่ 39 ฉบับั ที่่� 1 ยังั คงความหลากหลายของ เนื้อ้� หาสาระ โดยผู้เ้� ขีียนส่ว่ นใหญ่เ่ ป็น็ นักั วิชิ าการที่ผ่� ลิติ บทความเพื่่อ� เผยแพร่ผ่ ลงานวิจิ ัยั ที่่�ปัจั จุุบันั ถููกนำ�ำ ไปใช้้ประโยชน์์โดยชุุมชนสัังคมไม่ถ่ ููกเก็บ็ ไว้บ้ นหิ้้ง� หรืือในห้า้ ง ซึ่�่งฉบับั นี้้� มีีบทความที่น่� ่า่ สนใจไม่น่ ้อ้ ยไปกว่า่ ฉบับั อื่น� ๆ กล่า่ วคืือ 4 บทความเป็น็ บทความจากงาน วิจิ ัยั ชุมุ ชน โดย 3 บทความเป็น็ บทความเผยแพร่ผ่ ลงานวิจิ ัยั เพื่่อ� ท้อ้ งถิ่น� (Community Based Research หรืือ CBR) ซึ่�่งปััญหาวิิจัยั มาจากชุมุ ชน ชุมุ ชนร่่วมดำ�ำ เนินิ การ และ ชุมุ ชนเป็น็ ผู้�้ รับั ประโยชน์์ อีีก 1 บทความเป็น็ บทความจากงานวิจิ ัยั ชุมุ ชนในรููปแบบของ PAR หรืือ Participatory Action Research ทุกุ บทความล้ว้ นน่า่ สนใจ โดย บทความที่�่ 1 กล่่าวถึึงรููปแบบการฟื้�้นฟููและสืืบสานศิิลปวััฒนธรรมโดยการมีีส่่วนร่่วมของเครืือข่่าย วัฒั นธรรมและประชาชนในเขตหลัักสี่่� กรุงุ เทพมหานคร ซึ่ง�่ มีีวััตถุปุ ระสงค์์เพื่่�อรวบรวม องค์ค์ วามรู้�้ ภููมิปิ ัญั ญาด้า้ นศิลิ ปวัฒั นธรรมที่ม่� ีีความหลากหลายและมีีคุณุ ค่า่ แก่ก่ ารฟื้น�้ ฟูู รักั ษา และสืืบสานให้ม้ ีีความยั่ง� ยืืน ได้แ้ ก่่ หัวั โขน หุ่�นกระบอก หุ่�นสาย โขนเด็ก็ และว่า่ ว โดยทั้้ง� 5 ศิลิ ปะนี้้ม� ีีเจ้า้ ของภููมิปิ ัญั ญาที่พ�่ ร้อ้ มจะถ่า่ ยทอดให้ก้ ับั คนรุ่�นหลังั ได้ส้ ืืบทอดและ รักั ษาไว้เ้ ป็น็ มรดกที่ส�่ ำำ�คัญั ของไทยต่อ่ ไป บทความที่�่ 2 เป็น็ เรื่อ� งเกี่ย่� วกับั ประชากร 40% ล่า่ งของไทยที่อ�่ าศัยั อยู่�ริมคลองเปรมประชากรในกรุงุ เทพมหานคร ที่ล�่ ุกุ ขึ้น� มาต่อ่ สู้เ�้ พื่่อ� ที่อ�่ ยู่�อาศัยั ที่เ�่ รีียกว่า่ “บ้า้ นมั่น� คง” เป็น็ ความต้อ้ งการมีีส่ว่ นร่ว่ มของประชาชนในการนำ�ำ นโยบายไปสู่่�การปฏิบิ ััติอิ ย่า่ งเป็็นรููปธรรม ตลอดจนความสำ�ำ เร็จ็ ที่่�เกิิดขึ้้�นจากการมีีส่ว่ น ร่ว่ ม 5 ระดัับของ IAP2 (International Association of Public Participation) หรืือ สมาคมนานาชาติดิ ้า้ นการมีีส่ว่ นร่ว่ มของประชาชน ได้แ้ ก่่ การให้ข้ ้อ้ มููลข่า่ วสารของทาง ราชการ (Inform) การหารืือ (Consult) การเข้า้ มามีีบทบาท (Involve) การสร้า้ งความ ร่่วมมืือ (Collaboration) และ การให้อ้ ำำ�นาจ (Empower) บทความที่่� 3 กล่่าวถึงึ การ พััฒนาผลิิตภััณฑ์์ชุุมชนของกลุ่�มแม่่บ้้านในเขตหลัักสี่�่ กรุุงเทพมหานคร ที่�่พบว่่ามีี 7 ปััจจััยที่�่ส่่งผลต่่อการพััฒนาศัักยภาพของกลุ่�มแม่่บ้้านผู้้�ผลิิต การนำ�ำ ปััจจััยด้้านการ ตลาดที่ส่� ่ง่ ผลต่อ่ การพัฒั นาผลิติ ภัณั ฑ์ม์ าใช้ใ้ นการศึึกษาครอบคลุมุ 9Ps ได้แ้ ก่่ Product, Price, Place, Promotion, People, Process, Physical Evidence, Packaging และ

วารสารร่่มพฤกษ์์ : มหาวิิทยาลััยเกริกิ ROMPHRUEK JOURNAL : KRIRK UNIVERSITY บทบรรณาธิการ Power นอกจากนี้้ย� ังั ศึึกษารููปแบบการพัฒั นาศักั ยภาพกลุ่�มแม่บ่ ้า้ นผู้ผ้� ลิติ โดยการมีีส่ว่ น ร่่วมของชุุมชน พิิจารณาจาก 3 องค์์ประกอบ ได้้แก่่ องค์์ประกอบด้้านการพััฒนา ศัักยภาพ (Input) กระบวนการพัฒั นาศักั ยภาพ (Process) และศัักยภาพของกลุ่�มแม่่ บ้า้ น (Output) ซึ่�่งพบว่่าคุณุ ลักั ษณะของกลุ่�มแม่บ่ ้า้ นผู้�ผ้ ลิติ ที่่ม� ีีศัักยภาพ มีีคุุณลัักษณะ คืือ การมีีความรู้�้ ทักั ษะ ความมีีตััวตนที่่�ชัดั เจนทำ�ำ ให้้มีีความเชื่อ� มั่น� และกล้้าแสดงออก ภาวะผู้้�นำ�ำ และแรงจููงใจ บทความที่่� 4 เรื่อ� งการพัฒั นาศักั ยภาพการท่อ่ งเที่ย�่ วชุมุ ชน ใน อำ�ำ เภอคลองหลวง จัังหวัดั ปทุมุ ธานีี โดยมีีชุมุ ชนเข้้ามามีีส่ว่ นร่ว่ มในลักั ษณะของ PAR ชุมุ ชนมีีศักั ยภาพเป็น็ แหล่ง่ ท่อ่ งเที่ย่� วที่เ่� หมาะแก่ก่ ารท่อ่ งเที่ย�่ ว และพบว่า่ ศักั ยภาพของ ชุมุ ชน การมีีส่ว่ นร่ว่ มของชุมุ ชน และส่ว่ นประสมการตลาด มีีผลต่อ่ การพัฒั นาศักั ยภาพ แหล่่งท่อ่ งเที่่ย� วชุุมชน ในขณะที่่�แนวทางการพััฒนาศักั ยภาพแหล่ง่ ท่่องเที่ย�่ วชุมุ ชนนั้้�น พบว่า่ เป็น็ แนวทางตามแบบ H&M นั่่น� คืือ การพัฒั นาทรัพั ยากรมนุษุ ย์์ และกลยุทุ ธ์ก์ าร ตลาด ที่่�เน้้นการมีีส่่วนร่่วมของชุุมชน การประยุุกต์์ภููมิิปััญญาท้้องถิ่�น หลัักปรััชญา เศรษฐกิจิ พอเพีียง และอััตลักั ษณ์ข์ องเกษตรอินิ ทรีีย์ม์ าเป็น็ จุดุ เด่่น อีีกทั้้ง� การท่อ่ งเที่ย�่ ว ยัังตระหนัักถึงึ วัฒั นธรรม ประเพณีี และวิิถีีชีีวิติ ของคนในท้้องถิ่�นอีีกด้้วย มีีบทความเกี่่�ยวกัับการสื่�อสาร 3 บทความ คืือ บทความที่�่ 5 การเปิิดรัับ ข่่าวสารผ่่านการสื่ �อสารองค์์กรกัับภาพลัักษณ์์ของมหาวิิทยาลััยบููรพาในมุุมมองของ บุคุ ลากร กล่า่ วถึงึ การเปิดิ รับั ข่า่ วสารฯ ภาพลักั ษณ์ข์ องมหาวิทิ ยาลัยั ฯ และความสัมั พันั ธ์์ ระหว่่างการเปิิดรัับข่่าวสารฯ กัับภาพลัักษณ์์ของมหาวิิทยาลััย ในมุุมมองขององค์์กร บทความที่่� 6 การบริิหารจััดการการเรีียนออนไลน์์ กรณีีศึึกษา มหาวิิทยาลััยราชภััฏ อุุดรธานีี นัับเป็็นเรื่�องที่�่น่่าสนใจอีีกเรื่�องหนึ่่�ง โดยการสอนออนไลน์์เป็็นการสอนที่�่ทััน สมััย นำ�ำ เทคโนโลยีีมาใช้้เพื่่�อให้้การศึึกษาเข้้าถึึงผู้้�เรีียนอย่่างทั่่�วถึึงมากขึ้�นไม่่ว่่าจะใกล้้ หรืือไกล โดยเฉพาะหลัังจากเกิิดสถานการณ์์ COVID-19 บทความนี้้�ได้้กล่่าวถึึงการ บริิหารจััดการการเรีียนออนไลน์์ 6 ด้้าน ได้แ้ ก่่ การมีีส่่วนร่่วมการเรีียนออนไลน์์ การ วางแผนยุุทธศาสตร์์ โครงสร้้างการเรีียนแบบออนไลน์์ ประสิิทธิิภาพการเรีียนแบบ ออนไลน์์ ประเมินิ ผลการเรีียนแบบออนไลน์์ และนโยบายการเรีียนออนไลน์์ ตลอดจน สร้้างความเข้้าใจให้้นัักศึึกษา นโยบายสนัับสนุุนและนำ�ำ ยุุทธศาสตร์์การปรัับปรุุง

วารสารร่่มพฤกษ์์ : มหาวิิทยาลัยั เกริิก ROMPHRUEK JOURNAL : KRIRK UNIVERSITY บทบรรณาธิการ โครงสร้า้ งการเรีียนการสอนแบบออนไลน์ใ์ ห้ก้ ับั อาจารย์แ์ ละนักั ศึึกษา เพื่่อ� เพิ่่ม� ศักั ยภาพ การเรีียนการสอน และ บทความที่�่ 7 การรณรงค์์หาเสีียงเลืือกตั้�งชิิงตำ�ำ แหน่่งนายก เทศมนตรีี ตำำ�บลดอนหััวฬ่่อ ของ น.ส.นวรัตั น์์ ไตรรักั ษ์์ กล่า่ วถึึงกลยุทุ ธ์์ในการหาเสีียง เลืือกตั้�ง ทั้้�งนโยบายการทำำ�งานที่�่เน้้นความรวดเร็็วและถููกต้้อง รููปแบบการสื่�อสารใน การลงพื้้�นที่่� การใช้้เสีียงสื่�อในการหาเสีียงและประชาสััมพัันธ์์ รวมทั้้�งการทำำ�โพล ที่่�ผู้�เ้ ขีียนเรีียกวิธิ ีีการรณรงค์ห์ าเสีียงเหล่า่ นี้้ว� ่่า ผลิติ ภัณั ฑ์์ กลยุุทธ์ผ์ ลััก กลยุทุ ธ์ด์ ึึง และ การหยั่ �งเสีียง ส่ว่ นบทความที่่� 8 เป็น็ บทความวิิชาการ กล่่าวถึงึ ความสำำ�คััญของระบบการ ศึึกษากับั การพัฒั นาคน สะท้อ้ นปัญั หาการพัฒั นาคนที่ม�่ ีีผลต่อ่ การแก้ไ้ ขปัญั หาสังั คมของ ประเทศ ซึ่่�งธรรมชาติิของคนมีีความแตกต่่างกัันตั้�งแต่่การปลููกฝััง ทััศนคติิ ความเชื่�อ รวมถึึงความเข้้าใจ ชี้�ให้้เห็็นว่่าระบบการศึึกษาจะช่่วยพััฒนา “คน” นำ�ำ ไปสู่่�การแก้้ไข ปัญั หาสัังคมอย่า่ งมีีประสิทิ ธิภิ าพอย่า่ งไร กองบรรณาธิิการวารสารร่่มพฤกษ์์หวัังเป็็นอย่่างยิ่�งว่่า วารสารฉบัับนี้้�จะเป็็น ประโยชน์์สำำ�หรัับผู้�้ อ่่านทุุกท่่าน และขอขอบคุุณที่่�ท่่านผู้้�อ่่านให้้ความสนใจติิดตาม วารสารร่่มพฤกษ์อ์ ย่่างต่อ่ เนื่่อ� ง บรรณาธิกิ าร

วารสารร่่มพฤกษ์์ : ROMPHRUEK JOURNAL ปีทีี่� 39 ฉบัับที่� 1 มกราคม - เมษายน 2564 ISSN 0125-7609 ชุมุ ชน : การวิจิ ัยั การสื่�อสารและการพัฒั นา สารบัญ (COMMUNITY : RESEARCH COMMUNICATION AND DEVELOPMENT) บทความประจำำ�ฉบัับ รูปู แบบการฟื้�้นฟูแู ละสืบื สานศิิลปวััฒนธรรมโดยการมีสี ่ว่ นร่ว่ มของ 11 เครือื ข่า่ ยวััฒนธรรมและชุุมชนเขตหลัักสี่� Model of Art and Cultural Revitalization and Preservation by the Participation of the Cultural Networks and Laksi Communities ศรัณั พร ชวนเกริิกกุุล และ ศิริ ิพิ ร พงศ์์ศรีีโรจน์์ Sarunporn Chuankrerkul and Siriporn Pongsrirojana การมีสี ่ว่ นร่่วมของประชาชนในโครงการบ้้านมั่�นคง : กรณีศี ึกึ ษา 37 ชุมุ ชนริิมคลองเปรมประชากร เขตหลัักสี่� กรุุงเทพมหานคร Citizen Participation in Baan ManKong Project : A Case Study of Klong Premprachakorn Community Laksi Bangkok เฉลิมิ เกิดิ โมลีี ประคอง สุุคนธจิิตต์์ ศุภุ รดา ไชยรบ รัตั นา เทียี นเมืืองปักั และ วิเิ ชียี ร จัันทะเนตร Chalerm Gerdmoli Prakong Sukhonthachit Suparada Chairob Rattana Thianmuangpak and Wichian Chanthanet การพััฒนาศักั ยภาพกลุ่�มแม่บ่ ้า้ นผู้้�ผลิิตผลิิตภัณั ฑ์ช์ ุมุ ชน โดยการมีสี ่่วนร่่วม 61 ของชุุมชนร่่วมพััฒนา เขตหลัักสี่� กรุงุ เทพมหานคร Potential Development of Housewife Group who Produce Community Products through Participation of the Community in Lak Si District, Bangkok พิิชญ์ส์ ิณิ ีี รัตั นานุพุ งศ์์ ปรีชี า พันั ธุ์�แน่่น ดวงทิิพย์์ จัันทร์์อ่ว่ ม มุทุ ิิตา อารยะเศรษฐากร และ ชเนตตีี พิิพััฒนางกููร Pitsinee Rattananupong Preecha Phannan Duangthip Chan-Uam Muthita Arayasetthakorn and Chanettee Pipathanangkul

วารสารร่่มพฤกษ์์ : ROMPHRUEK JOURNAL ปีทีี่� 39 ฉบัับที่� 1 มกราคม - เมษายน 2564 ISSN 0125-7609 ชุมุ ชน : การวิจิ ััย การสื่�อสารและการพัฒั นา สารบญั (COMMUNITY : RESEARCH COMMUNICATION AND DEVELOPMENT) การพััฒนาศักั ยภาพการท่อ่ งเที่�ยวชุมุ ชน อำำ�เภอคลองหลวง จัังหวััดปทุุมธานีี 85 Potential Community Tourism Development in 103 Khlong Luang District, Pathumthani Provice ภิญิ ญาพััชญ์์ นาคภิบิ าล และ ละเอียี ด ขจรภััย 125 Pinyapat Nakpibal and Laiad Kajonpai การเปิิดรับั ข่่าวสารผ่่านการสื่�อสารองค์์กรกับั ภาพลักั ษณ์์ของ มหาวิทิ ยาลัยั บููรพาในมุมุ มองของบุุคลากร Media Exposure via Corporate Communication and Burapha University Image from the Perspective of University Officials ณภาเกตุุ โรจนสร้้างสกุลุ สุุกัญั ญา บููรณเดชาชััย ศักั ดิินา บุญุ เปี่่ย� ม และ ณััฐวิโิ รจน์์ มหายศ Napaket Rojanasrangsakul Sukanya Buranadechachai Sakdina Bunpiem and Nattawirot Mahayot การบริหิ ารจัดั การการเรียี นออนไลน์์ กรณีศี ึกึ ษา : มหาวิทิ ยาลััยราชภัฎั อุุดรธานี ี The Online Learning Management Case Study : Udonthani Rajabhat University โยษิิตา หลวงสุุรินิ ทร์์ และ ธัศั ฐ์ช์ าพัฒั น์์ ยุุกตานนท์์ Yosita Luangsurin and Taschapat Yuktananda

วารสารร่ม่ พฤกษ์์ : ROMPHRUEK JOURNAL ปีีที่� 39 ฉบัับที่� 1 มกราคม - เมษายน 2564 ISSN 0125-7609 ชุุมชน : การวิจิ ัยั การสื่�อสารและการพััฒนา สารบญั (COMMUNITY : RESEARCH COMMUNICATION AND DEVELOPMENT) การรณรงค์ห์ าเสียี งเลืือกตั้้ง� ชิิงตำำ�แหน่ง่ นายกเทศมนตรีี 141 ตำ�ำ บลดอนหััวฬ่่อ : กรณีศี ึกึ ษา น.ส.นวรััตน์์ ไตรรักั ษ์ ์ 161 An Election Campaign for a Mayoral Election in Don Hua Loh Subdistrict Municipality : A Case Study of Miss Nawarat Trairak ทรงยศ บััวเผื่�อน และ ปรีีชญา เจริญิ เศรษฐกุุล Songyot Buaphuean and Preechaya Charoensetthakul ระบบการศึกึ ษากัับการแก้้ปัญั หาสังั คม Educational System and Social Problem Solving พีรี เดช อนัันตนาถรััตน Peradech Anantanatarat

1 รูปแบบการฟ้ืนฟูและสืบสานศิลปวัฒนธรรมโดย การมีส่วนร่วมของเครือข่ายวัฒนธรรมและชุมชน เขตหลกั ส่ี Model of Art and Cultural Revitalization and Preservation by the Participation of the Cultural Networks and Laksi Communities ศรัณพร ชวนเกริกกลุ และ ศริ ิพร พงศ์ศรโี รจน์ Sarunporn Chuankrerkul and Siriporn Pongsrirojana

12 วารสารรม่ พฤกษ์ มหาวทิ ยาลยั เกริก ปีที่ 39 ฉบับที่ 1 มกราคม – เมษายน 2564 รููปแบบการฟื้�นฟููและสืบื สานศิลิ ปวัฒั นธรรมโดยการมีีส่่วนร่่วมของ 1 เครือื ข่า่ ยวัฒั นธรรมและชุมุ ชนเขตหลักั สี่*� Model of Art and Cultural Revitalization and Preservation by the Participation of the Cultural Networks and Laksi Communities ศรัณพร ชวนเกรกิ กลุ 1 และ ศริ ิพร พงศศ์ รีโรจน์2 Sarunporn Chuankrerkul and Siriporn Pongsrirojana 1คณะบริหารธุรกจิ มหาวทิ ยาลยั เกริก กรุงเทพฯ 10220 ประเทศไทย e-mail : [email protected] Faculty of Business Administration, Krirk University, Bangkok 10220, Thailand e-mail : [email protected] 2คณะบริหารธรุ กจิ มหาวทิ ยาลยั เกรกิ กรุงเทพฯ 10220 ประเทศไทย e-mail : siriporn_pongsrirojana @hotmail.com Faculty of Business Administration, Krirk University, Bangkok 10220, Thailand e-mail : [email protected] Received : September 3, 2020 Revised : November 5, 2020 Accepted : November 11, 2020 บทคดั ย่อ การวิิจััยนี้้�มีีวััตถุุประสงค์์เพื่่�อรวบรวมองค์์ความรู้้�ภููมิิปััญญาด้้านศิิลป วััฒนธรรมของเขตหลัักสี่� ศึึกษาการมีีส่่วนร่่วมของชุมุ ชนในการฟื้น�้ ฟููและสืืบสาน ศิิลปวััฒนธรรม และศึึกษารููปแบบการฟื้้�นฟููและสืืบสานศิิลปวััฒนธรรมของเขต หลัักสี่� โดยการมีีส่่วนร่่วมของเครืือข่่ายวััฒนธรรมและชุุมชน เป็็นการวิิจััยฐาน ชุุมชนหรืือการวิิจััยท้้องถิ่น� (Community Based Research หรืือ CBR) ซึ่่�งเน้้น การเรีียนรู้�้ร่่วมกัันระหว่่างชุุมชนและนัักวิิจััย ใช้้ระเบีียบวิิธีีวิิจััยเชิิงคุุณภาพ (Qualitative Research) ผลของการวิิจัยั พบว่่า ศิิลปวัฒั นธรรมของเขตหลัักสี่�ที่่� สำำ�คััญมีีด้้วยกััน 5 แขนง ประกอบด้้วย หััวโขน หุ่่�นกระบอก หุ่่�นสาย โขนเด็็ก และ ว่า่ ว โดยหัวั โขนจะมีีความละเอีียดประณีีตของลวดลายที่่�เป็น็ เอกลัักษณ์์ เป็็นงาน *บทความนี้เป็นส่วนหนง่ึ ของโครงการวิจยั เรือ่ ง “รปู แบบการฟื้นฟูและสืบสานวฒั นธรรม โดยการมี ส่วนรว่ มของเครอื ขา่ ยวฒั นธรรมและชุมชนเขตหลกั สี”่ ที่ได้รับทุนสนับสนุนการวจิ ัย จากส�ำ นักงาน กองทุนสนบั สนนุ การวจิ ยั (สกว.) และมหาวิทยาลัยเกรกิ

รูปแบบการฟื้นฟแู ละสบื สานศลิ ปวฒั นธรรมโดยการมีสว่ นร่วมของเครือขา่ ยวฒั นธรรมและชมุ ชนเขตหลักสี่ 13Model of Art and Cultural Revitalization and Preservation by the Participation of the Cultural Networks and Laksi Communities ทำำ�มืือทุุกขั้ �นตอน หุ่่�นกระบอกจะมีีความโดดเด่่น คืือ หุ่่�นทุุกตััวสามารถลืืมตา 1 อ้้าปาก กระพริิบตา กำ�ำ มืือและขยับั นิ้้ว� ได้้ หุ่่�นสายจะมีีอััตลัักษณ์ท์ ี่่�ชััดเจนโดยเป็น็ หุ่่�นไทยร่ว่ มสมัยั คืือ มีีความเป็น็ พื้้น� บ้้านและมีีความทันั สมัยั ผสมผสานกันั ทั้้ง� เนื้้อ� หา และบุุคลิิกลัักษณะของหุ่่�นว่่าวหลัักสี่� มีีจุุดเด่่น คืือ กระดาษที่่�นำำ�มาทำ�ำ ว่่าวเป็็น กระดาษสาอย่่างดีี เหนีียวและทน โดนน้ำ�ำ� ได้้ ลวดลายจะเน้้นในเรื่่�องของการ อนุุรัักษ์์ไทยเป็็นสำ�ำ คััญ ส่่วนโขนเด็็ก เจ้้าของภููมิิปััญญาเปิิดโอกาสให้้เยาวชนใน ชุมุ ชนมาเรีียนรู้ไ�้ ด้โ้ ดยไม่ค่ ิดิ ค่า่ ใช้้จ่า่ ย และสามารถนำำ�สิ่่ง� ที่่ไ� ด้เ้ รีียนรู้ไ้� ปแสดงตามที่่� ต่่างๆ เพื่อ�่ ให้้มีรี ายได้เ้ สริิมต่่อไปได้้ ในการมีีส่ว่ นร่่วมของชุมุ ชนต่อ่ ศิิลปวัฒั นธรรม พบว่่า ชุุมชนในพื้้�นที่่�ไม่่ได้้เข้้ามามีีส่่วนร่่วมในศิิลปวััฒนธรรมของเขตหลัักสี่�ทั้้�ง 5 แขนง เจ้้าของภููมิิปััญญาแต่่ละแขนงต่่างอนุุรัักษ์์ศิิลปวััฒนธรรมที่่�ตนมีีโดยลำำ�พััง จนมีีชื่�อเสีียงเป็็นที่่�รู้�้จัักแก่่ชุุมชนนอกพื้้�นที่่� โดยไม่่ได้้รัับการสนัับสนุุนใดๆ จาก หน่ว่ ยงานในพื้้น� ที่่� โดยเฉพาะศิิลปะว่่าวของเขตนั้้น� กำำ�ลัังจะสููญหายไปจากชุมุ ชน ทั้้ง� ที่่�ว่า่ วหลัักสี่ม� ีีเอกลัักษณ์์ อยู่�คู่�กับเขตหลัักสี่ม� านาน การศึึกษารููปแบบการฟื้น้� ฟูู และสืืบสานศิิลปวััฒนธรรมโดยการมีีส่่วนร่่วม พบว่่า ความพยายามให้้ชุุมชนได้้ เข้้ามามีีส่่วนในการริิเริ่�ม ร่่วมคิิด ควบคุุม ดำำ�เนิินงาน ประเมิินผล และรัับ ผลประโยชน์์ร่่วมกััน สามารถสร้้างการมีีส่ว่ นร่ว่ มได้เ้ ป็็นอย่า่ งดีี คำ�ำ สำำ�คััญ : การฟื้้�นฟููและสืืบสาน; ศิิลปวัฒั นธรรม; การมีีส่ว่ นร่ว่ ม; เขตหลักั สี่� Abstract The objectives of this model of art and cultural revitalization and preservation by the participation of the cultural networks and Laksi communities research were to 1) investigate the body of knowledge of Laksi District arts and culture, 2) investigate the community participation in the restoration and the passing on their arts and culture, and 3) analyze the approach of the Laksi District arts and culture restoration and the passing on with the participation of the community networks. This research was a community-based research (CBR) which emphasized the cooperative learning between

14 วารสารรม่ พฤกษ์ มหาวิทยาลัยเกริก ปีที่ 39 ฉบับที่ 1 มกราคม – เมษายน 2564 the community and the researcher. The research methodology used 1 was the qualitative research method. The results showed that the Laksi District arts and culture were consisted of five categories as follows: the making of Khon Masks, puppetry, marionette, Khon performance by children, and kite-making. First, the Khon Masks were made with the elaborate and delicate pattern and reflected the identity design exactly the same process as their ancestor’s. The works were completed by hand. Second, in terms of the puppetry, the puppets were able to move parts of their bodies. They could open or wink their eyes, open their mouths, grasp their hands and move their fingers. Third, in terms of the marionette, the story was based on the folklore with the modern way of life integrated in the story and the personality of the marionettes. Fourth, the distinctive feature of Laksi kite-making was the use of good quality, durable and water-proof mulberry paper. The design emphasized the preservation of Thai arts. Fifth, in terms of Khon performance by children, the local wisdom owner had provided the opportunity for the children in the community to learn and practice Khon masked play free of charge, and the learners were able to perform anywhere to earn extra income in their future. As for the community participation, the results revealed that the community people of Laksi District did not participate in any of the five arts and culture programs. The wisdom owners of the local five arts and culture categories who valued highly their artistic skills preserved their arts and culture by themselves without any support from the public sectors in Laksi District and the community. Especially, the art of kite-making which was gradually disappearing from the community, despite the fact that its identity had been in the community for so long. Moreover, the results of

รปู แบบการฟ้นื ฟูและสบื สานศลิ ปวฒั นธรรมโดยการมสี ว่ นรว่ มของเครือข่ายวฒั นธรรมและชุมชนเขตหลกั ส่ี 15Model of Art and Cultural Revitalization and Preservation by the Participation of the Cultural Networks and Laksi Communities the analysis of the approach of the community participation of the 1 arts and culture restoration and passing on revealed that the attempts of having the cooperative learning with the community in all phases starting from initiation, sharing ideas, controlling, operating, evaluating and receiving benefits. Keywords : Revitalization and Preservation; Art and Cultural; Participation; Laksi District บทนำ� เขตหลัักสี่� เป็็นเขตการปกครองหนึ่่�งของกรุุงเทพมหานคร อยู่�ในกลุ่่�มเขต กรุงุ เทพเหนืือ ตั้้ง� อยู่�บริเิ วณทางฝั่ง่� ตะวันั ออกของแม่น่ ้ำ��ำ เจ้้าพระยาหรืือฝั่ง่� พระนคร มีอี าณาเขตติดิ ต่อ่ กับั พื้้น� ที่่ก� ารปกครองต่า่ ง ๆ โดยทิศิ เหนืือ ติดิ ต่อ่ กับั เขตดอนเมืือง มีีคลองตาอููฐ คลองเปรมประชากร และคลองวััดหลัักสี่�เป็็นเส้้นแบ่่งเขต ทิิศตะวัันออก ติิดต่่อกัับเขตบางเขน มีีคลองถนนเป็็นเส้้นแบ่่งเขต ทิิศใต้้ ติิดต่่อ กัับเขตจตุุจัักร มีีคลองบางเขนเป็็นเส้้นแบ่่งเขต ทิิศตะวัันตก ติิดต่่อกัับอำำ�เภอ เมืืองนนทบุรุ ีีและอำ�ำ เภอปากเกร็ด็ จังั หวัดั นนทบุรุ ีี มีีคลองประปาเป็น็ เส้้นแบ่ง่ เขต มีีเขตการปกครองย่อ่ ยออกเป็็น 2 แขวง ได้้แก่่ แขวงทุ่�งสองห้้อง และแขวงตลาด บางเขน โดยใช้้คลองเปรมประชากรฝั่�่งตะวัันออกเป็็นเส้้นแบ่่งเขตการปกครอง ระหว่า่ ง 2 แขวงดังั กล่่าว มีีพื้�นที่่� 22.841 ตารางกิิโลเมตร และมีปี ระชากรรวม ทั้้ง� สิ้น� 105,588 คน (สำ�ำ นักั งานเขตหลัักสี่,� 2560) และมีชี ุมุ ชนที่่�อาศััยอยู่�ในพื้้น� ที่่� รวม 81 ชุุมชน เขตหลัักสี่� เป็็นเขตที่่�มีีสถานที่่�สำำ�คััญและความน่่าสนใจทางประวััติิศาสตร์์ และวัฒั นธรรมเป็น็ อย่า่ งมาก มีศี ิลิ ปวัฒั นธรรมท้อ้ งถิ่น� ที่่ม� ีเี อกลักั ษณ์ม์ ากมาย ได้แ้ ก่่ หััวโขน ซึ่่ง� ตั้�งอยู่�ในชุมุ ชนตลาดบางเขนโดยการนำ�ำ ของ นายถนอม มีเี ท่า่ ช่า่ งฝีีมืือ ที่่ส� ามารถรักั ษาเอกลักั ษณ์แ์ ละคงความงดงามของศิลิ ปะการประดิษิ ฐ์ห์ ัวั โขนไว้้ได้้ อย่่างสมบููรณ์์แบบ เกิิดขึ้้�นมาเมื่�่อประมาณ ปีี พ.ศ. 2521 ซึ่่�งหััวโขนลุุงถนอม เขตหลัักสี่�มีีรูปร่า่ ง รููปทรงของหััวโขนที่่เ� ป็น็ เอกลัักษณ์ไ์ ม่เ่ หมืือนใคร หุ่่�นกระบอก ซึ่�่งตั้ง� อยู่�ในชุุมชนแขวงตลาดบางเขน เกิิดขึ้้�นมาเมื่อ�่ ประมาณ ปีี พ.ศ. 2540 โดย

16 วารสารร่มพฤกษ์ มหาวทิ ยาลัยเกริก ปีที่ 39 ฉบับที่ 1 มกราคม – เมษายน 2564 การนำำ�ของ นายนิเิ วศ แววสมณะ ผู้ม้� ีใี จรักั ในศิลิ ปหัตั ถกรรมไทยและนักั สร้้างสรรค์์ 1 งานประดิิษฐ์์หุ่่�นกระบอกไทยที่่�ประยุุกต์์จากรููปแบบหุ่่�นกระบอกในราชสำำ�นัักมา ให้้มีเี อกลักั ษณ์เ์ ป็น็ ของตนเอง หุ่่�นสายเสมา ซึ่ง่� ตั้ง� อยู่�ในชุมุ ชนสุขุ สรรพ์ ์ เกิดิ ขึ้้น� มา เมื่อ่� ประมาณ ปี ี พ.ศ. 2545 โดยการนำำ�ของ นายนิมิ ิติ ร พิพิ ิธิ กุลุ นักั สร้้างสรรค์ง์ าน ประดิษิ ฐ์์หุ่่�นสายเสมาที่่ม� ีเี อกลัักษณ์์ ผู้�้ที่่�ใช้้หุ่่�นสายเป็น็ สื่อ�่ ศิลิ ปะประจำ�ำ ท้อ้ งถิ่�นใน การสื่่�อสารเรื่�่องราวของชุุมชนหลัักสี่�ในอดีีตที่่�เขตอื่�่นไม่่มีี โขนเด็็ก ซึ่่�งตั้�งอยู่�ใน ชุมุ ชนแฟลตตำำ�รวจสื่อ�่ สารโดยการนำำ�ของ นายจักั รินิ ทร์ ์ ดีีเลิศิ ผู้ซ�้ ึ่ง�่ รักั ในศิลิ ปะการ แสดงที่่�เป็็นเอกลัักษณ์์ มุ่่�งหวัังที่่�จะสืืบสานให้้เยาวชนในพื้้�นที่่�มีีใจรัักและมีีรายได้้ จากการแสดง และว่่าว ซึ่�่งตั้�งอยู่�ในชุุมชนเคหะบางบััว โดยการนำำ�ของ นายกุุน บุุญนก ผู้้�มีีความเชี่ �ยวชาญด้้านการทำำ�ว่่าวหลายแบบหลายชนิิดและมีีเอกลัักษณ์์ เฉพาะ เนื่อ�่ งจากว่า่ วส่ว่ นใหญ่จ่ ะมาจากจินิ ตนาการที่่ไ� ม่เ่ หมืือนใคร ซึ่ง�่ ศิลิ ปะแต่ล่ ะ แขนงนั้้น� ชุมุ ชนเขตหลักั สี่ส� ่ว่ นใหญ่ใ่ ห้้ความรักั และหวงแหน ความเฟืืองฟููประกอบ กัับการมีีเอกลักั ษณ์์ที่่�โดดเด่น่ ของศิลิ ปวัฒั นธรรมดัังกล่่าว จึึงนำ�ำ มาซึ่ง�่ คำำ�ขวััญของ เขตหลัักสี่�ที่่�ว่่า “วััดหลัักสี่�งามวิิจิิตร แหล่่งผลิิตว่่าวไทย เลื่่�องลืือไกลหััวโขน งามน่่ายล เขตหลัักสี่”� ทว่า่ ในปัจั จุบุ ันั เรื่อ่� งราวทางประวัตั ิศิ าสตร์ท์ ี่่ม� ีีมาอย่า่ งยาวนานของเขตหลักั สี่� โดยเฉพาะศิิลปวััฒนธรรมที่่�มีีเอกลัักษณ์์อัันทรงคุุณค่่าของเขตหลัักสี่ �บางแขนง กำำ�ลัังจะสููญหายไป โดยหััวโขนจากชุุมชนตลาดบางเขนซึ่�่งมีี นายถนอม มีีเท่่า ช่า่ งฝีมี ืือผู้ร้� ิเิ ริ่ม� การประดิษิ ฐ์ห์ ัวั โขนที่่ม� ีเี อกลักั ษณ์ ์ ก็ก็ ำำ�ลังั จะท้อ้ ใจจากความไม่เ่ ห็น็ คุุณค่่าของศิิลปะของชุุมชนและเยาวชนในพื้้�นที่่� ทั้้�งที่่�มีีความพยายามในการแก้้ ปััญหาโดยเปิิดให้้เยาวชนตลอดจนคนในพื้้�นที่่�ที่่�สนใจได้้มาเรีียนรู้้�โดยไม่่คิิดค่่าใช้้ จ่่ายที่่�บ้้านพััก แต่่ชุุมชนและเยาวชนในพื้้น� ที่่ก� ็ย็ ังั ให้้ความสนใจน้้อย หุ่่�นกระบอก ที่่ม� ีีเอกลักั ษณ์จ์ ากชุุมชนแขวงตลาดบางเขนซึ่ง�่ มีี นายนิเิ วศ แววสมณะ เป็็นผู้ร�้ ิิเริ่ม� โดยให้้ความสำำ�คัญั ในการเผยแพร่ง่ านประดิษิ ฐ์แ์ ละการแสดงหุ่่�นกระบอกนอกพื้้น� ที่่� เขต เนื่อ�่ งจากที่่ผ� ่า่ นมาไม่ไ่ ด้้รับั ความร่ว่ มมืือสนับั สนุนุ จากทางหน่ว่ ยงานภาครัฐั ใน พื้้�นที่่� ประกอบกับั ชุมุ ชนและเยาวชนในพื้้�นที่่ย� ังั ไม่เ่ ห็น็ คุณุ ค่า่ และไม่ใ่ ส่ใ่ จในศิลิ ปะ หุ่่�นกระบอกเท่่าที่่�ควร หุ่่�นสายเสมาจากชุุมชนหมู่่�บ้้านสุุขสรรพ์์ซึ่�่งมีี นายนิิมิิตร พิพิ ิธิ กุลุ เป็น็ ผู้ร้� ิเิ ริ่ม� มีีความตั้้ง� ใจที่่จ� ะเผยแพร่ส่ ร้้างสรรค์ง์ านประดิษิ ฐ์แ์ ละการแสดง

รปู แบบการฟ้นื ฟูและสบื สานศลิ ปวฒั นธรรมโดยการมีสว่ นรว่ มของเครอื ขา่ ยวฒั นธรรมและชุมชนเขตหลกั ส่ี 17Model of Art and Cultural Revitalization and Preservation by the Participation of the Cultural Networks and Laksi Communities หุ่่�นสายเสมาที่่ม� ีเี อกลักั ษณ์ใ์ ห้้ชุมุ ชนและเยาวชนในพื้้น� ที่่ไ� ด้เ้ ห็น็ คุณุ ค่า่ โดยเข้้าร่ว่ ม 1 ในทุกุ กิจิ กรรมที่่ส� ำ�ำ นักั งานเขตจัดั รวมถึึงการประสานกับั ทางโรงเรีียนในพื้้�นที่่�เพื่อ่� เผยแพร่อ่ งค์ค์ วามรู้�้ แต่ก่ ็ไ็ ม่ไ่ ด้้รับั ความสนใจเท่า่ ที่่ค� วร ด้้วยเหตุผุ ลของทางโรงเรีียน ที่่ว� ่า่ โรงเรีียนมีีกิจิ กรรมทั้้ง� ในและนอกหลักั สููตรมากอยู่�แล้้ว และมองว่า่ หุ่่�นสายเสมา เป็็นเพีียงแค่่ศิิลปะแขนงหนึ่่�งที่่�ไม่่ได้้มีีจุุดเด่่น จึึงไม่่ได้้ให้้ความสำ�ำ คััญมากนััก ตรงข้้ามกัับการนำ�ำ งานประดิิษฐ์์ ข้้อมููลความรู้้�และการแสดงหุ่่�นสายเสมาไปเผย แพร่่ยัังโรงเรีียนต่่างจัังหวััด กลัับได้้รัับความสนใจอย่่างมาก จึึงมีีแนวคิิดที่่�จะมุ่�ง สร้้างสรรค์ง์ านประดิษิ ฐ์แ์ ละการแสดงหุ่่�นสายเสมาที่่ม� ีเี อกลักั ษณ์น์ อกพื้้น� ที่่ก� ับั ผู้ท้� ี่่� เห็น็ คุณุ ค่า่ มากกว่า่ โขนเด็ก็ จากชุมุ ชนแฟลตตำ�ำ รวจสื่อ�่ สารซึ่ง่� มีี นายจักั รินิ ทร์ ์ ดีีเลิศิ เป็็นผู้�้ริิเริ่�ม มีีความมุ่่�งมั่�นตั้้�งใจถ่่ายทอดความรู้�้ไปยัังเยาวชนคนรุ่่�นใหม่่โดยไม่่คิิด มููลค่่า แต่่ความสนใจของเยาวชนในพื้้�นที่่�ยัังน้้อยอยู่่�มาก ประกอบกัับขาดการ สนับั สนุนุ จากหน่ว่ ยงานภาครัฐั ในพื้้น� ที่่� ไม่ม่ ีสี ถานที่่ถ� าวรในการเผยแพร่อ่ งค์ค์ วามรู้้� ชุดุ การแสดงรวมถึงึ วัสั ดุอุ ุปุ กรณ์ใ์ นการแสดงก็ไ็ ม่ไ่ ด้้รับั การสนับั สนุนุ จากหน่ว่ ยงาน ใดในพื้้�นที่่�เลย แต่่ได้้มาจากรายได้้ส่่วนตััวของผู้�้ริิเริ่�มที่่�นำ�ำ มาเป็็นต้้นทุุนในการ ประกอบการแสดงให้้เยาวชนที่่�มีีความสนใจ ส่่วนเยาวชนในพื้้�นที่่�นอกจากจะไม่่ ต้้องเสีียค่่าใช้้จ่่ายใดๆ แล้้ว ยัังจะมีีรายได้้ที่�มาจากแรงศรััทธาของผู้้�ชมการแสดง ซึ่�่งแม้้ว่่าจะไม่่มากนัักแต่่ก็็สามารถสร้้างความภาคภููมิิใจให้้กัับผู้้�ปกครองและ เยาวชนผู้้ม� ีใี จรัักในโขนเด็็กได้้ และศิลิ ปะที่่ส� ำำ�คััญของเขตหลักั สี่อ� ีีกแขนง คืือ ว่า่ ว จากชุุมชนเคหะชุมุ ชนบางบััวซึ่ง�่ มีี นายกุนุ บุญุ นก เป็็นผู้ร�้ ิิเริ่�ม มีีความเชี่ย� วชาญ ด้้านการทำ�ำ ว่่าวมีีเอกลัักษณ์์เฉพาะที่่�โดดเด่่นของเขตหลัักสี่� แต่่ปััจจุุบััน นายกุุน บุุญนก ได้้เสีียชีีวิิตแล้้ว คงไว้้ซึ่่�งผู้�้สืืบทอดที่่�ไม่่มีีเวลาในการสืืบสาน ชุุมชนและ เยาวชนในพื้้�นที่่�จึึงไม่่มีีโอกาสเรีียนรู้�้ จึึงทำำ�ให้้ศิิลปะว่่าวคงเหลืือไว้้แค่่คำ�ำ ขวััญของ เขตหลัักสี่เ� ท่า่ นั้้น� ดัังนั้้น� งานวิจิ ััยนี้ �้ จึงึ ถููกนำำ�มาศึกึ ษาเพื่�่อหารููปแบบการฟื้น้� ฟููและ สืืบสานศิิลปวััฒนธรรมโดยการมีีส่่วนร่่วมของเครืือข่่ายวััฒนธรรมและชุุมชนเขต หลักั สี่� และเพื่อ่� ให้้ศิลิ ปวัฒั นธรรมนั้้น� สามารถสร้้างคุณุ ค่า่ และมููลค่า่ ทางเศรษฐกิจิ ของชุุมชนในมิิติิต่่างๆ ทั้้�งที่่�เป็็นผลตอบแทนที่่�สามารถประเมิินค่่าได้้ เช่่น การมีี รายได้้เพิ่่�มขึ้้�นจากการขายสิินค้้าและบริิการของงานศิิลปะนั้้�นโดยตรง และผล ตอบแทนที่่�ไม่่สามารถประเมิินค่่าได้้ เช่น่ สภาพความเป็็นอยู่�ที่�เกื้�อกููลกััน สภาพ ชุุมชนที่่�เป็็นสุุข และสภาพสิ่่�งแวดล้้อมที่่ด� ีีอย่า่ งยั่ง� ยืืนต่อ่ ไป

18 วารสารร่มพฤกษ์ มหาวิทยาลัยเกรกิ ปีที่ 39 ฉบับที่ 1 มกราคม – เมษายน 2564 วตั ถุประสงค์ 1 1. เพื่อ�่ รวบรวมองค์์ความรู้้ภ� ููมิิปััญญาด้า้ นศิิลปวััฒนธรรมของเขตหลักั สี่�โดย การมีีส่่วนร่่วมของเครืือข่่ายวััฒนธรรมและชุุมชน 2. เพื่อ่� ศึกึ ษาการมีีส่ว่ นร่ว่ มของชุมุ ชนในการฟื้น�้ ฟููและสืืบสานศิลิ ปวัฒั นธรรม 3. เพื่อ่� ศึกึ ษารููปแบบการฟื้น�้ ฟููและสืืบสานศิลิ ปวัฒั นธรรมของเขตหลักั สี่โ� ดย การมีีส่่วนร่่วมของเครืือข่า่ ยวัฒั นธรรมและชุมุ ชน กกรรออบบแนแวนควิดคกาดิ รกวาิจยัรวจิ ยั นิยามศัพท์

รูปแบบการฟ้ืนฟแู ละสบื สานศิลปวัฒนธรรมโดยการมีสว่ นร่วมของเครือขา่ ยวฒั นธรรมและชมุ ชนเขตหลกั ส่ี 19Model of Art and Cultural Revitalization and Preservation by the Participation of the Cultural Networks and Laksi Communities นิยามศพั ท์ 1 รููปแบบ หมายถึึง ลักั ษณะที่่�กำำ�หนดขึ้้น� เป็น็ หลักั หรืือเป็น็ แนวทางซึ่�ง่ เป็็นที่่� ยอมรัับ ในงานวิิจััยนี้�้ จะเป็็นวิิธีีการถ่่ายทอดศิิลปวััฒนธรรมของเขตหลัักสี่�ไปสู่� ชุุมชนและเยาวชนเขตหลัักสี่ใ� ห้้เกิิดความรู้�้ความเข้้าใจ ฟื้�้นฟูู หมายถึึง ทำ�ำ ให้้ดีีหรืือเจริิญขึ้�นมาใหม่่อีีกครั้้�ง ในงานวิิจััยนี้�้ เป็็นการ ทำ�ำ ให้้ศิลิ ปวัฒั นธรรมของชุมุ ชนที่่ก� ำำ�ลังั เสื่อ่� มสลายกลับั มามีีความหมายและมีีความ สำำ�คัญั ต่อ่ การดำ�ำ เนินิ ชีีวิติ ของชุมุ ชนโดยกระบวนการมีีส่ว่ นร่ว่ มของชุมุ ชนเขตหลักั สี่� สืืบสาน หมายถึึง การสืืบเนื่่�องหรืือรัับช่่วงให้้คงอยู่� ในงานวิิจััยนี้�้ เป็น็ การ ทำำ�ให้้ศิิลปวััฒนธรรมของชุุมชนได้้ถู กนำำ�มารัับช่่วงต่่อโดยชุุมชนและเยาวชนเขต หลัักสี่เ� พื่่อ� ศิิลปวัฒั นธรรมของชุมุ ชนนั้้น� จะได้้คงอยู่�สืบต่่อไป ศิิลปวััฒนธรรม หมายถึึง คุุณค่่าความงดงามหรืือผลงานของมนุุษย์์ที่่� สร้้างสรรค์์และแสดงออกถึึงความงดงามและสะท้้อนถึึงวิิถีีการดำ�ำ เนิินชีีวิิตของ ชุมุ ชนแต่ล่ ะกลุ่่�ม ในงานวิจิ ัยั นี้ ้� จะเป็น็ วัฒั นธรรมใน เชิงิ ศิลิ ปะและการแสดงที่่ม� ีีรูป แบบเป็็นเอกลัักษณ์์ของชุุมชนเขตหลัักสี่ � อัันประกอบด้้วย หุ่่�นกระบอก หุ่่�นสาย หัวั โขน โขนเด็ก็ และว่่าว การมีสี ่ว่ นร่่วม หมายถึึง การเปิิดโอกาสให้้ประชาชนได้ม้ ีีส่่วนร่ว่ มในทุุกขั้น� ตอน ในงานวิจิ ัยั นี้ ้� จะเป็น็ การร่ว่ มมืือกันั ของกลุ่่�มบุคุ คลต่า่ งๆ ของชุมุ ชนเขตหลักั สี่� เพื่�่อร่่วมพิิจารณาถึึงปััญหาตลอดจนแนวทางในการฟื้้�นฟููและสืืบสานศิิลป วััฒนธรรมของเขตหลัักสี่ � เครืือข่่ายวััฒนธรรม หมายถึึง การรวมกัันของกลุ่่�มบุุคคล องค์์กร ที่่�ทำำ� กิิจกรรมร่่วมกัันเพื่�่อการอนุุรัักษ์์ศิิลปวััฒนธรรม ในงานวิิจััยนี้�้ จะหมายถึึง สภาวััฒนธรรมเขตหลัักสี่� ซึ่�่งเป็็นองค์์กรที่่�มีีความเกี่�ยวข้้องโดยตรงในการปฏิิบััติิ งานด้้านวััฒนธรรมในพื้้�นที่่� รวมถึึงเจ้้าของหรืือผู้�้สืืบทอดภููมิิปััญญาด้้านศิิลป วัฒั นธรรมของเขตหลักั สี่ท�ี่่ป� ระกอบด้้วย หัวั โขน หุ่่�นกระบอก หุ่่�นสาย โขนเด็ก็ และว่า่ ว ชุุมชน หมายถึึง กลุ่่�มคนที่่�อยู่�รวมกัันในสัังคมขนาดเล็็ก ในงานวิิจััยนี้้� จะ หมายถึึงชุุมชนอัันเป็็นที่่�ตั้�งของศิิลปวััฒนธรรมเขตหลัักสี่�ในแต่่ละแขนง ได้้แก่่ ชุุมชนตลาดบางเขน ชุุมชนบางบัวั หมู่่�บ้้านอาทิติ ย์์ ชุมุ ชนเคหะชุมุ ชนบางบัวั และ หมู่่�บ้้านสุขุ สรรพ์์

20 วารสารร่มพฤกษ์ มหาวิทยาลัยเกรกิ ปีที่ 39 ฉบับที่ 1 มกราคม – เมษายน 2564 ทบทวนวรรณกรรม 1 ในการดำำ�เนินิ โครงการวิจิ ัยั ได้ใ้ ช้้แนวคิดิ การอนุรุ ักั ษ์ฟ์ ื้น้� ฟููและสืืบสาน แนวคิดิ การสืืบทอดวัฒั นธรรม และแนวคิดิ การมีีส่ว่ นร่ว่ มมาเป็น็ กรอบแนวคิดิ ในการวิจิ ัยั โดย อาร์์นสไตน์์ (Arnstein, 1969) ได้้กล่่าวถึึง องค์ป์ ระกอบของการมีีส่ว่ นร่่วมว่่า ในการที่่จ� ะให้้ชุมุ ชนเข้้ามามีีส่่วนร่่วมนั้้�น ควรมีีการดำ�ำ เนินิ การให้้ครบ 6 ขั้้�นตอน คืือ การมีีส่ว่ นร่่วมในการค้้นหาปัญั หาและสาเหตุุ ตลอดจนความต้้องการ การมีี ส่่วนร่่วมในการวางแผนดำ�ำ เนินิ งาน การมีีส่่วนร่่วมในการตัดั สินิ ใจ การมีีส่ว่ นร่่วม ในการปฏิิบัตั ิกิ าร การมีีส่ว่ นร่ว่ มในการติดิ ตาม และการมีีส่ว่ นร่ว่ มในการมีีส่ว่ นได้้ ส่ว่ นเสีีย ส่ว่ นแนวคิดิ ในการอนุรุ ักั ษ์์ ฟื้น�้ ฟููและสืืบสานภููมิปิ ัญั ญาท้อ้ งถิ่น� ได้้พัฒั นา มาจาก สำ�ำ นักั งานคณะกรรมการวัฒั นธรรมแห่่งชาติิ (2551) ที่่เ� ห็น็ ว่่า ต้้องศึึกษา และเก็บ็ รวบรวมข้้อมููลภููมิปิ ัญั ญาในด้า้ นต่า่ งๆ ของท้อ้ งถิ่น� ปลุกุ จิติ สำำ�นึกึ ให้้คนใน ท้้องถิ่ �นตระหนัักถึึงคุุณค่่าแก่่นสาระและความสำำ�คััญของภููมิิปััญญาท้้องถิ่ �นต่่างๆ เลืือกสรรภููมิปิ ัญั ญาที่่�กำ�ำ ลัังจะสููญหายหรืือที่่�สููญหายไปแล้้ว มาทำำ�ให้้มีีคุณุ ค่า่ และ มีีความสำำ�คััญต่่อการดำำ�เนิินชีีวิิตในท้้องถิ่�น มีีการริิเริ่�มสร้้างสรรค์์และปรัับปรุุง ภููมิิปััญญา เพื่�่อให้้เกิิดความเหมาะสมกัับยุุคสมััยและเกิิดประโยชน์์ในการดำำ�เนิิน ชีีวิติ ประจำำ�วััน และต่อ่ ยอดเพื่�่อใช้้ในการผลิิต การตลาด และการบริิหาร ส่ง่ เสริมิ กิิจกรรมโดยการส่่งเสริิมและสนัับสนุุนให้้เกิิดเครืือข่่าย การสืืบสวนและพััฒนา ภููมิิปััญญาของชุุมชนต่่างๆ เพื่่�อจััดกิิจกรรมทางวััฒนธรรมและภููมิิปััญญาท้้องถิ่�น อย่า่ งต่อ่ เนื่อ่� ง ส่ง่ เสริมิ และสนับั สนุนุ การพัฒั นาศักั ยภาพของชาวบ้้านผู้ด�้ ำ�ำ เนินิ งาน และปราชญ์์ท้้องถิ่�นให้้มีีโอกาสแสดงศัักยภาพด้้านภููมิิปััญญา และพััฒนาความรู้้� ความสามารถได้้อย่่างเต็็มที่่�จััดให้้มีีการยกย่่องและประกาศเกีียรติิคุุณในลัักษณะ ต่่างๆ รวมทั้้ง� ส่ง่ เสริิมให้้มีโี อกาสได้้รัับการยกย่่องและประกาศเกีียรติคิ ุุณในระดับั ที่่�สููงขึ้น� ไป และเผยแพร่แ่ ลกเปลี่�ยนโดยการส่่งเสริมิ และสนัับสนุนุ กิจิ กรรมให้้เกิดิ การเผยแพร่่ แลกเปลี่ย� นภููมิปิ ััญญาและวััฒนธรรมอย่่างกว้้างขวาง เช่น่ เดีียวกับั งานของ เปรมรััศมีี ธรรมรััตน์์ (2552) ที่่ศ� ึึกษาเรื่อ�่ ง การวิิเคราะห์ค์ ุุณค่า่ และการ ดำำ�รงอยู่�ของศิลิ ปวัฒั นธรรมพื้้น� บ้้าน กรณีีศึกึ ษา หนังั ใหญ่ว่ ัดั ขนอน อำำ�เภอโพธาราม จังั หวัดั ราชบุรุ ีี มีีวัตั ถุปุ ระสงค์เ์ พื่อ�่ วิเิ คราะห์ค์ ุณุ ค่า่ ของศิลิ ปวัฒั นธรรมพื้้น� บ้้านหนังั ใหญ่ ่ ศึกึ ษาการดำำ�รงอยู่�ของศิลิ ปวัฒั นธรรมพื้้น� บ้้านหนังั ใหญ่่ และนำำ�เสนอแนวทาง

รูปแบบการฟ้ืนฟูและสบื สานศลิ ปวัฒนธรรมโดยการมีส่วนรว่ มของเครอื ขา่ ยวฒั นธรรมและชมุ ชนเขตหลักสี่ 21Model of Art and Cultural Revitalization and Preservation by the Participation of the Cultural Networks and Laksi Communities การสืืบทอดศิลิ ปวัฒั นธรรมพื้้น� บ้้านหนังั ใหญ่่ โดยผลการศึกึ ษาพบว่า่ ศิลิ ปวัฒั นธรรม 1 พื้้น� บ้้านหนังั ใหญ่่วััดขนอนมีีคุณุ ค่า่ ที่่�สำำ�คัญั 2 ด้า้ น ได้้แก่่ มีีคุุณค่่าต่่อการพัฒั นา บุุคคล และ คุุณค่่าต่่อการพััฒนาสัังคม มีีการพััฒนาทางด้้านเศรษฐกิิจโดย สร้้างอาชีีพและรายได้้ให้้แก่่ชุุมชน สร้้างความภาคภููมิิใจและความเป็็น อััตลัักษณ์์ของชุุมชนและแสดงถึึงพลัังของชุุมชนที่่�ทำ�ำ ให้้เกิิดกระบวนการพััฒนา ส่ว่ นปัจั จัยั ที่่ม� ีผี ลต่อ่ การดำำ�รงอยู่�ของศิลิ ปวัฒั นธรรมพื้้น� บ้้านหนังั ใหญ่ว่ ัดั ขนอนนั้้น� ชุมุ ชนมีกี ารปรับั ตัวั ทางสังั คมทั้้ง� รููปแบบการถ่า่ ยทอดความรู้แ�้ ละการแสดง ชุมุ ชน มีีการปฏิิสััมพัันธ์์ร่่วมกััน เห็็นคุุณค่่าความสำำ�คััญของศิิลปวััฒนธรรมพื้้�นบ้้าน หนัังใหญ่่ เกิิดความร่่วมมืือมีีการเผยแพร่่ และสร้้างเครืือข่่ายแลกเปลี่�ยนเรีียนรู้�้ ทางวััฒนธรรม ได้้รัับการส่่งเสริิมสนัับสนุุนจากสัังคมภายนอก หน่่วยงานองค์์กร ต่่างๆ ให้้เป็็นแหล่่งท่่องเที่่�ยวเชิิงวััฒนธรรมในสัังคมไทย มีีการรวบรวมและนำำ� องค์์ความรู้�้หนัังใหญ่่มาบููรณาการจััดกิิจกรรมการเรีียนการสอนในสถานศึึกษา จัดั ทำ�ำ เป็น็ หลักั สููตรท้อ้ งถิ่น� ให้้กับั เยาวชน จัดั เวทีีแลกเปลี่ย� นแสดงความคิดิ เห็น็ และ เพิ่่ม� การเผยแพร่ป่ ระชาสัมั พันั ธ์ผ์ ่า่ นช่อ่ งทางสื่อ�่ ต่า่ งๆ เพื่อ�่ สร้้างความตระหนักั การ อนุุรักั ษ์์ศิลิ ปวััฒนธรรมพื้้น� บ้้านในชุุมชน ด�ำ เนินงานวิจยั การวิจิ ัยั นี้เ�้ ป็น็ การวิจิ ัยั ท้อ้ งถิ่น� (Community Based Research หรืือ CBR) ซึ่ง่� เน้้นการเรีียนรู้้ร� ่ว่ มกัันระหว่า่ งชุุมชนและนักั วิิจััย ใช้้ระเบีียบวิธิ ีีวิจิ ััยเชิิงคุณุ ภาพ (Qualitative Research) โดยมีวี ิธิ ีีการดำำ�เนิินการวิิจััย ดังั นี้้� 1. จัดั เวทีีชี้แ้� จงโครงการวิจิ ัยั เพื่อ�่ สร้้างความเข้้าใจในโครงการวิจิ ัยั กับั เจ้้าของ พื้้�นที่่�และผู้�้ที่่�เกี่�ยวข้้อง อัันได้้แก่่ เครืือข่่ายวััฒนธรรม สำำ�นัักงานเขตหลัักสี่� และ หน่่วยงานที่่�เกี่ �ยวข้้อง รัับฟัังความคิิดเห็็นและข้้อเสนอแนะจากชุุมชนผู้�้มีีส่่วนได้้ ส่่วนเสีีย เพื่�่อให้้เกิิดความร่่วมมืือและหาแนวร่่วมในการทำำ�งานให้้โครงการวิิจััย ประสบความสำำ�เร็็จ รวมถึึงเพื่่�อให้้เกิิดการสนัับสนุุนการทำ�ำ งานของทีีมวิิจััยให้้ได้้ แนวทางการกำำ�หนดรููปแบบการฟื้้�นฟููและสืืบสานศิลิ ปวัฒั นธรรมในพื้้�นที่่�ร่่วมกันั 2. จััดประชุุมทีีมวิิจััยประจำ�ำ เดืือนเพื่�่อสร้้างความเข้้าใจในเป้้าหมายการ ทำำ�งานร่่วมกัันเป็็นระยะๆ และเพื่�่อวางแผนในการดำำ�เนิินการวิิจััยและเตรีียม

22 วารสารรม่ พฤกษ์ มหาวทิ ยาลัยเกรกิ ปีที่ 39 ฉบับที่ 1 มกราคม – เมษายน 2564 เครื่�่องมืือในการเก็็บรวบรวมข้้อมููล รวมทั้้�งเป็็นเวทีีแลกเปลี่�ยนสถานการณ์์การ 1 ทำำ�งาน สรุปุ ทบทวน วิเิ คราะห์ข์ ้้อมููล และวางแผนการทำำ�งานร่ว่ มกันั อย่า่ งต่อ่ เนื่อ�่ ง 3. การสนทนากลุ่่�ม (Focus Group Interview) เป็น็ การสนทนาเฉพาะกลุ่่�ม ภาคชุมุ ชน (Community Sector) เพื่อ่� หาคำำ�ตอบเกี่�ยวกับั องค์์ความรู้ข้� องชุมุ ชน และศิิลปวััฒนธรรมแต่่ละแขนงในมุุมมองความคิิดที่่�แตกต่่างไปจากเจ้้าของ ภููมิิปััญญา 4. การสำ�ำ รวจ (Survey) เป็็นการสำำ�รวจข้้อมููลเบื้้�องต้้นของชุุมชนและ ศิิลปวััฒนธรรมในพื้้�นที่่� ได้้แก่่ ประวััติิความเป็็นมาของชุุมชน สถานที่่�สำ�ำ คััญใน ชุุมชน และศิลิ ปวััฒนธรรมที่่ม� ีอี ยู่�ในชุุมชน 5. การสััมภาษณ์์ (Interview Guide) โดยการสััมภาษณ์์กลุ่่�มผู้้�รู้้� (Key Informants) กลุ่่�มผู้้�ปฏิิบััติิ (Casual Informants) และกลุ่่�มผู้�้รู้้�ภาคชุุมชน (Community Sector) เพื่่�อหาคำ�ำ ตอบเกี่�ยวกัับองค์์ความรู้�้ของชุุมชนและศิิลป วัฒั นธรรมแต่ล่ ะแขนงว่า่ เป็น็ อย่า่ งไร สภาพปัจั จุบุ ันั ของศิลิ ปวัฒั นธรรมแต่ล่ ะแขนง เป็น็ อย่า่ งไร การฟื้น้� ฟููและสืืบสานศิลิ ปวัฒั นธรรมโดยการมีีส่ว่ นร่ว่ มของชุมุ ชนเป็น็ อย่่างไร โดยใช้้เทคนิิคการสััมภาษณ์์เชิิงลึึก (In-Depth Interview) ทำำ�การ สัมั ภาษณ์แ์ บบที่่ไ� ม่ม่ ีโี ครงสร้้างแบบขยายความออกไป (Divergent Interviewing) โดยสััมภาษณ์์เจ้้าของภููมิิปััญญาศิิลปวััฒนธรรมทั้้�ง 5 แขนง อัันประกอบด้้วย เจ้้าของภููมิิปััญญาด้้านหุ่่�นสาย เจ้้าของภููมิิปััญญาด้้านหุ่่�นกระบอก เจ้้าของ ภููมิปิ ัญั ญาด้า้ นการทำ�ำ ว่า่ ว เจ้้าของภููมิปิ ัญั ญาด้า้ นนาฏศิลิ ป์ห์ รืือโขนเด็ก็ และเจ้้าของ ภููมิปิ ัญั ญาด้า้ นการทำำ�หัวั โขน เป็น็ รายบุคุ คล เพื่อ�่ หารายละเอีียดต่า่ งๆ ในเรื่อ่� งของ องค์์ความรู้�้ด้้านศิิลปวััฒนธรรม และการมีีส่่วนร่่วมในการฟื้้�นฟููและสืืบสาน ศิิลปวััฒนธรรมของชุุมชนในเขตหลัักสี่� รวมถึึงสััมภาษณ์์ชาวบ้้านที่่�อยู่�ในชุุมชน ตลาดบางเขน ชุมุ ชนบางบัวั หมู่่�บ้้านอาทิติ ย์์ ชุมุ ชนเคหะ ชุมุ ชนบางบัวั และหมู่่�บ้้าน สุุขสรรพ์์ ซึ่�่งเป็็นชุุมชนที่่�ตั้�งอยู่�ของศิิลปวััฒนธรรมแต่่ละแขนงตั้�งอยู่่� เพื่�่อหา รายละเอีียดของบริิบทในพื้้�นที่่� ข้้อมููลแผนที่่�เดิินดิิน ความน่่าสนใจที่่�มีีอยู่่�ภายใน ชุุมชน และการมีีส่ว่ นร่ว่ มในการฟื้น�้ ฟููและสืืบสานศิิลปวัฒั นธรรมของชุมุ ชน 6. การสังั เกต (Observation) ใช้้การสังั เกตแบบมีีส่่วนร่่วม (Participatory Observation) และการสัังเกตแบบไม่่มีีส่่วนร่่วม (Non - participatory

รูปแบบการฟ้นื ฟูและสบื สานศิลปวัฒนธรรมโดยการมสี ่วนร่วมของเครอื ข่ายวฒั นธรรมและชุมชนเขตหลกั สี่ 23Model of Art and Cultural Revitalization and Preservation by the Participation of the Cultural Networks and Laksi Communities Observation) โดยการเข้้าไปร่ว่ มกิจิ กรรมและสังั เกตการทำ�ำ กิจิ กรรมของชาวบ้้าน 1 ที่่�มีีต่่อการฟื้้�นฟููและสืืบสานศิิลปวััฒนธรรม เพื่่�อการสัังเกตพฤติิกรรมและ เหตุกุ ารณ์์ในลักั ษณะที่่�สำำ�คัญั ๆ บัันทึึกลงสมุดุ แบบบัันทึึกการสังั เกต 7. การเก็็บรวบรวมข้้อมููลสถานที่่�และบริิบทโดยรอบอัันเป็็นที่่�ตั้�งของศิิลป วััฒนธรรมแต่่ละแขนงตั้ �งอยู่่�พร้้อมทั้้�งพบปะชุุมชนในพื้้�นที่่�เพื่่�อทราบปััญหาและ แนวทางการฟื้�้นฟููและสืืบสานศิลิ ปวััฒนธรรมที่่�อยู่�ในชุุมชนของตน 8. การศึกึ ษาดููงานตัวั อย่า่ งพื้้น� ที่่ท�ี่่ป� ระสบความสำำ�เร็จ็ ในการฟื้น้� ฟููและสืืบสาน ศิิลปวััฒนธรรมเพื่่�อทีีมวิิจััยจะได้้นำ�ำ มาเป็็นแบบอย่่างในการบริิหารจััดการศิิลป วัฒั นธรรมในประเด็็นที่่ค� ล้้ายกันั เกิิดความเข้้าใจในการดำ�ำ เนินิ งานมากขึ้น� และนำ�ำ มาสรุุปบทเรีียนจากการศึึกษาดููงานเพื่่�อนำำ�มาประยุุกต์์ใช้้กัับพื้้�นที่่�ในการกำำ�หนด แนวทางการฟื้�้นฟููและสืืบสานศิิลปวััฒนธรรมโดยการมีีส่่วนร่่วมของเครืือข่่าย วััฒนธรรมและชุุมชนเขตหลักั สี่� งานวิิจััยนี้�้มีีการวิิเคราะห์์ข้้อมููลเพื่่�อนำ�ำ ข้้อมููลที่่�ได้้จากการเก็็บรวบรวมมา วิิเคราะห์์เชื่่�อมโยงและสัังเคราะห์์ถึึงบริิบทของพื้้�นที่่�สรุุปความต้้องการและ ศัักยภาพในการฟื้�้นฟููและสืืบสานศิิลปวััฒนธรรมของเขตหลัักสี่�เพื่่�อให้้ได้้ข้ อสรุุป ของรููปแบบการฟื้�น้ ฟููและสืืบสานศิลิ ปวัฒั นธรรมของเขตหลักั สี่� และสรุปุ ผลข้้อมููล เพื่อ�่ นำ�ำ ข้้อมููลที่่ไ� ด้้มาทำ�ำ การวิเิ คราะห์ส์ ังั เคราะห์เ์ พื่อ่� ให้้ได้้คำำ�ตอบตามวัตั ถุปุ ระสงค์์ และเพื่�่อนำ�ำ มาร่่างรููปแบบการฟื้�้นฟููและสืืบสานศิิลปวััฒนธรรมของเขตหลัักสี่�โดย การมีีส่ว่ นร่่วมของเครืือข่า่ ยวัฒั นธรรมและชุมุ ชนเขตหลัักสี่� การนำ�ำ เสนอข้้อมููลและการคืืนข้้อมููลกลับั สู่�ชุมุ ชนนั้้น� ทีีมวิจิ ัยั ได้ม้ ีกี ารจัดั เวทีี รับั ฟังั ความคิดิ เห็น็ ในชุมุ ชน เพื่อ�่ นำำ�ข้้อมููลจากการศึกึ ษาคืืนสู่่�ชุมุ ชนและรับั ฟังั ความ คิดิ เห็น็ ข้้อเสนอแนะในชุมุ ชนโดยการนำ�ำ เสนอข้้อมููลและผลการศึกึ ษาสู่�ชุมุ ชนและ หน่่วยงานที่่�เกี่�ยวข้้องเพื่่�อให้้ได้้ข้ อเสนอแนะและข้้อคิิดเห็็นเพิ่่�มเติิมและร่่วมกััน กำ�ำ หนดรููปแบบการฟื้น�้ ฟููและสืืบสานศิลิ ปวัฒั นธรรมอย่า่ งมีีส่ว่ นร่ว่ มของเครืือข่า่ ย วััฒนธรรมและชุุมชนเขตหลัักสี่� มีกี ารประชุุมอภิิปรายกลุ่่�ม เป็็นการสนทนาผู้้�นำ�ำ กลุ่่�มต่่างๆ ที่่�อยู่ �ในพื้้�นที่่�โดยการนำำ�เสนอรููปแบบการฟื้้�นฟููและสืืบสานศิิลป วััฒนธรรมของเขตหลัักสี่ �โดยการมีีส่่วนร่่วมสู่่�ชุุมชนและหน่่วยงานที่่�เกี่ �ยวข้้องได้้ ร่ว่ มกันั ตรวจสอบความเหมาะสมและความเป็น็ ไปได้ใ้ นการนำำ�ไปดำำ�เนินิ การต่อ่ ไป

24 วารสารรม่ พฤกษ์ มหาวทิ ยาลยั เกรกิ ปีที่ 39 ฉบับที่ 1 มกราคม – เมษายน 2564 มีีการจััดการทดลองและดำำ�เนิินการตามรููปแบบการฟื้�้นฟููและสืืบสานโดยการมีี 1 ส่่วนร่ว่ ม โดยการจััดกิจิ กรรมโครงการ “ว่า่ วไทยลอยฟ้า้ ภููมิิปััญญาชาวหลัักสี่”� ที่่� ได้้จากการประชุุมไปทดลองดำ�ำ เนิินการกัับกลุ่่�มที่่�กำ�ำ หนด เพื่่�อให้้เห็็นแนวทางใน การฟื้�้นฟููและสืืบสานศิิลปวััฒนธรรม เพื่่�อนำำ�ไปปรัับปรุุงแก้้ไขและพััฒนาเป็็นรููป แบบการฟื้น�้ ฟููและสืืบสานศิลิ ปวัฒั นธรรมของเขตหลักั สี่โ� ดยการมีีส่ว่ นร่ว่ มของเครืือ ข่า่ ยวัฒั นธรรมและชุุมชนเขตหลัักสี่� มีีการประเมินิ และสรุุปผล เพื่่อ� ประเมินิ และ สรุุปผลจากการทดลองตามรููปแบบโดยการมีีส่่วนร่่วมของชุุมชนเขตหลัักสี่ �และ เสนอรููปแบบการฟื้�้นฟููและสืืบสานศิิลปวััฒนธรรม โดยการมีีส่่วนร่่วมของชุุมชน เขตหลัักสี่ � จััดให้้มีเี วทีีถอดบทเรีียนและคืืนข้้อมููลแก่่ชุมุ ชน เพื่�อ่ ทบทวนและถอด บทเรีียนจากกระบวนการทำำ�งานวิจิ ััยที่่ผ� ่า่ นมาของทีีมวิจิ ััย และมีกี ารเผยแพร่่ผล งานวิจิ ัยั และจัดั ทำ�ำ รายงานเพื่อ่� นำ�ำ เสนอผลการวิจิ ัยั ให้้แก่ช่ ุมุ ชนและผู้เ้� กี่ย� วข้้องเพื่อ�่ นำ�ำ ไปประยุุกต์์ใช้้ได้้อย่่างเหมาะสมและจััดทำ�ำ รายงานฉบัับสมบููรณ์์เพื่่�อนำ�ำ ไปใช้้ ประโยชน์ต์ ่อ่ ไป ผลการวจิ ัย 1. การรวบรวมองค์ค์ วามรู้ภ�้ ููมิปิ ัญั ญาด้า้ นศิลิ ปวัฒั นธรรม พบว่า่ ศิลิ ปวัฒั นธรรม เขตหลัักสี่� อัันประกอบด้้วย หััวโขน หุ่่�นกระบอก หุ่่�นสาย โขนเด็็ก และว่่าว ศิิลปวััฒนธรรมแต่่ละแขนงนั้้�น พบว่่า บ้้านช่่างทำ�ำ หััวโขนลุุงถนอม เริ่�มมาตั้�งแต่่ ปี ี พ.ศ. 2516 หัวั โขนที่่�ได้้รับั ความนิิยม ได้แ้ ก่่ หัวั พ่อ่ แก่ ่ พระพิิฆเนศ พระลักั ษณ์์ พระราม งานศิิลปะหััวโขนของลุุงถนอมจะมีีจุุดเด่่นที่่�ไม่่เหมืือนใคร คืือ ความ ละเอีียดของลวดลายที่่�เป็็นเอกลัักษณ์์ โดยเฉพาะอย่่างยิ่�งกระบวนการทำำ�หััวโขน ทุุกขั้�นตอน เป็็นงานปั้้�นหรืืองานทำำ�มืือ ไม่่ใช่่งานหล่อ่ ดังั นั้้น� แต่ล่ ะหัวั จึงึ มีีความ สวยงามและมีเี อกลัักษณ์์ที่่แ� ตกต่า่ งไม่่เหมืือนกันั วัสั ดุอุ ุปุ กรณ์ท์ ี่่ล� ุงุ ถนอมนำ�ำ มาใช้้ ก็็จะถููกคััดสรรเป็็นอย่่างดีี อาทิิ แผ่่นทองที่่�ใช้้ก็็จะเลืือกใช้้แผ่่นทองที่่�มีีคุุณภาพดีี จะไม่ใ่ ช้้การลงด้้วยสีีทองเหมืือนที่่อ� ื่น�่ แต่จ่ ะใช้้การปิดิ ทองทั้้ง� หมด กระบวนการทำ�ำ จะมีีความละเอีียดประณีีต หุ่่�นกระบอกไทยถืือกำำ�เนิิดขึ้้�นเมื่่�อวัันที่่� 1 มีีนาคม พ.ศ.2540 โดยครููหนึ่่ง� ซึ่่�งมีีจุุดเริ่�มต้้น คืือ การค้้นคว้้างานด้า้ นหุ่่�นกระบอก การ เรีียนรู้แ้� ละประดิษิ ฐ์ห์ ุ่่�นกระบอกขึ้น� เอง และได้้ก่อ่ ตั้ง� บ้้านตุ๊๊ก� กะตุ่่�นหุ่่�นกระบอกไทย

รปู แบบการฟ้ืนฟูและสบื สานศลิ ปวฒั นธรรมโดยการมสี ว่ นรว่ มของเครอื ข่ายวฒั นธรรมและชุมชนเขตหลกั สี่ 25Model of Art and Cultural Revitalization and Preservation by the Participation of the Cultural Networks and Laksi Communities เพื่อ่� เป็น็ แหล่ง่ ศึกึ ษาเรีียนรู้ส้� ำ�ำ หรับั เยาวชนและผู้ส้� นใจทั่่ว� ไป ได้้ทำำ�การเผยแพร่อ่ งค์์ 1 ความรู้�ผ้ ่า่ นสื่อ�่ ออนไลน์์ และสื่อ�่ อื่�่นๆ รวมทั้้�งเดินิ ทางไปเผยแพร่ห่ ุ่่�นกระบอกตาม สถาบัันการศึึกษาและแหล่่งชุุมชนทั้้�งในประเทศและต่่างประเทศ ความโดดเด่่น ของหุ่่�นของบ้้านตุ๊๊�กกะตุ่่�นที่่�ไม่่เหมืือนใคร คืือ หุ่่�นทุุกตััวสามารถลืืมตาอ้้าปาก กระพริิบตา กำำ�มืือและขยัับนิ้้�วได้้ หุ่่�นแต่ล่ ะตัวั จะมีีหน้้าตาที่่�แตกต่า่ งไม่เ่ หมืือนกััน มีีทั้�งลัักษณะคล้้ายคนจริิง แบบดั้�งเดิิม และแบบการ์์ตููน ผู้้ช� มสามารถชมการเชิดิ แสดงหุ่่�นได้แ้ บบ 360 องศา โดยไม่เ่ ห็น็ คนเชิดิ เนื้้อ� เรื่อ�่ งที่่ใ� ช้้แสดงก็จ็ ะแตกต่า่ งจาก ที่่�อื่่�นที่่�จะเน้้นเนื้้�อเรื่�่องที่่�มาจากวรรณคดีี แต่่เนื้้�อเรื่่�องที่่�ใช้้แสดงหุ่่�นกระบอกของ ครููหนึ่่ง� จะเน้้นเนื้้อ� เรื่�่องที่่ม� าจากพงศาวดาร ซึ่่ง� ไม่่มีีใครทำ�ำ มาก่อ่ น หน้้าตาของหุ่่�น ก็็จะสร้้างตามหน้้าตา บุุคลิิกลักั ษณะของพงศาวดารเรื่่อ� งนั้้น� ๆ หุ่่�นสายเสมาก่่อตั้�ง เมื่�่อวัันที่่� 10 เมษายน 2547 โดยครููหนืืด ซึ่่�งมีกี ารสร้้างสรรค์์งานในลักั ษณะของ ศิลิ ปะท้้องถิ่น� หุ่่�นสายเสมามีีอััตลักั ษณ์ท์ ี่่ช� ัดั เจน คืือ เป็็นหุ่่�นไทยร่ว่ มสมััย คืือ มีี ความเป็็นพื้้�นบ้้านและมีีความทัันสมััยผสมผสานกัันทั้้�งเนื้้�อหาและบุุคลิิกลัักษณะ ของหุ่่�น หุ่่�นสายของคณะเสมาจะเป็็นหุ่่�นพื้้�นบ้้านที่่�สามารถเอาสิ่ �งที่่�อยู่ �รอบตััวมา ทำำ�เป็็นหุ่่�นได้้หมด ซึ่่�งคนทั่่�วไปสามารถสััมผััสแบบถึึงเนื้้�อถึึงตััวได้้ ในขณะที่่�หุ่่�น ประเภทอื่น่� สััมผัสั แบบถึึงเนื้้�อถึึงตััวได้ย้ ากเนื่�่องจากวััสดุุและราคาของตัวั หุ่่�น และ อีีกหนึ่่�งอััตลักั ษณ์ข์ องหุ่่�นสายเสมาก็ ็ คืือ เนื้้�อหา โดยเนื้้�อหาของหุ่่�นสายที่่ค� ณะนำ�ำ มาใส่น่ ั้้น� จะชัดั เจน คืือ จะมีกี ารนำำ�เสนอในเรื่อ่� งของหลักั ปรัชั ญาเศรษฐกิจิ พอเพีียง และมีีประเด็็นคำ�ำ สอนในเรื่�่องคุุณธรรมจริิยธรรมและศีีลธรรมมาสอดแทรกใน เนื้้อ� หา แม้้ว่า่ จะนำ�ำ วรรณกรรมของต่า่ งประเทศมาใช้้ในการแสดงก็ต็ าม รวมถึงึ ทำำ� เรื่่อ� งธรรมะที่่ผ� ู้ค้� นเข้้าถึงึ หรืือเข้้าใจยากให้้เป็น็ เรื่อ่� งง่า่ ย ที่่ส� ำำ�คััญ คืือ วััสดุุ โดยวัสั ดุุ ที่่ค� ณะนำ�ำ มาใช้้ก็จ็ ะเน้้นการนำำ�สิ่่ง� ที่่ไ� ม่ม่ ีีคุณุ ค่า่ ให้้กลับั มามีีคุณุ ค่า่ หรืือเน้้นวัสั ดุทุ ี่่ห� า ได้้จากท้อ้ งถิ่�นมาสร้้างเป็น็ หุ่่�น ส่ว่ นของหลักั สี่�ก็็จะใช้้วัสั ดุทุ ี่่จ� ับั ต้้องได้ห้ รืือสามารถ หาได้้ เช่น่ ขวด ไม้้เสีียบลููกชิ้น� เป็็นต้้น เป็็นการนำ�ำ วััสดุมุ าประยุกุ ต์์ใช้้ ไม่่จำำ�กัดั ความคิิดสร้้างสรรค์์เพราะคณะเสมามีีความชััดในเรื่่�องของเศรษฐกิิจพอเพีียง บ้้านว่่าวลุุงกุุน โดยลุุงกุุน บุุญนก ผู้�้ซึ่�่งเชี่�ยวชาญด้้านการทำ�ำ ว่่าวพื้้�นบ้้านทุุกชนิิด ผลงานการสืืบสานและสร้้างสรรค์์มีีคุุณค่่าทางด้้านศิิลปะการสืืบสานภููมิิปััญญาที่่� เป็น็ เอกลักั ษณ์ ์ ทำ�ำ ให้้ได้้รับการยอมรับั ของชุมุ ชนสังั คมทั้้ง� ในประเทศและต่า่ งประเทศ

26 วารสารร่มพฤกษ์ มหาวิทยาลัยเกรกิ ปีที่ 39 ฉบับที่ 1 มกราคม – เมษายน 2564 ได้้รับการยกย่อ่ งเชิดิ ชููเกีียรติิ ให้้เป็น็ ครููภููมิปิ ัญั ญาไทยรุ่่�นที่่� 4 ด้า้ นศิลิ ปกรรมประจำ�ำ ปีี 1 พุุทธศัักราช 2548 จากสำำ�นักั งานเลขาธิกิ ารสภาการศึกึ ษา กระทรวงศึึกษาธิิการ อีีกทั้้�งได้้รัับป้า้ ย “ชุุมชนทำ�ำ ว่า่ ว” จากหน่่วยงานภาครัฐั เป็น็ ชื่อ่� เรีียกชุมุ ชนที่่เ� กิดิ ขึ้ �นจากการที่่�ได้้มีีผู้�อยู่ �อาศััยในชุุมชนประกอบอาชีีพในการประดิิษฐ์์ว่่าวซึ่�่งเป็็น ภููมิิปััญญาของคนไทย และเป็็นหััตถกรรมพื้้น� บ้้านออกจำำ�หน่่ายเผยแพร่่ในชุุมชน ความสำำ�คััญของว่่าวลุุงกุุน ได้้นำำ�มาซึ่�่งคำำ�ขวััญของเขตหลัักสี่� คืือ “วััดหลัักสี่�งาม วิจิ ิิตร แหล่ง่ ผลิิตว่า่ วไทย เลื่อ�่ งลืือไกลหััวโขน งามน่่ายล เขตหลัักสี่�” จุุดเด่น่ ของ ว่่าวลุุงกุุนที่่�ไม่่เหมืือนใคร คืือ กระดาษที่่�นำำ�มาทำ�ำ ว่่าว ซึ่่�งเป็็นกระดาษสาอย่่างดีี เหนีียวและทน โดนน้ำ��ำ ได้้ หากโดนน้ำ�ำ� ก็็สามารถนำ�ำ มาตากแดดแล้้วก็น็ ำ�ำ มาเล่น่ ต่่อ ได้้เลย ที่่ส� ำำ�คััญ คืือ ว่่าวลุงุ กุุนหลัักสี่�จะเน้้นในเรื่�อ่ งของการอนุรุ ัักษ์ไ์ ทยเป็น็ สำำ�คัญั ได้แ้ ก่ ่ ว่า่ วชุดุ พระอภัยั มณีี ว่า่ วชุดุ หนุมุ านท่า่ ต่า่ งๆ ว่า่ วตุ๊๊ก� ตุ๊ก� ว่า่ ว 12 ราศีี เป็น็ ต้้น ความโดดเด่น่ ของว่า่ วลุงุ กุนุ ที่่ค� งความเป็น็ เอกลักั ษณ์ค์ วามเป็น็ ไทยนี้ �้ ทำ�ำ ให้้ว่า่ วลุงุ กุุนเป็็นที่่ส� นใจของบริษิ ััทต่่างๆ ที่่�มัักจะติดิ ต่่อขอซื้อ� ไปเพื่�่อประดับั ตกแต่่งบููธหรืือ ตกแต่่งร้้าน โขนเด็็กหรืือนาฏศิิลป์์หลัักสี่� โดยครููโหน่่ง ซึ่�่งจบวิิทยาลััยนาฏศิิลป์์ มหาวิทิ ยาลัยั ศิลิ ปากร เป็น็ คนจังั หวัดั นนทบุรุ ีี ได้้ผ่า่ นมายังั พื้้น� ที่่เ� ขตหลักั สี่ � พบเห็น็ วิิถีีชีีวิิตเด็็กริิมคลองในพื้้�นที่่� ที่่�พ่่อแม่่ผู้�้ปกครองไม่่มีีเวลา ทุุกคนหาเช้้ากิินค่ำ�ำ� เด็ก็ ริมิ คลองต้้องใช้้ชีีวิติ อยู่�และดููแลกันั เอง จึงึ เกิดิ ความเป็น็ ห่ว่ งและคิดิ หาแนวทาง ช่ว่ ยเหลืือ เนื่อ่� งจากหากปล่อ่ ยให้้เด็ก็ ริมิ คลองในพื้้น� ที่่ใ� ช้้ชีีวิติ อย่า่ งที่่เ� ป็น็ อยู่่� ก็จ็ ะมีี ความเสี่�ยงในเรื่่อ� งของความไม่่ปลอดภัยั และยาเสพติดิ ครููโหน่ง่ จึึงคิิดนำำ�ความรู้ท้� ี่่� มีีมาถ่า่ ยทอดให้้เด็ก็ ริมิ คลองในพื้้�นที่่เ� ขตหลักั สี่ไ� ด้้ความรู้แ�้ ละสามารถมีรี ายได้้จาก การเรีียนรู้น�้ าฏศิลิ ป์ ์ จึงึ ได้้ย้ายมาอยู่�ที่เ� ขตหลักั สี่แ� ละเปิดิ สอนรำ�ำ ไทยและโขนให้้กับั เด็็กริมิ คลองโดยไม่ค่ ิิดค่่าใช้้จ่า่ ย 2. การมีีส่ว่ นร่ว่ มของชุมุ ชน พบว่า่ การมีีส่ว่ นร่ว่ มของชุมุ ชนในการฟื้น้� ฟููและ สืืบสานศิลิ ปวัฒั นธรรมหัวั โขนนั้้น� ลุงุ ถนอมซึ่ง�่ เป็น็ เจ้้าของภููมิปิ ัญั ญามีีความต้้องการ สืืบสานการทำำ�หัวั โขน แต่ด่ ้้วยปัญั หาและการไม่เ่ อื้อ� ประโยชน์ข์ องหน่ว่ ยงานภาครัฐั จึึงเป็็นอุุปสรรคต่่อการสืืบสานการทำ�ำ หััวโขน ในขณะที่่�ชุุมชนตลาดบางเขน อาจ ยัังให้้ความสนใจไม่่มากนััก ด้้วยปััญหาเรื่่�องที่่�ดิินจึึงทำำ�ให้้ไม่่พร้้อมที่่�จะเรีียนรู้้� เนื่อ่� งจากทุกุ คนในชุมุ ชนต่า่ งกำำ�ลังั มีีความวิติ กกังั วลต่อ่ การถููกไล่ท่ี่่ข� องบริษิ ัทั เอกชน

รูปแบบการฟนื้ ฟแู ละสืบสานศลิ ปวัฒนธรรมโดยการมสี ว่ นร่วมของเครือข่ายวัฒนธรรมและชมุ ชนเขตหลกั สี่ 27Model of Art and Cultural Revitalization and Preservation by the Participation of the Cultural Networks and Laksi Communities แต่่เห็็นว่่าศิลิ ปวััฒนธรรมประเภทหััวโขนควรจะได้้รับั การสืืบสาน โดยอาจเน้้นไป 1 ยัังเยาวชนในชุุมชนอื่่�นหรืือชุุมชนใกล้้เคีียงเพื่่�อให้้การทำ�ำ หััวโขนยัังคงอยู่�ในเขต ต่่อไป หรืืออาจจััดในรููปแบบของกิิจกรรมในชุุมชน ทางชุุมชนก็็พร้้อมให้้ความ ร่่วมมืือ การมีีส่่วนร่่วมของชุุมชนในการฟื้้�นฟููและสืืบสานศิิลปวััฒนธรรมหุ่่�น กระบอก พบว่่า ครููหนึ่่�ง ซึ่�่งเป็็นเจ้้าของภููมิิปััญญานั้้�นมีีการฟื้�้นฟููและสืืบสานหุ่่�น กระบอกกัับบุคุ คลที่่�สนใจนอกพื้้น� ที่่ม� าอย่่างดีีและทำำ�อยู่�แล้้วอย่่างต่อ่ เนื่อ่� ง ขาดก็็ แต่ช่ ุมุ ชนในพื้้น� ที่่� ซึ่ง�่ ครููหนึ่่ง� นั้้น� มีีความต้้องการสืืบสานการทำ�ำ หุ่่�นกระบอกแก่ช่ ุมุ ชน แต่ไ่ ม่ท่ ราบถึงึ ปัญั หาของชุมุ ชนที่่ไ� ม่เ่ ข้้ามามีีส่ว่ นร่ว่ มในศิลิ ปวัฒั นธรรมหุ่่�นกระบอก และเมื่อ�่ ทีีมวิจิ ัยั ได้ล้ งพื้้น� ที่่เ� ก็บ็ ข้้อมููลกับั ชุมุ ชน ทำำ�ให้้ทราบว่า่ ชุมุ ชนบางบัวั หมู่่�บ้้าน อาทิติ ย์ห์ ลายคนไม่รู่้จ�้ ักั และไม่เ่ คยได้้ยินิ ว่า่ มีีบ้้านหุ่่�นกระบอกอยู่�บริเิ วณชุมุ ชน ส่ว่ น ชาวบ้้านที่่พ� อจะทราบข้้อมููลบ้้านหุ่่�นกระบอกอยู่�บ้างก็ม็ ีีความสนใจที่่จ� ะเรีียนรู้�้ แต่่ ไม่่กล้้าที่่�จะประสานเจ้้าของภููมิิปััญญา โดยทางชุุมชนต้้องการให้้ทีีมวิิจััยเป็็น ตัวั กลางในการประสานกับั ครููหนึ่่ง� เจ้้าของภููมิปิ ัญั ญาหุ่่�นกระบอก เพื่อ�่ พููดคุยุ พร้้อม ทั้้ง� หาแนวทางร่ว่ มกันั เพื่อ่� เรีียนรู้แ้� ละสืืบสานศิลิ ปวัฒั นธรรมหุ่่�นกระบอก การมีีส่ว่ น ร่่วมของชุุมชนในการฟื้้�นฟููและสืืบสานศิิลปวััฒนธรรมหุ่่�นสาย พบว่่า เจ้้าของ ภููมิิปััญญานั้้�นมีีการฟื้้�นฟููและสืืบสานหุ่่�นสายกัับเยาวชนในต่่างจัังหวััดมาอย่่างดีี และดำำ�เนิินการอยู่�แล้้วอย่่างต่่อเนื่่�อง ขาดก็็แต่่เยาวชนในพื้้�นที่่� รวมถึึงขาดการมีี ส่่วนร่่วมของคนในหมู่่�บ้้าน ซึ่่�งทีีมวิิจััยจะได้้นััดหมายเจ้้าของภููมิิปััญญาและคณะ กรรมการหมู่่�บ้้านเพื่อ�่ การหาแนวทางการเข้้ามามีีส่ว่ นร่ว่ มในกิจิ กรรมระหว่า่ งคนใน หมู่่�บ้้านสุขุ สรรพ์แ์ ละเจ้้าของภููมิปิ ัญั ญาหุ่่�นสายเสมาอันั จะเป็น็ การสืืบสานหุ่่�นสาย ร่ว่ มกััน รวมถึงึ การหาแนวทางร่่วมกัันของทีีมวิิจััย หน่่วยงานภาครััฐ และสถาบันั การศึึกษาในพื้้�นที่่� เพื่�่อส่่งเสริิมสนัับสนุุนให้้เยาวชนในพื้้�นที่่�เขตหลัักสี่�ได้้มีีโอกาส เข้้ามามีีส่ว่ นในการสืืบสานหุ่่�นสายต่อ่ ไป การมีีส่ว่ นร่ว่ มของชุมุ ชนในการฟื้น�้ ฟููและ สืืบสานศิิลปวััฒนธรรมว่่าว พบว่่า ผู้�้สืืบทอดภููมิิปััญญามีีความต้้องการฟื้้�นฟููและ สืืบสานการทำ�ำ ว่า่ ว แต่ต่ ิดิ ขัดั ด้้วยเวลาเนื่อ�่ งจากทำำ�งานประจำำ� ในขณะที่่ท� างชุมุ ชน นั้้น� มีีความสนใจที่่จ� ะเรีียนรู้แ�้ ละต้้องการที่่จ� ะสืืบสานว่า่ วลุงุ กุนุ เพื่อ�่ ให้้ว่า่ วลุงุ กุนุ ยังั คงความมีีชื่อ� เสีียงต่อ่ ไปในเขตหลักั สี่� ซึ่ง�่ ทีีมวิจิ ัยั จะได้้นัดั หมายผู้ส้� ืืบทอดภููมิปิ ัญั ญา และชุุมชนเพื่่�อการหาแนวทางการฟื้�้นฟููและสืืบสานศิิลปวััฒนธรรมว่่าวร่่วมกััน

28 วารสารร่มพฤกษ์ มหาวิทยาลัยเกรกิ ปีที่ 39 ฉบับที่ 1 มกราคม – เมษายน 2564 การมีีส่่วนร่่วมของชุุมชนในการฟื้�้นฟููและสืืบสานศิิลปวััฒนธรรมโขนเด็็ก พบว่่า 1 ครููโหน่่ง มีีความต้้องการสืืบสานนาฏศิิลป์์และการแสดงโขนเด็็กให้้กัับเยาวชนใน พื้้น� ที่่เ� ขตหลักั สี่� ในขณะที่่ท� างชุมุ ชนอื่น�่ ในพื้้น� ที่่เ� ขตหลักั สี่ร� วมถึงึ เครืือข่า่ ยวัฒั นธรรม ก็็ต้้องการให้้โขนเด็ก็ ได้้รับั การสืืบสาน 3. รููปแบบการฟื้้�นฟููและสืืบสานศิิลปวััฒนธรรม พบว่่า การส่่งเสริิมการมีี ส่่วนร่่วมของชุุมชนอย่่างมีีประสิิทธิิภาพ เพื่่�อรัักษาคุุณค่่าศิิลปวััฒนธรรมที่่�มีี เอกลัักษณ์์ให้้คงอยู่�ในพื้้�นที่่�ตลอดไป โดยแนวทาง ในการฟื้�้นฟููและสืืบสานศิิลป วัฒั นธรรมนั้้�น จำำ�เป็น็ ต้้องมีีผู้น� ำ�ำ ที่่�เป็็นที่่�รู้จ�้ ัักและชุุมชนให้้ความเชื่�่อถืือศรัทั ธาเป็็น ผู้ร้� ิเิ ริ่ม� มีีหน่่วยงานภาครััฐเข้้ามามีีส่่วนร่ว่ ม มีีการสร้้างเครืือข่่ายในทุกุ ภาคส่่วน มีี การให้้ความรู้้�ความเข้้าใจในด้้านศิิลปวััฒนธรรมอัันทรงคุุณค่่าที่่�มีีอยู่ �ในพื้้�นที่่�แก่่ ชุมุ ชน ใช้้สถานศึกึ ษาเป็น็ ที่่ป� ลููกฝังั ความรักั และหวงแหนศิลิ ปวัฒั นธรรมแก่เ่ ยาวชน มีกี ารฝึกึ ปฏิบิ ัตั ิิ เพื่อ�่ ให้้เยาวชนและชุมุ ชนเกิดิ ความชำำ�นาญ และสามารถสร้้างงาน ศิลิ ปวัฒั นธรรมนั้้น� ให้้เกิดิ รายได้้ อีีกทั้้ง� การมีีความพยายามให้้ชุมุ ชนได้เ้ ข้้ามามีีส่ว่ น ร่่วมในการฟื้�้นฟููและสืืบสานศิิลปวััฒนธรรมเขตหลัักสี่ � ตั้้�งแต่่การริิเริ่ �ม ร่่วมคิิด ควบคุุม ดำำ�เนินิ งาน ประเมิินผล และรับั ผลประโยชน์ ์ ดังั นี้้� 1) ริิเริ่�ม การริิเริ่�มให้้ความรู้้ค� วามเข้้าใจในเรื่�่องของศิลิ ปวััฒนธรรมในชุุมชน เขตหลักั สี่ � ทีีมวิจิ ัยั และชุมุ ชนได้ม้ ีกี ารประชุมุ ร่ว่ มกันั ถึงึ ปัญั หาและแนวทางที่่จ� ะให้้ ชุุมชนและเยาวชนเกิิดความตระหนัักในคุุณค่่าของศิิลปวััฒนธรรมที่่�มีีอยู่ �ในพื้้�นที่่� เขตหลักั สี่� รวมถึงึ เป็น็ การเริ่ม� ต้้นปลููกจิติ สำำ�นึกึ ให้้เกิดิ ความรักั และหวงแหนในศิลิ ป วััฒนธรรมของชุุมชนเขตหลัักสี่� ตลอดจนแนวทางในการฟื้้�นฟููและสืืบสานศิิลป วัฒั นธรรมในพื้้น� ที่่� ซึ่ง่� แนวทางการดำ�ำ เนินิ งานนั้้น� ได้้ข้อสรุปุ ในการริเิ ริ่ม� คืือ ประธาน สภาวััฒนธรรมเขตหลัักสี่ �ได้้นำำ�ข้้อมููลความรู้�้ด้้านศิิลปวััฒนธรรมที่่�มีีในพื้้�นที่่�พููดคุุย กับั ผู้น�้ ำ�ำ ชุมุ ชน และให้้ความรู้ก้� ับั เยาวชนในสถานศึกึ ษา ซึ่ง�่ สถานศึกึ ษานำ�ำ ร่อ่ งก็ ็ คืือ โรงเรีียนเคหะทุ่�งสองห้้องวิิทยา 1 โดยประธานสภาวัฒั นธรรมเขตหลักั สี่� ในฐานะ ประธานกรรมการสถานศึกึ ษา ได้ม้ ีกี ารประสานกัับผู้้�อำ�ำ นวยการโรงเรีียน เพื่อ่� ให้้ ทีีมวิจิ ัยั และเจ้้าของภููมิปิ ัญั ญาได้เ้ ข้้าไปถ่า่ ยทอดความรู้แ�้ ละฝึกึ ปฏิบิ ัตั ิิ ซึ่ง่� การที่่�ทีีม วิิจััยได้้มีีโอกาสพููดคุุยกัับผู้้�นำำ�ชุุมชนเนื่�่องด้้วยความยิินยอมจากผู้�้อำ�ำ นวยการ สำ�ำ นักั งานเขตเนื่อ�่ งจากการพบผู้น�้ ำำ�ชุมุ ชนทั้้ง� หมดได้้นั้น� เป็น็ วาระต่อ่ เนื่อ่� งจากการ

รูปแบบการฟน้ื ฟูและสืบสานศลิ ปวฒั นธรรมโดยการมสี ว่ นรว่ มของเครือขา่ ยวัฒนธรรมและชุมชนเขตหลกั สี่ 29Model of Art and Cultural Revitalization and Preservation by the Participation of the Cultural Networks and Laksi Communities ประชุมุ ผู้น้� ำำ�ชุมุ ชนประจำ�ำ เดืือนซึ่ง่� จัดั โดยสำำ�นักั งานเขตหลักั สี่� โดยเป็น็ ผู้น�้ ำ�ำ ที่่ม� าจาก 1 ทุกุ ชุุมชนในเขตหลักั สี่� รวมจำำ�นวนประมาณ 200 คน ในส่ว่ นของเยาวชนนั้้�น ทีีม วิจิ ัยั ก็ไ็ ด้้ความร่ว่ มมืือจากผู้อ�้ ำำ�นวยการโรงเรีียน ดังั นั้้น� แนวทางการฟื้น้� ฟููและสืืบสาน ศิิลปวััฒนธรรมจึึงถืือได้้ว่่าเป็็นการริิเริ่�มด้้วยกัันของเครืือข่่ายวััฒนธรรม ชุุมชน เจ้้าของภููมิปิ ัญั ญา ภาครััฐและสถานศึึกษา 2) ร่ว่ มคิิด เมื่่อ� ชุุมชน ภาครััฐและสถานศึึกษา เกิดิ ความรู้ค้� วามเข้้าใจ และ เห็น็ ถึงึ คุณุ ค่า่ ของศิลิ ปวัฒั นธรรมในพื้้น� ที่่� การฟื้น�้ ฟููและสืืบสานวัฒั นธรรมจึงึ นำ�ำ มา สู่�การร่่วมคิิด โดยทีีมวิิจััยได้้มีีการสัังเกตและวิิเคราะห์์ข้้อมููลงจนนำ�ำ มาสู่�การ เลืือกว่า่ วเป็น็ ศิลิ ปวัฒั นธรรมนำำ�ร่อ่ งที่่จ� ะนำำ�มาฟื้น�้ ฟูู ด้้วยเหตุผุ ล คืือ ทำำ�ง่า่ ย ไม่ต่ ้้อง ใช้้ระยะเวลา ค่่าใช้้จ่่ายไม่่สููง และว่่าวยัังคงเป็็นคำำ�ขวััญของเขตด้้วย เครืือข่่าย วััฒนธรรมและชุมุ ชนได้้ร่่วมกัันหาแนวทางการฟื้น�้ ฟููและสืืบสานวััฒนธรรมจนนำ�ำ มาสู่่�ความคิดิ ในการจััดกิิจกรรมการแข่่งขันั ว่า่ ว 3) ควบคุุม การควบคุุมดููแล เป็็นตััดสิินใจดำ�ำ เนิินงานร่่วมกัันระหว่่างเครืือ ข่่ายวััฒนธรรมโดยสภาวััฒนธรรมเขตหลัักสี่� ชุุมชน สำ�ำ นัักงานเขต สถานศึึกษา และเจ้้าของภููมิปิ ัญั ญา เพื่อ่� ให้้การดำ�ำ เนินิ งานบรรลุตุ ามวัตั ถุปุ ระสงค์์ อาทิ ิ รููปแบบ การจััดกิิจกรรม สถานที่่� งบประมาณ เป็็นต้้น ซึ่ง่� จากการนำ�ำ เจ้้าของภููมิปิ ััญญาไป ให้้ความรู้�ด้ ้้านการทำ�ำ ว่า่ วกัับทั้้�งชุุมชนและนัักเรีียนในโรงเรีียน และพบว่า่ ต่่างก็็ให้้ ความสนใจที่่จ� ะเรีียนรู้ว�้ ิธิ ีีการทำำ�ว่า่ วอย่า่ งตั้ง� ใจ ทั้้ง� ชุมุ ชนทั้้ง� นักั เรีียนสามารถทำำ�ว่า่ ว ออกมาได้อ้ ย่า่ งง่า่ ยดายและสวยงาม ที่่ส� ำ�ำ คัญั ทุกุ คนรู้ส�้ ึกึ สนุกุ สนานกับั การทำ�ำ และ เล่่นว่่าวเป็็นอย่่างมาก เครืือข่่ายวััฒนธรรมและชุุมชนจึึงได้้ข้อสรุุปว่่า ด้้วยระยะ เวลาของทีีมวิจิ ัยั เองที่่จ� ะต้้องได้ผ้ ลของข้้อมููล รวมถึงึ ระยะเวลาของการเรีียนรู้ข้� อง ชุุมชนและนัักเรีียน ต้้องใช้้การเรีียนรู้�้ที่่�สั้�น ชุุมชนและนัักเรีียนสามารถทำ�ำ ได้้จริิง และมีีส่ว่ นร่ว่ มตั้้ง� แต่ก่ ารริเิ ริ่ม� จนถึงึ การได้้รับั ผลประโยชน์์ ศิลิ ปะด้า้ นว่า่ วสามารถ ตอบโจทย์์มากที่่�สุุด จึึงตััดสิินใจจััดกิิจกรรมขึ้้�นเพื่�่อเป็็นการฟื้�้นฟููว่่าวที่่�กำำ�ลัังจะ สููญหายไปจากเขตหลักั สี่� ในชื่่�อโครงการ “ว่่าวไทยลอยฟ้้า ภููมิปิ ัญั ญาชาวหลักั สี่”� ขึ้น� รวมถึึงการเชิิญวิิทยากรจากภาคเอกชนมาให้้ความรู้ด้� ้า้ นการขายออนไลน์ก์ ับั ชุุมชน เพื่�อ่ ชุุมชนจะได้้ทำ�ำ ว่า่ วขายทางออนไลน์ไ์ ด้ใ้ นอนาคต เครืือข่า่ ยวััฒนธรรม และชุมุ ชนมีีการสร้้างเครืือข่่ายในทุุกภาคส่่วน มีกี ารประสานงานกัับทุกุ ภาคส่ว่ น

30 วารสารร่มพฤกษ์ มหาวิทยาลัยเกรกิ ปีที่ 39 ฉบับที่ 1 มกราคม – เมษายน 2564 ทั้้ง� หน่ว่ ยงานภาครััฐ ภาคเอกชน เจ้้าของภููมิปิ ััญญา และสถานศึึกษา เข้้ามามีีส่ว่ น 1 ร่ว่ มในการสนับั สนุนุ กิจิ กรรม มีกี ารร่ว่ มกันั ตัดั สินิ ใจในรููปแบบกิจิ กรรม มีกี ารแบ่ง่ หน้้าที่่ค� วามรับั ผิิดชอบ อาทิิ ฝ่่ายประชาสััมพัันธ์ ์ ฝ่่ายรัับสมัคั ร ฝ่่ายหาผู้้ส� นับั สนุุน ฝ่า่ ยติดิ ต่่อประสานงาน ฝ่่ายของรางวัลั ฝ่่ายกติกิ าและกรรมการตัดั สิิน เป็น็ ต้้น 4) ดำำ�เนิินการ การดำำ�เนินิ การตามแผนที่่�ได้้จากการมีีส่ว่ นร่ว่ มนั้้�น นำ�ำ มาซึ่�ง่ ความสามััคคีี ความร่่วมมืือร่่วมใจของทุุกภาคส่่วนในการที่่�จะทำ�ำ ให้้โครงการ/ กิิจกรรมบรรลุผุ ลสำำ�เร็็จตามหน้้าที่่�ที่่ไ� ด้้รัับร่่วมกันั อาทิิเช่น่ ในการประชาสัมั พันั ธ์์ ผู้้�นำ�ำ ชุุมชนจะช่่วยกัันเชิิญชวนคนในชุุมชนให้้ร่่วมกิิจกรรม มีีการประชาสััมพัันธ์์ ผ่่านไลน์์และเฟซบุ๊๊ค� ของชุุมชน รวมถึึงการบอกต่่อ โรงเรีียนมีีการประชาสัมั พันั ธ์์ ไปยัังนัักเรีียนที่่�สนใจให้้เข้้าร่่วมกิิจกรรม หน่่วยงานรััฐวิิสาหกิิจ หน่่วยงานภาค เอกชนได้้เข้้ามาร่่วมกิิจกรรมจากความร่่วมมืือของชุุมชนที่่�ประสานงาน เป็็นต้้น ซึ่ง่� การดำำ�เนินิ การโครงการ/กิจิ กรรมสามารถบรรลุผุ ลสำำ�เร็จ็ ด้้วยการสนับั สนุนุ ร่ว่ ม มืือของทุุกภาคส่ว่ น อัันเนื่อ�่ งมาจากมีีการริิเริ่ม� ร่่วมคิดิ และตัดั สินิ ใจร่ว่ มกันั 5) ประเมินิ ผล การดำำ�เนินิ การที่่ม� าจากการริิเริ่�ม ร่ว่ มคิิด และตัดั สินิ ใจร่ว่ ม กััน เมื่�อ่ ประเมิินผลสัมั ฤทธิ์์ย� ่่อมเป็็นไปในทิิศทางที่่ด� ีี กล่า่ วคืือ ผู้เ้� ข้้าร่ว่ มโครงการ/ กิิจกรรมมีีความพึึงพอใจในภาพรวมของการจััดโครงการ/กิิจกรรมเป็็นอย่่างมาก และเรีียกร้้องให้้จัดั โครงการ/กิจิ กรรมในลักั ษณะนี้อ�้ ีีกในครั้้ง� ต่อ่ ไป ในขณะเดีียวกันั การประเมิินผลที่่�ได้้จากการจััดโครงการ/กิิจกรรมร่่วมกัันยัังนำำ�มาซึ่่�งข้้อมููลที่่�เป็็น โอกาส ตลอดจนอุปุ สรรคปัญั หา ที่่ท� ำ�ำ ให้้เกิดิ เป็น็ แนวทางในการปรับั ปรุงุ แก้้ไขและ จัดั โครงการ/กิิจกรรมครั้้ง� ต่่อไปที่่�สมบููรณ์ม์ ากยิ่�งขึ้น� 6) รัับผลประโยชน์์ โครงการ/กิิจกรรมที่่�ได้้ดำ�ำ เนิินการร่่วมกัันและประสบ ความสำำ�เร็็จย่่อมนำำ�มาซึ่�่งความภาคภููมิิใจในศิิลปวััฒนธรรมที่่�มีีอยู่ �ในพื้้�นที่่�ของตน ชุุมชนในพื้้�นที่่�เห็็นถึึงคุุณค่่า เกิิดความรัักความหวงแหนในศิิลปวััฒนธรรมในเขต หลัักสี่ม� ากขึ้�น ดัังเช่่น งานสถาปนาครบรอบ 22 ปีี สำำ�นัักงานเขตหลัักสี่� เมื่่�อวันั ที่่� 21 พฤศจิิกายน 2562 ที่่�ผ่า่ นมา ภาพเกี่ย� วกับั ศิิลปวัฒั นธรรมการเล่น่ ว่่าว ได้้ถูก นำำ�มาใช้้เป็็น Backdrop และนำ�ำ มาสกรีีนลงบนถุงุ ผ้้าแจกเป็น็ ของที่่�ระลึึกให้้กับั ผู้้� มาร่่วมงาน ในขณะเดีียวกััน เยาวชนก็็ยัังสามารถนำำ�ทัักษะความรู้�้ที่่�ได้้จากการ ประดิษิ ฐ์ว์ ่า่ วมาสร้้างเป็น็ ผลงานให้้เกิดิ รายได้โ้ ดยการสนับั สนุนุ ของผู้ป้� กครองอีีกด้้วย

รปู แบบการฟนื้ ฟูและสบื สานศิลปวฒั นธรรมโดยการมีส่วนร่วมของเครือขา่ ยวฒั นธรรมและชุมชนเขตหลกั สี่ 31Model of Art and Cultural Revitalization and Preservation by the Participation of the Cultural Networks and Laksi Communities การอภปิ รายผล 1 องค์ค์ วามรู้�้ภููมิิปััญญาด้้านศิิลปวััฒนธรรมของเขตหลัักสี่ � ส่ว่ นใหญ่่เป็็นศิิลป วััฒนธรรมประเภทศิิลปกรรมโดยงานวิจิ ััย พบว่่า ด้้านการมีีส่่วนร่ว่ มในการริเิ ริ่�ม หรืือค้้นหาปัญั หา เครืือข่่ายวััฒนธรรมนำ�ำ โดยสภาวัฒั นธรรมเขตหลัักสี่� หน่่วยงาน ภาครัฐั สถานศึกึ ษา และชุุมชน เมื่�่อมีกี ารช่่วยดำำ�เนิินการค้้นหาปััญหาที่่�เกิดิ ขึ้้�น มีี การระดมความคิดิ เห็น็ และมีีส่ว่ นร่ว่ มในกิจิ กรรมโครงการตั้ง� แต่เ่ ริ่ม� ต้้น ย่อ่ มทำ�ำ ให้้ การดำ�ำ เนินิ งานกิจิ กรรมโครงการมีีทิศิ ทางของความสำำ�เร็จ็ สอดคล้้องกับั Rapepat (2004) ซึ่ง�่ ได้ก้ ล่า่ วถึงึ ขั้้น� ตอนการมีีส่ว่ นร่ว่ มว่า่ การมีีส่ว่ นร่ว่ มในการริเิ ริ่ม� โครงการ ร่่วมค้้นหาปััญหา และสาเหตุุของปััญหาภายในชุุมชนนั้้�นเป็็นขั้้�นตอนแรกที่่� ประชาชนจะสามารถเข้้ามามีีส่่วนร่่วมในการค้้นหา ปััญหาและสาเหตุุของปััญหา ภายในชุมุ ชน ด้า้ นการมีีส่ว่ นร่ว่ มในการร่ว่ มคิดิ หรืือวางแผน พบว่า่ การจัดั กิจิ กรรม ในการให้้ความรู้ ้� ความเข้้าใจในเรื่อ่� งของศิลิ ปวัฒั นธรรมในชุมุ ชนเขตหลักั สี่� โดยใช้้ โรงเรีียนและศููนย์ก์ ิจิ กรรมภายในชุมุ ชนเป็น็ สถานที่่ถ� ่า่ ยทอดองค์ค์ วามรู้�้ โดยมีกี าร วางแผนและร่่วมคิิดในการกำำ�หนดวิิธีีการถ่่ายทอด วิิธีีการฝึึกปฏิิบััติิโดยฝึึกกัับ เจ้้าของภููมิปิ ัญั ญา ตลอดจนถึงึ การจัดั กิจิ กรรมโครงการการแข่ง่ ขันั ว่า่ ว มีกี ารร่ว่ ม ปรึกึ ษาหารืือและมีกี ารมอบหมายหน้้าที่่ร� ับั ผิดิ ชอบในการดำำ�เนินิ กิจิ กรรมให้้บรรลุุ ตามวัตั ถุปุ ระสงค์ข์ องกิจิ กรรมที่่ก� ำำ�หนด ทำำ�ให้้ชุมุ ชนได้้รับั ข้้อมููลข่า่ วสารและมีีส่ว่ น ร่่วมในการแสดงความคิิดเห็็นต่่อการฟื้น�้ ฟููและสืืบสานศิิลปวััฒนธรรมในพื้้น� ที่่�เขต หลัักสี่� สอดคล้้องกัับ Niekerk (2014) ซึ่�่งกล่่าวว่่า ชุุมชนเข้้ามามีีส่่วนร่่วมและ วางแผนการท่่องเที่่�ยวแบบบููรณาการ ซึ่�่งจะเกิิดขึ้้�นด้้วยวิิธีีการประสานงานและ การรวมกลุ่่�มกันั อีีกทั้้ง� ยังั สอดคล้้องกับั Kasperson, R.E. (1974) ว่า่ การมีีส่ว่ นร่ว่ ม จัดั การการท่อ่ งเที่่ย� วของชุมุ ชนท้อ้ งถิ่น� จะประสบความสำำ�เร็จ็ ได้โ้ ดยทุกุ คนร่ว่ มมืือ กัับหน่่วยงานที่่เ� กี่�ยวข้้องทั้้�งภาครััฐ เอกชน องค์ก์ ารพััฒนาเอกชนทุุกฝ่่ายต้้องเปิดิ โอกาสให้้ท้อ้ งถิ่น� ดำ�ำ เนินิ การเองโดยจะต้้องสนับั สนุนุ ความรู้ใ้� ห้้ข้้อมููลข่า่ วสารต่า่ งๆ และให้้ความช่ว่ ยเหลืือที่่เ� หมาะสมและการมีีส่ว่ นร่ว่ มของชุุมชนนั้้น� ประชาชนต้้อง เข้้ามามีีส่ว่ นร่ว่ มในการจัดั การทุกุ ด้า้ น ได้แ้ ก่่ การคิดิ การวางแผน การตัดั สินิ ใจ การ ดำ�ำ เนินิ การ การประเมินิ ผลและการรับั ผลประโยชน์ร์ ่ว่ มกันั จากกิจิ กรรมที่่ไ� ด้้ดำำ�เนินิ การ ด้้านการมีีส่่วนร่่วมในการควบคุุมหรืือตัดั สินิ ใจ พบว่่า การมีีส่ว่ นร่ว่ มในการ

32 วารสารรม่ พฤกษ์ มหาวิทยาลัยเกรกิ ปีที่ 39 ฉบับที่ 1 มกราคม – เมษายน 2564 ควบคุมุ การดำ�ำ เนินิ งานตั้้ง� แต่เ่ ริ่ม� กิจิ กรรมจนเสร็จ็ สิ้้น� กิจิ กรรม ทั้้ง� การควบคุมุ ดููแล 1 การจััดการให้้ความรู้้� ควบคุุมดููแลด้้านการดำำ�เนิินการ ควบคุุมดููแลด้้านการ ประชาสััมพัันธ์์ ชุมุ ชนจะให้้ความร่ว่ มมืือ สอดคล้้อง (Cohen & Uphoff, 2001) ที่่ก� ล่่าวว่า่ การมีีส่ว่ นร่ว่ มในการตััดสิินใจ นั้้�นหมายถึงึ การที่่�ประชาชนมีีส่ว่ นร่่วมใน การคิดิ ริเิ ริ่ม� โครงการโดยมีกี ารอภิปิ รายถึงึ ปัญั หาและความต้้องการมีกี ารจัดั ลำ�ำ ดับั ความสำ�ำ คัญั ของปัญั หาการกำ�ำ หนดทางเลืือกว่า่ ควรจะจัดั ทำ�ำ โครงการหรืือกิจิ กรรม ใดบ้้างและการตัดั สินิ ใจว่า่ จะทำ�ำ โครงการหรืือกิจิ กรรมใดและการมีีส่ว่ นร่ว่ มในการ ตััดสิินใจยัังครอบคลุุมไปถึึงการตััดสิินใจในระหว่่างการดำ�ำ เนิินงานโครงการ ด้้าน การมีีส่่วนร่่วมในการดำ�ำ เนิินการหรืือปฏิิบััติิกิิจกรรมโครงการในการฟื้�้นฟูู และสืืบสานศิิลปวััฒนธรรม พบว่่า เครืือข่่ายวััฒนธรรม และชุุมชนได้้มีีส่่วนร่่วม ดำำ�เนินิ งาน มีโี อกาสเป็น็ คณะกรรมการในการจัดั งานหรืือกิจิ กรรมโครงการแข่ง่ ขันั ว่่าวและร่่วมกิิจกรรมตามบทบาทหน้้าที่่� เป็็นการปฏิิบััติิงานร่่วมกัับหน่่วยงานที่่� เกี่�ยวข้้องทุกุ ภาคส่ว่ นในท้อ้ งถิ่�นทั้้ง� สภาวััฒนธรรมเขต สำำ�นักั งานเขต สถานศึึกษา หน่่วยงานภาคเอกชนในพื้้�นที่่� และเจ้้าของภููมิิปััญญา ซึ่่�งในการดำำ�เนิินการหรืือ ปฏิบิ ัตั ิิกิจิ กรรมโครงการนั้้�น หากชุุมชนมีีส่ว่ นร่่วมในการริิเริ่ม� มาตั้ง� แต่่เริ่�มต้้น การ ปฏิิบััติิกิิจกรรมโครงการต่่างๆ ก็็จะได้้รัับความร่่วมมืือสนัับสนุุนอย่่างเต็็มที่่� สอดคล้้องกับั งานวิิจััยของ กุลุ จิิรา เสาวลัักษณ์์จินิ ดา (2555) คืือ การดำ�ำ เนินิ งาน ที่่ม� าจากการริเิ ริ่ม� ร่ว่ มกันั จะส่ง่ เสริมิ ให้้เกิดิ การลงทุนุ การร่ว่ มแรงร่ว่ มใจในกิจิ กรรม ของชุุมชนอย่่างจริิงจัังและจริิงใจ ด้้านการมีีส่่วนร่่วมการติิดตามและประเมิินผล พบว่า่ ในการดำำ�เนินิ กิจิ กรรมการฟื้น้� ฟููและสืืบสาน เครืือข่า่ ยวัฒั นธรรมและชุมุ ชน จะติิดตามและประเมิินผลกิิจกรรมในทุุกขั้น� ตอน ตั้้�งแต่่การให้้ความรู้�้ความเข้้าใจ ในศิิลปวััฒนธรรม การฝึกึ ปฏิิบััติิ ด้้วยการสังั เกตความสนใจ ตั้้ง� ใจ ความชื่่�นชอบ และความสนุุกสนานของชุุมชนและเยาวชนที่่�ร่่วมกิิจกรรม รวมถึึงการใช้้แบบ ประเมินิ วัดั ความพึงึ พอใจของผู้เ้� ข้้าร่ว่ มกิจิ กรรมโครงการ เพื่อ่� วิเิ คราะห์ผ์ ล และข้้อ เสนอแนะ เพื่่�อนำ�ำ ไปเป็็นฐานข้้อมููลและปรัับใช้้ในการจััดกิิจกรรมโครงการฟื้้�นฟูู และสืืบสานศิิลปวััฒนธรรมในครั้้�งต่่อไป สอดคล้้องกัับงานวิิจััยของ กุุลจิิรา เสาวลัักษณ์์จิินดา (2555) ว่่าการติิดตามความก้้าวหน้้าผลการดำำ�เนิินงานของ

รูปแบบการฟนื้ ฟแู ละสบื สานศลิ ปวฒั นธรรมโดยการมีส่วนร่วมของเครือขา่ ยวัฒนธรรมและชมุ ชนเขตหลกั ส่ี 33Model of Art and Cultural Revitalization and Preservation by the Participation of the Cultural Networks and Laksi Communities โครงการหรืือมอบหมายให้้คนในชุมุ ชนเป็น็ ผู้ต้� รวจสอบ ติิดตาม ประเมินิ ผลส่ง่ ผล 1 ต่่อเศรษฐกิิจของชุุมชนเนื่�่องจากการประเมิินผลกระทบไม่่ว่่าจะเป็็นไปในทางที่่�ดีี หรืือไม่ด่ ีีจะทำำ�ให้้ชุมุ ชนสามารถพัฒั นาจุดุ ที่่ด� ีีขึ้้น� ไปได้้ ส่ว่ นจุดุ ที่่ไ� ม่ด่ ีีหรืือเป็น็ ปัญั หา ก็็จะสามารถแก้้ไขปััญหาได้้ทัันท่่วงทีี ด้้านการมีีส่่วนร่่วมในการรัับผลประโยชน์์ พบว่า่ กิจิ กรรมการฟื้น�้ ฟููและสืืบสานที่่ส� ามารถทำ�ำ ให้้ชุมุ ชนได้้รับั ผลประโยชน์ท์ี่่เ� กิดิ จากการดำ�ำ เนินิ กิจิ กรรมโครงการ หรืือสามารถสร้้างรายได้้ ย่อ่ มมีแี นวโน้้มของการ มีีส่ว่ นร่่วมเป็็นอย่่างดีี สอดคล้้องกัับงานวิิจััยของ Wang, Yang, Chen, Yang & Li (2010) ซึ่่�งพบว่่า การมีีส่่วนร่่วมนั้้�น ชุมุ ชนต้้องได้้รัับผลประโยชน์์อย่่างทั่่�วถึึง อีีกทั้้ง� ยังั สอดคล้้องกับั งานวิจิ ัยั ของ กุลุ จิริ า เสาวลักั ษณ์จ์ ินิ ดา (2555) ว่า่ การมีีส่ว่ น ร่่วมมัักเกิิดขึ้้�นจากการที่่�คนในชุุมชนได้้รัับประโยชน์์อัันเกิิดจากการดำำ�เนิิน โครงการ/กิิจกรรมของชุุมชน หรืือได้้รัับรายได้้จากกิิจกรรม/โครงการของชุุมชน รวมถึึงได้้มีโี อกาสเข้้าไปขายสินิ ค้้าที่่ร� ะลึกึ ในบริิเวณสถานที่่ท� ่่องเที่่ย� วของชุุมชน สรุปผลการวิจยั จากการที่่�เขตหลัักสี่�มีีศิิลปวััฒนธรรมอัันทรงคุุณค่่าอยู่�หลายแขนง แต่่ ศิลิ ปวัฒั นธรรมเหล่า่ นั้้น� ชุมุ ชนในพื้้น� ที่่ก� ลับั ไม่เ่ ห็น็ คุณุ ค่า่ มากเท่า่ ที่่ค� วร ซึ่ง่� จากการ ดำำ�เนิินงานวิิจััยอย่่างเป็็นขั้้�นตอน สามารถสรุุปข้้อมููลเพื่่�อเป็็นแนวทางในการ กำ�ำ หนดรููปแบบการฟื้้�นฟููและสืืบสานศิิลปวััฒนธรรมได้้ว่่า การฟื้้�นฟููและสืืบสาน ศิลิ ปวัฒั นธรรมโดยการมีีส่ว่ นร่ว่ มนั้้น� ควรมีกี ระบวนการดำ�ำ เนินิ การตั้ง� แต่ก่ ารริเิ ริ่ม� ร่่วมคิดิ ควบคุมุ ดำ�ำ เนิินงาน ประเมินิ ผล และรัับผลประโยชน์ ์ ร่ว่ มกันั โดยการที่่� เครืือข่า่ ยวัฒั นธรรมและชุมุ ชนได้้นำ�ำ ศิลิ ปวัฒั นธรรมประเภทว่า่ วเป็น็ ศิลิ ปวัฒั นธรรม นำ�ำ ร่่องที่่�จะนำำ�มาฟื้้�นฟููและสืืบสาน ด้้วยการจััดกิิจกรรม “ว่่าวไทยลอยฟ้้า ภููมิิปััญญาชาวหลักั สี่”� ขึ้้น� โดยมีีทุกุ ภาคส่ว่ นเข้้ามาร่ว่ มในการจัดั กิจิ กรรม ส่่งผล ให้้กิจิ กรรมประสบความสำ�ำ เร็จ็ เป็น็ ที่่พ� ึงึ พอใจของทุกุ ฝ่า่ ย ซึ่ง�่ สามารถนำำ�มาใช้้เป็น็ แนวทางในการฟื้�้นฟููและสืืบสานศิิลปวััฒนธรรมของเขตหลัักสี่ �โดยการมีีส่่วนร่่วม ได้้ต่่อไป

34 วารสารร่มพฤกษ์ มหาวทิ ยาลัยเกริก ปีที่ 39 ฉบับที่ 1 มกราคม – เมษายน 2564 ขอ้ เสนอแนะ 1 1. ในการศึึกษาวิิจััยครั้้�งนี้�้ ผลที่่�ได้้เป็็นรููปธรรมของการฟื้�้นฟููและสืืบสาน ศิลิ ปวัฒั นธรรมโดยการมีีส่ว่ นร่ว่ ม คืือ ศิลิ ปะว่า่ ว ดังั นั้้น� ในครั้้ง� ต่อ่ ไปจึงึ ควรทำ�ำ การ ศึึกษาวิิจััยในเรื่่�องการอนุุรัักษ์์สืืบสานศิิลปวััฒนธรรมโดยการมีีส่่วนร่่วมของ ศิลิ ปวัฒั นธรรมแขนงอื่น่� ที่่เ� หลืือ อันั ได้แ้ ก่ ่ หุ่่�นกระบอก หุ่่�นสาย หัวั โขน และโขนเด็ก็ เพื่อ่� ให้้ได้้ผลเป็็นรููปธรรมต่่อไป 2. ควรทำ�ำ การศึกึ ษาการบููรณาการความรู้ว�้ ่า่ วไทยกับั ความรู้ท�้ างวิทิ ยาศาสตร์์ เทคโนโลยีีใหม่่ ๆ เพื่�่อขยายขีีดความสามารถของว่่าวไปสู่�เรื่�่องต่่าง ๆ เพื่�่อให้้ ทัันกัับยุุคสมััยที่่เ� ปลี่�ยนไป 3. ควรศึึกษาวิิจััยกลยุทุ ธ์์การตลาดเพื่่�อเพิ่่�มมููลค่่าสิินค้้าวััฒนธรรมท้้องถิ่น� ที่่� มีีเอกลักั ษณ์์ เอกสารอ้้างอิงิ กุลุ จิิรา เสาวลัักษณ์จ์ ิินดา. (2555). การมีสี ่ว่ นร่ว่ มของชุมุ ชนต่อ่ การจัดั การแหล่ง่ ท่่องเที่่�ยว : กรณีีศึึกษา อำ�ำ เภออิินทร์์บุุรีี จัังหวััดสิิงห์์บุุรีี. ปทุุมธานีี : มหาวิิทยาลััยราชมงคลธััญบุุรีี. เปรมรััศมีี ธรรมรััตน์์. (2552). การวิิเคราะห์์คุุณค่่าและการดำำ�รงอยู่่�ของศิิลป วััฒนธรรมพื้้�นบ้้าน : กรณีีศึึกษาหนัังใหญ่่วััดขนอน อำ�ำ เภอโพธาราม จัังหวััดราชบุุรีี. นครปฐม : มหาวิิทยาลัยั ศิิลปากร. สำำ�นักั งานเขตหลักั สี่ � ฝ่า่ ยพัฒั นาชุมุ ชนและสวัสั ดิกิ ารสังั คม. (2560). เอกสารข้อ้ มููล ชุุมชนที่่จ� ัดั ตั้�งตามระเบียี บกรุงุ เทพมหานคร. กรุงุ เทพฯ : สำ�ำ นัักงานเขต หลักั สี่.� (เอกสารจััดสำ�ำ เนา) สำำ�นักั งานคณะกรรมการวัฒั นธรรมแห่ง่ ชาติ.ิ (2551). คู่�่มือแนวทางดำ�ำ เนินิ งานการ ป้้องกัันคุ้้�มครองภููมิิปััญญาทางวััฒนธรรม. กรุุงเทพฯ : กระทรวง วัฒั นธรรม. Arnstein, S. R. (1969). A Ladder of Citizen Participation. American Institute of Planners Journal, 35(4), 216-224.

รูปแบบการฟื้นฟแู ละสืบสานศลิ ปวัฒนธรรมโดยการมีส่วนร่วมของเครือขา่ ยวัฒนธรรมและชุมชนเขตหลักสี่ 35Model of Art and Cultural Revitalization and Preservation by the Participation of the Cultural Networks and Laksi Communities Cohen, J. M. & Uphoff, N. T. (2001). Rural Development Participation 1 : Concept and Measures for Project Design Implementation and Evaluation. New York : Rural Development Committee, Center for International Studies, Cornell University. Kasperson, R. E. (1974). Participation, Decentralization and Advocacy Planning. U.S.A : Washington D.C. Niekerk, M.V. (2014). Advocating Community Participation and Integrated Tourism Development Planning in Local Destinations : The Case of South Africa. Journal of Destination Marketing & Management, 3(2), 82–84. Rapepat, A. (2004). The Participation of Citizens in Development. Bangkok : Centre for Health Policy. Wang, H., Yang, Z., Chen, L., Yang, J. & Li, R. (2010). Minority Community Participation in Tourism : A Case of Kanas Tuva Villages in Xinjiang, China. Tourism Management, 31(6), 759–764.



2 การมสี ว่ นรว่ มของประชาชนในโครงการบา้ นมน่ั คง : กรณศี กึ ษา ชมุ ชนรมิ คลองเปรมประชากร เขตหลกั ส่ี กรุงเทพมหานคร Citizen Participation in Baan ManKong Project : A Case Study of Klong Premprachakorn Community Laksi Bangkok เฉลมิ เกิดโมลี ประคอง สคุ นธจติ ต์ ศุภรดา ไชยรบ รตั นา เทยี นเมืองปกั และ วเิ ชยี ร จนั ทะเนตร Chalerm Gerdmoli Prakong Sukhonthachit Suparada Chairob Rattana Thianmuangpak and Wichian Chanthanet

38 วารสารร่มพฤกษ์ มหาวทิ ยาลัยเกรกิ ปีที่ 39 ฉบับที่ 1 มกราคม – เมษายน 2564 การมีสี ่ว่ นร่ว่ มของประชาชนในโครงการบ้า้ นมั่น� คง : กรณีศี ึกึ ษา ชุมุ ชนริมิ คลองเปรมประชากร เขตหลักั สี่� กรุุงเทพมหานคร* Citizen Participation in Baan ManKong Project : A Case Study of Klong Premprachakorn Community Laksi Bangkok เฉลมิ เกดิ โมล1ี ประคอง สุคนธจิตต2์ ศภุ รดา ไชยรบ3 2 รตั นา เทยี นเมืองปกั 4 และ วิเชยี ร จนั ทะเนตร5 Chalerm Gerdmoli Prakong Sukhonthachit Suparada Chairob Rattana Thianmuangpak and Wichian Chanthanet 1คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกริก กรงุ เทพฯ 10220 ประเทศไทย e-mail : [email protected] Faculty of Liberal Arts, Krirk University, Bangkok 10220, Thailand e-mail : [email protected] 2คณะศิลปศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยเกรกิ กรุงเทพฯ 10220 ประเทศไทย e-mail : [email protected] Faculty of Liberal Arts, Krirk University, Bangkok 10220, Thailand e-mail : [email protected] 3คณะบริหารธุรกจิ มหาวิทยาลัยเกรกิ กรุงเทพฯ 10220 ประเทศไทย e-mail : [email protected] Faculty of Business Administration, Krirk University, Bangkok 10220, Thailand e-mail : Maew_1965@ hotmail.com 4สำ�นกั งานศาลปกครองสงู สุด กรงุ เทพฯ 10210 ประเทศไทย e-mail : [email protected] The Supreme Administrative Court, Bangkok 10210, Thailand e-mail : [email protected] 5คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกรกิ กรุงเทพฯ 10220 ประเทศไทย e-mail : [email protected] Faculty of Liberal Arts, Krirk University, Bangkok 10220, Thailand e-mail : [email protected] Received : January 21, 2021 Revised : February 23, 2021 Accepted : February 25, 2021 *บทความนี้เปน็ สว่ นหนึง่ ของ โครงการวจิ ัยเรื่อง“การมีส่วนร่วมของประชาชนในโครงการบา้ นม่ั นคง : กรณีศกึ ษาชมุ ชนรมิ คลองเปรมประชากร เขตหลกั สี่ กรงุ เทพมหานคร” ที่ได้รบั ทนุ สนบั สนนุ การวจิ ยั จาก ฝ่ายวิจัยเพื่อท้องถิ่น สำ�นักงานกองทนุ สนับสนนุ การวิจยั (สกว.) และมหาวิทยาลยั เกรกิ

39การมสี ่วนร่วมของประชาชนในโครงการบา้ นม่ันคง : กรณศี กึ ษา ชมุ ชนริมคลองเปรมประชากร เขตหลักสี่ กรงุ เทพมหานคร Citizen Participation in Baan ManKong Project : A Case Study of Klong Premprachakorn Community Laksi Bangkok บทคัดย่อ 2 การวิิจััยครั้้�งนี้้�มีีวััตถุุประสงค์์เพื่่�อหาว่่าสมาชิิกชุุมชนเข้้าไปมีีส่่วนร่่วมใน โครงการบ้้านมั่่�นคงมากน้้อยเพีียงใด และเมื่่�อมีีส่่วนร่่วมแล้้วโครงการบรรลุุผล สำำ�เร็็จมากน้้อยเพีียงใด วิิธีีการเป็็นการวิิจััยเชิิงปฏิิบััติิการแบบมีีส่่วนร่่วม เก็็บ รวบรวมข้้อมููลพื้้�นฐานโดยใช้้แบบสอบถาม สััมภาษณ์์แบบเจาะลึึกผู้�้ให้้ข่่าวสาร สำำ�คััญ การสนทนากลุ่่�มและการสัังเกตแบบมีีส่่วนร่่วม แหล่่งข้้อมููลคืือ ชุุมชน ร่ว่ มพัฒั นาและหลังั แฟลตร่ว่ มพัฒั นาซึ่ง�่ เป็น็ 2 ชุมุ ชนริมิ คลองเปรมประชากร เขต หลัักสี่� กรุงุ เทพฯ ที่่�มีีขนาด 453 และ 240 ครอบครัวั ตามลำ�ำ ดัับ วิิเคราะห์ข์ ้้อมููล โดยการพรรณนาและหาความสััมพัันธ์โ์ ดยการเชื่�อ่ มโยงเชิิงเหตุุผล ผลการปฏิบิ ัตั ิกิ ารวิจิ ัยั พบว่า่ สมาชิกิ ชุมุ ชนมีีส่ว่ นร่ว่ มกับั โครงการบ้้านมั่่น� คง โดยรวมในระดับั ปานกลาง รายละเอีียดมีีดังั นี้ �้ ขั้้น� ที่่� 1. การสร้้างความเป็น็ เจ้้าของ ร่่วมกััน ชาวชุุมชนเข้้าร่่วมได้้ในระดัับต่ำ��ำ คืือเพีียงการรัับฟัังข้้อมููลจากเจ้้าหน้้าที่่� เท่า่ นั้้�น ขั้้น� ที่่� 2. การตั้ง� คณะกรรมการชุุมชน ขั้้น� ที่่� 3. การจัดั ตั้้�งกลุ่่�มออมทรััพย์์ และขั้น� ที่่� 5. การจัดั ระบบสิทิ ธิ์์ใ� นที่่อ� ยู่�อาศัยั ชาวชุมุ ชนมีีส่ว่ นร่ว่ มในระดับั ปานกลาง ในขณะที่่ � ขั้้�นที่่� 4. การสำ�ำ รวจข้้อมููลชุมุ ชน ชาวชุุมชนมีีส่ว่ นร่ว่ มในระดัับค่อ่ นข้้าง สููง กล่า่ วได้้ว่า่ ประชาชนเข้้ามีีส่ว่ นร่ว่ มค่อ่ นข้้างสููงแต่ใ่ นเรื่อ่� งที่่ไ� ม่ส่ ำำ�คัญั ด้า้ นความ สำ�ำ เร็็จหรืือความก้้าวหน้้าของโครงการที่่�ตรวจสอบจาก 5 เรื่�่อง พบว่่า อยู่�ในระดับั ปานกลาง คืือ ส่่วนที่่�เป็็นการดำ�ำ เนิินโครงการโดยฝ่่ายเจ้้าหน้้าที่่�ก้้าวหน้้าไป ตามลำ�ำ ดัับ ในขณะที่่ส� ่ว่ นที่่�เป็็นของชุุมชน สมาชิกิ เข้้าร่ว่ มโครงการเพิ่่ม� มากขึ้น� แต่่ การฝากออมทรัพั ย์อ์ ยู่�ในระดัับต่ำำ�� สำำ�หรัับการมีีส่่วนร่ว่ มของชาวชุมุ ชน พบว่า่ มีี ผลต่่อความความสำ�ำ เร็็จหรืือความก้้าวหน้้าของโครงการบ้้านมั่่�นคงในระดัับหนึ่่�ง คำำ�สำำ�คัญั : การมีีส่ว่ นร่่วมของประชาชน; โครงการบ้้านมั่่น� คง; ชุมุ ชนริมิ คลอง เปรมประชากร Abstract The objectives of study are : 1. To find the degree of citizen participation on Baan Mankong Project. 2 to investigate whether citizen participation related to successful of Baan Mankong Project.

40 วารสารร่มพฤกษ์ มหาวิทยาลยั เกริก ปีที่ 39 ฉบับที่ 1 มกราคม – เมษายน 2564 Method of study was participatory action research. Data collection instruments are questionnaire, in-depth interview key informant, Focus Group, and Participant observation. Data sources are 2 communities on Premprachakorn Cannal, Ruam Pattana and Lang 2 Flat Ruampattana Community, population are 453 and 240 households respectively. Data analysis by descriptive statistic and find out related variables by logical analysis. The results showed that people are involved in Baan Mankong Projects as follows: Step 1. Creating ownership together: participate at a low level is just listening to information from officials. Step 2. The establishment of the Community Committee, Step 3. The establishment of public savings groups, step 5 The Identify of housing rights: community members can participate to the level of decision making in some level, namely “Involement”. Step 4. Community Information Survey: members are able to participate at the level of decision making with stat official, namely, “Collaboraion”. To sum up, community members can highly participate in what is not important for them. Baan Mankong Project is successful or progress at moderate level. Citizen Participation have influence on successful of Baan Mankong Project. Because Participation is social process that bring community members to do social activities together. Keywords : Citizen Participation; Baan ManKong Project; Premprachakorn Canal Community บทนำ� รัฐั บาลมีีนโยบายจะแก้้ไขปัญั หาชุมุ ชนที่่ร� ุกุ ล้ำำ�� ลำ�ำ คลองสาธารณะ โดยเฉพาะ คลองในเขตกรุุงเทพมหานคร ทั้้�งนี้้�เพื่่�อประโยชน์์ในการสร้้างระบบระบายน้ำ�ำ� ป้อ้ งกันั และแก้้ปัญั หาอุทุ กภัยั ไม่ใ่ ห้้เกิดิ ขึ้้น� เหมืือนปีี 2554 นโยบายเริ่ม� ด้้วยมติคิ ณะ

41การมีสว่ นร่วมของประชาชนในโครงการบ้านมน่ั คง : กรณีศึกษา ชมุ ชนริมคลองเปรมประชากร เขตหลักสี่ กรงุ เทพมหานคร Citizen Participation in Baan ManKong Project : A Case Study of Klong Premprachakorn Community Laksi Bangkok รััฐมนตรีี เมื่่�อ 5 มิิถุนุ ายน 2555 และคำำ�สั่่ง� หัวั หน้้าคณะรัักษาความสงบแห่่งชาติ ิ ที่่� 2 9/2560 เพื่�่อเร่่งรััดโครงการ การดำำ�เนิินการเริ่�มจากการสร้้างเขื่�่อนสองฝั่่�งคลอง มอบให้้เป็็นหน้้าที่่�ของกรุุงเทพมหานคร ส่่วนการพััฒนาที่่�อยู่ �อาศััยภายใต้้ชื่�่อ “โครงการบ้้านมั่่น� คง” สำำ�หรัับชุุมชนที่่�อยู่�ริมคลองลาดพร้้าว คลองบางบััว คลอง ถนน คลองบางซื่อ�่ และคลองเปรมประชากรมอบให้้เป็น็ หน้้าที่่ข� อง สถาบันั พัฒั นา องค์ก์ รชุุมชน (พอช.) ที่่�จริงิ โครงการบ้้านมั่่�นคงนี้�ช้ ่่วยแก้้ปัญั หาเรื่อ่� งที่่อ� ยู่�อาศััยให้้ ผู้้�มีีรายได้้น้้อยในขอบเขตทั่่�วประเทศมาตั้ �งแต่่ปีี 2546 (สถาบัันพััฒนาองค์์กร ชุุมชน, 2558) ผลงานที่่�ผ่่านมาเป็็นที่่�ยอมรัับทั้้�งในระดัับชาติิและนานาชาติิ ใน ระดัับชาติิ เริ่ม� จาก 10 ชุุมชนแรก ในปีี 2546 ถึงึ ปีี 2561 ในเวลา 15 ปีี โครงการ บ้้านมั่่�นคงขยายตััวออกไปใน 74 จังั หวััด 368 เมืือง/เขต จำ�ำ นวน 1,024 โครงการ รวม 2,134 ชุุมชน ทำ�ำ ให้้ประชาชนมีีที่�อยู่�อาศัยั ที่่�มั่�นคงรวม 104,709 ครัวั เรืือน (สิบิ ห้้าปีี บ้้านมั่่�นคง, 2561) ในระดัับนานาชาติิ UN-Habitat ได้้นำำ�หลัักคิิดและ แนวทางของโครงการบ้้านมั่่น� คงไปเป็น็ ต้้นแบบเพื่อ�่ แก้้ไขปัญั หาเรื่อ�่ งที่่อ� ยู่�อาศัยั ให้้ แก่่ผู้้ม� ีีรายได้้น้้อยในประเทศต่่าง ๆ ทั่่�วโลก อย่า่ งไรก็ต็ ามแม้้ว่า่ โครงการบ้้านมั่่น� คงจะได้้รับั การยกย่อ่ งอย่า่ งมาก แต่เ่ มื่อ่� นำ�ำ มาดำำ�เนิินการกับั ชุุมชนริมิ คลอง 9 สาย ในเขตกรุุงเทพมหานคร ตั้้�งแต่่ปีี 2558 ภายใต้้แผนปฏิิบััติิการ 3 ปีี (2558-2560) ความสำำ�เร็็จกลัับเป็น็ ไปอย่่างเชื่�่องช้้า โดยเฉพาะกัับชุมุ ชนริมิ คลองเปรมประชากรที่่�อยู่�ในเขต กทม. ทั้้�งหมด 34 ชุุมชน ยัังไม่่ได้้ดำำ�เนิินการแม้้ชุุมชนเดีียว** ความล่่าช้้าหรืือความไม่่สำำ�เร็็จของโครงการ บ้้านมั่่น� คง หน่่วยงานราชการเห็็นว่า่ เพราะชาวชุมุ ชนจำำ�นวนหนึ่่ง� คัดั ค้้าน ในขณะที่่� คณะกรรมการและสมาชิกิ ชุมุ ชนที่่เ� ป็น็ พื้้น� ที่่ข� องการปฏิบิ ัตั ิกิ ารวิจิ ัยั ในครั้้ง� นี้เ�้ ห็น็ ว่า่ เป็น็ เพราะพวกเขาไม่่ได้้มีีส่ว่ นร่ว่ ม ถ้้าได้ม้ ีีส่ว่ นร่่วมเสนอปัญั หาและความต้้องการ เกี่�ยวกัับโครงการบ้้านมั่่�นคงบ้้าง โครงการย่่อมมีีความก้้าวหน้้าหรืืออาจประสบ ** สิ่งที่ชี้ให้เห็นถึงความพยายามที่จะเร่งรัดโครงการบ้านมั่นคงริมคลองเปรมประชากรก็คือ มติ ครม. ในปี 2562 เรื่อง “แผนแม่บทโครงสร้างพื้นฐานระบบคลองและการพัฒนาชุมชนริมคลองเปรม ประชากร” เปน็ การเฉพาะข้ึ น มีระยะเวลาด�ำ เนินการ 9 ปี (2562-2570) โดยเร่ิ มสรา้ งเข่ือนแห่งแรก ในเขตดอนเมืองเมื่อ 22 พ.ค. 2562 สว่ นโครงการบา้ นมั่นคง เร่ิ มต้นเมื่อ 13 ม.ค. 63 เวลา 14.30 น. ณ ชมุ ชนประชาร่วมใจ 2 เขตจตจุ ักร 

42 วารสารรม่ พฤกษ์ มหาวทิ ยาลยั เกริก ปีที่ 39 ฉบับที่ 1 มกราคม – เมษายน 2564 ผลสำำ�เร็จ็ ได้้เร็็วขึ้้�น ดัังนั้้น� ในที่่�นี้�จ้ ึึงจะวิจิ ัยั เชิิงปฏิิบััติิการเพื่�่อดููว่่าสมาชิิกชุมุ ชนจะ เข้้าไปมีีส่่วนร่่วมในการดำ�ำ เนิินโครงการบ้้านมั่่�นคงได้้มากน้้อยเพีียงใด และเมื่�่อมีี ส่ว่ นร่ว่ มแล้้วโครงการบ้้านมั่่น� คงจะสำำ�เร็็จหรืือก้้าวหน้้ามากน้้อยเพีียงใด การวิิจััย ครั้้ง� นี้จ�้ ะทำำ�ให้้ได้แ้ นวทางที่่ส� มาชิกิ ชุมุ ชนจะเข้้าไปมีีส่ว่ นร่ว่ มกับั โครงการบ้้านมั่่น� คง 2 และแนวทางในการบริหิ ารโครงการให้้ประสบผลสำ�ำ เร็จ็ ตามเป้า้ หมายของนโยบาย วัตถปุ ระสงค์ของการวิจยั 1) ศึึกษาการปฏิบิ ััติิการมีีส่่วนร่ว่ มในโครงการบ้้านมั่่�นคง 2) ศึกึ ษาอิทิ ธิิพลของการมีีส่ว่ นร่่วมต่่อความสำ�ำ เร็จ็ ของโครงการบ้้านมั่่น� คง ตวั แปรทใี่ ช้เปน็ แนวทางในการวิจัย 1) การมีีส่่วนร่่วมของประชาชนในโครงการบ้า้ นมั่่�นคง การมีีส่่วนร่่วมใน 8 ขั้้น� ตอน ของการดำำ�เนินิ โครงการบ้้านมั่่�นคงของ พอช. โดยในแต่่ละขั้�นตอนของกิิจกรรมมีีระดัับของการมีีส่่วนร่่วมอยู่่� 5 ระดัับของ International association for public participation (IAP2) 1.1) การดำำ�เนินิ โครงการ 8 ขั้้�นตอน คืือ (1) การสร้้างความเป็็นเจ้้าของโครงการร่่วมกััน (2) การจััดตั้้�งคณะ กรรมการโครงการบ้้านมั่่น� คงในชุมุ ชน (3) การจัดั ตั้้ง� กลุ่่�มออมทรัพั ย์เ์ พื่อ่� ที่่อ� ยู่�อาศัยั (4) การสำำ�รวจข้้อมููลเกี่ย� วกับั ผู้อ�้ ยู่�อาศัยั ในชุมุ ชน (5) การจัดั ระบบสิทิ ธิใิ นที่่อ� ยู่�อาศัยั (6) การร่ว่ มวางผังั และการสร้้างแปลนบ้้าน (7) การสร้้างระบบ สาธารณููปโภคและ การสร้้างบ้้าน (8) การสร้้างชุุมชนที่่ม�ั่�นคง 1.2) การมีีส่ว่ นร่่วม 5 ระดับั ของ IAP2 คืือ (1) การให้้ข้้อมููลข่่าวสาร (Inform) ของทางราชการ (2) การหารืือ (Consult) คืือ การรับั ข่า่ วสารจากประชาชน (3) การให้้เข้้ามามีบี ทบาท (Involve) คืือ การให้้ประชาชนเข้้าร่ว่ มตัดั สินิ ใจแต่อ่ ำำ�นาจยังั เป็น็ รองเจ้้าหน้้าที่่� (4) การสร้้าง ความร่ว่ มมืือ (Collaboration) คืือ การให้้ประชาชนเข้้าร่ว่ มตัดั สินิ ใจโดยมีีอำำ�นาจ เท่า่ กับั เจ้้าหน้้าที่่� (5) การให้้อำำ�นาจ (Empower) คืือ การให้้ประชาชนมีีอำ�ำ นาจ ตัดั สินิ ใจเป็็นหลักั

43การมีสว่ นรว่ มของประชาชนในโครงการบา้ นม่นั คง : กรณศี กึ ษา ชมุ ชนรมิ คลองเปรมประชากร เขตหลักส่ี กรงุ เทพมหานคร Citizen Participation in Baan ManKong Project : A Case Study of Klong Premprachakorn Community Laksi Bangkok 2) ความสำำ�เร็็จหรือื ความก้้าวหน้า้ ของโครงการบ้้านมั่่�นคง 2 พิิจารณาจาก (1) ความไม่ม่ ีีปัญั หาของหน่ว่ ยงานที่่ร� ัับผิดิ ชอบในการปฏิบิ ัตั ิิ (2) ทััศนะและท่่าทีีของสมาชิิกชุุมชนต่่อโครงการบ้้านมั่่�นคง (3) การบรรลุุ วัตั ถุปุ ระสงค์์ย่่อยของโครงการตามลำำ�ดับั (4) จำำ�นวนครัวั เรืือนที่่เ� ข้้าร่ว่ มโครงการ เปรีียบเทีียบก่่อนและหลัังการวิิจััยเชิิงปฏิิบััติิการ (5) สภาพการฝากเงิินกัับกลุ่่�ม ออมทรัพั ย์์เพื่�่อที่่อ� ยู่�อาศััยของครััวเรืือนในชุมุ ชน วิธกี ารวิจัย วิธิ ีีการวิจิ ัยั เป็น็ การวิจิ ัยั เชิงิ ปฏิบิ ัตั ิกิ ารแบบมีีส่ว่ นร่ว่ มในชุมุ ชน เก็บ็ รวบรวม ข้้อมููลพื้้�นฐานจากแบบสอบถาม สััมภาษณ์์แบบเจาะลึึกผู้�้ให้้ข่่าวสารสำำ�คััญ การ สนทนากลุ่่�มกัับคณะกรรมการชุุมชนและหััวหน้้ากลุ่่�มย่่อยในชุุมชน และสัังเกต อย่า่ งมีีส่ว่ นร่ว่ มและไม่ม่ ีีส่ว่ นร่ว่ มในชุมุ ชน วิเิ คราะห์ข์ ้้อมููลด้้วยวิธิ ีีการเชิงิ พรรณนา และหาความสัมั พัันธ์์ระหว่่างตัวั แปรโดยการเชื่อ่� มโยงเชิิงเหตุุผล แหล่ง่ ข้้อมููล คืือ สมาชิกิ ชุมุ ชนร่ว่ มพัฒั นา และหลังั แฟลตร่ว่ มพัฒั นา ทั้้ง� สอง ชุมุ ชนตั้้ง� เรีียงรายอยู่�ริมคลองเปรมประชากรถัดั มาจากชุมุ ชนตลาดบางเขนซึ่ง่� เป็น็ ชุุมชนเก่่าแก่่ที่่�ก่่อเกิิดมาตั้�งแต่่สมััยรััชกาลที่่� 5 ชุุมชนทั้้�งสองตั้�งอยู่�ใกล้้โรงเรีียน บางเขน บริเิ วณซอยวิิภาวดีีรัังสิติ 25 แขวงทุ่�งสองห้้อง เขตหลัักสี่ � ทั้้�งสองชุุมชนได้้ รับั การประกาศจัดั ตั้้ง� อย่า่ งเป็น็ ทางการจากกรุงุ เทพมหานครเมื่อ่� 2539 และ 2542 และมีีขนาด 453 และ 240 ครัวั เรืือน ตามลำ�ำ ดัับ ผลการวจิ ัย 1. การมีสี ่่วนร่ว่ มของประชาชนในโครงการบ้้านมั่่น� คง แนวทางที่่�ประชาชนจะเข้้าไปมีีส่่วนร่่วมในการดำ�ำ เนิินการโครงการบ้้าน มั่น� คงม ีอี ยู่� 8 ขั้้�นตอน โดยในแต่่ละขั้�นตอนสมาชิิกชุุมชนจะเข้้าร่ว่ มได้้ใน 5 ระดัับ ดังั นี้�้ ขั้้�นตอนที่่� 1 การสร้้างความเป็็นเจ้้าของร่่วมกััน ขั้�นตอนนี้้�มีีเป้้าหมายที่่�จะให้้สมาชิิกชุุมชนมีีความรู้�้สึึกเป็็นเจ้้าของโครงการ บ้้านมั่่�นคงร่่วมกัันเพื่�่อจะได้้เข้้าร่่วมโครงการอย่่างเป็็นเอกภาพ อย่่างไรก็็ตาม

44 วารสารร่มพฤกษ์ มหาวทิ ยาลัยเกรกิ ปีที่ 39 ฉบับที่ 1 มกราคม – เมษายน 2564 แม้้ทาง เจ้้าหน้้าที่่�ของ พอช. จะลงรณรงค์ท์ ั้้�งแบบเป็็นทางการและไม่เ่ ป็น็ ทางการ คืือเรีียกประชุมุ ชี้แ้� จงทั้้ง� ชุมุ ชนและเข้้าไปพบปะพููดคุยุ กับั บางครัวั เรืือน ชาวชุุมชน บางส่่วนก็็ยัังเห็็นว่่าโครงการยัังไม่่ชััดเจน บางส่่วนคิิดว่่ารััฐบาลและข้้าราชการ ไม่จ่ ริงิ จังั กับั เรื่อ�่ งนี้ �้ ทำ�ำ ให้้สมาชิกิ ชุมุ ชนส่ว่ นหนึ่่ง� จึงึ ยังั ไม่เ่ ข้้าร่ว่ มกับั โครงการ ต่อ่ มา 2 หน่ว่ ยงานบริหิ ารก็ล็ งมาประชาสัมั พันั ธ์ใ์ หญ่อ่ ีีกครั้้ง� เมื่อ่� 24 เมษายน 62 ที่่โ� รงเรีียน บางเขน (ไว้้สาลีีอนุสุ รณ์์) เมื่อ่� เวลา 17.00- 21.00 น. ทีีมวิจิ ัยั ได้้ดำ�ำ เนินิ การในเรื่อ�่ งนี้้� โดยการนำ�ำ สมาชิกิ ชุมุ ชนไปศึกึ ษาดููงาน ชุมุ ชน ที่่�ประสบผลสำำ�เร็็จ 3 ชุุมชน คืือชุุมชนบางบัวั ชุุมชนศาลเจ้้าพ่่อสมบุุญ และชุมุ ชน ป่่ากล้้วย เขตดอนเมืือง ต่อ่ มาได้้จัดั ประชุุมกลุ่่�มย่อ่ ยเพื่่อ� สอบถามและแลกเปลี่�ยน ความคิิดเห็็นกัับสมาชิิกชุุมชนหลายครั้้�ง จนได้้ปััญหาและความต้้องการที่่�แท้้จริิง ของชาวชุุมชน เดิิมนั้้�นชาวชุุมชนมัักเข้้าร่่วมโครงการบ้้านมั่่�นคงในระดัับรัับฟััง ข้้อมููลข่า่ วสารจากเจ้้าหน้้าที่่เ� ท่า่ นั้้น� แต่เ่ มื่อ�่ ได้ป้ รึกึ ษาร่ว่ มกันั ทำำ�ให้้เห็น็ ปัญั หาและ ความต้้องการที่่แ� ท้้จริงิ ในลักั ษณะรวมหมู่่� ต่อ่ จากนั้้น� จึงึ ได้ร้ ะดมส่ว่ นร่ว่ มประชาชน โดยมีีคณะกรรมการเป็็นแกนนำำ�ร่่วมกัับตััวแทนชุุมชนอื่�่น ๆ ในสายคลองเปรม ประชากร เข้้ายื่น�่ ข้้อเสนอและข้้อเรีียกร้้องกับั หัวั หน้้าหน่ว่ ยงานราชการที่่เ� กี่ย� วข้้อง กัับการดำำ�เนิินโครงการบ้้านมั่่น� คงในด้า้ นต่่าง ๆ ดังั นี้้� 1) ยื่น�่ หนังั สืือที่่เ� ขตหลักั สี่� สาเหตุเุ พราะเขตระงับั โครงการบ้้านมั่่น� คงที่่ก� ำำ�ลังั ก่อ่ สร้้างที่่ช� ุุมชนแจ้้งวััฒนะซอย 5 และชุมุ ชนคนรัักถิ่น� 2) การนำำ�ชาวชุุมชนคััดค้้านโครงการบ้้านมั่่น� คง โดยนัักการเมืืองในพื้้น� ที่่� 3) ชาวชุมุ ชนริมิ คลองจากหลายชุมุ ชน เรีียกร้้องขอลดขนาดความกว้้างของ คลองจาก 38 เมตรเป็น็ 25 เมตร 4) การนำ�ำ ชาวชุุมชนคััดค้้านโครงการโดย นายศรีีสุุวรรณ จรรยา ตั้้�งแต่่ปีี 2560-2563 รวมทั้้�งสิ้น� 4 ครั้้ง� คืือ 1. ร้้องรัฐั ละเมิิดสิิทธิิมนุุษยชน 2. แจ้้งความ เอาผิิด ผอ.เขตสายไหม และเลขาธิกิ าร พอช. 3. แจ้้งเอาผิดิ ผอ.เขตดอนเมืืองที่่�ใช้้ อำำ�นาจโดยมิชิ อบด้้วยกฏหมาย 4. แจ้้งเอาผิดิ กรมธนารักั ษ์แ์ ละนายกรัฐั มนตรีีที่่น� ำำ� ที่่�ดิินที่่�ไม่ใ่ ช่ท่ ี่่ร� าชพััสดุมุ าให้้เช่่า 5) ชาวลาดพร้้าวร้้องสภาทนายความเกี่ย� วกัับโครงการบ้้านมั่่น� คง

45การมีส่วนร่วมของประชาชนในโครงการบ้านม่นั คง : กรณีศกึ ษา ชมุ ชนรมิ คลองเปรมประชากร เขตหลกั ส่ี กรุงเทพมหานคร Citizen Participation in Baan ManKong Project : A Case Study of Klong Premprachakorn Community Laksi Bangkok 6) ชาวชุมุ ชนร้้องเรีียนเรื่่อ� งโครงการบ้้านมั่่�นคงกัับฝ่า่ ยรัฐั บาล ผ่่าน พล.ต.ต 2 วิชิ ััย สัังข์์ประไพ 7) ร้้องเรีียนกับั สมาชิกิ สภาผู้แ�้ ทนราษฏร จนมีกี ารตั้ง� กระทู้ถ้� ามเรื่อ�่ งโครงการ บ้้านมั่่�นคงในสภาผู้�แ้ ทนราษฎร 8) ร้้องเรีียนกับั ผู้�้ว่่าราชการกรุงุ เทพมหานคร และสุุดท้า้ ย 9) ร้้องเรีียนกัับคณะกรรมาธิิการสวััสดิกิ ารสภาผู้้แ� ทนราษฏร เป็น็ ต้้น ข้้อเรีียกร้้องทั้้�ง 9 ครั้้�ง ไม่ไ่ ด้้เป็น็ การคััดค้้านโครงการโดยตรง แต่เ่ ป็น็ การต่่อ รองขอค่า่ ชดเชยค่า่ เสีียหายของทรัพั ย์ส์ ินิ ที่่เ� กิดิ จากการรื้อ� ย้้าย การเรีียกร้้องในรููป แบบต่่างๆ ดัังกล่่าว นัับเป็็นความพยายามที่่�สููงมากของชาวบ้้านตามลำ�ำ พััง ไม่่มีี องค์์กรเอกชน หรืือนักั วิิชาการคอยช่ว่ ยเหลืือ นับั ว่่าเป็น็ การดิ้น� รนเพื่อ่� ขอเข้้าไปมีี ส่่วนร่่วมในระดัับที่่�เหนืือกว่่าการรัับข่่าวสารจากทางราชการซึ่่�งถืือเป็็นการมีีส่่วน ร่่วมระดัับต่ำ�ำ� แม้้การเรีียกร้้องของชาวชุุมชนจะไม่่สามารถเรีียกร้้องต่อ่ รองอะไรได้้ แต่ส่ิ่ง� ที่่�ได้้ คืือบทเรีียนจากการทำ�ำ งานร่่วมกัันกัับเพื่�่อนสมาชิิกในชุุมชนและตััวแทน ชุมุ ชนอื่น�่ ๆ โดยได้เ้ รีียนรู้ท้� ัศั นะและท่า่ ทีีต่อ่ ปัญั หาบ้้านมั่่น� คงของหน่ว่ ยงานราชการ ข้้าราชการชั้น� ผู้ใ�้ หญ่แ่ ละนักั การเมืืองบางคนไปบ้้างพอสมควร ทำ�ำ ให้้ได้บ้ ทเรีียนใน การต่อ่ สู้้�เพื่่�อสิทิ ธิแิ ละหน้้าที่่�ของพวกเขาในโอกาสต่อ่ ไป ขั้้น� ตอนที่่� 2 การจัดั ตั้้�งคณะกรรมการบ้า้ นมั่่�นคง โครงการบ้้านมั่่�นคงต้้องการคณะกรรมการที่่�มีีความรู้�้ความสามารถ ซึ่�่งจะ เป็็นไปได้้ก็็ต่่อเมื่่�อสมาชิิกชุุมชนรู้้�จัักกัันเป็็นอย่่างดีี แล้้วทำำ�การเลืือกตั้�งคณะ กรรมการอย่า่ งมีีคุณุ ภาพ ดังั นั้้น� ในเบื้้อ� งต้้นทีีมวิจิ ัยั จึงึ ต้้องการรู้เ�้ ครืือข่า่ ยทางสังั คม ของชุุมชน และเข้้าใจระดัับอิิทธิิพลบารมีีของผู้้�นำำ�และคณะกรรมการชุมุ ชน ผล การวิิเคราะห์์ข้้อมููล พบว่่า คณะกรรมการชุุมชนมีีอิิทธิิพลและได้้รัับการยอมรัับ จากชาวชุุมชนพอสมควร และพวกเขาก็็เป็็นศููนย์์กลางของเครืือข่่ายทางสัังคมใน ชุมุ ชน ดังั นั้้�น จึงึ เชื่อ�่ ว่า่ ทััศนะของคณะกรรมการต่อ่ โครงการบ้้านมั่่น� คงย่่อมส่่งผล ต่่อความคิดิ ความเห็็นของสมาชิิกชุมุ ชนด้้วย ผลการสำ�ำ รวจความเห็็นของคณะกรรมการชุุดต่่าง ๆ ของชุุมชน พบว่่า พวกเขาเห็็นด้้วยกัับโครงการ แต่่เป็็นการเห็็นด้้วยอย่่างมีีเงื่�อนไข ผู้�้นำ�ำ เหล่่านี้้�เชื่่�อ

46 วารสารรม่ พฤกษ์ มหาวิทยาลัยเกริก ปีที่ 39 ฉบับที่ 1 มกราคม – เมษายน 2564 ว่่าเครืือข่่ายของพวกเขาก็็เห็็นด้้วยกัับโครงการเช่่นเดีียวกััน ต่่อมาทีีมวิิจััยได้้จััด ประชุุมกลุ่่�มย่่อยร่ว่ มกัับคณะกรรมการชุุมชนหลายครั้้�ง เพื่่�อวิิเคราะห์์ปััญหาและ ความต้้องการเกี่�ยวกัับโครงการบ้้านมั่่�นคงร่่วมกัันหลายครั้้�ง ทำ�ำ ให้้ทราบเงื่�อนไข และสิ่�งที่่�พวกเขาวิิตกกัังวลอยู่�ในใจ กรรมการแต่่ละท่่านนำำ�ทีีมวิิจััยเข้้าไปพบกัับ 2 เครืือข่า่ ยทางสังั คมของพวกเขาเพื่อ�่ แลกเปลี่ย� นความคิดิ เห็น็ ทั้้ง� นี้ก้� ็เ็ พื่อ่� ให้้ได้้คณะ กรรมการชุุดใหม่่ที่่�จะนำำ�พาชุุมชนเข้้าร่่วมโครงการ ในอีีก 4 เดืือน ต่่อมา คืือ เดืือนตุุลาคม 2562 ก็็เลืือกตั้�งคณะกรรมการชุุมชนอย่่างเป็น็ ทางการ ผู้ท้� ี่่ไ� ด้้รัับเลืือก คืือกลุ่่�มคนที่่�ทีีมวิิจัยั และคณะกรรมการชุมุ ชนได้จ้ ััดเตรีียมไว้้นั่่น� เอง ขั้น� ตอนนี้้� สมาชิกิ ชุมุ ชนมีีส่ว่ นร่ว่ มในระดับั ปานกลาง (ระดับั 3 จาก 5 ระดับั ) คืือ เสนอความคิดิ ความเห็น็ และออกเสีียงเลืือกตั้ง� แต่ส่ ุดุ ท้า้ ยแล้้วยังั มีบี ทบาทต่ำ��ำ กว่า่ เจ้้าหน้้าที่่�เขต และ พอช. ขั้้�นตอนที่่� 3 การจััดตั้้�งกลุ่�มออมทรััพย์์ การจััดตั้้�งกลุ่่�มออมทรััพย์์เพื่�่อที่่�อยู่�อาศััยเป็็นกลไกที่่�สำำ�คััญมากสำ�ำ หรัับ โครงการบ้้านมั่่�นคง เพราะเป็็นการนำำ�ปััจจััยทางสัังคมมาสร้้างเป็็นปััจจััย ทางการเงินิ พอช.ผลักั ดันั ให้้ชุมุ ชนจัดั ตั้้ง� กลุ่่�มออมทรัพั ย์เ์ พื่อ�่ ที่่อ� ยู่�อาศัยั เมื่อ�่ ปีี 2560 โดยเป็็นกลุ่่�มออมทรััพย์์ร่่วมกัันของชุุมชนตลอดสายคลองเปรมประชากร กลุ่่�มออมทรััพย์น์ ี้�้ ในเวลาต่่อมาไม่ส่ ามารถดำ�ำ เนินิ การต่่อไปได้เ้ พราะไม่่มีีคนฝากเงินิ หลังั จากแลกเปลี่ย� นกันั ในหมู่่�คณะกรรมการชุมุ ชนหลายครั้้ง� ชุมุ ชนจึงึ ร่ว่ มกันั จัดั ตั้้ง� กลุ่่�มออมทรััพย์์เพื่่�อที่่�อยู่�อาศััยของแต่่ละชุุมชนขึ้้�นเมื่่�อเดืือนมิิถุุนายน 2562 โดย ได้้รับั การสนับั สนุุนด้า้ นวิิชาการจากทาง พอช. กลุ่่�มออมทรััพย์น์ ี้แ้� ม้้โดยหลักั การ จะให้้สมาชิิกฝากขั้�นต่ำ��ำ ตามประเภทของที่่�อยู่�อาศััยที่่�ต้้องการ คืือ บ้้านชั้้�นเดีียว ฝากเดืือนละ 1,500 บาท ต้้องการบ้้าน 2 ชั้้�น ฝากเดืือนละ 2,600 บาท แต่ก่ ลุ่่�ม ออมทรััพย์์ของทั้้�งสองชุุมชนเปิดิ กว้้างให้้ชาวชุุมชนที่่ไ� ด้้รับั การรัับรองสิิทธิ์์ใ� นที่่�อยู่� อาศัยั แล้้ว เข้้าเป็็นสมาชิกิ ได้้ทุุกครััวเรืือน โดยควรฝากขั้น� ต่ำำ�� 500 บาท อย่า่ งไร ก็็ตามในความเป็็นจริิง พบว่่า มีีสมาชิิกกลุ่่�มออมทรััพย์์จำำ�นวนน้้อยมากที่่�ส่่งเงิิน ฝากได้้ตามเงื่�อนไขของ พอช. ทีีมวิิจััยกัับคณะกรรมการกลุ่่�มออมทรััพย์ ์ ช่่วยกันั รณรงค์ใ์ นชุมุ ชนด้้วยการประชุมุ กลุ่่�มย่อ่ ยหลายครั้้ง� เพื่อ่� เพิ่่ม� สมาชิกิ ซึ่ง่� ก็ท็ ำำ�ได้ต้ าม เป้้าหมาย แต่่กลัับพบว่า่ ส่่วนหนึ่่�งยัังไม่ม่ ีีเงิินที่่จ� ะออมได้้

47การมีส่วนร่วมของประชาชนในโครงการบา้ นมั่นคง : กรณีศกึ ษา ชมุ ชนริมคลองเปรมประชากร เขตหลกั สี่ กรุงเทพมหานคร Citizen Participation in Baan ManKong Project : A Case Study of Klong Premprachakorn Community Laksi Bangkok การมีีส่่วนร่่วมของสมาชิิกชุุมชนในขั้้�นตอนนี้้�อยู่�ในระดัับปานกลาง เช่่นกััน 2 คืือ ได้ใ้ ห้้ข้้อคิดิ ความเห็็น และมีีอำำ�นาจตัดั สินิ ใจร่่วมกับั เจ้้าหน้้าที่่� แต่อ่ ำ�ำ นาจจะยังั น้้อยกว่า่ เจ้้าหน้้าที่่� พอช. ขั้้น� ตอนที่่� 4 ด้้านการสำ�ำ รวจข้้อมูลู ชุมุ ชน เจ้้าหน้้าที่่�ของสำ�ำ นัักงานเขต เจ้้าหน้้าที่่ข� อง พอช. และทหารเข้้ามาสำ�ำ รวจใน ชุมุ ชนหลายครั้้ง� นับั แต่ป่ ีี 2558 เป็น็ ต้้นมา การสำ�ำ รวจแต่ล่ ะครั้้ง� จะมีีคณะกรรมการ ชุมุ ชนหรืือตัวั แทนนำำ�เดินิ สำ�ำ รวจ อย่า่ งไรก็ต็ ามข้้อมููลการสำ�ำ รวจของคณะกรรมการ ชุุมชนจะเป็็นข้้อมููลอ้้างอิิงของเจ้้าหน้้าที่่�ทุุกชุุดที่่เ� ข้้ามาในชุมุ ชน การสำ�ำ รวจข้้อมููล ชุมุ ชนจะมีีอยู่� 3 ส่่วน คืือ 1. บ้้านที่่�มีเี ลขที่่� 2. บ้้านเช่่า 3. ครอบครััวขยาย การมีี ส่ว่ นร่ว่ มในขั้้น� ตอนนี้อ�้ ยู่�ในระดับั 4 ค่อ่ นข้้างสููง คืือ มีีความคิดิ เห็น็ และมีีอำ�ำ นาจใน การสำำ�รวจข้้อมููลตามสภาพความเป็น็ จริงิ และโต้้แย้้งเจ้้าหน้้าที่่ไ� ด้ต้ ามข้้อมููลที่่เ� ป็น็ จริงิ ซึ่่�งแสดงว่่ามีีอำ�ำ นาจเท่า่ เทีียมกับั เจ้้าหน้้าที่่� ขั้้น� ตอนที่่� 5 ด้้านการจัดั ระบบสิิทธิใิ นที่่อ� ยู่�อาศััย ขั้น� ตอนนี้ต้� ่อ่ เนื่อ่� งมาจากการสำ�ำ รวจข้้อมููล โดยหลักั การแล้้วผู้ท้� ี่่จ� ะมีีสิทิ ธิ์์ � คืือ ผู้�้ที่่�ถููกสำำ�รวจไว้้แล้้วว่่ามีีบ้้านเลขที่่�เป็น็ ผู้้�เช่่าเกิิน 5 ปีี และเป็น็ ครอบครััวขยายซึ่่�ง จะได้้เพิ่่�มอีีก 1 สิิทธิ์์� หรืือตามความเหมาะสม อย่า่ งไรก็็ตามในทางปฏิบิ ััติิให้้สิิทธิ์์� คนมีีบ้้านเลขที่่�ก่่อน เท่่าที่่�สังั เกตจากการปฏิิบััติิงานร่ว่ มกัันระหว่่างเจ้้าหน้้าที่่�เขต และคณะกรรมการหมู่่�บ้้านในระหว่า่ งวัันที่่� 29-30 พฤษภาคม 2562 ที่่�โรงเรีียน บางเขน ขั้้น� ตอนนี้ไ้� ม่ม่ ีแี รงเสีียดทานต่า่ ง ๆ ตามที่่ค� าดเอาไว้้ เพราะเจ้้าหน้้าที่่บ� อก ว่า่ คนที่่เ� ข้้าเงื่�อนไขได้้สิทิ ธิ์์ท� ั้้�งหมด พร้้อมกัับกล่่าวว่่า ได้้อยู่่�ทุุกคนซึ่่�งชาวชุมุ ชนก็ด็ ูู ผ่่อนคลายลงอย่า่ งมาก การมีีส่่วนร่ว่ มในขั้้�นตอนนี้อ�้ ยู่�ในระดับั 3 (ปานกลาง) คืือ สมาชิกิ ชุุมชนได้้ให้้ความคิิดความเห็็น และมีีอำำ�นาจตััดสินิ ใจร่ว่ มกัับเจ้้าหน้้าที่่� แต่่ อำ�ำ นาจการตััดสิินใจขั้้�นสุดุ ท้า้ ยเป็็นรองจากเจ้้าหน้้าที่่� สำ�ำ หรับั ขั้้�นตอนที่่� 6 ด้า้ นการร่่วมวางผัังสร้้างแปลน เพื่อ�่ ปลููกบ้้าน ขั้้น� ตอน ที่่� 7 ด้้านการร่่วมกัันสร้้างระบบสาธารณููปโภคและการสร้้างบ้้าน และขั้้น� ตอนที่่� 8 ด้้านการสร้้างชุมุ ชนให้้มั่่น� คง ยัังไม่ไ่ ด้้ดำำ�เนิินการ

48 วารสารร่มพฤกษ์ มหาวิทยาลัยเกรกิ ปีที่ 39 ฉบับที่ 1 มกราคม – เมษายน 2564 2. ความสำ�ำ เร็็จของโครงการบ้า้ นมั่่�นคง ความสำ�ำ เร็จ็ หรืือความก้้าวหน้้าของโครงการบ้้านมั่่น� คงพิจิ ารณาจาก 5 ด้า้ น คืือ 1) ความไม่ม่ ีีปัญั หาของหน่ว่ ยงานที่่ร� ับั ผิดิ ชอบ การดำ�ำ เนินิ การตามโครงการ นี้ �้ พอช. ได้้รับั ความร่่วมมืือจากหลายหน่ว่ ยงาน เช่่น สำำ�นัักงานเขต กรมธนารัักษ์์ 2 กรมตรวจบััญชีีสหกรณ์์ การไฟฟ้้า การประปา ทหาร และตำ�ำ รวจในพื้้น� ที่่� 2) ทััศนะและท่่าทีีของสมาชิิกชุมุ ชนต่อ่ โครงการ แม้้ว่่าในระยะเริ่�มแรก เกิดิ ความไม่ม่ั่น� ใจในโครงการและความไม่น่ ่า่ เชื่อ�่ ถืือของรัฐั และของหน่ว่ ยงานราชการ ที่่�เกี่�ยวข้้องอยู่่�บ้้าง แต่เ่ มื่อ่� เริ่ม� เห็น็ ความเอาจริงิ ของโครงการ และรับั รู้ข้� ่า่ วสารข้้อ เท็จ็ จริงิ เพิ่่ม� เติมิ จนเข้้าใจแล้้ว ชาวชุมุ ชนก็ม็ ีีท่า่ ทีีต่อ่ โครงการ เจ้้าหน้้าที่่ผ� ู้เ้� กี่ย� วข้้อง และคณะกรรมการชุุมชนดีีขึ้้�น 3) การบรรลุุวััตถุุประสงค์์ย่่อยของโครงการ เริ่�มจากการสร้้างความเป็็น เจ้้าของโครงการร่ว่ มกันั ในชุมุ ชน การสำำ�รวจชุมุ ชน และที่่ส� ำ�ำ คัญั คืือ การที่่ส� ามารถ จัดั ระบบสิิทธิ์์ไ� ด้โ้ ดยไม่เ่ ป็็นปััญหามาก นัับได้้ว่่า โครงการมีีความก้้าวหน้้ามาตาม ลำำ�ดัับ ขณะนี้�้อยู่�ในขั้้�นตอนของการรอให้้เจ้้าหน้้าที่่�สำำ�นัักระบายน้ำำ�� มาระบุุแนว เขตคลอง กรมที่่ด� ินิ และกรมธนารักั ษ์ม์ ารังั วัดั พื้้น� ที่่ � กำำ�หนดแนวเขตของแต่ล่ ะชุมุ ชน เพื่อ�่ ที่่จ� ะได้้ดำำ�เนิินการขั้น� ที่่� 6 คืือ ขั้้น� ตอนการรังั วััดที่่�ดิินและแบ่่งแปลง เป็็นพื้้น� ที่่� ส่ว่ นกลาง และส่ว่ นที่่�ไว้้ปลููกบ้้านต่อ่ ไป 4) จำ�ำ นวนครััวเรืือนที่่�เข้้าร่ว่ มโครงการบ้้านมั่่น� คงเปรีียบเทีียบก่อ่ นและหลังั ปฏิิบัตั ิิการวิิจััย ก่่อนรณรงค์์การมีีส่่วนร่ว่ มในโครงการ จากการสำ�ำ รวจของหน่่วย งานราชการ พบว่า่ ชุมุ ชนหลังั แฟลตร่ว่ มพัฒั นา มีี 240 ครัวั เรืือน เข้้าร่ว่ มโครงการ 151 ครััวเรืือน คิิดเป็็นเข้้าร่ว่ มโครงการ ร้้อยละ 62.9 ในขณะที่่ช� ุุมชนร่ว่ มพัฒั นา มีี 453 ครััวเรืือน เข้้าร่่วมโครงการ 289 ครัวั เรืือน คิิดเป็น็ ร้้อยละ 63.8 สรุปุ ใน เบื้้�องต้้นได้้ว่า่ ผู้�้ที่่�เข้้าร่่วมโครงการโดยเฉลี่�ย ร้้อยละ 63.4 หลัังรณรงค์์การมีีส่่วนร่่วมในโครงการ จากการสำำ�รวจของคณะกรรมการ ชุมุ ชน ชุมุ ชนหลังั แฟลตร่ว่ มพัฒั นาซึ่ง�่ มีี 138 หลังั เข้้าร่ว่ ม 129 หลังั คิดิ เป็น็ ร้้อยละ 93.5 ชุุมชนร่่วมพััฒนา มีี 305 หลังั เข้้าร่ว่ ม 251 หลังั คิิดเป็น็ ร้้อยละ 82.3 จาก การประเมิินของคณะกรรมการชุุมชนครั้้�งล่่าสุุด พบว่่า ชาวชุุมชนที่่�เข้้าร่่วม โครงการโดยเฉลี่ย� ทั้้ง� สองชุมุ ชน ร้้อยละ 87.9 เปรีียบเทีียบก่อ่ นและหลังั การรณรงค์์ พบว่า่ สมาชิกิ เข้้าร่ว่ มโครงการจากเดิมิ ประมาณ ร้้อยละ 63 เพิ่่ม� ขึ้้�นเป็น็ ร้้อยละ 88

49การมสี ว่ นรว่ มของประชาชนในโครงการบา้ นมั่นคง : กรณศี กึ ษา ชมุ ชนรมิ คลองเปรมประชากร เขตหลักส่ี กรุงเทพมหานคร Citizen Participation in Baan ManKong Project : A Case Study of Klong Premprachakorn Community Laksi Bangkok 5) สภาพการฝากเงิินกัับกลุ่่�มออมทรัพั ย์์เพื่่�อที่่อ� ยู่�อาศััยของครััวเรืือน 2 (1) การเป็็นสมาชิิกกลุ่่�มออมทรััพย์์เพื่�่อที่่�อยู่�อาศััย 1) ชุุมชนหลัังแฟลต ร่ว่ มพัฒั นา เข้้าร่ว่ มโครงการบ้้านมั่่น� คง 151 ครัวั เรืือน เป็น็ สมาชิกิ กลุ่่�มออมทรัพั ย์์ 125 ครััวเรืือน คิิดเป็น็ ร้้อยละ 82.78 ของผู้�เ้ ข้้าร่ว่ มโครงการ 2) ชุุมชนร่ว่ มพัฒั นา เข้้าร่่วมโครงการ 289 ครััวเรืือน เป็็นสมาชิิกกลุ่่�มออมทรััพย์์ 153 ครััวเรืือน คิดิ เป็น็ ร้้อยละ 52.94 สมาชิกิ ของทั้้ง� สองชุมุ ชนเข้้าร่ว่ มเป็น็ สมาชิกิ กลุ่่�มออมทรัพั ย์์ โดยรวมประมาณ ร้้อยละ 68 (2) จำ�ำ นวนสมาชิกิ กลุ่่�มออมทรัพั ย์ท์ี่่ฝ� ากสะสมเงินิ ออมตามเกณฑ์ท์ี่่ก� ำ�ำ หนด เกณฑ์์การฝากเงิินรายเดืือนจะขึ้�นอยู่่�กัับขนาด แบบบ้้าน และจำ�ำ นวนชั้้�นที่่�เลืือก ซึ่�่งมีีอยู่� 2 ขนาด คืือ 4X7 เมตร และ 5X6 เมตร ถ้้าเลืือกชั้�นเดีียวต้้องฝาก 1,500 บาทต่่อเดืือน ถ้้าเป็็น 2 ชั้้�น ขนาดไหนก็็ได้้ต้อง 2,600 บาท/ต่่อเดืือน สมาชิิก ต้้องฝากสะสมให้้ได้้ 5% ของราคาบ้้าน การฝากเงินิ ในระยะ 6 เดืือน ที่่ผ� ่่านมา ปรากฏผล ดังั นี้้� 1) ชุมุ ชนหลังั แฟลตร่ว่ มพัฒั นา ฝากสะสมเงินิ ได้ต้ ามเกณฑ์์ 9 ราย จากที่่เ� ข้้าร่่วมโครงการ 151 คิิดเป็น็ ร้้อยละ 5.96 2) ชุมุ ชนร่ว่ มพัฒั นา ฝากเงิิน ตามเกณฑ์์ได้้ 65 ราย จากผู้�้เข้้าร่่วมโครงการทั้้�งหมด 289 ราย คิิดเป็็นร้้อยละ 22.49 รวมทั้้�งสองชุุมชนสมาชิิกฝากเงิินได้้ตามเกณฑ์์ประมาณ ร้้อยละ 14 จึึงกล่่าวได้้ว่่าจำำ�นวนครอบครััวที่่�เป็็นสมาชิิกกลุ่่�มออมทรััพย์์ซึ่่�งมีีอยู่ �ประมาณ ร้้อยละ 68 ในจำำ�นวนนี้ฝ้� ากเงิินตามเกณฑ์์ที่่�โครงการกำ�ำ หนดได้้ ร้อยละ14 เท่่านั้้น� ซึ่่�งนัับว่า่ อยู่�ในระดับั ต่ำ�ำ� สรุุป ความสำ�ำ เร็็จหรืือความก้้าวหน้้าของโครงการบ้้านมั่่�นคงโดยรวมอยู่�ใน ระดัับปานกลาง กล่า่ วคืือ การดำำ�เนินิ งานของหน่ว่ ยงานรััฐซึ่�ง่ มีอี ยู่� 3 ด้า้ น พบว่า่ มีีความสำำ�เร็็จค่่อนข้้างสููง ในขณะที่่�ในส่ว่ นของชุุมชนซึ่�่งมีอี ยู่� 2 ด้้าน พบว่่า สำ�ำ เร็็จ ในระดับั ค่อ่ นข้้างต่ำ�ำ� 3. การมีีส่ว่ นร่่วมกับั ความสำ�ำ เร็จ็ ของโครงการบ้้านมั่่น� คง การศึึกษานี้้ � พบว่่า สมาชิกิ ชุุมชนเข้้ามีีส่ว่ นร่่วมกัับโครงการบ้้านมั่่�นคงได้้ใน ระดัับปานกลาง คืือ มีีส่่วนร่่วมในการตััดสิินใจบ้้างในบางระดัับ ในขณะที่่�ความ สำำ�เร็็จของโครงการโดยรวมก็็อยู่�ในระดัับปานกลาง เช่่นเดีียวกััน ดัังนั้้�น เมื่�่อ