สนทนาธรรม กับ อ.วศิน อินทสระ เล่ม 2

6๔



8๖



10 ๘ คำถามท่ี ๑ คำวา “เรงทำความเพียร” หมายความวาใหทำอยางไรคะ ใหนั่ง ภาวนามากๆ นานๆ ทุกๆ วนั อยา งน้นั หรอื คะ ตอบ สุดแลวแตวาเราทำอะไร ถาทำสมถวิปสสนาก็ภาวนาใหมาก เดินจงกรมใหมาก ที่พระพทุ ธเจาตรสั วา ภาวติ า พหุลกี ตา แปลวา อบรม ใหมาก ทำใหมาก และทำติดตอหรือตอเน่ืองจนกวาจะไดรับผลเปนท่ี พอใจ กลาวคือ จิตใจต้ังม่ัน บริสุทธ์ิ และควรแกการงาน คือจะนอมไป เพือ่ ส่ิงใดกไ็ ดตามปรารถนา จะใหค ิดเร่อื งใดกไ็ ด จะไมใ หค ดิ เร่อื งใดก็ได เหมือนดินน้ำมันหรือดินหมาด จะปนใหเปนรูปใดก็ได ผูทำไดเชนน้ีเรียก วา เอาจติ ไวในอำนาจได เหมอื นเจา ของมา ท่บี งั คับมาได ถาทำกิจอยางอ่ืน เชน เรียนหนังสือ ศึกษาธรรมะ หรือทำการ งานอยางใดอยางหน่ึงท่ีสุจริต ก็ทำใหเต็มกำลัง มีความบากบ่ันมั่นคง ดวยเร่ียวแรงกำลังท้ังหมด ไมทอดทิ้งธุระที่เปนกุศลธรรม คือมีความรับ ผิดชอบ (ถามวา (ไมใช “ถามวา”) ทฬฺหปรกฺกโม อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสุ) การทำความเพยี ร ทา นสอนใหเ ดนิ สายกลาง คอื ไมต งึ เกนิ ไปและ ไมหยอนเกินไป คือ มัชฌิมาปฏิปทาในความเพียร ทานเรียกอีกชื่อหนึ่ง วา วริ ิยุเบกขา แปลตามตวั วา อเุ บกขาในความเพยี ร ไมไ ดหมายความวา ใหวางเฉยในความเพียร คือไมตองทำความเพียร แต หมายความวาให ทำความเพียรแตพ อดี ความพอดยี อ มดเี สมอในกิจการทกุ อยาง

๙ 11 คำถามท่ี ๒ ถา เราเกดิ ความเบ่ือ เพราะเหน็ ความโลภ โกรธ หลงของคน และ อาจจะของตัวเราเองดวย แตเปนเบ่ือแบบโลกๆ ไมใชนิพพิทา เราจะทำ อยา งไรจึงจะถกู ตองคะ ตอบ เบอ่ื แลว รกั ษาจติ ใหส งบ มปี ญ ญาหยงั่ รวู า อะไรเปน อะไร ถอนตน ออกมาจากความยึดมั่นถือม่ันในส่ิงท้ังปวง มีหนาที่ตองทำอะไรก็ทำไป ดว ยความรบั ผิดชอบ ตามทก่ี ลาวแลวในขอ ๑. เมื่อมีสันติ มีญาณ อยูเชนน้ี จิตใจจะโปรงเบา มีปติสุขเปนผล ตอบแทน ไมตองกังวล ไมตองยึดม่ัน ไดหลักท่ีพึ่งของใจสมดังพระพุทธ พจนท ่ีวา “ความไมก ังวล ความไมย ึดมนั่ นีแ่ หละเปนทพ่ี งึ่ (ของใจ) หาใช อยางอื่นไม (อกิฺจนํ อนาทานํ เอตํ ทีป อนาปร)ํ ” พจิ ารณาความเปน ไปของบคุ คลในโลกและสตั วโ ลกอน่ื ๆ แลว เบอื่ เพราะเปนสิง่ นาเบ่อื ไมอ ยากได ไมอยากเปน ละความเรา รอ นทรุ นทรุ าย เสียได มีใจสงบลึก มั่นคง ไมหว่ันไหวดวยโลกธรรม เขาถึงภาวะที่เรียก วา อตัมมยตา (unshakable) เหมือนภูเขาศิลาไมหว่ันไหวดวยแรงลม ตระหนักถงึ ความจรงิ ทว่ี า โลกธรรมทง้ั ฝายท่ีนาปรารถนาและฝายท่ไี มน า ปรารถนา ผานมาแลว กผ็ านไป ในมงคลสตู รพระพทุ ธเจา ตรัสวา “จิตของ ผูใดอันโลกธรรมถูกตองแลวไมหวั่นไหว จิตของผูน้ันไมโศก ไมมีกิเลสดั่ง ธุลี เปนจติ เกษม คือปลอดโปรง น่นั เปนมงคลอันสงู สดุ ” ถา เรารสู กึ วา เบอื่ แบบโลก ๆ คอื เบอื่ แลว อดึ อดั ขดั ใจ ไมส บอารมณ ไปเสยี หมด กใ็ หเ ปลยี่ นความเบอ่ื นน้ั ใหม าเปน เบอื่ หนา ยแบบทางธรรม คอื เบอื่ แลว คลายความยดึ ตดิ เมอื่ ไมย ดึ ตดิ กห็ ลดุ พน บรสิ ทุ ธแิ์ ละสงบเยน็ ได ล้มิ รสพระนิพพานในปจ จุบนั ทีเดยี ว

12 ๑๐ คำถามท่ี ๓ การที่มีปญหา ธรรมะสอนใหวาง หรือใหอุเบกขา จะไมเปนการ หนีปญ หาหรือคะ ตอบ หนีก็ไดถาเปนปญหาที่ควรหนี สูก็ไดถาเปนปญหาท่ีควรสู ไมสู, ไมหนีก็ไดเพียงแตกำหนดรู คือทำความเขาใจตามแนวอริยสัจ ความ ทุกขห รอื ปญ หา ทา นสอนใหกำหนดรู (ปรญิ ไญยธรรม), สมทุ ยั คอื ตัณหา เปนสิ่งควรละ(ปหาตัพพธรรม), นิโรธ ควรทำใหแจง คือรูแจงเห็นจริง (สัจฉกิ าตพั พธรรม), มรรค ควรเจริญ อบรม ทำใหมาก(ภาเวตัพพธรรม) เมื่อมีปญหาใด ก็ควรตรวจสอบใหรูแนดวยปญญาวา มันเปน ปญหาที่ควรหนีหรือควรสู จะไดไมเสียแรงเปลา หรือถาสูแลวเกิดปญหา ซ้ำซอ นขึน้ มา คิดวาแกปญหาแตเปนการเพ่มิ ปญหา อยา งน้หี นดี กี วา เชน คนตอ งการแกป ญหาความยากจน ดวยการเลนการ พนนั ทุจรติ ในหนาที่ เปนตน อยางน้ี ยิ่งสูย่ิงเพ่ิมปญหา แตถาสูปญหาความยากจนดวยหลัก ธรรม เชน ขยันหม่ันเพียรในทางสุจริต รูจักรักษาทรัพยสินท่ีหาได ดวย การประหยดั อดออม รจู ักคบคนดีเพอื่ จะไดชกั นำกันไปในทางทีด่ ี ใชชวี ติ ตามสมควรแกกำลังทรัพยที่หาได ไมฟุมเฟอยเกินไปและไมฝดเคืองเกิน ไป อยางน้ีเปนการแกป ญหาทีถ่ กู ตอ ง ไมเพิม่ ปญหา การวางเฉยหรอื อเุ บกขานัน้ ควรใชป ญ ญาพจิ ารณาใหถ องแทวา สง่ิ นค้ี วรวางเฉย สงิ่ นไ้ี มค วรวางเฉย เพราะคนวางเฉยดว ยโมหะกม็ ี วางเฉย ดวยปญญากม็ ี ขอใหวางเฉยดว ยปญ ญา กจ็ ะทำใหสำเรจ็ ประโยชน

๑๑ 13 คำถามที่ ๔ ดฉิ นั ชอบนำหนงั สือธรรมะไปแจก แตบางทคี ิดวา จดุ ทีไ่ ปแจกน้ี เปนกลุมคนที่มีระดับความรูความสนใจยังไมถึงหนังสือที่เราจะนำไปให อยา งน้ีถือ วา เปน บาป ขอท่ีวา ดถู กู คนอ่ืนหรอื เปลา คะ ตอบ ไมบ าป เปน การดงึ ระดับความรคู วามเขา ใจของเขาข้นึ มา ถา เปน การพูดกเ็ รยี ก วา ยกระดบั หูผูฟง เปน ความจำเปนทจี่ ะตอ งทำให ชาวพทุ ธเลอ่ื นระดับขน้ึ มา จากชาวพุทธอนบุ าลมาเปน ชาวพทุ ธประถม มัธยม อุดมและอดุ มพิเศษ ขนึ้ ไปเร่อื ย ๆ จนกวาเขาจะเปน อริยชนท้งั ๔ ระดับ มีพระโสดาบันเปนตน คำถามท่ี ๕ การใหทานเปน สง่ิ ที่ธรรมะสงเสรมิ แตใ นแงท ี่วาทำใหผ ูรับคอย แตจ ะรบั ของทาน ไมข วนขวายดว ยตวั เอง อยางนเี้ ราจะอธิบายอยา งไร ตอบ ทานนนั้ ทา นบอกวา จงใหของทคี่ วรให แกคนท่คี วรให ไมใหของ ที่ไมค วรให แกค นทไ่ี มค วรให ตอ งใชป ญญาพิจารณาใหด ี การใหทานก็ จะมีผลมากท้ังแกผูใ หแ ละแกผ ูรบั ในสัปปุริสทานสตู ร อังคตุ รนิกาย ปญจกนบิ าต พระไตรปฎ กเลม ๒๒ ขอ -๑๔๘ พระพทุ ธองคทรงแสดงสัปปรุ ิสทาน คอื ทานของคนดไี ว ๕ ประการ ดังน้ี

14 ๑๒ ๑. ใหดวยศรทั ธา ๒. ใหโดยเคารพ ๓. ใหตามกาลอนั สมควร (เชน ใหเวลาเขาตอ งการ เวลาเจ็บปวย หรอื หนาผลไมกใ็ หผลไม) ๔. ใหดว ยจิตอนเุ คราะห ๕. ใหโดยไมกระทบตนหรอื ผอู น่ื (คือไมทำตนหรอื ผูอื่นเดือดรอ น) มพี ระพทุ ธาธบิ ายขยายอานิสงสแ หงทาน ท่ีใหโดยชอบทั้ง ๕ ประการนว้ี า - บคุ คลผใู หท านดวยศรทั ธา เมือ่ ไปเกิดในท่ใี ด ๆ ยอ มเปนคน มง่ั คง่ั มีทรัพยและโภคะมาก มรี ปู งาม มองดนู า เลอ่ื มใส มผี วิ พรรณดี - ผูใ หท านโดยเคารพ ยอ มไดอ านสิ งสค อื มั่งค่ัง และบรวิ ารชน ยอ มเชื่อฟง - ผใู หทานตามกาล ยอ มเปน ผูมัง่ คงั่ เปน ผูมีความตอ งการที่เกิด ขึน้ ตามกาลบรบิ รู ณ คอื กาลใดตอ งการส่งิ ใดยอ มไดสง่ิ น้นั - ผใู หทานดวยจิตอนเุ คราะห ยอมเปนผมู งั่ ค่งั ฯ และยอมนอ ม จติ ไปเพื่อบรโิ ภคใชสอยเคร่อื งอปุ โภคบรโิ ภคตา ง ๆ อันโอฬาร (บางคน มีของแตไมอ ยากใช เก็บไวดเู ลน คงเปน เพราะเคยใหทานโดยไมม จี ิต อนเุ คราะห) - ผูใหท านโดยไมก ระทบตนและผอู ื่น ยอมไดอ านสิ งสคือ เปนผู มงั่ ค่ัง และโภคะของเขายอมไมไ ดรับอันตรายจากไฟ น้ำ เปน ตน ใหทานซงึ่ ประกอบดว ยองค ๕ ประการนี้ มีอานสิ งสท ีเ่ หมอื นกนั อยปู ระการหน่งึ คอื อำนวยผลใหเ ปนผมู ่ังคัง่ สมบรู ณ นอกจากนน้ั ผลก็ ตางกันออกไป หากคนใดใหท านประกอบพรอ มดวยองค ๕ นอกจากจะ มง่ั คั่งแลว ยงั จะมีอานิสงสอ ่นื ๆ ตามมาพรอ ม คอื

๑๓ 15 - รปู งาม ผิวพรรณดี นา เล่อื มใส - บริวารชนเชอื่ ฟง - ความตอ งการตามกาลเตม็ บรบิ ูรณ - นอมจิตไปเพ่ือบริโภคใชสอยของที่มีอยู - โภคะไมมอี นั ตรายใด ๆ ทานนา ทำแท คำถามที่ ๖ เวลาใครทำอะไรใหเ ราเจบ็ ใจ เราคิดวา ใหอ ภัยไปดีกวา เพราะ คิดแลว เรารสู กึ เจบ็ อยขู างเดียว ปลอ ยใหกรรมมนั ตอบสนองไปเอง อยา ง นเ้ี ปน การแกแคน ลึกๆ หรือเปลา บาปสองตอ ตอบ เรอื่ งนข้ี ้ึนอยูกบั เจตนา คือ ถา เราคดิ วา “ขอใหก รรมจงตามสนอง มนั ” อยา งนเี้ ปนการแกแ คน ลึก ๆ โดยขอใหผ ลกรรมเปนผแู กแ คน แทน แตถ าเราไมไดคิดอะไรทำนองนั้น คดิ แตว า ใหอ ภัยเขาไป ใครทำดีจกั ไดดี ทำชวั่ จักไดชั่ว อยางนี้ไมเ ปนการผูกพยาบาท ไมเปน การแกแ คน อยา งไร ก็ตาม กรรมยอ มทำหนาท่ขี องกรรมเองตามธรรมชาติ กฎแหง กรรมน้ัน เปน กฎธรรมชาติ (Natural Law) ไมใ ชกฎทค่ี นต้งั ข้นึ จงึ ดำเนินไปตาม ธรรมชาติ คือใครทำไวอยา งไรไมวาดีหรอื ช่วั ยอ มไดรบั ผลเชนนน้ั เรว็ บางชาบาง ไดร บั ผลในชาตนิ บี้ างชาตหิ นา บา ง เปน ผลของกรรมในชาติ กอนบาง สุดแลวแตโ อกาสและเงื่อนไขตาง ๆ ขอใหเราศรทั ธาลงไปใน เรอ่ื งกรรมและผลของกรรม ทำใหส บายใจข้นึ และเปน ของจริงดว ย ไมใ ช เพยี งแตมีไวเ พอื่ ปลอบใจตวั เอง

16 ๑๔ คำถามท่ี ๗ หนไู ดพ บพระพทุ ธรูปองคหนงึ่ ทบ่ี านคุณนาสวยถูกใจมาก นา เอย ปากให ถา ชอบ แตห นไู มเอามา เพราะรูสึกวา ถาเอามาหนูคงจะ “หลงรปู ” พระพทุ ธรูปองคน้ี อยางนเ้ี ทากบั เลยี่ งฝก ปฏบิ ัตหิ รอื เปลา คะ ตอบ ถาคิดวา จะหลงรูปพระพุทธรูปองคน้ัน ไดมาแลวเอาแตนั่งมอง พระพุทธรูป ไมเอามากด็ ี เด๋ยี วจะเขา ทำนองทีว่ า พระพุทธรปู บังไมใหเ ห็น พระพุทธเจา และไมใหเห็นนิพพาน เพราะเหตุท่ีไปยึดติดอยูในพระพุทธ รูป การยึดถือพระพุทธรูป ในฐานะเปนส่ิงขลังและศักดิ์สิทธ์ิ ก็นาจะอยู ในทำนองนเี้ หมอื นกนั การเคารพกราบไหวพ ระพทุ ธรปู นน้ั เพอื่ สง จติ ไปถงึ พระพุทธเจา โดยมพี ระพทุ ธรูปเปน อนสุ าวรยี  คือเปน ทต่ี ัง้ แหง ความระลกึ ถึง เหมือนเรากราบไหวรูปของมารดาบิดา เปนตน เพ่ือระลึกถึงคุณของ ทาน พระพุทธรูปเปนเจดียชนิดหน่ึง (เจดีย แปลวา ที่ต้ังแหงความระลึก ถงึ ) ทานเรียกในภาษาวชิ าการวา “อุทเทสิกเจดีย” ส่ิงแทนพระพุทธเจาจริง ๆ คือพระธรรมวินัย ดังที่ตรัสแกพระ อานนทเม่ือจวนจะปรินิพพานวา “ดูกอนอานนท ธรรมและวินัยอันใด ท่ี เราแสดงแลวบัญญัติแลว ธรรมและวินัยอันน้ันจักเปนศาสดาของเธอท้ัง หลายเมอื่ เราลว งลบั ไปแลว ” และตรสั กบั พระวกั กลวิ า “ผใู ดเหน็ ธรรม ผนู นั้ ช่ือวาเห็นเรา” โดยนยั น้ี พระธรรมวนิ ยั ทพ่ี ระพทุ ธเจา ทรงแสดงแลว บญั ญตั แิ ลว จึงเปนสงิ่ แทนพระพุทธเจา ทแี่ ทจรงิ

๑๕ 17 คำถามท่ี ๘ พระทา นวามปี ญ หาเรือ่ งเงนิ แกด วยการทำทาน เม่อื เราทำทาน เปนทานดว ยใจไมบ ริสทุ ธห์ิ รอื เปลาคะ เพราะคลายกับวา ทำดว ยหวังผล ตอบ เราจะหวงั ผลหรือไมห วงั ผลก็ตาม การใหท านเปน สิ่งทีด่ ีท่คี วร ทำ และทานกใ็ หผลไปตามอานภุ าพของทาน เหมือนเราปลกู ตน ไมชนดิ ใดยอ มไดร ับผลของตนไมช นดิ นนั้ และเราสามารถแปรผลใหเปนอยาง อนื่ ได ดวยการอธษิ ฐานหรือการตั้งใจ เหมือนเราเอาผลไมตา ง ๆ ไปขาย ไดเ งินมาแลว เอาเงินนน้ั ไปซือ้ ส่ิงใดก็ไดตามตองการ (โปรดดคู ำถาม-คำ ตอบในขอ ๕ ประกอบดว ย) คำถามท่ี ๙ ปญญาบารมี ๓๐ ทัศ คืออะไรคะ มีอะไรบา ง ตอบ ขอแกคำถามนดิ หนึง่ คือ ควรจะถามวา บารมี ๓๐ ทัศ มีอะไร บา ง เพราะความจรงิ มีอยูวา บารมี ๑๐ (ทศบารม)ี ทา นแบงเปน อยา งละ ๓ ชน้ั รวมเปน ๓๐ คำวา “ทัศ” ในท่นี ้ีก็คอื “ทศ” นน่ั เอง บารมี ๑๐ คือ ๑. ทาน ๒. ศีล ๓. เนกขมั มะ (การออกบวช หรือ การปลกี ตน ออกจากส่งิ ย่ัวยวน) ๔. ปญ ญา ๕. วิรยิ ะ ๖.ขนั ติ ๗. สจั จะ ๘. อธษิ ฐาน ๙. เมตตา ๑๐. อเุ บกขา แบงเปน อยา งละ ๓ ช้นั คอื บารมี อุปบารมี และปรมัตถบารมี ทา นอธบิ ายวา การใหท รัพยส นิ สมบัติเปน ทาน จัดเปน ทานบารมี การ

18 ๑๖ ใหอวัยวะเลอื ดเนื้อ บตุ รภรรยา จัดเปนทานอุปบารมี การใหชีวิตจัดเปน ทานปรมตั ถบารมี ในเรือ่ งศีลก็ทำนองเดียวกนั การสละทรพั ยสินสมบัติ เพ่อื รกั ษาศีลไวเปนศีลบารมี การยอมสละอวยั วะเลอื ดเนอื้ บตุ รภรรยา เพ่ือรักษาศลี ไวเปน ศีลอปุ บารมี การยอมสละชวี ิตเพอ่ื รกั ษาศลี ไวเปน ศีล ปรมัตถบารมี อืน่ ๆ อกี ๘ ขอ กท็ ำนองเดียวกนั น้ี อีกปรยิ ายหนง่ึ ความเหน็ ของผม (วศนิ อนิ ทสระ) วา การทำ อะไรก็ตามเพือ่ ตนจัดเปน บารมี การทำเพอ่ื ผูอืน่ เปน อุปบารมี การทำเพอื่ ความส้นิ อาสวะหรอื เพือ่ นพิ พาน เปนปรมัตถบารมี ทัง้ นไ้ี มไ ดป ฏิเสธคำ อธบิ ายขางตน ของทานโบราณาจารย แตแสดงความเหน็ เพอื่ พจิ ารณา อีกมติหนง่ึ คำถามที่ ๑๐ เร่ืองอฏั ฐบริขาร ๘ หมายความวา ใหม ขี องครบ ๘ อยา งหรือ เจาะจงวาตอ งมีสงิ่ ใดบางคะ ตอบ อฏั ฐบรขิ าร แปลวา บรขิ าร ๘ อยางของพระสงฆหรอื ภกิ ษใุ น พระพทุ ธศาสนา คือ ๑ - ๓ ไตรจวี ร คอื สบง = ผานงุ , จวี ร = ผา หม , สังฆาฏิ = ผา สำหรบั หมหนา หนาวมี ๒ ช้นั ปจ จบุ นั นน้ี ิยมพับแลว พาดบา ในงานพิธี ตา ง ๆ ๔ บาตร ภาชนะสำหรับรับอาหาร ทำดวยดินบาง ทำดว ยเหล็ก บาง

๑๗ 19 ๕ มดี โกน สำหรบั ปลงผมบา ง สำหรับตัดเล็บบาง สมัยน้ันเครือ่ ง ตัดเลบ็ ยังไมมีอยา งในปจ จุบนั น้ี ๖ เข็ม พรอมดวยกลอ งเข็ม สำหรับเย็บจวี ร ๗ ประคตเอว คอื ผาสำหรับคาดเอว ๘ เครอื่ งกรองน้ำ หรือหมอสำหรบั กรองนำ้ เล็ก ๆ เพ่อื กนั ตวั สตั ว เล็ก ๆ เชน ลูกน้ำ เปนตน สมัยกอ นนยิ มขงั น้ำไวในตุมหรือในหมอเพอ่ื ด่ืม กอ นจะฉันทานใหก รองเสยี กอน เครือ่ งกรองนหี้ ุมดว ยผาขาวหรอื ผาสีก็ได คำถามท่ี ๑๑ เวลาถวายผา กฐนิ พระทานจะถวายไตรจวี รใหแ กพระสงฆรปู หนงึ่ เคยอานวา ทานใหแ กพ ระท่ีจวี รเกาแลว แตหนเู ห็นฆราวาสถวาย ไตรจีวรแดพระสงฆไ ดเ สมอๆ เม่อื ไรกไ็ ด จริงๆ แลว ทานกำหนดไวอ ยา งไร พระองคหนึ่งมีไตรจีวรไดก ีช่ ุด ตอบ ในการรับผา กฐนิ น้นั จะเปน สบงหรอื จวี รกต็ าม พระสงฆจะตกลง กนั วาจะใหแกผใู ด เงือ่ นไขแรก ใหแกภิกษผุ ูมีจีวรเกา ถา มจี ีวรเกา มากรปู ดว ยกัน ใหใหแ กพ ระสังฆเถระ คือภิกษุผมู พี รรษามากกวารปู อ่นื และเปน ผฉู ลาด เปนผสู ามารถท่ีจะทำใหพ ิธกี รรมเกี่ยวกับกฐินสำเรจ็ ลลุ วงไปดวยดี แต ปจ จุบันน้ีนิยมถวายแกภ ิกษุผูเปนเจา อาวาส พระแตล ะรปู มไี ตรจวี รไดหลายชุด ชาวบานจึงถวายไตรจีวรแก พระไดเสมอ ทา นทีม่ เี หลือใชก ็แบงปนใหภ ิกษุสามเณรอื่น ๆ ท่ีขาดแคลน บางทานเมอ่ื ถึงวันเกิด กม็ ีการทำบญุ เล้ียงพระ ถวายจตปุ จ จยั ไทยธรรม

20 ๑๘ ไตรจีวรซึง่ ทา นมีอยูเปน อันมาก ทมี่ ผี เู ล่ือมใสนำมาถวายตลอดป หรือได จากทีเ่ ปน อปุ ช ฌายบา ง จากกรณยี กิจอื่น ๆ บา ง ทานกน็ ำออกแจกจา ย แกพระภกิ ษสุ ามเณรทงั้ หมด แตส งิ่ เหลานั้นกห็ ล่งั ไหลเขามาอีก ทานก็ เกบ็ ไวเพือ่ บริจาคในปตอ ไป (ตัวอยางเชน สมเด็จพระอรยิ วงศาคตญาณ สมเดจ็ พระสังฆราช(จวน อุ ฺฐาย)ี แหงวดั มกฏุ กษัตรยิ าราม กรุงเทพฯ) คำถามที่ ๑๒ อาการวตั ตาสตู ร คอื อะไรคะ มีใจความวาอยา งไร เหน็ ในหนงั สือ กลาววา ควรสวดอยูเ สมอ ตอบ อาการวัตตาสูตร ผมยงั ไมเคยพบในพระสูตรฝายเถรวาท เขาใจ วาเปนพระสูตรทางฝายมหายาน เริ่มตนดวยพระพุทธคุณ ๙ ตอไปก็พูด ถึงพระพทุ ธเจาทรงสมบรู ณดว ยพระบารมีตา งๆ ที่คนนยิ มสวดกัน เห็นจะ เปน เพราะพรรณนาอานสิ งสไ วม าก คลา ยกบั คาถายอดพระกณั ฑไตรปฎ ก ความเห็นผมวา นาจะสวดพระสูตรหรือคาถาท่ีแปลแลวเปนธรรมะขอ ปฏิบัติ ซึ่งเม่ือนำไปปฏิบัติแลว มีผลดีแกชีวิตจิตใจ เชน ธัมมจักกัปวัตน สูตร (วา ดวยอรยิ สัจ ๔), อนตั ตลักขณสูตร (วา ดวยขนั ธ ๕ เปน อนตั ตา), อาทิตตปริยายสูตร (วาดวยอายตนะภายในภายนอก เปนตน เปนของ รอน), ธรรมนิยามสตู ร (วาดว ยไตรลักษณ) ฯลฯ และคาถา เชน ภารสตุ ต คาถา (วาดว ยขนั ธ ๕ เปน ภาระอนั หนัก เปน ตน)

๑๙ 21 คำถามที่ ๑๓ มหี นงั สอื อานสิ งส “กลา วไวว า การทำทาน มขี อ หนง่ึ กลา ววา ผใู ด สรา งฆอ ง กลอง แคน ซอ หอยสังข ป แตร แตรวง ดนตรี ใหเ ปนทาน จัก ไดอานิสงส ๖๐ กัลป” เรยี นถามวา ถวายดนตรเี ปน ทานไดห รือคะ ตอบ การสรางระฆังหรือกลองไวที่วัดเปนส่ิงสมควร เพราะเปนเคร่ือง มือสำหรับเรียกคนเขาวัด ถือเปนสัญญาณบอกใหพระเขาโบสถ ทำวัตร สวดมนต เปน ตน ผมเคยเหน็ ในชนบท ทา นจะใชเ สยี งระฆงั และเสยี งกลอง เพ่ือประโยชนดงั กลาวนี้ ตอนเย็นวัน ๗ ค่ำหรอื ๑๔ ค่ำ ทานจะตีระฆังหรอื ตกี ลองบอกใหช าวบา นรวู า วนั รงุ ขน้ึ เปน วนั พระ ชาวบา นจะไดม าชมุ นมุ กนั ใหท าน รักษาศลี และฟง ธรรม สวนเครื่องดีดสีตีเปาตางๆ อันเปนเครื่องดนตรีน้ัน ทานวา เปน ทานทีไ่ มเ ปนบญุ ใหก ็ไดแ ตก็อยาหวงั บญุ ทานกลา วถึงทานทไี่ มเปนบญุ ไว ๕ อยา ง คือ ๑. ใหมหรสพ ๒. ใหน้ำเมา ๓. ใหโ คตัวเมียแกโคตัวผู ๔. ใหห ญิงแกชาย ๕. ใหจติ รกรรมทเี่ ปนอนาจาร ขอ ๓. กบั ขอ ๔. นัน้ พิจารณาดูแลว นา จะเปน เพราะ อุดมคตขิ อง พระพุทธศาสนา นอมไปในทางท่ีใหดับภพ คือ ไมตองเวียนวายตายเกิด การใหสัตวตัวเมียแกตัวผู หรือการใหหญิงแกชาย เปนการกอภพกอชาติ ซ่ึงเปน การกอทกุ ขน นั่ เอง ทา นจงึ ไมสงเสรมิ

22 ๒๐ สำหรับเรื่องการใหมหรสพเปนทานน้ัน หมายถึงมหรสพท่ีจูงจิต คนใหเพมิ่ พูนราคะ โทสะ โมหะ ดังที่พระพทุ ธเจาตรสั แกน กั ฟอนคนหนงึ่ วา คนทั้งหลายมีราคะ โทสะ โมหะมากอยูแลว การกระทำของทานเปน ไปเพอื่ เพม่ิ พนู ราคะ โทสะ โมหะ ใหม ากขน้ึ อกี จงึ มหี วงั ไปเกดิ ในอบายภมู ิ หลังจากตายแลว นักฟอนคนนั้นฟงแลวสลดใจ ตอมาไดออกบวช บำเพ็ญเพียร จนไดส ำเรจ็ อรหัตตผลเปนพระอรหนั ตอ งคหน่ึง คำถามท่ี ๑๔ อกี ขอ หนง่ึ กลาววา “ผใู ดถวายเตยี ง เกาอ้ี ฟูก เบาะ ใหเปน ทาน กจ็ ักไดอ านสิ งส ๑๖ กัลป” พระไมใ ชฟ กู ไมใ ชห รอื คะอาจารย ตอบ หมายถงึ ใหแกฆ ราวาส คำถามท่ี ๑๕ อยากจะทราบวา หนังสอื หรอื บทความของอาจารย วศนิ เร่อื ง อุปสมบทภิกษุณี (นานแลว) หาอานไดจากที่ไหนคะ ขอบคุณคะ ตอบ เคยเขียนไวในเร่อื งพระอานนท พทุ ธอนุชา ตอนท่วี าดวยพระ นางปชาบดีโคตมีขอบวชเปนภกิ ษณุ ี

๒๑ 23 คำถามที่ ๑๖ คำวา “สงั ขาร” ทปี่ รากฎในพระไตรปฏ ก มีหลายความหมาย อยากใหอาจารยสรุปความหมายใหห นอ ยครบั ตอบ ๑. สังขารในขันธ ๕ หมายถึงความคิดปรุงแตง คือคิดไปตางๆ ถาอกุศลเขามาปรุง ก็เปนอกุศลสังขาร ถากุศลเขามาปรุงก็เปนกุศล สังขาร พวกกิเลสเปนอกุศลสังขาร พวกคุณธรรมเปนกุศลสังขาร จิตของ คนเราจะดหี รอื ชว่ั กอ็ ยทู สี่ งั ขารนเี้ องปรงุ แตง เชน โทสะปรงุ กเ็ ปน จติ มโี ทสะ เมตตาปรงุ ก็เปนจติ มเี มตตา ๒. สังขารที่กลาวถึงในไตรลักษณ หมายถึงส่ิงท้ังปวง ทั้งท่ีเปน นามธรรมและรูปธรรม ลวนแตเปนทุกข ไมเที่ยง และเปนอนัตตา มี พระพทุ ธภาษติ ทน่ี า สนใจเกย่ี วกบั เรอื่ งนวี้ า “เมอื่ ใดบคุ คลเหน็ ดว ยปญ ญา วา สงั ขารทง้ั ปวงไมเ ทยี่ ง เปน ทกุ ข ธรรมทงั้ ปวงเปน อนตั ตา (รวมทง้ั สงั ขาร และมใิ ชส งั ขาร) เมอ่ื นนั้ บคุ คลยอ มเบอ่ื หนา ยในทกุ ข นนั่ คอื ทางแหง ความ บริสุทธ”ิ์ ๓. สังขารท่ีหมายถึง ส่ิงที่ปจจัยปรุงแตงข้ึนทั่วไป หรือเรียกอีก อยา งหนง่ึ วาสารประกอบ (Compounded things) คอื สสารทงั้ ปวง เชน คน สัตว สิง่ ของตา ง ๆ บางแหง ทานแบงสงั ขารออกเปน ๒ คือ ๑. อุปาทนิ กสงั ขาร หมายถงึ สังขารที่มใี จครอง เชน คน เทวดา สัตวเดรัจฉาน ๒.อนปุ าทนิ กสงั ขาร หมายถงึ สงั ขารทไี่ มม ใี จครองไดแ ก สรรพสงิ่ ทั้งหลาย เชน ดนิ นำ้ ลม ไฟ ตนไม ภเู ขา เปนตน

24 ๒๒ คำถามที่ ๑๗ พระสงฆท เี่ ลย้ี งดฆู ราวาสหญงิ (ทค่ี าดวา จะอยรู ว มชวี ติ กนั ในภาย หนา ) โดยนำของทรี่ บั ถวายจากญาตโิ ยม และปจ จยั (เงนิ )สง เสยี โดยฝา ย หญิงไมตองทำงาน หาเลยี้ งชพี ในทางธรรมและทางโลกพระสงฆมีความ ผดิ หรอื ไม และผหู ญิงทเ่ี ปน ฝา ยรบั ผดิ หรือไม จะเปนเวรกรรมหรอื ไม ตอบ ผดิ ทงั้ ๒ ฝา ย เปน เวรกรรมทง้ั ๒ ฝา ย ไมค วรทำอยา งยงิ่ ในคำถาม บอกเจตนาอยูแลววา เล้ียงไวเพื่อสึกไปแตงงานกัน ภาษาทางวินัยทาน เรียกวา ทำของท่ีเขาใหดวยศรัทธาใหตกไป เปนการทำลายศรัทธาของ ประชาชน เสอื่ มเสยี ถงึ พระพุทธศาสนาดวย ท่ีชาวบา นเขาเรียกวา ทำให ศาสนาเสื่อม ถา ทำดว ยจติ อนเุ คราะห ดว ยเมตตา เชน ผหู ญงิ พกิ ารหรอื ตกยาก เลยี้ งบิดามารดาแตห าไดไ มพ อ พระจะชว ยบาง เชน นำอาหารมาให หรอื ใหป จ จยั เพือ่ การสงเคราะหบ า ง กไ็ มเ ปน ไร บัณฑติ ทา นไมต เิ ตยี น กลบั จะ ไดค วามนยิ มนบั ถอื เสยี อกี เพราะทำดว ยจติ บรสิ ทุ ธิ์เสมอื นเขาเปน ญาติตอ ไปภายหนา ถาเขาฟนตัวได มหี ลักฐานมนั่ คง เปนทางใหเ ขาบำรุงศาสนา และพระสงฆ ดวยความกตัญูกตเวที เพราะเคยไดรับอุปการะมาจาก พระศาสนา คำถามท่ี ๑๘ ถาจะรบกวนอาจารยมาบรรยายธรรมที่รพ.นครปฐมบางจะ สะดวกหรือไมคะ ถาไดเม่ือไรและตองเตรียมส่ิงใดอยางไรบางคะ กราบ ขอบพระคุณลวงหนา คะ

๒๓ 25 ตอบ เรื่องนี้ขอขอบคุณที่ระลึกถึงและอยากใหไปบรรยายธรรม แต ตองขออภัยท่ีไมสามารถรับคำเชิญได เพราะเก่ียวกับปญหาสุขภาพ ได งดรับเชญิ ไปบรรยายภายนอกมาหลายปแ ลว เกรงวาถา รับไว พอถงึ เวลา เขา จรงิ ไปไมไ ด ทำใหผ เู ชญิ ตอ งเสยี งานเสยี การ อยา งไรกต็ ามขอขอบคณุ อกี ครงั้ หนึ่ง คำถามท่ี ๑๙ เรยี นถามอ.วศนิ คะ ๑.เมอื่ มโี อกาสไปวดั ตา งๆมกั นำเทยี นไปถวาย เพราะเหน็ วา ทว่ี ดั มกั ไมค อ ยมเี ทยี น ระหวา งทถ่ี วายกน็ อ มจติ คดิ ถวายเทยี น เปนพุทธบูชา ไมทราบวาทำถูกไหมคะ อานิสงสของการถวายเทียนคือ อะไรคะ ตอบ ดแี ลว เทยี นใหแ สงสวา ง ทา นกลา ววา ผใู หแ สงสวา งชอ่ื วา ใหจ กั ษุ ทำใหเ ปน ผมู จี กั ษดุ ี ขอ นเ้ี หน็ ไดง า ย เชน ในทม่ี ดื เรามองไมเ หน็ อะไร แตพ อ มแี สงสวา ง เราก็มองเห็นส่งิ ตา ง ๆ ได คำถามที่ ๒๐ เรียนอาจารยวศินคะ ท่ีเรียนถามไปเรื่องภิกษุณีนั้น ดิฉันพูดสั้น ไปนะ คะ คือทราบมาวา อาจารยไมเ ห็นดว ยกับการบวชภกิ ษุณเี ถรวาทใน ปจ จบุ นั ซง่ึ ดฉิ นั เองกเ็ หน็ ดว ยอยา งยงิ่ กบั อาจารยน ะ คะ จงึ อยากเรยี นถาม เผ่ือวาอาจารยจ ะเคยเขยี นประเดน็ นไี้ วน ะ คะ ขอบพระคุณอกี ทนี ะคะ

26 ๒๔ ตอบ เคยตอบทางวทิ ยุและเคยตอบกบั ลกู ศษิ ยท ไ่ี ปเรยี นหนงั สอื ดว ยทง้ั ทเี่ ปน พระและคฤหสั ถว า การบวชภกิ ษณุ นี นั้ ตอ งบวชจากสงฆส องฝา ยคอื ทงั้ ฝา ยภกิ ษณุ สี งฆแ ละฝา ยภกิ ษสุ งฆ แตเ มอ่ื บดั นภ้ี กิ ษณุ สี งฆฝ า ยเถรวาท ไมม แี ลว จะบวชไดอ ยางไร พระสงฆในเมืองไทยจึงไมกลาบวชให เดิมทเี ดียวพระพุทธเจาก็ไมมีพระประสงคที่จะใหผูหญิงบวชเปน ภิกษุณี จึงทรงหามพระอานนทมิใหขวนขวายเพื่อใหผูหญิงบวช ตรัสกับ พระอานนทวา ถามีผูหญิงเขามาบวช ศาสนาของพระองคก็จะลดทอน ลงเหลือครง่ึ หนึง่ เชน ถาศาสนาจะตั้งอยู ๑,๐๐๐ ป ก็จะลดเหลอื ๕๐๐ ป แตเมื่อจำเปนตองทรงอนุญาตใหผูหญิงเขามาบวชเปนภิกษุณีแลว เพราะพระนางมหาปชาบดีโคตมีเปนตนเร่ือง ก็ทรงวางเง่ือนไขตางๆ ไว อยา งรดั กมุ เชน ครธุ รรมสำหรบั ภกิ ษณุ ี ๘ ประการ เปน ตน จนถงึ สกิ ขาบท สำหรบั ภิกษุณกี ็มมี ากถึง ๓๑๑ ขอ ในท่สี ดุ ภิกษุณสี งฆก ค็ อ ยๆ กรอนหาย ไป ไมต งั้ อยยู ง่ั ยนื มนั่ คงเหมอื นภกิ ษสุ งฆ ผมเขา ใจวา เปน พระประสงคข อง พระพุทธเจาดวยทใ่ี หเปนเชนน้ัน คำถามที่ ๒๑ กราบเรียนถามอาจารยวา จะใชหลักธรรมอยางไรดีมาประยุกต ใชกับปญหาเกี่ยวกับลูกชายวัยรุน ชวงน้ีไดอานหนังสือธรรมะหลายเลม เก่ียวกับ หัดรู หัดดู จิต พยายามนำมาใชเวลาทุกขเกี่ยวกับลูกชายที่ไม เชื่อฟง พยายามเฝาดจู ติ ตัวเองวากำลงั โกรธ กจ็ ะนกึ ถึงกฏไตรลักษณ วา จะกำหนดใหล ูกคิด และ ฟง ตามท่เี ราคาดหวงั ไมไ ด ก็จะปลอยๆ บา ง แต ดว ยความรกั และหว งใย กอ็ ดทจี่ ะหว งไมไ ด กท็ กุ ขอ กี รบกวนอาจารยด ว ย นะคะ

๒๕ 27 ตอบ ขอใหคิดวา เราเกิดมาเปนแมลูกกันก็จริงแตก็เปนเพียงรางกาย สวนจิตใจ บุญหรือบาป เปนของที่เปนสวนตัว คือของใครของคนน้ัน พระพทุ ธเจาทรงสอนใหพ ิจารณาเนือง ๆ วา สตั วท งั้ หลายมีกรรมเปน ของ ของตน ผทู ำดยี อมไดด ีทำชัว่ ยอ มไดชว่ั ขอใหป ลงใจใหไ ด พอแมดีลูกไม ดีก็มี พอแมไมดีลูกดีก็มี พอแมดีลูกดีก็มี พอแมไมดีลูกไมดีก็มี เม่ือเรา รูสกึ ตวั วาไดท ำหนาทข่ี องแมดที ี่สดุ แลว ตอไปก็ใหเ ปน เรอ่ื งของกรรมของ แตล ะคน ขอใหร ะลกึ อยเู สมอวา ชวี ติ มนษุ ยเ ปน สนามทดลองแรงกรรม วาใครไดทำดที ำช่ัวมาอยางไร อีกประการหน่ึง เม่ือคุณใหทานส่ิงใดก็ควรจะใหโดยเคารพ ออ นนอ ม พระพทุ ธเจา ทา นตรสั สอนวา ผทู ใี่ หท านโดยเคารพ จะอำนวยผล ใหเ ปน ผูมั่งค่งั และบรวิ ารเช่ือฟง (สปั ปรุ สิ ทานสูตร) คำถามที่ ๒๒ ขอรบกวนสอบถามคำถามอาจารยนะครบั อยากทราบวา ทำไม พระพทุ ธเจา องคป จ จบุ นั จงึ มพี ระชนมชพี นอ ยทสี่ ดุ คอื ๘๐ พรรษา แตอ งค กอ นๆๆมตี ง้ั แต ๒๐,๐๐๐ พรรษาขนึ้ ไปครบั แลว มพี ระพทุ ธเจา องคใ ดอายุ พรรษาเทาองคปจจบุ ันครับ ซงึ่ หากวิเคราะหด ู นา จะมนี ะ ครับ ตอบ พระพทุ ธเจาของเราทานทรงอุบตั ิข้นึ ในสมัยที่มนุษยอายุนอ ย คือ ๑๐๐ ป ตำ่ หรอื สงู กวา ๑๐๐ ป ไปกไ็ มม ากนกั พระพทุ ธเจา จงึ ตดั สนิ พระทยั ปรินพิ พานเม่ือพระชนมายุ ๘๐ พรรษา หากจะอยูตอไปอกี ก็เพยี ง ๑๒๐ ป

28 ๒๖ ซ่ึงเปนกัปปอายุคนในสมัยน้ัน อยางเชน พระมหากัสสปหรือพระอานนท อยไู ปไดถ ึง ๑๒๐ ป พระพทุ ธเจา องคท มี่ พี ระชนมายยุ าวนานเปน หมน่ื ๆ ป หลายหมน่ื ป เพราะทา นอบุ ตั ขิ นึ้ ในสมยั ทมี่ นษุ ยส มยั นน้ั อายมุ ากเชน นนั้ พระพทุ ธเจา องคต อไปคอื พระเมตไตรยกม็ อี ายุยืนเปนหมื่นปเหมอื นกัน เพราะมนุษย สมัยของทานอายุยืนเชนน้ัน พระพุทธเจาท่ีมีพระชนมายุ ๘๐ พรรษา เทา กบั พระพทุ ธเจา ของเรา ยงั ไมเคยพบในตำราใดๆ แมพระชนมายุของ พระพทุ ธเจา จะนอ ย แตพ ระธรรมคำสอนอนั เปน ผลงานของทา น ยง่ั ยนื มา ไดจนบดั นี้ และยังจะย่ังยนื ตอไปอีกในภายหนา ไมมขี อบเขต ตราบเทาท่ี พทุ ธบรษิ ทั ยงั ปฏบิ ตั ดิ ปี ฏบิ ตั ชิ อบ โลกกจ็ ะไมว า งจากพระอรหนั ต เพยี งเทา นก้ี น็ า จะพอใจแลว ตามหลกั พระพทุ ธศาสนาหรอื แนวคดิ ทางพทุ ธศาสนา อายมุ ากหรอื นอ ยไมส ำคญั ความสำคญั อยทู ี่ไดท ำอะไรไวใ หเ ปน ประโยชน แกส ังคมบาง คำถามที่ ๒๓ การตอบแทน เกื้อกูลบิดามารดา ญาติพ่ีนอง เปนมงคลสูงสุด อยา งหน่งึ แตค วามพอดีของแตละบุคคลไมเ ทากนั เราจะชวยตลอด แตม ี ขดี จำกดั ของเราเอง เพราะการเบยี ดเบยี นตวั เองรา ยกาจกวา เบยี นเบยี ดผู อ่ืน กรณที ่เี ราไมช วยทานทุกเร่ือง(เรอ่ื งดานดีนะครบั )จะบาปไหมครบั ตอบ การเกอื้ กลู แกผ อู นื่ เชน มารดาบดิ า เปน ตน เปน สงิ่ ควรทำและเปน มงคลอันสงู สดุ ตามท่คี ณุ กลา วมาแลว แตเ น่อื งจากความสามารถของเรา มีอยูอยางจำกัด ก็ขอใหเก้ือกูลเทาท่ีความสามารถของเรามีอยู ไมเดือด

๒๗ 29 รอนเกินไป ในพระสูตรที่วาดวยการใหทานของคนดี มีอยูขอหน่ึงวา การ ใหทานโดยไมกระทบตนและไมกระทบผูอื่น อำนวยผลเปนความม่ังค่ัง และโภคทรัพยไมเ ส่ือม (ดูสปั ปรุ สิ ทานสตู ร) ความตองการของผูอื่นมีมาก ไมวาจะเปนมารดาบิดาหรือญาติ พ่ีนอง เราคงไมสามารถสนองความตองการของทานเหลาน้ันไดทุกอยาง เพราะความสามารถและทรัพยส นิ ของเราก็มอี ยอู ยางจำกัด การชว ยเรอื่ ย ไปอาจทำใหทานเสียก็ได ขอใหใครครวญดูใหดี การไมชวยบางก็ไมเปน บาป เมือ่ เห็นวาไมจ ำเปน คำถามท่ี ๒๔ เราจะมีอุบายอยางไรในการลดอัตตาตัวตนของเราลง ปจจุบัน ปฏิบัตอิ ยู เดินสายสมถภาวนา แตรตู ัววา เปน คนท่ีมอี สั สมมิ านะมาก แก ไมต กคะ อยากใหทา นอาจารยชว ยกรุณาแนะนำอบุ ายวธิ ีดวยคะ ตอบ ขอตอบโดยยกเอาพระพทุ ธภาษติ ทตี่ รสั แกพ ระโมฆราชวา “ดกู อ น โมฆราชทา นจงพจิ ารณาดโู ลกนี้(ทงั้ โลกทเ่ี ราอยอู าศยั และโลกคอื หมสู ตั ว) วา เปน สญุ ญตา คอื วา งเปลา ถอนความเหน็ วาเปนตัวตนเสีย ฯ” เม่ือพิจารณาอยูอยางน้ีบอย ๆ ก็จะเห็นความไมมีตัวตนของเรา และส่ิงท้ังหลาย เห็นวาสิ่งทั้งปวงลวนแตเปนสมมติบัญญัติ อัตตาตัวตน นา จะคอ ย ๆ ลดลงได อกี อยา งหนงึ่ พยายามทำตวั เปน คนไมม ปี ม คอื ไมม ี ทั้งปมดอยและปมเข่ือง โดยการไมนำตนไปเทียบกับใคร และไมนำใคร มาเทียบกับตน ปมเกิดเพราะการเปรียบเทียบ ปมเข่ืองทำใหยกตนขมผู

30 ๒๘ อืน่ ปมดอยทำใหนอยเนื้อต่ำใจหรือรษิ ยาผูอ่นื สงิ่ เหลา น้ีเปน เหยอ่ื ของอสั มิมานะท้ังน้ัน เกี่ยวกับเรื่องน้ี มีพุทธศาสนสุภาษิตบทหนึ่งเตือนใจเราไววา “ผูมีสติวางเฉย ไมสำคัญตนวาเสมอเขา วิเศษกวาเขา หรือต่ำกวาเขา กเิ ลสทที่ ำใหฟ ูขึน้ ยอมไมม แี กบุคคลเชน นัน้ ” (อเุ ปกฺขโก สทา สโต น โลเก มฺ ตี สมํ น วิเสสี น นีเจยฺโย ตสฺส โน สนฺติ อสุ ฺสทา) คณุ ปฏบิ ตั ธิ รรมเดนิ ตามสายสมถะกด็ แี ลว แตค วรจะเพมิ่ วปิ ส สนา เขา มาดว ย คือ บางคราวทำสมถะ บางคราวทำวิปสสนาควบคกู ันไป หรือ สลับกันไปก็ได วิปสสนาเปนส่ิงละลายตัวตน คือพิจารณาความไมเที่ยง ความเปน ทกุ ข และความเปน อนตั ตาของสงิ่ ทงั้ หลาย ทำใหไ มย ดึ มน่ั ถอื มนั่ ทำใหโ ปรงเบา พระพทุ ธเจา ตรัสวา การถอนอสั มมิ านะเสียไดเปนบรมสุข คำถามท่ี ๒๕ ถา ดฉิ นั จำเปน จะตอ งอยทู ำ OT. ทงั้ ๆทด่ี ฉิ นั ไมค อ ยมงี านทำ (ดฉิ นั ทำงานดา นเอกสารคะ ) แตจ ำเปน ตอ งอยู เพราะมคี วามจำเปน ในเรอ่ื งของ รายไดที่ไมเพียงพอ ในแตละเดือนตองนำมาจายหน้ีสินนั้น การกระทำ อยางน้ี ถอื วาเปนการเบยี ดเบยี นบรษิ ทั และเปนบาปหรือไมคะ ตอบ ไมเบียดเบียนบริษัทและไมบาป เพราะเปนขอตกลงระหวาง นายจางกับลูกจาง คุณก็ทำตามขอตกลงน้ัน ขอใหสบายใจ รีบใชหนี้ให หมด ความเปนหน้ีเปนทุกขในโลก ความไมมีหนี้เปนสุขอยางหน่ึงของ คฤหสั ถ น่ีเปนพระพุทธดำรัสทพ่ี ระพุทธเจาตรัสไว

๒๙ 31 คำถามที่ ๒๖ การคบกับคนทม่ี สี ามีหรอื ภรรยาแลว เปนการคบกนั ในแบบ เพื่อน พน่ี อง ที่ใหความรูสึกดีๆซึ่งกนั และกัน ไมไดม เี จตนาทจ่ี ะทำใหเคา เลกิ กนั หรือตอ งการแยง มา ดว ยการโทรศพั ทหากันบา ง, เจอกันบาง ทาน ขาวกันบา ง หรอื อาจจะซอื้ ของใหกนั บาง อยางนผ้ี ดิ หรือเปนบาปหรือ เปลาคะ ตอบ ไมผิดและไมบาป มนษุ ยเราอยกู ันเปนสังคม ตอ งเออื้ อาทรตอ กนั มีน้ำใจไมตรีตอ กัน เปนความอบอุนและผาสุก ในเม่อื ไมไดก าวลวง ศลี ธรรมอนั ดงี าม มติ รภาพเปน ส่ิงที่ดีในหมูมนุษย คำถามท่ี ๒๗ ๑. การขออโหสิกรรมหรือการอโหสิกรรมใหผ ูอ่นื ทำใหก รรมท่ี เคยกอ ตอกนั นน้ั หายไป? เราไมต อ งรบั กรรมใชหรอื ไมคะ ๒. การอดโทษ ในหนังสอื ธรรมะหลายเลม หมายถึงการยกโทษใชไหมคะ ๓. การพดู เทจ็ เพื่อใหผ อู ืน่ (เชน บิดามารดา) สบายใจ ถือวาเปน บาปหรอื ไมคะ หากเรา ขออโหสิกรรมในอนาคตและทา นยกโทษให ยงั จะมีกรรมไหมคะ ตอบ ๑. การขออโหสิกรรม และการใหอโหสิกรรมเปนเพียงไมถือโทษ ตอกัน ใหอภัยตอกัน แตกรรมช่ัวที่เปนบาปซ่ึงทำตอกัน เปนเร่ืองของกฎ แหงกรรมท่ีจะใหผลไปตามหนาท่ีของกรรม เราจะตองไดรับผลแหงกรรม

32 ๓๐ ตามสมควรแกการกระทำ เพราะกฎแหงกรรมเปนกฎท่ีไมใชคนสรางขึ้น เปน กฎธรรมชาติ ๒. การอดโทษในหนงั สอื ธรรมะ หมายถงึ การยกโทษให ไมเ อาโทษ ไมถอื โทษ คือใหอภัย ๓. การพดู เท็จในลกั ษณะนี้ ศีลขาดแตไ มบาป เม่อื ไมเ ปน บาปก็ ไมต อ งรบั ผลของบาป ถาจะบอกความจรงิ แกท า นในภายหลัง กด็ เี หมอื น กนั ทา นจะไดรูความจริง ตัวผพู ูดกไ็ มม ีเวรกรรมอะไร คำถามที่ ๒๘ อยากทราบวาการทานอาหารมังสวิรัติจะมีผลเกี่ยวของกับการ ปฎบิ ตั ธิ รรมหรือไม เพราะเทาท่ีเห็น และทราบมาหลายสถานปฎบิ ตั ธิ รรม จัดอาหารมังสวิรัติ เทาที่ไดลองหันมาทานอาหารที่ไมมีเนื้อสัตวเจือปน มากวา ๑ เดือน ก็รูสึกวาดี อารมณเย็นขึ้น และรางกายสุขภาพโดยรวม สบายข้ึน จากการไปวัด และธรรมสถานบางแหงท่ีทานอาหารปราศจาก เน้อื สตั ว พระสงฆอ งคเ จา ดูรูส กึ เยือกเย็น อารมณแ จมใสดี ตอบ เรอ่ื งอาหารมงั สวริ ตั นิ ี้ พระพทุ ธเจา ไมไ ดท รงบญั ญตั ไิ วว า ภกิ ษทุ กุ รูปหรือพุทธบริษัทจะตองบริโภคอาหารมังสวิรัติ พระเทวทัตเคยทูลขอให พระพุทธเจา ทรงบญั ญัติเรอ่ื งนเี้ ปน วินยั วา ใหภ กิ ษทุ ุกรูปถอื บริโภคอาหาร มงั สวริ ัติ แตพ ระพทุ ธเจา ทรงปฏเิ สธ แตต รสั อนโุ ลมวา ผใู ดประสงคจะถอื ก็ถอื ได ผูใดไมประสงคจะถือก็ไมตองถือ ทรงอนุญาตใหฉันเนื้อหรือปลา ท่ีมีเงอ่ื นไข ๓ อยา ง คือ

๓๑ 33 ๑. ไมไ ดเห็นเขาฆาสตั วน น้ั ๒. ไมไดยินไมไ ดฟงวา เขาฆา มาเพ่อื ตน ๓. ไมไดสงสยั วาเขาฆา มาเพอ่ื ตน พนจากเง่ือนไข ๓ อยางน้ีแลว ทรงอนุญาตใหฉันได สำหรับ อุบาสก, อุบาสิกาผูเครงครัดในศาสนาจะถือตามนี้บางก็ได สำหรับภิกษุ น้ันทานใหพิจารณาเนือง ๆ วา “การเลี้ยงชีวิตของเราเน่ืองดวยผูอ่ืน คือ ตอ งอาศัยผอู ่นื ตองทำตัวใหเ ขาเลย้ี งงาย“ โดยนยั นี้ พระไมม สี ทิ ธเิ ลอื กอาหาร คงฉนั ตามทชี่ าวบา นถวาย ถา อยใู นถน่ิ ทช่ี าวบา นกนิ อาหารมงั สวริ ตั ิ พระกต็ อ งฉนั อาหารมงั สวริ ตั อิ ยเู อง เรอ่ื งปญ หาเกยี่ วกบั การบรโิ ภคเนอื้ สตั วน ี้ ไดเ ขยี นไวล ะเอยี ดแลว ในหนงั สอื “สาระสำคญั แหง พทุ ธปรชั ญามหายาน” บทท่ี ๕ ตอนทวี่ า ดว ยปญ หาเรอ่ื ง การบรโิ ภคเนอ้ื สตั ว ไดย กเอาทรรศนะของทา นพทุ ธทาสภกิ ข,ุ อาจารยส ชุ พี ปญุ ญานุภาพ และทา นมหาตมคานธี มาไวใ นท่นี ้นั ดวย เรอ่ื งอายสุ น้ั ,อายยุ นื ของคนเรานน้ั ขนึ้ อยกู บั ปจ จยั หลายอยา ง ตาม นยั แหง พระสตุ ตนั ตปฎ ก องั คตุ ตรนกิ าย ปญ จกนบิ าต พระพทุ ธเจา ไดต รสั ถึงเหตุ ๕ อยางที่เปน ปจจัยใหคนอายสุ นั้ มีขอความโดยยอ ดังนี้ เหตทุ ท่ี ำใหอ ายสุ ้นั ๕ ๑. ชอบทำในส่งิ แสลงแกต น ๒. ไมร ูจ กั ประมาณในสง่ิ อันไมแสลง ๓. ชอบบรโิ ภคอาหารท่ียอ ยยาก (อปรณิ ตโภชี) ๔. เท่ยี วไมร จู ักกาล (อกาลจาร)ี ๕. ไมป ระพฤตพิ รหมจรรย (อพฺรหมฺ จาร)ี อง.ฺ ปฺจก. ๒๒/๑๖๓/๑๒๖ การเท่ียวไมรูจักกาล ทำใหตองอดหลับอดนอน ทอนกำลัง สติ

34 ๓๒ ปญญาและกำลังกาย สวนในขอ ๕ ไมประพฤติพรหมจรรยคือไมวิรัติ จากเมถุนกรรม ผูมกั มากในทางเมถุน เปน เหตุหนึง่ เหมอื นกันท่ีทำใหอ ายุ สน้ั สังเกตวา พระผปู ระพฤตพิ รหมจรรย มักอายยุ นื กวา ฆราวาส ท้งั ๆ ท่ี อาหารและเคร่ืองบำรุงนอยกวา ถามวา ถาอยา งนั้น คนโสดก็ควรจะอายุยืนกวา คนแตง งาน ? ตอบวา ตามปกตโิ ดยสว นเฉลยี่ คนโสดทเ่ี ปน ชายอายสุ นั้ กวา ชาย ท่ีแตงงาน เพราะเหตไุ ร ? เพราะคนโสดมิไดหมายความวาประพฤติพรหมจรรย เขายัง เก่ียวของดวยเมถนุ กรรมอยู และยงั จะชอบทำใน ๔ ขอแรกดว ย เหตทุ ที่ ำใหคนอายุยนื ทรงแสดงไวตรงกันขา มกับท่ที ำใหอายุสัน้ นอกจากนย้ี งั มปี จ จยั อนื่ ๆ อกี ทท่ี ำใหค นอายสุ น้ั หรอื อายยุ นื เชน เรอื่ งของ กรรม เปน ตน คนแกบางคนอายุ ๑๐๐ กวา ป ชีวติ ประจำวนั เขาหาปลากนิ ทกุ วนั บางคนอยูใ นศลี ในธรรมแตอ ายสุ น้ั กม็ ี คำถามที่ ๒๙ ดิฉันอยากทราบวาเมื่อแตงงานมีครอบครัวแลว อยูดวยกัน ประมาณเกอื บ ๒๐ ป แตส ามมี เี มยี นอ ย (มมี านานกวา ๑๘ ป) ดฉิ นั ทำใจได แลว และคิดวาน่ีคือกรรม โดยในความคิดของดิฉันคิดวาการที่ใจเราไม เปน ทกุ ขก เ็ ปน การหมดกรรม และการทเ่ี รายงั อยดู ว ยกนั โดยไมต อ งเอาใจ ใสกัน ไมค อ ยอยากจะพดู คุยกัน (คดิ วาน่ีคือการตดั กรรม จะไดไมต องมา ชดใชก นั อกี ) และพยายามจะไมย งุ เกย่ี วกนั ไมว า จะเปน บา นเลก็ และลกู ๆ ของบา นเลก็ แตส ามพี ยายามใหด ฉิ นั อยเู ปน ครอบครวั ใหญ มี ๕ คน (ดฉิ นั สามี เมยี นอ ย ลกู อกี ๒ คน) ดฉิ นั คดิ วา จะไมย งุ เกย่ี วดว ย เพราะรสู กึ วา มแี ต เรอ่ื งเขา มาหาดฉิ ัน ทั้ง ๆ ท่ีดฉิ ันก็อยูสวนของดฉิ ัน ขอคำแนะนำดวยคะ

๓๓ 35 ตอบ ทคี่ ิดและทีท่ ำอยู ดีแลว ถูกตอ งแลว ขอใหคดิ บอย ๆ วา สัตวท งั้ หลายมกี รรมเปนของของตน ผทู ำดยี อมไดดี ผูทำช่ัวยอ มไดช ว่ั คดิ อยางน้ี ไดก ส็ บายใจ คำถามท่ี ๓๐ การเลือกใหทานจะเปนสังฆทานใหมครับ เชน เวลาพวกผมจะ ทานจะเลอื กทานหมหู รอื คณะ สงฆทท่ี า นปฎิบัตเิ พอื่ พนทุกข ไปดูวดั ดูวา ดทู างจงกรม ครูเดยี วกพ็ อจะรคู รับ วา ปฎบิ ัตแิ บบไหน ตอบ ฟง ดคู ณุ เลอื กสถานที่เลอื กคณะแตไ มไ ดเ ลอื กเจาะจงบคุ คลแบบ น้เี ปน สังฆทานได ถา เจาะจงบุคคลจึงจะไมเปนสังฆทาน คำถามท่ี ๓๑ มแี มเปนคนกินเหลามาก ตองเปน คนซือ้ เหลาใหแ ม แตตวั เองไม กนิ อยากทราบวาเปนบาปหรือไมคะ ตอบ คิดวาไมบาป เพราะไมมีจิตคิดสงเสริมใหแมดื่ม ใจจริงของคุณ ผมคดิ วา คณุ อยากใหแ มเ ลกิ และจะยนิ ดมี ากถา แมเ ลกิ เหลา ในอรรถกถา ธรรมบทเลา วา สตรผี หู นง่ึ เปน โสดาบนั เปน ภรรยาของนายพรานเนอื้ เชา ขนึ้

36 ๓๔ มาเมอ่ื นายพรานจะไปลา เนอ้ื กข็ อใหน างไดห ยบิ เครอื่ งมอื ในการลา สตั วใ ห นางกห็ ยบิ ใหต ามหนา ทขี่ องภรรยา แตไ มไ ดค ดิ สักนดิ หนงึ่ วา ขอใหเ ขาเอา เครอื่ งมอื นไี้ ปฆา สตั วเ ถดิ เมอ่ื ภกิ ษทุ ง้ั หลายสนทนากนั ถงึ เรอื่ งนว้ี า นางจะ มบี าปหรอื ไมม ี พระพทุ ธเจา ตรสั บอกวา “นางไมม บี าปเพราะไมม เี จตนาใน การฆา แลว ตรัสเปรยี บเทยี บวา เมอื่ ฝา มอื ไมม แี ผล บุคคลยอมถอื ยาพิษ ไปได โดยท่ยี าพิษไมก ำซาบลงไปในฝา มอื บาปยอมไมมีแกผไู มท ำ” เรือ่ งของคณุ ก็คลายๆ เรือ่ งน้ี ขอใหคุณสบายใจ และถา เปน ไปได ควรหาทางใหแ มเ ลิกเหลากจ็ ะไดบญุ มากขนึ้ คำถามที่ ๓๒ มีอาชพี เปนโสเภณี แตไ มมคี รอบครัวไมมีบุตรมีพน่ี องรวมสบิ คน พอแมเสยี ชีวิตแลว ไดช ว ยเหลอื เกือ้ กลู ญาติ จนทกุ คนมอี าชพี เล้ียงตน ได ขณะนไ้ี ดศ กึ ษาธรรมและถวายเงินปจ จยั สรางอารามวัดและตอเตมิ ศาลาโรงธรรม ซุมกำแพง สรา งชอฟาพระอโุ บสถ สรางพระพทุ ธรปู ถวาย เปนพุทธบูชาใหแดพอแมท่ีลวงลับไปและตั้งใจเขาวัดปฏิบัติกรรมฐาน ทำมานานพอประมาณ แตตนเองอยูตางประเทศ แตพอไดแ นวทางจาก ครูบาอาจารยทานสอนใหอยูหนึ่งวันพระ(๗วัน)ก็เพียงเขาใจวาคนเรา ตอ งหมน่ั สรางความดี ไมม สี ่งิ ใดแนนอน ไมควรยึดติด ทงั้ ผิดบาปอยา งไร ท่ีเปนโสเณแี ละตงั้ ใจทำกุศล ตอบ คนทุกอาชีพทำความดไี ด และความดกี ค็ งมผี ลดีแกผูทำ ไมวา เขาจะมีอาชพี อะไร เปรยี บเหมอื นไมท ี่นำเขากองไฟ ไมว าจะเปนไมอะไร ยอมใหแ สงสวางเหมอื นกัน

๓๕ 37 ในสมยั พุทธกาล นางสิริมาเปนโสเภณี ตอนหลังไดฟงธรรมของ พระพุทธเจา ไดสำเร็จมรรคผลเปนพระโสดาบัน นางอัมพปาลีเปน โสเภณี ไดถวายสวนมะมวงแกพระพทุ ธเจา และภิกษุสงฆ มีลูกชายคนหนึ่งได บวชเปนพระอรหันต ตอมานางอัมพปาลเี องไดบวชเปน ภกิ ษณุ แี ละได สำเรจ็ เปนพระอรหันต เรอื่ งเหลานีค้ งจะเปนกำลังใจใหคุณไดท ำความดี ตอไป คำถามที่ ๓๓ ดิฉันเพ่ิงจะไปซอ้ื ปลามาเลี้ยงในอางบวั เม่อื ประมาณอาทติ ยท่ี แลวคะ มปี ลาสอด, หางนกยูง, ปลาบอลลนู แตเม่อื วานนีม้ ีปลาหางนก ยูง ๑ ตวั โดนกดั หางขาดคะ ดิฉันมาเหน็ ตอนหางมนั ขาดไปแลว แตมนั ยงั มีชีวิตอยู ดฉิ นั จึงนำมาเลย้ี งไวแ ยกตางหาก แตสุดทา ยมันกต็ ายคะ ดฉิ ัน รองไหเ ลยคะ รูสกึ ผิดวา เปนเพราะดิฉนั ไมยอมแยกปลาสอดออกมาจาก หางนกยูง ตอนแรกท่ีนำมาลงอา งบัว ดิฉนั เหน็ ทา ทางปลาสอดเหมือนจะ กดั ปลาหางนกยงู คะ แตส ามบี อกวาไมเปน ไรหรอก มนั ยังไมชินนำ้ มัน เลยไลกนั ไปมา ดฉิ นั กเ็ ลยไมไ ดข ัดอะไร แตพ อมาเจอเหตุการณเ มอ่ื วาน สามีบอกวา ปลาสอดคงจะกดั หางนกยงู แมดิฉันก็เลยบอกวา เมอื่ ๒ วันท่ี แลวกต็ ายไป ๒ ตวั มีรอยโดนกัด ทำใหดฉิ นั รองไหแ ละเสยี ใจมากขน้ึ วา เปน เพราะดิฉนั เปน ตน เหตุท่ไี มย อมแยกปลาตั้งแตแรก จึงทำใหมนั โดน กัดตาย และทแ่ี มไมบ อกดิฉันเพราะกลวั ดฉิ นั เสยี ใจ ดฉิ ันยังทำใจไมไ ด คะ เพราะดฉิ นั เหน็ ตอนตวั มันชกั กะตุกจนขาดใจตาย แตด ฉิ นั ไมสามารถ ชวยมันไดเลย ดฉิ นั คดิ โทษตวั เองคะ แลวแบบนี้ดฉิ ันคงจะบาปตดิ ตัวใช ไหมคะ

38 ๓๖ ตอบ คิดวาคณุ ไมบ าป เพราะไมม ีเจตนาในการฆา หรือทำรายปลา มนั ทำรา ยกันเอง เหมอื นเราเล้ียงสนุ ัขหรือแมวไวห ลายตัว เมอื่ สุนัขกัดกบั สนุ ัข แมวกัดกับแมว เรากไ็ มม ีสว นแหงบาป ขอใหคณุ สบายใจ คำถามที่ ๓๔ มีคนบอกวา ทำบญุ ตอ งไปทำดว ยตัวเองหรือลงมือกระทำเอง จึง จะถกู ตอ ง ถา ไปใหค นอน่ื ทำให จะมวี บิ ากกบั ตวั เอง หมายความวา อยา งไร คะ แลวอันนี้รวมไปถึงการทำเร่ืองอ่ืนๆดวยหรือเปลาคะ หมายความวา พยายามทำอะไรดวยตัวเอง อยาไปใชคนอื่นทำอะไรใหบอยๆ จะติดหนี้ เขา แลวถา จา งเขาทำหรอื ใหค า ตอบแทนเขาละคะ จะไดใ หม ตอบ คงจะใชคำพูดผิดท่ีวา “จะเกิดวิบากกับตัวเอง” วิบากแปลวา “ผล” เปน ไดท้ังผลดแี ละผลไมด ี เชน กุศลวิบาก อกุศลวิบาก เปนตน การ ทำความดนี นั้ จะทำดว ยตนเองหรอื ฝากใหค นอน่ื ชว ยทำกม็ ผี ลดเี หมอื นกนั แลวแตโ อกาส ถาเรามีโอกาสจะทำเองไดเราก็ทำ ถาไมมโี อกาสทำเองก็ ฝากผอู ่ืนไปทำกไ็ ด ใชใหค นอน่ื ทำก็ได เชน ใหค นในบานใสบ าตรตอนเชา เปน ตน สว นการทำความชว่ั จะทำเองหรอื รว มทำกบั ผอู น่ื หรอื ใชใ หผ อู น่ื ทำ ก็ไมดีท้ังนั้น การใชใหคนอ่ืนทำบอยๆ ถาเปนการทำดีก็มีผลดีทั้งแกผูทำ และท้งั แกผ ูใชใ หทำ

๓๗ 39 คำถามที่ ๓๕ คำวา ธรรมสังเวช ใชไดกับคนและพระใชใหมคะ อยางนาง ปฏาจารา เกิดธรรมสังเวชขึ้นมาจากความเสียใจของตน และการสังเวช ประเภทหรอื ข้นั ไหน จงึ จะเปน ธรรมสงั เวช ตอบ โดยทั่วไป คำนี้ (ธรรมสังเวช) ใชกับพระอรหันต เชน เม่ือ พระพุทธเจาจะนิพพาน ปุถุชนรองไหคร่ำครวญ สวนพระขีณาสพ (พระ อรหนั ต) ปลงธรรมสงั เวช เราจะนำคำน้ีมาใชบา งในความหมายทีว่ า เกิด ความสลดใจเพราะปรารภถงึ ธรรมดา เชน ความไมเ ที่ยง เปนตน ก็นา จะ ได เชน ปรารภถงึ คนทเี่ คยไดย ศใหญแ ลว เสอ่ื มยศ ไดล าภใหญ เชน รำ่ รวย มากแลว ยากจนลง เปนตน คำถามท่ี ๓๖ ไปดคู อนเสริ ต มาคะ นกั รอ งเขาบอกวา เขารอ งเพลงตงั้ แต ๗ ขวบ จนเดีย๋ วน้ี ๖๒ แลว หนูฟงแลวนึกมคี ำถามวา ชนกกรรมอนั ใดที่ทำใหเกดิ มาเปนนักรองคะ เมื่อชนกกรรมน้ันสงมาแลวทำใหเขาตองรองเพลงเล้ียง ชีพ เลยเปนบาปแกตัวไปอีก แตเขาก็เปนคนดี ไมเบียดเบียนใคร ดูเปน คนนสิ ยั ดี ยงั ไงเทยี บกับคนทเ่ี กิดมาเกเรเปนโจรตงั้ แตว ยั รนุ ก็ยงั ดเู ปนคน ดกี วา นะคะ ตอบ อาจจะเปน วาสนามาแตช าตกิ อ น วาสนา แปลวา อยกู บั สงิ่ นน้ั มา นาน เชน บญุ วาสนา อยกู บั บญุ มานาน, บาปวาสนา อยกู บั บาปมานาน คน

40 ๓๘ ทชี่ อบรอ งเพลงมาต้งั แตเดก็ คงจะมวี าสนาทางน้นั มาและทำอยูไ ดจ นแก คนเรามีวาสนาและชะตาชีวิตไมเหมือนกัน พระพุทธเจาจึงตรัสวา “สัตว โลกเปนไปตามกรรม ทงั้ กรรมในอดีตและกรรมในปจ จบุ ัน” คำถามที่ ๓๗ ธรรมะสามารถชวยเราหมดหน้ีไดอยางไรคะ ดิฉันเคยไดอาน หนังสือเข็มทิศชีวติ คนเขยี น เธอบอกวาสุดทา ยแลว เธอไดร คู วามจรงิ วา เงนิ ไมใ ชท กุ สง่ิ ของชวี ติ ดฉิ นั อาจจะดอ ยปญ ญาคะ จงึ ไมค อ ยเขา ใจความ หมายของมัน ดฉิ ันจงึ มีความคดิ เหน็ ขัดแยงคะ ก็ในเมือ่ ปจจุบนั ดฉิ นั เปน หนค้ี อ นขา งมากและพยายามจะใชใ หห มดในเรว็ วนั วนั ๆหนง่ึ ดฉิ นั กเ็ ครยี ด อยแู ตก บั เรอื่ งการหาเงนิ มาใชห นี้ รายไดไ มพ อกบั รายจา ย ซง่ึ แมจ ะใชเ งนิ อยางประหยัดที่สุดแลว ก็ยังไมพออยูดี ดิฉันจึงอยากจะทราบวา ธรรมะ สามารถชวยเราไดอยางไรคะ ท่ีจะทำใหเราเห็นวาถึงแมไมมีเงิน ชีวิตเรา ก็สามารถมคี วามสุขได ทงั้ ๆ ท่ีในชวี ิตประจำวันเรากม็ าทำงานเพื่อหาเงิน เลี้ยงชีพนะคะ ตอบ ตอบมาดวยความเขาใจและเห็นใจคุณ พระพุทธเจาตรัสวา “การเปนหนี้เปนทุกขในโลก” คุณถลำเขาไปอยางไรจึงเปนหน้ีมากมาย จนหาความสุขในชีวิตไมได ความสุขของคฤหัสถน้ัน โดยปริยายหน่ึง พระพุทธเจาทรงแสดงไว ๔ ประการ คือ ๑. สุขเกดิ จากการมีทรัพย ๒. สขุ เกิดจากการใชจ า ยทรพั ย บรโิ ภคใชส อย

๓๙ 41 ๓. สุขเกิดจากการทีไ่ มมีหน้ีสนิ ๔. สุขเกดิ จากการกระทำท่ไี มมีโทษ คือ กายกรรม วจกี รรม และ มโนกรรมที่สุจริต จะรวมไปถงึ การงานที่ไมม ีโทษดวยกไ็ ด ถาคณุ มหี นี้สินมาก ทรัพยก็ไมเพยี งพอ ความสขุ ขอที่ ๑ กห็ ายไป การใชจายทรัพยก็ใชไมไดตามท่ีประสงคเพราะเปนหวงหนี้ ความสุขของ คฤหัสถซ งึ่ มีอยู ๔ ขอ สำหรบั คณุ หายไป ๓ ขอ แลว จงึ เปนความหนักใจ ท่ีมีผูพูดวา เงินไมใชทุกสิ่งของชีวิตน้ันก็ถูก แตตองหมายถึงคนท่ีมีเงิน พอใชพ อจา ยและไมม หี นสี้ นิ ขอใหค ณุ อดทนใชห นใี้ หห มดแลว ตงั้ ตน ชวี ติ ใหม ตง้ั ใจวา จะไมเ ปน หนอ้ี กี คราวนคี้ ณุ จะหาความสขุ ไดจ ากการมที รพั ย จายทรัพยบริโภค ไมมีหน้ี และประกอบการงานท่ีไมมีโทษ ถามีหนี้ดวย ความจำเปน เชน การสรา งเนอื้ สรา งตวั และไมเ กนิ กำลงั ในการใชห นก้ี ไ็ มส ู กระไรนกั เปนกันอยูทวั่ ไป แตถา ไมมีหนไ้ี ดก ็เปนการดี สำหรบั ธรรมะทจ่ี ะนำมาใชเพื่อใหหมดหนี้นน้ั ขอนำมาบอกเพยี ง บางประการ เชน ๑. คุณตอ งเวน อบายมขุ ทุกอยา งใหเ ดด็ ขาด เพราะอบายมขุ เปน ทางรวั่ ไหลของทรพั ย หรอื เปน ปากทางแหงความเสื่อมทรัพย ๒. ตอ งหมนั่ ขยนั ใหม ากข้นึ ในการหาทรพั ย ๓. ตอ งรจู กั รักษาทรพั ยทหี่ ามาได ๔. คบแตเ พอ่ื นทดี่ ี ที่ชักนำไปสูความเจรญิ ๕. เล้ียงชีพตามสมควรแกกำลังทรัพยท่ีหาได ไมฝดเคืองเกินไป และไมฟมุ เฟอยเกนิ ไป หลักท้ัง ๕ ประการนีเ้ ปน ของพระพทุ ธเจาทรงแนะนำไว สำหรบั ผู ทตี่ อ งการต้ังตวั

42 ๔๐ คำถามท่ี ๓๘ ดฉิ นั เพงิ่ แตง งานแตอ ยกู นิ กบั สามมี า ๓ ปแ ลว ตอนนรี้ อ นใจ สามี สนใจแตง าน ไมส นใจความรสู กึ ดฉิ นั ทงั้ ทเ่ี ราอยหู า งกนั พยายามคดิ ใหไ ด วาความทกุ ขมันเกดิ จากใจเรา แตก ็ขาดสตจิ นรอ นรนอยเู ร่ือย คดิ สารพดั จนเหมือนบา ตอนนี้เหมือนแคคุมสติไมใหกระเจิง ทำอยางไรดิฉันถึงจะ รบั ทุกสง่ิ ทกุ อยา งไดคะ อยากไดธรรมะเขามาคอยนำทางชวี ิต เคยปฏิบัติ ธรรมทส่ี วนโมกขแ ลวจิตสงบมาก อยากใหใจตัวเองเปน อยา งงน้ั อีกครั้ง ตอบ นาจะกลับไปสวนโมกขอีกสักครั้ง ลองดูวาจิตใจจะสงบดีมาก เหมอื นเดมิ หรอื เปลา ในเมอ่ื เหตปุ จ จยั มนั เปลยี่ นไป แลว อยากทราบวา ตอน ไปสวนโมกขคร้ังแรกนัน้ ไดแตง งานแลวหรือยัง ถายงั แสดงวา เหตุปจ จัย ไมเ หมอื นกัน การใชชีวิตคูยากนักที่จะใหลงตัว สวนมากมีเหตุขัดของอยูเสมอ ไมเ หตใุ ดกเ็ หตหุ นงึ่ มสี ภุ าษติ ในชาดกอยบู ทหนง่ึ นา จะพอเปน เพอ่ื นใจได ในคราวไมส มหวงั สุภาษิตนน้ั มวี า “บางอยางดีสำหรับคนหน่ึง แตไมดีสำหรับคนหน่ึง เพราะฉะน้ัน ส่งิ ทัง้ หลาย จะดที ้ังหมดก็ไมใ ช จะไมด ที ้ังหมดกไ็ มใ ช” โดยนัยน้ีจะเห็นวา ถาเราชอบเราก็วาดี ถาเราไมชอบเราก็วาไม ดีแมในการกระทำอยางเดียวกัน เพ่ือความสบายใจ คุณควรปรับตัวให พอใจสิ่งท่ีมีท่ีเปน นึกบอยๆ วา “มันไดเทานี้แหละ” เราหวังส่ิงใดแลวไม ไดดังหวงั หวังแลวผดิ หวงั ๆ บอยเขากจ็ ะเครียด ทางออกท่เี หมาะสมกค็ อื ตัดความหวงั เสีย เมอื่ ไมห วังความผิดหวังก็ไมมี มีสุภาษิตอกี บทหน่ึงของ ทา นลนิ ยถู งั นกั ปราชญจ นี วา “ความสงบสขุ ทแ่ี ทจ รงิ ของดวงจติ มาจาการ ยอมรบั สง่ิ ทเี่ ราคดิ วา เลวรา ยทส่ี ดุ ” เหน็ เขาแปลเปน ภาษาองั กฤษวา “True

๔๑ 43 peace of mind comes from accepting the worst.” ขอใหค ณุ ทองไวอีก สักประโยคหนึ่ง ซ่งึ เปนสุภาษิตท่ผี มใชอ ยูเสมอ คอื ขอความวา “โลกน้ีไม ตอ งการใหใ ครโชคดเี กนิ ไป” ขยายความวา ถา โชคดดี า นหนึ่งกม็ กั จะโชค ไมด อี ีกดา นหนึง่ หรือหลายๆ ดาน ธรรมดามนั เปน อยา งน้ัน รูจักธรรมดา แลว ทำใหเราวางใจไดและสบายใจข้นึ คำถามท่ี ๓๙ ตอนน้ีเปนทุกขเพราะอดีตสามีเพ่ิมจะเสียชีวิตไปได ๑๐๐ วัน และเพ่งิ จะเผาไปเมอ่ื อาทิตยท ผี่ า นมา สาเหตแุ หง การเลิกกนั กเ็ พราะสามี ไปมีลกู กบั ผหู ญงิ อกี ๑ คนที่ตองการจบั เขาเพราะเงิน เราทนไมไดเ ลยเลิก กนั แตส ามีรับไมไ ด รกั ลูกแตไ มอยากอยกู ับผูหญิงคนน้ัน อยากอยูก บั เรา เลยเปน ทกุ ข เลยทานแตเ หลา จนไมส บายและเสยี ชวี ติ เพราะเหลา ในทส่ี ดุ ทผี่ า นมา ๕ ปเ รากเ็ ปน ทกุ ขเ พราะยงั รกั เขาอยูแตพ อยง่ิ รวู า เขาเสยี ไปเพราะ ยังรักเราอยู ตอนน้ีก็เลยย่ิงเปนทุกข รองไหทุกวัน ไมเปนอันทำงาน ไมมี กะจติ กะใจทำอะไร คิดแตวาตวั เองเปนสาเหตุทท่ี ำใหเขาตอ งลงเอยแบบ นี้ จะทำอยางไรดีคะที่จะใหห ายเปนทกุ ขไ ดซ ะที ตอบ เร่ืองมันผานพนไปหมดแลว ตัดใจเสียเถิด ภาวนาไวเสมอวา สตั วท งั้ หลายมกี รรมเปน ของของตน จะตอ งไดร บั ผลแหง กรรมเปน ธรรมดา เม่ือเขามาเราก็ไมไดเชิญใหมา เมื่อเขาจากไปเราก็ไมไดเชิญใหไป เขา มาของเขาเองและไปของเขาเอง คนเรามาคนเดียวและไปคนเดียว ชวน กันไปก็ไมได ขอใหคุณพิจารณาเนืองๆ วา เราจะตองพลัดพรากจากส่ิง ที่รักท่ีพอใจเปนธรรมดา ไมมีใครหลีกพนไดเมื่อมีการเจอก็ตองมีการจาก

44 ๔๒ เราพบกันเพ่ือจะพลัดพรากจากกัน ไมจากเปนก็จากตาย ขอใหคุณเริ่ม ตนชีวติ ใหม อนาคตยังเปนของเรา แมจ ะสญู เสยี อะไรไปบาง แตจ งรักษา สุขภาพจิตและกำลังใจไวใหดี เพราะน่ันคือตนทางแหงความสุขความ สำเรจ็ ในภายหนา ขา งหนา มสี ง่ิ ดๆี อกี เยอะ ขอใหเ ราตงั้ ตนไวช อบ ประกอบ แตก รรมทด่ี ี ก็จะไดรบั สิ่งทพ่ี อใจเปนส่งิ ตอบแทน คำถามท่ี ๔๐ จิตใจวุนวายสาเหตุเพราะตองทำงานหลายอยางในแตละวัน เหน่ือย การนอนทำสมาธิจะทำใหเกิดความสงบไดหรือไม ขอขอคิดเปน กำลังใจคะ ตอบ การทำสมาธิ ทำไดในอริ ิยาบถทัง้ ๔ คือ ยืน เดนิ นั่ง นอน เราไป ตดิ ในภาษาทวี่ า นงั่ สมาธิ จงึ ทำใหค ดิ ไปวา การทำสมาธติ อ งนง่ั เทา นน้ั ลอง นกึ ถึงการหายใจ เราตอ งทำในอริ ิยาบถทงั้ ๔ การทำสมาธิกเ็ หมือนกนั คำถามท่ี ๔๑ ขอรบกวนเรยี นถามทา นอาจารยเ กยี่ วกบั สตปิ ฏ ฐาน ๔ แตกตา ง จาก มหาสตปิ ฎฐาน อยา งไรครับ แลว มหาสตปิ ฏ ฐาน มี ๔ ขอไหมครบั แลวมีหลกั ปฎบิ ตั ิตา งกนั ไหมครบั ขอบคณุ ครบั ทานอาจารย ตอบ สตปิ ฏ ฐานกับมหาสติปฏ ฐานมี ๔ ขอเทากัน คอื ใหพจิ ารณากาย เวทนา จิต และธรรม แตมหาสติปฏฐานมีรายละเอียดมาก เปนทำนอง

๔๓ 45 ขยายสติปฏฐานใหกวางขวางออกไป เชน ขอแรก กายานุปสสนา แยก ยอ ยออกไปอกี ๖ หัวขอเปนตน จึงยาวออกไปมากแตก ็ดี ถาคิดเปน หนา หนงั สอื ขนาด ๘ หนา ยก สตปิ ฏ ฐานสตู รมี ๓ หนา สว นมหาสตปิ ฏ ฐานสตู ร มี ๔๒ หนาครึ่ง จะเห็นวายาวกวากนั มาก โดยหลักปฏิบัติไมตางกัน กลาวโดยสรุปก็คือ ใหพิจารณากาย เวทนา จิตและธรรม ใหเห็นเปนเพียงสักแตวากาย เวทนา จิตและธรรม ไมใชสตั วห รอื บุคคล ไมใ ชตวั ตน เปนเพยี งเปนทต่ี ง้ั แหง สตเิ ทา น้ัน คำถามท่ี ๔๒ พระพุทธองค ตรัสสอนวา ...การเบียดเบียนตัวเอง รายกาจกวา การเบียนเบียดผูอ่ืน...พี่สาวมีหนี้สินมาก นองเปนโรคราย ตัวเราเองผอน บานใหพอแมอยู ตอนแรกก็เริ่มชวยดวยจิตท่ีเปนกุศล นานๆไปคิดวา ควรมีขอบเขต ถาเราหยุดแลว เขาเดือดรอน ถือวาบาปหรือไม แลวควร แกอ ยางไร ตอบ ปญหาของคุณหนักจัง การเบียดเบียนตนเองกับการเบียดเบียน ผูอ่นื อยางไหนจะบาปมากกวานนั้ ขน้ึ อยกู บั เงอื่ นไขตาง ๆ มากมาย เชน วา เขาเปนใคร? เบียดเบียนมากหรือนอย? การเบียดเบียนผูอ่ืนนั้นภาพ คอนขางชัดเจน เห็นไดงาย แตการเบียดเบียนตนเองอยูท่ีการทำตนให ลำบากโดยไมม เี หตผุ ลเพยี งพอ การสงเคราะหญ าตนิ น้ั อนั ทจ่ี รงิ เปน มงคล สูงสุดขอหนึ่ง แตขอใหคุณทำตามกำลังโดยที่ตัวคุณเองไมเดือดรอนเกิน ไป คุณจะไดอยูเปนหลักไปนาน ๆ ถาคุณลมเสียดวยก็จะเดือดรอนกัน

46 ๔๔ ใหญ ขอใหน ึกดูตน ไม ถาลำตนไมแข็งแรงมกี ง่ิ มากและเปน กง่ิ ใหญ ทาน น้ำหนักไมไหว พายุพัดมา จะลมไปทั้งตน บางทีแมไมมีพายุแตทนรับ นำ้ หนักอยนู านจนทนไมไหวลมไปเองก็มี คำตอบนี้แมจะไมสมบูรณนัก แตหวังวาคงเปนแนวทางใหคุณ พจิ ารณาหาทางออกไดบาง ตอบมาดวยความเห็นใจจริง ๆ คำถามที่ ๔๓ ไมทราบวาจะตองปฎิบัติตนอยางไรคะจึงจะทำใหจิตมีสมาธิได เคยอบรมหลกั สตู รสมาธเิ บอื้ งตน (แบบวนั เดยี วจบ)แลว แตไ มส ามารถฝก จติ ใหม สี มาธิไดเลยคะ ตอบ มีหลายคนทำสมาธิไมได คือใจไมสงบ ถาเปนอยางนี้ตองทำ วิปสสนา คอื อยกู ับปจจุบัน ใหจ ติ อยกู บั ปจจบุ ัน กำลังทำอะไรอยูกร็ ู และ พจิ ารณาถงึ ความไมเ ท่ียง เปน ทุกข และเปนอนตั ตาของส่ิงตา งๆ ท่ีเราได รบั หรอื ทเ่ี ขา มาเกยี่ วขอ งกบั เรา เมอื่ จติ อยกู บั ปจ จบุ นั ไมเ หลยี วหาอดตี ไม กงั วลถงึ อนาคต สมาธอิ อนๆ กจ็ ะเกิดข้ึน ทานเรียกวาวปิ สสนาสมาธิ แปล วา สมาธทิ ่ไี ดจ ากการเจริญวปิ สสนา คอื เปนผลพลอยไดข องวปิ สสนา คน ทอี่ ยใู นชมุ ชนและตอ งเกย่ี วขอ งกบั คนมาก การทำสมาธไิ มค อ ยไดผ ล ตอ ง ไปทางวิปส สนา คอื รูแ จง รูจริงในส่งิ ตางๆ ทีเ่ กิดข้ึนเฉพาะหนา มนั เปนสกั แตวาเกิดแลวดับไป เชน เราไดทราบวามีคนเขานินทาเรา ก็ใหตระหนัก รูวามันเกิดข้ึนแลวและดับไปแลว เราอยาไปยึดมันไว มันผานพนไปเอง เหมอื นตาขา ยไมติดลม ลมไมตดิ ตาขาย ใบบวั ไมต ดิ นำ้ นำ้ ไมตดิ ใบบัว

๔๕ 47 คำถามที่ ๔๔ เราในฐานะ..ฆราวาส..เจริญภาวนา ดำเนินตามทาง...อริยมรรค ๘..ก็สามารถไปสูนิพพานได โดยไมจำเปนตองบวช เปนการเขาใจท่ีถูก ตองหรอื ไม ขอขอบคุณครบั ตอบ ถา ไมม โี อกาสในการบวชจะไมบ วชกไ็ ดในสมยั พทุ ธกาลมอี บุ าสก จำนวนมากท่ีบำเพ็ญธรรม ไดเปนถึงพระอนาคามี โดยที่ไมเคยบวชและ ไมไดบวชตลอดชีวิต แตถาคุณจะบวชบางสักระยะหนึ่งก็ดีเหมือนกัน จะ ไดรูอะไรบางอยางที่ผูไมบวชไมมีโอกาสไดรู เชน ขนบธรรมเนียมและ ความเปนอยขู องพระสงฆว า เปนอยางไร เหมอื นคนเคยเปน ทหาร ยอ มได รขู นบธรรมเนยี มประเพณี ระเบยี บขอ บงั คบั ของทหารไดด กี วา คนทไ่ี มเ คย เปน ทหาร อรยิ มรรค ๘ น้ันควรจะพดู วา อริยมรรคมีองค ๘ เสมอ เพราะทงั้ ๘ ขอนน้ั เปน องคประกอบของอรยิ มรรค ตัวอรยิ มรรคจรงิ ๆ คอื สัมมาญาณ ความรชู อบ ซง่ึ เปน ผลรวมของมรรคมีองค ๘

48 ๔๖ คำถามท่ี ๔๕ พ.ศ. ๒๕๓๘ ผอนดาวนบานครบกำหนดแตไมไดบาน พ.ศ. ๒๕๔๕ เปนมะเร็ง ตกงาน แตก็สามารถฝนฝามาได พ.ศ. ๒๕๔๙ หนัก หนาสาหสั ใเหลอื เกนิ ในความผดิ พลาดของตวั เองอยา งรา ยแรงทสี่ ดุ ในชวี ติ เสยี ใจมากคะ ใหเ งนิ แฟนยมื ไปลงทนุ หา แสนหา หมน่ื บาท ตามทเี่ ขาขอรอ ง ใหชวยเหลือกอนแลวจะสงใหทุกเดือน เห็นเขาพูดจาดีอยากจะเริ่มตน ชีวิตท่ดี ีจึงใจออนยอมใหเขาไป ในที่สุดมารูว าเขาหลอกลวงเรามาตลอด พอใหไ ปแลว ๔๕ วนั ขาดการตดิ ตอ โทรไปกไ็ มร บั สาย และสุดทายก็ปด เครื่องหนคี ะ ยา ยหนีไปเลยคะ ทัง้ ทเ่ี ขากร็ ูวา เงนิ จำนวนน้ีเราหามาทั้งชวี ติ และตองเก็บไวรักษาตัว ยังทำกันไดลงคอ เจ็บปวดเหลือเกินคะไมทราบ วา เคยทำเวรกรรมอะไรไวม ากมายจงึ ตอ งมาใชห นี้กรรมขนาดนี้ ขอความ อนุเคราะหอ าจารยช วยชแ้ี นะทางดับทกุ ขใ หดว ยนะคะ ตอบ เขา ใจวา คณุ ยงั ไมไ ดแ ตง งานกนั เพยี งแตเ ปน แฟนกนั เงนิ หา แสน ไมใชจ ำนวนเล็กนอยสำหรับคนท่ัวไป คุณยังมีโรครา ยเบยี ดเบยี นดวย นา เห็นใจจริงๆ แตเวรกรรมเปนของมีจริง เขาสรางเวรกรรมถึงปานน้ีนาเปน หวงอนาคต คณุ เพยี งแตเสียทรัพย แตไ มเ สยี คน และทำใหคุณไดป ญ ญา หตู าสวา งขน้ึ พระพทุ ธเจา ตรสั ไวว า การเสยี ทรพั ยเสยี ญาติเสยี ยศเปน เรอื่ ง เลก็ นอ ย แตการเสือ่ มจากปญญาเปน เรอื่ งใหญ การไดท รัพย ไดญาติ ได ยศ เปน เร่ืองเลก็ นอ ย แตก ารไดปญ ญาเปน เร่อื งใหญ คดิ วา คุณเสยี ทรพั ย ไปไมน อ ย แตค ณุ กไ็ ดป ญ ญามาไมน อ ยเหมอื นกนั ตอ ไปใครจะหลอกคณุ ไมไ ดอ กี ผมถือคตวิ า “เขาโกงเราดีกวา เราโกงเขา เขาเอาเปรยี บเราดกี วา เราเอาเปรยี บเขา” เปน ตน ขอใหค ณุ จำกดั ความสญู เสยี ไวเ พยี งเทา นี้ อยา ไดสูญเสียอะไรอีก แมแตเร่ืองการเสียใจก็ควรจะกำจัดใหหมดไป ขอให รกั ษาสุขภาพจิตไวใหด ี

๔๗ 49 อีกประการหนึ่ง คุณกังวลวา ไมรูทำเวรกรรมอะไรไวจึงเปนเชน นี้ มันอาจเปนกรรมที่คนกอข้ึนใหมใหแกคุณ โดยท่ีคุณไมเคยทำมากอน กไ็ ด อยากจะขออวยพรใหคุณพน ทุกข พนโศก พนโรค พน ภัย มอี นาคตท่ี สดใสดีงาม แตท ั้งนี้สิ่งท่สี ำคัญทีส่ ุด คอื คณุ สามารถรักษาจติ ใหมสี ุขภาพ ทีด่ อี ยูไ ด คำถามท่ี ๔๖ ๑. เจโตวมิ ตุ ติคืออะไรคะ ตา งกับปญ ญาวิมุตตหิ รือไม ๒. เมตตา ภาวนาทำอยางไรคะ นึกบริกรรมเมตตาอยูตลอดแทนคำวาพุทธโธแบบ น้นั หรอื เปลาคะ ๓. เวลาสวดมนตเสรจ็ แลวอานบทสวดแผเ มตตารสู ึกใน รา งกายกลวงๆ ดไู มค อ ยมเี มตตาทจี่ ะแผอ อกไปเลย แมว า แผเ มตตาใหต วั เองกอนแลว ก็ตาม ๔.ปฏบิ ตั ิอยา งไรจงึ เปนบารมี ปฏิบตั อิ ยา ไรจงึ วาเปน บุญเฉยๆ ไมเ ปน บารมี ตอบ ๑. ผูเ จริญภาวนาจนจติ สงบถึงข้นั อปั ปนาสมาธิ หรอื ไดฌ านที่ ๑ (ปฐมฌาน) เปน ตน ไป ถึงฌานที่ ๔ หรอื ฌานที่ ๘ จติ หลดุ พนจากกเิ ลส ช่ัวคราวดว ยอำนาจฌาน ทานเรียกวา เจโตวมิ ตุ ติ ความหลดุ พน เชนนเ้ี ม่ือ ฌานเส่ือมก็พลอยเสื่อมไปดวย ที่ทานเปรียบเหมือนเอาศิลาทับหญาไว เมอ่ื ยกศิลาขน้ึ หญากง็ อกงามขน้ึ ไดอกี สวนปญญาวิมุตติน้ัน แปลวา หลุดพนดวยกำลังแหงปญญา ผูปฏิบัติธรรมเดินตามสายวิปสสนาภาวนา กำหนดรูป-นาม ยกข้ึนสู ไตรลักษณ คือความไมเ ท่ียง ความเปนทกุ ขแ ละความเปนอนัตตา เมอ่ื จติ หลดุ พน จากกิเลส ตามขัน้ ตอนตา งๆ เชน วิปส สนาญาณ ๙ ทา นเรยี กวา

50 ๔๘ ปญ ญาวมิ ตุ ติ ถา ไปถึงมรรคญาณ ผลญาณ เชน โสดาปตติมรรคญาณ เปน ตน กิเลสท่ีเปน อันละไดแ ลว ก็เปน อนั ละไดเลยไมเกิดขนึ้ อกี ตามทกี่ ลา วมาน้ีคณุ ผถู ามคงจะพอมองเหน็ ความแตกตา งระหวา ง เจโตวมิ ตุ ติกับปญญาวิมตุ ติ บางทา นไดท้งั สองอยา ง คือ เจริญสมถะกอน ไดเจโตวิมุตติแลวเจริญวิปสสนาตอจนไดปญญาวิมุตติ ทานเรียกผูที่ได วมิ ุตตทิ ง้ั สองนว้ี า อภุ โตภาควิมุตติ ๒. เมตตาภาวนามีสัตวเปนอารมณ ทานจึงสอนวาใหแผเมตตา ไปยังสัตวท้ังหลายวา ขอสัตวทั้งหลายจงมีความสุขเถิด อยาไดมีเวรตอ กัน อยาไดเบียดเบียนกัน อยาไดมีความทุกขกายทุกขใจ จงมีความสุข กายสุขใจ รักษาตนใหพนทุกขภัยท้ังปวงเถิด ตอนท่ีวา “ใหสัตวทั้งหลาย พนจากทุกขภยั ทงั้ ปวงเถดิ ” นี้ กาวเขา สูแ ดนแหงกรุณาภาวนาดวย ทา นสอนไวว า เบ้อื งตนพงึ แผเ มตตาใหตัวเองกอนวา ขอเราจง เปน สขุ เปนสุขเถดิ เพอ่ื ทำตนใหเ ปนพยานวา เรารักสขุ เกลยี ดทุกขฉันใด ผูอ น่ื สตั วอ่ืน กร็ กั สุขเกลยี ดทุกขฉันนน้ั ลำดบั ตอไปจงึ คอยแผเ มตตาใหผ ู อนื่ มีมารดาบิดา เปนตน สำหรับผทู ่ไี มช อบกันนั้น ทานสอนใหแ ผเ มตตา ภายหลัง เมือ่ จติ ออ นโยนดแี ลว มฉิ ะนนั้ จะเกิดโทสะเสียกอ น (โปรดอาน รายละเอยี ดในหนังสอื “กรรมฐานหรอื ภาวนา” ของวศิน อนิ ทสระ) ๓. เมตตาอยทู ใี่ จไมไ ดอยทู ่ีคำพูด แตท ีเ่ ราพูดออกมาวา ขอ ใหส ตั วทง้ั หลายจงมีความสขุ เถดิ ก็เพ่อื จงู ใจใหมเี มตตาจริงๆ เพือ่ จะได พูดดวยเมตตา ทำดว ยเมตตาซ่งึ ออกมาจากใจ คนท่มี ีเมตตาประจำใจ กระแสแหง เมตตายอมจะแสดงใหเ ห็นทางดวงหนาบา ง ทางแววตาบาง ทางกิริยาอาการบาง ตรงกนั ขามกบั คนทหี่ นักในโทสะ ๔. บุญนั้นแหละเปนบารมี คือ เปนปจจัยหนุนใหขามฝง ไปสู ฝงโนนคือพระนิพพาน ทานแบงบารมีไวเปน ๓ ชั้น คือ บารมี อุปบารมี และปรมัตถบารมี ขอแตกตางกันก็คือ ทำความดีโดยไมเห็นแกทรัพยสิน ภายนอกจัดเปนบารมีสามัญ ทำความดีโดยไมเห็นแกอวัยวะเลือดเน้ือ