ມ.7_ເຕັກໂນໂລຊີ ຂ້ມູນຂ່າວສານ ( ICT )_ict

x ການປກົ ປອ້ ງຄອມພິວເຕຕີ ່ ໍກບັ ສະຖານທ່ ີເປັນອນັ ຕະລາຍ ແຕລ່ ະຕວົ ທອ່ ງເວັບມກີ ານຮກັ ສາຄວາມປອດໄພທ່ ີປກົ ປ້ອງເຮົາ ເພ່ ືອຕາ້ ນການຢຽ້ ມຢາມ ສະຖານທ່ ີອນັ ຕະລາຍທ່ ີບນັ ຈຸ ມນັ ແວຣ (malware) ຫຼື ລໍ້ເອົາຂມໍ້ ນູ . ເມ່ອື ໄປຢຽ້ ມຢາມເວັບ ໄຊທ່ ີເປັນອນັ ຕະລາຍ, ຕວົ ທອ່ ງເວັບຂອງເຮົາຈະສະແດງຂຄໍ້ ວາມເຕອື ນເປັນສແີ ດງ. ເພ່ ືອ ຮຽນຮວູ້ ທິ ີການສະແດງ ແລະ ກດີ ຂວາງໃນແຕລ່ ະຕວົ ທອ່ ງເວັບທກຸ ປະເພດເຫ່ ົຼານ,ີ້ ຈງ່ ົ ເລອື ກ ຕາມຂນັ້ ຕອນຕ່ ໍໄປນ:້ີ Internet Explorer ນາໍ ໃຊ້ SmartScreen Filter ເພ່ ືອກນັ ເວັບໄຊທ່ ີເປັນອນັ ຕະລາຍ. ຈງ່ ົ ໄປທ່ ີ http://www.gcflearnfree.org/internetexplorer/6 ເພ່ ືອສກຶ ສາລາຍລະອຽດ. Firefox ສະແດງຄາໍ ເຕອື ນເປັນສແີ ດງ ແລະ ກນັ ການເຂ້ົາຫາເວັບໄຊທ່ ີເປັນອນັ ຕະ ລາຍ. ຈງ່ ົ ໄປທ່ ີ http://www.mozilla.org/en-US/firefox/security/ ເພ່ ືອສກຶ ສາລາຍ ລະອຽດ. Chrome ໃຊຄ້ າໍ ເຕືອນ, ເປັນຮບູ ແບບການປອ້ ງກນັ ພິເສດ ເອນີ້ ວາ່ sandboxing, ແລະ auto updates ເພ່ ືອປອ້ ງກນັ ເວັບໄຊທ່ ີເປັນອນັ ຕະລາຍ. ຈງ່ ົ ໄປທ່ ີ http://www. google.com/ chrome/intl/en/ more/security.html ເພ່ ືອສຶກສາລາຍລະອຽດ. ການກວດສອບຄວາມປອດໄພຂອງຕວົ ທອ່ ງເວັບ ບ່ ໍສາມາດຈະຈບັ ໄພຂ່ມົ ຂໄູ່ ດທ້ ງັ ໝດົ , ສະນນັ້ ວທິ ີດທີ ່ ີສດຸ ແມນ່ ຕອ້ ງມກີ ານປອ້ ງກນັ ໄວຣສັ ເພ່ ີມເຕມີ ແລະ ໄຟວໍ (Firewall) ໃນລະບບົ ປະຕບິ ດັ ການຂອງເຮົາ. ເພ່ ືອສກຶ ສາລາຍລະອຽດ ຈງ່ ົ ໄປທ່ ີ http://www. gcf learnfree.org /internetsafety/3. x ການຮກັ ສາຂອງຕວົ ທອ່ ງເວັບຂອງເຮົາໃຫມ້ ກີ ານປບັ ປງຸ ມນັ ແວຣໃໝ່ ແລະ ໄພຂ່ມົ ຂທູ່ ່ ີລໍ້ເອົາຂໍມ້ ນູ ຈະຖກື ນາໍ ສະເໜີຢສູ່ ະເໝີ, ສະນນັ້ ມນັ ເປັນ ສ່ ງິ ສາໍ ຄນັ ທ່ ີຈະຮກັ ສາຕວົ ທອ່ ງເວັບຂອງເຮົາໃຫມ້ ກີ ານປບັ ປງຸ . ເຮົາຕອ້ ງເຮັດແນວໃດ? - ເຮັດໃຫໝ້ ນັ້ ໃຈວາ່ ເຮົາມຕີ ວົ ທອ່ ງເວັບທ່ ີເປັນສະບບັ ຫຼາ້ ສດຸ ຕວົ ທອ່ ງເວັບຂອງເຮົາຕາມປກົ ກະຕແິ ລວ້ ຈະມກີ ານແຈງ້ ເຕອື ນ ເມ່ອື ມນັ ມສີ ະບບັ ໃໝ່ (new version), ຖາ້ ເຮົາຕອ້ ງການທ່ ີຈະເພ່ ີມການກວດສອບ ກພໍ ຽງແຕໄ່ ປຢຽ້ ມຢາມ ເວັບໄຊຂອງຕວົ ທອ່ ງເວັບຂອງເຮົາ. ຖາ້ ຕວົ ທອ່ ງເວັບຂອງເຮົາບ່ ໍແມນ່ ສະບບັ ຫຼາ້ ສດຸ , ໃຫດ້ າວໂຫຼດສະບບັ ໃໝ.່ 82

ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລິຂະສິດ- ເຮັດໃຫໝ້ ນັ້ ໃຈວາ່ ເຮົາຕດິ ຕງັ້ ການປບັ ປງຸ ທ່ ີຜາ່ ນມາທງັ ໝດົ ຕວົ ທອ່ ງເວັບຂອງເຮົາຍງັ ແຈງ້ ເຕອື ນໃຫຮ້ ູ້ ເມ່ອື ມນັ ມກີ ານປບັ ປງຸ . ຖາ້ ຄດິ ວາ່ ເຮົາໄດ້ ພາດໂອກາດນີ້ ຫຼື ບ່ ໍສນົ ໃຈໃນການປບັ ປງຸ ເຫ່ ົຼານ,້ີ ຄາໍ ສ່ງັ Updates ຢໃູ່ ນແຖບເຄ່ ອື ງ ມຂື ອງຕວົ ທອ່ ງເວັບນນັ້ ຍງັ ມຢີ ູ່ ແລະ ຕດິ ຕງັ້ ການປບັ ປງຸ ໄວຢ້ ບູ່ ອ່ ນໃດບອ່ ນໜ່ ຶງ. x ການກວດສອບໂດເມນ (Domain checking) ເວັບໄຊທ່ ີເປັນອນັ ຕະລາຍມກັ ຈະໃຊ້ ໂດເມນທ່ ີຫຼອກລວງ ຕວົ ະຜໃູ້ ຊວ້ າ່ ພວກເຂົາເປັນ ເວັບໄຊທ່ ີຖກື ຕອ້ ງ. ຈງ່ ົ ພິຈາລະນາຕວົ ຢາ່ ງກລໍ ະນຂີ ອງ www.bankofamerican.com. ມນັ ຄວນຈະເປັນ www.bankofamerica.com, ໂດຍບ່ ໍມກີ ານເພ່ ີມ n ຖາ້ ເຮົາເປັນຜທູ້ ່ ີກຽ່ ວຂອ້ ງ ກບັ ການດາວໂຫຼດເນອ້ື ໃນ, ຮາ້ ນຄາ້ ທ່ ີມບີ ດັ ເຄຣດດິ ຫຼື ການເຂົ້າເຖງິ ບນັ ຊທີ ະນາຄານຂອງ ເຮົາ. ຈງ່ ົ ກວດສອບໂດເມນຢາ່ ງລະມດັ ລະວງັ ກອ່ ນທ່ ີຈະດາໍ ເນນີ ການໃນເລ່ ືອງຕ່ ໍໄປ. Internet Explorer ມຄີ ນຸ ສມົ ບດັ ທ່ ີເອນ້ີ ວາ່ ເນນັ້ ການກວດສອບໂດເມນ ໄດ.້ ຈງ່ ົ ສກຶ ສາບດົ ຮຽນເພ່ ີມເຕມີ ໄດທ້ ່ ີ http://www.gcflearnfree.org/internetexplorer/3. x ການກວດສອບສະຖານທ່ ີທ່ ີປອດໄພ (Verifying secure sites) ຕວົ ທອ່ ງເວັບມຄີ ນຸ ສມົ ບດັ ດາ້ ນຄວາມປອດໄພ ທ່ ີຈະຊວ່ ຍໃຫພ້ ວກເຮົາກວດສອບໃຫແ້ ນ່ ໃຈວາ່ ເວັບໄຊນນັ້ ມຄີ ວາມປອດໄພສາໍ ລບັ ການເຮັດທລຸ ະກາໍ ທາງດາ້ ນການເງນິ (finan-cial transactions). ຈງ່ ົ ສກຶ ສາບດົ ຮຽນກຽ່ ວກບັ ຄນຸ ນະສມົ ບດັ ເຫ່ ົຼານໄ້ີ ດທ້ ່ ີ http://www.gcflearnfree.org/inter netsafety/6. ຄ. ຂໍຄ້ ວນລະວງັ ໃນການດາວໂຫຼດ (Downloading precautions) Malware, spyware ແລະ adware ສາມາດເຂ້ົາເຖງິ ຄອມພິວເຕຂີ ອງເຮົາ ໃນວທິ ີໜ່ ຶງ ທ່ ີງາ່ ຍທ່ ີສດຸ ແມນ່ ຜາ່ ນການດາວໂຫຼດ; ເພາະສະນນັ້ , ມນັ ສາໍ ຄນັ ທ່ ີຈະລະມດັ ລະວງັ ໃນເວລາ ທ່ ີດາວໂຫຼດເນອື້ ໃນກບັ ຄອມພິວເຕຂີ ອງພວກເຮົາ, ບ່ ໍວາ່ ຈະເປັນຊອບແວຣ, ເພງໃໝຫ່ ຼາ້ ສດຸ ຫຼື ເປັນເກມທ່ ີໜາ້ ສນົ ໃຈ. ມນັ ມສີ ອງສ່ ງິ ທ່ ີໃຫກ້ ານປ້ອງກນັ ທ່ ີດທີ ່ ີສດຸ ຕ່ ໍການດາວໂຫຼດທ່ ີຕດິ ເຊອື້ ຄ:ື ຊອບແວຣຮກັ ສາຄວາມປອດໄພໃນຄອມພິວເຕຂີ ອງເຮົາ ແລະ ການຕດັ ສິນໃຈ ຂອງຕວົ ເຮົາເອງ. ມນັ ເປັນສ່ ງິ ສາໍ ຄນັ ທ່ ີຈະຕອ້ ງແນໃ່ ຈວາ່ ຊອບແວຣຮກັ ສາຄວາມປອດໄພ ທງັ ໝດົ ຂອງເຮົາໄດມ້ ກີ ານປບັ ປງຸ ແລະ ໄຟວໍໃຊໄ້ ດ.້ 83

ນອກຈາກນນັ້ ເຮົາຍງັ ສາມາດປກົ ປກັ ຮກັ ສາຄອມພິວເຕຂີ ອງເຮົາໂດຍການກວດສອບ ການດາວໂຫຼດທງັ ໝດົ ທ່ ີເປັນໜາ້ ສງົ ໄສ ຈນົ ກວາ່ ເຮົາຈະຕດັ ສນິ ໃຈໄດວ້ າ່ ພວກມນັ ປອດໄພ. ເຄັດລບັ ຕ່ ໍໄປນຈີ້ ະຊວ່ ຍໃຫເ້ ຮົາດາວໂຫຼດຂມໍ້ ນູ ໄດຢ້ າ່ ງປອດໄພ. x ດາວໂຫຼດມາຈາກເວັບໄຊທ່ ີເຊ່ ອື ຖໄື ດ້ ເຮົາຄວນຈະດາວໂຫຼດພຽງແຕຈ່ າກເວັບໄຊທ່ ີສາ້ ງຂນ້ຶ ມາແລວ້ ໄວໃ້ ຈໄດ.້ ເວັບໄຊຕວົ ຢາ່ ງ ຄ:ື http://download.cnet.com ເປັນເວັບໄຊໜ່ ຶງທ່ ີມຊີ ່ ສື ຽງ ເຊ່ ງິ ເຮົາສາມາດດາວໂຫຼດໄຟລ ຕາ່ ງໆທ່ ີໄດຮ້ ບັ ການກວດກາສາໍ ລບັ malware, spyware ຫຼື adware. ນອກຈາກ ເວັບໄຊນີ້ ເຮົາຍງັ ສາມາດຄນ້ົ ຄວາ້ ຫາຜະລິດຕະພນັ ໂດຍຜາ່ ນ Googling ແລະ ກວດກາຄວາມຄດິ ເຫັນຕາມທ່ ີໄດພ້ ບົ ພໍ້. ກອ່ ນທ່ ີຈະດາວໂຫຼດຈາກເວັບໄຊໃດໜ່ ຶງ, ຈງ່ ົ ກວດສອບໂດເມນ ແລະ ພິສດູ ວາ່ ເຮົາກາໍ ລງັ ຢໃູ່ ນເວັບໄຊທ່ ີໄວວ້ າງໃຈໄດ້ ແລະ ບ່ ໍໄດເ້ ຫັນກຽ່ ວກບັ ສ່ ງິ ທ່ ີປອມແປງ. x ດາວໂຫຼດແບບປະຢດັ ທຽບກບັ ການເຮັດວຽກຂອງພວກມນັ ເມ່ອື ໄດຮ້ ບັ ການແຈງ້ ເຕອື ນ, ດທີ ່ ີສດຸ ແມນ່ ການດາວໂຫຼດແບບປະຢດັ ໃຫແ້ ກບ່ ອ່ ນບນັ ທຶກ ຂໍມ້ ນູ ຂອງເຮົາ ແທນທ່ ີຈະເປັນຂອງການແລນ່ (running) ໂປຣແກຣມ. ເຫດຜນົ ນມ້ີ ເີ ວລາໃຫ້ ແກເ່ ຮົາໃນການກວດສອບການດາວໂຫຼດໂປຣແກຣມທ່ ີມຄີ ວາມປອດໄພ ກອ່ ນທ່ ີເຮົາຈະເປີດໃຊ້ ພວກມນັ .  ຮບູ ທີ 59: ກອ່ ນທ່ ີຈະດາວໂຫຼດໄຟລຕາ່ ງໆ ຄວນສງັ ເກດການແຈງ້ ເຕອື ນ x ກວດສອບໃບອະນຍຸ າດ ແລະ ການລາຍງານຄວາມເປັນສວ່ ນຕວົ (Check license agreements and privacy statements) ກອ່ ນທ່ ີຈະຕດິ ຕງັ້ ການດາວໂຫຼດສ່ ງິ ໃດກຕໍ າມ, ຈງ່ ົ ອາ່ ນຂຕໍ້ ກົ ລງົ ຫຼື ໃບອະນຍຸ າດ ແລະ ການຖະແຫຼງຄວາມເປັນສວ່ ນຕວົ ຢາ່ ງລະມດັ ລະວງັ ເພ່ ືອເຮັດໃຫໝ້ ນັ້ ໃຈວາ່ ເຮົາບ່ ໍໄດນ້ າໍ ເອົາ spyware ຫຼື adware ເຂ້ົາມາ. ຊອບແວຣທ່ ີບ່ ໍຕອ້ ງການຢາກໄດ້ ບາງຄງັ້ ອາດຈະ 84

ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລິຂະສິດມາພອ້ ມກບັ ໄຟລທ່ ີດາວໂຫຼດ ແລະ ຜບູ້ ໍລິໂພກອາດຈະບ່ ໍຮບັ ຮວູ້ າ່ ພວກເຂົາໄດເ້ ລືອກເອົາ ຊອບແວຣເພ່ ີມເຕມີ ນີ້ ໂດຍຍອມຮບັ ຂໍຕ້ ກົ ລງົ ແລະ ເງ່ອື ນໄຂຂອງໂປຣແກຣມ. ຈງ່ ົ ໃຫໝ້ ນັ້ ໃຈວາ່ ໄດອ້ າ່ ນຂໍກ້ າໍ ນດົ ແລະ ເງ່ອື ນໄຂຂອງການດາວໂຫຼດທ່ ີພິມລະອຽດນນັ້ ກອ່ ນທ່ ີຈະ ຍອມຮບັ ແລະ ບ່ ໍໄດຕ້ ດິ ຕງັ້ ສ່ ງິ ໃດ ທ່ ີເຮົາບ່ ໍແນໃ່ ຈກຽ່ ວກບັ ພວກມນັ . x ຈງ່ ົ ລະມດັ ລະວງັ ຊອບແວຣຟຣີ (Be cautious of freeware) ຊອບແວຣຟຣີ (freeware) ໂດຍທ່ວົ ໄປປະກອບດວ້ ຍອງົ ປະກອບພ້ືນຖານຂອງໜາ້ ຈໍ ພາບ (desktop), ຮບູ ພາບຟຣ,ີ ໄອຄອນສະແດງອາລມົ (emoticons), ເກມຄອມພິວເຕີ ແລະ ຄາໍ ສ່ງັ ໃຊງ້ ານໜາ້ ຈພໍ າບ (desktop applications) ເຊ່ ັນ: ຂາ່ ວສານ ແລະ ການ ປບັ ປງຸ ສະພາບອາກາດ. ໃນຂະນະທ່ ີໂປຣແກຣມເຫ່ ົຼານສີ້ າມາດຈະຫຼອກລວງ ແລະ ມວ່ ນຊ່ ນື , ບາງຄງັ້ freeware ສາມາດມີ malware ຫຼື spyware. ສະນນັ້ ຈງ່ ົ ສກຶ ສາຄນົ້ ຄວ້ າ ໂປຣແກມໃຫໝ້ ນັ້ ໃຈ ກອ່ ນທ່ ີຈະດາວໂຫຼດ. x ຫຼີກລຽ້ ງການດາວໂຫຼດຜິດທ່ ີກດົ ໝາຍ (Avoid illegal downloads) ເມ່ອື ເຮົາລກັ ລອບດາວໂຫຼດສ່ ງິ ທ່ ີສະຫງວນລິຂະສດິ (copyrighted material) ເຊນ່ ັ : ດນົ ຕີ, ປ້ຶມ, ຊອບແວຣ, ເກມ ແລະ ວດິ ໂີ ອ ແມນ່ ເຮົາກາໍ ລງັ ລະເມດີ ກດົ ໝາຍຢາ່ ງເປັນ ທາງການ, ເຊ່ ງິ ສາມາດນາໍ ໄປສກູ່ ານປບັ ໄໝ ແລະ ຈນົ ເຖງິ ຂນັ້ ຈາໍ ຄກຸ . ນອກຈາກນນັ້ , ຮບູ ພາບລາມກົ ບາງປະເພດອາດຈະຜິດກດົ ໝາຍ ເມ່ອື ຖກື ດາວໂຫຼດ, ເບ່ ງິ ຫຼື ເປັນເຈາົ້ ຂອງ. ເຮົາຄວນຈະຮວູ້ າ່ ອງົ ການຈດັ ຕງັ້ ດາ້ ນກດົ ໝາຍຮບັ ຜິດຊອບຕ່ ໍການໃຊສ້ ່ ງິ ທ່ ີສະຫງວນລຂິ ະສດິ ກຽ່ ວກບັ ການໃຊອ້ ິນເຕເີ ນັດໄປໃນທາງທ່ ີບ່ ໍຖກື ຕອ້ ງ, ສະນນັ້ ດທີ ່ ີສດຸ ຕອ້ ງໄດປ້ ະຕບິ ດັ ຕາມ ລະບຽບກດົ ໝາຍ. x ຈງ່ ົ ລະມດັ ລະວງັ ຂອງການແລກປ່ຽນໄຟລແບບ P2P ໂປຣແກຣມແບງ່ ປນັ ໄຟລແບບຄູ່ (P2P: Peer-to-peer) ເຊ່ ັນ: BitTorrent ແລະ LimeWire ເຊ່ ງິ ເປັນທ່ ີຮຈູ້ ກັ ນນັ້ ໄດບ້ ນັ ຈຸ malware, adware ແລະ ການດາວໂຫຼດທ່ ີ ຜິດກດົ ໝາຍ. ເພາະສະນນັ້ , ສາໍ ຄນັ ທ່ ີສດຸ ໃຫເ້ ຝິກສາ້ ງຄວາມລະມດັ ລະວງັ ໃນເວລາທ່ ີຈະດາວ ໂຫຼດ ແລະ ແບງ່ ປນັ ໄຟລແບບຄຈູ່ າກເວັບໄຊ. ຈງ່ ົ ເກບັ ຮກັ ສາໄຟລທ່ ີແບງ່ ປນັ ຂອງເຮົາໃຫຢ້ ູ່ ໃນໂຟນເດນີ ອກເຄ່ ືອງຄອມພິວເຕຂີ ອງເຮົາ ແລະ ຕອ້ ງລບຶ ທກຸ ຢາ່ ງທ່ ີ ດາວໂຫຼດແບບຜິດ ແບບກດົ ໝາຍ. ເພ່ ືອສກຶ ສາຂມໍ້ ນູ ເພ່ ີມເຕມີ , ຈງ່ ົ ເຂ້ົາໄປທ່ ີ http://www. onguardonline.gov /articles/0016-p2p-file-sharing-risks. 85

x ຄວາມເຂົ້າໃຈວທິ ີຕດິ ຕາມຜນົ ການທອ່ ງເວັບຂອງເຮົາ ເຮົາຍງັ ບ່ ໍໄດຮ້ ດູ້ ອກວາ່ ການເຄ່ ອື ນໄຫວ ແລະ ສ່ ງິ ທ່ ີເຮົາຄລກິ ໃສນ່ ນັ້ ເຮົາອາດຈະຖກື ຕດິ ຕາມໃນເມ່ອື ເຮົາເຂົ້າໃຊອ້ ນິ ເຕເີ ນັດ. ເຮົາອາດຕກົ ຕະລງຶ ແລະ ສງົ ໃສວາ່ ເປັນຫຍງັ ແລະ ມນັ ເກດີ ຂນ້ຶ ໄດແ້ ນວໃດ. ບາງຄງັ້ ກມໍ ຜີ ນົ ຕ່ ໍກບັ ເວັບໄຊ, ໃນທາງອ່ ນື ໆ ມນັ ຖກື ໃຊເ້ ພ່ ືອ ເກບັ ກາໍ ຂໍມ້ ນູ ແລະ ໃນບາງກລໍ ະນມີ ນັ ຖກື ໃຊສ້ າໍ ລບັ ການສອດແນມ ຫຼື ການສບື ຄນົ້ ທາງ ໄຊເບີ (cybersnooping). ສ່ ງິ ຕ່ ໍໄປນ້ີ ແມນ່ ຕວົ ຢາ່ ງຈາໍ ນວນໜອ້ ຍໜ່ ຶງ: - ເວັບໄຊວາງ ບອ່ ນ (cookie) ໃຫຈ້ ່ຂື ໍມ້ ນູ ສະເພາະໃດໜ່ ຶງຂອງມນັ ໃນຄອມພິວເຕຂີ ອງ ເຮົາ ດງ່ ັ ນນັ້ ມນັ ຈະດາໍ ເນນີ ການໄດຢ້ າ່ ງງາ່ ຍດາຍ ເມ່ອື ກບັ ຄນື ໄປຫາເວັບໄຊນນັ້ . - ເວັບໄຊ ເຊ່ ັນ: Amazon, eBay, Netflix ເກບັ ກາໍ ຂມໍ້ ນູ ກຽ່ ວກບັ ຄວາມມກັ ຂອງເຮົາ ດງ່ ັ ນນັ້ ເຂົາເຈາ້ົ ສາມາດສາ້ ງຄາໍ ແນະນາໍ ກຽ່ ວກບັ ສນິ ຄາ້ ຫຼື ຮບູ ເງາົ ສະເພາະສາໍ ລບັ ເຮົາ ທ່ ີພວກເຂົາຄດິ ວາ່ ເຮົາອາດຈະຢາກໄດ.້ - ການຕດິ ຕາມ ແລະ ການວເິ ຄາະການເຄ່ ອື ນໄຫວຂອງ Google ແມນ່ ເພ່ ືອສະໜອງ ສະຖຕິ ຂິ ໍມ້ ນູ ຂອງເຮົາໃຫແ້ ກບ່ ໍລສິ ດັ . ບໍລິສດັ ເຫ່ ົຼານອ້ີ າດຈະນາໍ ໃຊຂ້ ມໍ້ ນູ ເຫ່ ົຼານ້ີ ເພ່ ືອ ຈດຸ ປະສງົ ທາງການຕະຫຼາດ ຫຼື ການໂຄສະນາ ຫຼື ໃນການວເິ ຄາະປະສດິ ທິພາບ ຂອງເວັບໄຊ. - ບາງອງົ ກອນຂອງລດັ ອາດຈະເກບັ ກາໍ ຂໍມ້ ນູ ກຽ່ ວກບັ ກດິ ຈະກາໍ ອອນໄລຂອງເຮົາ ໃນ ກລໍ ະນທີ ່ ີຈາໍ ເປັນສາໍ ລບັ ການສບື ສວນຄະດອີ າຍາ ຫຼື ຈດຸ ປະສງົ ທາງດາ້ ນຄວາມປອດ ໄພຂອງຊາດ. - ບາງຄງັ້ ໃນການດາວໂຫຼດໂປຣແກຣມ ຫຼື ສະໝກັ ເຂົ້ານາໍ ໃຊເ້ ວັບໄຊ, ເຮົາອາດຈະ ຕກົ ລງົ ເຫັນດີ ອະນຍຸ າດໃຫໂ້ ປຣແກຣມ ຫຼື ເວັບໄຊເກບັ ກາໍ ຂມໍ້ ນູ ສະໜອງຂໍມ້ ນູ ໃຫ້ ແກບ່ ກຸ ຄນົ ທີສາມສາໍ ລບັ ການໂຄສະນາ. - ຖາ້ ເຮົາແບງ່ ໃຊ້ (share) ຂມໍ້ ນູ ໃນຄອມພິວເຕຮີ ວ່ ມກນັ , ຜອູ້ ່ ນື ໆສາມາດສອດແນມ ກຽ່ ວກບັ ການເຄ່ ອື ນໄຫວຂອງເຮົາ ໂດຍການກວດຄນື ປະຫວດັ ຜນົ ການຊອກຫາຂອງ ເຮົາ (spy on your activity by reviewing your browsing history). - ມນັ ແວຣ ຫຼື ສະປາຍແວຣ ຈາໍ ນວນຫຼາຍໄດຖ້ ກື ນາໍ ໃຊ້ ເພ່ ືອຕດິ ຕາມ ແລະ ຮບັ ເອົາ ຂໍມ້ ນູ ຂາ່ ວສານທ່ ີລະອຽດອອ່ ນ ເຊ່ ັນ: ຕວົ ເລກບດັ ເຄຣດດິ ແລະ ລະຫດັ ຜາ່ ນບນັ ຊີ ທະນາຄານ ທ່ ີສາມາດນາໍ ໄປໃຊສ້ າໍ ລບັ ລກັ ເອົາເອກະລກັ (identity theft crimes). 86

ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລິຂະສິດມນັ ສາໍ ຄນັ ທ່ ີຈະມຈີ ດິ ສາໍ ນກຶ ຕ່ ໍການຕດິ ຕາມນີ້ ເພ່ ືອໃຫເ້ ກດີ ນໄິ ສການທອ່ ງເວັບທ່ ີປອດໄພ ຕາມລະດບັ ຄວາມຕອ້ ງການສວ່ ນຕວົ ຂອງເຮົາ. ຖາ້ ຕອ້ ງການສກຶ ສາຂໍມ້ ນູ ເພ່ ີມເຕມີ ໃຫເ້ ຂ້ົາໄປທ່ ີ http://www.gcflearnfree.org/techsav vy/browsing-privately. ງ. ວທິ ີຮກັ ສາຜນົ ການທອ່ ງເວັບສວ່ ນຕວົ ຂອງເຮົາ (How to keep our browsing private) ຕວົ ທອ່ ງເວັບທງັ ໝດົ ມລີ ກັ ສະນະຄວາມເປັນສວ່ ນຕວົ ສາໍ ລບັ ເປັນບອ່ ນໃຫຈ້ ່ຂື ມໍ້ ນູ ສະເພາະ ໃດໜ່ ຶງ, ການທອ່ ງເວັບສວ່ ນຕວົ ແລະ ການລບົ ປະຫວດັ ການທອ່ ງເວັບ ທ່ ີເຮົາສາມາດຈດັ ການຕາມຄວາມຕອ້ ງການທ່ ີເປັນສວ່ ນຕວົ ຂອງເຮົາ. ເພ່ ືອໄປສງັ ເກດຄນຸ ນະສມົ ບດັ ເຫ່ ົຼານ,ີ້ ຈງ່ ົ ເລອື ກສ່ ງິ ດງ່ ັ ຕ່ ໍໄປນ:້ີ Internet Explorer: ໄປຫາ http://windows.microsoft.com/en-US/internet explorer/products/ie-8/videos ແລະ ເລອື ກເບ່ ງິ ວດິ ໂີ ອທ່ ີກຽ່ ວຂອ້ ງ. Firefox: ໄປຫາ http://www.mozilla.org/en-US/firefox/security/ ເພ່ ືອສກຶ ສາ ສະພາບລວມຂອງຄນຸ ສມົ ບດັ ຄວາມເປັນສວ່ ນຕວົ Firefox. Chrome: ໄປຫາ https://www.google.com/intl/en/chrome/browser/features .html ເພ່ ືອຮຽນຮເູ້ ພ່ ີມເຕມີ ກຽ່ ວກບັ ຄວາມປອດໄພ ແລະ ຄນຸ ສມົ ບດັ ຄວາມເປັນສວ່ ນຕວົ ຂອງ Chrome. x ການຄວບຄມຸ ການໃຊຄ້ ກຸ ກີ ເວັບໄຊຈາໍ ນວນຫຼາຍເພ່ ີມໄຟລຂໍຄ້ ວາມຂະໜາດນອ້ ຍ ເພ່ ືອເປັນບອ່ ນໃຫຈ້ ່ຂື ມໍ້ ນູ ສະເພາະ ໃດໜ່ ຶງໃນຄອມພິວເຕຂີ ອງເຮົາ ທ່ ີເອນີ້ ວາ່ ຄກຸ ກີ (Cookie). ຄກຸ ກີ ສາມາດຊວ່ ຍໃຫ້ ຄອມພິວເຕີຂອງເຮົາຕດິ ຕ່ ໍສ່ ືສານກບັ ເຄ່ ືອງແມຂ່ າ່ ຍເວັບໄຊ, ແຕພ່ ວກມນັ ຍງັ ສາມາດຖກື ນາໍ ໃຊ້ ເພ່ ືອຕດິ ຕາມກດິ ຈະກາໍ ທອ່ ງເວັບຂອງເຮົາ. ຕວົ ທອ່ ງເວັບແຕລ່ ະຕວົ ມເີ ຄ່ ອື ງມສື າໍ ລບັ ຄວບຄມຸ , ສະກດັ ກນັ້ ແລະ ລບຶ ຄກຸ ກອີ ອກຈາກຄອມພິວເຕີຂອງເຮົາ. ຄວາມຄນຸ້ ເຄຍີ ກບັ ເຄ່ ອື ງມເື ຫ່ ົຼານີ້ ສາມາດຊວ່ ຍປກົ ປກັ ຮກັ ສາຂໍມ້ ນູ ຂອງເຮົາຈາກການໂຈມຕີ. Internet Explorer: ໄປທ່ ີ http://www.gcflearnfree.org/internetexplorer ເພ່ ືອ ສກຶ ສາກຽ່ ວກບັ ການຕດິ ຕງັ້ ຄກຸ ກ.ີ Firefox: ໄປທ່ ີ http://support.mozilla.com/en-US/kb/Cookies ເພ່ ືອສກຶ ສາການ ຈດັ ການຕິດຕງັ້ ຄກຸ ກີ ໃນ Firefox. 87

Chrome: ໄປທ່ ີ http://www.google.com/support/chrome/bin/answer.py? answer=95647 ເພ່ ືອສກຶ ສາວທິ ີບໍລິຫານ ສະກດັ ກນັ້ ແລະ ລບຶ ຄກຸ ກີ ໃນ Chrome. ໝາຍເຫດ: ສະກດັ ກນັ້ ຂໍມ້ ນູ ທງັ ໝດົ ໃນຄກຸ ກີ ອາດຈະບ່ ໍເປັນຜນົ ດຕີ ່ ໍປະສບົ ການໃນການທອ່ ງ ເວັບຂອງເຮົາໃນບາງເວັບໄຊ. x ການນາໍ ໃຊກ້ ານຄນົ້ ຫາແບບສວ່ ນຕວົ (Use private browsing) ຕວົ ທອ່ ງເວັບຈາໍ ນວນຫຼາຍມເີ ຄ່ ອື ງມທື າງເລອື ກ ທ່ ີອະນຍຸ າດໃຫເ້ ຮົາຊອກຫາແບບສວ່ ນ ຕວົ . ເມ່ອື ຢໃູ່ ນຮບູ ແບບການຄນ້ົ ຫາແບບສວ່ ນຕວົ , ຂໍມ້ ນູ ຂາ່ ວສານດງ່ ັ ຕ່ ໍໄປນີ້ ຈະບ່ ໍໄດບ້ ນັ ທຶກ ໄວໂ້ ດຍຕວົ ທອ່ ງເວັບ: - ໜາ້ ເວັບທ່ ີເຮົາໄປຢຽ້ ມຢາມຈະບ່ ໍໄດຮ້ ບັ ການບນັ ທຶກເຂ້ົາໃນປະຫວດັ ຫຼື ແຖບທ່ ີຢເູ່ ວັບ (address bar) ຂອງເຮົາ. - Cookies ຈະຖກື ລຶບອອກໃນຕອນທາ້ ຍຂອງການຄນ້ົ ຫາ. - ຖານຄວາມຈາໍ ທ່ ີເກບັ ໄຟລອິນເຕເີ ນັດຊ່ວົ ຄາວ ຈະຖກື ລຶບອອກໃນຕອນທາ້ ຍຂອງການ ທອ່ ງເວັບ. - ຮບູ ແບບ, ຫຼກັ ການຄນົ້ ຫາ ແລະ ກອ່ ງຂໍຄ້ ວາມຈະບ່ ໍບນັ ທຶກຂໍມ້ ນູ ທ່ ີເຮົາໄດເ້ ຂ້ົາໄປ, ນບັ ທງັ ລະຫດັ ຜາ່ ນ. - ການດາວໂຫຼດທ່ ີລະບໄຸ ວຢ້ ໃູ່ ນໜາ້ ຕາ່ ງດາວໂຫຼດ ຫຼື ໂຟເດີ (Folder) ຂອງເຮົາຈະ ຖກື ລຶບໄປ, ເຖງິ ວາ່ ການດາວໂຫຼດມນັ ເອງຈະຍງັ ຄງົ ຢໃູ່ ນຄອມພິວເຕຂີ ອງເຮົາ. ມນັ ສາໍ ຄນັ ທ່ ີຈະສງັ ເກດວາ່ ຜນົ ການຄນ້ົ ຫາສວ່ ນຕວົ ບ່ ໍໄດເ້ ຮັດໃຫເ້ ຮົາລະບຊຸ ່ ໃື ນເວັບໄຊ. ເວັບໄຊຍງັ ສາມາດຕດິ ຕາມການຢຽ້ ມຢາມ ແລະ ກດິ ຈະກາໍ ຂອງເຮົາ ໂດຍຜາ່ ນທ່ ີຢູ່ ລະຫດັ ສວ່ ນຕວົ (IP address) ຂອງເຮົາ. Internet Explorer: ໄປທ່ ີ http://www.gcflearnfree.org/internetexplorer/6.2 ເພ່ ືອສກຶ ສາການຕດິ ຕງັ້ ການທອ່ ງເວັບແບບສວ່ ນຕວົ ໃນ Internet Explorer. Firefox: ໄປທ່ ີ http://support.mozilla.com/en-US/kb/Private+Browsing ເພ່ ືອ ສກຶ ສາການຕດິ ຕງັ້ ການຄນ້ົ ຫາແບບສວ່ ນຕວົ ໃນ Firefox. Chrome: ໄປທ່ ີ http://www.google.com/support/chrome/bin/answer.py?hl= en&answer=95464 ເພ່ ືອສກຶ ສາການຕດິ ຕງັ້ ການທອ່ ງເວັບແບບສວ່ ນຕວົ ໃນ Chrome. x ລຶບປະຫວດັ ຜນົ ການຄນົ້ ຫາ (Delete browsing history) 88

ການເຂົ້າເຖງິ ປະຫວດັ ຜນົ ການທອ່ ງເວັບຂອງເຮົາແມນ່ ວທິ ີໜ່ ຶງ ທ່ ີເວັບໄຊ ຫຼື ບກຸ ຄນົ ທ່ ີ ສາມາດເກບັ ກາໍ ຂໍມ້ ນູ ກຽ່ ວກບັ ກດິ ຈະກາໍ ອອນໄລ ແລະ ຄວາມຕອ້ ງການຂອງເຮົາ. ປະຫວດັ ຜນົ ການທອ່ ງເວັບເປັນສ່ ງິ ອາໍ ນວຍຄວາມສະດວກ ທ່ ີອະນຍຸ າດໃຫເ້ ຮົາເບ່ ງິ ແລະ ເຂົ້າເຖງິ ສະຖານທ່ ີບອ່ ນທ່ ີໄດໄ້ ປຢຽ້ ມຢາມກອ່ ນໜາ້ ນ.ີ້ ເຖງິ ຢາ່ ງໃດກຕໍ າມ, ເຮົາອາດຈະຕອ້ ງລຶບປະ ຫວດັ ຜນົ ການທອ່ ງເວັບຂອງເຮົາສາໍ ລບັ ຄວາມເປັນສວ່ ນຕວົ ເພ່ ີມເຕມີ . ຕວົ ທອ່ ງເວັບສວ່ ນຫຼາຍ ມທີ າງເລອື ກສາໍ ລບັ ການປບັ ແຕງ່ ປະຫວດັ ຫຼາຍຢາ່ ງເທ່ ົາກບັ ທ່ ີເຮົາຕອ້ ງລຶບ. ຖາ້ ເຮົາເປັນຫວ່ ງ ຢາ້ ນສນູ ເສຍທ່ ີຢເູ່ ວັບໄຊ ທ່ ີເຮົາຕອ້ ງການຈະໄປຢຽ້ ມຢາມ, ເຮົາສາມາດເກບັ ມນັ ໄວໄ້ ດສ້ ະເໝີ (Bookmark) ຫຼື ຮກັ ສາມນັ ໄວໃ້ ນ Favorite ຂອງເຮົາ. ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລິຂະສິດ Internet Explorer: ໄປທ່ ີ http://www.gcflearnfree.org/internetexplorer/6.2 ເພ່ ືອສກຶ ສາການລຶບປະຫວດັ ການທອ່ ງເວັບສວ່ ນຕວົ ໃນ Internet Explorer. Firefox: ໄປທ່ ີ http://support.mozilla.com/en-US/kb/Clear%20Recent%20His tory ເພ່ ືອສກຶ ສາການລຶບປະຫວດັ ການທອ່ ງເວັບສວ່ ນຕວົ ໃນ Firefox. Chrome: ໄປທ່ ີ http://www.google.com/support/chrome/bin/answer.py? answer=95537&cbid=1faixu2xfyb58&src=cb&lev=answer ເພ່ ືອສກຶ ສາການ ລບຶ ປະຫວດັ ການທອ່ ງເວັບສວ່ ນຕວົ ໃນ Chrome. ຜໃູ້ ຊທ້ ່ ີຊາໍ ນານສາມາດຊອກຊອບແວຣທ່ ີໃຊຄ້ ນ້ົ ຫາແບບປິດລບັ (anonymous browsing software) ເຊ່ ັນ: ຈາກ http://www.anonymizer.com/, http://www.torproject.org/ ຫຼື ຈາກພາກສວ່ ນເສມີ ຟຣຂີ ອງ Chrome: https://chrome.google.com/webstore/detail/keep -my-opt-outs/hhnjdplhmcnkiecampfdgfjilccfpfoe ສາໍ ລບັ ຄວາມເປັນສວ່ ນຕວົ ໃນລະດບັ ສງູ . x ຕວົ ສະກດັ ກນັ້ ປອັ ບອບັ (Pop-up blockers) ປອັ ບອບັ ເປັນໜາ້ ຕາ່ ງຕວົ ທອ່ ງເວັບຂະໜາດນອ້ ຍ ທ່ ີປາກດົ ອອກມາແບບອດັ ຕະໂນມດັ ໃນເວລາເຂ້ົາເບ່ ງິ ເວັບໄຊສະເພາະໃດໜ່ ຶງ. ບາງຄງັ້ ພວກມນັ ອາດເປັນສວ່ ນໜ່ ຶງໃນການເຮັດ ໜາ້ ທ່ ີຢາ່ ງຖກື ຕອ້ ງຂອງເວັບໄຊ ຫຼື ພວກມນັ ອາດປະກອບມກີ ານໂຄສະນາທ່ ີສາມາດເຮັດໃຫ້ ເປັນໜາ້ ລາໍ ຄານ ຫຼື ໜາ້ ລງັ ກຽດ. ເຖງິ ຢາ່ ງໃດກຕໍ າມ, ບາງປອັ ບອບັ ອາດມີ ມນັ ແວຣ; ເພາະສະນນັ້ , ທ່ ີດສີ ດຸ ໃຫໝ້ ນັ້ ໃຈວາ່ ສ່ ງິ ທ່ ີສະກດັ ກນັ້ ປອັ ບອບັ (Pop-up blockers) ຂອງຕວົ ທອ່ ງເວັບຂອງເຮົາໄດຖ້ ກື ເປີດໄວ.້ 89