ວິຊາການຄິດ ແລະ ການຕັດສິນໃຈ

เอกสารประกอบการสอน รายวชิ าการคดิ และการตดั สินใจ ชยานนท์ ฮมแสน กศ.ม. (การวจิ ยั การศึกษา) สํานักวชิ าศึกษาทวั่ ไป มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั อดุ รธานี 2558

(1)   คาํ นํา เอกสารประกอบการสอน รายวิชาการคิดและการตดั สินใจ รหัส GE 40003 เล่มน้ี จดั ทาํ ข้ึน เพื่อใชใ้ นการเรียนการสอนในรายวิชาการคิดและการตดั สินใจ ซ่ึงเป็ นรายวิชาในกลุ่มวิชาคณิตศาสตร์ วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี สาํ นกั ศึกษาทว่ั ไป ซ่ึงประกอบไปดว้ ยเน้ือหา 5 บท ไดแ้ ก่ การคิดและ กระบวนการคิดของมนุษย์ ตรรกศาสตร์และการให้เหตุผล ข้อมูลข่าวสารและสถิติที่สําคัญ กระบวนการตดั สินใจ และกาํ หนดการเชิงเสน้ ผจู้ ดั ทาํ หวงั เป็ นอยา่ งย่งิ ว่าเอกสารประกอบการสอนเล่มน้ีจะเป็ นประโยชน์ต่อการเรียนรู้ของ ผเู้ รียนเป็นอยา่ งดี สามารถนาํ ความรู้และทกั ษะท่ีไดฝ้ ึกฝนไปใชใ้ หเ้ กิดประโยชน์ต่อตนเองท้งั ในปัจจุบนั และในอนาคต ขอขอบพระคุณเจ้าของผลงานทุกท่าน ท่ีผู้จัดทําได้นํามาอ้างอิงไว้ในเอกสารเล่มน้ี ขอขอบพระคุณผเู้ ช่ียวชาญและผทู้ รงคุณวุฒิ ท่ีใหค้ าํ แนะนาํ ในการพฒั นาเอกสารประกอบการสอนใหม้ ี ความสมบูรณ์มากย่ิงข้ึน และขอขอบคุณผูท้ ่ีมีส่วนเกี่ยวขอ้ งที่ช่วยให้เอกสารเล่มน้ีสําเร็จออกมาได้ หากมีสิ่งใดท่ีเป็ นขอ้ เสนอแนะเพื่อการพฒั นาและปรับปรุง ผูจ้ ัดทาํ ขอน้อมรับด้วยความยินดีและ เป็นพระคุณอยา่ งยงิ่ ชยานนท์ ฮมแสน มกราคม 2558

(3) สารบญั หน้า คาํ นาํ ......................................................................................................................................... (1) สารบญั ..................................................................................................................................... (3) สารบญั ภาพ.............................................................................................................................. (10) สารบญั ตาราง........................................................................................................................... (12) แผนบริหารการสอนประจาํ วชิ า............................................................................................... (13) แผนบริหารการสอนประจาํ บทท่ี 1 ......................................................................................... 1 บทท่ี 1 การคิดและกระบวนการคิดของมนุษย.์ ....................................................................... 5 5 ความหมายของการคิด................................................................................................. 6 โครงสร้างทางสมองกบั การคิด.................................................................................... 10 กระบวนการของการคิด............................................................................................... 11 ประเภทของการคิด...................................................................................................... 12 การฝึกทกั ษะและลกั ษณะการคิด................................................................................. 13 13 1. การคิดคล่องและคิดหลากหลาย......................................................................... 15 2. การคิดวเิ คราะห์และคิดผสมผสาน..................................................................... 18 3. การคิดริเริ่ม......................................................................................................... 20 4. การคิดละเอียดชดั เจน......................................................................................... 21 5. การคิดอยา่ งมีเหตุผล........................................................................................... 23 6. การคิดกวา้ งและรอบคอบ................................................................................... 24 7. การคิดไกล.......................................................................................................... 26 8. การคิดลึกซ้ึง....................................................................................................... 27 9. การคิดดี คิดถกู ทาง............................................................................................. 27 การพฒั นากระบวนการคิด............................................................................................ 31 1. การคิดสร้างสรรค.์ ............................................................................................... 34 2. การคิดวเิ คราะห์................................................................................................... 38 3. การคิดสงั เคราะห์................................................................................................. 41 4. การคิดอยา่ งมีวิจารณญาณ................................................................................... 5. การคิดแกป้ ัญหา……………..............................................................................

(4) สารบญั (ต่อ) หน้า บทสรุป......................................................................................................................... 44 แบบฝึกหดั ..................................................................................................................... 46 เอกสารอา้ งอิง................................................................................................................ 51 แผนบริหารการสอนประจาํ บทที่ 2 ........................................................................................... 53 บทที่ 2 ตรรกศาสตร์และการใหเ้ หตุผล..................................................................................... 57 57 ความหมายของตรรกศาสตร์......................................................................................... 58 ตรรกศาสตร์สญั ลกั ษณ์................................................................................................. 58 58 1. ประโยค.............................................................................................................. 59 2. ประพจน.์ ............................................................................................................ 61 3. ประโยคเปิ ด........................................................................................................ 63 4. รูปแบบของประโยคตรรกวทิ ยา......................................................................... 72 5. ประพจนเ์ ชิงประกอบ......................................................................................... 76 6. การหาคา่ ความจริงของประพจน์เชิงประกอบ..................................................... 78 7. ประพจน์สมมลู กนั ............................................................................................... 81 8. สจั นิรันดร์และขอ้ ขดั แยง้ .................................................................................... 81 การใหเ้ หตุผล................................................................................................................ 82 1. การใหเ้ หตุผลแบบอุปนยั .................................................................................... 83 2. การใหเ้ หตุผลแบบนิรนยั .................................................................................... 84 การตรวจสอบความสมเหตุสมผล................................................................................. 88 1. การทดสอบโดยใชค้ วามเป็นสจั นิรันดร์.............................................................. 92 2. การตรวจสอบความสมเหตุสมผลโดยกฎสาํ หรับการอนุมาน............................. 98 3. การตรวจสอบความสมเหตุสมผลโดยใชแ้ ผนภาพ.............................................. 99 บทสรุป......................................................................................................................... 103 แบบฝึกหดั ..................................................................................................................... เอกสารอา้ งอิง................................................................................................................

(5) สารบัญ (ต่อ) หน้า แผนบริหารการสอนประจาํ บทที่ 3 ......................................................................................... 105 บทท่ี 3 ขอ้ มูลขา่ วสารและคา่ สถิติที่สาํ คญั ............................................................................... 107 107 ความหมายของขอ้ มลู ข่าวสารและสถิติ....................................................................... 108 ประเภทของขอ้ มูล....................................................................................................... 108 108 1. ขอ้ มูลเชิงปริมาณ............................................................................................... 108 2. ขอ้ มลู เชิงคุณภาพ............................................................................................... 109 3. ขอ้ มูลตามกาลเวลา............................................................................................. 109 4. ขอ้ มูลตามสภาพภูมิศาสตร์................................................................................. 109 แหล่งขอ้ มลู ................................................................................................................. 109 1. แหล่งปฐมภมู ิ..................................................................................................... 109 2. แหล่งทุติยภูมิ..................................................................................................... 110 ประชากรและกลุ่มตวั อยา่ ง.......................................................................................... 110 การเกบ็ รวบรวมขอ้ มลู ................................................................................................. 111 1. การสงั เกตหรือการแจงนบั .................................................................................. 111 2. การสมั ภาษณ์...................................................................................................... 111 3. การส่งแบบสอบถาม.......................................................................................... 111 4. การคดั ลอกหรือการลงทะเบียน......................................................................... 111 5. การทดลอง......................................................................................................... 111 การจดั ระเบียบขอ้ มลู ................................................................................................... 112 1. การจดั ลาํ ดบั ขอ้ มูล............................................................................................. 117 2. การแจกแจงความถ่ี............................................................................................ 118 3. การแจกแจงความถ่ีสะสม.................................................................................. 4. การแจกแจงความถ่ีสมั พทั ธ.์ ..............................................................................

(6) สารบญั (ต่อ) หน้า 5. การแจกแจงความถ่ีโดยกราฟ............................................................................. 119 5.1 ฮิสโทแกรม................................................................................................... 119 5.2 รูปหลายเหลี่ยมแห่งความถ่ี........................................................................... 120 5.3 โคง้ ความถ่ี.................................................................................................... 120 121 การนาํ เสนอขอ้ มูล........................................................................................................ 121 1. การนาํ เสนอขอ้ มูลในรูปบทความ....................................................................... 121 2. การนาํ เสนอขอ้ มูลในรูปบทความก่ึงตาราง......................................................... 122 3. การนาํ เสนอขอ้ มูลในรูปตาราง............................................................................ 123 4. การนาํ เสนอขอ้ มลู ในรูปแผนภูมิ แผนภาพ และกราฟ......................................... 123 4.1 แผนภูมิแท่ง................................................................................................... 125 4.2 แผนภูมิรูปวงกลม.......................................................................................... 125 4.3 แผนภูมิรูปภาพ….......................................................................................... 126 4.4 กราฟเสน้ ....................................................................................................... 127 128 การวเิ คราะห์ขอ้ มลู ....................................................................................................... 128 1. ความถ่ีสมั พทั ธ์และร้อยละ.................................................................................. 128 2. การวดั แนวโนม้ เขา้ สู่ส่วนกลาง........................................................................... 133 2.1 มชั ฌิมเลขคณิตหรือคา่ เฉล่ียเลขคณิต............................................................ 136 2.2 มธั ยฐาน......................................................................................................... 139 2.3 ฐานนิยม........................................................................................................ 139 3. การวดั การกระจาย............................................................................................... 141 3.1 พสิ ยั ............................................................................................................... 146 3.2 ส่วนเบ่ียงเบนควอไทล.์ ................................................................................. 149 3.3 ส่วนเบี่ยงเบนเฉล่ีย........................................................................................ 154 3.4 ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน……………………................................................. 3.5 ความแปรปรวน............................................................................................

(7) สารบัญ (ต่อ) หน้า การใชข้ อ้ มูลขา่ วสารเพอื่ การตดั สินใจ......................................................................... 156 1. ขอ้ มูลขา่ วสารเชิงประจกั ษ.์ ................................................................................. 156 2. ขอ้ มูลข่าวสารเชิงวิเคราะห์และเปรียบเทียบ........................................................ 157 2.1 สมั ประสิทธ์ิของพิสยั .................................................................................... 157 2.2 สมั ประสิทธ์ิของส่วนเบ่ียงเบนควอไทล.์ ....................................................... 157 2.3 สมั ประสิทธ์ิของส่วนเบ่ียงเบนเฉลี่ย.............................................................. 158 2.4 สมั ประสิทธ์ิของการแปรผนั ......................................................................... 158 160 บทสรุป........................................................................................................................ 161 แบบฝึกหดั ................................................................................................................... 168 เอกสารอา้ งอิง............................................................................................................... แผนบริหารการสอนประจาํ บทท่ี 4 ........................................................................................... 169 บทท่ี 4 กระบวนการตดั สินใจ................................................................................................... 173 173 ความน่าจะเป็ น.............................................................................................................. 174 1. การทดลองสุ่ม ปริภูมิตวั อยา่ ง และเหตุการณ์.................................................... 177 2. ความน่าจะเป็นของเหตุการณ์ และคุณสมบตั ิของความน่าจะเป็น...................... 180 181 ความหมายของการตดั สินใจ......................................................................................... 182 ลกั ษณะของการตดั สินใจ.............................................................................................. 183 ความสาํ คญั ของการตดั สินใจ........................................................................................ 183 ชนิดของการตดั สินใจ................................................................................................... 184 รูปแบบการตดั สินใจ..................................................................................................... 186 กระบวนการตดั สินใจ................................................................................................... 186 โครงสร้างของปัญหาการตดั สินใจ............................................................................... 188 189 1. องคป์ ระกอบข้นั พ้นื ฐานของการตดั สินใจ........................................................... 191 2. ตารางการตดั สินใจ............................................................................................... 2.1 ตารางกาํ ไร..................................................................................................... 2.2 ตารางค่าความสูญเสียโอกาส..........................................................................

(8) สารบัญ (ต่อ) หน้า ประเภทของการตดั สินใจ............................................................................................. 195 1. การตดั สินใจภายใตส้ ภาวการณ์ท่ีแน่นอน........................................................... 196 2. การตดั สินใจภายใตส้ ภาวการณ์ท่ีไม่แน่นอน...................................................... 196 2.1 การตดั สินใจโดยไม่ใชข้ อ้ สนเทศที่มีอยกู่ ่อนแลว้ ......................................... 197 2.1.1 เกณฑเ์ พม่ิ คา่ มากท่ีสุด......................................................................... 198 2.1.2 เกณฑเ์ พม่ิ ค่านอ้ ยที่สุด......................................................................... 199 2.1.3 เกณฑล์ ดคา่ มากที่สุด........................................................................... 201 2.2 การตดั สินใจโดยใชข้ อ้ สนเทศท่ีมีอยกู่ ่อนแลว้ ............................................... 202 2.2.1 เกณฑส์ ภาวการณ์ที่มีความน่าจะเป็นสูงสุด......................................... 202 2.2.2 เกณฑค์ า่ คาดหวงั ………………………............................................. 204 1) เกณฑค์ ่าคาดหวงั ของกาํ ไรสูงสุด..................................................... 204 2) เกณฑค์ า่ คาดหวงั ของค่าความสูญเสียโอกาสต่าํ สุด........................... 207 3. การตดั สินใจภายใตค้ วามเส่ียง............................................................................ 209 210 บทสรุป.......................................................................................................................... 212 แบบฝึกหดั ..................................................................................................................... 216 เอกสารอา้ งอิง................................................................................................................ แผนบริหารการสอนประจาํ บทที่ 5 ............................................................................................ 217 บทที่ 5 กาํ หนดการเชิงเสน้ ........................................................................................................ 219 219 ความหมายของกาํ หนดการเชิงเสน้ ............................................................................... 220 ลกั ษณะปัญหาท่ีใชก้ าํ หนดการเชิงเสน้ .......................................................................... 222 ข้นั ตอนของการใชก้ าํ หนดการเชิงเสน้ .......................................................................... 222 โครงสร้างของกาํ หนดการเชิงเสน้ ................................................................................. 222 223 1. ตวั แปรที่ตอ้ งการตดั สินใจ.................................................................................... 224 2. ฟังกช์ นั จุดประสงค.์ .............................................................................................. 224 3. เง่ือนไขบงั คบั ....................................................................................................... 4. ขอ้ จาํ กดั ของตวั แปร.............................................................................................

(9) สารบญั (ต่อ) หน้า สมมติฐานของกาํ หนดการเชิงเสน้ ............................................................................... 225 1. ความเป็นสดั ส่วนหรือความสมั พนั ธท์ ี่คงท่ี......................................................... 225 2. กาํ หนดคา่ ไดแ้ น่นอน.......................................................................................... 225 3. สามารถแบ่งแยกได.้ ........................................................................................... 225 4. บวกเขา้ ดว้ ยกนั ได.้ .............................................................................................. 226 5. ตวั แปรมีค่าไม่ติดลบ........................................................................................... 226 226 รูปแบบทวั่ ไปของตวั แบบกาํ หนดการเชิงเสน้ .............................................................. 227 การสร้างตวั แบบกาํ หนดการเชิงเสน้ ............................................................................ 231 การหาผลเฉลยของกาํ หนดการเชิงเสน้ ดว้ ยวธิ ีกราฟ.................................................... 231 231 1. การเขียนกราฟสมการและอสมการเชิงเสน้ ........................................................ 235 1.1 การเขียนกราฟสมการเชิงเสน้ ....................................................................... 239 1.2 ระบบสมการเชิงเสน้ ..................................................................................... 244 1.3 การเขียนกราฟอสมการเชิงเสน้ ..................................................................... 246 1.4 ระบบอสมการเชิงเสน้ ................................................................................... 255 257 2. ข้นั ตอนในการหาผลเฉลยของกาํ หนดการเชิงเสน้ ดว้ ยวธิ ีกราฟ.......................... 260 บทสรุป........................................................................................................................ แบบฝึกหดั ................................................................................................................... เอกสารอา้ งอิง.............................................................................................................. บรรณานุกรม............................................................................................................................ 261

(10) สารบัญภาพ ภาพที่ หน้า 1.1 แสดงส่วนประกอบสาํ คญั ของเซลลส์ มอง...................................................................... 7 1.2 แสดงกระบวนการคิดของมนุษย.์ ................................................................................... 10 1.3 แสดงการคิดผสมผสาน……………………….............................................................. 15 1.4 แผนผงั แบบ mind map เร่ืองกฎของแผนผงั แบบ mind map........................................... 19 1.5 แสดงการเขียนแผนผงั กา้ งปลา........................................................................................ 19 3.1 กราฟแสดงการแจกแจงความถ่ีดว้ ยฮิสโทแกรม............................................................. 119 3.2 กราฟแสดงการแจกแจงความถ่ีดว้ ยรูปหลายเหล่ียมแห่งความถี่..................................... 120 3.3 กราฟแสดงการแจกแจงความถี่ดว้ ยโคง้ ความถ่ี............................................................... 120 3.4 แผนภมู ิแท่งแสดงจาํ นวนผเู้ สียชีวิตจากอุบตั ิเหตุทางรถยนตใ์ นเทศกาลข้ึนปี ใหม่ 124 ต้งั แต่ปี พ.ศ. 2553-2557................................................................................................. 3.5 แผนภูมิแท่งแสดงการเปรียบเทียบระหวา่ งจาํ นวนผเู้ สียชีวติ จากอุบตั ิเหตุทางรถยนต์ 124 125 และรถจกั รยานยนตใ์ นเทศกาลข้ึนปี ใหม่ ต้งั แต่ปี พ.ศ. 2555-2559................................ 126 3.6 แผนภมู ิรูปวงกลมแสดงการเปรียบเทียบคา่ ใชจ้ ่ายของนกั ศึกษาในแต่ละภาคเรียน........ 126 3.7 แผนภูมิรูปภาพแสดงจาํ นวนพนกั งานของบริษทั แห่งหน่ึงต้งั แต่ปี พ.ศ. 2556-2558...... 3.8 กราฟเสน้ แสดงมลู คา่ ส่งออกของเล่นไม้ ต้งั แต่ปี พ.ศ. 2554-2558…………………..... 127 3.9 กราฟเสน้ แสดงการเปรียบเทียบมลู ค่าส่งออกของเล่นไมแ้ ละของเล่นพลาสติก 138 141 ต้งั แต่ปี พ.ศ. 2554-2558………………………………………………………….…..... 233 3.10 (1) รูปโคง้ ปกติ (2) รูปโคง้ เบท้ างลบ (3) รูปโคง้ เบท้ างบวก......................................... 234 3.11 แสดงการกระจายของขอ้ มลู (1) กระจายมาก (2) กระจายนอ้ ย....................................... 234 5.1 กราฟของสมการเชิงเสน้ 5x + 4y – 20 = 0...................................................................... 236 5.2 กราฟของสมการเชิงเสน้ x – 4 = 0.................................................................................. 237 5.3 กราฟของสมการเชิงเสน้ y – 4 = 0.................................................................................. 239 5.4 กราฟผลเฉลยของระบบสมการเชิงเสน้ x + 2y = 4 และ 3x + 2y = 6.......................... 5.5 กราฟผลเฉลยของระบบสมการเชิงเสน้ 4x + 6y = –24 และ 12x + 18y = 36.......... 5.6 กราฟของอสมการเชิงเสน้ ใดๆ ที่แบ่งระนาบออกเป็น 3 ส่วน........................................

(11) สารบัญภาพ (ต่อ) ภาพที่ หน้า 5.7 กราฟคร่ึงระนาบปิ ด ax + by  c................................................................................... 240 5.8 กราฟคร่ึงระนาบเปิ ด ax + by  c.................................................................................. 240 5.9 กราฟของอสมการ 2x + 4y – 8  0............................................................................... 241 5.10 กราฟของอสมการ 4x + 4y – 12  0............................................................................. 242 5.11 กราฟของ –2y  6......................................................................................................... 243 5.12 กราฟของ 2y  10.......................................................................................................... 243 5.13 (1) กราฟของ 3x  –6 และ (2) กราฟของ 3x  12....................................................... 244 5.14 (1) กราฟของ x  0 และ y  0 (2) กราฟของ x  4 และ y  5................................. 245 5.15 กราฟบริเวณผลเฉลยของระบบอสมการเชิงเสน้ ตวั อยา่ งที่ 5.16..................................... 246 5.16 กราฟบริเวณผลเฉลยท่ีเป็นไปไดข้ องปัญหากาํ หนดการเชิงเสน้ ตวั อยา่ งท่ี 5.17............. 248 5.17 กราฟบริเวณผลเฉลยท่ีเป็นไปไดข้ องปัญหากาํ หนดการเชิงเสน้ ตวั อยา่ งท่ี 5.18............. 251 5.18 กราฟบริเวณผลเฉลยที่เป็นไปไดข้ องปัญหากาํ หนดการเชิงเสน้ ตวั อยา่ งที่ 5.19............. 254

(12) สารบัญตาราง ตารางที่ หน้า 1.1 กลไกการทาํ งานของสมองซีกซา้ ยและซีกขวา................................................................ 8 1.2 ปัจจยั ที่มีผลต่อการพฒั นาและหยดุ ย้งั การพฒั นาสมอง................................................... 9 2.1 ตารางทดสอบคา่ ความจริงของประพจน์รวม.................................................................. 64 2.2 ตารางทดสอบค่าความจริงของประพจนเ์ ลือก................................................................. 66 2.3 ตารางทดสอบค่าความจริงของประพจนแ์ บบเงื่อนไข..................................................... 67 2.4 ตารางทดสอบค่าความจริงของประพจนเ์ งื่อนไขสองทาง............................................... 69 2.5 ตารางทดสอบคา่ ความจริงของประพจนน์ ิเสธ................................................................ 70 3.1 แสดงลกั ษณะทว่ั ไปของตารางสถิติ................................................................................ 122 3.2 แสดงสถิติจาํ นวนนกั ท่องเท่ียวชาวต่างชาติเดือนธนั วาคม 2556 และเดือน 123 ธนั วาคม 2557 จาํ แนกตามประเทศ................................................................................ 188 4.1 ตารางการตดั สินใจ.......................................................................................................... 189 4.2 ตารางกาํ ไร...................................................................................................................... 192 4.3 ตารางค่าความสูญเสียโอกาส...........................................................................................

(13) แผนบริหารการสอนประจาํ วชิ า รหัสวชิ า GE 40003 2(1-2-3) ช่ือวชิ า การคิดและการตดั สินใจ (Thinking and Decision Making) คาํ อธิบายรายวชิ า ศึกษาหลกั การและกระบวนการคิดของมนุษย์ การคิดสร้างสรรค์ การคิดวิเคราะห์ การคิด สังเคราะห์ กระบวนการแก้ปัญหา ตรรกศาสตร์และการให้เหตุผล กาํ หนดการเชิงเส้น และการ ประยกุ ตใ์ ชใ้ นการแกป้ ัญหาในชีวติ ประจาํ วนั วตั ถุประสงค์ทว่ั ไป 1. เพื่อใหผ้ ศู้ ึกษามีความรู้ความเขา้ ใจเก่ียวกบั หลกั การคิดและกระบวนการคิดของมนุษย์ และ สามารถฝึกฝนเป็นผมู้ ีความคิดสร้างสรรค์ 2. เพื่อให้ผศู้ ึกษามีความสามารถในการวิเคราะห์ปัญหา และสามารถตดั สินใจแกป้ ัญหาโดย อาศยั พ้ืนฐานขอ้ มูลและขอ้ เทจ็ จริงท่ีเป็นวิทยาศาสตร์อยา่ งมีวิจารณญาณ 3. เพ่ือให้ผู้ศึกษาเกิดกระบวนการคิด ตรึ กตรองวิเคราะห์สถานการณ์ต่างๆ ได้อย่าง สมเหตุสมผล 4. เพื่อให้ผูศ้ ึกษาสามารถนําเอาความรู้จากการศึกษา ไปประยุกต์ใช้ในการแก้ปัญหาใน ชีวติ ประจาํ วนั ไดอ้ ยา่ งมีประสิทธิภาพ เนือ้ หา 9 ชวั่ โมง บทที่ 1 การคดิ และกระบวนการคดิ ของมนุษย์ ความหมายของการคิด โครงสร้างทางสมองกบั การคิด กระบวนการของการคิด ประเภทของการคิด การฝึกทกั ษะและลกั ษณะการคิด การพฒั นากระบวนการคิด

(14) 9 ชวั่ โมง 12 ชวั่ โมง บทสรุป แบบฝึ กหดั 9 ชวั่ โมง เอกสารอา้ งอิง บทท่ี 2 ตรรกศาสตร์และการให้เหตุผล ความหมายของตรรกศาสตร์ ตรรกศาสตร์สญั ลกั ษณ์ การใหเ้ หตุผล การตรวจสอบความสมเหตุสมผล บทสรุป แบบฝึ กหดั เอกสารอา้ งอิง บทท่ี 3 ข้อมูลข่าวสารและค่าสถิตทิ ส่ี ําคญั ความหมายของขอ้ มลู ข่าวสารและสถิติ ประเภทของขอ้ มลู แหล่งขอ้ มูล ประชากรและกลุ่มตวั อยา่ ง การเกบ็ รวบรวมขอ้ มูล การจดั ระเบียบขอ้ มูล การนาํ เสนอขอ้ มูล การวิเคราะห์ขอ้ มลู การใชข้ อ้ มูลขา่ วสารเพอ่ื การตดั สินใจ บทสรุป แบบฝึ กหดั เอกสารอา้ งอิง บทที่ 4 กระบวนการตดั สินใจ ความน่าจะเป็ น ความหมายของการตดั สินใจ ลกั ษณะของการตดั สินใจ

(15) ความสาํ คญั ของการตดั สินใจ ชนิดของการตดั สินใจ รูปแบบการตดั สินใจ กระบวนการตดั สินใจ โครงสร้างของปัญหาการตดั สินใจ ประเภทของการตดั สินใจ บทสรุป แบบฝึ กหดั เอกสารอา้ งอิง บทท่ี 5 กาํ หนดการเชิงเส้น 6 ชวั่ โมง ความหมายของกาํ หนดการเชิงเสน้ ลกั ษณะปัญหาที่ใชก้ าํ หนดการเชิงเสน้ ข้นั ตอนของการใชก้ าํ หนดการเชิงเสน้ โครงสร้างของกาํ หนดการเชิงเสน้ สมมติฐานของกาํ หนดการเชิงเสน้ รูปแบบทวั่ ไปของตวั แบบกาํ หนดการเชิงเสน้ การสร้างตวั แบบกาํ หนดการเชิงเสน้ การหาผลเฉลยของกาํ หนดการเชิงเสน้ ดว้ ยวธิ ีกราฟ บทสรุป แบบฝึ กหดั เอกสารอา้ งอิง วธิ ีสอนและกจิ กรรม 1. บรรยายประกอบเคร่ืองฉายภาพทึบแสง (visualizer) และส่ือทางคอมพิวเตอร์ microsoft power point ในประเดน็ สาํ คญั ท้งั บรรยายนาํ และบรรยายสรุปเน้ือหา 2. ร่วมอภิปรายและซกั ถามประเดน็ ที่สาํ คญั 3. ศึกษาเอกสารประกอบการสอน แผนภูมิ แผนภาพ และเอกสารท่ีเก่ียวขอ้ ง 4. ศึกษาคน้ ควา้ ดว้ ยตนเองและทาํ แบบฝึกหดั ในช้นั เรียน 5. มอบหมายแบบฝึกหดั เป็นการบา้ น 6. แบ่งกลุ่มศึกษาเน้ือหาและฝึกแกโ้ จทยป์ ัญหาจากใบงาน โดยใหร้ ะดมสมองช่วยกนั

(16) คิดหาคาํ ตอบและร่วมกนั สรุปเน้ือหาสาระที่ได้ 7. แบ่งกลุ่มศึกษาคน้ ควา้ ตามหวั ขอ้ ท่ีสนใจ 8. ทาํ รายงานการศึกษาคน้ ควา้ และนาํ เสนอผลงาน สื่อการเรียนการสอน 1. ตาํ ราและเอกสารประกอบการสอนประจาํ วิชา 2. เคร่ืองฉายภาพทึบแสง (visualizer) และส่ือทางคอมพวิ เตอร์ microsoft power point 3. บทความทางวิชาการและข่าวสารจากส่ือต่าง ๆ 4. แบบฝึกหดั และแบบฝึกปฏิบตั ิ 5. แผนภูมิ แผนภาพ 6. ใบงานสาํ หรับฝึกการแกโ้ จทยป์ ัญหา 7. เอกสารทางอิเลก็ ทรอนิกส์ เช่น อินเทอร์เน็ต การวดั และการประเมินผล การวดั ผล 1. คะแนนระหวา่ งภาคเรียน 60% 1.1 การเขา้ เรียนสม่าํ เสมอ 5% 1.2 การเขา้ ร่วมกิจกรรม 5% 1.3 การทาํ แบบฝึกหดั ทา้ ยบทเรียน 10% 1.4 การทาํ รายงานและนาํ เสนอผลงาน 20% 1.5 ทดสอบกลางภาคเรียน 20% 2. คะแนนสอบปลายภาคเรียน 40% การประเมนิ ผล คะแนนระหวา่ ง 80 – 100 ไดร้ ะดบั A คะแนนระหวา่ ง 75 – 79 ไดร้ ะดบั B+ คะแนนระหวา่ ง 70 – 74 ไดร้ ะดบั B คะแนนระหวา่ ง 65 – 69 คะแนนระหวา่ ง 60 – 64 ไดร้ ะดบั C+ ไดร้ ะดบั C คะแนนระหวา่ ง 55 – 59 ไดร้ ะดบั D+ คะแนนระหวา่ ง 50 – 54 ไดร้ ะดบั D คะแนนระหวา่ ง 0 – 49 ไดร้ ะดบั F

แผนบริหารการสอนประจําบทที่ 1 การคดิ และกระบวนการคดิ ของมนุษย์ วตั ถุประสงค์เชิงพฤตกิ รรม เมื่อศึกษาบทเรียนน้ีจบแลว้ นกั ศึกษาควรจะมีพฤติกรรมดงั น้ี 1. บอกความหมายของการคิดและอธิบายกระบวนการของการคิดได้ 2. อธิบายโครงสร้างทางสมองกบั การคิด และปัจจยั ที่มีผลการพฒั นาและหยดุ ย้งั การพฒั นา สมองได้ 3. บอกประเภทของการคิดได้ 4. ฝึกทกั ษะการคิดและลกั ษณะการคิดในดา้ นต่างๆ ไดอ้ ยา่ งถกู ตอ้ งและคล่องแคล่ว 5. ฝึกทกั ษะการคิดและลกั ษณะการคิดในดา้ นต่างๆ เพ่ือแกป้ ัญหาในสถานการณ์ที่ กาํ หนดใหไ้ ด้ 6. บอกความหมาย ประโยชน์ และองคป์ ระกอบของกระบวนการคิดแต่ละรูปแบบได้ 7. อธิบายข้นั ตอนและแนวทางการพฒั นากระบวนการคิดแต่ละรูปแบบได้ 8. ฝึกพฒั นากระบวนการคิดรูปแบบต่างๆ เพอ่ื แกป้ ัญหาในสถานการณ์ที่กาํ หนดใหไ้ ด้ เนือ้ หา ความหมายของการคิด โครงสร้างทางสมองกบั การคิด กระบวนการของการคิด ประเภทของการคิด การฝึกทกั ษะและลกั ษณะการคิด - การคิดคล่องและคิดหลากหลาย - การคิดวิเคราะห์และคิดผสมผสาน - การคิดริเริ่ม - การคิดละเอียดชดั เจน - การคิดอยา่ งมีเหตุผล - การคิดกวา้ งและรอบคอบ

2 - การคิดไกล - การคิดลึกซ้ึง - การคิดดี คิดถูกทาง การพฒั นากระบวนการคิด - การคิดสร้างสรรค์ - การคิดวเิ คราะห์ - การคิดสงั เคราะห์ - การคิดอยา่ งมีวิจารณญาณ - การคิดแกป้ ัญหา บทสรุป แบบฝึ กหดั กจิ กรรมการเรียนการสอน 1. บรรยายโดยผสู้ อน 2. ศึกษาเอกสารประกอบการสอนเรื่อง “การคิดและกระบวนการคิดของมนุษย”์ 3. แบ่งกลุ่มนกั ศึกษาฝึกแกโ้ จทยป์ ัญหาจากใบงานเพ่ือฝึกทกั ษะการคิดและลกั ษณะ การคิด โดยใหร้ ะดมสมองช่วยกนั คิดหาคาํ ตอบและร่วมกนั สรุปเน้ือหาสาระท่ีได้ 4. แบ่งกลุ่มนกั ศึกษาอภิปรายถึงข้นั ตอนและแนวทางการพฒั นาของกระบวนการคิด แต่ละรูปแบบ 5. ใหน้ กั ศึกษาคน้ ควา้ ทาํ รายงาน การพฒั นากระบวนการคิดแบบต่างๆ 6. นาํ เสนอผลงานที่คน้ ควา้ จากรายงาน และอภิปรายซกั ถาม 7. ผสู้ อนบรรยายสรุป 8. ทาํ แบบฝึกหดั ส่ือการเรียนการสอน 1. เครื่องฉายภาพทึบแสง (visualizer) และส่ือทางคอมพิวเตอร์ microsoft power point สรุป ประเดน็ สาํ คญั ทุกหวั ขอ้ เร่ือง 2. เอกสารประกอบการสอนรายวิชา การคิดและการตดั สินใจ

3 3. ใบงานสาํ หรับฝึกการแกโ้ จทยป์ ัญหา 4. รายงานที่นกั ศึกษาคน้ ควา้ 5. แบบฝึกหดั การวดั ผลและการประเมินผล 1. สงั เกตความสนใจ ความต้งั ใจในการเรียนการสอน 2. สงั เกตการเขา้ ร่วมกิจกรรม การอภิปรายและการวเิ คราะห์ในประเดน็ ท่ีจดั ให้ รวมท้งั การนาํ เสนอรายงาน 3. ซกั ถามความรู้ ความเขา้ ใจในประเดน็ สาํ คญั ทุกหวั ขอ้ เร่ือง 4. ตรวจผลงาน จากรายงาน ใบงานและจากการทาํ แบบฝึกหดั

4

5 บทท่ี 1 การคดิ และกระบวนการคดิ ของมนุษย์ การคิด เป็ นธรรมชาติของมนุษยท์ ่ีมีติดตวั มาต้งั แต่เกิด เพ่ือใชใ้ นการดาํ เนินชีวิต การวางแผน และปรับตวั ให้เขา้ กบั ส่ิงแวดลอ้ มของมนุษยท์ ี่เกิดข้ึน ท้งั ท่ีคิดอยา่ งมีเป้ าหมายหรือไม่มีเป้ าหมาย ท้งั น้ี หากมนุษยส์ ามารถคิดได้อย่างมีเป้ าหมาย ประสิทธิภาพในการคิดก็จะมีมากข้ึน ส่งผลให้เกิดผลดี มีคุณค่าต่อตนเองและส่วนรวมมากข้ึน ความหมายของการคดิ นกั จิตวทิ ยาและนกั วชิ าการหลายท่านไดใ้ หค้ วามหมายของการคิดไว้ ดงั เช่น ฮิลการ์ด (Hilgard, 1962:36) ไดก้ ล่าวไวว้ ่า การคิดเป็ นพฤติกรรมที่เกิดข้ึนภายในสมอง เน่ืองจากกระบวนการใช้สัญลกั ษณ์แทนสิ่งของและสถานการณ์ต่างๆ มกั ปรากฏในแนวความคิด รวบยอด เพียเจต์ (Piaget, 1964 : 8) กล่าววา่ ความคิด คือ ความสามารถในการวางแผนและปรับตวั ให้ เขา้ กับสิ่งแวดลอ้ ม เพราะฉะน้ันความคิดจะเกิดจากการที่บุคคลได้รับประสบการณ์จากการปะทะ สงั สรรคก์ บั ประสบการณ์และส่ิงแวดลอ้ ม ครูลิค และรุดนิค (Krulick & Rudnick,1993: 3) ใหค้ วามหมายในการคิดวา่ เป็นความสามารถ ที่จะเขา้ ถึง หรือนาํ ไปสู่ขอ้ สรุปท่ีถูกตอ้ งจากเน้ือหาที่กาํ หนดให้ผเู้ รียนตอ้ งสร้างความคิดเชิงนามธรรม จากในสถานการณ์ของปัญหา จากน้นั ตรวจสอบความถูกตอ้ งและอธิบายยนื ยนั ขอ้ สรุป จากขอ้ สรุปน้ีจะ เกิดความคิดใหม่ ชาติ แจ่มนุช (2545:1-2) ไดใ้ ห้ความหมายของการคิดไว้ 2 ลกั ษณะ คือ 1) เป็ นกระบวนการ ทาํ งานของสมองโดยใช้ประสบการณ์มาสัมผสั กบั สิ่งเร้าและขอ้ มูลหรือสิ่งแวดลอ้ มเพื่อแก้ปัญหา แสวงหาคาํ ตอบ ตดั สินใจหรือสร้างสรรคส์ ิ่งใหม่ 2) เป็นพฤติกรรมที่เกิดในสมอง เป็ นนามธรรมที่ไม่ สามารถมองเห็นไดด้ ว้ ยตาเปล่า การท่ีจะรู้ว่ามนุษยค์ ิดอะไร คิดอยา่ งไร จะตอ้ งสังเกตจากพฤติกรรมท่ี แสดงออกหรือคาํ พดู ท่ีพดู ออกมา ประพนั ธ์ศิริ สุเสารัจ (2556 : 4) กล่าวว่า การคิดเป็ นกระบวนการของสมอง ท่ีเป็ นไปตาม ธรรมชาติของมนุษยท์ ี่เกิดข้ึน อนั เป็ นผลมาจากประสบการณ์เดิม ส่ิงเร้า และสภาพแวดลอ้ มที่เขา้ มา กระทบ ส่งผลให้เกิดความคิดในการสามารถแกไ้ ขปัญหา หรือปรับตวั ใหเ้ ขา้ กบั สภาพแวดลอ้ มและ สถานการณ์ต่างๆ ท่ีเกิดข้ึน รวมท้งั สามารถสร้างสรรคส์ ่ิงใหม่ๆ ใหเ้ กิดข้ึนได้

6 จากความหมายของการคิดขา้ งตน้ น้นั สรุปไดว้ ่าการคิดเป็ นกระบวนการท่ีเกิดข้ึนในสมองท่ี ใชส้ ัญลกั ษณ์หรือภาพแทนสิ่งของ เหตุการณ์หรือสถานการณ์ต่างๆ โดยมีการจดั ระบบความรู้ ขอ้ มูล ข่าวสารซ่ึงเป็ นประสบการณ์เดิมกบั ประสบการณ์ใหม่หรือส่ิงเร้าใหม่ ที่เป็ นไดท้ ้งั ในรูปแบบธรรมดา และสลับซับซ้อน ผลจากการจัดระบบการคิดจะช่วยพฒั นาระดับความคิดให้สูงข้ึน ซ่ึงสามารถ แสดงออกไดห้ ลายลกั ษณะ เช่น การใหเ้ หตุผล การแกป้ ัญหาต่างๆ โครงสร้างทางสมองกบั การคดิ สมองเป็ นอวยั วะของร่างกายที่เป็ นศูนยร์ วมของระบบประสาท เป็ นศูนยก์ ลางในการควบคุม และจดั ระเบียบการทาํ งานทุกชนิดของร่างกายรวมท้งั การคิด สมองของมนุษย์ ประกอบดว้ ย เซลลส์ มอง ประมาณแสนลา้ นเซลล์ ซ่ึงทารกแรกเกิดกบั ผใู้ หญ่ มีจาํ นวนที่ไม่แตกต่างกนั แต่ในผใู้ หญ่เซลลส์ มองจะ มีขนาดใหญ่และยาวกวา่ (พชั รีวลั ย์ เกตุแก่นจนั ทร์. 2542 : 7) เซลลส์ มองมีจาํ นวนมาก แต่ละเซลลส์ มอง จะมีเสน้ ใยสมอง คือ เดนไดรต์ (dendrite) กบั แอกซอน (axon) ไปเช่ือมต่อกบั เซลลส์ มองขา้ งเคียง โดย เซลลส์ มองเซลลห์ น่ึงๆ จะเชื่อมโยงไปยงั เซลลส์ มองเซลลอ์ ่ืนๆ อีกสองหม่ืนหา้ พนั เซลลเ์ พ่ือส่งข่าวสาร กนั โดยกระแสประสาทจะเกิดปฏิกิริยาเช่ือมซ่ึงเรียกวา่ ไซแนปส์ (synapse) แลว้ แต่วา่ จะเป็นดา้ นรับ-ส่ง สัมผสั ต่างๆ เช่น ปฏิกิริยาการเคล่ือนไหวกลา้ มเน้ือ ความจาํ อารมณ์ ความรู้สึกต่างๆ เป็ นตน้ เซลล์ สมองบางเส้นส้ัน บางเส้นยาว บางเส้นยาวหลายฟุต เช่น เซลลใ์ นไขกระดูกสันหลงั ยิ่งคนเรามีเส้นใย สมองและจุดเช่ือมต่อมากเท่าไหร่ ก็จะยิ่งมีความเฉลียวฉลาดมากข้ึนเท่าน้ัน และการเชื่อมต่อระหว่าง เซลล์ จะเป็ นส่วนสาํ คญั ที่ช่วยให้สมองสามารถสื่อสาร ประมวลผล และแสดงความคิดท่ีมีเหตุผล สลบั ซบั ซอ้ นยงิ่ ข้ึนได้ เดก็ แรกเกิดมีจาํ นวนเซลลส์ มองที่มาก สมองของของเดก็ ทารกพร้อมที่จะรับรู้ทุก อยา่ ง พร้อมที่จะตอบรับการกระตุน้ เร้าทางประสาทสมั ผสั และการเคล่ือนไหวทุกประเภท ส่วนของการ เช่ือมต่อท่ีไม่ไดใ้ ชง้ านก็กลายเป็นเซลลท์ ี่มากเกินความจาํ เป็นจะถูกกาํ จดั ไป ในขณะที่ส่วนของสมองท่ี มีการเช่ือมต่อถกู กระตุน้ และใชง้ านบ่อยๆ กจ็ ะแขง็ แกร่งข้ึน ทาํ ใหส้ มองทาํ งานอยา่ งมีประสิทธิภาพมาก ข้ึน เซลลส์ มองท่ีไดร้ ับการกระตุน้ จะก่อเสน้ ใยใหม่ๆ จนเป็นก่ิงกา้ นสาขาท่ีแขง็ แรง แทนท่ีจะเป็ นเพียง หน่อเลก็ ๆ เมื่อโตข้ึน เซลลส์ มองบางส่วนจะสูญหายไปในช่วงระยะเร่ิมตน้ ของชีวิต ส่วนเซลลท์ ่ียงั คง อยกู่ ็จะพฒั นาการเชื่อมต่อไปเร่ือยๆ สมองของผใู้ หญ่จึงไม่จาํ เป็ นตอ้ งใชเ้ ซลลท์ ่ีมีมาโดยกาํ เนิดท้งั หมด เม่ือโตข้ึนกจ็ าํ เป็นตอ้ งพฒั นาเซลลส์ มองใหม้ ากข้ึนเพอ่ื ทดแทนส่วนที่หายไป

7 สายใยประสาท ตัวเซลล์ สายใยส่งข้อมูล Synapse จุดเช่ือม ภาพท่ี 1.1 แสดงส่วนประกอบสาํ คญั ของเซลลส์ มอง ท่ีมา : http:// dekmaihiso.web44.net/Neurons_I.html จากการทาํ งานของเซลล์สมองดงั กล่าว สรุปไดว้ ่า ความฉลาดของมนุษย์ ข้ึนอยู่กบั จาํ นวน เซลล์สมองกับปริมาณการสื่อสารของเซลล์สมองผ่านเส้นใยประสาทไปยงั สมองทุกส่วน มนุษย์ สามารถเก็บเก่ียวขอ้ มูลรอบตวั และสร้างความรู้ข้ึนมาได้ เกิดความคิด การจดจาํ ข้ึนในสมอง เกิดการ ผสมผสานกนั ข้ึนกลายเป็ นการเรียนรู้ สามารถคิดคน้ สร้างสรรค์ผลงานและผลผลิตใหม่ๆ เกิดข้ึน พฒั นาการท่ีสาํ คญั อีกประการหน่ึงของสมองคือ การจดั ระเบียบและมีหนา้ ที่เฉพาะของสมองแต่ละส่วน จากผลการศึกษาของโรเจอร์ สเปอร์รีย์ และโรเบิร์ต ออร์นสไตล์ ของสถาบนั เทคโนโลยีแห่ง แคลิฟอร์เนียซ่ึงไดร้ ับรางวลั โนเบลในปี ค.ศ.1972 ไดศ้ ึกษาระบบและโครงสร้างการทาํ งานของสมอง โดยทาํ การทดลองเก่ียวกบั แกนเช่ือมสมอง 2 ซีก (copus collosum) ของคนไข้ ปรากฏวา่ สมองท้งั สอง ซีกเรียนรู้และแยกกนั อยา่ งเป็ นเอกเทศ ซ่ึงคน้ พบว่าสมองของมนุษยส์ ามารถแบ่งออกเป็ น 2 ซีก ไดแ้ ก่ สมองซีกซา้ ย (left hemisphere) กบั สมองซีกขวา (right hemisphere) (สุวิทย์ มูลคาํ , 2547 : 14) โดยแต่ ละซีกมีหนา้ ท่ีต่างกนั ดงั น้ี

8 สมองซีกซ้าย มีการทาํ งานเก่ียวขอ้ งกบั การใชเ้ หตุผลเชิงคณิตศาสตร์ การคิดวิเคราะห์ การคิด แบบใชเ้ หตุผล การจดั ระบบระเบียบ กิจกรรมทางดา้ นภาษา เช่น การพูด การอ่าน การเขียน ซ่ึงเป็ น ลกั ษณะการทาํ งานในสายของวิชาทางวิทยาศาสตร์ (sciences)เป็ นส่วนใหญ่ นอกจากน้ีสมองซีกซา้ ยยงั เป็นตวั ควบคุมการกระทาํ การฟัง การเห็น และการสมั ผสั ต่างๆ ของร่างกายทางซีกขวา สมองซีกขวา มีการทาํ งานเกี่ยวขอ้ งกบั การคิดสังเคราะห์ ความคิดเชิงสร้างสรรค์ กิจกรรมดา้ น สุนทรียะ ศิลปะ ไดแ้ ก่ นาฏศิลป์ ศิลปะ ดนตรี ดา้ นการรับรู้ในภาพรวม ดา้ นจินตนาการ ดา้ นอารมณ์ ดา้ นนามธรรม จริยธรรม วฒั นธรรม ซ่ึงเป็ นลกั ษณะการทาํ งานในสายของวิชาการทางศิลปศาสตร์ (arts) เป็นส่วนใหญ่ และยงั เป็นตวั ควบคุมการทาํ งานของร่างกายทางซีกซา้ ยดว้ ย ตารางที่ 1.1 กลไกการทาํ งานของสมองซีกซา้ ยและซีกขวา สมองซีกซ้าย สมองซีกขวา 1. คิดเป็นข้นั ตอนและเป็นระบบ 2. คิดเลขและการคาํ นวณ 1. เกบ็ ภาพรวมสมบรู ณ์ข้ึน 3. ตีความตวั เลข ตวั อกั ษร สญั ลกั ษณ์ 2. ชอบลงมือทาํ อยากเส่ียง อยากลอง 4. เรียนรู้โดยใชค้ วามจริงเป็นพ้นื ฐาน 3. มีจินตนาการ ความคิดสร้างสรรค์ 5. ส่ือสารดว้ ยภาษาพดู และภาษาเขยี น 4. สื่อสารโดยการใชภ้ าษาท่าทางการพดู 6. คิดเป็นเหตุเป็นผล 5. ไม่มีลาํ ดบั ข้นั ตอนในการคิด 7. คิดในเรื่องรายละเอียด 6. ใชอ้ ารมณ์ความรู้สึก 8. ควบคุมความมนั่ คง ปลอดภยั ระมดั ระวงั 7. เอาใจเขามาใส่ใจเรา 8. เนน้ ความสมั พนั ธ์ ที่มา : ประพนั ธศ์ ิริ สุเสารัจ, 2556 : 23 9. รักความสวยงาม สุนทรียภาพ 10. สามารถในการเคล่ือนไหว จากการทาํ งานของสมองท้งั 2 ซีก ทาํ ให้เห็นไดว้ า่ สมองท้งั 2 ซีก มีความสาํ คญั เท่าเทียมกนั การใชส้ มองดา้ นเดียวจะไม่ก่อประโยชน์ไดด้ ีเท่ากบั การใชส้ มองท้งั 2 ซีก เพราะปัญหาสถานการณ์ใน สังคมมีความแตกต่างและหลากหลาย การใชส้ มองท้งั 2 ซีก จะทาํ ให้สามารถแกป้ ัญหาในรูปแบบท่ี แตกต่างกนั ไดด้ ีกว่า สามารถดาํ รงชีวิตอย่ใู นสังคมไดอ้ ยา่ งมีคุณภาพ การพฒั นาการคิดจึงหมายถึงการ พฒั นาสมองท้งั 2 ซีก ใหท้ าํ หนา้ ท่ีทดั เทียมกนั และมีการทาํ งานประสานกนั ใหม้ ากที่สุด

9 นอกจากน้ีการส่งเสริมการพฒั นาสมองของมนุษยม์ ีปัจจยั หลายประการท่ีเก่ียวขอ้ ง ซ่ึงปัจจยั ท่ี มีผลต่อการพฒั นาและหยดุ ย้งั การพฒั นาสมอง มีดงั น้ี ตารางท่ี 1.2 ปัจจยั ท่ีมีผลต่อการพฒั นาและหยดุ ย้งั การพฒั นาสมอง สมองเจริญเติบโตดี (ฉลาด) สมองถูกทาํ ลาย 1. การไดท้ าํ กิจกรรมกลุ่ม มีปฏิสมั พนั ธก์ บั สงั คม 1. ความเครียดนานๆ มาจากสาเหตุหลาย 2. ไดท้ าํ งาน/เรียนในส่ิงที่ชอบ ประการ เช่น - ถกู บงั คบั ใหเ้ รียน/ทาํ งานในสิ่งที่ไม่ชอบ 3. ไดล้ งมือทาํ ดว้ ยตนเอง 4. ช่วยเหลือตวั เองตามวยั - ทาํ งาน/เรียนหนกั การบา้ นมาก ไม่มีเวลา 5. การละเล่นต่างๆ / เล่นกบั เพอ่ื นๆ - ถกู ดุด่าทกุ วนั โดนดูถูกเหยยี ดหยาม 6. การไดฟ้ ังการเล่านิทาน - ไม่ภูมิใจในตนเอง มองคุณคา่ ตวั เองต่าํ 7. ศิลปะ ดนตรี กีฬา ออกกาํ ลงั กาย ร้องเพลง - วิตกกงั วล มีความทุกขน์ านๆ ตามความชอบและอิสระ ไม่ถูกบงั คบั - ความกลวั โกรธนานๆ ไม่ใช่ท่องทฤษฎี - ถูกเขม้ งวดเกินไป 8. ไดร้ ับคาํ ชมเชยเสมอ 2. สมองไม่ถกู ใชห้ รือกระตุน้ เลย 9. มองภาพตนเองบวก ภูมิใจในตนเอง สมองไม่ไดร้ ับการฝึกฝน 10. ยดื หยนุ่ ไม่เขม้ งวดเกินไป 3. ขาดสารอาหาร ขาดน้าํ 11. ไดร้ ับการฝึกสมอง 4. การไดร้ ับสารพิษ เช่น ยาเสพติด สุรา บุหรี่ 12. ความรักความอบอุ่นจากพอ่ แม่/ผใู้ กลช้ ิด 5. สมองไดร้ ับการกระทบกระเทือน 13. ทศั นศึกษา : สมั ผสั ของจริง 6. ขาดออกซิเจน ไดร้ ับออกซิเจนนอ้ ย 14. ทานอาหารบาํ รุงสมอง เช่น ปลา อาหารทะเล อาจมาจากการนอนคลุมโปงกไ็ ด้ ทานอาหารใหค้ รบ 5 หมู่ 7. นอนดึก 15. ไดบ้ ริหารสมอง 8. เนน้ ความสมั พนั ธ์ 16. ไดฝ้ ึกฝนเพอ่ื พฒั นาสมอง 9. เป็นโรคบางอยา่ ง เช่น ลมชกั 17. ไดพ้ กั ผอ่ นเพียงพอ 10. ขาดการพกั ผอ่ น/ออกกาํ ลงั กายท่ีเพยี งพอ 18. ไดอ้ อกกาํ ลงั กายอยา่ งเหมาะสม ที่มา : ประพนั ธ์ศิริ สุเสารัจ, 2556 : 27

10 กระบวนการของการคดิ การคิดเป็ นกระบวนการของจิตใจหรือกระบวนการทางสมอง ซ่ึงมีความสาํ คญั ต่อการเรียนรู้ การคิดไม่มีขอบเขตจาํ กดั กระบวนการคิดของมนุษยเ์ ป็ นกระบวนการท่ีมีข้นั ตอนที่เริ่มจากส่ิงเร้ามา กระตุน้ อาจเป็ นวตั ถุ เสียง กิจกรรม หรือเหตุการณ์ต่างๆ ซ่ึงการเผชิญกบั เหตุการณ์ท่ีสร้างปัญหา เกิด ความตอ้ งการ หรือกระตุน้ ให้เกิดความสงสัย เช่น ตอ้ งการความปลอดภยั มากข้ึน มนุษยจ์ ะรับรู้ส่ิงเร้า ต่างๆ ดว้ ยประสาทสมั ผสั เช่น ตา หู จมูก ลิ้น และผวิ กาย เมื่อจิตใส่ใจกบั ส่ิงเร้า สมองจะเกิดการคิดโดย นาํ ขอ้ มูลหรือความรู้ท่ีมีอยมู่ าประมวล เพ่ือให้ไดผ้ ลของการคิดออกมา นนั่ คือมนุษยจ์ ะเร่ิมตอบสนอง ดว้ ยการแสดงออก อาจเป็ นการพูดหรือการกระทาํ เพื่อแกป้ ัญหาที่พบ หรือเพ่ือใหค้ วามตอ้ งการ ความ สงสยั ลดลงหรือหมดไป ซ่ึงอาจทาํ ใหไ้ ดแ้ นวคิด ความรู้ ทางเลือก หรือสิ่งประดิษฐใ์ หม่ๆ สาํ หรับขอ้ มูล ที่ใชป้ ระกอบการคิดแต่ละคร้ัง ดร.โกวิท วรพิพฒั น์ เสนอว่าควรประกอบดว้ ยขอ้ มูล 3 ดา้ น คือ ขอ้ มลู ตนเอง ขอ้ มูลสงั คมและส่ิงแวดลอ้ ม และขอ้ มูลทางวชิ าการ (สุวทิ ย์ มูลคาํ , 2547 : 53) ดงั น้นั อาจสรุปกระบวนการคิดของมนุษยไ์ ดด้ งั ภาพท่ี 1.2 ส่ิงเร้า ข้อมูล/ความรู้ทมี่ ีอยู่ สถานการณ์ที่เป็ นปัญหา ตนเอง ความตอ้ งการ สงั คมและส่ิงแวดลอ้ ม ความสงสยั วชิ าการ รับรู้ส่ิงเร้า จิต (ใส่ใจ) ประสาทสมั ผสั ท้งั 5 สมอง (คดิ ) ผลของการคดิ ผลของการคดิ ไดค้ าํ ตอบ ไม่ไดค้ าํ ตอบ ไม่สงสยั ขดั แยง้ ภาพที่ 1.2 แสดงกระบวนการคิดของมนุษย์

11 ประเภทของการคดิ การคิดของมนุษยย์ อ่ มแตกต่างกนั ไปตามวตั ถุประสงค์ เหตุการณ์ที่เกิดข้ึนประจาํ วนั ตลอดจน สภาพแวดลอ้ ม ประเภทของการคิดแบ่งไดเ้ ป็ นหลายชนิด แลว้ แต่ว่าจะยึดลกั ษณะใดเป็ นหลกั ในการ แบ่ง โดยนกั วชิ าการหลายท่านไดจ้ าํ แนกประเภทของการคิดไว้ ดงั เช่น กาเย่ (Gagne. 1974 : 283) ไดจ้ าํ แนกประเภทของการคิดหรือลกั ษณะของความคิดออกเป็ น 2 แบบ คือ 1. การคิดอยา่ งเล่ือนลอย หรือไม่มีทิศทาง (associative thinking) คือ การคิดจากสิ่งท่ีพบเห็น จากประสบการณ์ตรง เรียกอีกอยา่ งหน่ึงวา่ เป็นการคิดต่อเนื่อง จาํ แนกยอ่ ยเป็น 5 ลกั ษณะ คือ 1.1 คิดถึงเหตุการณ์ท่ีล่วงมาแลว้ เม่ือมีการกระตุน้ จากส่ิงเร้าจาํ พวกคาํ พดู หรือเหตุการณ์ 1.2 การคิดโดยอาศยั คาํ สง่ั เป็นแนว 1.3 การคิดที่มีจุดประสงคเ์ พ่ือป้ องกนั ตนเองหรือเพ่ือใหเ้ กิดความพอใจในตน เป็นการคิด ฝันในขณะที่ยงั ต่ืนอยู่ 1.4 การคิดฝันเนื่องจากความคิดของตน หรือเป็ นการคิดฝันเนื่องจากการรับรู้หรือ ตอบสนองสิ่งเร้า 1.5 การคิดหาเหตุผลเขา้ ขา้ งตนเองซ่ึงข้ึนอยกู่ บั ความเช่ือหรืออารมณ์ของผคู้ ิดมากกว่า ข้ึนอยกู่ บั ลกั ษณะที่แทจ้ ริงของการคิด 2. การคิดอย่างมีทิศทาง หรือมีจุดมุ่งหมาย (directive thinking) คือ การคิดท่ีบุคคลเริ่มใช้ ความรู้พ้ืนฐานเพ่ือกลนั่ กรองการคิดที่เพอ้ ฝัน การคิดท่ีเล่ือนลอยไร้ความหมายเป็ นการคิดท่ีมีทิศทาง โดยมุ่งไปสู่จุดหมายหน่ึง และเป็ นการคิดที่มีบทสรุปของการคิดหลงั จากที่คิดเสร็จแลว้ ซ่ึงจาํ แนก ออกเป็น 2 ลกั ษณะ ดงั น้ี 2.1 การคิดริเริ่มสร้างสรรค์ (creative thinking) คือ การคิดในลกั ษณะที่คิดไดห้ ลายทิศทาง ไม่ซ้าํ กนั หรือเป็ นการคิดในลกั ษณะท่ีโยงสัมพนั ธ์ได้ กล่าวคือ เมื่อระลึกสิ่งใดก็จะเป็ นสะพานเช่ือมต่อ ใหร้ ะลึกถึงส่ิงอ่ืนๆ ไดต้ ่อไป โดยสมั พนั ธก์ นั เป็นลกู โซ่ 2.2 การคิดวเิ คราะห์วิจารณ์ (critical thinking) คือการคิดอยา่ งมีเหตุผล (reasoning thinking) ซ่ึงเป็นการคิดที่ใชเ้ หตุผลในการแกป้ ัญหา โดยพิจารณาถึงสถานการณ์ หรือขอ้ มูลต่างๆ ว่ามีขอ้ เทจ็ จริง เพยี งใดหรือไม่

12 จายสั วลั (Jayaswal. 1974 : 139) ไดจ้ าํ แนกประเภทของการคิดออกเป็น 4 ประเภท จากการคิด แบบง่ายท่ีสุดไปจนถึงการคิดอยา่ งซบั ซอ้ น คือ 1. การคิดรับรู้ เป็นการคิดในระดบั ง่ายที่สุด 2. การคิดจินตนาการ เป็ นการคิดที่อาศัยประสบการณ์ และสัญลักษณ์ที่มีอยู่ในอดีต กระบวนการน้นั ทาํ ใหค้ ิดถึงเรื่องในอนาคตได้ 3. การคิดเชิงมโนทศั น์ เป็ นกระบวนการคิดก่อนการตดั สินใจ โดยอาศยั การวิเคราะห์ ประสบการณ์ท่ีมีอยใู่ นอดีตมาเป็นพ้ืนฐานในการโยงความคิดไปถึงสิ่งที่จะเกิดข้ึนในอนาคต การคิดเชิง มโนทศั น์ตอ้ งอาศยั การคิดในขอ้ 1 และ 2 รวมกนั 4. การคิดเชิงตรรกะ เป็นการคิดท่ีซบั ซอ้ นที่สุด เป็นการนาํ เอามโนทศั น์หลายๆ มโนทศั น์มา เช่ือมโยงเขา้ ดว้ ยกนั เพ่ือนาํ ไปสู่จุดมุ่งหมายที่ต้งั ไวห้ รือนาํ ไปสู่คาํ ตอบของปัญหาท่ีเกิดข้ึน สาโรช บวั ศรี (2531 : 9-10) ไดแ้ บ่งประเภทของการคิด ดงั น้ี 1. การคิดโดยแยกประเภท (thinking by classification) 2. การคิดโดยตดั ประเด็น (thinking by elimination) เป็นการคิดแบบตดั ประเด็นออกไปทีละ อยา่ ง การคิดแบบน้ีนิยมใชก้ นั อยใู่ นการสืบสวนสอบสวน 3. การคิดแบบอุปนยั (inductive thinking) เป็ นการคิดจากส่วนรายละเอียดไปสู่ส่วนสรุป เริ่มตน้ จากการสงั เกต การทดลองอ่าน เมื่อเห็นวา่ เป็นจริงจึงสรุป 4. การคิดแบบนิรนยั (deductive thinking) เป็ นการคิดท่ีเร่ิมตน้ จากขอ้ สรุปหรือทฤษฎีไปสู่ ส่วนรายละเอียด 5. การคิดแบบไตร่ตรอง หรือการคิดสะทอ้ น (reflective thinking) เป็ นการคิดแบบวิธี วิทยาศาสตร์ ซ่ึงในวงการศึกษาเรียกว่า วิธีการแกป้ ัญหา (problem solving method) หรือวิธีการแห่ง ปัญญา (method of intelligence) จากการท่ีนักวิชาการไดก้ ล่าวถึงประเภทของการคิดไวอ้ ย่างหลากหลาย สามารถสรุปไดว้ ่า มีลักษณะของการคิดที่คลา้ ยคลึงกัน คือ การคิดในระดับง่ายหรือการคิดพ้ืนฐาน เช่น การคิดรับรู้ คิดจิตนาการ และการคิดระดับสูง ซ่ึงเป็ นการคิดท่ีซับซ้อน ท่ีนําเอาความคิดๆ กระบวนการคิดมา เช่ือมโยงเขา้ ดว้ ยกนั เพ่ือนาํ ไปสู่จุดมุ่งหมายท่ีกาํ หนด การฝึ กทกั ษะและลกั ษณะการคดิ สาํ หรับการแกป้ ัญหาในเหตุการณ์หรือสถานการณ์หน่ึงๆ ให้ไดน้ ้นั อาจตอ้ งใชท้ กั ษะการคิด หลายแบบประกอบกนั ทกั ษะการคิด และลกั ษณะการคิดที่สาํ คญั ที่ควรพฒั นา และฝึ กฝนมีแบบต่างๆ ดงั ตวั อยา่ งในหวั ขอ้ ต่อไปน้ี

13 1. การคดิ คล่องและคดิ หลากหลาย การคิดคล่องและคิดหลากหลาย เป็ นความสามารถที่จะคิดในเรื่องใดเรื่องหน่ึงหรือใน สถานการณ์ใดสถานการณ์หน่ึง ไดผ้ ลการคิดจาํ นวนมาก รวดเร็ว ตรงประเดน็ และมีความหลากหลาย สามารถแตกแยกเป็นหลายแขนง หลายกลุ่ม หลายลกั ษณะ หลายประเภท หรือหลายรูปแบบ ซ่ึงสามารถ พฒั นาได้ โดยการต้งั ปัญหาหรือสถานการณ์ที่เป็ นปัญหา แลว้ ฝึ กตอบใหไ้ ดค้ าํ ตอบมากท่ีสุดในเวลาท่ี จาํ กดั และคาํ ตอบน้นั ตอ้ งมีอยใู่ นประเดน็ ของคาํ ถาม ตัวอย่างที่ 1.1 แสดงการฝึ กการคิดคล่องและคิดหลากหลาย โดยบอกประโยชน์ของกอ้ นอิฐมาใหม้ าก ที่สุด ภายในเวลา 4 นาที ตัวอย่างแนวคิดคําตอบ สร้างบา้ น สร้างกาํ แพง สร้างผนงั ตึก สร้างกระท่อม ก่อเป็นที่ปลูก ตน้ ไม้ สร้างเตา ใช้แทนคอ้ นตอกตะปู ใช้ตอกไมล้ งดิน ใช้ทับกระดาษกันลมพดั ใช้ขวา้ งไล่สุนัข ใชข้ วา้ งไล่สัตว์ ใชป้ ระดบั ในตูป้ ลา ใชท้ าํ ลวดลายประดบั บา้ น ใชร้ องวตั ถุให้สูงข้ึน ใชใ้ นงานศิลปะ ใชถ้ ่วงแทนตุม้ น้าํ หนกั ใชป้ ลูกตน้ กลว้ ยไมโ้ ดยทุบเป็นกอ้ นเลก็ ๆ ฯลฯ ถา้ คาํ ตอบมีหลายประเภทมากข้ึนแสดงว่าคาํ ตอบมาจากความคิดหลากหลายมากข้ึน ในการ ฝึกการคิดคล่องและคิดหลากหลาย ถา้ ตอ้ งการใหไ้ ดผ้ ลการคิดจาํ นวนมากยง่ิ ข้ึน หลากหลายมากข้ึน อาจ ใชเ้ ทคนิคการระดมสมองเขา้ มาช่วย 2. การคดิ วเิ คราะห์และคดิ ผสมผสาน การคิดวิเคราะห์ เป็ นการแบ่งหรือแยกแยะส่ิงที่สนใจหรือสิ่งที่ตอ้ งการศึกษาออกเป็ น ส่วนยอ่ ยๆ หรือออกเป็นแง่มุมต่างๆ แลว้ ทาํ การศึกษาส่วนยอ่ ยๆ น้นั อยา่ งละเอียด ซ่ึงจะทาํ ใหเ้ กิดความ เขา้ ใจหรือมีความรู้เกี่ยวกบั ส่ิงที่สนใจหรือส่ิงที่ตอ้ งการศึกษาไดม้ ากข้ึน การคิดผสมผสาน เป็ นการรวมความรู้ย่อยหรือผลจากการวิเคราะห์ให้เป็ นขอ้ มูลใหม่ ขอ้ สรุปใหม่ กระบวนการใหม่ หรือสิ่งประดิษฐใ์ หม่ เพ่ือนาํ ไปใชป้ ระโยชน์ในรูปแบบใหม่ไดม้ ากข้ึน ซ่ึงการฝึกการคิดวิเคราะห์และคิดผสมผสานมีวิธีการดงั ต่อไปน้ี 2.1 การฝึ กการคดิ วเิ คราะห์ มี 2 ข้นั ตอน คือ ข้นั ที่ 1 ฝึ กหดั แบ่งหรือแยกแยะส่ิงที่สนใจ หรือสิ่งที่ตอ้ งการศึกษา ซ่ึงสามารถทาํ ได้ หลายวิธี เช่น แบ่งตามสภาพที่มองเห็น แบ่งตามสภาพท่ีเป็นความรู้สึกนึกคิด แบ่งตามสาเหตุหรือผลท่ี จะเกิดข้ึน หรือแบ่งเป็นข้นั ตอน เป็นตน้

14 ตวั อย่างท่ี 1.2 แสดงการฝึกการคิดวเิ คราะห์ โดยการแบง่ หรือแยกแยะสิ่งที่ตอ้ งการศึกษา เช่น รถยนต์ รถยนต์ แบ่งเป็นส่วนยอ่ ยๆ ตามสภาพท่ีมองเห็นไดด้ งั น้ี ตวั ถงั เครื่องยนต์ หมอ้ น้าํ ประตู กระโปรงหนา้ กระโปรงหลงั พวงมาลยั โคมไฟหนา้ กนั ชน ลอ้ เบรก เครื่องปรับอากาศ เป็นตน้ รถยนต์ แบ่งเป็นส่วนยอ่ ยๆ ตามสภาพท่ีเป็นความรู้สึกนึกคิดไดด้ งั น้ี ความปลอดภยั ความสวยงาม ความสะดวกสบาย คุณภาพ ความเร็ว ความแขง็ แรง ความเหมาะสม เป็นตน้ ข้นั ที่ 2 ทาํ การศึกษาส่วนย่อยที่แบ่งหรือแยกแยะออกมาอย่างลึกซ้ึง หรือการนาํ ส่วนย่อยต่างๆ มาเปรียบเทียบหรือหาความสัมพนั ธ์ของส่วนยอ่ ยต่างๆ โดยเปรียบเทียบในแง่มุมต่างๆ เช่น เป็นคุณ-เป็นโทษ เป็นบวก-เป็นลบ ดี-ไม่ดี ควร-ไม่ควร ถูก-ผดิ จุดเด่น-จุดดอ้ ย ขอ้ เทจ็ จริง-ความ คิดเห็น ขอ้ เทจ็ จริง-ความรู้สึก เป็นตน้ ตัวอย่างที่ 1.3 เม่ือตอ้ งการจะซ้ือรถยนต์ จาํ เป็ นตอ้ งมีความรู้เก่ียวกบั รถยนตท์ ี่จะซ้ืออยา่ งลึกซ้ึง โดย แยกแยะส่วนต่างๆ ของรถยนต์ ท้งั ส่วนที่มองเห็นได้ เช่น ตวั ถงั เคร่ืองยนต์ หมอ้ น้าํ ประตู พวงมาลยั เบรก ฯลฯ และส่วนยอ่ ยตามสภาพความรู้สึก เช่น ความปลอดภยั ความสวยงาม ความสะดวก ฯลฯ แลว้ ศึกษาส่วนย่อยต่างๆ เหล่าน้ัน จากน้นั จึงนาํ ไปเปรียบเทียบในแง่มุมต่างๆ เม่ือศึกษาทุกส่วนเรียบร้อย แลว้ จึงจะมีความรู้เกี่ยวกบั รถยนตน์ ้นั อยา่ งลึกซ้ึง สามารถนาํ ไปเปรียบเทียบกบั รถยนตค์ นั อื่นๆ เพื่อเป็น ขอ้ มูลที่ช่วยในการตดั สินใจในการซ้ือรถยนตไ์ ดเ้ ป็นอยา่ งดี 2.2 การฝึ กการคิดผสมผสาน สามารถทาํ ไดห้ ลายแบบ เช่น การฝึ กนาํ ความรู้ยอ่ ยๆ มาผสม กบั ขอ้ มูลดา้ นต่างๆ เช่น ขอ้ มูลดา้ นสงั คม ขอ้ มูลดา้ นส่ิงแวดลอ้ ม ทาํ ใหไ้ ดข้ อ้ สรุปในการดาํ เนินการที่ เหมาะสม ถูกตอ้ งมากข้ึน ยกตวั อยา่ งเช่น โรงไฟฟ้ าจากพลงั งานขยะ เกษตรตามแนวทฤษฎีใหม่ของ พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั เป็นตน้ หรือการฝึ กนาํ ความรู้ยอ่ ยๆ มาผสมผสาน เพ่ือใหไ้ ดแ้ นวคิดใหม่ สิ่งประดิษฐใ์ หม่ กระบวนการใหม่ โดยในข้นั แรกน้ีอาจพิจารณาจากสิ่งท่ีพบเห็นไดจ้ ริงก่อนว่าเกิดจาก ความรู้ยอ่ ยๆ ใดมาผสมผสานกนั ดงั ภาพที่ 1.3

15 ภาพที่ 1.3 แสดงการคิดผสมผสาน ตัวอย่างท่ี 1.4 แสดงการฝึกการคิดผสมผสาน (1) โทรศพั ท์ + เครื่องถ่ายเอกสาร ผลท่ีไดค้ ือ เครื่องโทรสาร (2) ดินสอ + ยางลบ ผลที่ไดค้ ือ ดินสอท่ีมียางลบอยดู่ า้ นบน (3) วงลอ้ + เกา้ อ้ี ผลท่ีไดค้ ือ เกา้ อ้ีเลื่อน 3. การคดิ ริเริ่ม การคิดริเร่ิม เป็นการคิดที่ใหผ้ ลของการคิดที่มีความแปลกใหม่แตกต่างไปจากความคิดของ คนทว่ั ๆไป มีลกั ษณะหรือมุมมองไม่เหมือนกบั ผอู้ ่ืน เป็นการนาํ ความรู้เดิมมาดดั แปลงใหเ้ ป็นความคิด ใหม่ซ่ึงไม่ซ้ํากับใคร ซ่ึงปัจจัยท่ีช่วยให้เกิดความคิดริเร่ิม ได้แก่ การมีจินตนาการ การมีมุมมอง หลากหลาย การสร้างทางเลือกหลากหลาย การผสมผสานความคิด การคิดปรับปรุงส่ิงท่ีมีอยเู่ ดิมใหด้ ีข้ึน การคิดออกนอกกรอบการคิดปกติ การพฒั นาใหม้ ีความคิดริเร่ิมมากข้ึนสามารถพฒั นาไดห้ ลายรูปแบบ การพฒั นาโดยฝึ กการคิดเก่ียวกบั ปัจจยั ที่ช่วยให้เกิดความคิดริเร่ิม เป็ นรูปแบบหน่ึงของการฝึ กพฒั นา ตวั อยา่ งการฝึกดงั ต่อไปน้ี 3.1 การเล่นอย่างสร้างสรรค์ วิธีการสําคญั อย่างหน่ึงท่ีนาํ ไปสู่ความคิดริเร่ิมคือ การ ปลดปล่อยการคิดและทาํ กิจกรรมท่ีแปลกไปจากเดิม มองหาส่ิงต่างๆ ที่สนใจ และรู้สึกสนุกเม่ือไดพ้ บ หรือเล่น อาจเป็นคาํ คม รูปแบบท่ีไม่ปกติ ปล่อยตนเองใหค้ ิดหรือทาํ อะไรท่ีอาจมองดูวา่ “เหลวไหล” แต่ ตอ้ งไม่ทาํ ใหต้ นเองและผอู้ ื่นเดือดร้อน และสงั เกตว่ามีความรู้สึกเป็นอิสระหรือไม่ เช่น เปิ ดเพลงสนุกๆ แลว้ ทาํ กิริยาใดๆ ให้เขา้ กบั จงั หวะดนตรี สิ่งประดิษฐ์ที่สําคญั หลายชนิดมีกาํ เนิดมาจากการเล่นอย่าง สนุกสนานของมนุษย์ โดยอาจมีใครสกั คนหน่ึงท่ีมองเห็นขอ้ ดี และนาํ ไปใชป้ ระโยชนใ์ นทางปฏิบตั ิ

16 3.2 การฝึ กการจินตนาการ จินตนาการเป็ นความสามารถของสมองในการสร้างภาพของ ความคิดใหเ้ ป็นสิ่งของ เป็นสถานท่ี เป็นเหตุการณ์ ท้งั ที่สามารถเป็นไปไดจ้ ริงหรือไม่สามารถเป็นจริงก็ ได้ การฝึ กการจินตนาการสามารถทาํ ไดโ้ ดยการต้งั คาํ ถามเกี่ยวกบั ส่ิงของ สถานการณ์ หรือเหตุการณ์ แปลกๆ แลว้ จินตนาการคาํ ตอบท่ีแปลกใหม่หลายๆ คาํ ตอบ ตวั อย่างที่ 1.5 ตวั อยา่ งแสดงคาํ ถามสาํ หรับการฝึกการจินตนาการ (1) ถา้ ท่านพบกบั นายกรัฐมนตรีโดยบงั เอิญ ท่านจะพดู อะไรกบั ท่านนายกรัฐมนตรี (2) อีก 10 ปี ขา้ งหนา้ โทรศพั ทน์ ่าจะมีรูปร่างและลกั ษณะการใชง้ านเป็นอยา่ งไร (3) ถา้ นกกบั เคร่ืองบินพดู คุยกนั ได้ เมื่อเจอกนั จะพดู คุยกนั อยา่ งไร (4) จะเกิดอะไรข้ึน ถา้ ........... 3.3 การฝึ กให้มีมุมมองหลากหลาย เป็ นความสามารถของสมองที่จะมองเห็น หรือคิด เกี่ยวกบั สิ่งท่ีคิดออกมาในรูปแบบต่างๆ ไดเ้ ป็นจาํ นวนมาก การฝึกใหม้ ีมุมมองหลากหลายสามารถทาํ ได้ โดยการกาํ หนดรูปร่างส่ิงของ สถานการณ์ เหตุการณ์ในรูปแบบต่างๆ แลว้ พยายามตอบหรือบอกใหไ้ ด้ คาํ ตอบท่ีเกี่ยวขอ้ งกบั ส่ิงน้นั ใหม้ ากที่สุดใหแ้ ปลกที่สุด ตัวอย่างที่ 1.6 คาํ ถามหรือสถานการณ์ท่ีฝึกใหแ้ สดงมุมมองที่หลากหลาย (1) รูปทางซา้ ยน้ีมองเป็นอะไรไดบ้ า้ ง แนวคิด : รูปวงกลมซอ้ นกนั รูปขนมโดนทั รูปกาํ ไลมือ รูปต่างหู รูปฉาบ รูปลอ้ รถ ฯลฯ (2) ทาํ ไมตอ้ งมีการโกงการเลือกต้งั (3) ทาํ ไมชาวนาจึงยากจน 3.4 การฝึ กหาทางเลอื กหลากหลาย เป็ นความสามารถของสมองในการหาคาํ ตอบ หรือหา แนวทางในการแกไ้ ขเม่ือพบปัญหา โดยสามารถหาคาํ ตอบหรือแนวทางแกไ้ ขไดจ้ าํ นวนมาก การฝึ กหา ทางเลือกหลากหลาย สามารถทาํ ไดโ้ ดยกาํ หนดเหตุการณ์หรือสถานการณ์ท่ีเป็นปัญหาแลว้ พยายามบอก คาํ ตอบท่ีเป็นไปไดม้ ากท่ีสุด ใหแ้ ปลกที่สุด เพื่อเป็นทางเลือกใหม่ในการเปลี่ยนแปลงสถานการณ์ท่ีเป็น ปัญหา

17 ตัวอย่างที่ 1.7 ตวั อยา่ งแสดงปัญหาท่ีฝึกใหห้ าทางเลือกหลากหลาย มีดงั น้ี (1) งานแต่งงานท่ีไม่มีเจา้ บ่าว (2) วิธีการท่ีทาํ ใหน้ กั ศึกษาเขา้ หอ้ งสมุดมากข้ึน (3) นกั ศึกษามีส่วนช่วยในการพฒั นาสงั คมไดอ้ ยา่ งไรบา้ ง 3.5 การฝึ กผสมผสานความคิด เป็ นการรวมความรู้ย่อยๆ มาเป็ นความรู้ใหม่ การฝึ ก ผสมผสานความคิดสามารถทาํ ไดโ้ ดยกาํ หนดของ 2 อย่างมาคู่กนั และพยายามคิดของสิ่งหน่ึงตาม คุณสมบตั ิหรือลกั ษณะของอีกส่ิงหน่ึงหรือนาํ คุณสมบตั ิของท้งั สองอยา่ งมาเชื่อมต่อเป็ นส่ิงใหม่เพ่ือให้ ไดข้ องแปลกและใหม่ ซ่ึงบางคาํ ตอบอาจจะเป็นแนวคิดไปสู่การปฏิบตั ิ ตัวอย่างท่ี 1.8 แสดงสถานการณ์ฝึกการผสมผสานความคิด โดยคิดส่ิงหน่ึงตามคุณสมบตั ิของอีกส่ิงหน่ึง หรือเช่ือมคุณสมบตั ิท้งั สองเป็นของใหม่ใหม้ ากท่ีสุด ปลา ดินสอ แนวคดิ : - ปลาท่ีสามารถเขียนหนงั สือได้ - ปลาท่ีมีรูปร่างเหมือนดินสอ - ดินสอท่ีวา่ ยน้าํ ได้ - ดินสอมีครีบและหาง ฯลฯ 3.6 การฝึ กคิดปรับปรุงส่ิงท่ีมีอยู่เดิมให้ดีขึน้ เป็ นการวิเคราะห์สิ่งที่มีอย่ใู นปัจจุบนั เช่น ส่ิงของ แนวความคิด การปฏิบตั ิ กระบวนต่างๆ เป็นตน้ แลว้ นาํ มาคิดตามลาํ ดบั ดงั น้ี 1) สิ่งน้ีมีจุดประสงคอ์ ะไร 2) ส่ิงน้ีมีรูปแบบหรือลกั ษณะอยา่ งไร และตรงไหนเป็นจุดเด่นจุดสาํ คญั 3) หาเหตุผลวา่ รูปแบบหรือลกั ษณะตอบสนองวตั ถุประสงคไ์ ดอ้ ยา่ งไร และตรงไหนเป็น ส่วนสาํ คญั 4) พิจารณาดดั แปลง ปรับปรุง ตรวจสอบ หาสิ่งทดแทน เพื่อใหบ้ รรลุวตั ถุประสงคไ์ ดด้ ี ข้ึน มีประสิทธิภาพมากข้ึน การฝึ กคิดปรับปรุงส่ิงท่ีมีอยู่เดิมให้ดีข้ึนสามารถทาํ ไดโ้ ดยกาํ หนดส่ิงที่เป็ นอยู่ในปัจจุบนั (ส่ิงของ แนวความคิด การปฏิบตั ิ กระบวนต่างๆ) แลว้ ฝึกวิเคราะห์เพอื่ ปรับปรุงและพฒั นา

18 ตัวอย่างที่ 1.9 คาํ ถามหรือสถานการณ์ท่ีเป็นอยใู่ นปัจจุบนั ท่ีสามารถนาํ มาฝึกคิดปรับปรุง (1) การแขง่ ขนั กีฬา (2) การเลือกต้งั (3) การจดั กิจกรรมรับนอ้ งใหม่ (4) การจดั บรรยากาศในช้นั เรียน 3.7 การฝึ กคดิ ออกนอกกรอบการคดิ ปกติ เป็นการคิดเกี่ยวกบั ปัญหาท่ีไม่ใช่ปัญหาปกติ หรือ เป็ นการคิดนอกขอบเขตปัญหา หรือเป็นการคิดออกนอกระบบวิธีการคิดหรือกระบวนการคิดแบบเดิม การฝึ กคิดออกนอกกรอบการคิดปกติสามารถทาํ ไดโ้ ดยพยายามคิดสร้างสรรค์ ส่ิงที่ไม่เป็นไปตามปกติ หรือพยายามคิดออกนอกกรอบของปัญหา การคิดออกนอกระบบวิธีการคิดหรือกระบวนการคิด แบบเดิม ตัวอย่างท่ี 1.10 คาํ ถามหรือสถานการณ์ที่ฝึกใหค้ ิดออกนอกกรอบการคิดปกติ (1) สร้างนาฬิกาสาํ หรับคนตาบอด (2) สร้างรถยนตส์ าํ หรับคนไม่มีแขน (3) สร้างโทรศพั ทส์ าํ หรับคนเป็นใบ้ 4. การคดิ ละเอยี ดชัดเจน การคิดละเอียดชดั เจน หมายถึงการคิดท่ีใหผ้ ลของการคิดท่ีมีรายละเอียดท้งั ส่วนท่ีเป็นหลกั ของเร่ืองท่ีคิด และส่วนที่เป็นองคป์ ระกอบยอ่ ยของหลกั ที่คิด รวมถึงการคิดที่ชดั เจนโดยสามารถอธิบาย เร่ืองท่ีตนเองคิด หรือยกตวั อยา่ งท่ีสอดคลอ้ งกบั เรื่องท่ีตนเองคิดได้ และในกรณีการคิดเก่ียวกบั การ ปฏิบตั ิจะสามารถบอกข้นั ตอนของการปฏิบตั ิได้ การฝึ กเพื่อพฒั นาการคิดละเอียดชดั เจน สามารถทาํ ได้ โดยฝึ กให้คิดวิเคราะห์ละเอียด โดยวิเคราะห์จากองคป์ ระกอบหรือปัจจยั หลกั ลงสู่ส่วนประกอบย่อย ฝึกใหข้ ยายความโดยการอธิบายเพ่ิมเติม การยกตวั อยา่ ง คาํ อุปมาอุปไมย คาํ พงั เพย ประกอบการอธิบาย และฝึกใหค้ ิดถึงข้นั ตอนในการดาํ เนินการต่างๆ ตวั อยา่ งการฝึกดงั ต่อไปน้ี 4.1 ฝึ กการเขียนแผนผัง โดยการกาํ หนดเหตุการณ์หรือสถานการณ์ข้ึนแลว้ ให้คิดถึง องคป์ ระกอบที่เก่ียวขอ้ งนาํ มาเขียนเป็ นแผนผงั แลว้ จึงขยายลงไปในรายละเอียดยอ่ ยๆ แผนผงั ที่ใชม้ ี หลายแบบ เช่น แผนผงั แบบ mind map แผนผงั กา้ งปลา แผนภูมิ เป็นตน้

19 ภาพท่ี 1.4 แผนผงั แบบ mind map เร่ืองกฎของแผนผงั แบบ mind map ท่ีมา : ธญั ญา ผลอนนั ต,์ 2547 : 25 ภาพที่ 1.5 แสดงการเขียนแผนผงั กา้ งปลา ที่มา : http:// www.gotoknow.org/posts/563368

20 4.2 ฝึ กขยายความ โดยกาํ หนดส่ิงของ เหตุการณ์ สถานการณ์ข้ึนแลว้ ใหอ้ ธิบายเพิ่มเติมให้ วาดรูปประกอบ ใหย้ กสุภาษิต - คาํ พงั เพย - อุปมาอุปไมย หรือใหย้ กตวั อยา่ งประกอบ เป็นตน้ ตวั อย่างที่ 1.11 คาํ ถามสาํ หรับการฝึกขยายความ (1) จงยกสุภาษิตท่ีบอกบุคลิกลกั ษณะทวั่ ไปของคนไทย (2) จงยกตวั อยา่ งประกอบ คนไทยชอบสนุก (3) จงยกตวั อยา่ งประกอบ คนไทยไม่ชอบทาํ อะไรจริงจงั 4.3 ฝึ กการวางแผนการจัดกจิ กรรมต้ังแต่เริ่มต้นจนสิ้นสุด โดยกาํ หนดงาน หรือกาํ หนด จุดประสงคใ์ หก้ ระทาํ สิ่งใดสิ่งหน่ึง แลว้ ใหว้ างแผนข้นั ตอนการดาํ เนินงานดงั กล่าว ตัวอย่างท่ี 1.12 คาํ ถามหรือสถานการณ์ที่ฝึกการวางแผน (1) ถา้ นกั ศึกษาจะปลกู ตน้ ไม้ จะมีข้นั ตอนดาํ เนินอยา่ งไร (2) ถา้ นกั ศึกษาจะลด เพม่ิ ถอนรายวิชาในแต่ละเทอม นกั ศึกษาตอ้ งทาํ อะไรบา้ ง (3) ถา้ นกั ศึกษาจะหาหนงั สือเพอ่ื ศึกษาคน้ ควา้ จากหอ้ งสมุด นกั ศึกษาตอ้ งทาํ อะไรบา้ ง 5. การคดิ อย่างมีเหตุผล การคิดอย่างมีเหตุผล เป็ นการคิดที่อา้ งอิงหลกั ฐานมาสนบั สนุนเพื่อให้ไดข้ อ้ สรุปที่ถูกตอ้ ง โดยสามารถอา้ งหลกั ฐานและอธิบายหรือบอกความสัมพนั ธ์ระหว่างหลกั ฐานที่อา้ งกบั ขอ้ สรุปได้ ซ่ึง หลกั ฐานท่ีนาํ มาอา้ งอิง ไดแ้ ก่ ขอ้ มูล ขอ้ เทจ็ จริง หลกั การ กฎเกณฑต์ ่างๆ ส่วนขอ้ สรุปที่ได้ ไดแ้ ก่ กฎเกณฑ์ การตดั สินใจ ผลสรุป ขอ้ อา้ งอิง เหตุ-ผล ความสัมพนั ธ์ การตดั สินประเมินค่า สมมติฐาน หลกั การ เป็ นตน้ การฝึ กเพื่อพฒั นาการคิดอยา่ งมีเหตุผลสามารถทาํ ไดโ้ ดยการฝึ กให้ทาํ การสรุปจาก ขอ้ มลู ความรู้ ทฤษฎีที่กาํ หนดให้ หรือใหห้ าขอ้ มูล ความรู้ ขอ้ อา้ งอิงเพ่ือสนบั สนุนหรือคดั คา้ นสิ่งใดส่ิง หน่ึง ตวั อยา่ งการฝึกดงั ต่อไปน้ี 5.1 ฝึ กสรุปจากข้อมูล โดยกาํ หนดขอ้ มูลซ่ึงอาจจะเป็นขอ้ ความ ความรู้ ตวั เลข รูปภาพ แลว้ ใหส้ รุป ซ่ึงอาจสรุปไดโ้ ดยตรงหรืออาจตอ้ งใชค้ วามสามารถทางสติปัญญามาใชป้ ระกอบการคิดขอ้ สรุป ตวั อย่างที่ 1.13 ขอ้ มูลสาํ หรับการฝึกสรุปจากขอ้ มูล (1) จากลาํ ดบั ตวั เลข 2, 4, 6, 8, 10, ..... ตวั เลขต่อไปคืออะไร (2) ถา้ A และ B เป็นตวั เลข และ BA + A = AB แลว้ A และ B คือเลขอะไร (3) ถา้ AB + AB + AB = CBB แลว้ A, B และ C เป็นตวั เลขโดดอะไร

21 5.2 ฝึ กการให้เหตุผลสนับสนุน-คัดค้าน โดยกาํ หนดขอ้ สรุป เหตุการณ์ หรือสถานการณ์ข้ึน แลว้ ใหบ้ อกเหตุผลเพอื่ สนบั สนุนหรือเหตุผลเพอ่ื คดั คา้ น ตวั อย่างท่ี 1.14 คาํ ถามหรือสถานการณ์ท่ีฝึกการใหเ้ หตุผลสนบั สนุน-คดั คา้ น (1) ใหเ้ หตุผลสนบั สนุนหรือคดั คา้ นสาํ นวน “รักววั ใหผ้ กู รักลูกใหต้ ี” (2) ใหเ้ หตุผลสนบั สนุนหรือคดั คา้ นความคิดเห็นท่ีวา่ “ของฟรีไม่มีในโลก” (3) ใหเ้ หตุผลสนบั สนุนหรือคดั คา้ น เพอื่ ใหไ้ ดข้ อ้ สรุปวา่ “คนไทยส่วนใหญ่ยงั ศรัทธา ในพทุ ธศาสนาเช่นที่เคยเป็นมา” 5.3 ฝึ กให้นํากฎเกณฑ์หรือหลกั การมาอ้างสรุป โดยกาํ หนดเหตุการณ์หรือสถานการณ์ข้ึน แลว้ ใหน้ าํ กฎเกณฑ์ หรือหลกั การมาอา้ งเพ่ือนาํ ไปสู่ขอ้ สรุป ตวั อย่างท่ี 1.15 คาํ ถามหรือสถานการณ์ที่ฝึกการนาํ กฎเกณฑห์ รือหลกั การมาอา้ งสรุป (1) พนกั งานผหู้ ญิงไดค้ า่ จา้ งนอ้ ยกวา่ พนกั งานผชู้ าย ถกู ตอ้ งหรือไม่ (2) เดก็ ในชนบทห่างไกล ควรมีสิทธิในการแสวงหาความรู้เท่าเทียมกบั เดก็ ท่ีอยใู่ นเมือง ถูกตอ้ งหรือไม่ 5.4 ฝึ กคาดคะเนคําตอบ โดยการใหข้ อ้ มูล หรือความรู้ยอ่ ยท่ียงั ไม่สมบูรณ์ แลว้ ใหค้ าดคะเน คาํ ตอบท่ีจะเป็ นไปได้(เรียกวิธีการน้ีว่า การต้งั สมมติฐาน เพื่อนาํ คาํ ตอบน้ีไปตรวจสอบความถูกตอ้ ง ต่อไป) ตวั อย่างที่ 1.16 คาํ ถามหรือสถานการณ์ที่ฝึกการคาดคะเนคาํ ตอบ (1) หมากเป็นนกั ศึกษาที่ชอบเล่นเกมอินเตอร์เน็ต และชอบคุยโทรศพั ทก์ บั เพอ่ื นในเวลา กลางคืน ปรากฏวา่ หมากสอบตกในการสอบปลายภาค สาเหตุที่หมากสอบตกคืออะไร (2) ดินช่วยใหพ้ ชื เจริญเติบโตได้ ดินชนิดอะไรช่วยใหพ้ ชื เจริญเติบโตไดด้ ีที่สุด 6. การคดิ กว้างและรอบคอบ การคิดกวา้ งและรอบคอบ หมายถึง การคิดท่ีครอบคลุมถึงส่ิงท่ีเก่ียวขอ้ งกบั เรื่องที่คิดในทุก ดา้ นทุกแง่ทุกมุมท่ีเกี่ยวขอ้ งกบั เร่ืองน้นั เช่น คิดท้งั ในแง่บวกและแง่ลบ ท้งั ท่ีเป็นขอ้ ดี และขอ้ เสีย ท้งั ท่ี เป็นคุณและเป็ นโทษ ไม่คิดเฉพาะเรื่องท่ีมาเก่ียวขอ้ งกบั ตวั เอง หรือเร่ืองที่เป็นผลประโยชน์ของตวั เอง

22 การฝึ กเพื่อพฒั นาความคิดกวา้ งและรอบคอบ สามารถทาํ ไดโ้ ดยการฝึ กใหเ้ ป็นคนท่ีมีความคิดรอบดา้ น และเป็นคนท่ีคิดทุกแง่ทุกมุม ตวั อยา่ งการฝึกดงั ต่อไปน้ี 6.1 ฝึ กระบุหรือบอกองค์ประกอบเกย่ี วกบั เร่ืองท่จี ะคดิ โดยกาํ หนดสิ่งของ เหตุการณ์หรือ สถานการณ์ข้ึน แลว้ พยายามระบุองคป์ ระกอบท่ีเก่ียวขอ้ งกบั ส่ิงท่ีกาํ หนดน้ันในทุกดา้ น ไดแ้ ก่ องคป์ ระกอบท่ีเป็ นสาระโดยตรง องคป์ ระกอบอ่ืนๆ ที่เก่ียวขอ้ ง เช่น ตนเอง คนอ่ืนๆ ในสังคม ส่ิงแวดลอ้ ม และศีลธรรม เป็นตน้ ตัวอย่างท่ี 1.17 คาํ ถามหรือสถานการณ์ที่ฝึกระบุหรือบอกองคป์ ระกอบ (1) ถา้ นกั ศึกษาไปสมคั รงานในสถานประกอบการต่างๆ มีบริษทั 3 บริษทั รับสมคั ร นกั ศึกษา นกั ศึกษาตอ้ งพิจารณาถึงองคป์ ระกอบอะไรบา้ งในการตดั สินใจเลือกบริษทั ดงั กล่าว (2) ถา้ ท่านจะพาครอบครัวไปเท่ียวในวนั หยดุ ตอ้ งคาํ นึงถึงเรื่องอะไรบา้ ง 6.2 ฝึ กระบุผลหรือผลกระทบที่เกดิ โดยการกาํ หนดเหตุการณ์หรือสถานการณ์ข้ึน แลว้ พยายามบอกผลหรือผลกระทบที่จะเกิดข้ึนในทุกๆ ดา้ น ตัวอย่างที่ 1.18 เหตุการณ์หรือสถานการณ์ที่ฝึกระบุผลหรือผลกระทบท่ีเกิด (1) ในหมู่บา้ นชนบทห่างไกล เม่ือมีไฟฟ้ า ถนน เขา้ หมู่บา้ น จะมีผลกระทบในดา้ น ใดบา้ ง และมีผลกระทบอยา่ งไร (2) การตดั ต่อสายพนั ธุพ์ ชื จะมีผลกระทบอะไรบา้ ง อยา่ งไร 6.3 ฝึ กคาดคะเนความรู้สึกนึกคดิ ของบุคคลอน่ื โดยกาํ หนดสถานการณ์หรือเหตุการณ์ที่มี บุคคลหลายส่วนเขา้ ไปเก่ียวขอ้ ง และบอกความรู้สึกนึกคิดของผเู้ ก่ียวขอ้ งเหล่าน้นั ตัวอย่างท่ี 1.19 สถานการณ์ที่ฝึกคาดคะเนความรู้สึกนึกคิดของบุคคลอื่น (1) การทุจริตในการสอบของนกั ศึกษา มีบุคคลใดเกี่ยวขอ้ งบา้ ง และบุคคลเหล่าน้ีน่าจะมี ความรู้สึกนึกคิดอยา่ งไรต่อการทุจริตในการสอบ (2) การนดั ชุมนุมและปิ ดถนน มีบุคคลใดเก่ียวขอ้ งบา้ ง และบุคคลเหล่าน้ีน่าจะมี ความรู้สึกนึกคิดอยา่ งไรต่อการชุมนุมปิ ดถนน

23 6.4 ฝึ กการคดิ ทุกแง่มุม โดยกาํ หนดสถานที่ สิ่งของหรือเหตุการณ์ต่างๆ ข้ึน แลว้ บอกขอ้ ดี- ขอ้ เสียหรือขอ้ ท่ีน่าสงั เกต น่าสนใจ ประโยชน์-โทษ ผลทางบวก-ผลทางลบ ขอ้ จาํ กดั และขอบเขตของ เร่ืองท่ีกาํ หนดใหน้ ้นั ตวั อย่างที่ 1.20 เหตุการณ์ต่างๆ ที่ฝึกการคิดทุกแง่มุม - อาชีพนกั แสดง มีขอ้ ดี ขอ้ เสีย และขอ้ น่าสนใจอะไรบา้ ง - ถา้ รัฐบาลกาํ หนดให้ “รถทุกคนั ที่เติมน้าํ มนั ตอ้ งจ่ายเงินเพ่ิมในอตั ราลิตรละ 2 บาท เพือ่ นาํ เงินส่วนน้ีไปสร้างถนนหรือปรับปรุงถนน” ขอ้ กาํ หนดน้ี มีขอ้ ดี ขอ้ เสีย ขอ้ น่าสงั เกตและน่าสนใจ อะไรบา้ ง 7. การคดิ ไกล การคิดไกล หมายถึง การคิดถึงส่ิงท่ีจะเกิดข้ึนในอนาคต ซ่ึงอาจเป็ นผลที่เกิดข้ึนจากการ กระทาํ ในปัจจุบนั หรือเป็ นจุดประสงคห์ รือจุดมุ่งหมายท่ีตอ้ งการให้เกิดข้ึนในอนาคต การฝึ กเพ่ือ พฒั นาการคิดไกล สามารถทาํ ไดโ้ ดยการฝึ กใหค้ ิดในเร่ืองเก่ียวกบั ผลท่ีจะเกิดข้ึนในอนาคต คิดวางแผน ท่ีจะทาํ ให้บรรลุจุดประสงค์ ฝึ กคาดคะเนสิ่งท่ีจะเกิดข้ึนในอนาคต ตวั อย่างในการฝึ กเพื่อพฒั นาการ คิดไกล ตวั อยา่ งการฝึกดงั ต่อไปน้ี 7.1 ฝึ กให้คิดถึงผลทจ่ี ะเกดิ ขึน้ ในอนาคต เป็นการคิดท่ีคาํ นึกถึงสิ่งท่ีจะเกิดข้ึนในอนาคต ที่ จะเกิดข้ึนกบั ตนเองและส่วนรวม ฝึกไดโ้ ดย 1) กาํ หนดการกระทาํ หรือสภาพการณ์ในปัจจุบนั แลว้ ใหพ้ ิจารณาว่าสิ่งท่ีกาํ หนดใหจ้ ะ เป็นอยา่ งไรในอนาคต 2) กาํ หนดการกระทาํ หรือสภาพการณ์ในปัจจุบนั แลว้ ใหพ้ ิจารณาผลกระทบท่ีเกิดข้ึน ในอนาคตจากส่ิงท่ีกาํ หนดให้ ตวั อย่างท่ี 1.21 สถานการณ์ท่ีฝึกใหค้ ิดถึงผลที่จะเกิดข้ึนในอนาคต (1) นกั ศึกษาที่มีความรับผดิ ชอบ ขยนั หมนั่ เพียร มีความมานะอุตสาหะ สภาพการเรียนใน อนาคตเป็นอยา่ งไร (2) นกั ศึกษาท่ีไม่ใส่ใจในการศึกษาเล่าเรียน มีผลกระทบในอนาคตต่อส่ิงใดบา้ ง และมี ผลกระทบอยา่ งไร

24 7.2 ฝึ กการวางแผน โดยกาํ หนดหลกั การ จุดมุ่งหมาย แลว้ ใหก้ าํ หนดข้นั ตอนการปฏิบตั ิ เพอ่ื ใหบ้ รรลุจุดมุ่งหมาย ตัวอย่างที่ 1.22 สถานการณ์ท่ีฝึกการวางแผน (1) ถา้ นกั ศึกษาตอ้ งการจะไปศึกษาต่อท่ีต่างประเทศ จะมีการวางแผนในการเรียนและ การใชจ้ ่ายอยา่ งไร (2) ถา้ นกั ศึกษาตอ้ งการใหม้ ีทกั ษะทางดา้ นภาษาควรทาํ อยา่ งไร 7.3 ฝึ กการพยากรณ์ โดยกาํ หนดสภาพการณ์ต่างๆ ที่สมมติว่าเป็นสภาพปัจจุบนั แลว้ ใหใ้ ช้ ความรู้กฎเกณฑ์ ขอ้ มูลท่ีมีอยู่ บอกคาํ ตอบท่ีจะเป็นไปไดใ้ นอนาคต ตวั อย่างที่ 1.23 สถานการณ์ที่ฝึกการพยากรณ์ (1) ถา้ บริเวณท่ีราบภาคเหนือที่ทาํ การเกษตรโดยใช้สารเคมีเป็ นจาํ นวนมาก จะมี ผลกระทบกบั สภาพน้าํ ในแม่น้าํ เจา้ พระยาอยา่ งไร (2) ถา้ น้าํ มนั ดิบในตลาดโลกข้ึนราคา จะมีผลกระทบต่อผใู้ ชร้ ถอยา่ งไร 7.4 ฝึ กการมองภาพอนาคต โดยใหบ้ อกสภาพของสิ่งต่างๆ ในอนาคตล่วงหนา้ เป็นเวลา 5 ปี ,10 ปี , …….40 ปี พร้อมท้งั ใหเ้ หตุผลประกอบ ตวั อย่างท่ี 1.24 สถานการณ์ที่ฝึกการมองภาพอนาคต (1) ถา้ ไม่ช่วยกนั ประหยดั น้าํ อีก 10 ปี ขา้ งหนา้ จะเป็นอยา่ งไร (2) สภาพของจงั หวดั บา้ นเกิดของนกั ศึกษาในอีก 15 ปี ขา้ งหนา้ จะมีการเปลี่ยนแปลงไป จากปัจจุบนั อยา่ งไรบา้ ง 8. การคดิ ลกึ ซึ้ง การคิดลึกซ้ึง หมายถึง การคิดที่ทาํ ใหเ้ กิดความเขา้ ใจอยา่ งถูกตอ้ ง และลึกซ้ึงเกี่ยวกบั เร่ืองที่ คิด โดยสามารถเขา้ ใจสภาพต่างๆ ที่ซบั ซอ้ น ท้งั ในภาพรวมและส่วนประกอบยอ่ ยของท่ีคิดได้ การฝึ ก เพื่อพฒั นาการคิดลึกซ้ึง สามารถทาํ ไดโ้ ดยฝึ กตามการพฒั นาการคิดอย่างมีเหตุผล และฝึ กตามการ พฒั นาการคิดวิเคราะห์ แต่ให้สิ่งท่ีคิดหรือสถานการณ์ที่ยุ่งยากหรือซับซ้อนมากข้ึน สําหรับ ความสามารถในการเปรียบเทียบความสําคญั ก่อนหลงั และการเขา้ ใจความเป็ นจริงที่อยู่เบ้ืองหลงั ปรากฏการณ์ ตวั อยา่ งการฝึกดงั ต่อไปน้ี

25 8.1 ฝึ กให้พจิ ารณาลาํ ดับความสําคญั โดยการกาํ หนดสถานการณ์ใหว้ ิเคราะห์องคป์ ระกอบ และใหป้ ระเมินเปรียบเทียบเพอื่ จดั ลาํ ดบั ความสาํ คญั ขององคป์ ระกอบที่วเิ คราะห์ไว้ ตัวอย่างท่ี 1.25 สถานการณ์ท่ีฝึกใหพ้ จิ ารณาลาํ ดบั ความสาํ คญั (1) ถา้ นกั ศึกษาตอ้ งการจะซ้ือบา้ นพกั อาศยั นกั ศึกษาตอ้ งคาํ นึงถึงองคป์ ระกอบอะไรบา้ ง และองคป์ ระกอบท่ีสาํ คญั 4 อนั ดบั แรกคืออะไรบา้ ง (2) คุณสมบตั ิของผทู้ ี่จะเป็นหวั หนา้ หอ้ งของนกั ศึกษามีอะไรบา้ ง และคุณสมบตั ิที่สาํ คญั 3 อนั ดบั แรกคืออะไร 8.2 ฝึ กให้พิจารณาลาํ ดบั ก่อนหลงั โดยการกาํ หนดสถานการณ์ประเภทท่ีตอ้ งเลือกการ ปฏิบตั ิก่อนหลงั และใหพ้ ิจารณาจากความสาํ คญั และความจาํ เป็นขององคป์ ระกอบต่างๆ ท่ีวิเคราะห์ได้ จากสถานการณ์ต่างๆ ท่ีกาํ หนดให้ ตวั อย่างท่ี 1.26 สถานการณ์ที่ฝึกใหพ้ ิจารณาลาํ ดบั ก่อนหลงั (1) ถา้ ตอ้ งการสอบวิชาการคิดและการตดั สินใจใหไ้ ดเ้ กรด A นกั ศึกษาตอ้ งเตรียมตวั ใน ดา้ นใดบา้ ง มีส่ิงใดบา้ งท่ีมีความสาํ คญั 2 ลาํ ดบั แรก และตอ้ งปฏิบตั ิอะไรก่อนหลงั (2) ถา้ นกั ศึกษาตอ้ งการไปฝึ กงานในสถานประกอบการต่างๆ ตอ้ งเตรียมตวั ในดา้ น ใดบา้ ง มีส่ิงใดบา้ งท่ีมีความสาํ คญั 3 ลาํ ดบั แรก และตอ้ งปฏิบตั ิอะไรก่อนหลงั 8.3 ฝึ กให้วิเคราะห์และอธิบายความจริงท่ีอยู่เบือ้ งหลงั ปรากฎการณ์ โดยกาํ หนดสิ่งปรากฏ ข้ึนในสังคมหรือในชีวิตประจาํ วนั แลว้ ให้วิเคราะห์และอธิบายถึงกฎเกณฑ์ สาเหตุที่ทาํ ให้เกิด ปรากฏการณ์น้นั ตัวอย่างท่ี 1.27 ใหน้ กั ศึกษาวิเคราะห์และอธิบายการเกิดปรากฏการณ์ดงั ต่อไปน้ี (1) นกั ศึกษาท่ีสาํ เร็จการศึกษาระดบั อุดมศึกษาแลว้ บางส่วนจะเลือกทาํ อาชีพอิสระ มากกวา่ งานประจาํ (2) การที่ประเทศไทยประสบภาวะวิกฤตทางเศรษฐกิจ ส่วนหน่ึงมาจากวฒั นธรรม และ การดาํ เนินชีวิตส่วนใหญ่ของคนไทยเอง มีวฒั นธรรมหรือวิธีการดาํ เนินชีวิตอะไรบา้ งที่มีผลทาํ ให้ ประเทศประสบภาวะวิกฤติทางเศรษฐกิจ

26 9. การคดิ ดี คดิ ถูกทาง การคิดดี คิดถูกทาง หมายถึง การคิดที่ตรงจุดมุ่งหมาย คิดในแง่ที่ดีที่เป็นประโยชน์ต่อตนเอง ต่อส่วนรวม ท้งั ในระยะส้นั และระยะยาว การฝึ กเพื่อพฒั นาการคิดดี คิดถูกทาง สามารถทาํ ไดโ้ ดยการ ฝึกใหค้ ิดในแง่ต่างๆ ตวั อยา่ งการฝึกดงั ต่อไปน้ี 9.1 ฝึ กพจิ ารณาความสอดคล้องของการกระทาํ หลกั การและจุดประสงค์ ทาํ ไดโ้ ดย 1) กาํ หนดหลกั การและจุดมุ่งหมาย แลว้ ใหพ้ ิจารณาวา่ การกระทาํ ใดเป็นไปตามหลกั การ และจุดมุ่งหมาย 2) กาํ หนดกิจกรรมหรือการกระทาํ แลว้ ใหพ้ ิจารณาวา่ มีจุดมุ่งหมายท่ีถูกตอ้ งควรเป็ น อะไร ตัวอย่างท่ี 1.28 หลกั การหรือการกระทาํ ท่ีฝึ กพิจารณาความสอดคลอ้ งของการกระทาํ หลกั การ และ จุดประสงค์ (1) หลกั การและจุดมุ่งหมายของการแข่งขนั กีฬา คือ การจดั ให้มีการแข่งขนั โดยมี จุดมุ่งหมายท่ีจะฝึ กให้นักกีฬาและคนเชียร์ มีน้าํ ใจนักกีฬามากข้ึน เม่ือชนะก็วางตวั ถูกตอ้ ง ไม่ดูถูก เหยยี ดหยามหรือเยาะเยย้ ผแู้ พ้ เมื่อแพก้ ไ็ ม่เสียใจจนไร้สติ ยอมรับว่ายงั มีความสามารถสู้ผชู้ นะไม่ไดแ้ ละ ยนิ ดีกบั ผชู้ นะ การแข่งขนั กีฬาต่อไปน้ีสอดคลอ้ งกบั หลกั การและจุดประสงคห์ รือไม่ - การแข่งขนั กีฬาเพ่อื ตอ้ งการชยั ชนะเป็นท่ีหน่ึง - การแขง่ ขนั กีฬาเพ่อื หวงั ไดร้ ับรางวลั (2) การทาํ บุญเพื่อจุดประสงคอ์ ะไร 9.2 ฝึ กพจิ ารณาถึงประโยชน์ส่วนตัว ส่วนรวมในระยะต่างๆ โดยกาํ หนดการกระทาํ แลว้ ให้ พจิ ารณาประโยชน์หรือโทษท่ีเกิดข้ึน ตัวอย่างที่ 1.29 การกระทาํ ท่ีฝึกพิจารณาถึงประโยชน์ส่วนตวั ส่วนรวมในระยะต่างๆ (1) การออกกาํ ลงั กายสม่าํ เสมอมีประโยชน์ต่อตนเอง ต่อส่วนรวมท้งั ในปัจจุบนั และใน อนาคตอยา่ งไรบา้ ง (2) การอนุรักษท์ รัพยากรธรรมชาติมีประโยชน์ต่อตนเอง ต่อส่วนรวมท้งั ในปัจจุบนั และ ในอนาคตอยา่ งไรบา้ ง

27 9.3 ฝึ กพิจารณาคุณค่า โดยกาํ หนดส่ิงของหรือกิจกรรมต่างๆ แลว้ ให้พิจารณาคุณค่าที่ ถกู ตอ้ งของสิ่งที่กาํ หนดข้ึน ตัวอย่างท่ี 1.30 สิ่งของหรือกิจกรรมต่างๆ ท่ีฝึกพิจารณาคุณค่า (1) โทรศพั ทม์ ือถือมีคุณคา่ ที่สาํ คญั คืออะไร (2) การทาํ กิจกรรมจิตอาสาเพือ่ จุดประสงคอ์ ะไร 9.4 ฝึ กการคดิ ในแนวทางท่เี ร้าคุณธรรม โดยกาํ หนดสถานการณ์แลว้ ใหฝ้ ึ กพิจารณาแนวคิด ที่เร้าคุณธรรม ตวั อย่างที่ 1.31 สถานการณ์ที่ฝึกการคิดในแนวทางท่ีเร้าคุณธรรม (1) เมื่อเพื่อนสูญเสียบุคคลในครอบครัวไปและเสียใจมากมาพบนกั ศึกษา นกั ศึกษาจะ ใหค้ าํ แนะนาํ หรือแนวคิดกบั เพื่อนวา่ อยา่ งไร (2) ผทู้ ่ีไดร้ ับเงินทุนกเู้ พื่อการศึกษาของรัฐ เมื่อศึกษาจบแลว้ นกั ศึกษาคิดว่าเขาควรคิด อยา่ งไรกบั ทุนท่ีไดร้ ับน้ี การพฒั นากระบวนการคดิ กระบวนการคิด หมายถึง รูปแบบการคิดที่มีข้นั ตอนของการคิดเป็นลาํ ดบั ข้นั ในแต่ละข้นั ตอน ของการคิดต้องใช้ทักษะการคิดหรือลักษณะการคิดหลายๆ แบบมาประกอบกัน การคิดที่เป็ น กระบวนการคิดมีอยหู่ ลายรูปแบบ โดยมีรายละเอียดดงั ต่อไปน้ี 1. การคดิ สร้างสรรค์ 1.1 ความหมายของการคดิ สร้างสรรค์ การคิดสร้างสรรค์ (creative thinking) หมายถึง ความสามารถของบุคคลท่ีแสดงความคิด หลายทิศทาง หลายแง่มุม คิดไดก้ วา้ งไกล โดยนาํ ประสบการณ์ที่ผา่ นมาเป็นพ้ืนฐานท่ีทาํ ใหเ้ กิดความคิด ใหม่ อนั นาํ ไปสู่การประดิษฐ์คิดคน้ ส่ิงต่างๆ ที่แปลกใหม่ ความคิดสร้างสรรคป์ ระกอบดว้ ย ความคิด ริเร่ิม ความคล่องในการคิด ความยดื หยนุ่ ในการคิด และความละเอียดลออ

28 1.2 ประโยชน์ของการคดิ สร้างสรรค์ สุคนธ์ สินธพานนท์ และคณะ (2555 : 65) กล่าวว่าความคิดสร้างสรรคม์ ีประโยชน์ต่อ ตนเองและสงั คม ดงั น้ี ประโยชน์ต่อตนเอง 1) เป็ นการผ่อนคลายอารมณ์ ลดความเครียด ความคบั ขอ้ งใจ ความกา้ วร้าว เพราะได้ แสดงออกอยา่ งอิสระท้งั ดา้ นความคิดและการปฏิบตั ิ 2) มีความสนุก ความสุข ความเพลิดเพลิน และความภูมิใจในการไดค้ ิด ไดท้ าํ งานหรือ ผลิตชิ้นงานท่ีแปลกใหม่จากความสามารถของตนจนประสบความสาํ เร็จ 3) สร้างนิสัยในการทาํ งานท่ีดี ผทู้ ี่มีความคิดสร้างสรรคจ์ ะเป็ นผทู้ ี่มีความพยายาม ไม่ ทอ้ ถอยมีความอุตสาหะ ขวนขวายในการสร้างสรรคต์ นเองและส่ิงแวดลอ้ มใหอ้ ยใู่ นลกั ษณะท่ีเหมาะสม ประโยชน์ต่อสังคม 1) ทาํ ให้การดาํ เนินชีวิตของมนุษยม์ ีความสะดวกสบายข้ึน เพราะมีผลงานสร้างสรรค์ ของมนุษยอ์ ยตู่ ลอดเวลา มีสิ่งประดิษฐอ์ นั เกิดจากความคิดสร้างสรรคข์ องมนุษย์ เช่น รถยนต์ เคร่ืองบิน เคร่ืองจกั ร รถแทรกเตอร์ เคร่ืองพิมพ์ เครื่องเกบ็ ผลไม้ โทรศพั ท์ โทรศพั ทม์ ือถือ ฯลฯ 2) คุณภาพชีวิตที่ดี จากการคน้ พบในดา้ นวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ทาํ ใหไ้ ดผ้ ลผลิต สิ่งท่ีเป็นประโยชน์ต่อการมีชีวิตอยู่ เช่น ดา้ นการแพทย์ การศึกษา การเกษตร ดา้ นโภชนาการ การดูแล สุขภาพอนามยั ฯลฯ 3) ช่วยแกป้ ัญหาสังคม การท่ีสภาพสังคมมีการเปลี่ยนแปลงไปอยตู่ ลอดเวลาทาํ ใหเ้ กิด ปัญหาต่างๆ ตามมาเช่น สภาพแวดลอ้ มเป็นพิษ ปัญหาขาดท่ีอยอู่ าศยั ความยากจน การผลิตเคร่ืองมือ อุปกรณ์เคร่ืองใชต้ ่างๆ ความคิดสร้างสรรคเ์ ป็นส่วนหน่ึงในการช่วยแกป้ ัญหา 4) ทาํ ใหส้ งั คมมีความเจริญกา้ วหนา้ ในดา้ นต่างๆ อาทิ ดา้ นการศึกษา ดา้ นเศรษฐกิจ ดา้ น การเมืองการปกครอง ดา้ นสังคมและวฒั นธรรม ฯลฯ ความคิดสร้างสรรคข์ องมนุษยจ์ ะช่วยให้การ ดาํ เนินกิจการในดา้ นต่างๆ ดงั กล่าวไปในทางท่ีเป็นประโยชน์ 1.3 องค์ประกอบของการคดิ สร้างสรรค์ นักการศึกษาหลายท่านไดใ้ ห้แนวคิดเกี่ยวกบั องคป์ ระกอบของความคิดสร้างสรรคไ์ ว้ คลา้ ยคลึงกนั ดงั น้ี กิลฟอร์ด (Guilford, 1967 : 145-151) กล่าวถึงในทฤษฎีโครงสร้างทางสติปัญญา ซ่ึงเขา เช่ือว่าความคิดสร้างสรรคเ์ ป็ นความสามารถทางสมองท่ีคิดไดอ้ ย่างซับซ้อน กวา้ งไกล หลายทิศทาง หรือท่ีเรียกว่า คิดอเนกนยั (divergent thinking) ซ่ึงประกอบดว้ ย ความคิดริเร่ิม (originality) ความคิด

29 คล่องแคล่ว (fluency) ความคิดยืดหยนุ่ (flexibility) และความคิดละเอียดลออ(elaboration) ซ่ึงมี รายละเอียดเกี่ยวกบั องคป์ ระกอบของความคิดสร้างสรรค์ ดงั น้ี 1) ความคิดริเริ่ม หมายถึง ความคิดแปลกใหม่ ไม่ซ้าํ กนั กบั ความคิดของคนอื่น และ แตกต่างจากความคิดธรรมดา อาจเกิดจากการคิดจากเดิมที่มีอยแู่ ลว้ มาดดั แปลงประยกุ ตเ์ ป็นส่ิงใหม่และ เป็นความคิดท่ีมีประโยชน์ต่อตนเองและสงั คม เช่น การคิดสร้างเครื่องบินไดส้ าํ เร็จโดยนาํ แนวความคิด มาจากการทาํ เครื่องร่อน 2) ความคิดคล่องแคล่ว หมายถึง ความคล่องตวั ในการคิดตอบสนองสิ่งเร้าให้ไดม้ าก ที่สุดเท่าท่ีจะทาํ ได้ หรือความสามารถในการคิดหาคาํ ตอบไดร้ วดเร็วและไดป้ ริมาณมากในเวลาที่จาํ กดั โดยเนน้ ปริมาณของความคิด แบ่งออกเป็ น 4 ประเภท ไดแ้ ก่ ดา้ นถอ้ ยคาํ (word fluency) ดา้ นการโยง สัมพนั ธ์ (associational fluency) ดา้ นการแสดงออก (expression fluency) และดา้ นการคิด (ideational fluency) 3) ความคิดยืดหยุน่ หมายถึง ความสามารถของบุคคลในการคิดหาคาํ ตอบไดห้ ลาย ประเภท หลายทิศทาง ความคิดยดื หยนุ่ มีความยดื หยนุ่ ท้งั ความคิดและการกระทาํ เป็นความสามารถใน การปรับสภาพของความคิดในสถานการณ์ต่างๆ ได้ แบ่งออกเป็น 4 ประเภท ไดแ้ ก่ ความคิดยดื หยนุ่ ท่ี เกิดข้ึนทนั ที (spontaneous flexibility) และความคิดยดื หยนุ่ ทางดา้ นการดดั แปลง (adaptive flexibility) 4) ความคิดละเอียดลออ หมายถึง ความคิดในรายละเอียด เพ่ือขยายความคิดหลกั หรือ ความคิดคร้ังแรกใหไ้ ดค้ วามหมายสมบูรณ์ยงิ่ ข้ึน สามารถอธิบายใหเ้ ห็นภาพชดั เจน หรือเป็นแผนงานที่ สมบรู ณ์ข้ึน ความคิดละเอียดลออเป็นคุณลกั ษณะที่จาํ เป็นสาํ หรับการสร้างผลงานที่แปลกใหม่ใหส้ าํ เร็จ วิชยั วงษใ์ หญ่ (2523 : 7) ไดก้ ล่าวถึงองคป์ ระกอบของความคิดสร้างสรรค์ คือ 1) ความคิดริเริ่ม หมายถึง ความคิดที่แปลกแตกต่างจากบุคคลอ่ืน 2) ความวอ่ งไวหรือความพร่ังพรู ปริมาณการคิดพร่ังพรูออกมามากกวา่ บุคคลอื่น 3) ความคล่องตวั เป็นชนิดของความพร่ังพรูออกมามากกวา่ บุคคลอื่น 4) ความละเอียดความประณีต คือ ความคิดที่แสดงออกมาน้นั ละเอียดลออสามารถท่ีจะ นาํ มาทาํ ใหส้ มบรู ณ์และประณีตต่อไปได้ 5) การสังเคราะห์ คือ การรวบรวมส่ิงที่คิดไดม้ าทาํ ให้มีความหมายและนาํ มาพฒั นา ต่อไปใหส้ มบูรณ์เป็นจริงได้ กล่าวสรุปไดว้ ่า องคป์ ระกอบท่ีสาํ คญั ของความคิดสร้างสรรค์ ไดแ้ ก่ ความคิดริเริ่ม ซ่ึง เป็นความคิดที่แปลกใหม่ ไม่ซ้าํ กบั ความคิดของคนอ่ืน ความคิดคล่องแคล่วเป็นความสามารถในการคิด หาคาํ ตอบไดร้ วดเร็ว และไดป้ ริมาณมากในเวลาจาํ กดั ความคิดยดื หยนุ่ เป็นความสามารถของบุคคลใน การคิดหาคาํ ตอบไดห้ ลายประเภท หลายทิศทาง และความคิดละเอียดลออเป็ นความสามารถในการคิด ในรายละเอียด เพอ่ื ขยายความคิดคร้ังแรกใหไ้ ดค้ วามหมายสมบรู ณ์ยงิ่ ข้ึน

30 1.4 ข้ันตอนการคดิ สร้างสรรค์ กิลฟอร์ด (Guilford, 1967 : 23) กล่าวว่าบุคคลที่มีความคิดสร้างสรรคจ์ ะตอ้ งมีความ ฉบั ไวท่ีจะรับรู้ปัญหา มองเห็นปัญหา สามารถที่จะเปล่ียนแปลงความคิดใหม่ๆ ไดง้ ่าย ซ่ึงวิธีการคิดมี ลาํ ดบั ข้นั ดงั น้ี 1) การรู้และการเขา้ ใจ (cognition)หมายถึง ความสามารถของสมองในการเขา้ ใจสิ่งต่างๆ ไดอ้ ยา่ งรวดเร็ว 2) การจาํ (memory) หมายถึง ความสามารถของสมองในการสะสมขอ้ มูลต่างๆ ท่ีได้ เรียนรู้ และสามารถระลึกออกมาไดต้ ามท่ีตอ้ งการ 3) การคิดแบบเอกนยั (convergent thinking) หมายถึง ความสามารถของสมองในการให้ การตอบสนองที่ถกู ตอ้ งและดีท่ีสุดจากขอ้ มูลท่ีกาํ หนดให้ 4) การประเมินค่า (evaluation) หมายถึง ความสามารถของสมองในการตดั สินขอ้ มูลท่ี กาํ หนดใหต้ ามเกณฑท์ ี่ต้งั ไว้ วอลลาส (Wallas, 1949 : 24) ไดก้ ล่าววา่ กระบวนการของความคิดสร้างสรรคเ์ กิดจาก ความคิดสิ่งใหม่ๆ โดยการลองผดิ ลองถูก (trial and error) และไดแ้ บ่งข้นั ตอนไวเ้ ป็น 4 ข้นั คือ 1) ข้นั เตรียมตวั (preparation) เป็ นข้นั ท่ีเริ่มพบปัญหา เกิดความยุ่งยากในปัญหาน้นั ๆ และเริ่มหาทางออกเพอื่ แกป้ ัญหา โดยรวบรวมขอ้ มลู ประสบการณ์ต่างๆ ที่เคยรับมา 2) ข้นั ฟักตวั หรือบ่มตวั (incubation) เป็ นข้นั ที่ใชค้ วามคิดเพื่อแกป้ ัญหา มีการคน้ ควา้ ขอ้ มูลเพ่ิมข้ึน ประมวลความคิดต่างๆ เพื่อหลอมรวมเป็ นความคิดใหม่ข้ึนมา ช่วงน้ีจะเกิดความคิด หลากหลายทางเพอ่ื แกป้ ัญหา และยงั ไม่มีแนวคิดใดที่ลงตวั หรือพอใจ 3) ข้นั การรู้แจง้ (illumination) เป็ นข้นั เกิดความคิดท่ีสามารถสรุปความคิดท่ีกระจ่าง พร้อมที่จะสร้างสรรคอ์ อกมาเป็นผลงานได้ เป็นข้นั ท่ีผใู้ ชค้ วามคิดจะรู้สึกพอใจและมีความสุข 4) ข้นั การตรวจสอบ (verification) เป็ นข้นั แสดงออกทางความคิดออกมาในรูปของ ผลงาน อาจมีการทดลองและแกไ้ ขหลายคร้ัง เพ่ือกลนั่ กรองให้ไดค้ าํ ตอบหรือผลงานท่ีแน่นอนเป็ น รูปแบบ 1.5 แนวทางการพฒั นาการคดิ สร้างสรรค์ แนวคิดในการพฒั นาความคิดสร้างสรรค์ ไดม้ ีผเู้ สนอแนวทางในการฝึ กหรือพฒั นาไว้ หลายวิธี ดงั น้ี ออสบอร์น (Osborn, 1957 อา้ งจาก Matlin, 1983 : 34)ไดเ้ สนอวิธีที่เรียกวา่ การระดม สมอง (brainstorming) โดยเป็นกระบวนการที่ใชก้ บั กลุ่มไม่เกิน 10 คน มีหลกั ปฏิบตั ิ 4 ประการคือ

31 1) ประวิงการตดั สินใจ หมายความว่า เม่ือบุคคลใดในกลุ่มเสนอความคิดข้ึนมา จะไม่มี การวพิ ากษว์ จิ ารณ์หรือตดั สินความคิดใดๆ ท้งั สิ้นไม่วา่ จะเป็นความคิดดี มีคุณภาพหรือมีประโยชน์นอ้ ย กต็ าม 2) ให้อิสระทางความคิด ยอมรับความคิดท่ีบุคคลเสนอและสนับสนุนความคิดแปลก ใหม่ ไม่ซ้าํ กบั ความคิดเดิม 3) ส่งเสริมปริมาณความคิด ใหม้ ีปริมาณความคิดมาก ยง่ิ มากเท่าไรยงิ่ ดี 4) การประมวลความคิดและปรุงแต่งความคิด โดยพิจารณาร่วมกนั อาจมีการรวม ความคิดสองอยา่ งหรือหลายอยา่ งที่มีผอู้ ื่นเสนอไวแ้ ลว้ จดั เรียงลาํ ดบั ความคิดตามคุณค่าของความคิดน้นั ภายใตข้ อ้ จาํ กดั ของสภาวการณ์ของปัญหา เช่น บุคลากร งบประมาณ และเวลา จริง ทาํ จินตนาการใหก้ วา้ งไกลอาจพบวธิ ีแกป้ ัญหาได้ วชิ ยั วงษใ์ หญ่ (2523 : 8) กล่าวถึงข้นั ตอนการพฒั นาความคิดสร้างสรรคไ์ วด้ งั น้ี 1) การเปิ ดใจกวา้ ง (receptivity openness) 2) การใหเ้ วลาฟักความคิด (incubation) 3) การมีอิสรเสรีในการแสดงออก (freedom to made of expression) 4) บรรยากาศที่จะเอ้ืออาํ นวยต่อความคิดสร้างสรรค์ 2. การคดิ วเิ คราะห์ 2.1 ความหมายของการคดิ วเิ คราะห์ การคิดวิเคราะห์ (analytical thinking) หมายถึง การคิดท่ีสามารถจาํ แนกแยกแยะขอ้ มูล องคป์ ระกอบของสิ่งต่างๆ ไม่ว่าจะเป็ นวตั ถุสิ่งของ เร่ืองราว เหตุการณ์ออกเป็ นส่วนยอ่ ยๆ และจดั เป็ น หมวดหมู่ตามหลกั การหรือเกณฑท์ ่ีกาํ หนดเพื่อคา้ หาความจริง หรือความสาํ คญั ที่แฝงอยหู่ รือปรากฏอยู่ จนไดค้ วามคิดที่จะนาํ ไปสู่ขอ้ สรุปและการนาํ ไปประยกุ ตใ์ ช้ 2.2 ประโยชน์ของการคดิ วเิ คราะห์ สุคนธ์ สินธพานนท์ และคณะ (2555 : 31) กล่าวถึงประโยชน์ของการคิดวเิ คราะห์ไวด้ งั น้ี 1) ทาํ ให้สามารถแยกขอ้ เทจ็ จริงออกจากขอ้ มูล หรือจากความคิดเห็น มีความกระจ่าง ชดั เจน ทาํ ให้มองเห็นแนวทางในการตดั สินใจท่ีจะทาํ งานหรือดาํ เนินกิจกรรมต่างๆ อย่างเป็ นระบบ บรรลุเป้ าหมายอยา่ งมีประสิทธิภาพ 2) เป็นรากฐานสาํ คญั ของการพฒั นาทกั ษะการเรียนรู้ การแสวงหาความรู้ ทาํ ใหร้ ู้จกั คิด จาํ แนกแยกแยะส่ิงท่ีเรียนรู้ จดั ประเภทส่ิงต่างๆ อยา่ งมีหลกั เกณฑ์ สามารถทาํ นายผล หรือคาดการณ์ส่ิง ที่จะเกิดข้ึนข้ึนไดใ้ กลเ้ คียงความเป็นจริง นาํ ไปสู่การตดั สินใจอยา่ งเหมาะสม

32 3) ทาํ ให้เป็ นคนมีเหตุผล มีหลกั การ ไม่กระทาํ สิ่งใดๆ ตามใจตนเองอยา่ งเล่ือนลอยไร้ ทิศทาง ไม่สรุปเร่ืองราวต่างๆ ตามอารมณ์ หรือความรู้สึกของตนเอง 4) ทาํ ใหเ้ ป็นผทู้ ่ีน่าเชื่อถือ ไดร้ ับการยอมจากผอู้ ่ืนในดา้ นการแสดงความคิดเห็น หรือการ ใหข้ อ้ เสนอแนะอยา่ งมีเหตุผล 5) สามารถแกป้ ัญหาต่างๆ ไดอ้ ยา่ งมีเหตุผล ตามข้นั ตอน ถูกตอ้ ง และสามารถปรับ ตนเองใหเ้ ขา้ กบั สถานการณ์ เหตุการณ์ต่างๆ ในสังคมโลกยคุ ปัจจุบนั ได้ ไม่คลอ้ ยตามหรือหลงเชื่อ บุคคลอื่นจนเกิดความพลาดพล้งั ในกิจการต่างๆ 6) ทาํ ใหเ้ ป็นผทู้ ี่มีทกั ษะในการลาํ ดบั เหตุการณ์ เร่ืองราวต่างๆ หลอมรวมไดใ้ จความเพื่อ นาํ เสนอความคิดเห็นอยา่ งมีเหตุผลไปยงั บุคคลและองคก์ รต่างๆ ได้ 7) ทาํ ใหส้ ามารถประมวลขอ้ คิดหรือความคิดเห็นของบุคคลที่หลากหลายมาสมั พนั ธ์กนั เพ่ือนาํ มาสรุปเป็นแนวคิดใหม่นาํ ไปใชใ้ นการพฒั นาและ/หรือปรับปรุงคุณภาพของงาน 8) ทาํ ใหไ้ ดข้ อ้ มลู ท่ีมีความสมั พนั ธ์และเชื่อมโยงกนั มาเป็นแนวทางในการแกป้ ัญหาอยา่ ง เป็นระบบ และสามารถตรวจสอบความถกู ตอ้ งตามหลกั เกณฑไ์ ดต้ รงประเดน็ 2.3 องค์ประกอบของการคดิ วเิ คราะห์ บลูม (Bloom, 1956: 148-150) ไดส้ รุปองคป์ ระกอบของการคิดวิเคราะห์เป็น 3 ส่วน ดงั น้ี 1) การคิดวิเคราะห์เน้ือหา ขอ้ มูลต่าง ๆ ที่ไดม้ าน้นั แยกเป็ นสวนยอ่ ยได้ ขอ้ ความบาง ขอ้ ความอาจเป็นความจริง บางขอ้ ความเป็นค่านิยม และบางขอ้ ความเป็นความคิดเห็นของผเู้ ขียน 2) การวิเคราะห์ความสัมพนั ธ์ ผอู้ ่านตอ้ งมีทกั ษะในการเชื่อมความสัมพนั ธ์ระหว่าง ขอ้ มูลหลกั ความสมั พนั ธข์ องสมมุติฐาน และความสาํ พนั ธืระหวา่ งขอ้ สรุป และยงั รวมถึงความสัมพนั ธ์ ในชนิดของหลกั ฐานที่นาํ มาแสดงดว้ ย 3) การวิเคราะห์หลกั การ การวิเคราะห์โครงสร้างและหลกั การ ในการคิดวิเคราะห์ หลกั การน้ีจะตอ้ งวิเคราะห์แนวคิด จุดประสงค์ และมโนทศั น์ คลารก์ (Clark, 1970 : 11-13) ไดอ้ ธิบายถึงการคิดวิเคราะห์ คือการแยกส่วนต่างๆ และ สร้างความสัมพนั ธ์กบั ส่วนน้นั ๆ วา่ มีความสัมพนั ธ์กนั อยา่ งไร การคิดวิเคราะห์สามารถแบ่งได้ 3 ส่วน คือ 1) การคิดวเิ คราะห์เน้ือหา ไดแ้ ก่ ความสามารถในการสรุป และการแยกแยะขอ้ มลู 2) การคิดวิเคราะห์ความสัมพนั ธ์ ไดแ้ ก่ ความสามารถในการตรวจสอบว่าขอ้ มูลมีความ สอดคลอ้ งกนั หรือไม่ 3) การคิดวเิ คราะห์หลกั การ ไดแ้ ก่ การคิดวิเคราะห์ไดว้ า่ ผเู้ ขียนตอ้ งการส่ือสารถึงส่ิงใด

33 กล่าวสรุปไดว้ า่ องคป์ ระกอบสาํ คญั ของการคิดวิเคราะห์ มี 3 ส่วน คือ 1) การคิดวเิ คราะห์เน้ือหา เป็นการแยกแยะขอ้ มลู ออกเป็นส่วนยอ่ ย 2) การคิดวเิ คราะห์ความสมั พนั ธ์ เป็นการระบุความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งขอ้ มลู 3) การคิดวิเคราะห์หลกั การ เป็นการระบุโครงสร้าง หลกั การ จุดมุ่งหมาย แนวคิดสาํ คญั ของเร่ือง เพือ่ ใหเ้ ขา้ ใจเช่ือมโยงกนั 2.4 ข้ันตอนการคดิ วเิ คราะห์ ทิศนา แขมมณี และคณะ (2549 : 12) ไดใ้ หข้ ้นั ตอนการคิดวเิ คราะห์ ดงั น้ี 1) ศึกษาขอ้ มูล 2) ต้งั วตั ถุประสงคใ์ นการวเิ คราะห์ขอ้ มลู 3) กาํ หนดเกณฑใ์ นการจาํ แนกแยกแยะขอ้ มลู 4) แยกแยะขอ้ มูลตามเกณฑท์ ่ีกาํ หนดเพอื่ ใหเ้ ห็นองคป์ ระกอบของส่ิงท่ีวิเคราะห์ 5) หาความสัมพนั ธ์ระหว่างองคป์ ระกอบต่างๆ และความสัมพนั ธ์ของขอ้ มูลในแต่ละ องคป์ ระกอบ 6) นาํ เสนอผลการวิเคราะห์ 7) นาํ ผลการวเิ คราะห์มาสรุป ตอบคาํ ถามตามวตั ถุประสงค์ สุคนธ์ สินธพานนท์ และคณะ (2555: 33) ไดเ้ สนอข้นั ตอนการคิดวิเคราะห์ ไดแ้ ก่ 1) กาํ หนดส่ิงสาํ เร็จรูปส่ิงหน่ึงหรือเหตุการณ์ หรือเร่ืองราวเป็ นตวั ตน้ เร่ือง เช่น ตน้ ไม้ สตั ว์ พลเมือง ภาวะโลกร้อน อาหารสาํ เรจรูป นิทาน ขา่ ว 2) กาํ หนดคาํ ถามหรือปัญหาเพ่ือคน้ หาความจริง เช่น ตน้ ไมม้ ีความสาํ คญั ต่อมนุษย์ อยา่ งไร 3) พินิจพิเคราะห์แยกแยะกระจายส่ิงท่ีกาํ หนดให้ออกเป็ นส่วนย่อย เช่น ตน้ ไมม้ ี ความสาํ คญั ต่อมนุษย์ คือ เป็นร่มเงาบงั แสงแดด ตน้ ไมบ้ างชนิดเป็นยารักษาโรค ผลไมน้ าํ มาเป็นอาหาร ลาํ ตน้ ของตน้ ไมน้ าํ มาสร้างบา้ นที่อยอู่ าศยั ทาํ เคร่ืองเรือนเคร่ืองใช้ 4) สรุปเป็นคาํ ถาม หรือตอบปัญหาน้นั ๆ กล่าวคือ เมื่อจาํ แนกแยกแยะตอบคาํ ถามแลว้ จะ ไดค้ วามคิดว่า ตน้ ไมม้ ีความสาํ คญั ต่อมนุษยใ์ นดา้ นต่างๆ เพื่อไดข้ อ้ สรุป และนาํ ไปเป็นแนวทางการ ตดั สินใจประยกุ ตใ์ ชป้ ระโยชนจ์ ากการวเิ คราะห์ต่อไป 2.5 แนวทางการพฒั นาการคดิ วเิ คราะห์ เกรียงศกั ด์ิ เจริญวงศศ์ กั ด์ิ (2546ก : 148-162) ไดอ้ ธิบายวา่ ผทู้ ่ีตอ้ งการมีความสามารถใน การคิดเชิงวเิ คราะห์ไดด้ ีน้นั ควรพฒั นานิสยั การคิดในชีวิตประจาํ วนั ใหเ้ คยชินที่จะกระทาํ ส่ิงต่างๆ ดงั น้ี