ngu-van-9-t2

Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o NguyÔn Kh¾c Phi (Tæng Chñ biªn)  NguyÔn V¨n Long (Chñ biªn phÇn V¨n) NguyÔn Minh ThuyÕt (Chñ biªn phÇn TiÕng ViÖt)  TrÇn §×nh Sö (Chñ biªn phÇn TËp lµm v¨n) lª a  diÖp quang ban  Lª Quang H−ng lª xu©n th¹i  ®ç ngäc thèng  Phïng v¨n töu Ng÷ v¨n 9 TËp hai (T¸i b¶n lÇn thø m−êi l¨m) Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam Hãy bảo quản, giữ gìn sách giáo khoa để dành tặng cho các em học sinh lớp sau !

ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n : Chñ tÞch Héi ®ång Thµnh viªn nguyÔn ®øc th¸i Tæng Gi¸m ®èc hoµng lª b¸ch ChÞu tr¸ch nhiÖm néi dung : Tæng biªn tËp Phan xu©n thµnh Biªn tËp lÇn ®Çu : kim chung  ngäc khanh  hiÒn trang Biªn tËp t¸i b¶n : nguyÔn thÞ kim h»ng Biªn tËp kÜ thuËt : nguyÔn kim toµn – ®inh xu©n dung Tr×nh bμy b×a vμ minh ho¹ : trÇn tiÓu l©m Söa b¶n in : NguyÔn trÝ s¬n ChÕ b¶n : c«ng ty cP dÞch vô xuÊt b¶n gi¸o dôc hµ néi B¶n quyÒn thuéc Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc ViÖt Nam  Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o. Ng÷ v¨n 9 – tËp hai M· sè : 2H913T0 In..........b¶n (Q§ ...), khæ 17 x 24cm. §¬n vÞ in: ... ®Þa chØ ... C¬ së in: ... ®Þa chØ ... Sè §KXB: 01-2020/CXBIPH/334-869/GD Sè Q§XB: ... /Q§-GD ngµy ... th¸ng ... n¨m ... In xong vµ nép l−u chiÓu quý ... n¨m ........ M· sè ISBN : TËp mét : 978-604-0-18612-6 TËp hai : 978-604-0-18613-3 2

Bμi 18 KÕt qu¶ cÇn ®¹t  HiÓu ®−îc sù cÇn thiÕt cña viÖc ®äc s¸ch vμ ph−¬ng ph¸p ®äc s¸ch qua bμi nghÞ luËn s©u s¾c, giμu tÝnh thuyÕt phôc cña Chu Quang TiÒm.  N¾m ®−îc ®Æc ®iÓm vμ c«ng dông cña khëi ng÷ trong c©u ; biÕt ®Æt c©u cã khëi ng÷.  HiÓu vμ biÕt vËn dông c¸c phÐp lËp luËn ph©n tÝch, tæng hîp trong lμm v¨n nghÞ luËn. V¨n b¶n bμn vÒ ®äc s¸ch (TrÝch) Häc vÊn(1) kh«ng chØ lμ chuyÖn ®äc s¸ch, nh−ng ®äc s¸ch vÉn lμ mét con ®−êng quan träng cña häc vÊn. Bëi v× häc vÊn kh«ng chØ lμ viÖc c¸ nh©n, mμ lμ viÖc cña toμn nh©n lo¹i. Mçi lo¹i häc vÊn ®Õn giai ®o¹n h«m nay ®Òu lμ thμnh qu¶ cña toμn nh©n lo¹i nhê biÕt ph©n c«ng, cè g¾ng tÝch luü ngμy ®ªm mμ cã. C¸c thμnh qu¶ ®ã së dÜ kh«ng bÞ vïi lÊp ®i, ®Òu lμ do s¸ch vë ghi chÐp, l−u truyÒn l¹i. S¸ch lμ kho tμng quý b¸u cÊt gi÷ di s¶n tinh thÇn nh©n lo¹i, còng cã thÓ nãi ®ã lμ nh÷ng cét mèc trªn con ®−êng tiÕn ho¸ häc thuËt(2) cña nh©n lo¹i. NÕu chóng ta mong tiÕn lªn tõ v¨n ho¸, häc thuËt cña giai ®o¹n nμy, th× nhÊt ®Þnh ph¶i lÊy thμnh qu¶ nh©n lo¹i ®· ®¹t ®−îc trong qu¸ khø lμm ®iÓm xuÊt ph¸t. NÕu xo¸ bá hÕt c¸c thμnh qu¶ nh©n lo¹i ®· ®¹t ®−îc trong qu¸ khø, th× ch−a biÕt chõng chóng ta ®· lïi ®iÓm xuÊt ph¸t vÒ ®Õn mÊy tr¨m n¨m, thËm chÝ lμ mÊy ngh×n n¨m tr−íc. Lóc ®ã, dï cã tiÕn lªn còng chØ lμ ®i giËt lïi, lμm kÎ l¹c hËu. 3

§äc s¸ch lμ muèn tr¶ mãn nî ®èi víi thμnh qu¶ nh©n lo¹i trong qu¸ khø, lμ «n l¹i kinh nghiÖm, t− t−ëng cña nh©n lo¹i tÝch luü mÊy ngh×n n¨m trong mÊy chôc n¨m ng¾n ngñi, lμ mét m×nh h−ëng thô c¸c kiÕn thøc, lêi d¹y mμ biÕt bao ng−êi trong qu¸ khø ®· khæ c«ng t×m kiÕm míi thu nhËn ®−îc. Cã ®−îc sù chuÈn bÞ nh− thÕ th× mét con ng−êi míi cã thÓ lμm ®−îc cuéc tr−êng chinh(3) v¹n dÆm trªn con ®−êng häc vÊn, nh»m ph¸t hiÖn thÕ giíi míi. LÞch sö cμng tiÕn lªn, di s¶n tinh thÇn nh©n lo¹i cμng phong phó, s¸ch vë tÝch luü cμng nhiÒu, th× viÖc ®äc s¸ch còng ngμy cμng kh«ng dÔ. S¸ch tÊt nhiªn lμ ®¸ng quý, nh−ng còng chØ lμ mét thø tÝch luü. Nã cã thÓ lμm trë ng¹i cho nghiªn cøu häc vÊn. Ýt nhÊt cã hai c¸i h¹i th−êng gÆp. Mét lμ, s¸ch nhiÒu khiÕn ng−êi ta kh«ng chuyªn s©u. C¸c häc gi¶ Trung Hoa thêi cæ ®¹i do s¸ch khã kiÕm, mét ®êi ®Õn b¹c ®Çu míi ®äc hÕt mét quyÓn kinh(4). S¸ch tuy ®äc ®−îc Ýt, nh−ng ®äc quyÓn nμo ra quyÓn Êy, miÖng ®äc, t©m ghi, nghiÒn ngÉm ®Õn thuéc lßng, thÊm vμo x−¬ng tuû, biÕn thμnh mét nguån ®éng lùc tinh thÇn, c¶ ®êi dïng m·i kh«ng c¹n. Giê ®©y s¸ch dÔ kiÕm, mét häc gi¶ trÎ ®· cã thÓ khoe khoang tõng ®äc hμng v¹n cuèn s¸ch. \"LiÕc qua\" tuy rÊt nhiÒu, nh−ng \"®äng l¹i\" th× rÊt Ýt, gièng nh− ¨n uèng, c¸c thø kh«ng tiªu ho¸ ®−îc tÝch cμng nhiÒu, th× cμng dÔ sinh ra bÖnh ®au d¹ dμy, nhiÒu thãi xÊu h− danh n«ng c¹n ®Òu do lèi ¨n t−¬i nuèt sèng ®ã mμ sinh ra c¶. Hai lμ, s¸ch nhiÒu dÔ khiÕn ng−êi ®äc l¹c h−íng. BÊt cø lÜnh vùc häc vÊn nμo ngμy nay ®Òu ®· cã s¸ch vë chÊt ®Çy th− viÖn, trong ®ã nh÷ng t¸c phÈm c¬ b¶n, ®Ých thùc, nhÊt thiÕt ph¶i ®äc ch¼ng qua còng mÊy ngh×n quyÓn, thËm chÝ chØ mÊy quyÓn. NhiÒu ng−êi míi häc tham nhiÒu mμ kh«ng vô thùc chÊt, ®· l·ng phÝ thêi gian vμ søc lùc trªn nh÷ng cuèn s¸ch v« th−ëng v« ph¹t(5), nªn kh«ng tr¸nh khái bá lì mÊt dÞp ®äc nh÷ng cuèn s¸ch quan träng, c¬ b¶n. ChiÕm lÜnh häc vÊn gièng nh− ®¸nh trËn, cÇn ph¶i ®¸nh vμo thμnh tr× kiªn cè, ®¸nh b¹i qu©n ®Þch tinh nhuÖ, chiÕm cø mÆt trËn xung yÕu. Môc tiªu qu¸ nhiÒu, che lÊp mÊt vÞ trÝ kiªn cè, chØ ®¸ bªn ®«ng, ®Êm bªn t©y, ho¸ ra thμnh lèi ®¸nh \"tù tiªu hao lùc l−îng\". §äc s¸ch kh«ng cèt lÊy nhiÒu, quan träng nhÊt lμ ph¶i chän cho tinh, ®äc cho kÜ. NÕu ®äc ®−îc 10 quyÓn s¸ch kh«ng quan träng, kh«ng b»ng ®em thêi gian, søc lùc ®äc 10 quyÓn Êy mμ ®äc mét quyÓn thËt sù cã gi¸ trÞ. NÕu ®äc ®−îc m−êi quyÓn s¸ch mμ chØ l−ít qua, kh«ng b»ng chØ lÊy mét quyÓn mμ ®äc m−êi lÇn. \"S¸ch cò tr¨m lÇn xem ch¼ng ch¸n  Thuéc lßng, ngÉm kÜ mét m×nh hay\", hai c©u th¬ ®ã ®¸ng lμm lêi r¨n cho mçi ng−êi ®äc s¸ch. §äc s¸ch vèn 4

cã Ých riªng cho m×nh, ®äc nhiÒu kh«ng thÓ coi lμ vinh dù, ®äc Ýt còng kh«ng ph¶i lμ xÊu hæ. §äc Ýt mμ ®äc kÜ, th× sÏ tËp thμnh nÕp suy nghÜ s©u xa, trÇm ng©m tÝch luü, t−ëng t−îng tù do ®Õn møc lμm ®æi thay khÝ chÊt(6) ; ®äc nhiÒu mμ kh«ng chÞu nghÜ s©u, nh− c−ìi ngùa qua chî, tuy ch©u b¸u ph¬i ®Çy, chØ tæ lμm cho m¾t hoa ý lo¹n, tay kh«ng mμ vÒ. ThÕ gian cã biÕt bao ng−êi ®äc s¸ch chØ ®Ó trang trÝ bé mÆt, nh− kÎ träc phó khoe cña, chØ biÕt lÊy nhiÒu lμm quý. §èi víi viÖc häc tËp, c¸ch ®ã chØ lμ lõa m×nh dèi ng−êi, ®èi víi viÖc lμm ng−êi th× c¸ch ®ã thÓ hiÖn phÈm chÊt tÇm th−êng, thÊp kÐm. S¸ch ®äc nªn chia lμm mÊy lo¹i, mét lo¹i lμ s¸ch ®äc ®Ó cã kiÕn thøc phæ th«ng mμ mäi c«ng d©n thÕ giíi hiÖn nay ®Òu ph¶i biÕt, mét lo¹i lμ s¸ch ®äc ®Ó trau dåi häc vÊn chuyªn m«n. Muèn cã kiÕn thøc phæ th«ng, hiÖn nay c¸c bμi häc ë trung häc vμ n¨m ®Çu ®¹i häc, nÕu ch¨m chØ häc tËp th× còng ®ñ dïng. NÕu ch¨m chØ häc tËp mμ chØ ®äc thuéc gi¸o tr×nh th× ch¼ng cã Ých lîi g×, mçi m«n ph¶i chän lÊy tõ 3 ®Õn 5 quyÓn xem cho kÜ. M«n häc kiÕn thøc phæ th«ng tæng sè kh«ng qu¸ m−êi mÊy m«n, mçi m«n chän tõ 3 ®Õn 5 quyÓn, tæng céng sè s¸ch cÇn ®äc còng ch¼ng qua trªn d−íi 50 quyÓn. §©y kh«ng thÓ xem lμ ®ßi hái qu¸ ®¸ng. Nãi chung sè s¸ch mμ mét ng−êi ®· ®äc, phÇn lín kh«ng chØ cã thÕ, nÕu hä kh«ng thu ®−îc lîi Ých thùc sù lμ do hä thiÕu lùa chän, khi ®äc lÏ ra ®äc kÜ th× hä l¹i ®äc qua loa. KiÕn thøc phæ th«ng kh«ng chØ cÇn cho c«ng d©n thÕ giíi hiÖn t¹i, mμ ngay nhμ häc gi¶ chuyªn m«n còng kh«ng thÓ thiÕu ®−îc. Khoa häc cËn ®¹i ph©n lo¹i chÆt chÏ, nh÷ng ng−êi chØ chuyªn mét häc vÊn phÇn nhiÒu khÐp kÝn trong ph¹m vi cña m×nh, lÊy cí lμ chuyªn m«n, kh«ng muèn biÕt ®Õn c¸c häc vÊn liªn quan. §iÒu nμy ®èi víi viÖc ph©n c«ng nghiªn cøu cã thÓ lμ cÇn thiÕt, nh−ng ®èi víi viÖc ®μo t¹o chuyªn s©u th× l¹i lμ mét sù hi sinh. Vò trô vèn lμ mét thÓ h÷u c¬, c¸c quy luËt bªn trong vèn liªn quan mËt thiÕt víi nhau, ®éng vμo bÊt cø chç nμo ®Òu tÊt liªn quan ®Õn c¸i kh¸c, do ®ã, c¸c lo¹i häc vÊn nghiªn cøu quy luËt, tuy bÒ ngoμi cã ph©n biÖt, mμ trªn thùc tÕ th× kh«ng thÓ t¸ch rêi. Trªn ®êi kh«ng cã häc vÊn nμo lμ c« lËp, t¸ch rêi c¸c häc vÊn kh¸c. VÝ nh− chÝnh trÞ häc(7) th× ph¶i liªn quan ®Õn lÞch sö, kinh tÕ, ph¸p luËt, triÕt häc, t©m lÝ häc, cho ®Õn ngo¹i giao, qu©n sù,... NÕu mét ng−êi ®èi víi c¸c häc vÊn liªn quan nμy mμ kh«ng biÕt ®Õn, chØ cã häc mét m×nh chÝnh trÞ häc th«i, th× cμng tiÕn lªn cμng gÆp khã kh¨n, gièng nh− con chuét chui vμo sõng tr©u, cμng chui s©u cμng hÑp, kh«ng t×m ra lèi tho¸t. C¸c häc vÊn kh¸c ®¹i kh¸i còng nh− vËy, kh«ng biÕt 5

réng th× kh«ng thÓ chuyªn, kh«ng th«ng th¸i th× kh«ng thÓ n¾m gän. Tr−íc h·y biÕt réng råi sau míi n¾m ch¾c, ®ã lμ tr×nh tù ®Ó n¾m v÷ng bÊt cø häc vÊn nμo. Trong lÞch sö häc thuËt, phμm lμ ng−êi cã thμnh tùu lín trong bÊt k× mét lÜnh vùc nμo, ®Òu ph¶i cã c¬ së s©u s¾c cña nhiÒu m«n häc vÊn kh¸c. (Chu Quang TiÒm(), trong Danh nh©n Trung Quèc bμn vÒ niÒm vui nçi buån cña viÖc ®äc s¸ch, B¾c Kinh, 1995, TrÇn §×nh Sö dÞch) Chó thÝch () Chu Quang TiÒm (1897 1986) : nhμ mÜ häc vμ lÝ luËn v¨n häc næi tiÕng cña Trung Quèc. (1) Häc vÊn : nh÷ng hiÓu biÕt thu nhËn ®−îc qua qu¸ tr×nh häc tËp. (2) Häc thuËt : hÖ thèng kiÕn thøc khoa häc. (3) Tr−êng chinh : cã hai nghÜa chÝnh : 1) chiÕn ®Êu l©u dμi ; 2) ®i xa v× môc ®Ých lín. Trong v¨n b¶n dïng víi nghÜa : phÊn ®Êu l©u dμi trªn con ®−êng häc vÊn. (4) Kinh (ë ®©y dïng víi nghÜa kinh ®iÓn) : s¸ch lμm khu«n mÉu cho mét häc thuyÕt, mét chñ nghÜa. (5) V« th−ëng v« ph¹t : ch¼ng Ých lîi, ch¼ng cã t¸c dông g× nh−ng còng ch¼ng cã h¹i. (6) KhÝ chÊt : ®Æc ®iÓm vÒ mÆt c−êng ®é, nhÞp ®é c¸c ho¹t ®éng t©m lÝ cña c¸ nh©n (vÝ dô : khÝ chÊt b×nh th¶n, khÝ chÊt m¹nh mÏ). (7) ChÝnh trÞ häc : khoa häc nghiªn cøu vÒ tæ chøc vμ ®êi sèng chÝnh trÞ cña x· héi, vÒ nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh s¸ch ®èi néi vμ quan hÖ quèc tÕ,... §äc  hiÓu v¨n b¶n 1. VÊn ®Ò nghÞ luËn cña bμi viÕt nμy lμ g× ? Dùa theo bè côc bμi viÕt, h·y tãm t¾t c¸c luËn ®iÓm cña t¸c gi¶ khi triÓn khai vÊn ®Ò Êy. 2. Qua lêi bμn cña Chu Quang TiÒm, em thÊy s¸ch cã tÇm quan träng nh− thÕ nμo, viÖc ®äc s¸ch cã ý nghÜa g× ? 3. Muèn tÝch luü häc vÊn, ®äc s¸ch cã hiÖu qu¶, t¹i sao tr−íc tiªn cÇn biÕt chän lùa s¸ch mμ ®äc ? Theo t¸c gi¶, nªn chän lùa nh− thÕ nμo ? 6

4. Ph©n tÝch lêi bμn cña t¸c gi¶ bμi viÕt vÒ ph−¬ng ph¸p ®äc s¸ch. T×m hiÓu c¸ch lËp luËn, tr×nh bμy ë phÇn nμy. 5. Bμi viÕt Bμn vÒ ®äc s¸ch cã søc thuyÕt phôc cao. Theo em, ®iÒu Êy ®−îc t¹o nªn tõ nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n nμo ? Ghi nhí §äc s¸ch lμ mét con ®−êng quan träng ®Ó tÝch luü, n©ng cao häc vÊn. Ngμy nay s¸ch nhiÒu, ph¶i biÕt chän s¸ch mμ ®äc, ®äc Ýt mμ ch¾c cßn h¬n ®äc nhiÒu mμ rçng. CÇn kÕt hîp gi÷a ®äc réng víi ®äc s©u, gi÷a ®äc s¸ch th−êng thøc víi ®äc s¸ch chuyªn m«n. ViÖc ®äc s¸ch ph¶i cã kÕ ho¹ch, cã môc ®Ých kiªn ®Þnh chø kh«ng thÓ tuú høng, ph¶i võa ®äc võa nghiÒn ngÉm. Qua bμi viÕt Bμn vÒ ®äc s¸ch, Chu Quang TiÒm ®· tr×nh bμy nh÷ng ý kiÕn x¸c ®¸ng Êy mét c¸ch cã lÝ lÏ vμ b»ng nh÷ng dÉn chøng sinh ®éng. LuyÖn tËp Ph¸t biÓu ®iÒu mμ em thÊm thÝa nhÊt khi häc bμi Bμn vÒ ®äc s¸ch. Khëi ng÷ I  ®Æc ®iÓm vμ c«ng dông cña Khëi ng÷ trong c©u 1. Ph©n biÖt c¸c tõ ng÷ in ®Ëm víi chñ ng÷ trong nh÷ng c©u sau vÒ vÞ trÝ trong c©u vμ quan hÖ víi vÞ ng÷. a) Nghe gäi, con bÐ giËt m×nh, trßn m¾t nh×n. Nã ng¬ ng¸c, l¹ lïng. Cßn anh, anh kh«ng gh×m næi xóc ®éng. (NguyÔn Quang S¸ng, ChiÕc l−îc ngμ) b) Giμu, t«i còng giμu råi. (NguyÔn C«ng Hoan, B−íc ®−êng cïng) c) VÒ c¸c thÓ v¨n trong lÜnh vùc v¨n nghÖ, chóng ta cã thÓ tin ë tiÕng ta, kh«ng sî nã thiÕu giμu vμ ®Ñp [...]. (Ph¹m V¨n §ång, Gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt) 7

2. Tr−íc c¸c tõ ng÷ in ®Ëm nãi trªn, cã (hoÆc cã thÓ thªm) nh÷ng quan hÖ tõ nμo ? Ghi nhí  Khëi ng÷ lμ thμnh phÇn c©u ®øng tr−íc chñ ng÷ ®Ó nªu lªn ®Ò tμi ®−îc nãi ®Õn trong c©u.  Tr−íc khëi ng÷, th−êng cã thÓ thªm c¸c quan hÖ tõ : vÒ, ®èi víi,... II  luyÖn tËp 1. T×m khëi ng÷ trong c¸c ®o¹n trÝch sau ®©y : a) ¤ng cø ®øng vê vê xem tranh ¶nh chê ng−êi kh¸c ®äc råi nghe lám. §iÒu nμy «ng khæ t©m hÕt søc. (Kim L©n, Lμng) b)  V©ng ! ¤ng gi¸o d¹y ph¶i ! §èi víi chóng m×nh th× thÕ lμ sung s−íng. (Nam Cao, L·o H¹c) c) Mét m×nh th× anh b¹n trªn tr¹m ®Ønh Phan-xi-p¨ng ba ngh×n mét tr¨m bèn m−¬i hai mÐt kia míi mét m×nh h¬n ch¸u. (NguyÔn Thμnh Long, LÆng lÏ Sa Pa) d) Lμm khÝ t−îng, ë ®−îc cao thÕ míi lμ lÝ t−ëng chø. (NguyÔn Thμnh Long, LÆng lÏ Sa Pa) e) §èi víi ch¸u, thËt lμ ®ét ngét [...]. (NguyÔn Thμnh Long, LÆng lÏ Sa Pa) 2. H·y viÕt l¹i c¸c c©u sau ®©y b»ng c¸ch chuyÓn phÇn ®−îc in ®Ëm thμnh khëi ng÷ (cã thÓ thªm trî tõ th× ) : a) Anh Êy lμm bμi cÈn thËn l¾m. b) T«i hiÓu råi nh−ng t«i ch−a gi¶i ®−îc. 8

PhÐp ph©n tÝch vμ tæng hîp I  t×m hiÓu PhÐp lËp luËn ph©n tÝch vμ tæng hîp §äc v¨n b¶n sau vμ tr¶ lêi c©u hái. Trang phôc Kh«ng kÓ trªn ®−êng tuÇn tra, n¬i rõng rËm hay suèi s©u,... ph¶i cëi giμy ra ®i ch©n ®Êt, th«ng th−êng trong doanh tr¹i hay n¬i c«ng céng, cã lÏ kh«ng ai mÆc quÇn ¸o chØnh tÒ mμ l¹i ®i ch©n ®Êt, hoÆc ®i giμy cã bÝt tÊt ®Çy ®ñ nh−ng phanh hÕt cóc ¸o, lé c¶ da thÞt ra tr−íc mÆt mäi ng−êi. Ng−êi ta nãi : \"¡n cho m×nh, mÆc cho ng−êi\", cã lÏ nhiÒu phÇn ®óng. C« g¸i mét m×nh trong hang s©u ch¾c kh«ng v¸y xoÌ v¸y ng¾n, kh«ng m¾t xanh m«i ®á, kh«ng t« ®á chãt mãng ch©n mãng tay. Anh thanh niªn ®i t¸t n−íc hay c©u c¸ ngoμi c¸nh ®ång v¾ng ch¾c kh«ng ch¶i ®Çu m−ît b»ng s¸p th¬m, ¸o s¬-mi lμ ph¼ng t¾p... Trang phôc kh«ng cã ph¸p luËt nμo can thiÖp, nh−ng cã nh÷ng quy t¾c ngÇm ph¶i tu©n thñ, ®ã lμ v¨n ho¸ x· héi. §i ®¸m c−íi kh«ng thÓ l«i th«i lÕch thÕch, mÆt nhä nhem, ch©n tay lÊm bïn. §i dù ®¸m tang kh«ng ®−îc mÆc ¸o quÇn loÌ loÑt, nãi c−êi oang oang. Ng−êi x−a ®· d¹y : \"Y phôc xøng k× ®øc\". ¡n mÆc ra sao còng ph¶i phï hîp víi hoμn c¶nh riªng cña m×nh vμ hoμn c¶nh chung n¬i c«ng céng hay toμn x· héi. Dï mÆc ®Ñp ®Õn ®©u, sang ®Õn ®©u mμ kh«ng phï hîp th× còng chØ lμm trß c−êi cho thiªn h¹, lμm m×nh tù xÊu ®i mμ th«i. X−a nay, c¸i ®Ñp bao giê còng ®i víi c¸i gi¶n dÞ, nhÊt lμ phï hîp víi m«i tr−êng. Ng−êi cã v¨n ho¸, biÕt øng xö chÝnh lμ ng−êi biÕt tù hoμ m×nh vμo céng ®ång nh− thÕ, kh«ng kÓ h×nh thøc cßn ph¶i ®i víi néi dung, tøc lμ con ng−êi ph¶i cã tr×nh ®é, cã hiÓu biÕt. Mét nhμ v¨n ®· nãi : \"NÕu cã c« g¸i khen t«i chØ v× bé quÇn ¸o ®Ñp mμ kh«ng khen t«i cã bé ãc th«ng minh th× t«i ch¼ng cã g× ®¸ng h·nh diÖn\". ChÝ lÝ thay ! ThÕ míi biÕt, trang phôc hîp v¨n ho¸, hîp ®¹o ®øc, hîp m«i tr−êng míi lμ trang phôc ®Ñp. (Theo B¨ng S¬n, Giao tiÕp ®êi th−êng) 9

C©u hái : a) ë ®o¹n më ®Çu, bμi viÕt nªu ra mét lo¹t dÉn chøng vÒ c¸ch ¨n mÆc ®Ó rót ra nhËn xÐt vÒ vÊn ®Ò g× ? Hai luËn ®iÓm chÝnh trong v¨n b¶n lμ g× ? T¸c gi¶ ®· dïng phÐp lËp luËn nμo ®Ó rót ra hai luËn ®iÓm ®ã ? b) Sau khi ®· nªu mét sè biÓu hiÖn cña \"nh÷ng quy t¾c ngÇm\" vÒ trang phôc, bμi viÕt ®· dïng phÐp lËp luËn g× ®Ó \"chèt\" l¹i vÊn ®Ò ? PhÐp lËp luËn nμy th−êng ®Æt ë vÞ trÝ nμo trong bμi v¨n ? Ghi nhí  §Ó lμm râ ý nghÜa cña mét sù vËt, hiÖn t−îng nμo ®ã, ng−êi ta th−êng dïng phÐp ph©n tÝch vμ tæng hîp.  Ph©n tÝch lμ phÐp lËp luËn tr×nh bμy tõng bé phËn, ph−¬ng diÖn cña mét vÊn ®Ò nh»m chØ ra néi dung cña sù vËt, hiÖn t−îng. §Ó ph©n tÝch néi dung cña sù vËt, hiÖn t−îng, ng−êi ta cã thÓ vËn dông c¸c biÖn ph¸p nªu gi¶ thiÕt, so s¸nh, ®èi chiÕu,... vμ c¶ phÐp lËp luËn gi¶i thÝch, chøng minh.  Tæng hîp lμ phÐp lËp luËn rót ra c¸i chung tõ nh÷ng ®iÒu ®· ph©n tÝch. Kh«ng cã ph©n tÝch th× kh«ng cã tæng hîp. LËp luËn tæng hîp th−êng ®Æt ë cuèi ®o¹n hay cuèi bμi, ë phÇn kÕt luËn cña mét phÇn hoÆc toμn bé v¨n b¶n. II  LuyÖn tËp T×m hiÓu kÜ n¨ng ph©n tÝch trong v¨n b¶n Bμn vÒ ®äc s¸ch cña Chu Quang TiÒm. 1. T¸c gi¶ ®· ph©n tÝch nh− thÕ nμo ®Ó lμm s¸ng tá luËn ®iÓm : \"Häc vÊn kh«ng chØ lμ chuyÖn ®äc s¸ch, nh−ng ®äc s¸ch vÉn lμ mét con ®−êng quan träng cña häc vÊn\" ? (Gîi ý : Chó ý thø tù khi ph©n tÝch : Häc vÊn lμ cña nh©n lo¹i  Häc vÊn cña nh©n lo¹i do s¸ch l−u truyÒn l¹i  S¸ch lμ kho tμng quý b¸u  NÕu chóng ta... NÕu xo¸ bá... lμm kÎ l¹c hËu.) 2. T¸c gi¶ ®· ph©n tÝch nh÷ng lÝ do ph¶i chän s¸ch ®Ó ®äc nh− thÕ nμo ? 3. T¸c gi¶ ®· ph©n tÝch tÇm quan träng cña c¸ch ®äc s¸ch nh− thÕ nμo ? 4. Qua ®ã, em hiÓu ph©n tÝch cã vai trß nh− thÕ nμo trong lËp luËn ? 10

luyÖn tËp ph©n tÝch vμ tæng hîp 1. §äc c¸c ®o¹n trÝch sau vμ cho biÕt t¸c gi¶ ®· vËn dông phÐp lËp luËn nμo vμ vËn dông nh− thÕ nμo. a) Th¬ hay lμ hay c¶ hån lÉn x¸c, hay c¶ bμi [...] kh«ng thÓ tãm t¾t th¬ ®−îc, mμ ph¶i ®äc l¹i. C¸i thó vÞ cña bμi \"Thu ®iÕu\" ë c¸c ®iÖu xanh : xanh ao, xanh bê, xanh sãng, xanh tre, xanh trêi, xanh bÌo, cã mét mμu vμng ®©m ngang cña chiÕc l¸ thu r¬i ; ë nh÷ng cö ®éng : chiÕc thuyÒn con l©u l©u míi nhÝch, sãng gîn tÝ, l¸ ®−a vÌo, tÇng m©y l¬ löng, ngâ tróc quanh, chiÕc cÇn bu«ng, con c¸ ®éng ; ë c¸c vÇn th¬ : kh«ng ph¶i chØ giái v× lμ nh÷ng tö vËn hiÓm hãc, mμ chÝnh hay v× kÕt hîp víi tõ, víi nghÜa ch÷, ®Õn mét c¸ch tho¶i m¸i ®óng chç, do mét nhμ nghÖ sÜ cao tay ; c¶ bμi th¬ kh«ng non Ðp mét ch÷ nμo, nhÊt lμ hai c©u 3, 4 : Sãng biÕc theo lμn h¬i gîn tÝ, ®èi víi : L¸ vμng tr−íc giã khÏ ®−a vÌo. thËt tμi t×nh ; nhμ th¬ ®· t×m ®−îc c¸i tèc ®é bay cña l¸ : vÌo, ®Ó t−¬ng xøng víi c¸i møc ®é gîn cña sãng : tÝ. (Toμn tËp Xu©n DiÖu, tËp 6) b) MÊu chèt cña thμnh ®¹t lμ ë ®©u ? Cã ng−êi nãi thμnh ®¹t lμ do gÆp thêi, cã ng−êi l¹i cho lμ do hoμn c¶nh bøc b¸ch, cã ng−êi cho lμ do cã ®iÒu kiÖn ®−îc häc tËp, cã ng−êi l¹i cho lμ do cã tμi n¨ng trêi cho. C¸c ý kiÕn ®ã mçi ý chØ nãi tíi mét nguyªn nh©n, mμ l¹i ®Òu lμ nguyªn nh©n kh¸ch quan, hä quªn mÊt nguyªn nh©n chñ quan cña con ng−êi. ThËt vËy. GÆp thêi tøc lμ gÆp may, cã c¬ héi, nh−ng nÕu chñ quan kh«ng chuÈn bÞ th× c¬ héi còng sÏ qua ®i. Hoμn c¶nh bøc b¸ch tøc lμ hoμn c¶nh khã kh¨n buéc ph¶i kh¾c phôc. Nh−ng gÆp hoμn c¶nh Êy cã ng−êi bi quan, thÊt väng, ch¸n n¶n, thèi chÝ ; cã ng−êi l¹i gång m×nh v−ît qua. §iÒu kiÖn häc tËp còng vËy, cã ng−êi ®−îc cha mÑ t¹o cho mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi, nh−ng l¹i m¶i ch¬i, ¨n diÖn, kÕt qu¶ häc tËp rÊt b×nh th−êng. Nãi tíi tμi n¨ng th× ai còng cã chót tμi, nh−ng ®ã chØ míi lμ mét kh¶ n¨ng tiÒm tμng, nÕu kh«ng t×m c¸ch ph¸t huy th× nã còng bÞ thui chét. Rót cuéc mÊu chèt cña thμnh ®¹t lμ ë b¶n th©n chñ quan mçi ng−êi, ë tinh thÇn kiªn tr× phÊn ®Êu, häc tËp kh«ng mÖt mái, l¹i ph¶i 11

trau dåi ®¹o ®øc cho tèt ®Ñp. Kh«ng nªn quªn r»ng, thμnh ®¹t tøc lμ lμm ®−îc mét c¸i g× cã Ých cho mäi ng−êi, cho x· héi, ®−îc x· héi thõa nhËn. (Nguyªn H−¬ng, Trß chuyÖn víi b¹n trÎ ) 2. HiÖn nay cã mét sè häc sinh häc qua loa, ®èi phã, kh«ng häc thËt sù. Em h·y ph©n tÝch b¶n chÊt cña lèi häc ®èi phã ®Ó nªu lªn nh÷ng t¸c h¹i cña nã. 3. Dùa vμo v¨n b¶n Bμn vÒ ®äc s¸ch cña Chu Quang TiÒm, em h·y ph©n tÝch c¸c lÝ do khiÕn mäi ng−êi ph¶i ®äc s¸ch. 4. H·y viÕt ®o¹n v¨n tæng hîp nh÷ng ®iÒu ®· ph©n tÝch trong bμi Bμn vÒ ®äc s¸ch. Bμi 19 KÕt qu¶ cÇn ®¹t  HiÓu ®−îc søc m¹nh, kh¶ n¨ng k× diÖu cña v¨n nghÖ ®èi víi ®êi sèng con ng−êi qua t¸c phÈm nghÞ luËn ng¾n gän, chÆt chÏ vμ giμu h×nh ¶nh cña NguyÔn §×nh Thi ; hiÓu thªm c¸ch viÕt mét bμi v¨n nghÞ luËn.  N¾m ®−îc ®Æc ®iÓm vμ c«ng dông cña c¸c thμnh phÇn biÖt lËp t×nh th¸i, c¶m th¸n trong c©u ; biÕt ®Æt c©u cã thμnh phÇn t×nh th¸i, thμnh phÇn c¶m th¸n.  HiÓu vμ biÕt c¸ch lμm bμi nghÞ luËn vÒ mét sù viÖc, hiÖn t−îng trong ®êi sèng x· héi. N¾m ®−îc yªu cÇu cña Ch−¬ng tr×nh ®Þa ph−¬ng phÇn TËp lμm v¨n ®Ó thùc hiÖn ë bμi 28. V¨n b¶n TiÕng nãi cña v¨n nghÖ T¸c phÈm nghÖ thuËt nμo còng x©y dùng b»ng nh÷ng vËt liÖu m−în ë thùc t¹i. Nh−ng nghÖ sÜ kh«ng nh÷ng ghi l¹i c¸i ®· cã råi mμ cßn muèn nãi 12

mét ®iÒu g× míi mÎ. Anh göi vμo t¸c phÈm mét l¸ th−, mét lêi nh¾n nhñ, anh muèn ®em mét phÇn cña m×nh gãp vμo ®êi sèng chung quanh. NguyÔn Du viÕt : Cá non xanh tËn ch©n trêi, Cμnh lª tr¾ng ®iÓm mét vμi b«ng hoa. nμo ph¶i ®Ó cho ta biÕt c¶nh mïa xu©n ra sao mμ th«i, hai c©u th¬ lμm chóng ta rung ®éng víi c¸i ®Ñp l¹ lïng mμ t¸c gi¶ ®· nh×n thÊy trong c¶nh vËt, rung ®éng víi c¶nh thiªn nhiªn mçi mïa xu©n l¹i nh− t¸i sinh, t−¬i trÎ m·i, vμ c¶m thÊy trong lßng ta cã nh÷ng sù sèng t−¬i trÎ lu«n lu«n t¸i sinh Êy. TÊt c¶ nh÷ng c¶nh, nh÷ng t×nh, nh÷ng con ng−êi, nh÷ng sù viÖc cña mét cuèn tiÓu thuyÕt, nÕu chØ lμm cho trÝ tß mß hiÓu biÕt cña ta tho¶ m·n th× ®ãng quyÓn s¸ch l¹i còng kh«ng cßn g×. Nh−ng chóng ta ®äc c¸c dßng cuèi cïng råi, chóng ta biÕt hÕt ®Çu ®u«i c©u chuyÖn råi, chóng ta biÕt nμng KiÒu m−êi l¨m n¨m ®· ch×m næi nh÷ng g×, hay lμ An-na Ca-rª-nhi-na(1) ®· chÕt th¶m khèc ra sao, chóng ta kh«ng cßn cÇn biÕt g× thªm, mμ vÉn cßn ngåi m·i tr−íc trang s¸ch ch−a muèn gÊp, ®Çu ãc b©ng khu©ng nÆng nh÷ng suy nghÜ, trong lßng cßn v−¬ng vÊt nh÷ng vui buån kh«ng bao giê quªn ®−îc n÷a : chóng ta võa nghe thÊy lêi göi tõ mÊy tr¨m n¨m tr−íc cña NguyÔn Du hay T«n-xt«i. Lêi göi cña nghÖ thuËt kh«ng nh÷ng lμ mét bμi häc lu©n lÝ hay mét triÕt lÝ vÒ ®êi ng−êi, hay nh÷ng lêi khuyªn xö thÕ, hay mét sù thùc t©m lÝ, hoÆc x· héi. NÕu TruyÖn KiÒu rót ra chØ cßn lμ : Tr¨m n¨m trong câi ng−êi ta, Ch÷ tμi ch÷ mÖnh khÐo lμ ghÐt nhau. hoÆc : ThiÖn c¨n ë t¹i lßng ta, Ch÷ t©m kia míi b»ng ba ch÷ tμi. th× t¸c phÈm cña NguyÔn Du sÏ biÕn thμnh mét thø \"PhËt gi¸o diÔn ca\", còng nh− An-na Ca-rª-nhi-na sÏ biÕn thμnh \"B¸c ¸i(2) gi¸o diÔn thuyÕt\". Kh«ng, lêi göi cña mét NguyÔn Du, mét T«n-xt«i cho nh©n lo¹i phøc t¹p h¬n, còng phong phó vμ s©u s¾c h¬n. Chóng ta nhËn cña nh÷ng nghÖ sÜ vÜ ®¹i Êy kh«ng nh÷ng lμ mÊy häc thuyÕt lu©n lÝ(3), triÕt häc(4), mμ tÊt c¶ nh÷ng say s−a, vui buån, yªu ghÐt, m¬ méng, phÉn khÝch, vμ biÕt bao nhiªu t− t−ëng cña tõng c©u th¬, tõng trang s¸ch, bao nhiªu h×nh ¶nh ®Ñp ®Ï mμ ®¸ng lÏ chóng ta 13

kh«ng nhËn ra ®−îc h»ng ngμy chung quanh ta, mét ¸nh n¾ng, mét l¸ cá, mét tiÕng chim, bao nhiªu bé mÆt con ng−êi tr−íc kia ta ch−a nh×n thÊy, bao nhiªu vÎ míi mÎ, bao nhiªu vÊn ®Ò mμ ta ng¹c nhiªn t×m ra ngay trong t©m hån chóng ta n÷a. Mçi t¸c phÈm lín nh− räi vμo bªn trong chóng ta mét ¸nh s¸ng riªng, kh«ng bao giê nhoμ ®i, ¸nh s¸ng Êy bÊy giê biÕn thμnh cña ta, vμ chiÕu to¶ lªn mäi viÖc chóng ta sèng, mäi con ng−êi ta gÆp, lμm cho thay ®æi h¼n m¾t ta nh×n, ãc ta nghÜ. Nh÷ng nghÖ sÜ lín ®em tíi ®−îc cho c¶ thêi ®¹i hä mét c¸ch sèng cña t©m hån. [...] Chóng ta nhËn râ c¸i k× diÖu cña v¨n nghÖ khi chóng ta nghÜ ®Õn nh÷ng ng−êi rÊt ®«ng, kh«ng ph¶i ë trèn trong mét c¬ quan bÝ mËt, kh«ng ph¶i bÞ giam trong mét nhμ pha(5), mμ bÞ tï chung th©n trong cuéc ®êi u tèi, vÊt v¶ kh«ng më ®−îc m¾t. Nh÷ng ng−êi ®μn bμ nhμ quª lam lò ngμy tr−íc, suèt ®êi ®Çu t¾t mÆt tèi, sèng tèi t¨m, vËy mμ biÕn ®æi kh¸c h¼n, khi hä ru con hay h¸t ghÑo nhau b»ng mét c©u ca dao, khi hä chen nhau say mª xem mét buæi chÌo. C©u ca dao tù bao giê truyÒn l¹i ®· gieo vμo bãng tèi nh÷ng cuéc ®êi cùc nhäc Êy mét ¸nh s¸ng, lay ®éng nh÷ng t×nh c¶m, ý nghÜ kh¸c th−êng. Vμ ¸nh ®Ìn buæi chÌo, nh÷ng nh©n vËt ra trß, nh÷ng lêi nãi, nh÷ng c©u h¸t, lμm cho nh÷ng con ng−êi Êy trong mét buæi ®−îc c−êi h¶ d¹ hay rá giÊu mét giät n−íc m¾t. V¨n nghÖ ®· lμm cho t©m hån hä thùc ®−îc sèng. Lêi göi cña v¨n nghÖ lμ sù sèng. Sù sèng Êy to¶ ®Òu cho mäi vÎ, mäi mÆt cña t©m hån. V¨n nghÖ nãi chuyÖn víi tÊt c¶ t©m hån chóng ta, kh«ng riªng g× trÝ tuÖ, nhÊt lμ trÝ thøc. Cã lÏ v¨n nghÖ rÊt kÞ \"trÝ thøc ho¸\"(6) n÷a. Mét nghÖ thuËt ®· trÝ thøc ho¸ th−êng lμ trõu t−îng, kh« hÐo. Nh−ng v¨n nghÖ nãi nhiÒu nhÊt víi c¶m xóc, n¬i ®ông ch¹m cña t©m hån víi cuéc sèng h»ng ngμy. V× v¨n nghÖ kh«ng thÓ sèng xa l×a cuéc sèng vμ sèng lμ g×, nÕu kh«ng ph¶i tr−íc hÕt lμ hμnh ®éng, lμ lμm lông, lμ cÇn lao(7). ChiÕn ®Êu còng lμ mét h×nh thøc cÇn lao, nãi b»ng danh tõ khoa häc, con ng−êi tr−íc hÕt lμ con ng−êi s¶n xuÊt. Chç ®øng cña v¨n nghÖ chÝnh lμ chç giao nhau cña t©m hån con ng−êi víi cuéc sèng hμnh ®éng, cuéc ®êi s¶n xuÊt, cuéc ®êi lμm lông h»ng ngμy, gi÷a thiªn nhiªn vμ gi÷a nh÷ng ng−êi lμm lông kh¸c. Chç ®øng chÝnh cña v¨n nghÖ lμ ë t×nh yªu ghÐt, niÒm vui buån, ý ®Ñp xÊu trong ®êi sèng thiªn nhiªn vμ ®êi sèng x· héi cña chóng ta. C¶m gi¸c, t×nh tù(8), ®êi sèng c¶m xóc, Êy lμ chiÕn khu(9) chÝnh cña v¨n nghÖ. T«n-xt«i nãi v¾n t¾t : NghÖ thuËt lμ tiÕng nãi cña t×nh c¶m. 14

NghÖ thuËt nãi nhiÒu víi t− t−ëng n÷a, nghÖ thuËt kh«ng thÓ nμo thiÕu t− t−ëng. Kh«ng t− t−ëng, con ng−êi cã thÓ nμo cßn lμ con ng−êi. Nh−ng trong nghÖ thuËt, t− t−ëng tõ ngay cuéc sèng h»ng ngμy n¶y ra, vμ thÊm trong tÊt c¶ cuéc sèng. T− t−ëng cña nghÖ thuËt kh«ng bao giê lμ trÝ thøc(10) trõu t−îng mét m×nh trªn cao. Mét c©u th¬, mét trang truyÖn, mét vë kÞch, cho ®Õn mét bøc tranh, mét b¶n ®μn, ngay khi lμm chóng ta rung ®éng trong c¶m xóc, cã bao giê ®Ó trÝ ãc chóng ta n»m l−êi yªn mét chç. Nh−ng nghÖ sÜ kh«ng ®Õn më mét cuéc th¶o luËn lé liÔu vμ kh« khan víi chóng ta vÒ mét vÊn ®Ò khoa häc hay triÕt häc. Anh lμm cho chóng ta nh×n, nghe, råi tõ nh÷ng con ng−êi, nh÷ng c©u chuyÖn, nh÷ng h×nh ¶nh, nh÷ng nçi niÒm cña t¸c phÈm sÏ kh¬i mung lung(11) trong trÝ ãc ta nh÷ng vÊn ®Ò suy nghÜ. C¸i t− t−ëng trong nghÖ thuËt lμ mét t− t−ëng n¸u m×nh, yªn lÆng. Vμ c¸i yªn lÆng cña mét c©u th¬ l¾ng s©u xuèng t− t−ëng. Mét bμi th¬ hay kh«ng bao giê ta ®äc qua mét lÇn mμ bá xuèng ®−îc. Ta sÏ dõng tay trªn trang giÊy ®¸ng lÏ lËt ®i, vμ ®äc l¹i bμi th¬. TÊt c¶ t©m hån chóng ta ®äc, kh«ng ph¶i chØ cã trÝ thøc. Vμ kh¸c víi c¸ch ®äc riªng b»ng trÝ thøc, lÇn ®äc thø hai chËm h¬n, ®ßi hái nhiÒu cè g¾ng h¬n, nhiÒu chç chóng ta dõng l¹i h¬n. Cho ®Õn mét c©u th¬ kia, ng−êi ®äc nghe th× thÇm m·i trong lßng, m¾t kh«ng rêi trang giÊy. [...] T¸c phÈm võa lμ kÕt tinh cña t©m hån ng−êi s¸ng t¸c, võa lμ sîi d©y truyÒn cho mäi ng−êi sù sèng mμ nghÖ sÜ mang trong lßng. NghÖ sÜ giíi thiÖu víi chóng ta mét c¶m gi¸c, t×nh tù, mét t− t−ëng b»ng c¸ch lμm sèng hiÓn hiÖn ngay lªn trong t©m hån chóng ta c¶m gi¸c, t×nh tù, t− t−ëng Êy. NghÖ thuËt kh«ng ®øng ngoμi trá vÏ cho ta ®−êng ®i, nghÖ thuËt vμo ®èt löa trong lßng chóng ta, khiÕn chóng ta tù ph¶i b−íc lªn ®−êng Êy. B¾t rÔ ë cuéc ®êi h»ng ngμy cña con ng−êi, v¨n nghÖ l¹i t¹o ®−îc sù sèng cho t©m hån ng−êi. NghÖ thuËt më réng kh¶ n¨ng cña t©m hån, lμm cho con ng−êi vui buån nhiÒu h¬n, yªu th−¬ng vμ c¨m hên ®−îc nhiÒu h¬n, tai m¾t biÕt nh×n, biÕt nghe thªm tÕ nhÞ, sèng ®−îc nhiÒu h¬n. NghÖ thuËt gi¶i phãng ®−îc cho con ng−êi khái nh÷ng biªn giíi cña chÝnh m×nh, nghÖ thuËt x©y dùng con ng−êi, hay nãi cho ®óng h¬n, lμm cho con ng−êi tù x©y dùng ®−îc. Trªn nÒn t¶ng cuéc sèng cña x· héi, nghÖ thuËt x©y dùng ®êi sèng t©m hån cho x· héi. 1948 (NguyÔn §×nh Thi(), TuyÓn tËp, tËp III, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 1997) 15

Chó thÝch () NguyÔn §×nh Thi (1924 2003) quª ë Hμ Néi, lμ thμnh viªn cña tæ chøc V¨n ho¸ cøu quèc do §¶ng Céng s¶n thμnh lËp tõ n¨m 1943. Sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, «ng lμm Tæng th− kÝ Héi V¨n ho¸ cøu quèc, ®¹i biÓu Quèc héi kho¸ ®Çu tiªn. Tõ n¨m 1958 ®Õn n¨m 1989, NguyÔn §×nh Thi lμ Tæng th− kÝ Héi Nhμ v¨n ViÖt Nam. Tõ n¨m 1995, «ng lμ Chñ tÞch Uû ban toμn quèc Liªn hiÖp c¸c héi v¨n häc nghÖ thuËt. Ho¹t ®éng v¨n nghÖ cña NguyÔn §×nh Thi kh¸ ®a d¹ng : lμm th¬, viÕt v¨n, s¸ng t¸c nh¹c, so¹n kÞch, viÕt lÝ luËn phª b×nh. N¨m 1996, «ng ®· ®−îc Nhμ n−íc trao tÆng Gi¶i th−ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt. TiÓu luËn TiÕng nãi cña v¨n nghÖ ®−îc NguyÔn §×nh Thi viÕt n¨m 1948 (thêi k× ®Çu cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p), in trong cuèn MÊy vÊn ®Ò v¨n häc (xuÊt b¶n n¨m 1956). (1) An-na Ca-rª-nhi-na : nh©n vËt trong cuèn tiÓu thuyÕt cïng tªn cña v¨n hμo Nga LÐp T«n-xt«i (1828 1910). §au khæ v× ph¶i chÞu nh÷ng thμnh kiÕn x· héi vïi dËp, v× kh«ng t×m thÊy h¹nh phóc trong h«n nh©n, trong cuéc sèng, nμng ®· lao vμo ®oμn tμu ®ang ch¹y vμ chÕt mét c¸ch th¶m khèc. (2) B¸c ¸i : cã lßng th−¬ng yªu réng r·i ®èi víi mäi ng−êi. B¸c ¸i gi¸o : t− t−ëng chñ tr−¬ng lÊy t×nh th−¬ng yªu réng r·i ®Ó c¶m ho¸ mäi ng−êi. (3) Lu©n lÝ : nh÷ng quy t¾c vÒ quan hÖ ®¹o ®øc gi÷a ng−êi víi ng−êi trong x· héi. (4) TriÕt häc : khoa häc nghiªn cøu vÒ nh÷ng quy luËt chung nhÊt cña thÕ giíi vμ sù nhËn thøc thÕ giíi tù nhiªn, x· héi. (5) Nhμ pha : nhμ tï, tr¹i giam tï nh©n. (6) TrÝ thøc ho¸ : ë ®©y dïng víi nghÜa trë thμnh kiÕn thøc s¸ch vë, xa rêi cuéc sèng sinh ®éng. (7) CÇn lao : cÇn cï trong lao ®éng. (8) T×nh tù (tõ cò, nay Ýt dïng) : t©m t×nh, t×nh c¶m. (9) ChiÕn khu : 1) khu vùc t¸c chiÕn quan träng, cã ý nghÜa chiÕn l−îc ; 2) khu vùc ®−îc lÊy lμm c¨n cø cña cuéc chiÕn ®Êu. ë ®©y dïng víi nghÜa : lÜnh vùc chñ yÕu mμ v¨n nghÖ t¸c ®éng ®Õn. (10) TrÝ thøc : tri thøc (dïng theo nghÜa cò). 16

(11) Mung lung : 1) (kho¶ng kh«ng gian) réng vμ lê mê, kh«ng râ nÐt, g©y c¶m gi¸c h− ¶o ; 2) (ý nghÜ) réng vμ trμn lan, kh«ng tËp trung, kh«ng râ nÐt. ë ®©y dïng víi nghÜa sau. §äc  hiÓu v¨n b¶n 1. Bμi nghÞ luËn nμy ph©n tÝch néi dung ph¶n ¸nh, thÓ hiÖn cña v¨n nghÖ, kh¼ng ®Þnh søc m¹nh lín lao cña nã ®èi víi ®êi sèng con ng−êi. H·y tãm t¾t hÖ thèng luËn ®iÓm vμ nhËn xÐt vÒ bè côc cña bμi nghÞ luËn. 2. Néi dung ph¶n ¸nh, thÓ hiÖn cña v¨n nghÖ lμ g× ? 3. T¹i sao con ng−êi cÇn tiÕng nãi cña v¨n nghÖ ? 4. TiÕng nãi cña v¨n nghÖ ®Õn víi ng−êi ®äc b»ng c¸ch nμo mμ cã kh¶ n¨ng k× diÖu ®Õn vËy ? (T− t−ëng, néi dung cña v¨n nghÖ ®−îc thÓ hiÖn b»ng h×nh thøc nμo ? T¸c phÈm nghÖ thuËt t¸c ®éng ®Õn ng−êi ®äc qua con ®−êng nμo, b»ng c¸ch g× ?) 5*. Nªu vμi nÐt ®Æc s¾c trong nghÖ thuËt nghÞ luËn cña NguyÔn §×nh Thi qua bμi tiÓu luËn nμy (c¸ch bè côc, dÉn d¾t vÊn ®Ò, c¸ch nªu vμ chøng minh c¸c luËn ®iÓm, sù kÕt hîp gi÷a nhËn ®Þnh, lÝ lÏ víi dÉn chøng thùc tÕ...). Ghi nhí V¨n nghÖ nèi sîi d©y ®ång c¶m k× diÖu gi÷a nghÖ sÜ víi b¹n ®äc th«ng qua nh÷ng rung ®éng m·nh liÖt, s©u xa cña tr¸i tim. V¨n nghÖ gióp cho con ng−êi ®−îc sèng phong phó h¬n vμ tù hoμn thiÖn nh©n c¸ch, t©m hån m×nh. NguyÔn §×nh Thi ®· ph©n tÝch, kh¼ng ®Þnh nh÷ng ®iÒu Êy qua bμi tiÓu luËn TiÕng nãi cña v¨n nghÖ víi c¸ch viÕt võa chÆt chÏ, võa giμu h×nh ¶nh vμ c¶m xóc. LuyÖn tËp Nªu mét t¸c phÈm v¨n nghÖ mμ em yªu thÝch vμ ph©n tÝch ý nghÜa, t¸c ®éng cña t¸c phÈm Êy ®èi víi m×nh. 17

c¸c thμnh phÇn biÖt lËp i  thμnh phÇn t×nh th¸i §äc c¸c c©u sau ®©y (trÝch tõ truyÖn ng¾n ChiÕc l−îc ngμ cña NguyÔn Quang S¸ng) vμ tr¶ lêi c©u hái. a) Víi lßng mong nhí cña anh, ch¾c anh nghÜ r»ng, con anh sÏ ch¹y x« vμo lßng anh, sÏ «m chÆt lÊy cæ anh. b) Anh quay l¹i nh×n con võa khe khÏ l¾c ®Çu võa c−êi. Cã lÏ v× khæ t©m ®Õn nçi kh«ng khãc ®−îc, nªn anh ph¶i c−êi vËy th«i. 1. C¸c tõ ng÷ in ®Ëm trong nh÷ng c©u trªn thÓ hiÖn nhËn ®Þnh cña ng−êi nãi ®èi víi sù viÖc nªu ë trong c©u nh− thÕ nμo ? 2. NÕu kh«ng cã nh÷ng tõ ng÷ in ®Ëm nãi trªn th× nghÜa sù viÖc cña c©u chøa chóng cã kh¸c ®i kh«ng ? V× sao ? II  Thμnh phÇn c¶m th¸n §äc c¸c c©u sau ®©y, chó ý c¸c tõ ng÷ in ®Ëm vμ tr¶ lêi c©u hái. a) å, sao mμ ®é Êy vui thÕ. (Kim L©n, Lμng) b)  Trêi ¬i, chØ cßn cã n¨m phót ! (NguyÔn Thμnh Long, LÆng lÏ Sa Pa) 1. C¸c tõ ng÷ in ®Ëm trong nh÷ng c©u trªn cã chØ sù vËt hay sù viÖc g× kh«ng ? 2. Nhê nh÷ng tõ ng÷ nμo trong c©u mμ chóng ta hiÓu ®−îc t¹i sao ng−êi nãi kªu å hoÆc kªu trêi ¬i ? 3. C¸c tõ ng÷ in ®Ëm ®−îc dïng ®Ó lμm g× ? Ghi nhí  Thμnh phÇn t×nh th¸i ®−îc dïng ®Ó thÓ hiÖn c¸ch nh×n cña ng−êi nãi ®èi víi sù viÖc ®−îc nãi ®Õn trong c©u.  Thμnh phÇn c¶m th¸n ®−îc dïng ®Ó béc lé t©m lÝ cña ng−êi nãi (vui, buån, mõng, giËn,...).  C¸c thμnh phÇn t×nh th¸i, c¶m th¸n lμ nh÷ng bé phËn kh«ng tham gia vμo viÖc diÔn ®¹t nghÜa sù viÖc cña c©u nªn ®−îc gäi lμ thμnh phÇn biÖt lËp. 18

Iii  luyÖn tËp 1. T×m c¸c thμnh phÇn t×nh th¸i, c¶m th¸n trong nh÷ng c©u sau ®©y : a) Nh−ng cßn c¸i nμy n÷a mμ «ng sî, cã lÏ cßn ghª rîn h¬n c¶ nh÷ng tiÕng kia nhiÒu. (Kim L©n, Lμng) b) Chao «i, b¾t gÆp mét con ng−êi nh− anh ta lμ mét c¬ héi h·n h÷u cho s¸ng t¸c, nh−ng hoμn thμnh s¸ng t¸c cßn lμ mét chÆng ®−êng dμi. (NguyÔn Thμnh Long, LÆng lÏ Sa Pa) c) Trong giê phót cuèi cïng, kh«ng cßn ®ñ søc tr¨ng trèi l¹i ®iÒu g×, h×nh nh− chØ cã t×nh cha con lμ kh«ng thÓ chÕt ®−îc, anh ®−a tay vμo tói, mãc c©y l−îc, ®−a cho t«i vμ nh×n t«i mét håi l©u. (NguyÔn Quang S¸ng, ChiÕc l−îc ngμ) d) ¤ng l·o bçng ngõng l¹i, ngê ngî nh− lêi m×nh kh«ng ®−îc ®óng l¾m. Ch¶ nhÏ c¸i bän ë lμng l¹i ®èn ®Õn thÕ ®−îc. (Kim L©n, Lμng) 2. H·y xÕp nh÷ng tõ ng÷ sau ®©y theo tr×nh tù t¨ng dÇn ®é tin cËy (hay ®é ch¾c ch¾n) : ch¾c lμ, d−êng nh−, ch¾c ch¾n, cã lÏ, ch¾c h¼n, h×nh nh−, cã vÎ nh−. (Chó ý : nh÷ng tõ ng÷ thÓ hiÖn cïng mét møc ®é tin cËy th× xÕp ngang hμng nhau.) 3. H·y cho biÕt, trong sè nh÷ng tõ cã thÓ thay thÕ cho nhau trong c©u sau ®©y, víi tõ nμo ng−êi nãi ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm cao nhÊt vÒ ®é tin cËy cña sù viÖc do m×nh nãi ra, víi tõ nμo tr¸ch nhiÖm ®ã thÊp nhÊt. T¹i sao t¸c gi¶ ChiÕc l−îc ngμ (NguyÔn Quang S¸ng) l¹i chän tõ ch¾c ? Víi lßng mong nhí cña anh, (1) ch¾c anh nghÜ r»ng, con anh sÏ (2) h×nh nh− ch¹y x« vμo lßng anh, sÏ (3) ch¾c ch¾n «m chÆt lÊy cæ anh. 4. ViÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n nãi vÒ c¶m xóc cña em khi ®−îc th−ëng thøc mét t¸c phÈm v¨n nghÖ (truyÖn, th¬, phim, ¶nh, t−îng,...), trong ®o¹n v¨n ®ã cã c©u chøa thμnh phÇn t×nh th¸i hoÆc c¶m th¸n. 19

nghÞ luËn vÒ mét sù viÖc, hiÖn t−îng ®êi sèng I  t×m hiÓu bμi nghÞ luËn vÒ mét sù viÖc, hiÖn t−îng ®êi sèng §äc v¨n b¶n sau vμ tr¶ lêi c©u hái. bÖnh lÒ mÒ Trong ®êi sèng hiÖn nay cã mét hiÖn t−îng kh¸ phæ biÕn, mäi ng−êi ®Òu thÊy, nh−ng th−êng bá qua. §ã lμ bÖnh lÒ mÒ mμ coi th−êng giê giÊc lμ mét biÓu hiÖn. Cuéc häp Ên ®Þnh vμo lóc 8 giê s¸ng mμ 9 giê míi cã ng−êi ®Õn. GiÊy mêi héi th¶o ghi 14 giê mμ m·i ®Õn 15 giê mäi ng−êi míi cã mÆt. HiÖn t−îng nμy xuÊt hiÖn trong nhiÒu c¬ quan, ®oμn thÓ, trë thμnh mét bÖnh khã ch÷a. Nh÷ng ng−êi lÒ mÒ Êy, khi ra s©n bay, lªn tμu ho¶, ®i nhμ h¸t ch¾c lμ kh«ng d¸m ®Õn muén, bëi ®Õn muén lμ cã h¹i ngay ®Õn quyÒn lîi thiÕt th©n cña hä. Nh−ng ®i häp, héi th¶o lμ viÖc chung, cã ®Õn muén còng kh«ng thiÖt g×. ThÕ lμ hÕt chËm lÇn nμy ®Õn chËm lÇn kh¸c, vμ bÖnh lÒ mÒ kh«ng söa ®−îc. BÖnh lÒ mÒ suy cho cïng lμ do mét sè ng−êi thiÕu tù träng vμ ch−a biÕt t«n träng ng−êi kh¸c t¹o ra. Hä chØ quý thêi gian cña m×nh mμ kh«ng t«n träng thêi gian cña ng−êi kh¸c. Hä kh«ng coi m×nh lμ ng−êi cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi c«ng viÖc chung cña mäi ng−êi. BÖnh lÒ mÒ g©y h¹i cho tËp thÓ. §i häp muén, nhiÒu vÊn ®Ò kh«ng ®−îc bμn b¹c thÊu ®¸o, hoÆc khi cÇn l¹i ph¶i kÐo dμi thêi gian. BÖnh lÒ mÒ g©y h¹i cho nh÷ng ng−êi biÕt t«n träng giê giÊc. Ai ®Õn ®óng giê l¹i cø ph¶i ®îi ng−êi ®Õn muén. BÖnh lÒ mÒ cßn t¹o ra tËp qu¸n kh«ng tèt : Muèn ng−êi dù ®Õn ®óng giê nh− mong muèn, giÊy mêi th−êng ph¶i ghi giê khai m¹c sím h¬n 30 phót hay 1 giê ! Cuéc sèng v¨n minh hiÖn ®¹i ®ßi hái mäi ng−êi ph¶i t«n träng lÉn nhau vμ hîp t¸c víi nhau. Nh÷ng cuéc häp kh«ng thËt cÇn thiÕt th× kh«ng nªn tæ chøc. Nh−ng nh÷ng cuéc héi häp cÇn thiÕt th× mäi ng−êi cÇn tù gi¸c tham dù ®óng giê. Lμm viÖc ®óng giê lμ t¸c phong cña ng−êi cã v¨n ho¸. (Ph−¬ng Th¶o) C©u hái : a) Trong v¨n b¶n trªn, t¸c gi¶ bμn luËn vÒ hiÖn t−îng g× trong ®êi sèng ? HiÖn t−îng Êy cã nh÷ng biÓu hiÖn nh− thÕ nμo ? T¸c gi¶ cã nªu râ ®−îc vÊn ®Ò 20

®¸ng quan t©m cña hiÖn t−îng ®ã kh«ng ? T¸c gi¶ ®· lμm thÕ nμo ®Ó ng−êi ®äc nhËn ra hiÖn t−îng Êy ? b) Cã thÓ cã nh÷ng nguyªn nh©n nμo t¹o nªn hiÖn t−îng ®ã ? c) BÖnh lÒ mÒ cã nh÷ng t¸c h¹i g× ? T¸c gi¶ ph©n tÝch nh÷ng t¸c h¹i cña bÖnh lÒ mÒ nh− thÕ nμo ? Bμi viÕt ®· ®¸nh gi¸ hiÖn t−îng ®ã ra sao ? d) Bè côc cña bμi viÕt cã m¹ch l¹c vμ chÆt chÏ kh«ng ? V× sao ? Ghi nhí  NghÞ luËn vÒ mét sù viÖc, hiÖn t−îng trong ®êi sèng x· héi lμ bμn vÒ mét sù viÖc, hiÖn t−îng cã ý nghÜa ®èi víi x· héi, ®¸ng khen, ®¸ng chª hay cã vÊn ®Ò ®¸ng suy nghÜ.  Yªu cÇu vÒ néi dung cña bμi nghÞ luËn nμy lμ ph¶i nªu râ ®−îc sù viÖc, hiÖn t−îng cã vÊn ®Ò ; ph©n tÝch mÆt sai, mÆt ®óng, mÆt lîi, mÆt h¹i cña nã ; chØ ra nguyªn nh©n vμ bμy tá th¸i ®é, ý kiÕn nhËn ®Þnh cña ng−êi viÕt.  VÒ h×nh thøc, bμi viÕt ph¶i cã bè côc m¹ch l¹c ; cã luËn ®iÓm râ rμng, luËn cø x¸c thùc, phÐp lËp luËn phï hîp ; lêi v¨n chÝnh x¸c, sèng ®éng. II  LuyÖn tËp 1. Th¶o luËn : H·y nªu c¸c sù viÖc, hiÖn t−îng tèt, ®¸ng biÓu d−¬ng cña c¸c b¹n, trong nhμ tr−êng, ngoμi x· héi. Trao ®æi xem sù viÖc, hiÖn t−îng nμo ®¸ng ®Ó viÕt mét bμi nghÞ luËn x· héi vμ sù viÖc, hiÖn t−îng nμo th× kh«ng cÇn viÕt. 2. Mét cuéc ®iÒu tra 2 000 thanh niªn nam ë Hμ Néi n¨m 1981 cho thÊy : tõ 11 ®Õn 15 tuæi : 25% c¸c em ®· hót thuèc l¸ ; tõ 16 ®Õn 20 tuæi : 52% ; trªn 20 tuæi : 80%. TØ lÖ nμy ngang víi c¸c n−íc ch©u ¢u. Trong sè c¸c em hót thuèc l¸, cã ®Õn 80% l©u l©u cã triÖu chøng nh− ho hen, kh¹c ®êm, ®au ngùc, cßn trong sè nh÷ng em kh«ng hót chØ cã kh«ng ®Õn 1% cã c¸c triÖu chøng Êy (theo NguyÔn Kh¾c ViÖn). H·y cho biÕt ®©y cã ph¶i lμ hiÖn t−îng ®¸ng viÕt mét bμi nghÞ luËn kh«ng. V× sao ? 21

C¸ch lμm bμi nghÞ luËn vÒ mét sù viÖc, hiÖn t−îng ®êi sèng I  ®Ò bμi nghÞ luËn vÒ mét sù viÖc, hiÖn t−îng ®êi sèng §äc c¸c ®Ò bμi sau vμ tr¶ lêi c©u hái. §Ò 1. §Êt n−íc ta cã nhiÒu tÊm g−¬ng häc sinh nghÌo v−ît khã, häc giái. Em h·y nªu mét sè tÊm g−¬ng ®ã vμ tr×nh bμy suy nghÜ cña m×nh. §Ò 2. ChÊt ®éc mμu da cam mμ ®Õ quèc MÜ ®· r¶i xuèng c¸c c¸nh rõng miÒn Nam thêi chiÕn tranh ®· ®Ó l¹i di ho¹ nÆng nÒ cho hμng chôc v¹n gia ®×nh. Hμng chôc v¹n ng−êi ®· chÕt. Hμng v¹n trÎ em chÞu tËt nguyÒn suèt ®êi. C¶ n−íc ®· lËp quü gióp ®ì c¸c n¹n nh©n nh»m phÇn nμo c¶i thiÖn cuéc sèng vμ xoa dÞu nçi ®au cña hä. Em h·y nªu suy nghÜ cña m×nh vÒ c¸c sù kiÖn ®ã. §Ò 3. Trß ch¬i ®iÖn tö lμ mãn tiªu khiÓn hÊp dÉn. NhiÒu b¹n v× m¶i ch¬i mμ sao nh·ng häc tËp vμ cßn ph¹m nh÷ng sai lÇm kh¸c. H·y nªu ý kiÕn cña em vÒ hiÖn t−îng ®ã. §Ò 4. §äc mÈu chuyÖn sau ®©y vμ nªu nh÷ng nhËn xÐt, suy nghÜ cña em vÒ con ng−êi vμ th¸i ®é häc tËp cña nh©n vËt. NguyÔn HiÒn nhμ rÊt nghÌo, ph¶i xin lμm chó tiÓu trong chïa. ViÖc chÝnh lμ quÐt l¸ vμ dän dÑp vÖ sinh. Nh−ng cËu rÊt th«ng minh vμ ham häc. Nh÷ng buæi thÇy gi¶ng kinh, cËu ®Òu nÐp bªn cöa l¾ng nghe, råi chç nμo ch−a hiÓu, cËu hái thÇy gi¶ng thªm. ThÊy NguyÔn HiÒn th«ng minh, mau hiÓu, thÇy d¹y cho cËu häc ch÷. Kh«ng cã giÊy, NguyÔn HiÒn lÊy l¸ ®Ó viÕt ch÷, råi lÊy que tre x©u thμnh tõng x©u ghim xuèng ®Êt. Mçi ghim lμ mét bμi. Mét h«m NguyÔn HiÒn xin thÇy cho ®i thi. ThÇy ng¹c nhiªn b¶o :  Con ®· häc tËp ®−îc bao nhiªu mμ d¸m thi thè víi thiªn h¹ ?  Con xin thi thö xem søc häc cña m×nh ®Õn ®©u. N¨m Êy, NguyÔn HiÒn ®· ®ç Tr¹ng nguyªn. Vua TrÇn cho NguyÔn HiÒn cßn nhá qu¸, míi 12 tuæi, nªn kh«ng bæ dông. Mét thêi gian sau, vua cã viÖc tiÕp sø gi¶ n−íc ngoμi, cho gäi NguyÔn HiÒn vÒ triÒu. NguyÔn HiÒn b¶o : 22

 §ãn Tr¹ng nguyªn mμ kh«ng cã vâng läng sao ? ¤ng vÒ t©u víi vua xin cho ®Çy ®ñ nghi thøc. Vua ®μnh cho c¸c quan mang vâng läng r−íc quan Tr¹ng tÝ hon vÒ kinh. (Theo Cöu Thä, Mét tr¨m g−¬ng tèt thiÕu nhi ViÖt Nam, NXB TrÎ, TP. Hå ChÝ Minh, 1999) C©u hái : a) C¸c ®Ò bμi trªn cã ®iÓm g× gièng nhau ? ChØ ra nh÷ng ®iÓm gièng nhau ®ã. b) Mçi em tù nghÜ mét ®Ò bμi t−¬ng tù. II  C¸ch lμm bμi nghÞ luËn vÒ mét sù viÖc, hiÖn t−îng ®êi sèng Cho ®Ò bμi : B¸o ®−a tin : \"B¹n Ph¹m V¨n NghÜa, häc sinh líp 7 tr−êng Trung häc c¬ së B¾c S¬n, quËn Gß VÊp, nhμ ë Hãc M«n. NghÜa th−êng ra ®ång gióp mÑ trång trät. Mét h«m, mÑ thÊy NghÜa cÇm tê giÊy høng c¸i g×, mÑ hái : \"Con lμm g× ®Êy ?\". NghÜa tr¶ lêi : \"Con thô phÊn cho b¾p\". Vô Êy ruéng b¾p nhμ NghÜa n¨ng suÊt cao h¬n mäi n¨m. ë nhμ NghÜa cßn nu«i gμ, nu«i heo. Em cßn lμm mét c¸i têi ®Ó mÑ kÐo n−íc ®ì mÖt. Thμnh ®oμn Thμnh phè Hå ChÝ Minh ®· ph¸t ®éng phong trμo \"Häc tËp Ph¹m V¨n NghÜa\". Phong trμo Êy ®−îc c¸c b¹n häc sinh nhiÖt liÖt h−ëng øng\". Em h·y nªu suy nghÜ cña m×nh vÒ hiÖn t−îng Êy. 1. T×m hiÓu ®Ò vμ t×m ý a) §äc kÜ ®Ò vμ tr¶ lêi c©u hái : §Ò thuéc lo¹i g× ? §Ò nªu hiÖn t−îng, sù viÖc g× ? §Ò yªu cÇu lμm g× ? b) T×m ý ë ®©y lμ ph©n tÝch ®Ó t×m ý nghÜa cña sù viÖc. Nh÷ng viÖc lμm cña NghÜa chøng tá b¹n Êy lμ ng−êi thÕ nμo ? V× sao Thμnh ®oμn Thμnh phè Hå ChÝ Minh ph¸t ®éng phong trμo häc tËp b¹n NghÜa ? Nh÷ng viÖc lμm cña NghÜa cã khã kh«ng ? NÕu mäi häc sinh ®Òu lμm ®−îc nh− NghÜa th× ®êi sèng sÏ nh− thÕ nμo ? 2. LËp dμn bμi S¾p xÕp ý theo bè côc bμi nghÞ luËn. 23

a) Më bμi  Giíi thiÖu hiÖn t−îng Ph¹m V¨n NghÜa.  Nªu s¬ l−îc ý nghÜa cña tÊm g−¬ng Ph¹m V¨n NghÜa. b) Th©n bμi  Ph©n tÝch ý nghÜa viÖc lμm cña Ph¹m V¨n NghÜa.  §¸nh gi¸ viÖc lμm cña Ph¹m V¨n NghÜa.  §¸nh gi¸ ý nghÜa cña viÖc ph¸t ®éng phong trμo häc tËp Ph¹m V¨n NghÜa. c) KÕt bμi  Kh¸i qu¸t ý nghÜa cña tÊm g−¬ng Ph¹m V¨n NghÜa.  Rót ra bμi häc cho b¶n th©n. 3. ViÕt bμi  TËp viÕt tõng phÇn. TËp më bμi b»ng nhiÒu c¸ch (hoÆc tõ chung ®Õn riªng, hoÆc b»ng phÐp ®èi lËp, hoÆc b»ng c¸ch ®i th¼ng vμo ®Ò,...).  CÇn ph©n tÝch c¸c viÖc lμm cña NghÜa. Khi ph©n tÝch th−êng nªu sù viÖc tr−íc, chØ ra ý nghÜa sau. Cã thÓ dïng biÖn ph¸p ®èi lËp, so s¸nh ®Ó lμm næi bËt ý nghÜa viÖc lμm cña NghÜa. CÇn thÊy r»ng c¸c viÖc lμm cña NghÜa kh«ng khã, nh−ng muèn lμm ®−îc th× ph¶i cã tÊm lßng, cã ý chÝ vμ nghÞ lùc. 4. §äc l¹i bμi viÕt vμ söa ch÷a  Söa lçi chÝnh t¶, lçi dïng tõ, lçi ng÷ ph¸p.  Chó ý liªn kÕt, m¹ch l¹c gi÷a c¸c c©u trong ®o¹n v¨n vμ gi÷a c¸c phÇn cña bμi v¨n. Ghi nhí  Muèn lμm tèt bμi v¨n nghÞ luËn vÒ mét sù viÖc, hiÖn t−îng ®êi sèng, ph¶i t×m hiÓu kÜ ®Ò bμi, ph©n tÝch sù viÖc, hiÖn t−îng ®ã ®Ó t×m ý, lËp dμn bμi, viÕt bμi vμ söa ch÷a sau khi viÕt.  Dμn bμi chung :  Më bμi : Giíi thiÖu sù viÖc, hiÖn t−îng cÇn bμn luËn.  Th©n bμi : Liªn hÖ thùc tÕ, ph©n tÝch c¸c mÆt ; nªu ®¸nh gi¸, nhËn ®Þnh.  KÕt bμi : KÕt luËn, kh¼ng ®Þnh, phñ ®Þnh, lêi khuyªn.  Bμi lμm cÇn lùa chän gãc ®é riªng ®Ó ph©n tÝch, nhËn ®Þnh ; ®−a ra ý kiÕn, suy nghÜ vμ c¶m thô riªng cña ng−êi viÕt. 24

III  LuyÖn tËp LËp dμn bμi cho ®Ò 4, môc I ë trªn. (Gîi ý :  §äc kÜ ®Ò vμ t×m ý.  Tr¶ lêi c¸c c©u hái sau : Hoμn c¶nh cña NguyÔn HiÒn cã g× ®Æc biÖt ? Tinh thÇn ham häc vμ chñ ®éng häc tËp cña NguyÔn HiÒn nh− thÕ nμo ? ý thøc tù träng cña NguyÔn HiÒn biÓu hiÖn ra sao ? Em cã thÓ häc tËp NguyÔn HiÒn ë nh÷ng ®iÓm nμo ?) ch−¬ng tr×nh ®Þa ph−¬ng (phÇn TËp lμm v¨n) T×m hiÓu, suy nghÜ vμ viÕt bμi vÒ t×nh h×nh ®Þa ph−¬ng (ChuÈn bÞ ®Ó thùc hiÖn ë bμi 28) 1. Yªu cÇu T×m hiÓu, suy nghÜ ®Ó viÕt bμi nªu ý kiÕn riªng d−íi d¹ng nghÞ luËn vÒ mét sù viÖc, hiÖn t−îng nμo ®ã ë ®Þa ph−¬ng. 2. C¸ch lμm  Chän bÊt cø sù viÖc, hiÖn t−îng nμo cã ý nghÜa ë ®Þa ph−¬ng. VÝ dô vÊn ®Ò m«i tr−êng, ®êi sèng nh©n d©n, nh÷ng thμnh tùu míi trong x©y dùng, nh÷ng biÓu hiÖn vÒ sù quan t©m ®èi víi quyÒn trÎ em, vÊn ®Ò gióp ®ì gia ®×nh th−¬ng binh, liÖt sÜ, bμ mÑ ViÖt Nam anh hïng, nh÷ng ng−êi cã hoμn c¶nh khã kh¨n, vÊn ®Ò tÖ n¹n x· héi,...  §èi víi sù viÖc, hiÖn t−îng ®−îc chän, ph¶i cã dÉn chøng nh− lμ mét sù viÖc, hiÖn t−îng cña x· héi nãi chung cÇn ®−îc quan t©m.  NhËn ®Þnh ®−îc chç ®óng, chç bÊt cËp, kh«ng nãi qu¸, kh«ng gi¶m nhÑ.  Bμy tá th¸i ®é t¸n thμnh hay ph¶n ®èi xuÊt ph¸t tõ lËp tr−êng tiÕn bé cña x· héi, kh«ng v× lîi Ých cña c¸ nh©n.  ViÕt bμi tr×nh bμy sù viÖc, hiÖn t−îng vμ nªu ý kiÕn cña b¶n th©n. Bμi viÕt kho¶ng 1 500 ch÷ trë l¹i, cã bè côc ®Çy ®ñ : Më bμi, Th©n bμi, KÕt bμi ; cã 25

luËn ®iÓm, luËn cø, lËp luËn râ rμng ; vÒ kÕt cÊu : cã chuyÓn m¹ch, chiÕu øng, ®äc lªn thÊy cã søc thuyÕt phôc. Chó ý : Trong bμi lμm, c¸c em kh«ng ®−îc ghi tªn thËt cña nh÷ng ng−êi liªn quan ®Õn sù viÖc, hiÖn t−îng, v× nh− vËy bμi lμm mÊt tÝnh chÊt cña bμi tËp lμm v¨n. 3. Thêi h¹n nép bμi : tr−íc khi häc bμi 27. Bμi 20 KÕt qu¶ cÇn ®¹t  ThÊy ®−îc nh÷ng ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu cña con ng−êi ViÖt Nam vμ yªu cÇu ph¶i nhanh chãng kh¾c phôc ®iÓm yÕu, h×nh thμnh nh÷ng ®øc tÝnh vμ thãi quen tèt khi ®Êt n−íc ®i vμo c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ trong thÕ kØ míi. N¾m ®−îc tr×nh tù lËp luËn vμ nghÖ thuËt nghÞ luËn cña t¸c gi¶.  N¾m ®−îc ®Æc ®iÓm vμ c«ng dông cña c¸c thμnh phÇn biÖt lËp gäi  ®¸p, phô chó trong c©u ; biÕt ®Æt c©u cã thμnh phÇn gäi  ®¸p, thμnh phÇn phô chó.  ViÕt ®−îc bμi v¨n nghÞ luËn vÒ mét sù viÖc, hiÖn t−îng ®êi sèng. N¾m ®−îc kiÓu bμi nghÞ luËn vÒ mét vÊn ®Ò t− t−ëng, ®¹o lÝ. V¨n b¶n chuÈn bÞ hμnh trang(1) vμo thÕ kØ míi Líp trÎ ViÖt Nam cÇn nhËn ra nh÷ng c¸i m¹nh, c¸i yÕu cña con ng−êi ViÖt Nam ®Ó rÌn nh÷ng thãi quen tèt khi b−íc vμo nÒn kinh tÕ míi. TÕt n¨m nay(2) lμ sù chuyÓn tiÕp gi÷a hai thÕ kØ, vμ h¬n thÕ n÷a, lμ sù chuyÓn tiÕp gi÷a hai thiªn niªn kØ (3). Trong thêi kh¾c nh− vËy, ai ai còng nãi tíi viÖc chuÈn bÞ hμnh trang b−íc vμo thÕ kØ míi, thiªn niªn kØ míi. 26

Trong nh÷ng hμnh trang Êy, cã lÏ sù chuÈn bÞ b¶n th©n con ng−êi lμ quan träng nhÊt. Tõ cæ chÝ kim, bao giê con ng−êi còng lμ ®éng lùc ph¸t triÓn cña lÞch sö. Trong thÕ kØ tíi mμ ai ai còng thõa nhËn r»ng nÒn kinh tÕ tri thøc(4) sÏ ph¸t triÓn m¹nh mÏ th× vai trß con ng−êi l¹i cμng næi tréi. CÇn chuÈn bÞ nh÷ng c¸i cÇn thiÕt trong hμnh trang mang vμo thÕ kØ míi, trong khi chóng ta ®· chøng kiÕn sù ph¸t triÓn nh− huyÒn tho¹i(5) cña khoa häc vμ c«ng nghÖ, lμm cho tØ träng trÝ tuÖ trong mét s¶n phÈm ngμy cμng lín. Ch¾c r»ng chiÒu h−íng nμy sÏ ngμy cμng gia t¨ng. Mét phÇn d−íi t¸c ®éng cña nh÷ng tiÕn bé vÒ khoa häc vμ c«ng nghÖ, sù giao thoa(6), héi nhËp(7) gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ ch¾c ch¾n sÏ s©u réng h¬n nhiÒu. Trong mét thÕ giíi nh− vËy, n−íc ta l¹i ph¶i cïng mét lóc gi¶i quyÕt ba nhiÖm vô : tho¸t khái t×nh tr¹ng nghÌo nμn l¹c hËu cña nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp ; ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vμ ®ång thêi l¹i ph¶i tiÕp cËn ngay víi nÒn kinh tÕ tri thøc. Lμm nªn sù nghiÖp Êy ®−¬ng nhiªn lμ nh÷ng con ng−êi ViÖt Nam víi nh÷ng ®iÓm m¹nh vμ ®iÓm yÕu cña nã. C¸i m¹nh cña con ng−êi ViÖt Nam kh«ng chØ chóng ta nhËn biÕt mμ c¶ thÕ giíi ®Òu thõa nhËn lμ sù th«ng minh, nh¹y bÐn víi c¸i míi. B¶n chÊt trêi phó Êy rÊt cã Ých trong x· héi ngμy mai mμ sù s¸ng t¹o lμ mét yªu cÇu hμng ®Çu. Nh−ng bªn c¹nh c¸i m¹nh ®ã còng cßn tån t¹i kh«ng Ýt c¸i yÕu. Êy lμ nh÷ng lç hæng vÒ kiÕn thøc c¬ b¶n do thiªn h−íng(8) ch¹y theo nh÷ng m«n häc \"thêi th−îng\"(9), nhÊt lμ kh¶ n¨ng thùc hμnh vμ s¸ng t¹o bÞ h¹n chÕ do lèi häc chay, häc vÑt nÆng nÒ. Kh«ng nhanh chãng lÊp nh÷ng lç hæng nμy th× thËt khã bÒ ph¸t huy trÝ th«ng minh vèn cã vμ kh«ng thÓ thÝch øng víi nÒn kinh tÕ míi chøa ®ùng ®Çy tri thøc c¬ b¶n vμ biÕn ®æi kh«ng ngõng. C¸i m¹nh cña con ng−êi ViÖt Nam ta lμ sù cÇn cï, s¸ng t¹o. §iÒu ®ã thËt h÷u Ých trong mét nÒn kinh tÕ ®ßi hái tinh thÇn kØ luËt cao vμ th¸i ®é nghiªm tóc ®èi víi c«ng cô vμ quy tr×nh lao ®éng víi nh÷ng m¸y mãc, thiÕt bÞ rÊt tinh vi. TiÕc r»ng ngay trong mÆt m¹nh nμy cña chóng ta còng l¹i Èn chøa nh÷ng khuyÕt tËt kh«ng t−¬ng t¸c(10) chót nμo víi mét nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp ho¸ chø ch−a nãi tíi nÒn kinh tÕ tri thøc. Ng−êi ViÖt Nam ta cÇn cï th× cÇn cï thËt, nh−ng l¹i thiÕu ®øc tÝnh tØ mØ. Kh¸c víi ng−êi NhËt vèn còng næi tiÕng cÇn cï l¹i th−êng rÊt cÈn träng trong kh©u chuÈn bÞ c«ng viÖc, lμm c¸i g× còng tÝnh to¸n chi li tõ ®Çu, ng−êi ViÖt Nam ta th−êng dùa vμo tÝnh th¸o v¸t cña m×nh, hμnh ®éng theo ph−¬ng ch©m \"n−íc ®Õn ch©n míi nh¶y\", \"liÖu c¬m 27

g¾p m¾m\". Do cßn chÞu ¶nh h−ëng nÆng nÒ cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt nhá vμ c¸ch sèng ë n¬i th«n d· vèn tho¶i m¸i vμ thanh th¶n nªn ng−êi ViÖt Nam ta ch−a cã ®−îc thãi quen t«n träng nh÷ng quy ®Þnh nghiªm ngÆt cña c«ng viÖc lμ c−êng ®é khÈn tr−¬ng. Ngay b¶n tÝnh \"s¸ng t¹o\" mét phÇn nμo ®ã còng cã mÆt tr¸i ë chç ta hay loay hoay \"c¶i tiÕn\", lμm t¾t, kh«ng coi träng nghiªm ngÆt quy tr×nh c«ng nghÖ. Trong mét x· héi c«ng nghiÖp vμ \"hËu c«ng nghiÖp\", nh÷ng khuyÕt tËt Êy sÏ lμ nh÷ng vËt c¶n ghª gím. Trong mét \"thÕ giíi m¹ng\", ë ®ã hμng triÖu ng−êi trªn ph¹m vi toμn cÇu g¾n kÕt víi nhau trong mét m¹ng in-t¬-nÐt th× tÝnh céng ®ång lμ mét ®ßi hái kh«ng thÓ thiÕu ®−îc. Nh©n d©n ta cã truyÒn thèng l©u ®êi ®ïm bäc, ®oμn kÕt víi nhau theo ph−¬ng ch©m \"nhiÔu ®iÒu phñ lÊy gi¸ g−¬ng\". B¶n s¾c nμy thÓ hiÖn m¹nh mÏ nhÊt trong c¶nh ®Êt n−íc l©m nguy, ngo¹i bang ®e do¹. Nh−ng tiÕc r»ng phÈm chÊt cao quý Êy th−êng l¹i kh«ng ®Ëm nÐt trong viÖc lμm ¨n, cã thÓ do ¶nh h−ëng cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt nhá, tÝnh ®è kÞ vèn cã cña lèi sèng theo thø bËc kh«ng ph¶i theo n¨ng lùc vμ lèi nghÜ \"tr©u buéc ghÐt tr©u ¨n\" ®èi víi ng−êi h¬n m×nh ë lμng quª thêi phong kiÕn. Ta cã thÓ quan s¸t thÊy ®iÒu ®ã ngay trong c¶ nh÷ng viÖc nhá nhÆt : VÝ dô vμo th¨m b¶o tμng th× ng−êi NhËt tóm tôm vμo víi nhau ch¨m chó nghe thuyÕt minh, cßn ng−êi ViÖt Nam ta l¹i lËp tøc t¶n ra xem nh÷ng thø m×nh thÝch ; ng−êi Hoa ë n−íc ngoμi th−êng c−u mang nhau song ng−êi ViÖt l¹i th−êng ®è kÞ nhau... B−íc vμo thÕ kØ míi, n−íc ta sÏ héi nhËp ngμy cμng s©u vμo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. B¶n tÝnh thÝch øng nhanh sÏ gióp d©n ta tËn dông nh÷ng c¬ héi, øng phã víi th¸ch thøc do tiÕn tr×nh héi nhËp ®em l¹i. Nh−ng th¸i ®é k× thÞ(11) ®èi víi sù kinh doanh, thãi quen ¶nh h−ëng sù bao cÊp(12), nÕp nghÜ sïng ngo¹i hoÆc bμi ngo¹i qu¸ møc ®Òu sÏ c¶n trë sù ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc. Thãi quen ë kh«ng Ýt ng−êi thÝch tá ra \"kh«n vÆt\", \"bãc ng¾n c¾n dμi\", kh«ng coi träng ch÷ \"tÝn\" sÏ g©y t¸c h¹i kh«n l−êng trong qu¸ tr×nh kinh doanh vμ héi nhËp. B−íc vμo thÕ kØ míi, muèn \"s¸nh vai cïng c¸c c−êng quèc n¨m ch©u\" th× chóng ta sÏ ph¶i lÊp ®Çy hμnh trang b»ng nh÷ng ®iÓm m¹nh, vøt bá nh÷ng ®iÓm yÕu. Muèn vËy th× kh©u ®Çu tiªn, cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh lμ h·y lμm cho líp trÎ  nh÷ng ng−êi chñ thùc sù cña ®Êt n−íc trong thÕ kØ tíi  nhËn ra ®iÒu ®ã, quen dÇn víi nh÷ng thãi quen tèt ®Ñp ngay tõ nh÷ng viÖc nhá nhÊt. (Vò Khoan(), trong Mét gãc nh×n cña trÝ thøc, tËp I, NXB TrÎ, TP Hå ChÝ Minh, 2002) 28

Chó thÝch ()Vò Khoan : nhμ ho¹t ®éng chÝnh trÞ, nhiÒu n¨m lμ Thø tr−ëng Bé Ngo¹i giao, tõng lμ Bé tr−ëng Bé Th−¬ng m¹i, Phã Thñ t−íng ChÝnh phñ. Bμi viÕt nμy ®¨ng trªn t¹p chÝ Tia s¸ng n¨m 2001 vμ ®−îc in vμo tËp Mét gãc nh×n cña trÝ thøc, NXB TrÎ TP. Hå ChÝ Minh, 2002. Nhan ®Ò bμi viÕt cña t¸c gi¶ lμ ChuÈn bÞ hμnh trang ; khi ®−a vμo s¸ch gi¸o khoa, ng−êi biªn so¹n cã bæ sung mét sè ch÷ vμo nhan ®Ò cho cô thÓ h¬n vμ l−îc bít mét c©u ë phÇn ®Çu. (1) Hμnh trang : ®å dïng mang theo vμ c¸c thø trang bÞ khi ®i xa. ë ®©y dïng víi nghÜa lμ hμnh trang tinh thÇn nh− tri thøc, kÜ n¨ng, thãi quen,... ®Ó ®i vμo mét thêi k× míi. (2) TÕt n¨m nay : TÕt n¨m T©n TÞ, 2001, lμ n¨m më ®Çu cña thÕ kØ XXI vμ thiªn niªn kØ thø ba, tÝnh tõ ®Çu C«ng nguyªn theo d−¬ng lÞch. (3) Thiªn niªn kØ : tõng kho¶ng thêi gian mét ngh×n n¨m, tÝnh tõ n¨m 1 sau C«ng nguyªn trë ®i (hoÆc tõ n¨m 1 tr−íc C«ng nguyªn trë vÒ tr−íc). (4) Kinh tÕ tri thøc : kh¸i niÖm chØ mét tr×nh ®é ph¸t triÓn rÊt cao cña nÒn kinh tÕ mμ trong ®ã tri thøc, trÝ tuÖ chiÕm mét tØ träng cao trong gi¸ trÞ cña c¸c s¶n phÈm vμ trong tæng s¶n phÈm kinh tÕ quèc d©n. (5) HuyÒn tho¹i : chuyÖn k× l¹ ®−îc s¸ng t¹o b»ng t−ëng t−îng, cßn dïng ®Ó chØ nh÷ng ®iÒu lín lao, kh¸c th−êng v−ît ra khái sù h×nh dung cña mäi ng−êi. (6) Sù giao thoa : kh¸i niÖm vËt lÝ häc vÒ hiÖn t−îng hai hay nhiÒu sãng cïng tÇn sè t¨ng c−êng hay lμm yÕu lÉn nhau khi gÆp nhau t¹i cïng mét ®iÓm. ë ®©y chØ sù giao l−u, t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c nÒn kinh tÕ trong cïng mét thêi k×. (7) Héi nhËp : hîp l¹i, nhËp vμo. Tõ nμy ®−îc dïng ®Ó chØ mét ®Æc ®iÓm vμ yªu cÇu cña thêi ®¹i ngμy nay lμ c¸c quèc gia, c¸c nÒn kinh tÕ kh«ng thÓ biÖt lËp mμ ®−îc hîp l¹i, nhËp vμo ®êi sèng cña toμn nh©n lo¹i vμ nÒn kinh tÕ thÕ giíi. (8) Thiªn h−íng : khuynh h−íng nghiªng vÒ mét bªn nμo ®ã mét c¸ch thiªn lÖch. (9) Thêi th−îng : ®−îc mét sè ®«ng ng−êi ham chuéng, −a thÝch trong mét thêi gian nμo ®ã nh−ng kh«ng l©u bÒn. (10) T−¬ng t¸c : t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau. (11) K× thÞ : ph©n biÖt ®èi xö do thμnh kiÕn. (12) Bao cÊp : cÊp ph¸t, ph©n phèi, tr¶ c«ng mμ kh«ng tÝnh to¸n hoÆc ®ßi hái hiÖu qu¶ kinh tÕ t−¬ng øng. 29

§äc  hiÓu v¨n b¶n 1. T¸c gi¶ viÕt bμi nμy trong thêi ®iÓm nμo cña lÞch sö ? Bμi viÕt ®· nªu vÊn ®Ò g× ? ý nghÜa thêi sù vμ ý nghÜa l©u dμi cña vÊn ®Ò Êy. Nh÷ng yªu cÇu, nhiÖm vô hÕt søc to lín vμ cÊp b¸ch ®ang ®Æt ra cho ®Êt n−íc ta, cho thÕ hÖ trÎ hiÖn nay lμ g× ? 2. H·y ®äc l¹i c¶ bμi vμ lËp dμn ý theo tr×nh tù lËp luËn cña t¸c gi¶. 3. Trong bμi nμy, t¸c gi¶ cho r»ng : \"Trong nh÷ng hμnh trang Êy, cã lÏ sù chuÈn bÞ b¶n th©n con ng−êi lμ quan träng nhÊt\". §iÒu ®ã cã ®óng kh«ng, v× sao ? 4. T¸c gi¶ ®· nªu ra vμ ph©n tÝch nh÷ng ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu nμo trong tÝnh c¸ch, thãi quen cña ng−êi ViÖt Nam ta ? Nh÷ng ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu Êy cã quan hÖ nh− thÕ nμo víi nhiÖm vô ®−a ®Êt n−íc ®i lªn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ trong thêi ®¹i ngμy nay ? 5. Em ®· häc vμ ®äc nhiÒu t¸c phÈm v¨n häc vμ nh÷ng bμi häc lÞch sö nãi vÒ c¸c phÈm chÊt truyÒn thèng tèt ®Ñp cña d©n téc ViÖt Nam, con ng−êi ViÖt Nam. Nh÷ng nhËn xÐt cña t¸c gi¶ cã g× gièng vμ cã ®iÓm nμo kh¸c víi nh÷ng ®iÒu mμ em ®· ®äc ®−îc trong c¸c s¸ch vë nãi trªn ? Th¸i ®é cña t¸c gi¶ nh− thÕ nμo khi nªu nh÷ng nhËn xÐt nμy ? 6. Trong v¨n b¶n, t¸c gi¶ sö dông nhiÒu thμnh ng÷, tôc ng÷. H·y t×m nh÷ng thμnh ng÷, tôc ng÷ Êy vμ cho biÕt ý nghÜa, t¸c dông cña chóng. Ghi nhí  ChuÈn bÞ hμnh trang b−íc vμo thÕ kØ míi, thÕ hÖ trÎ ViÖt Nam cÇn thÊy râ ®iÓm m¹nh vμ ®iÓm yÕu cña con ng−êi ViÖt Nam, rÌn cho m×nh nh÷ng ®øc tÝnh vμ thãi quen tèt.  §iÓm m¹nh cña con ng−êi ViÖt Nam lμ th«ng minh, nh¹y bÐn víi c¸i míi, cÇn cï s¸ng t¹o, rÊt ®oμn kÕt ®ïm bäc nhau trong thêi k× chèng ngo¹i x©m. Bªn c¹nh ®ã còng cã nhiÒu ®iÓm yÕu cÇn ph¶i kh¾c phôc : thiÕu kiÕn thøc c¬ b¶n, kÐm kh¶ n¨ng thùc hμnh, thiÕu ®øc tÝnh tØ mØ, kh«ng coi träng nghiªm ngÆt quy tr×nh c«ng nghÖ, thiÕu tÝnh céng ®ång trong lμm ¨n.  §Ó ®−a ®Êt n−íc ®i lªn, chóng ta cÇn ph¸t huy nh÷ng ®iÓm m¹nh, kh¾c phôc nh÷ng ®iÓm yÕu, h×nh thμnh nh÷ng thãi quen tèt ngay tõ nh÷ng viÖc nhá. 30

LuyÖn tËp 1. Em h·y nªu nh÷ng dÉn chøng trong thùc tÕ x· héi vμ nhμ tr−êng ®Ó lμm râ mét sè ®iÓm m¹nh vμ ®iÓm yÕu cña con ng−êi ViÖt Nam nh− nhËn ®Þnh cña t¸c gi¶. 2. Em nhËn thÊy ë b¶n th©n m×nh cã nh÷ng ®iÓm m¹nh vμ ®iÓm yÕu nμo trong nh÷ng ®iÒu t¸c gi¶ ®· nªu, vμ c¶ nh÷ng ®iÒu t¸c gi¶ ch−a nãi tíi ? Nªu ph−¬ng h−íng kh¾c phôc nh÷ng ®iÓm yÕu. c¸c thμnh phÇn biÖt lËp (tiÕp theo) i  thμnh phÇn gäi  ®¸p §äc c¸c ®o¹n trÝch sau ®©y (trÝch tõ truyÖn ng¾n Lμng cña Kim L©n) vμ tr¶ lêi c©u hái. a)  Nμy, b¸c cã biÕt mÊy h«m nay sóng nã b¾n ë ®©u mμ nghe r¸t thÕ kh«ng ? b)  C¸c «ng, c¸c bμ ë ®©u ta lªn ®Êy ¹ ? ¤ng Hai ®Æt b¸t n−íc xuèng châng hái. Mét ng−êi ®μn bμ mau miÖng tr¶ lêi :  Th−a «ng, chóng ch¸u ë Gia L©m lªn ®Êy ¹. 1. Trong nh÷ng tõ ng÷ in ®Ëm trªn ®©y, tõ ng÷ nμo ®−îc dïng ®Ó gäi, tõ ng÷ nμo ®−îc dïng ®Ó ®¸p ? 2. Nh÷ng tõ ng÷ dïng ®Ó gäi ng−êi kh¸c hay ®¸p lêi ng−êi kh¸c cã tham gia diÔn ®¹t nghÜa sù viÖc cña c©u hay kh«ng ? 3. Trong nh÷ng tõ ng÷ in ®Ëm ®ã, tõ ng÷ nμo ®−îc dïng ®Ó t¹o lËp cuéc tho¹i, tõ ng÷ nμo ®−îc dïng ®Ó duy tr× cuéc tho¹i ®ang diÔn ra ? II  Thμnh phÇn phô chó §äc nh÷ng c©u sau ®©y vμ tr¶ lêi c©u hái. a) Lóc ®i, ®øa con g¸i ®Çu lßng cña anh  vμ còng lμ ®øa con duy nhÊt cña anh, ch−a ®Çy mét tuæi. (NguyÔn Quang S¸ng, ChiÕc l−îc ngμ) 31

b) L·o kh«ng hiÓu t«i, t«i nghÜ vËy, vμ t«i cμng buån l¾m. (Nam Cao, L·o H¹c) 1. NÕu l−îc bá c¸c tõ ng÷ in ®Ëm, nghÜa sù viÖc cña mçi c©u trªn cã thay ®æi kh«ng ? V× sao ? 2. ë c©u (a), c¸c tõ ng÷ in ®Ëm ®−îc thªm vμo ®Ó chó thÝch cho côm tõ nμo ? 3. Trong c©u (b), côm chñ vÞ in ®Ëm chó thÝch ®iÒu g× ? Ghi nhí  C¸c thμnh phÇn gäi  ®¸p vμ phô chó còng lμ nh÷ng thμnh phÇn biÖt lËp.  Thμnh phÇn gäi ®¸p ®−îc dïng ®Ó t¹o lËp hoÆc ®Ó duy tr× quan hÖ giao tiÕp.  Thμnh phÇn phô chó ®−îc dïng ®Ó bæ sung mét sè chi tiÕt cho néi dung chÝnh cña c©u. Thμnh phÇn phô chó th−êng ®−îc ®Æt gi÷a hai dÊu g¹ch ngang, hai dÊu phÈy, hai dÊu ngoÆc ®¬n hoÆc gi÷a mét dÊu g¹ch ngang víi mét dÊu phÈy. NhiÒu khi thμnh phÇn phô chó cßn ®−îc ®Æt sau dÊu hai chÊm. iiI  luyÖn tËp 1. T×m thμnh phÇn gäi ®¸p trong ®o¹n trÝch sau ®©y vμ cho biÕt tõ nμo ®−îc dïng ®Ó gäi, tõ nμo ®−îc dïng ®Ó ®¸p. Quan hÖ gi÷a ng−êi gäi vμ ng−êi ®¸p lμ quan hÖ g× (trªn d−íi hay ngang hμng, th©n hay s¬) ?  Nμy, b¶o b¸c Êy cã trèn ®i ®©u th× trèn. Chø cø n»m ®Êy, chèc n÷a hä vμo thóc s−u, kh«ng cã, hä l¹i ®¸nh trãi th× khæ. Ng−êi èm rÒ rÒ nh− thÕ, nÕu l¹i ph¶i mét trËn ®ßn, nu«i mÊy th¸ng cho hoμn hån.  V©ng, ch¸u còng ®· nghÜ nh− cô. Nh−ng ®Ó ch¸o nguéi, ch¸u cho nhμ ch¸u ¨n lÊy vμi hóp c¸i ®·. NhÞn su«ng tõ s¸ng h«m qua tíi giê cßn g×. (Ng« TÊt Tè, T¾t ®Ìn) 2. T×m thμnh phÇn gäi  ®¸p trong c©u ca dao sau vμ cho biÕt lêi gäi  ®¸p ®ã h−íng ®Õn ai. BÇu ¬i th−¬ng lÊy bÝ cïng, Tuy r»ng kh¸c gièng, nh−ng chung mét giμn. 32

3. T×m thμnh phÇn phô chó trong c¸c ®o¹n trÝch sau vμ cho biÕt chóng bæ sung ®iÒu g×. a) Chóng t«i, mäi ng−êi  kÓ c¶ anh, ®Òu t−ëng con bÐ sÏ ®øng yªn ®ã th«i. (NguyÔn Quang S¸ng, ChiÕc l−îc ngμ) b) Gi¸o dôc tøc lμ gi¶i phãng. Nã më ra c¸nh cöa dÉn ®Õn hoμ b×nh, c«ng b»ng vμ c«ng lÝ. Nh÷ng ng−êi n¾m gi÷ ch×a kho¸ cña c¸nh cöa nμy  c¸c thÇy, c« gi¸o, c¸c bËc cha mÑ, ®Æc biÖt lμ nh÷ng ng−êi mÑ  g¸nh mét tr¸ch nhiÖm v« cïng quan träng, bëi v× c¸i thÕ giíi mμ chóng ta ®Ó l¹i cho c¸c thÕ hÖ mai sau sÏ tuú thuéc vμo nh÷ng trÎ em mμ chóng ta ®Ó l¹i cho thÕ giíi Êy. (Phª-®ª-ri-c« May-o, Gi¸o dôc  ch×a kho¸ cña t−¬ng lai) c) B−íc vμo thÕ kØ míi, muèn \"s¸nh vai cïng c¸c c−êng quèc n¨m ch©u\" th× chóng ta sÏ ph¶i lÊp ®Çy hμnh trang b»ng nh÷ng ®iÓm m¹nh, vøt bá nh÷ng ®iÓm yÕu. Muèn vËy th× kh©u ®Çu tiªn, cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh lμ h·y lμm cho líp trÎ  nh÷ng ng−êi chñ thùc sù cña ®Êt n−íc trong thÕ kØ tíi  nhËn ra ®iÒu ®ã, quen dÇn víi nh÷ng thãi quen tèt ®Ñp ngay tõ nh÷ng viÖc nhá nhÊt. (Vò Khoan, ChuÈn bÞ hμnh trang vμo thÕ kØ míi) d) C« bÐ nhμ bªn (cã ai ngê) Còng vμo du kÝch H«m gÆp t«i vÉn c−êi khóc khÝch M¾t ®en trßn (th−¬ng th−¬ng qu¸ ®i th«i). (Giang Nam, Quª h−¬ng) 4. H·y cho biÕt thμnh phÇn phô chó ë mçi c©u trong bμi tËp 3 liªn quan ®Õn nh÷ng tõ ng÷ nμo tr−íc ®ã. 5. ViÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n tr×nh bμy suy nghÜ cña em vÒ viÖc thanh niªn chuÈn bÞ hμnh trang b−íc vμo thÕ kØ míi, trong ®ã cã c©u chøa thμnh phÇn phô chó. viÕt bμi tËp lμm v¨n sè 5  nghÞ luËn x· héi I  §Ò bμi tham kh¶o §Ò 1. B¸c Hå lμ l·nh tô vÜ ®¹i cña nh©n d©n ViÖt Nam, anh hïng gi¶i phãng d©n téc, danh nh©n v¨n ho¸ thÕ giíi. H·y viÕt bμi v¨n nªu suy nghÜ cña em vÒ Ng−êi. 33

§Ò 2. N−íc ta cã nhiÒu tÊm g−¬ng v−ît lªn sè phËn, häc tËp thμnh c«ng (nh− anh NguyÔn Ngäc KÝ bÞ háng tay, dïng ch©n viÕt ch÷ ; anh Hoa Xu©n Tø bÞ côt tay, dïng vai viÕt ch÷ ; anh §ç Träng Kh¬i bÞ b¹i liÖt ®· tù häc, trë thμnh nhμ th¬ ; anh TrÇn V¨n Th−íc bÞ tai n¹n lao ®éng, liÖt toμn th©n ®· tù häc, trë thμnh nhμ v¨n,...). LÊy nhan ®Ò \"Nh÷ng ng−êi kh«ng chÞu thua sè phËn\", em h·y viÕt bμi v¨n nªu suy nghÜ cña m×nh vÒ nh÷ng con ng−êi Êy. §Ò 3. ViÖt Nam tuy ®iÒu kiÖn kinh tÕ h¹n chÕ, c¬ së vËt chÊt ch−a ph¸t triÓn, nh−ng ®· cã nhiÒu häc sinh ®o¹t huy ch−¬ng vμng t¹i c¸c cuéc thi quèc tÕ vÒ to¸n, lÝ, ngo¹i ng÷,... N¨m 2004, sinh viªn ViÖt Nam l¹i ®o¹t gi¶i v« ®Þch cuéc thi Robocon ch©u ¸ t¹i Hμn Quèc. H·y viÕt bμi v¨n nªu suy nghÜ cña em vÒ hiÖn t−îng ®ã. §Ò 4. Mét hiÖn t−îng kh¸ phæ biÕn hiÖn nay lμ vøt r¸c ra ®−êng hoÆc nh÷ng n¬i c«ng céng. Ngåi bªn hå, dï lμ hå ®Ñp næi tiÕng, ng−êi ta còng tiÖn tay vøt r¸c xuèng... Em h·y ®Æt mét nhan ®Ò ®Ó gäi ra hiÖn t−îng Êy vμ viÕt bμi v¨n nªu suy nghÜ cña m×nh. II  Yªu cÇu  NhËn râ vÊn ®Ò trong c¸c sù viÖc, hiÖn t−îng cÇn nghÞ luËn.  Bμi lμm cÇn cã nhan ®Ò tù ®Æt.  Bμi lμm cã luËn ®iÓm râ rμng, cã luËn cø vμ lËp luËn.  C¸c phÇn Më bμi, Th©n bμi, KÕt bμi cã m¹ch l¹c, liªn kÕt. NghÞ luËn vÒ mét vÊn ®Ò t− t−ëng, ®¹o lÝ I  t×m hiÓu bμi nghÞ luËn vÒ mét vÊn ®Ò t− t−ëng, ®¹o lÝ §äc v¨n b¶n sau vμ tr¶ lêi c©u hái. Tri thøc lμ søc m¹nh Nhμ khoa häc ng−êi Anh Ph¬-r¨ng-xÝt Bª-c¬n (thÕ kØ XVI  XVII) ®· nãi mét c©u næi tiÕng : \"Tri thøc lμ søc m¹nh\". Sau nμy Lª-nin, mét ng−êi thÇy cña c¸ch m¹ng v« s¶n thÕ giíi, l¹i nãi cô thÓ h¬n : \"Ai cã tri thøc th× ng−êi Êy cã 34

®−îc søc m¹nh\". §ã lμ mét t− t−ëng rÊt s©u s¾c. Tuy vËy, kh«ng ph¶i ai còng hiÓu ®−îc t− t−ëng Êy. Tri thøc ®óng lμ søc m¹nh. Ng−êi ta kÓ r»ng, cã mét m¸y ph¸t ®iÖn cì lín cña c«ng ti Pho bÞ háng. Mét héi ®ång gåm nhiÒu kÜ s− häp 3 th¸ng liÒn t×m kh«ng ra nguyªn nh©n. Ng−êi ta ph¶i mêi ®Õn chuyªn gia Xten-mÐt-x¬. ¤ng xem xÐt vμ lμm cho m¸y ho¹t ®éng trë l¹i. C«ng ti ph¶i tr¶ cho «ng 10 000 ®«la. NhiÒu ng−êi cho Xten-mÐt-x¬ lμ tham, b¾t bÝ ®Ó lÊy tiÒn. Nh−ng trong giÊy biªn nhËn, Xten-mÐt-x¬ ghi : \"TiÒn v¹ch mét ®−êng th¼ng lμ 1 ®«la. TiÒn t×m ra chç ®Ó v¹ch ®óng ®−êng Êy gi¸ : 9 999 ®«la\". Râ rμng ng−êi cã tri thøc th©m hËu cã thÓ lμm ®−îc nh÷ng viÖc mμ nhiÒu ng−êi kh¸c kh«ng lμm næi. Thö hái, nÕu kh«ng biÕt c¸ch ch÷a th× cç m¸y kia cã thÓ tho¸t khái sè phËn trë thμnh ®èng phÕ liÖu ®−îc kh«ng !? Tri thøc còng lμ søc m¹nh cña c¸ch m¹ng. B¸c Hå cña chóng ta sau chuyÕn ®i Ph¸p n¨m 1946 trë vÒ ®· thu hót ®−îc nhiÒu nhμ trÝ thøc ViÖt Nam danh tiÕng ®i theo kh¸ng chiÕn nh− kÜ s− TrÇn §¹i NghÜa, tiÕn sÜ NguyÔn V¨n Huyªn, c¸c b¸c sÜ T«n ThÊt Tïng, §Æng V¨n Ng÷, nhμ to¸n häc T¹ Quang Böu,... C¸c nhμ trÝ thøc Êy ®· ®em tri thøc cña m×nh mμ x©y dùng c¸c ngμnh qu©n giíi, gi¸o dôc, y tÕ,... gãp phÇn to lín ®−a cuéc kh¸ng chiÕn ®Õn thμnh c«ng. Trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng chiÕn tranh ph¸ ho¹i cña ®Õ quèc MÜ, c¸c gi¸o s− §μm Trung §ån, Vò §×nh Cù ®· huy ®éng tri thøc gãp phÇn ph¸ thuû l«i næ chËm cña ®Þch, khai th«ng bÕn c¶ng. Vμ ngμy nay, c¸c nhμ khoa häc n«ng nghiÖp nh− Bïi Huy §¸p, Vò Tuyªn Hoμng,... ®· lai t¹o gièng lóa míi, gãp phÇn t¨ng s¶n l−îng n«ng nghiÖp, lμm cho n−íc ta kh«ng chØ cã ®ñ l−¬ng thùc mμ cßn trë thμnh mét trong nh÷ng n−íc ®øng hμng ®Çu vÒ xuÊt khÈu g¹o trªn thÕ giíi. Tri thøc cã søc m¹nh to lín nh− thÕ nh−ng ®¸ng tiÕc lμ cßn kh«ng Ýt ng−êi ch−a biÕt quý träng tri thøc. Hä coi môc ®Ých cña viÖc häc chØ lμ ®Ó cã m¶nh b»ng mong sau nμy t×m viÖc kiÕm ¨n hoÆc th¨ng quan tiÕn chøc. Hä kh«ng biÕt r»ng, muèn biÕn n−íc ta thμnh mét quèc gia giμu m¹nh, c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh, s¸nh vai cïng c¸c n−íc trong khu vùc vμ thÕ giíi cÇn ph¶i cã biÕt bao nhiªu nhμ trÝ thøc tμi n¨ng trªn mäi lÜnh vùc ! (H−¬ng T©m) C©u hái : a) V¨n b¶n trªn bμn vÒ vÊn ®Ò g× ? 35

b) V¨n b¶n cã thÓ chia lμm mÊy phÇn ? ChØ ra néi dung cña mçi phÇn vμ mèi quan hÖ cña chóng víi nhau. c) §¸nh dÊu c¸c c©u mang luËn ®iÓm chÝnh trong bμi. C¸c luËn ®iÓm Êy ®· diÔn ®¹t ®−îc râ rμng, døt kho¸t ý kiÕn cña ng−êi viÕt ch−a ? d) V¨n b¶n ®· sö dông phÐp lËp luËn nμo lμ chÝnh ? C¸ch lËp luËn cã thuyÕt phôc hay kh«ng ? e) Bμi nghÞ luËn vÒ mét vÊn ®Ò t− t−ëng, ®¹o lÝ kh¸c víi bμi nghÞ luËn vÒ mét sù viÖc, hiÖn t−îng ®êi sèng nh− thÕ nμo ? Ghi nhí  NghÞ luËn vÒ mét vÊn ®Ò t− t−ëng, ®¹o lÝ lμ bμn vÒ mét vÊn ®Ò thuéc lÜnh vùc t− t−ëng, ®¹o ®øc, lèi sèng,... cña con ng−êi.  Yªu cÇu vÒ néi dung cña bμi nghÞ luËn nμy lμ ph¶i lμm s¸ng tá c¸c vÊn ®Ò t− t−ëng, ®¹o lÝ b»ng c¸ch gi¶i thÝch, chøng minh, so s¸nh, ®èi chiÕu, ph©n tÝch,... ®Ó chØ ra chç ®óng (hay chç sai) cña mét t− t−ëng nμo ®ã, nh»m kh¼ng ®Þnh t− t−ëng cña ng−êi viÕt.  VÒ h×nh thøc, bμi viÕt ph¶i cã bè côc ba phÇn ; cã luËn ®iÓm ®óng ®¾n, s¸ng tá ; lêi v¨n chÝnh x¸c, sinh ®éng. II  LuyÖn tËp §äc v¨n b¶n sau vμ tr¶ lêi c©u hái. Thêi gian lμ vμng Ng¹n ng÷ cã c©u : Thêi gian lμ vμng. Nh−ng vμng th× mua ®−îc mμ thêi gian kh«ng mua ®−îc. ThÕ míi biÕt vμng cã gi¸ mμ thêi gian lμ v« gi¸. ThËt vËy, thêi gian lμ sù sèng. B¹n vμo bÖnh viÖn mμ xem, ng−êi bÖnh nÆng, nÕu kÞp thêi ch¹y ch÷a th× sèng, ®Ó chËm lμ chÕt. Thêi gian lμ th¾ng lîi. B¹n hái c¸c anh bé ®éi mμ xem, trong chiÕn ®Êu, biÕt n¾m thêi c¬, ®¸nh ®Þch ®óng lóc lμ th¾ng lîi, ®Ó mÊt thêi c¬ lμ thÊt b¹i. Thêi gian lμ tiÒn. Trong kinh doanh, s¶n xuÊt hμng ho¸ ®óng lóc lμ l·i, kh«ng ®óng lóc lμ lç. 36

Thêi gian lμ tri thøc. Ph¶i th−êng xuyªn häc tËp th× míi giái. Häc ngo¹i ng÷ mμ b÷a ®ùc, b÷a c¸i, thiÕu kiªn tr×, th× häc mÊy còng kh«ng giái ®−îc. ThÕ míi biÕt, nÕu biÕt tËn dông thêi gian th× lμm ®−îc bao nhiªu ®iÒu cho b¶n th©n vμ cho x· héi. Bá phÝ thêi gian th× cã h¹i vμ vÒ sau hèi tiÕc còng kh«ng kÞp. (Ph−¬ng Liªn) C©u hái : a) V¨n b¶n trªn thuéc lo¹i nghÞ luËn nμo ? b) V¨n b¶n nghÞ luËn vÒ vÊn ®Ò g× ? ChØ ra luËn ®iÓm chÝnh cña nã. c) PhÐp lËp luËn chñ yÕu trong bμi nμy lμ g× ? C¸ch lËp luËn trong bμi cã søc thuyÕt phôc nh− thÕ nμo ? bμi 21 KÕt qu¶ cÇn ®¹t  N¾m ®−îc môc ®Ých vμ c¸ch lËp luËn cña nhμ nghiªn cøu trong bμi nghÞ luËn v¨n ch−¬ng Chã sãi vμ cõu trong th¬ ngô ng«n cña La Ph«ng-ten.  N©ng cao nhËn thøc vμ kÜ n¨ng sö dông mét sè biÖn ph¸p liªn kÕt c©u vμ liªn kÕt ®o¹n v¨n. V¨n b¶n Chã sãi vμ cõu trong th¬ ngô ng«n cña La Ph«ng-ten(1) (TrÝch) Giäng chó cõu non téi nghiÖp míi buån rÇu vμ dÞu dμng lμm sao !  Xin bÖ h¹(2) h·y ngu«i c¬n giËn, XÐt l¹i cho t−êng tËn kÎo mμ... 37

N¬i t«i uèng n−íc qu¶ lμ H¬n hai chôc b−íc c¸ch xa d−íi nμy. Ch¼ng lÏ kÎ hÌn nμy cã thÓ KhuÊy n−íc ngμi uèng phÝa nguån trªn. Con qu¸i ¸c l¹i gÇm lªn :   ChÝnh mμy khuÊy n−íc, ai quªn ®©u lμ Mμy cßn nãi xÊu ta n¨m ngo¸i.  Nãi xÊu ngμi, t«i nãi xÊu ai, Khi t«i cßn chöa ra ®êi ? HiÖn t«i ®ang bó mÑ t«i rμnh rμnh.(3) Buy-ph«ng(4) chØ thÊy con cõu lμ ngu ngèc vμ sî sÖt. ''ChÝnh v× sî h·i  «ng nãi  mμ chóng th−êng hay tô tËp thμnh bÇy. ChØ mét tiÕng ®éng nhá bÊt th−êng ®ñ lμm cho chóng nh¸o nhμo co côm l¹i víi nhau, vμ ®· sî sÖt nh− thÕ l¹i cßn hÕt søc ®Çn ®én, v× chóng kh«ng biÕt trèn tr¸nh nçi nguy hiÓm. ThËm chÝ d−êng nh− chóng kh«ng c¶m thÊy t×nh huèng bÊt tiÖn cña chóng ; 38

chóng ë ®©u lμ cø ®øng nguyªn t¹i ®Êy, ngay d−íi trêi m−a, ngay trong tuyÕt r¬i. Chóng cø ®øng l× ra, muèn b¾t chóng di chuyÓn n¬i kh¸c vμ b−íc ®i, cÇn ph¶i cã mét con ®Çu ®μn ng−êi ta b¶o nã ®i tr−íc, vμ thÕ lμ tÊt c¶ b¾t ch−íc nhÊt nhÊt lμm theo. Ngay con ®Çu ®μn Êy còng cø ú ra cïng víi c¶ ®μn nÕu kh«ng bÞ g· ch¨n cõu th«i thóc hoÆc bÞ chã(5) xua ®i\". Mäi chuyÖn Êy ®Òu ®óng, nh−ng c¸c con vËt ®ã cßn th©n th−¬ng vμ tèt bông n÷a. ThËt c¶m ®éng thÊy con cõu mÑ ch¹y tíi khi nghe tiÕng kªu rªn cña con nã, nhËn ra con trong c¶ ®¸m ®«ng cõu kia, råi ®øng yªn trªn nÒn ®Êt l¹nh vμ bïn lÇy, vÎ nhÉn nhôc, m¾t nh×n l¬ ®·ng(6) phÝa tr−íc, cho ®Õn khi con ®· bó xong. La Ph«ng-ten ®· ®éng lßng th−¬ng c¶m víi bao nçi buån rÇu vμ tèt bông nh− thÕ... Cßn chã sãi, b¹o chóa(7) cña cõu, trong th¬ ngô ng«n La Ph«ng-ten, còng ®¸ng th−¬ng ch¼ng kÐm. §ã lμ mét tªn trém c−íp, nh−ng khèn khæ vμ bÊt h¹nh. Cø nh×n bé mÆt nã lÊm lÐt(8) vμ lo l¾ng, c¬ thÓ nã gÇy gi¬ x−¬ng, bé d¹ng kÎ c−íp bÞ truy ®uæi cña nã, ta biÕt ngay nã lμ thÕ nμo råi. Chã sãi d−íi ngßi bót cña La Ph«ng-ten [...] chØ lμ mét g· v« l¹i(9) lu«n lu«n ®ãi dμi vμ lu«n lu«n bÞ ¨n ®ßn [...]. Buy-ph«ng viÕt : ''Chã sãi thï ghÐt mäi sù kÕt bÌ kÕt b¹n, thËm chÝ ngay c¶ víi ®ång lo¹i chã sãi cña nã. Khi ta thÊy nhiÒu con chã sãi tô héi víi nhau, th× ®Êy kh«ng ph¶i lμ mét bÇy chã sãi hiÒn hoμ mμ lμ mét bÇy chã sãi chinh chiÕn, ån μo Çm Ü, víi nh÷ng tiÕng la hó khñng khiÕp, vμ nh»m ®Ó tÊn c«ng mét con vËt to lín, nh− con h−¬u, con bß, hoÆc ®Ó chèng tr¶ mét con chã géc nμo ®Êy. Khi cuéc chinh chiÕn ®· xong xu«i, chóng l¹i mçi con mét n¬i vμ quay vÒ víi sù lÆng lÏ vμ c« ®¬n cña chóng. Tãm l¹i, bé mÆt lÊm lÐt, d¸ng vÎ hoang d·(10), tiÕng hó rïng rîn, mïi h«i gím ghiÕc, b¶n tÝnh h− háng, c¸i g× còng lμm ta khã chÞu, nã thËt ®¸ng ghÐt, lóc sèng th× cã h¹i, chÕt råi th× v« dông''... Con chã sãi cña La Ph«ng-ten còng lμ mét b¹o chóa kh¸t m¸u, vμ khi nã nãi víi chó cõu non, ta nghe thÊy giäng khμn khμn vμ tiÕng gÇm d÷ déi cña con thó ®iªn [...]. Nh−ng mét tÝnh c¸ch(11) th× phøc t¹p. NÕu nhμ b¸c häc(12) chØ thÊy con sãi Êy lμ mét con vËt cã h¹i, th× nhμ th¬(13), víi ®Çu ãc phãng kho¸ng(14) h¬n, l¹i ph¸t hiÖn ra nh÷ng khÝa c¹nh kh¸c. Nhμ th¬ sÏ thÊy con chã sãi ®éc ¸c mμ còng khæ së, tuy trém c−íp ®Êy nh−ng th−êng bÞ m¾c m−u nhiÒu h¬n. Nhμ th¬ hiÓu r»ng nh÷ng tËt xÊu cña chã sãi lμ do nã vông vÒ, v× 39

ch¼ng cã tμi trÝ g×, nªn nã lu«n ®ãi meo, vμ v× ®ãi nªn nã ho¸ rå. ¤ng ®Ó cho Buy-ph«ng dùng mét vë bi kÞch vÒ sù ®éc ¸c, cßn «ng dùng mét vë hμi kÞch vÒ sù ngu ngèc. (H. Ten(), La Ph«ng-ten vμ th¬ ngô ng«n cña «ng, NXB Ha-sÐt, Pa-ri, b¶n in lÇn thø 26. §o¹n trÝch do NBS dÞch vμ ®Æt nhan ®Ò) Chó thÝch () Hi-p«-lÝt Ten (1828 1893) lμ triÕt gia, sö gia, nhμ nghiªn cøu v¨n häc Ph¸p, viÖn sÜ ViÖn Hμn l©m Ph¸p, t¸c gi¶ c«ng tr×nh nghiªn cøu La Ph«ng-ten vμ th¬ ngô ng«n cña «ng (1853). V¨n b¶n Chã sãi vμ cõu trong th¬ ngô ng«n cña La Ph«ng-ten trÝch tõ Ch−¬ng II, PhÇn thø hai cña c«ng tr×nh trªn. (1) La Ph«ng-ten (1621  1695) : nhμ th¬ ngô ng«n næi tiÕng cña Ph¸p. (2) BÖ h¹ : tiÕng t«n x−ng khi thÇn d©n nãi víi vua. (3) §©y lμ mét ®o¹n trong bμi th¬ ngô ng«n Chã sãi vμ cõu non cña nhμ th¬ La Ph«ng-ten. §o¹n th¬ dÞch nμy rót tõ b¶n dÞch cña Tó Mì (Tó Mì dÞch lμ Chã sãi vμ chiªn con) trong tËp Ngô ng«n La Ph«ng-ten cña c¸c dÞch gi¶ Huúnh Lý  NguyÔn §×nh  Tó Mì, NXB Gi¸o dôc, Hμ Néi, 1996. Xem toμn v¨n bμi th¬ ë phÇn §äc thªm. (4) Buy-ph«ng (1707 1788) : nhμ v¹n vËt häc, nhμ v¨n Ph¸p, viÖn sÜ ViÖn Hμn l©m Ph¸p, t¸c gi¶ c«ng tr×nh V¹n vËt häc næi tiÕng gåm 35 tËp xuÊt b¶n tõ 1749 ®Õn 1789. Nh÷ng ®o¹n H. Ten trÝch cña Buy-ph«ng lμ tõ c«ng tr×nh nμy. (5) Chã : ë ®©y lμ chã ®−îc huÊn luyÖn ®Ó gióp viÖc ch¨n cõu. (6) Nh×n l¬ ®·ng : nh×n chç nμy, chç kh¸c, kh«ng ch¨m chó vμo mét c¸i g×. (7) B¹o chóa : chóa tÓ tμn b¹o. (8) LÊm lÐt : kh«ng d¸m nh×n th¼ng, cã vÎ vông trém. (9) G· v« l¹i : kÎ h− háng, xÊu xa, bÊt l−¬ng. (10) Hoang d· : ë ®©y ý muèn nãi d÷ tîn nh− loμi thó rõng. (11) TÝnh c¸ch : ë ®©y muèn nãi tÝnh c¸ch nh©n vËt trong v¨n häc. (12) Nhμ b¸c häc : ë ®©y muèn nãi nhμ khoa häc. (13) Nhμ th¬ : ë ®©y muèn chØ nhμ v¨n nãi chung. (14) Phãng kho¸ng : tù do, kh«ng bÞ gß bã. 40

§äc  hiÓu v¨n b¶n 1. X¸c ®Þnh bè côc hai phÇn cña bμi nghÞ luËn v¨n ch−¬ng nμy vμ ®Æt tiªu ®Ò cho tõng phÇn. §èi chiÕu c¸c phÇn Êy ®Ó t×m ra biÖn ph¸p lËp luËn gièng nhau vμ c¸ch triÓn khai kh¸c nhau kh«ng lÆp l¹i. 2. Nhμ khoa häc Buy-ph«ng nhËn xÐt vÒ loμi cõu, loμi chã sãi c¨n cø vμo ®©u vμ cã ®óng kh«ng ? T¹i sao «ng kh«ng nãi ®Õn ''sù th©n th−¬ng'' cña loμi cõu vμ ''nçi bÊt h¹nh'' cña loμi chã sãi ? 3. §Ó x©y dùng h×nh t−îng con cõu trong bμi Chã sãi vμ cõu non, nhμ th¬ La Ph«ng-ten lùa chän khÝa c¹nh ch©n thùc nμo cña loμi vËt nμy, ®ång thêi cã nh÷ng s¸ng t¹o g× ? 4. Chã sãi cã mÆt trong nhiÒu bμi th¬ ngô ng«n cña La Ph«ng-ten. Chøng minh r»ng h×nh t−îng chã sãi trong bμi cô thÓ Chã sãi vμ cõu non kh«ng hoμn toμn ®óng nh− nhËn xÐt cña Ten, mμ chØ phÇn nμo cã thÓ xem lμ ®¸ng c−êi (hμi kÞch cña sù ngu ngèc), cßn chñ yÕu l¹i lμ ®¸ng ghÐt (bi kÞch cña sù ®éc ¸c). Ghi nhí B»ng c¸ch so s¸nh h×nh t−îng con cõu vμ con chã sãi trong th¬ ngô ng«n La Ph«ng-ten víi nh÷ng dßng viÕt vÒ hai con vËt Êy cña nhμ khoa häc Buy-ph«ng, H. Ten nªu bËt ®Æc tr−ng cña s¸ng t¸c nghÖ thuËt lμ in ®Ëm dÊu Ên c¸ch nh×n, c¸ch nghÜ riªng cña nhμ v¨n. §äc thªm Chã sãi vμ chiªn con(a) KÎ m¹nh, c¸i lÏ vÉn giμ, ChuyÖn nμy tøc kh¾c gi¶i ra râ rμng. Dßng suèi trong, chiªn ®ang gi¶i kh¸t, D¹ trèng kh«ng, sãi chît tíi n¬i, §ãi, ®i l¶ng v¶ng kiÕm måi, ThÊy chiªn, ®éng d¹i bêi bêi thÐt vang : (a) Chiªn con : cõu non. 41

 Sao mμy d¸m c¶ gan vôc mâm Lμm ®ôc ngÇu n−íc uèng cña ta ? Téi mμy ph¶i trÞ kh«ng tha ! Chiªn con söng sèt th−a qua mÊy lêi :  Xin bÖ h¹ h·y ngu«i c¬n giËn, XÐt l¹i cho t−êng tËn kÎo mμ... N¬i t«i uèng n−íc qu¶ lμ H¬n hai chôc b−íc c¸ch xa d−íi nμy. Ch¼ng lÏ kÎ hÌn nμy cã thÓ KhuÊy n−íc ngμi uèng phÝa nguån trªn. Con qu¸i ¸c l¹i gÇm lªn :   ChÝnh mμy khuÊy n−íc, ai quªn ®©u lμ Mμy cßn nãi xÊu ta n¨m ngo¸i...  Nãi xÊu ngμi, t«i nãi xÊu ai, Khi t«i cßn chöa ra ®êi ? HiÖn t«i ®ang bó mÑ t«i rμnh rμnh.  Kh«ng ph¶i mμy th× anh mμy ®ã !  Qu¶ thËt t«i ch¼ng cã anh em.  ThÕ th× mét mèng nhμ chiªn Qu©n bay cã ®øa nμo kiÒng sãi ®©u ! Chiªn, chã, ng−êi, cïng nhau mét thãi. Hä m¸ch ta, ta ph¶i b¸o thï. Døt lêi, tha tËn rõng s©u Sãi nhai chiªn nhá, ch¼ng cÇu ®«i co. (Tó Mì dÞch, trong Ngô ng«n La Ph«ng-ten, S®d) Liªn kÕt c©u vμ liªn kÕt ®o¹n v¨n I  kh¸i niÖm liªn kÕt §äc ®o¹n v¨n sau vμ tr¶ lêi c©u hái. T¸c phÈm nghÖ thuËt nμo còng x©y dùng b»ng nh÷ng vËt liÖu m−în ë thùc t¹i (1). Nh−ng nghÖ sÜ kh«ng nh÷ng ghi l¹i c¸i ®· cã råi mμ cßn muèn 42

nãi mét ®iÒu g× míi mÎ (2). Anh göi vμo t¸c phÈm mét l¸ th−, mét lêi nh¾n nhñ, anh muèn ®em mét phÇn cña m×nh gãp vμo ®êi sèng chung quanh (3). (NguyÔn §×nh Thi, TiÕng nãi cña v¨n nghÖ) 1. §o¹n v¨n trªn bμn vÒ vÊn ®Ò g× ? Chñ ®Ò Êy cã quan hÖ nh− thÕ nμo víi chñ ®Ò chung cña v¨n b¶n ? 2. Néi dung chÝnh cña mçi c©u trong ®o¹n v¨n trªn lμ g× ? Nh÷ng néi dung Êy cã quan hÖ nh− thÕ nμo víi chñ ®Ò cña ®o¹n v¨n ? Nªu nhËn xÐt vÒ tr×nh tù s¾p xÕp c¸c c©u trong ®o¹n v¨n. 3. Mèi quan hÖ chÆt chÏ vÒ néi dung gi÷a c¸c c©u trong ®o¹n v¨n ®−îc thÓ hiÖn b»ng nh÷ng biÖn ph¸p nμo (chó ý c¸c tõ ng÷ in ®Ëm) ? Ghi nhí C¸c ®o¹n v¨n trong mét v¨n b¶n còng nh− c¸c c©u trong mét ®o¹n v¨n ph¶i liªn kÕt chÆt chÏ víi nhau vÒ néi dung vμ h×nh thøc.  VÒ néi dung : + C¸c ®o¹n v¨n ph¶i phôc vô chñ ®Ò chung cña v¨n b¶n, c¸c c©u ph¶i phôc vô chñ ®Ò cña ®o¹n v¨n (liªn kÕt chñ ®Ò) ; + C¸c ®o¹n v¨n vμ c¸c c©u ph¶i ®−îc s¾p xÕp theo mét tr×nh tù hîp lÝ (liªn kÕt l«-gÝc).  VÒ h×nh thøc, c¸c c©u vμ c¸c ®o¹n v¨n cã thÓ ®−îc liªn kÕt víi nhau b»ng mét sè biÖn ph¸p chÝnh nh− sau : + LÆp l¹i ë c©u ®øng sau tõ ng÷ ®· cã ë c©u tr−íc (phÐp lÆp tõ ng÷) ; + Sö dông ë c©u ®øng sau c¸c tõ ng÷ ®ång nghÜa, tr¸i nghÜa hoÆc cïng tr−êng liªn t−ëng víi tõ ng÷ ®· cã ë c©u tr−íc (phÐp ®ång nghÜa, tr¸i nghÜa vμ liªn t−ëng) ; + Sö dông ë c©u ®øng sau c¸c tõ ng÷ cã t¸c dông thay thÕ tõ ng÷ ®· cã ë c©u tr−íc (phÐp thÕ) ; + Sö dông ë c©u ®øng sau c¸c tõ ng÷ biÓu thÞ quan hÖ víi c©u tr−íc (phÐp nèi). II  LuyÖn tËp Ph©n tÝch sù liªn kÕt vÒ néi dung, vÒ h×nh thøc gi÷a c¸c c©u trong ®o¹n v¨n sau theo gîi ý nªu ë d−íi. 43

C¸i m¹nh cña con ng−êi ViÖt Nam kh«ng chØ chóng ta nhËn biÕt mμ c¶ thÕ giíi ®Òu thõa nhËn lμ sù th«ng minh, nh¹y bÐn víi c¸i míi. B¶n chÊt trêi phó Êy rÊt cã Ých trong x· héi ngμy mai mμ sù s¸ng t¹o lμ mét yªu cÇu hμng ®Çu. Nh−ng bªn c¹nh c¸i m¹nh ®ã còng cßn tån t¹i kh«ng Ýt c¸i yÕu. Êy lμ nh÷ng lç hæng vÒ kiÕn thøc c¬ b¶n do thiªn h−íng ch¹y theo nh÷ng m«n häc \"thêi th−îng\", nhÊt lμ kh¶ n¨ng thùc hμnh vμ s¸ng t¹o bÞ h¹n chÕ do lèi häc chay, häc vÑt nÆng nÒ. Kh«ng nhanh chãng lÊp nh÷ng lç hæng nμy th× thËt khã bÒ ph¸t huy trÝ th«ng minh vèn cã vμ kh«ng thÓ thÝch øng víi nÒn kinh tÕ míi chøa ®ùng ®Çy tri thøc c¬ b¶n vμ biÕn ®æi kh«ng ngõng. (Vò Khoan, ChuÈn bÞ hμnh trang vμo thÕ kØ míi ) (Gîi ý : 1. Chñ ®Ò cña ®o¹n v¨n lμ g× ? Néi dung c¸c c©u trong ®o¹n v¨n phôc vô chñ ®Ò Êy nh− thÕ nμo ? Nªu mét tr−êng hîp cô thÓ ®Ó thÊy tr×nh tù s¾p xÕp c¸c c©u trong ®o¹n v¨n lμ hîp lÝ. 2. C¸c c©u ®−îc liªn kÕt víi nhau b»ng nh÷ng phÐp liªn kÕt nμo ?) Bμi 22 KÕt qu¶ cÇn ®¹t  C¶m nhËn ®−îc vÎ ®Ñp vμ ý nghÜa cña h×nh t−îng con cß trong nh÷ng c©u h¸t ru x−a qua c¸ch khai th¸c cña ChÕ Lan Viªn nh»m ngîi ca t×nh mÑ vμ lêi ru. ThÊy ®−îc sù vËn dông s¸ng t¹o ca dao vμ nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ h×nh ¶nh, thÓ th¬, giäng ®iÖu cña bμi th¬.  Cñng cè hiÓu biÕt vÒ liªn kÕt c©u vμ liªn kÕt ®o¹n v¨n ; nhËn ra vμ ch÷a ®−îc mét sè lçi vÒ liªn kÕt.  ThÊy ®−îc −u ®iÓm, nh−îc ®iÓm vμ biÕt c¸ch söa lçi trong bμi tËp lμm v¨n sè 5 (nghÞ luËn vÒ mét sù viÖc, hiÖn t−îng ®êi sèng). BiÕt c¸ch lμm bμi nghÞ luËn vÒ mét vÊn ®Ò t− t−ëng, ®¹o lÝ. 44

V¨n b¶n Con cß I Con cßn bÕ trªn tay Con ch−a biÕt con cß Nh−ng trong lêi mÑ h¸t Cã c¸nh cß ®ang bay : \"Con cß bay la Con cß bay l¶ Con cß cæng phñ, Con cß §ång §¨ng...\" (1) Cß mét m×nh, cß ph¶i kiÕm lÊy ¨n, Con cã mÑ, con ch¬i råi l¹i ngñ. \"Con cß ¨n ®ªm, Con cß xa tæ, 45

Cß gÆp cμnh mÒm, Cß sî x¸o m¨ng...\" Ngñ yªn ! Ngñ yªn ! Cß ¬i, chí sî ! Cμnh cã mÒm, mÑ ®· s½n tay n©ng ! Trong lêi ru cña mÑ thÊm h¬i xu©n, Con ch−a biÕt con cß, con v¹c. Con ch−a biÕt nh÷ng cμnh mÒm mÑ h¸t, S÷a mÑ nhiÒu, con ngñ ch¼ng ph©n v©n. II Ngñ yªn ! Ngñ yªn ! Ngñ yªn ! Cho cß tr¾ng ®Õn lμm quen, Cß ®øng ë quanh n«i Råi cß vμo trong tæ. Con ngñ yªn th× cß còng ngñ, C¸nh cña cß, hai ®øa ®¾p chung ®«i. Mai kh«n lín, con theo cß ®i häc, C¸nh tr¾ng cß bay theo gãt ®«i ch©n. Lín lªn, lín lªn, lín lªn... Con lμm g× ? Con lμm thi sÜ ! C¸nh cß tr¾ng l¹i bay hoμi kh«ng nghØ Tr−íc hiªn nhμ Vμ trong h¬i m¸t c©u v¨n... III Dï ë gÇn con, Dï ë xa con, Lªn rõng xuèng bÓ, Cß sÏ t×m con, Cß m·i yªu con. Con dï lín vÉn lμ con cña mÑ, §i hÕt ®êi, lßng mÑ vÉn theo con. 46

μ ¬i ! Mét con cß th«i, Con cß mÑ h¸t Còng lμ cuéc ®êi Vç c¸nh qua n«i. Ngñ ®i ! Ngñ ®i ! Cho c¸nh cß, c¸nh v¹c, Cho c¶ s¾c trêi §Õn h¸t Quanh n«i. 1962 (ChÕ Lan Viªn(★), TuyÓn tËp, tËp I, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 1985) Chó thÝch (★) ChÕ Lan Viªn (1920 1989) tªn khai sinh lμ Phan Ngäc Hoan, quª ë huyÖn Cam Lé, tØnh Qu¶ng TrÞ nh−ng lín lªn ë B×nh §Þnh. Tr−íc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945, ChÕ Lan Viªn ®· næi tiÕng trong phong trμo Th¬ míi qua tËp §iªu tμn (1937). Víi h¬n 50 n¨m s¸ng t¸c, cã nhiÒu t×m tßi s¸ng t¹o ë nh÷ng tËp th¬ g©y ®−îc tiÕng vang trong c«ng chóng, ChÕ Lan Viªn lμ mét trong nh÷ng tªn tuæi hμng ®Çu cña nÒn th¬ ViÖt Nam thÕ kØ XX. N¨m 1996, «ng ®−îc Nhμ n−íc tÆng Gi¶i th−ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt. Bμi th¬ Con cß ®−îc in trong tËp Hoa ngμy th−êng  Chim b¸o b·o (1967) cña ChÕ Lan Viªn. (1) Nh÷ng c©u th¬ nμy lÊy ý tõ c¸c c©u ca dao : Con cß bay l¶, bay la Bay tõ cæng phñ bay ra c¸nh ®ång.  Con cß bay l¶, bay la Bay tõ cöa phñ bay vÒ §ång §¨ng. §ång §¨ng : thÞ trÊn ë tØnh L¹ng S¬n, gÇn biªn giíi ViÖt  Trung, næi tiÕng tõ x−a lμ n¬i bu«n b¸n sÇm uÊt, ®«ng vui. 47

§äc  hiÓu v¨n b¶n 1. Bμi th¬ ph¸t triÓn tõ mét h×nh t−îng bao trïm lμ h×nh t−îng con cß trong nh÷ng c©u h¸t ru. Qua h×nh t−îng con cß, t¸c gi¶ nh»m nãi vÒ ®iÒu g× ? 2. Bμi th¬ ®−îc t¸c gi¶ chia lμm ba ®o¹n. Néi dung chÝnh cña mçi ®o¹n lμ g× ? ý nghÜa biÓu t−îng cña h×nh t−îng con cß ®−îc bæ sung, biÕn ®æi nh− thÕ nμo qua c¸c ®o¹n th¬ ? 3. Trong ®o¹n ®Çu bμi th¬, nh÷ng c©u ca dao nμo ®· ®−îc vËn dông ? NhËn xÐt vÒ c¸ch vËn dông ca dao cña t¸c gi¶. 4. ë bμi th¬ nμy cã nh÷ng c©u th¬ mang tÝnh kh¸i qu¸t. VÝ dô :  Con dï lín vÉn lμ con cña mÑ, §i hÕt ®êi, lßng mÑ vÉn theo con.  Mét con cß th«i, Con cß mÑ h¸t Còng lμ cuéc ®êi Vç c¸nh qua n«i. Em hiÓu nh− thÕ nμo vÒ nh÷ng c©u th¬ trªn ? 5. NhËn xÐt vÒ thÓ th¬, nhÞp ®iÖu, giäng ®iÖu cña bμi th¬. C¸c yÕu tè Êy cã t¸c dông nh− thÕ nμo trong viÖc thÓ hiÖn t− t−ëng, c¶m xóc cña nhμ th¬ ? Ghi nhí  Khai th¸c h×nh t−îng con cß trong nh÷ng c©u h¸t ru, bμi th¬ Con cß cña ChÕ Lan Viªn ngîi ca t×nh mÑ vμ ý nghÜa cña lêi ru ®èi víi cuéc sèng cña con ng−êi.  Bμi th¬ thμnh c«ng trong viÖc vËn dông s¸ng t¹o ca dao, cã nh÷ng c©u th¬ ®óc kÕt ®−îc nh÷ng suy ngÉm s©u s¾c. LuyÖn tËp 1. §äc l¹i bμi Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn l−ng mÑ cña NguyÔn Khoa §iÒm (Ng÷ v¨n 9,tËp mét, bμi 12). §èi chiÕu víi bμi Con cß vμ chØ ra c¸ch vËn dông lêi ru ë mçi bμi th¬. 48

2. ViÕt mét ®o¹n v¨n b×nh nh÷ng c©u th¬ sau : Dï ë gÇn con, Dï ë xa con, Lªn rõng xuèng bÓ, Cß sÏ t×m con, Cß m·i yªu con. Con dï lín vÉn lμ con cña mÑ, §i hÕt ®êi, lßng mÑ vÉn theo con. §äc thªm Ngåi buån nhí mÑ ta x−a... (TrÝch) BÇn thÇn h−¬ng huÖ th¬m ®ªm khãi nhang vÏ nÎo ®−êng lªn niÕt bμn ch©n nhang lÊm l¸p tro tμn x¨m x¨m bãng mÑ trÇn gian thuë nμo MÑ ta kh«ng cã yÕm ®μo nãn mª thay nãn quai thao ®éi ®Çu rèi ren tay bÝ tay bÇu v¸y nhuém bïn, ¸o nhuém n©u bèn mïa C¸i cß... sung ch¸t ®μo chua... c©u ca mÑ h¸t giã ®−a vÒ trêi ta ®i trän kiÕp con ng−êi còng kh«ng ®i hÕt mÊy lêi mÑ ru. (NguyÔn Duy, MÑ vμ em, NXB Thanh Ho¸, 1987) Liªn kÕt c©u vμ liªn kÕt ®o¹n v¨n (LuyÖn tËp) 1. ChØ ra c¸c phÐp liªn kÕt c©u vμ liªn kÕt ®o¹n v¨n trong nh÷ng tr−êng hîp sau ®©y : a) Tr−êng häc cña chóng ta lμ tr−êng häc cña chÕ ®é d©n chñ nh©n d©n, nh»m môc ®Ých ®μo t¹o nh÷ng c«ng d©n vμ c¸n bé tèt, nh÷ng ng−êi chñ 49

t−¬ng lai cña n−íc nhμ. VÒ mäi mÆt, tr−êng häc cña chóng ta ph¶i h¬n h¼n tr−êng häc cña thùc d©n vμ phong kiÕn. Muèn ®−îc nh− thÕ th× thÇy gi¸o, häc trß vμ c¸n bé ph¶i cè g¾ng h¬n n÷a ®Ó tiÕn bé h¬n n÷a. (Hå ChÝ Minh, VÒ vÊn ®Ò gi¸o dôc) b) V¨n nghÖ ®· lμm cho t©m hån hä thùc ®−îc sèng. Lêi göi cña v¨n nghÖ lμ sù sèng. Sù sèng Êy to¶ ®Òu cho mäi vÎ, mäi mÆt cña t©m hån. V¨n nghÖ nãi chuyÖn víi tÊt c¶ t©m hån chóng ta, kh«ng riªng g× trÝ tuÖ, nhÊt lμ trÝ thøc. (NguyÔn §×nh Thi, TiÕng nãi cña v¨n nghÖ) c) ThËt ra, thêi gian kh«ng ph¶i lμ mét mμ lμ hai : ®ã võa lμ mét ®Þnh luËt tù nhiªn, kh¸ch quan, bao trïm thÕ giíi, võa lμ mét kh¸i niÖm chñ quan cña con ng−êi ®¬n ®éc. Bëi v× chØ cã con ng−êi míi cã ý thøc vÒ thêi gian. Con ng−êi lμ sinh vËt duy nhÊt biÕt r»ng m×nh sÏ chÕt, vμ biÕt r»ng thêi gian lμ liªn tôc. (Thêi gian lμ g× ?, trong t¹p chÝ Tia s¸ng) d) Nh÷ng ng−êi yÕu ®uèi vÉn hay hiÒn lμnh. Muèn ¸c ph¶i lμ kÎ m¹nh. (Nam Cao, ChÝ PhÌo) 2. T×m trong hai c©u d−íi ®©y nh÷ng cÆp tõ ng÷ tr¸i nghÜa ph©n biÖt ®Æc ®iÓm cña thêi gian vËt lÝ víi ®Æc ®iÓm cña thêi gian t©m lÝ, gióp cho hai c©u Êy liªn kÕt chÆt chÏ víi nhau. Thêi gian vËt lÝ v« h×nh, gi¸ l¹nh, ®i trªn mét con ®−êng th¼ng t¾p, ®Òu ®Æn nh− mét c¸i m¸y (tuyÖt h¶o bëi v× kh«ng bao giê h−), t¹o t¸c vμ ph¸ huû mäi sinh vËt, mäi hiÖn h÷u. Trong khi ®ã, thêi gian t©m lÝ l¹i h÷u h×nh, nãng báng, quay theo mét h×nh trßn, lóc nhanh lóc chËm víi bao nhiªu kØ niÖm nhí th−¬ng vÒ dÜ v·ng, còng nh− bao nhiªu dù trï lo l¾ng cho t−¬ng lai. (Thêi gian lμ g× ?, trong t¹p chÝ Tia s¸ng) 3. H·y chØ ra c¸c lçi vÒ liªn kÕt néi dung trong nh÷ng ®o¹n trÝch sau vμ nªu c¸ch söa c¸c lçi Êy. a) C¾m ®i mét m×nh trong ®ªm. TrËn ®Þa ®¹i ®éi 2 ë phÝa b·i båi bªn mét dßng s«ng. Hai bè con cïng viÕt ®¬n xin ra mÆt trËn. Mïa thu ho¹ch l¹c ®· vμo chÆng cuèi. (DÉn theo TrÇn Ngäc Thªm) 50