MAYISMAY2020 ISSN 2717 - 7440 EKONOMİDE KORONA ALARMI İKLİM ELDEN GİDİYOR İYİ BEYNİN SIRRI PARA, PARA, PARA..! ŞANSIN FORMÜLÜ VAR! CORONA ALARM IN ECONOMY CLIMATE IS GOING AWAY SECRETS OF GOOD BRAIN MONEY, MONEY, MONEY...! LUCK HAS FORMULA! BİLİM SCIENCE KÜLTÜR CULTURE DÜŞÜNCE IDEA ACOGREONA Prof. Dr. Hasan Ünal Prof. Dr. Emre Alkin Doç. Dr. David T. Thomas Dr. Şebnem Özdemir Evrim Kuran Özgür Bolat MARS'TA \"HAYAT\" YOK! | ORGANIK BIR YALAN MI? | ZEKA MI, ÇALIŞMAK MI? | ASTROLOJI 2020'YI NASIL BILDI? NO \"LIFE\" ON MARS ORGANIC A LIE? INTELLIGENCE OR WORK? HOW ASTROLOGY KNEW 2020?
Covid-19, İkinci Dünya Savaşından beri insanlığın karşılaştığı en büyük sınav. Bu, yeni bir savaş ve silahlarımızı yeni geliştiriyoruz. Koronavirüs ile; en ön cephede, korkmadan, yılmadan, usanmadan savaşıyorsunuz. Hakkınız, emeğiniz ödenemez. Ama biz böyle cephelerde daha önce de savaştık ve hep kazanan taraf olduk. Canları pahasına dünyanın dört bir tarafında emek veren sağlık çalışanlarına, ama en çok ülkemizin ve hastanemizin büyük fedakârlıkla ve sabırla görev yapan doktorlarına, hemşirelerine ve hastane personeline tüm kalbimizle teşekkür ederiz. Bu savaşın en büyük kahramanları sizlersiniz. Sayenizde yeneceğiz. Maltepe Üniversitesi Tıp Fakultesi Hastanesi
BİLİM SCIENCE KÜLTÜR CULTURE DÜŞÜNCE IDEA İMTİYAZ SAHİBİ Mayıs May 2020 | Yerel, Süreli, Aylık Local, Periodical, Monthly PUBLISHER Karton Media Ltd. Şti. adına Mehmet Yiğit Özgür Mehmet Yigit Ozgur on behalf of Karton Media Ltd. Şti. YAYIN DİREKTÖRÜ PUBLISHING DIRECTOR TC Maltepe Üniversitesi Rektörlüğü adına Şahin Karasar Sahin Karasar on behalf of Maltepe University Rectorate GENEL YAYIN YÖNETMENİ EDITOR IN CHIEF Şükran Pakkan SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ MANAGING EDITOR Utku Bolulu GÖRSEL YÖNETMEN ART EDITOR Serdar Karataş YAYIN DANIŞMA KURULU EDITORIAL BOARD Prof. Dr. Betül Çotuksöken, Prof. Dr. Belma Akşit, Dr. Öğr. Üyesi Asst. Prof. İhsan Gülay, Dr. Öğr. Üyesi Asst. Prof. Meltem Çiçek, Dr. Öğr. Üyesi Asst. Prof. Görkem İldaş BASKI VE DAĞITIM SORUMLUSU PRINTING AND DISTRIBUTION OFFICER Selami Yamak YÖNETİM YERİ MANAGING ADDRESS Karton Media Basın Yayın Dağıtım Pazarlama ve Sanayi Tic. Ltd. Şti. Esentepe Mah. Keskin Kalem Sk. Arya Plaza No:17:2 Şişli, İstanbul T: +90 (212) 347 65 19 Fax: +90 (212) 275 17 11 BASKI PRINT İleri Basım Mat. Amb. Reklam Tanıtım Yayın ve Teknik Hiz. Tic. A.Ş. Yenibosna / İstanbul / TURKEY Tel: +90 (212) 454 32 58 ISSN 2717 - 7440 ÇEVİRİ TRANSLATIONS Hamerg Tercüme REKLAM ve ETKİNLİK ADVERTISING AND EVENT [email protected] / www.scienceup.online Science Up, T.C. Maltepe Üniversitesi Rektörlüğü sponsorluğunda Türkiye Cumhuriyeti yasalarına uygun olarak yayımlanmaktadır. Science Up Dergisi’nin yayın hakkı T.C. Maltepe Üniversitesi ve Karton Media’ya aittir. Science Up’ta yayımlanan yazı, fotoğraf, karikatür ve illüstrasyonların her hakkı saklıdır. Kaynak gösterilmeden kullanılamaz. İmzalı yazılardaki görüşler yazarlarına aittir. Science Up is published under the sponsorship of the rectorate of Maltepe University in accor- dance with the laws of the Republic of Turkey. The publication rights of Science Up Magazine belongs to Maltepe University and Karton Media. All rights to articles, photographs, cartoons and illustrations published in Science Up are reserved. Cannot be used without reference. The images in the signed writings belong to the authors.
IÇINDEKILERCONTENTS 04 YENILIKÇIBULUŞLAR 08 PARA,PARA,PARA… 12 BUSAVAŞI INNOVATIVE MONEY MONEY MONEY BIZ KAZANACAĞIZ INVENTIONS WE WILL WIN THIS WAR STRESİ VİRÜSTENSTRESS IS WORSE Çin’de ortaya çıkan koronavirüs 16 THE THAN THE VIRUS görülmemiş hızda yayıldı. Dünya NIGHTMARE genelinde dört ayda koronavirüse KÂBUSUN ADI: ITSELF: 20 BETER! ITSELF! yakalananların sayısı 3.5 milyona yaklaştı. COVID-19 COVID-19 Covid-19 salgınında insanlar bir yandan The new coronavirus emerging in yolda, işte “virüs kapmayayım” endişesi China spread at unprecedented speed. 38 KÜRESELEKONOMİYE yaşarken, ev izolasyonundakiler The number of people suffering from KORONA DARBESİ süre uzadıkça depresyon ve aile içi coronavirus worldwide is approaching CORONA IMPACT çatışmalarla baş başa kaldı. 3.5 million in four months. TO GLOBAL ECONOMY In Covid-19 pandemic, people are Dünyayı saran Covid-19 worried about “to not be infected” at 24 YENİBİRMİLATMI? salgını sağlıktan sonra en çok outside and at work, while those in home A NEW ekonomiyi etkiliyor. isolation are also left with depression MILE? The world-wide Covid-19 caused by staying home and domestic outbreak affects the economy conflicts as the time went on. 48“BAŞKAKAPIMIZ the most after health. YOK!” “WE HAVE 44 ŞİMDİDEĞİLSE NO OTHER 54 DÖNÜLMEZ ONTHE NE ZAMAN? DOOR!” THRESHOLD IF NOT NOW, WHEN? Uzayda hayat var mı? OF NO Canlı var mı? Bizimle EŞIKTEYIZ! RETURN! 60 TARIHINSIFIRNOKTASI: iletişim halindeler mi? GÖBEKLITEPE ZERO POINT Is there life in space? IN TIME: Are there living creatures? GÖBEKLITEPE Do they contact us? 64 ŞANSIN FORMÜLÜ!HERE IS THE FORMULA FOR THE FORTUNE! İklim değişikliğiyle mücadele, Paris Antlaşması’na göre 2020 itibariyle resmen başladı. According to the Paris Agreement, the fight against climate change formally began in 2020.
68 BEYNIN THE CODES 74 KORONAVİRÜSÜKEŞFEDENBİLİMİNSANI 78 GERÇEKTEN OF BRAIN JUNE ALMEIDA ORGANİK Mİ? ŞIFRELERI SCIENCE HUMAN FROM REALLY THE CORONAVIRUS JUNE ALMEIDA ORGANIC? Herkes daha zeki olmak ister. Daha yetenekli, daha hızlı, daha mutlu, daha üretken… Tek yoluysa; iyi bir beyin sahibi olmak! Everybody yearns for more intelligence, talent, speed, happiness, creativity. The one and only condition for that is to have a good brain. 82 KANSERDE 86 ÇOKÇALIŞAN 92 HİPERVİZORTABANMI, “AKILLI” DÖNEM KAZANIYOR! BULUT BİLİŞİM Mİ? “SMART” PHASE OF CANCER HARDWORKERS WIN HYPERVISOR OR CLOUD Tıp dünyasının, görülme sıklığı gün “Herkesin bir yeteneği var. Nadir COMPUTING? geçtikçe artan kanser tedavisinde olan, yeteneği, seni götürdüğü yöntem değişikliğine gitmesi tüm o karanlık bilinmeyen yere Peki hangisi, hangi alanda daha kanser türleri için umut vaat ediyor. kadar izleyecek cesareti güçlü, hangisi geri kalıyor? The fact that the medical world’s bulmak.” (Erica Jong) So, which is stronger and which is introduction of new methods in “Everyone has a talent. What is lagging behind and in which area? treating cancer, which is getting rare is the courage to follow it to increasingly frequent, is promising the dark places where it leads.” 104 ROBOTLAR for all types of cancer. (Erica Jong) HAYAL KURAR MI? DO ROBOTS IMAGINE? 94 THE DIGITAL 100 BEĞENMEDİĞİNNEVARSA, Anlatı içinde dünü, bugünü ve yarını AGE BEGINS SENİN ESERİN WHATEVER YOU saklar. Bu nedenle söz sihirlidir. DŞİİMJİDTİABLAÇŞALĞIYORNOW DON’T LIKE IS Sinema içinde hayatı ve anlatıyı Astrolojiye önyargılı milyonlarca insan YOUR FAULT barındırır; sinema da sihirlidir. var. Oysa Güneş’in, Ay’ın ve samanyolu Narrative embodies past, present and içindeki hareketlerin istatiksel hesaplarına future in itself. That’s why the word dayanan çalışmalar, yüzyıllardır doğru is magical. Cinema features life and sonuçlar veriyor. narrative, thus, it is magical as well. There are millions of people who are prejudiced on astrology. However, studies GENETIK ÖMRÜMÜZ that rely on statistical calculations of sun 38 YIL! and moon keeps giving correct results for hundreds of years. OUR GENETIC LIFESPAN IS 38 YEARS! 108 BUAYNE WHAT TO READ 112 OZONTABAKASINDAKI THIS MONTH? EN BÜYÜK DELIK KAPANDI Avustralyalı bilim insanları, omurgalı canlıların OKUYALIM? OZONE LAYER’S LARGEST yaşam döngüsünü inceledikleri çalışmada HOLE COVERED modern insanın genetiğinin en çok 38 yıla Kopernik Atmosfer Gözlem Servisi, kadar yaşamaya olanak verdiğini sonucuna Arktik üzerinde yer alan ozon ulaştıklarını açıkladı. tabakasındaki en büyük deliğin In their study of the life cycle of vertebrates, kapandığını açıkladı. Australian scientists have concluded that The Copernicus Earth Observation modern man’s genetics enables them to live Programme has announced the up to a maximum of 38 years. coverage of the largest hole in the ozone layer above the Arctic.
YENILIKÇIBilimDünyasıScienceWorld IINNNVEONVTAITOINVES MARS’A “PERSEVERANCE” GIDECEK VIRÜSE KARŞI ULTRAVIYOLE CIHAZ “PERSEVERANCE” WILL HEAD TO MARS ULTRAVIOLET DEVICE AGAINST THE VIRUS 2020 yılı Temmuz ayında Amerikan Ulusal Havacılık ve Maltepe Üniversitesi’nden Prof. Dr. Afif Sıddıki ve ekibi, Uzay Ajansı (NASA) tarafından Mars’a gönderilecek uzay sağlık çalışanlarının enfekte olma riskini en aza indirmek aracının adı “Perseverance” (Azim) olarak belirlendi. NASA amacıyla ultraviyole ışınlarını kullanarak, el cihazı, internet sitesi tarafından yapılan açıklamada, Mars’a dezenfeksiyon kapısı ve kabini tasarladı. Prof. Dr. Afif Sıddıki, gidecek uzay keşif aracının adının belirlenmesi için ABD’nin projeyle öncelikli amaçlarının sağlık çalışanlarını maruz farklı eyaletlerinden 28 bine yakın öğrenci önerdikleri adın kaldıkları yüksek virüs yükünden kurtarmak olduğunu ancak içinde geçtiği kompozisyonlar yazdı. Bu öneriler arasında sonraki aşamalarda, yoğun bakım servislerinde, karantina düzenlenen yarışmayı Virginia’dan 13 yaşındaki Alexender odalarında ve hastane girişlerinde de kullanılabilecek Mather’in “Perseverance” önerisi kazandı. NASA, Mather’i benzer cihazlar üreteceklerini belirtti. Böylece tüm mekân Florida’da Cape Canaveral Uzay Üssü’nden 17 Temmuz’da ve araç gereçlerin virüsten arındırılabileceğini belirten yapılması planlanan fırlatmayı izlemek için de davet etti. Sıddıki, cihazlarla insanların virüsle temaslarının ortadan Perseverance’ın, Mars’taki Jezero kraterine 18 Mart kaldırılacağını açıkladı. 2021’de inmesinin öngörüldüğünü açıklayan NASA, Mars 2020 misyonunda gezegenin astrobiyolojik perspektiften Prof. Afif Sıddıki and his team from Maltepe University incelenmesinin ve jeolojik süreçlerinin araştırılmasını designed a hand device, disinfection door and cabinet, using hedefliyor. ultraviolet rays to minimize the risk of healthcare workers becoming infected. Prof. Afif Sıddıki states that their primary The name of the spacecraft that will be sent to Mars by goal with the project is to save healthcare workers from the American National Aviation and Space Agency (NASA) in the high virus burden they are exposed to, but they will July 2020 is determined as “Perseverance” In the statement produce similar devices that can be used in intensive care made by the NASA website, to determine the name of the units, quarantine rooms and hospital entrances in the later space exploration vehicle to go to Mars, nearly 28 thousand stages. He also adds that all places and equipments can be students from different states of the US wrote compositions disinfected from the virus and with these devices human which included the name they suggested. The contest was contact with the virus will be prevented. won by 13-year-old Alexender Mather from Virginia with her proposal “Perseverance”. NASA also invited Mather to watch the launch from the Cape Canaveral Space Base in Florida, scheduled for July 17. Declaring that Perseverance is expected to land on the Jezero crater on Mars on March 18, 2021, NASA aims to investigate its geological processes in the Mars 2020 mission. 4
SBULUŞLAR 555 MILYON YILLIK FOSIL BULUNDU 90 MILYON YILLIK YAĞMUR ORMANI FOSSILOF555MILLIONYEARSOLDIS FOUND 90 MILLION YEARS OLD RAIN FOREST Güney Avustralya’da Nilpena’da Bilim insanları 90 milyon yıl önce Batı Antarktika’da büyümüş kayalıklarda araştırma yapan bilim “beklenmedik” bir ılıman yağmur ormanının fosilleşmiş kalıntılarını ortaya insanları birçok hayvanın atası çıkardı. Batı Antarktika’nın sığlıklarındaki kaya tabakalarından alınan tortu olduğu düşünülen ve kurtçuğa çekirdeğinin analizi, bir ormana ait toprak, kök, polen ve sporları ortaya benzer 555 milyon yıllık bir canlı çıkardı. Bu, dinozorların Orta Kretase Dönemi’nde hüküm sürdüğünü fosili buldu. Kayalıklarda yer alan kanıtlıyor. Bilim insanlarından oluşan uluslararası ekip Antarktika’daki yağmur küçük oyuklardaki incelemeler ormanının günümüzde Yeni Zelanda’da bulunan ormanları andırdığını söyledi. sırasında pirinç tanesi büyüklüğünde organizma fosili keşfedildi. Scientists have unearthed the fossilized remains of an “unexpected” Kaliforniya Üniversitesi’nden bilim temperate rain forest that grew up in West Antarctica 90 million years ago. insanı Scott Evans ve ekiptekiler üç As a result of an analysis of the sedimentary core taken from rock stratas in boyutlu tarayıcı kullanılarak fosili West Antarctica’s shallows, layers, root, pollen and spores of a forest were bulunan canlıya “Ikaria Wariootia” discovered. This proves that dinosaurs reigned during the Middle Cretaceous adını verdi. Bulunun organizmanın, Period. The international team of scientists state that the rain forest in simetrili hayvanları kapsayan alt Antarctica resembles those in New Zealand today. alem olan bilateria ailesine ait en eski fosil örneği olduğu kaydedildi. Scientists doing research on the rocks in Nilpena, South Australia, found a 555-million-year-old living fossil, which resembles a worm and thought to be the ancestor of many animals. During the investigations in the small cavities on the rocks, a fossil organism in the size of a rice grain was discovered. Scott Evans and team members from the University of California named the creature “Ikaria Wariootia”, which was found in fossil by using a three- dimensional scanner. It was noted that the organism found was the oldest fossil specimen belonging to the bilateria family, the lower realm containing symmetry animals. 5
Bilim Dünyası Science World KARINCALAR GÖRSEL HAFIZALARI Scientists have discovered that ants can protect ILE TUZAKLARDAN KURTULUYOR themselves from danger by using their visual memory after an experience. In the experiment carried out within the ANTS GET RID OF TRAPS WITH THEIR VISUAL MEMORIES scope of the research, the ants that had fallen into the pit in the first time which had intentionally been dig, managed to Bilim insanları, karıncaların yaşadıkları bir deneyimin get away from it in the second time. ardından görsel hafızalarını kullanarak kendilerini tehlikeden koruyabildiklerini ortaya çıkardı. Araştırma kapsamında The research reveals that the ants, which were known to follow yapılan deneyde bilinçli olarak kazılan çukura ilk seferde the pheromone traces to find ways to return to their end düşen karıncalar ikinci seferde kurtulmayı başardı. after leaving their nests, go another way to get rid of dangers such as hunters or traps they have faced before by using Daha önce yuvalarından ayrıldıktan sona geri dönüş their visual memories. In the research conducted by animal yollarını bulmak için feremon izlerini takip ettikleri bilinen behaviour specialist Antoine Wystrach and his teammates from karıncaların, yapılan araştırmada görsel hafızalarını da the University of Toulouse in France, it is found that ants can kullanarak daha önce karşı karşıya kaldıkları avcı ya da tuzak establish the connection between visual signs and negative gibi tehlikelerden kurtulmak için başka yoldan gittikleri experiences and remember dangerous routes. görüldü. Fransa’daki Toulouse Üniversitesi’nden hayvan davranışları uzmanı Antoine Wystrach ve ekip arkadaşlarının gerçekleştirdiği araştırmada, karıncaların görsel işaretlerle olumsuz deneyimler arasındaki bağlantıyı kurabildiği, tehlikeli güzergahları hatırlayabildikleri tespit edildi. AŞI NE ZAMAN BULUNACAK? WHEN WILL THE VACCINE BE DISCOVERED? Koronavirüsünün tedavisi ve aşısı için Studies for the treatment and of the çalışmalar son hız sürüyor. Hastalığın coronavirus continue at full speed. Since the virus, etkeni olan virüsle ilk kez karşılaşıldığı which is the cause of the disease, has just been için bir aşısı henüz yok ancak Oxford encountered, there is no vaccine yet, but there is Üniversitesi Aşı Bilimi Profesörü Sarah good news from Sarah Gilbert, Professor of Vaccine Gilbert’ten iyi bir haber var: “Eylül ayında Science at Oxford University: “The vaccine will be aşı hazır olacak” ready in September.” Bu arada virüsün ilk ortaya çıktığı kent Meanwhile, the vaccine, which started trials in olan Wuhan’da denemelere başlayan aşı Wuhan, the city where the virus first appeared, has için son aşamaya gelindi. Çin Askeri Tıp reached the final stage. The second stage clinical Akademisi Biyoteknoloji Enstitüsü'nden trials of the vaccine, which had been developed araştırmacılar tarafından geliştirilen by researchers from the Chinese Military Medical aşının ikinci aşama klinik denemelerine Academy Biotechnology Institute, were launched. başlanmıştı. Aşı bini aşkın denek üzerinde Results will be announced after being tested on denendikten sonra sonuçları açıklanacak. over thousand subjects. Yerli aşı çalışmaları da sürüyor. Sanayi Domestic vaccination studies continue. It is aimed ve Teknoloji Bakanlığı, TÜBİTAK, to produce pharmaceuticals between 4 and 5 Cumhurbaşkanlığı Sağlık Kurulu ve months and vaccinations between 6 and 12 months TÜBİTAK–MAM koordinasyonuyla yapılan with the studies conducted in coordination with çalışmalar ile 4-5 ay arasında ilaç, 6-12 ay the Ministry of Industry and Technology, TÜBİTAK, aralığında da aşı üretilmesi hedefleniyor. Presidential Health Board and TÜBİTAK – MAM. 6
GÖBEKLITEPE’DEN SONRA NASA YAŞAMA ELVERIŞLI KARAHANTEPE! “ÖTE DÜNYA” KEŞFETTI KARAHANTEPE SUCCEEDS GÖBEKLITEPE! NASA DISCOVERED THE “OTHER WORLD” CONDUCIVE TO LIFE IN UNESCO’nun Dünya Mirası Listesi’ne giren dünyanın en eski tapınma merkezi olan Göbeklitepe insanlık tarihi açısından ABD Havacılık ve Uzay Ajansı (NASA) Geçiş dünya için önemli bir keşif. Bununla birlikte yeni kazılar ve yeni Halindeki Öte Gezegen Araştırma Uydusu keşifler arkeologları ve tarihçileri daha da heyecanlandırdı. (TESS) yörüngesindeki yıldızın “yaşama elverişli Göbeklitepe’de toprağın altından yeni bulgular ortaya bölgesinde” bulunan Dünya büyüklüğünde bir çıkarılırken Şanlıurfa’nın başka bir bölgesinde Karahantepe’de öte gezegen keşfetti. TESS, Dünya’ya 101,5 ışık Göbeklitepe’dekilere benzer, ilk belirlemelere göre neolitik yılı uzaklıktaki Yunus (Dorado) Takımyıldızı’nda, döneme ait T şeklinde 250, Herbetsuvan’da 30’a yakın dikilitaş yörüngesindeki yıldıza suyun gezegen yüzeyinde tespit edildi. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın himayesinde istikrarlı şekilde var olmasına olanak sağlayacak İstanbul Üniversitesi Tarih Öncesi Arkeolojisi Anabilim Dalı ve mesafede bulunan, Dünya ile yaklaşık aynı Karahantepe Kazı Başkanı Prof. Dr. Necmi Karul başkanlığında üç büyüklükte bir gezegen belirledi. Space.com yıl önce başlatılan yüzey araştırma çalışmasında neolitik döneme isimli internet sitesinde yer alan habere göre, ait ‘T’ biçiminde dikili taşlar tespit edildi. Çalışmalar koronavirüs NASA araştırmacıları, “TOI 700 d” adı verilen öte önlemleri çerçevesinde ertelendi. Gün yüzüne çıkarılmayı gezegenin, kendi yıldızına, Dünya’nın Güneş’ten bekleyen 250 dikilitaş ve çevresindeki arkeolojik bulgular insanlık aldığı enerjinin yüzde 86’sını alacak mesafede tarihi açısından Göbeklitepe kadar heyecan yaratıyor. bulunduğunu, bu durumun yaşama elverişli koşullara olanak sağlayabileceğini belirtti. Göbeklitepe, the oldest worship centre in the world, which Araştırmacılar, TOI 700 d’nin yıldızının yaşanabilir is included in UNESCO’s World Heritage List, is an important bölgesinde keşfedilen Dünya’ya yakın büyüklükte discovery for the world in terms of human history. In addition, ve yaklaşık aynı ısı enerjisini alan ilk öte gezegen new excavations and new discoveries excite archaeologists olduğunun altını çizdi. and historians even more. While new finds were unearthed under the soil in Göbeklitepe, in Karahantepe, another region The U.S. Aviation and Space Agency (NASA) has of Şanlıurfa, approximately 250 Neolithic-era T-shaped obelisks discovered an Earth-size outer planet located in similar to those in Göbeklitepe and approximately 30 in the “habitable zone” of star orbiting around the Herbetsuvan were identified according to the first findings. Transiting Exoplanet Survey Satellite (TESS). In T- shaped obelisks were identified during the surface research the Dolphin (Dorado) Constellation, 101.5 light study, which has been initiated three years ago under the years from Earth, TESS has identified a planet of auspices of Ministry of Culture and Tourism and managed approximately the same size as Earth, which is by Prof. Necmi Karul from Prehistory Department of Istanbul located at a distance that would allow the orbiting University, the Head of Karahantepe Excavations. Studies were star to have stable presence on the planet’s delayed within the framework of coronavirus measures. 250 surface. According to the news on the website of obelisks waiting to be unearthed and the archaeological findings Space.com, NASA researchers note that the other around created as much excitement as Göbeklitepe in terms of planet called” TOI 700 d “is located at a distance human history. away from its star, which will take 86 percent of the energy that the Earth receives from the Sun. They also highlighted that the TOI 700 d is the first outer planet to be discovered in the habitable zone of its star, close to Earth and to receive approximately the same heat energy. 7
Ekonomi Economy MONEY MON PARA, PARA, PARA… Rivayet olunur ki; Napolyon’a sormuşlar, “Savaş According to legend, “What does it take to kazanmak için ne gerekir?” Demiş ki, “D’argent, win a war?” they ask Napoleon. He answers, “D’argent, d’argent, beaucoup d’argent,” d’argent, beaucoup d’argent” yani “gümüş, meaning “silver, silver, much silver…” While gümüş, çok gümüş…” Napolyon gümüşlerini Napoleon preferred using his silvers to win a savaş kazanmak için kullanmayı tercih ederken, war, how do contemporary billionaires spend their fortune? günümüzün dolar milyarderleri servetlerini The famous dialogue in the former’s story titled nasıl harcıyor? “The Rich Boy” narrated by American writer F. Scott Fitzgerald to Ernest Hemingway is as ABD’li yazar F. Scott Fitzgerald’ın, Ernest follows: Hemingway’e söylediği rivayet edilen, “The -The rich, they are different from you and me. Rich Boy” (Zengin Çocuk) hikayesinde yer - Yes, they have more money. The rich man’s wealth indeed tires the poor alan meşhur diyalog şöyledir: man’s jaw. Moreover, the richest people in the - Zenginler, senden benden farklıdır. world have enormous spending power. An average-income person’s $1 is equal to $1,355 - Evet, onların parası var. of a billionaire. Who would not be curious Zengin parasının züğürtlerin çenesini yorduğu about how they spend this amount of money, what they eat, for which luxurious pleasures bir gerçek. Üstelik dünyanın en zengin they spend most? insanları inanılmaz bir harcama gücüne sahip. Ortalama kazancı olan bir kişi için 1 dolar, bir milyarder için 1.355 dolar ile eşdeğer… Kim merak etmez ki zenginlerin bu paraları nasıl harcadığını, ne yiyip içtiğini, en çok hangi lüks zevkleri için harcadığını? 8
NEY MONEY Wealth-X ve Camper & Nichol- The study conducted by Wealth-X son’ın Coldwell Banker için and Camper&Nicholson for yapmış olduğu araştırma, en Coldwell Banker demonstrates zenginlerin 2016 yılında lüks ürünler ve that the richest spent $234 billion hizmetler için 234 milyar dolar harcadı- for luxurious products and servic- ğını ortaya koyuyor. İlk sırada 45 milyar es in 2016. Travel and entertainment dolarla seyahat ve ağırlama harcamaları expenses come first with $45 billion. yer alıyor. Tahmin edileceği üzere oto- Automobiles come second with $40 mobiller 40 milyar dolarla ikinci sırada… billion, as might be expected. $25 Bir yılda mücevher ve saatlere 25 mil- billion was spent on jewellery and yar dolar harcanmış. Sanat da 25 milyar watches in a year. The art pieces have dolarla payını almış. Beşinci sırada 23 a share of 25 billion $, as well. Private milyar dolarla özel havacılık harcamala- aviation ranks fifth with $23 billion. rı yer alıyor. Yatlara harcanan miktar ise The sum of money spent on yachts 22 milyar dolar… Giyim için ise sadece 15 is $22 billion. Clothing is only $15 milyar dolar harcanmış. Güneş gözlüğü, billion worth. Accessories like sun- bavul, çanta gibi aksesuarlar ise zengin- glasses, suitcases and, bags cost $12 lere 12 milyar dolara mal olmuş. Ev eş- billion for the rich. Expenditures on yaları ile şarap ve alkollü içeceklere de homewares and, wine and alcoholic 8 milyar dolarla eşit miktarda harcama beverages are equal, which is $8 bil- yapılmış. Yiyeceğe ayrılan para ise 7 mil- lion. $7 billion was spared for food. yar dolar. 12. ve son sırada 4 milyar dolar Beauty expenses come last with $4 harcamayla güzellik masrafları geliyor. billion. 9
MONEY MONEkonomiEconomy Dünyanın en zenginlerinin çalışarak kazandığı ya da miras kalan paralarıyla aldığı lüks evler, özel uçaklar hep gündemde… Ancak bazılarının geri planda kalan öyle zevkleri var ki! İşte bazı örnekler... Luxurious houses and private jets that the richest people in the world buy with their earned or inherited money are always topical. However, some of them have such pleasures that are not widely known. Here are several examples... DUBAILI ZENGINLER BAŞKA! RICHARD BRANSON TRUETT CATHY STEVEN COHEN Zenginliğin sembolü olan paranın NECKER ADASI BATMOBILE PAHALI SANAT oluk oluk aktığı Dubai’deki zenginlerin yaşantısı görenleri hayrete düşürüyor. Malvarlığı 2,5 milyar Fast food zinciri 11,4 milyar dolarlık Dubaili zenginler servetlerini lüks ve dolar civarında Chick-fil-A ile 2 servetin sahibi, risk şatafat için harcamayı tercih ediyorlar. olan Branson, Virjin milyara yakın bir fonu yöneticisi ve SAC Genelde evcil hayvan olarak zenginlik Adaları'ndaki Necker servet kazanan Truett danışmanlık firması göstergesi olan aslan ya da kaplan Adasını satın aldığında Cathy servetinin bir kurucusu Steven besliyorlar. Altın kaplama dişler 28, sahibi olduğu kısmını çizgi karakter Cohen, dünyanın en vazgeçilmezleri... Trafikte ucuz bir araba Virgin Holding ise Batman’in arabası pahalı ikinci tablosu görmek neredeyse imkansız... Genelde bir sadece 6 yaşındaydı. \"Batmobil\" için olan “Kooning’s yere giderken özel jetlerini kullanıyorlar. Adanın şu anki fiyatı harcadı. Cathy’nin Woman III” için 137,5 Bebekler altın emzik kullanıyor. 60 milyon dolar satın aldığı araba, milyon dolar ödedi. Yemeklerinde bolca altın altın tozu ya da civarında. “Batman Returns” 110 milyon değerinde altın varak kullanıyorlar. Değerli taşlar, (Batman Dönüyor) bir Jasper Johns parıltılı bir görünüm vazgeçilmezleri... filminde kullanılan tablosu (gerçek bir ve 250 bin dolar köpek balığı) satın THE RICH PEOPLE OF DUBAI ARE MATCHLESS! değerindeki araba… aldı. In Dubai, where the money rolls in, the NECKER ISLAND BATMOBILE EXPENSIVE ART rich people’s lives astonish all those who see. Dubai’s rich people prefer spending Possessing a wealth Truett Cathy, who A risk-fund manager their fortunes on luxury and ostentation. of around $2.5 billion, amassed a fortune and the founder of the Usually, they keep lions or tigers as a pet Branson bought nearly $2 billion with consulting firm SAC, to show their amount of wealth. Gold Necker island of Virgin his fast-food chain Steven Cohen, who plated teeth are also indispensable for Islands at the age Chick-fil-A, spent part has an $11.4 billion them. They often use their private jets to of 28, six years after of it to Batman’s car, fortune, paid $137.5 go places. Their babies suck on golden founding his company Batmobile. The car million for the second teats and, food contains a substantial Virgin Group. The bought by Cathy was most expensive amount of gold powder or gold leaves. island now worths used in the movie painting in the world, Gems are crucial for their shiny look. approximately $60 “Batman Returns” “Kooning’s Woman III”. million. which is worth He also bought a $110 10 $250,000. million worth Jasper Johns painting (a real shark).
NEY MONEY RONALD LAUDER PAUL ALLEN ROMAN ABRAMOVICH JEFF BEZOS MUKESH AMBANI PAHALI SANAT SAVAŞ UÇAĞI DÜNYANIN EN BÜYÜK YATI GIZLI UZAY ROKETI DÜNYANIN EN PAHALI EVI Estee Lauder Yaklaşık 21 milyar Millhouse firmasının ve Amazon sitesinin 41 milyar dolarlık şirketinin varisi Ronald dolarlık serveti İngiliz futbol kulübü kurucusu, 98 milyar serveti bulunan Lauder’in yaklaşık olan Microsoft’un Chelsea’nin sahibi dolarlık servetin Ambani dünyanın 3,2 milyar dolarlık bir kurucularından Paul Abramovich’in serveti sahibi Jeff Bezos, mal en büyük ve en serveti var. Lauder Allen’ın tutkusu; yaklaşık 11,2 milyar varlığının bir kısmını pahalı evini yaptırdı. 650 milyon dolar 2. Dünya Savaşı dolar. Abramovich’in “Blue Origin” adlı gizli 27 katlı ve 370 bin değerinde sanat döneminde kullanılan dünyanın en büyük bir uzay roketi projesi metrekarelik ev koleksiyonuna sahip. uçaklar. Döneme ait yatı unvanına sahip için ayırdı. Uzay aracı, yaklaşık 2 milyar Lauder, 2006 yılında 20’ye yakın uçağa “The Eclipse” adlı insanları yeryüzünün dolara mal oldu. dünyanın en pahalı sahip olan Allen, yatının değeri ise 450 120 kilometre yukarısına Petrokimya zengini üçüncü tablosu olan, sadece bu uçakları milyon dolar. çıkaracak ve onları Ambani Asya’nın en Klimt’e ait bir portreyi tuttuğu hangar için düşük yer çekimli zengin 19. kişisi. 135 milyon dolara 5,2 milyon dolar ortamda yaklaşık 3 satın aldı. ödedi. dakika boyunca tutacak. EXPENSIVE ART MILITARY AIRCRAFT THE BIGGEST YACHT SECRET SPACE ROCKET THE MOST EXPENSIVE IN THE WORLD HOUSE IN THE WORLD Ronald Lauder, the Second World War Jeff Bezos, the heir of Estee Lauder, military aircraft is Owner of the founder Amazon, has Ambani, who has has approximately a the passion of Paul company Millhouse 98 billion$ fortune, a $41 billion worth fortune of $3.2 billion. Allen, co-founder and the English part of which he fortune, had the Lauder owns an art of Microsoft, who football club Chelsea, spared for a secret world’s biggest and collection that is has about $21 billion Abramovich’s fortune space rocket called the most expensive worth $650 million. worth fortune. Owner is worth $11.2 billion. “Blue Origin”. The house built. 27 In 2006, Lauder of nearly 20 aircraft His yacht named “The spacecraft will take story and 370.000 bought a portrait of from the period, he Eclipse” holds the title people 120 kilometers m2 house cost Klimt, the third most paid $5.2 million only of the biggest yacht in above the earth and approximately $2 expensive painting in for the hangar in the world, with a $450 hold them for about billion. Ambani, rich in the world, for $ 135 which they are kept. million value. 3 minutes in a low petrochemicals, is the million. gravity environment. 19th richest person in Asia. 11
BU SAVAŞIKüreselSalgınGlobalPandemic BIZ KAZANACAĞIZWEWILLWINTHISWAR PANDEMİ NEDİR? KORONA NEDİR? KİM KEŞFETİ? WHAT IS PANDEMIC? WHAT IS CORONAVIRUS? WHO DISCOVERED IT? Dünyada eşzamanlı olarak ve çok Covid-19; “korona”nın co’su, İnsana bulaşan ilk koronavirüsü fazla sayıda insanı tehdit eden “virüs”ün vi’si ve hastalık keşfeden kişi, İskoç bir otobüs bulaşıcı hastalıklara “pandemi” kelimesinin İngilizcesi “disease” şoförün kızı, bilim insanı June deniliyor. Pandemi için üç kriter sözcüğünün d’sinden türetildi. Almeida oldu. Yaşarken yaptığı var: Yeni olması, insanlara kolayca Büyük bir virüs ailesinin bir alt türü. buluşun değeri anlaşılmadı ama geçebilmesi ve sürekli bulaşması. In Covid 19 disease “co” stands for şimdi herkes onu konuşuyor. Contagious diseases threatening Corona, “vi” for virus and “d” for The person who discovered a large number of people at the disease, the English word to refer the first coronavirus infecting same time in the world are called diseases. It is a subtype of a big humans was the daughter “pandemic”. There are roughly virus family. of a Scottish bus driver, the three criteria for pandemic: scientist June Almeida. She was it must be new, easily passed not recognised for this great on to humans, and constantly discovery when she was alive, transmitted. but now everybody is talking about her. 12
Çin’de ortaya çıkan yeni koronavirüs çok hızlı The new coronavirus emerging in China spread şekilde tüm dünyaya yayıldı. Dünya genelinde very quickly all over the world. While the number koronavirüse yakalananların sayısı 3.5 milyona of people suffering from coronavirus worldwide yaklaşırken, virüsün neden olduğu COVID-19 is approaching 3.5 million, the number of people hastalığı sonucu hayatını kaybedenlerin sayısı who died as a result of COVID-19 has exceeded 220 bini geçmiş durumda. 220 thousand. VİRÜS 1 2 HÜCRE Koronavirüsün taç benzeri Virüs vücuda burun, ağız veya İÇİNE sivri uçları var. Virüs, sabunla gözlerden giriyor, daha sonra NASIL temas ettiğinde ayrılan yağlı ACE2 adı verilen bir protein GİRİYOR? lipit moleküllerini barındıran bir üreten hava yollarımızdaki baloncuk şekliyle biliniyor. hücrelere tutunuyor. HOW DOES VIRUS The coronavirus has crown-like The virus enters the body INVADE THE CELL? spikes. The virus is enveloped in through the nose, mouth or eyes, a bubble of oily lipid molecules, then attaches to cells in the which falls apart on contact with airway that produce a protein soap. called ACE2. 3 45 Virüs, yağlı zarını sizin hücre Enfekte hücre RNA’yı okuyor, Enfeksiyon ilerledikçe, hücre zarınızla kaynaştırarak hücreye bağışıklık sistemini uzak tutuyor mekanizması koronavirüsün daha fazla bulaşıyor. İçeri girdikten sonra, ve virüsün yeni kopyalarını kopyasını oluşturacak yeni sivri uçlu RNA adı verilen bir genetik toplamaya yardımcı olacak proteinleri ve diğer türdeki proteinleri materyal parçacığı bırakıyor. proteinler yapmaya başlıyor. üretmeye başlıyor. Bağışıklık sistemi The virus infects the cell by Infected cell reads the RNA and virüs tarafından kandırıldığı için bu fusing its oily membrane with begins making proteins that will üretim durmadan sürüyor. the membrane of your cell. Once keep the immune system at bay As the infection progresses, the inside, the coronavirus releases and help assemble new copies machinery of the cell begins to churn a snippet of genetic material of the virus. out new spikes and other proteins called RNA. that will form more copies of the coronavirus. This continues unceasingly, as the immune system is deceived by the virus. 67 Virüsün yeni kopyaları toplanıyor Enfekte olmuş her hücre, virüsün ve hücrenin dış kenarlarına milyonlarca kopyasını çıkarıyor. doğru hareket ediyor. Virüsler yakındaki hücreleri New copies of the virus are enfekte edebiliyor veya çıkan assembled and carried to the damlacıklarla yayılabiliyor. outer edges of the cell. Each infected cell releases millions of copies of the virus. The viruses may infect nearby cells and spread through the droplets. 13
Küresel Salgın Global Pandemic NEDEN SABUN ETKİLİ? NASIL HASTA EDİYOR? WHY IS SOUP EFFECTIVE? Virüsler vücut dışında saatlerce, hatta günlerce HOW DOES THE INFECTION WORK? aktif kalabiliyor. Alkol içeren dezenfektanlar, Dünya Sağlık Örgütü'ne göre yeni virüsün sıvılar, ıslak mendiller, jel ve kremler de “kuluçka dönemi”, yani enfeksiyonun kullanışlı, ancak hiçbiri sıradan bir sabun kadar kapıldığı andan belirtilerin görüldüğü zamana etkili değil. Sabunda amfifil diye bilinen yağ kadar olan süre, yaklaşık 14 gün. Virüse benzeri maddeler var. Bunlar, virüs zarındaki yakalananlarda önce yüksek ateş başlıyor. lipitleri eritiyor. Lipit ölürse; virüs de etkisiz hale Ardından kuru öksürük şikayetleri gözleniyor. geliyor. Bir haftanın sonunda ise nefes darlığı sorunları Viruses can remain active outside the body ortaya çıkıyor. Yaşı ilerlemiş ve kronik hastalığı for hours or even days. Alcohol-containing olanlar Covid-19’u daha ağır yaşıyor. SARS, disinfectants, liquids, wipes, gels and creams insandan insana en çok öksürme yoluyla are also useful, but none are as effective as geçiyordu, koronavirüs ise solunum yollarını an ordinary soap. The soap contains oil-like etkiliyor. O nedenle öksürük ile birlikte temas substances known as amphiphiles. These yoluyla bulaşıyor. resemble lipids in the virus membrane. If lipid According to WHO, the incubation period dies; the virus is also neutralized. of the new virus, in other words time from exposure to the development of the MUTASYONA UĞRAR MI? symptoms, is approximately 14 days. High fever begins in those who catch the virus first. Then, DOES IT MUTATE? dry cough complaints are observed. At the Tüm virüsler gibi koronavirüs de insandan end of a week, shortness of breath emerges. insana geçerken mutasyona uğruyor. Mutasyon People in advanced age groups and with aslında sadece virüsün genetik kodundaki chronic diseases suffer Covid 19 more severely. bir değişiklik. Çoğu, virüsün işleyiş biçimini SARS was transmitted from one person to değiştirmiyor. Virüsler, bir hücreye giriyor, hücre another mostly by coughing. Coronavirus mekanizmasını ele geçiriyor ve bunu kendisini moves down through respiratory track. Hence birçok defa kopyalamak için kullanıyor. Daha it is transmitted by coughing and through sonra virüs hücreden hücreye ve insandan contact. insana yayılırken, bu hatalar zamanla birikiyor. Aynı durum kızamık için de yaşandı. Ama 14 aşının karşısında mutasyona uğramış virüs de dayanamadı. Yine de aynı sonucun yaşanacağının garantisi yok. Virüs, antikorların yapışmasını engelleyecek bir şekilde mutasyona uğrarsa, bir aşı bulunmasını zorlaştırıyor. Like all viruses, coronavirus is mutated as it passes from person to another. “Mutation” is actually just a change in the genetic code of the virus. Most mutations do not change the way the virus works. Virus enters a cell, takes over the cell mechanism, and uses it to copy itself multiple times. Later, as the virus spreads from cell to cell and from person to person, these errors accumulate over time. The same happened while dealing with measles. But the vaccine could kill the mutated virus. However, there is no guarantee that we will get the same result now as well. If the virus mutates in a way that prevents antibodies from binding, it could make a vaccine difficult to create.
NASIL DURDURULABİLİR? HOW TO STOP IT? Dünya genelindeki uzmanlar, koronavirüs tedavisi için aşı ve tedaviler geliştirmek için adeta yarışıyor. Bazı ilaçlar denendi, bazılarıysa klinik deneme aşamasına geldi. Salgın Hazırlık İnovasyonları Koalisyonu (CEPI) çeşitli gelişim aşamalarındaki 115 Covid-19 aşıları üzerinde çalışıyor. Bazılarında, klinik deneylere başlandı. Experts worldwide are working very hard to develop vaccines and treatments for coronavirus. Some drugs have been tried and some have reached the clinical trial stage. The Coalition for Epidemic Preparedness Innovations (CEPI) has detected 115 Covid-19 vaccines at various stages of development. In five of them, clinical trials were started. Some of the promising drug and vaccine studies are as follows: AŞILAR: VACCINES: Oxford Üniversitesi, üzerinde çalıştıkları aşının Oxford University announced that the vaccine they Eylül ayında hazır olabileceğini açıkladı. have been working on might be ready in September. İlaç devleri Sanofi ve GSK gelecek yılın ortalarına Pharmaceutical giants Sanofi and GSK are working bir aşı geliştirmek umuduyla ortak çalışıyor. with the hope of developing a vaccine in the middle Pittsburgh Tıp Üniversitesi, parmak ucu of next year. büyüklüğünde bir bant üzerinde çalışıyor. Experts at Pittsburgh Medical University are Çin’de CanSino Biyoloji, aşı adayları üzerinde working on a finger-sized band. ikinci aşama testlere geçti. In China, CanSino Biology has passed to second ABD’de Ulusal Sağlık Enstitüleri ve Moderna Inc’in phase tests on vaccine candidates. geliştirdiği aşının ilk dozunu bir denekte denendi. In the USA, National Institutes of Health and Cambridge Üniversitesi potansiyel bir aşı Moderna Inc received the first dose of the üzerinde çalışıyor. experimental vaccine. The University of Cambridge is working on a İLAÇLAR: potential vaccine. Covid-19’u ağır geçiren University College DRUGS: London’daki hastalarda ve İngiltere’yle İskoçya genelindeki hastanelerde denenen Remdesivir, HIV Remdesivir, which has been tried in patients at ilacı Lopinavir/ritonavir, Sıtma ve eklem iltihabı gibi University College London with severe Covid-19 belirli bağışıklık sistemi rahatsızlıklarında kullanılan and in hospitals across England and Scotland, Klorokin ve hidroksiklorokin, MS gibi hastalıkların lopinavir/ritonavir used for HIV infections, tedavisinde kullanılan sistemik interferonlar ve chloroquine and hydroxychloroquine, used in özellikle de interfenon beta kullanılıyor. certain immune system disorders such as malaria Ayrıca, bazı ilaç devleri, Covid-19’un ağır hastalarda and arthritis, systemic interferons used in the tetiklediği, bağışıklık sisteminin aşırı tepki vermesini treatment of diseases such as MS, especially tedavi etmek için bazı yeni ilaçların küresel ölçekte interfenon beta. klinik deneylerine başlamak üzere olduklarını In addition, some drug giants announce that they duyuruyor. are about to begin clinical trials of new drugs on a global scale to treat the immune system overreaction triggered by Covid-19 in severe patients. 15
Küresel Salgın Global Pandemic KÂBUSUN ADI: COVID-19 THE NIGHTMARE ITSELF: COVID-19 Çin’de ortaya çıkan yeni koronavirüs çok hızlı The new coronavirus emerging in China has spread all şekilde tüm dünyaya yayıldı. Dünya genelinde over the world very quickly. While the number of people suffering from coronavirus worldwide is approaching koronavirüse yakalananların sayısı 2 milyona 2 million, the number of people who died as a result of yaklaşırken, virüsün neden olduğu COVID-19 COVID-19 disease caused by the virus has exceeded 110 hastalığı sonucu hayatını kaybedenlerin sayısı 110 thousand. What happened during the emergence of the bini geçmiş durumda. Virüsün ortaya çıkması, virus, the announcement of a pandemic and the process pandemi ilan edilmesi ve Mayıs ayına kadar gelen until May? How will these days take place in history? süreçte neler yaşandı? Tarihte bugünler yerini Here is the speed of virus spread ... nasıl alacak? İşte virüsün yayılım hızı… 12ARALIK 07 2020OCAK 21 2020OCAK 22 2020OCAK JANUARY JANUARY JANUARY 2019DECEMBER Dünya Sağlık Örgütü DSÖ, virüsün insandan Çin’de ölenlerin sayısı 17’ye, Çin’in Hubey eyaletine bağlı (DSÖ), hastalığın SARS insana bulaştığını duyurdu. toplam vaka sayısı da Wuhan kentinde bir virüse olmadığını fakat yeni Çin’de vaka sayısı bir anda 547’ye ulaşınca Wuhan kenti yakalanan ilk hastalar ortaya tip bir korona virüsten 300’e, ölü sayısı 6’ya ulaştı. karantinaya alındı. 11 milyon çıktı. kaynaklandığını açıkladı. ABD’de ilk koronavirüs nüfuslu kente tüm girişler ve The first patients catch a Yarasalarda bulunan vakası Seattle kentinde çıkışlar yasaklandı. virus appeared in Wuhan, “betakorona” virüsünn tespit edildi. When the number of deaths China’s Hubey province. insana geçerken WHO has announced that in China reached 17 and cases mutasyona uğramış the virus is transmitted rose to 547, the city of Wuhan 31ARALIK hali olan yeni tip from person to person. In was quarantined. All entrances koronavirüse “2019 - China, the number of cases and exits were banned to the 2019DECEMBER nCov” adı verildi. suddenly reached 300 city of 11 million inhabitants. The World Health and the number of dead Çin’de yayılan bir akciğer Organization (WHO) rose to 6. The first case of 23 2020OCAK hastalığıyla ilgili alarma has announced that the coronavirus in the USA was JANUARY geçildi. Wuhan Belediyesi disease is not SARS but diagnosed in the city of Sağlık Komisyonu, kentteki is caused by a new type Seattle. WHO, salgının henüz Huanan Deniz Ürünleri of coronavirus. The new “uluslararası kamu sağlığı acil Pazarı ile temasta bulunan type of coronavirus, durumu” ilan edilecek noktaya 27 kişide daha nedeni which is the mutated gelmediğini bildirdi. bilinmeyen hastalık virus of the “betacorona” WHO reported that the outbreak görüldüğünü açıkladı. Pazar virus found in bats, was has not yet reached the point kapatıldı. named “2019 - nCov”. to be declared an “international Alarm position was taken on public health emergency”. a lung disease spreading in 13 2020OCAK China. Wuhan Municipality JANUARY 24 2020OCAK Health Commission JANUARY announced that in 27 more Koronavirüs, 13 Ocak’ta ilk people, who were exposed defa Çin dışında bir ülkede, Fransa virüsün tespit to the Huanan Seafood Tayland’da Wuhan’dan edildiği Avrupa’daki ilk ülke Market in the city, the gelen bir kişide görüldü. oldu. Aynı gün Kanada ve disease with the unknown Virüs daha sonra Japonya Malezya’da da vaka görüldü. cause was detected. Market ve Güney Kore’ye de sıçradı. France was the first country was closed. The coronavirus was first in Europe where the virus 16 seen on January 13 in a was diagnosed. The same country other than China, in day, cases were detected in Thailand in a person coming Canada and Malaysia. from Wuhan. The virus then spread to Japan and South Korea.
26 2020OCAK 02 2020ŞUBAT 09 2020ŞUBAT 14 2020ŞUBAT JANUARY FEBRUARY FEBRUARY FEBRUARY Dünya’da toplam vaka sayısı Çin dışında ilk ölüm Yeni koronavirüs nedeniyle Afrika kıtasındaki ilk 2 bin 801, can kaybı 80’e Filipinler’de meydana geldi. ölenlerin sayısı 813’e çıktı vaka Mısır’da görüldü. ulaştı. Çin’in Wuhan kentinden Ölümlerin 811’i Çin, biri Hong Avrupa’da salgın nedeniyle The total number of cases gelen 44 yaşındaki bir kişi Kong, biri de Filipinler’de ilk kayıp Fransa’da bulunan in the world reached 2 yaşamını yitirdi. gerçekleşti. Çinli bir turistin hayatını thousand 801, and the loss of The first death outside The number of people kaybetmesiyle oldu. life arose 80. China occurred in the who died due to the new The first case on the African Philippines. A person from coronavirus increased to 813. continent was detected 29 2020OCAK Wuhan, China died at the 811 of the deaths occurred in in Egypt. Chinese tourist JANUARY age of 44. China, one in Hong Kong and died in France due to the one in the Philippines. outbreak whose death has Ortadoğu’da ilk vaka 05 2020ŞUBAT marked the first fatality in Birleşik Arap Emirlikleri’nde FEBRUARY 11 2020ŞUBAT Europe. görüldü. Aynı gün FEBRUARY Finlandiya’da koronavirüs Türkiye Çin’den gelen 19 2020ŞUBAT vakası olduğu açıklandı. tüm uçuşları durdurdu. DSÖ yeni koronavirüs FEBRUARY The first case in the Middle Belçika’da ilk vaka görüldü. hastalığını resmi olarak East was detected in the Turkey has halted all flights Covid-19 (Corona Virus İran ilk koronavirüs vakasını United Arab Emirates. from China. The first case Desease-19) adıyla bildirdi. Çin’de tedavi olup On the same day, first was seen in Belgium. tanımladı. iyileşenlerin sayısı yeni coronavirus cases were WHO officially identified vaka sayısını ilk kez geride announced in Finland. 07 2020ŞUBAT the new coronavirus disease bıraktı. 1.824 kişi iyileşirken FEBRUARY under the name Covid-19 1.749 kişiye Covid-19 teşhisi 31 2020OCAK (Corona Virus Desease-19). kondu. JANUARY Koronavirüs uyarısını ilk Iran reported its first case yapan ve çalıştığı hastanede 12 2020ŞUBAT of coronavirus. The number ABD Sağlık Bakanlığı “kamu virüs kapan Doktor Li FEBRUARY of people who have been sağlığı acil durumu” ilan Venliang yaşamını yitirdi. treated and recovered in etti. Rusya, İsveç, İngiltere Li Venliang’in hakkında Japonya’ya gelen Diamond China surpassed the number ve İspanya’da koronavirüs yeni bir virüs tipi olduğunu Princess yolcu gemisindeki of new cases for the first tespit edildi. İtalya’da ilk açıklamak istediği için 175 yolcuda vaka tespit time. While 1,824 people vaka tespit edildi. soruşturma açılmıştı. edildi. Kamboçya, beş recovered, 1,749 people The US Department of Doctor Li Venliang, who had ülkenin almayı reddettiği diagnosed with Covid-19. Health declared a “public made the first coronavirus geminin kendi limanlarından health emergency”. warning and been infected birine gelmesine onay verdi. 17 Coronavirus was detected in the hospital where he Cases were detected in 175 in Russia, Sweden, the UK had worked, died. An passengers on the Diamond and Spain. The first case was investigation had been Princess Cruise ship arriving detected in Italy. opened against Li Venliang, in Japan. Cambodia has as he had wanted to approved the arrival of the 01 2020ŞUBAT announce the new type of ship, which the five countries FEBRUARY virus for the first time. had refused to take, to one of its ports. Çin’de vaka sayısı 14 bin 380, can kaybı 300’ü geçti. The number of cases in China exceeded 14 thousand 380, loss of life rose 300.
Küresel Salgın Global Pandemic ŞUBAT 10 2020MART 16 2020MART MARCH MARCH 21 2020FEBRUARY Türkiye’de 10 Mart’ı 11 Mart’a Türkiye’de toplam vaka İtalya, ölümlü vaka rapor bağlayan saatlerde ilk sayısı 18’e çıktı. AB, sınırlarını eden Avrupa’daki ilk ülke koronavirüs vakasının tespit üçüncü ülke vatandaşlarına oldu. İsrail’de ilk vaka edildiği açıklandı. Dünya kapattı. Brezilya’da ilk görüldü. WHO, İran’da hızla genelinde ölüm sayısı 4 koronavirüs kaynaklı ölüm yayılabileceği uyarısını yaptı. bini aştı. İtalya’da karantina gerçekleşti. İlk kez Çin uygulanmaya başlandı. dışındaki enfekte kişi sayısı ve Italy became the first country It was announced at the can kaybı Çin’i geride bıraktı. in Europe to announce the early hours of 11 March that The total number of cases fatal cases. The first case in the first coronavirus case reached 18 in Turkey. The EU Israel was seen. WHO warned was diagnosed in Turkey. closed its borders to third- that the virus could spread The number of deaths in country nationals. The first rapidly in Iran? the world has exceeded 4 coronavirus-related death thousand. Quarantine started occurred in Brazil. For the ŞUBAT 01 2020MART to be implemented in Italy. first time, the number of MARCH infected people and loss of 25 2020FEBRUARY 12 2020MART life outside China was higher Covid - 19 virüsünün MARCH than those in China. Koronavirüs görülen küresel çapta öldürme oranı ikinci Afrika ülkesi Cezayir yüzde 3.4’e çıktı. Türkiye’de ilk ve orta 16 2020MART oldu. Brezilya, İsviçre, The global killing rate of dereceli okullar ile MARCH Hırvatistan, Avusturya, Covid - 19 virus increased to üniversitelerde 16 Mart’tan Yunanistan, Gürcistan, 3.4 percent. itibaren geçerli olmak üzere Çok sayıda ülke ve kurum Kuzey Makedonya, Norveç, eğitime ara verildi. evden çalışma sistemine geçti. Romanya ve Pakistan’da 04 2020MART Education in primary and Numerous countries and ilk vakalar görüldü. İran MARCH secondary schools and institutions switched from Sağlık Bakan Yardımcısı universities were suspended home to work. koronavirüse yakalandı. Dünya Bankası, koronavirüs in Turkey effective as of 16 Algeria became the second salgınının tıbbi ve ekonomik March. 18 2020MART African country with etkileriyle mücadele eden MARCH coronavirus cases. The ülkelere yardımcı olmak 15 2020MART first cases were seen in amacıyla yaklaşık 12 milyar MARCH Türkiye’de koronavirüs Brazil, Switzerland, Croatia, dolarlık başlangıç paketini kaynaklı ilk ölüm gerçekleşti. Austria, Greece, Georgia, devreye sokacağını açıkladı. Dünyada toplam vaka 89 yaşındaki bir kişi yaşamını North Macedonia, Norway, The World Bank has 169 bin, ölüm 6 bin 500, yitirdi. Cumhurbaşkanı Recep Romania and Pakistan. announced that starter tedaviyle iyileşen sayısı Tayip Erdoğan 100 milyar Iran’s Deputy Minister of pack of $ 12 billion will be 77 bin oldu. Salgın Afrika TL’lik Ekonomi Destek Paketi Health was infected with launched to help countries kıtasındaki 26 ülkeye yayıldı. açıkladı. Dünya’da ölüm sayısı coronavirus. tackle the medical and The total number of cases 7 bin 900 olurken, vaka sayısı economic effects of the in the world reached 169 200 bini aştı. Uluslararası ŞUBAT coronavirus outbreak. thousand, death rose to Çalışma Örgütü (ILO) salgın 6,500, and the number nedeniyle dünya genelinde 28 2020FEBRUARY 05 2020MART of people recovered with yaklaşık 25 milyon insanın işini MARCH treatment 77 thousand. kaybedebileceğini duyurdu. Dünya Sağlık Örgütü, The pandemic spread to Çin’de 100 yaşını aşkın iki kişi Covid-19 için küresel risk Uluslararası Para Fonu 26 countries on the African hastalığı yendi. seviyesini “Yüksek”ten “Çok (IMF) salgınla mücadele için continent. In Turkey, the first death due Yüksek”e çıkardı. Hastalık 50 milyar dolarlık kaynak to coronavirus occurred. 55 ülkeye sıçradı. ayrıldığını açıkladı. A 89-year-old man died. The World Health The International Monetary President Recep Tayyip Organization has raised the Fund (IMF) has announced Erdoğan announced an global risk level from “High” that $ 50 billion is allocated Economy Support Package to “Very High” for Covid-19. to combat the outbreak. of 100 billion TL. While the The disease spread to 55 number of deaths in the world countries. reached 7 thousand 900, the number of cases exceeded 200 ŞUBAT thousand. The International Labour Organization (ILO) 29 2020FEBRUARY has announced that nearly 25 million people worldwide ABD’de koronavirüs kaynaklı may lose their jobs due to the ilk can kaybı yaşandı. pandemic. Two people over The first loss of life due to age of 100 in China beat the coronavirus occurred in the disease. USA. 18
24 2020MART 02 2020NISAN 08 2020NISAN 15 2020NISAN MARCH APRIL APRIL APRIL Uluslararası Olimpiyat Dünyada Covid-19 vaka Dünya genelinde Covid - 19 ABD Başkanı Donald Trump, Komitesi 2020 Tokyo sayısı 1 milyonu, ölü sayısı vaka sayısı 1,5 milyonu aştı. salgın dolayısıyla Olimpiyatları’nı bir yıl 50 bini aştı. İyileşen sayısı 320 bini geçti. suçladığı Dünya Sağlık erteledi. Polonya’da The number of Covid-19 Türkiye’de ilk kez bir günde Örgütü’ne sağladıkları fonu ikiden fazla kişinin bir cases in the world exceeded 4 binden fazla vaka tespit durdurduğunu açıkladı. araya gelmesi yasaklandı. 1 million and the number of edildi. US President Donald Trump Suudi Arabistan ve deaths rose to 50 thousand. Covid - 19 cases worldwide has announced that he has Kamerun’da ilk ölümler exceeded 1.5 million. The stopped funding the World gerçekleşti. Hindistan’da 21 03 2020NISAN number of people recovering Health Organization, which gün sokağa çıkma APRIL from the virus exceeded he blamed for the pandemic. yasağı ilan edildi. DSÖ 320 thousand. For the first yetkilileri koronavirüsün Türkiye’de 30 büyükşehir time in Turkey more than 26 2020NISAN yeni merkezinin ABD ve Zonguldak iline 15 4 thousand cases were APRIL olabileceğini söyledi. gün süreyle giriş çıkışlar detected in a day. ABD’de vaka sayısı 104 bin yasaklandı. Çin, Wuhan kentindeki tüm 256’ya yükseldi. Entry and exit have been 10 2020NISAN hastaların taburcu edildiğini The International Olympic banned to 30 metropolitan APRIL açıkladı. Committee postponed the cities and Zonguldak in The Chinese announced that 2020 Tokyo Olympics for Turkey for 15 days. Türkiye’deki toplam all patients in Wuhan were a year. Poland has banned ölü sayısı bin 6 oldu. discharged. gatherings of more than 07 2020NISAN Koronavirüsün yayılma hızını two people. The first deaths APRIL düşürmek amacıyla 30 27 2020NISAN occurred in Saudi Arabia büyükşehir ve Zonguldak’ta APRIL and Cameroon. A curfew has Salgının ortaya çıktığı hafta sonunu kapsayacak iki been declared in India for Wuhan’da yaklaşık 76 günlük sokağa çıkma yasağı Koronavirüse yakalanan 21 days. WHO officials have gün boyunca uygulanan ilan edildi. Dünyada ölüm İngiltere Başbakanı Boris indicated that the USA may karantina kaldırıldı. sayısı 103 bin 56 oldu. Johnson 22 gün sonra işbaşı become the new epicentre The quarantine that The total number of yaptı. of coronavirus. The number was implemented for deaths in Turkey reached British Prime Minister Boris of cases in the U.S. increased approximately 76 days in 6 thousand. A two-day Johnson, who was caught in to 104 thousand 256. Wuhan, where the outbreak weekend curfew was the coronavirus returned to occurred, was removed. declared in 30 metropolitan work after 22 days. 26 2020MART cities and Zonguldak in MARCH order to reduce the speed 29 2020NISAN of coronavirus spread. The APRIL ABD en çok koronavirüs number of deaths in the vakası görülen ülke oldu. world rose to 103 thousand Vaka sayısı 3 milyon 148 Türkiye’de bir gün içinde 56. bini, ölüm sayısı 218 371’i, binden fazla vaka tespit yileşen sayısı 962 bini aştı. edildi. Vaka sayısı 3 bin Türkiye’de ise vaka sayısı 114 629’a yükselirken toplam bin 653’e, ölüm sayısı 2 bin ölüm sayısı ise 75 oldu. 992’ye, iyileşenler ise 38 bin The USA became the 809’a ulaştı. Sağlık Bakanlığı country with the most verilerine göre 1621 durumu coronavirus cases. More kritik hasta var. than a thousand cases Total cases has exceeded 3 were detected in Turkey million 148 thousand, number in one day. The number of of deaths exceeded 218 cases rose to 3,629 while 371, the number of people the total number of deaths recovered exceeded 962 reached 75. thousand. Cases in Turkey to 114 thousand 653, 2 thousand 31 2020MART 992 the number of deaths, MARCH while 38 thousand have recovered reaching 809 BM, salgın nedeniyle dünya thousand . According to the ekonomisinin yüzde 1 Ministry of Health data, there küçülebileceğini açıkladı. are 1621 critically ill patients. The UN has announced that the world economy may 19 shrink by 1 percent due to the pandemic.
Küresel Salgın Global Pandemic STRESİ VİRÜSTEN BETER! STRESS IS WORSE THAN THE VIRUS ITSELF! Covid-19 salgınında insanlar bir yandan yolda, In Covid-19 pandemic, people are worried about “to not işte “virüs kapmayayım” endişesi yaşarken, ev be infected” at outside and at work, while those in home izolasyonundakiler de süre uzadıkça evde kalma isolation are also left with frustration caused by staying sıkıntısı ve aile içi çatışmalarla baş başa kaldı. Çiftler home and domestic conflicts as the time went on. As arasında krizler derinleşirken, okula gitmeyen crises deepened between couples and parents with çocuklarla ebeveynler arasında da gerginlikler children who did not attend school began to experience yaşanmaya başlayınca psikolojimiz hayli bozuldu. tensions, our psychology deteriorated considerably. 20
Türkiye’de 10 Mart’ta ilk vakanın Within the framework of the Araştırmalar, daha görülmesinin ardından başlayan measures, which began after şimdiden, salgının önlemler çerçevesinde “Mecbur the first case was seen in Tur- yol açtığı kaygı ve kalmadıkça evden çıkmayın” çağrıları key on March 10, we locked ourselves izolasyonun şimdiden ile başlayan ev izolasyonları ve soka- in houses with home isolations and ruh sağlığı üzerinde ğa çıkma kısıtlamaları nedeniyle evlere curfews, starting with calls for “Do not kapandık. Okulların tatil olması, 20 yaş leave the house unless you have to!” olumsuz etkileri altı ve 65 yaş üstüne sokağa çıkma ya- All family members started to spend olduğunu gösteriyor. sağı gelmesi, pek çok çalışanın işlerini 24 hours together, as the schools are Research shows that evden sürdürmesiyle tüm aile bireyle- closed, the curfew is implemented anxiety and isolation ri 24 saati birlikte geçirmeye başladı. under the age of 20 and over 65 and Tatil gibi geçen ilk günlerin ardından many employees continues their work caused by the çiftler arasında krizler, anne ve babalar from home. After the first days, such pandemic are already ile çocuklar arasında tartışmalar, ger- as holidays, crises between couples, having negative effects ginlikler, küslükler görülmeye başlandı. discussions between parents and chil- Araştırmalar, daha şimdiden, salgının dren, tensions and resentments began on mental health. yol açtığı kaygı ve izolasyonun ruh to appear. sağlığı üzerinde olumsuz etkileri oldu- Research shows that anxiety and iso- 21 ğunu gösteriyor. Salgının etkisiyle or- lation caused by the pandemic are al- taya çıkan yalnızlık ve sosyal izolasyon ready having negative effects on men- nedeniyle görülen kaygı bozukluğu, tal health. Social isolation and loneliness kendine zarar verme, depresyonların caused by the pandemic caused by izlenmesi gerektiğini belirten uzman- anxiety disorder, self-harm, depression lar gelecekteki etkileri için de akıl- should be monitored for future effects, lı telefonlar ya da bilgisayarların ruh experts say, smart phones or comput- sağlığını anlamada kullanılabileceğine ers can be used to understand mental dikkat çekiyor. health. Türkiye’de de koronavirüsün psikoloji A study on the effects of coronavirus üzerindeki etkileri üzerine bir çalışma on psychology was also conducted yapıldı. Yıldız Teknik Üniversitesi Öğ- in Turkey. A team composed of Prof. renci Dekanı ve Türk Psikolojik Danış- Engin Deniz, the Dean of Yıldız Tech- ma ve Rehberlik Derneği Genel Başkan nical University and Vice President of Yardımcısı Prof. Dr. Engin Deniz, Artvin Turkish Psychological Counseling and Çoruh Üniversitesi’nden Doç. Dr. Seydi Guidance Association, Assoc. Prof. Ahmet Satıcı, Dr. Öğretim Üyesi Be- Seydi Ahmet Satici and Dr.Begum Sat- güm Satıcı ve Sakarya Üniversitesi’n- ici ,Faculty Member from Artvin Coruh den Dr. Emine Göçet Tekin’den oluşan University, and Dr. Emine Gocet Tekin, bir ekip 75 ilden yaşları 18 ile 64 arasın- Faculty Member from Sakarya Universi- da değişen 1.304 kişiyle anket gerçek- ty conducted a survey with 1,304 peo- leştirdi. Araştırmada Covid-19 korku- ple ranging in age from 18 to 64 from sunun kişilerdeki depresyon, kaygı ve 75 cities. The study found that fear of stres seviyesini artırdığı belirlendi. Co- Covid-19 increased the level of depres- vid-19’u daha sıklıkla düşünen kişilerin sion, anxiety and stress in people. Peo- yaşamlarından elde ettikleri doyumun ple who thought of Covid-19 more of- azaldığı görüldü. Yüzde 20’lik grubun ten had less satisfaction with their lives. pandemi boyunca evden çıkmayaca- Commenting on the survey, that 20% ğını söylediği anketi yorumlayan Prof. participants stated that they will not Dr. Deniz, “Ekibimiz, bu salgının geçici leave the house during the pandemic, bir dönem olduğunu kişilerin kendi- Prof. Deniz said: “Our team is reminding lerine hatırlatarak korkularını kontrol people that this outbreak is a tempo- altına almalarının sağlıklı bir ruhsal rary period and underlining that it is im-
Küresel Salgın Global Pandemic Maltepe Üniversitesi durum ve vücut direnci için önemli ol- portant for a healthy mental state and Tıp Fakültesi Psikiyatri duğunun altını çizmektedir. Bu süreçte body resistance to control their fears. In Anabilim Dalı Dr. evde kalmanın önemine bir kez daha this process, we need to address once Öğretim Üyesi Burcu Kök değinmemiz lazım. Ayrıca bu dönemi again the importance of staying home. Kendirlioğlu, Covid-19’a bunalıma girmeden atlatabilmek için In addition, in order to get through this yakalanma korkusu kişilerin günlük rutinlerini olabildiğin- period without getting depressed, we ve kaygının insanlarda ce yerine getirmelerini, bütün günü recommend that people perform their bunalımı tetikleyebileceğini aynı kıyafetle geçirmemeyi, ev içinde daily routines as much as possible, not söylüyor. daha önce yapmayı planladıkları işle- to spend the whole day in the same Dr. Burcu Kok Kendirlioglu rini ertelemeyip hayata geçirmelerini clothes, not to delay the work they had from Maltepe University ve sosyal ilişkilerini online bir şekilde planned to do at home and to continue Medicine Faculty sürdürüp yakınlarıyla iletişimleri bu şe- their social relations online and com- Department of Psychiatry kilde devam etmeyi öneriyoruz” diyor. municate with their relatives in this way. states that fear and anxiety Maltepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Psi- Dr. Burcu Kok Kendirlioglu from Maltepe of getting Covid-19 can kiyatri Anabilim Dalı Dr. Öğretim Üyesi University Medicine Faculty Depart- trigger depression in Burcu Kök Kendirlioğlu ise Covid-19’a ment of Psychiatry states that fear and people. yakalanma korkusu ve kaygının insan- anxiety of getting Covid-19 can trig- larda bunalımı tetikleyebileceğini söy- ger depression in people. Kendirlioglu lüyor. Kendirlioğlu, salgın döneminden also states that people may experience insanların kendileri veya sevdiklerinin fear and anxiety about the health of sağlığıyla ilgili korku ve endişe, uy- themselves or their loved ones during kusuzluk ya da aşırı uyuma hali, aşırı the pandemic period, insomnia or ex- yeme isteği, dikkati toparlamakta ya cessive sleeping state, excessive eating da konsantre olmakta zorluk, kronik desire, difficulty in recovering or con- sağlık sorunlarının kötüleşmesi, alkol, centrating attention, worsening chronic sigara, ilaç kullanımının artmasının gö- health problems, alcohol, smoking, and rülebileceğine dikkat çekiyor. Evdeki drug use may also increase. Emphasiz- izole yaşamda günlük rutinin devam ing that it is important to maintain the ettirilmesinin önemli olduğunu vurgu- daily routine in an isolated life at home, layan Kendirlioğlu, evden çalışanların Kendirlioğlu says that employees from çalışma saatlerini işe gidiyormuş gibi home can plan their working hours as planlayabileceğini, önceki yatış ve kal- if they were going to work, can contin- kış saatlerine devam edebileceğini ve ue their previous bedtimes and waking süreci kendini geliştirmek için fırsat times and that seeing the process as an olarak görülmesinin ruhsal duruma opportunity to improve themselves will faydası olacağını söylüyor. benefit the mental state. Salgın sürecinde herkesin zihinsel da- Stating that everyone should increase yanıklılığını arttırması gerektiğini be- their mental endurance during the pan- lirten Kendirlioğlu, Covid-19 ile ilgili demic process, Kendirlioğlu points out konuşmaya ve dinlemeye gereğinden that excessive exposure to talking and fazla maruz kalmanın endişeye neden listening about Covid-19 can cause anx- olabileceğine dikkat çekiyor. Bedene iety. Kendirlioğlu mentions that taking iyi bakmanın, sağlıklı, dengeli yemek- good care of the body, eating healthy, ler yemenin önemli olduğunu, düzenli balanced meals is important, that ex- egzersiz yapmanın moral vereceği- ercising regularly will give morale and ni ve kaygıları yatıştıracağını belirten calm anxiety, and that maintaining a Kendirlioğlu, umut duygusunu koru- sense of hope and thinking positively mak ve olumlu düşünmenin, stres ve will take away stress and anxiety. kaygıyı uzaklaştıracağını söylüyor. Clinical psychologist Fundem Ece Uzman Klinik Psikolog Fundem Ece Kaykaç also stresses that the stay-at- 22
Kaykaç da, evde kalma sürecinin birçok home process negatively affects many Maltepe Üniversitesi çiftin ilişkisini olumsuz etkilediğini vur- couples ‘ relationships. And she says; Tıp Fakültesi Hastanesi guluyor. Kaykaç, “Çiftler birbirine ta- “Couples began to be unable to tol- hammül edememeye başladılar ve tar- erate each other and there was also a Psikiyatri Bölümü Dr. tışma oranlarında da büyük bir artış big increase in discussion rates. So the Öğretim Üyesi Buğra Çetin oldu. Peki buradaki asıl problem evde real problem here is staying at home salgın nedeniyle yaşanan kalmak mı yoksa ilişkide yapılan hatalar or making mistakes in the relationship? endişeli ruh halinin ve evde mı oldu? İletişimdeki kopmalar, ilişkide Breaks in communication can lead to de sorunlara yol açmaya ve çiftlerdeki problems in the relationship and de- kapalı kalmak zorunda tahammülün de azalmasına neden ola- crease the tolerance in couples. The olmanın ilişkilerde pek çok biliyor. Başarılı iletişim kurmanın do- nine golden rules of successful com- krize kapı aralayabileceğini kuz altın kuralı sevgi, saygı, empati, munication are love, respect, empathy, anlayış, paylaşım, fedakarlık, sabır, ta- understanding, sharing, altruism, pa- vurguluyor. hammül ve hoşgörüdür.\" dedi. tience, tolerance and indulgence.” Prof. Bugra Cetin from Maltepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Has- Prof. Bugra Cetin from Maltepe Uni- Maltepe University Medical tanesi Psikiyatri Bölümü Dr. Öğretim versity Medical Faculty Hospital, De- Faculty Hospital, Department Üyesi Buğra Çetin ise salgın nedeniyle partment of Psychiatry states that of Psychiatry states that the yaşanan endişeli ruh halinin ve evde the anxious mood experienced by the anxious mood experienced kapalı kalmak zorunda olmanın ilişki- pandemic and having to stay indoors by the pandemic and having lerde pek çok krize kapı aralayabile- could open the door to many crises in to stay indoors could open ceğini söyleyerek, “Belirli bir alanda relationships. The Professor indicates the door to many crises in kapalı kalmak içe dönük mizaçlı kişiler that; “Staying indoors in a certain area için bile zorlayıcı olabilir. Bu dönemde can be challenging, even for introvert- relationships. gerginlik, huzursuzluk, kaygı, endişe ed people. During this period, intense gibi hisler yoğun yaşanır. Evde kendi feelings such as tension, restlessness, kendine zaman geçirme alışkanlığı ol- anxiety and anxiety are experienced. mayan, hobilere sahip olmayan kişiler For people who do not have the habit için yaşanan izolasyon çok daha güç of spending time at home on their own olacaktır.” diyor. and who do not have hobbies, the iso- Evdeki izolasyon sırasında çiftlerin bir- lation will be much more difficult.” birlerinden beklentilerinin değişebi- Prof. Cetin points out that long periods leceğini, toleransın da azalmış olması of time spent in a restricted area, espe- ile çiftler arasında kavgalar çıkabilece- cially between couples with communi- ğini vurgulayan Dr. Çetin özellikle de cation problems before the quarantine karantina sürecinden önce de iletişim process, may increase problems and, sorunları olan çiftler arasında kısıtlı bir if economic concerns are added, may alanda uzun sürelerin geçirildiği bu lead to incidents of violence while he dönemde sorunların artabileceğine, emphasises that during home isolation, ekonomik kaygılar da eklendiyse şid- couples ‘ expectations of each oth- dete varan olaylara da yol açabilece- er may change and tolerance may be ğine dikkat çekiyor. Çatışmaları azalt- decreased with the couples may have mak için “konuşmak ve paylaşmak” fights each other. “Talking and shar- gerektiğini söyleyen Dr. Çetin, salgınla ing” is needed to reduce conflicts, Prof. ilgili gelişmeler endişeyi arttıracağı için Cetin said, adding that since devel- internete ayrılan zamanı azaltmak, akı- opments related to the pandemic will cı filmler izlemek ve kitaplar okumak, raise concern, it is helpful to reduce the ev içinde dolap, kitaplık düzenlemek time allocated to the internet, watch gibi aktiviteler gerçekleştirmek, egzer- fluent movies and read books, organize siz yapmak, izole yakınlarla temas kur- lockers and bookshelves in the home, mak ve destek olmanın faydalı yollar exercise, contact isolated relatives and olduğunu ekliyor. to support them. 23
KoronaGelecek CoronaFuture MYİELANANEWİTMILBE?MİRI? Artık hiçbir şey eskisi gibi olmayacak. Things will never be the same Noam Chomsky’nin de dediği gibi; COVID 19 As Noam Chomsky said; the outbreak of COVID 19 salgını muhtemelen çağımızın en şok edici olayıydı. has possibly might be the most shocking incident Sınırlar kapandı, milyonlarca insan evlerine of our century. The borders were closed, millions hapsoldu, bazı ülkelerde sokağa çıkma yasakları of people were confined to their homes, some uygulandı. Krizin üstesinden gelinebilmek için countries enforced curfews, we almost “declared adeta “savaşa girdik ve seferberlik ilan ettik”… war and mobilization” to overcome the crisis... Artık hiçbir şey eskisi gibi olmayacak. Salgın Things will never be the same. Once the pandemic kontrol altına alındıktan sonra bizi başka bir hayata is under control, we will have a journey to another yolculuk bekliyor. Sil baştan yeni bir düzene life. We may not be moving quickly from the hızla geçiş yapmayacağız belki ama bıraktığımız beginning to a new order, but it seems certain that yerden başlamayacağımız kesin görünüyor. we will not start where we left off. Maybe it is time Belki de kendimize; “nasıl bir dünyada yaşamak to ask ourselves; “What kind of world do we want istediğimizi” sormanın zamanı gelmiştir. to live in?” ScienceUp, koronavirüs sınavımızdan sonra ScienceUp asked leading experts in medicine, dünyayı yakın ve uzak vadede nelerin beklediğini social sciences, economics, international relations, tıp, sosyal bilimler, ekonomi, uluslararası ilişkiler, education and technology what awaits the world eğitim ve teknoloji alanında önde gelen uzmanlara in the near and long term in post corona era. sordu. Ve hangi alandan bakarsak bakalım, aynı sonuca And whichever field we look at, we have come to ulaştık: Dönüşüm başlıyor… the same conclusion: Transformation begins… 24
25
KoronaGelecek Siyaset ve Uluslararası İlişkiler CoronaFuture Politics and Foreign Affairs BATI ARAFTA, DÜNYA KARMAKARIŞIK THE WEST IN LIMBO AND THE WORLD IN DISARRAY Yazar / Writer: Prof. Dr. Hasan Ünal Maltepe Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Professor, Maltepe University Department of Political Science and International Relations Batı dünyası belirsizlik ve karmaşa içinde. The Western world is in limbo indeed it is in total Dünyada en fazla nükleer ve konvansiyonel disarray. The mighty US with the largest nuclear silaha sahip, her şeye kadir ABD bir “saldı- and conventional arsenal appears overwhelmed rı” karşısında afallamış/bunalmış görünüyor. ABD by an ‘attack’. The US military has been given orders Silahlı Kuvvetleri'ne; \"bulunduğu yerde görevlerini to move the top administration to a safe place should yapamaz hale gelmesi durumunda, en üst düzey it not function where it is. European allies look equally yönetim kademesini güvenli bir yere götürmesi\" devastated. What has happened? Have their adversar- yönünde emir verildi. Avrupalı müttefikler de aynı ies carried out a combined surprise attack involving nu- şekilde harap durumda gözüküyor. Peki ne oldu? clear and conventional weapons? And have the West- Düşmanları Batı dünyasına nükleer ve konvansiyo- ern air defense systems not been able to detect the nel silahlarla müşterek bir sürpriz saldırı mı düzen- missiles sent into? Non wait, of course not. ledi? Ve Batı hava savunma sistemleri fırlatılan bu Who is attacking the Western world then? Our planet füzeleri radarlarında göremediler mi? Hayır öyle has not come under attack by extra-terrestrial forces us- değil, tabii ki hayır! ing invisible weapons crippling our air defense systems. O zaman Batı dünyasına kim saldırıyor? Gezegeni- Nor have we seen anybody killed or wounded by any miz, hava savunma sistemlerimizi bozan görünmez weapon possessed by any state but we keep seeing silahlara sahip uzaylı güçler tarafından saldırıya uğ- huge numbers of people dying in hospitals or in their ramadı. New York sokaklarında tuhaf ekipmanlarıy- homes in destitute and helpless circumstances, a situ- la dolaşan ve insanoğlunun yaptığı silahları devre ation totally unheard of before since the Second World dışı bırakan yaratıklara da rastlamadık. Herhangi bir War. What are we confronted with then? Well, the short devletin silahla birilerini öldürdüğünü veya yaraladı- and simple answer is that we, including Turkey, are being ğını da duymadık. Ama hastanelerde veya evlerinde seriously threatened by an invisible enemy: covid-19. The çok sayıda insanın perişanlık ve çaresizlik içinde öl- whole world is now pitted against it but it seems that düğüne tanık oluyoruz ki, bu, İkinci Dünya Savaşı’n- the enemy does not recognize borders ad it does not dan bu yana hiç duyulmamış bir durum. Peki neyle feel under any obligation to obey the international law karşı karşıyayız? Salgının Batı’da sebep olduğu fe- humanity has built over the centuries. Nor does it seem laket Batı üstünlüğünün ani bir sona yaklaştığı yo- to be scrupulous, certainly not in the slightest, as it hits rumlarına neden oldu. Birbirleri üzerinde üstünlük the young and the old without distinction, whoever gets kurmak amacıyla mücadeleye tutuşmuş olan dev- in its way, though it appears to be more ruthless with letlerin dünyayı çok kutupluluğa sürüklediği bir za- the poor generally in the West and in particular the US. manda patlak veren bu salgının hem siyasi hem de The carnage the pandemic has caused in the West has ekonomik anlamda dünyayı kökünden sarsması ih- led to speculation that the Western predominance is timali yüksek. Kimileri şimdiden Batı hâkimiyetinin coming to an abrupt end. Coming as it did at a time her açıdan sona erdiği hükmünü verirken diğerleri when the world powers were involved in a sharp scram- ise tartışmada temkinli tarafta yer alıyor. ble for mastery possibly leading to multi-polarity, the Batı basınını dikkatle incelediğimizde şu anki kri- present pandemic is likely to shake off the world politi- zin bazı sancılı tartışmaları doğuracağını ve Batı’da cally as well as economically. Some are already jumping büyük ihtimalle hararetli tartışmalara neden olaca- at the conclusion that the Western predominance has 26
ğını anlıyoruz. Kaliforniya gibi dünyanın en varlıklı come to a practical end to all intents and purposes. A ülkelerin birinde doğru düzgün bir sağlık sigorta- perusal of the Western press suggests that the current sına sahip olmadığı için 17 yaşında bir genç ölü- crisis is likely to bring up a number of thorny subjects for yorsa bunun, bütüncül bir sistem olarak neoliberal discussion and quite probably for heated-debate in the ekonomi kavramına yönelik eleştiri patlamasına ve West. If a 17 year-old man dies of Covid-19 in the world belki de protestolara yol açmaması çok düşük bir like California, he did not have proper private health- ihtimal. Özellikle virüsün ABD’de Siyahi ve Latin care insurance, would be more likely than not that this nüfusu, yani Amerikan halkının alt tabakasını öldür- would lead to an outburst of criticism and possibly pro- düğü düşünülürse… test of the neoliberal economic system, particularly giv- en that the virus seems to be killing the blacks and the Uluslararası anlamda salgın, Çin’in dünya mesele- Latino population across the US, the lower strata of the lerinde daha çok söz sahibi olduğu yeni bir siyasi American people. durumun önünü açabilir. Salgınla beraber dünyada korumacı politikalar yaygınlaştığı takdirde, Çin’in Internationally, the pandemic could possibly lead to a ekonomik mucizesinin belkemiği olan new political situation where China would have more say imalat sanayisinin bundan olumsuz etkilenme ihtimali karşı önerme olarak in world affairs. Or alternatively, one could actually come up with the counter-argu- ABD’nin egemenliğiortaya atılabilir. Şayet salgın sonucun- ment that should the pandemic cause worldwide protectionism, that might af- da Çin, dünya liderliğini ele geçirecek- fect China’s manufacturing industry, the backbone of the Chinese economic mir- ciddi bir darbe almıştırse, bu, ne kadar zaman alır? Fiiliyatta acle. Should China grab the world lead- ve büyük olasılıklabunun anlamı ne olur? Bunlar, gelecek ership as a result of this pandemic, how long would it take and what would that yıllarda cevaplanması gereken sorular. mean in practical terms? These are the questions that will need to be answered önümüzdeki yıllardaAncak şunu rahatça söyleyebiliriz ki in the coming years but it is safe to say zayıflamaya devamABD’nin egemenliği ciddi bir darbe al- that the American supremacy has been dealt a serious blow and that it is quite mıştır ve büyük olasılıkla önümüzdeki likely that the US dominance across the globe will continue to wane over the years edecektir.yıllarda zayıflamaya devam edecektir. to come. What about the EU, which has not demonstrated any degree of leader- Peki ya AB? AB, bu sefer de önder- ship and/or unity, this time, again? The EU could not cope with the financial and American supremacy haslik ve/veya birlik görüntüsü vereme- economic crisis that broke out in 2008 ravaging a number of fellow members as di. Birlik, 2008’de patlak veren mali its policies are always afflicted by national interest, pre- vailing over that of Europe all the time. This time round been dealt a serious blowve ekonomik krizle baş edememişti; general situation in the EU is as bad, if not worst, in the and that it is quite likelyçünkü AB politikaları her zaman milli sense that the EU left the badly-hit members like Italy and Spain in their lurch, let alone go to their rescue, as çıkarlara mağlup olduğundan ve tek all the EU members have had to concentrate on their own crisis. It is obvious that this pandemic as it came that will continue to wanetek devletlerin milli çıkarları ortak po-after the economic and financial crisis had slowed down over the years to come.litikalara her zaman üstün geldiğinden the political process for further integration leading to a united European state of some sort, it might prove to be üye ülkeler mahvolmuştu. Bu kez AB the last nail in the coffin. Indeed, it would be very diffi- içindeki durum 2008 krizi zamanında- cult, if not impossible, for the EU to sail through to a po- kinden daha kötü olmasa da en az o litical unity, after all. If anything, it is safe to say that even zamanki kadar kötü. Öyle ki, AB bırakın salgından the single currency might come under serious criticism en çok etkilenen İtalya ve İspanya gibi üyelerinin though to suggest that the EU will crack up altogether yardımlarına koşmayı, bu ülkeleri tamamen yüz üstü bırakmış durumda. Bütün AB üyeleri ken- di krizlerine yoğunlaşmış haldeler.Mali ve ekono- mik kriz bir tür birleşik Avrupa devletine ulaşmak amaçlı ileri entegrasyon sürecini yavaşlatmıştı. Ar- kasından salgının gelmesi, belki de bu sürece son darbeyi indirecek. İmkansız olmasa da AB’nin bun- dan sonra siyasi birliğe yönelmesi çok zor; hatta ortak para biriminin bile ciddi eleştirilere tabi tutu- lacağını söylemek pek de yanlış olmaz. Öte yandan AB’nin toptan çatırdayarak çökeceğini söylemek için ise henüz erken olabilir. might turn out to be quite premature. 27
KoronaGelecek Eğitim CoronaFuture Education EĞİTİMDE DİJİTAL REFORM DIGITAL REFORM IN EDUCATION Yazar / Writer: The new type of coronavirus has led us to make a rapid transition to digital and distance education. Dr. Özgür Bolat Many countries, including Turkey, have been dis- cussing the digital transformation in education for a Eğitim Uzmanı, Danışman, Yazar long time. The world has already entered digital trans- Education Specialist, Consultant, Author formation in education. Statistics already indicate this very clearly, but we were too late due to our cultural Yeni tip koronavirüs dijital ve uzaktan eğitime structure and perspective. We should have done this hızlı bir giriş yapmamıza neden oldu. Türki- at some point and COVID-19 gave us an opportunity. ye dahil pek çok ülke uzun süredir eğitimde But, what kind of a cultural infrastructure do we need? dijital dönüşümü tartışıyordu. Dünya, eğitimde diji- Researcher Geert Hofstede distinguishes cultures tal transformasyona çoktan girmişti. Zaten istatis- from 6 different perspectives. In Turkey, we have a tikler de bunu çok net gösteriyor ama biz kültürel collectivist and hierarchical structure. What does this yapımızdan ve bakış açımızdan dolayı, çok geç kal- mean? Loyalty to groups is more important than in- mıştık. Bir noktada bunu yapmalıydık ve COVID 19 dividuals. These may include kinship, fellow citizen- bize bu fırsatı verdi. Ama nasıl bir kültürel altyapıya ship, teams or political structures. Communication via ihtiyacımız var? touching and contacting is more prominent. From this Araştırmacı Geert Hofstede, kültürleri 6 farklı açı- point of view, our society does not prefer distance (on- dan ayrıştırıyor. Biz ülke olarak kolektivist ve hiye- line) education. Moreover we have a hierarchical struc- rarşik bir yapıya sahibiz. Bu ne demek? Bizde bi- ture. The teacher often tries to manage the children reylerden ziyade gruplara bağlılık daha önemli. Bu in the classroom using control mechanisms including gruplar, akrabalık, hemşerilik, takımlar veya siyasi reward, punishment, supervision, homework control, yapılar olabiliyor. Bizim gibi toplumlarda, doku- anger, disciplinary offenses, class chairmanship etc. narak ve temasla iletişim daha önemli. Bu açıdan Children got used to doing lessons with external bakıldığında bizim toplumumuz uzaktan (online) control, not with internal control. Nevertheless, con- eğitimi çok tercih etmiyor. Aynı zamanda bizim hi- trol mechanisms with distance education have sud- yerarşik bir yapımız var. Öğretmen sınıfta çoğu za- denly disappeared. They are concerned about how man kontrol mekanizmalarını (ödül, ceza, denetim, the children will study on their own, since they are ödev kontrol, kızma, disiplin suçları, sınıf başkanlığı uncontrolled and undisciplined. In short, our cultural vs) kullanarak çocukları yönetmeye çalışıyor. structure has unfortunately delayed the transition to Çocuklar iç denetimle değil, dış denetimle ders distance education system for these reasons. yapmaya alıştı. Ancak şimdi uzaktan eğitimle kont- There exist differences between distance and face- rol mekanizmaları ortadan kalktı. Çocuklar kont- to-face education. In order to benefit from distance rolsüz ve disiplinsiz, kendi başlarına nasıl ders ça- education, a child’s internal control, auto control and lışacaklar kaygısı başladı. Kısacası, bizim kültürel internal motivation must be developed. yapımız maalesef uzaktan eğitim sistemine geç- memizi şimdiye kadar bu nedenlerle geciktirmişti. Uzaktan eğitim ile yüz yüze eğitim arasında farklar var. Uzaktan eğitimden yararlanmak için bir çocu- ğun iç denetimi, oto kontrolü ve iç motivasyonu gelişmiş olması gerekir. 28
Kendi öğrenmesinin sorumluluğunu alan çocuklar Children who take responsibility for their own learn- ing benefit from this process since there is no control bu süreçten yarar sağlar. İç disiplin ve iç motivas- mechanism in distance education. If there is no internal yon yoksa, yapamaz. Dolayısıyla öğrenmesi durur. discipline and inner motivation, he/she cannot do this. Z kuşağı ve Alfa neslinin bu krizden nasıl etkile- So his/her learning stops. neceği merak ediliyor. Tamamı haftalarca dersten, okuldan, sınavlardan, kültürel etkinliklerden uzak It is wondered how Generations Z and Alpha will be affected by this crisis. All of them stayed away from the kaldı. Aileler bu süreci avantaja dönüştürebilir. Aile lessons, schools, exams and cultural events for weeks. ne yaparsa bu süreç avantaja dönmüş olur? Families can turn this process into an advantage. What İlki; rutinler. Olağanüstü durumlarda, aile evdeki should the family to for that? hayatı ne kadar olağan halde tutabilirse, çocuk o kadar güvende hisseder. Bunun yolu da rutinlerdir. First; routines. In extraordinary situations, the more usual the families can keep life at home, the safer the Yani çocuk bu süreçte çok önemli bir hayat disiplin children feel. The way to do this is to keep the routines. kazanabilir. So the children can gain a very important life discipline İkincisi, ilişki kurma. Günümüzde aile- in this process. ler birçok sebepten dolayı isteseler de çocuklarıyla maalesef çok kaliteli za- Yüz yüze ve sosyal Second; building relationships. Today, man geçiremiyor. Aile bu süreçte farklı families cannot spend high quality time yöntemlerle çocuğu ile çok güçlü ilişki etkileşime dayanan eğitim with their children, even though they kurabilir. Sohbetler edebilir, etkinlikler sisteminin sonu mu want, for many reasons. In this process, yapabilir, bağ kurucu ve duyguları açı- the family can establish a very strong ğa çıkartıcı oyunlar oynayabilir. geliyor: Hayır! relationship with their children through Üçüncüsü; anlam bulma. Bu süreçte Does the education different methods. They can chat, do aileler çocuklarıyla beraber kendileri- system based on face events, and play linking and emotion-re- ne dönüp içlerindeki değerleri keşfe- vealing games. dip daha anlamlı bir yaşam kurabilirler. Third; finding meaning. In this process, Kısacası, bu neslin olumlu mu olumsuz mu etkileneceği ailelerine bağlı… to face and social families can return to themselves with Gelelim kritik soruya: Yüz yüze ve sos- interaction come to an their children and discover the values in yal etkileşime dayanan eğitim sistemi- end? I don’t think so. them and establish a more meaningful nin sonu mu geliyor: Hayır! Uzaktan life. In short, it depends on their families eğitimin kendine özgü bir pedagojisi whether this generation will be affected positively or negatively… var. Öğretmenin anlatımını direkt çekip dijital plat- Now the critical question is the following: Does the edu- formlara koymak, uzaktan eğitimin en basit hali. Derste öğretmeni dinleyen ve sıkılan çocuk, uzak- cation system based on face to face and social interac- tion come to an end? I don’t think so. Distance educa- tan eğitimde de sıkılır. Uzaktan eğitimin en üst pe- tion has its own pedagogy. Take the teacher’s narrative dolojik boyutunda ‘keşfetme’ ve ‘anlam çıkarma’ var. Dijital dünya bu olanağı veriyor. Ama şu anda directly and putting it on digital platforms is the sim- plest form of distance education. The child who listens bizim uzaktan eğitim platformlarımız en alt seviye- to the teacher and gets bored during the lesson gets de. Anlatım odaklı bir pedagoji üzerine kurulu. Bu pedagojiyi daha çok geliştirmediğimiz sürece, ço- bored in distance education, too. In the top pedagog- ical dimension of distance education, ‘discovering’ and cuklar yüz yüze eğitimi tercih edecektir. ‘making sense’ are concerned. The digital world gives Ama başlangıç için çok güzel bir gelişme. this opportunity. However, at the moment, our distance education platforms are at the lowest level. It is based on a narrative pedagogy. Unless we develop this peda- Bir yerden başlamalıydık ve başladık. Bundan son- gogy further, children will prefer face-to-face education. rası çok iyi olacak. But it is a very good development to start with. We had to start somewhere and we did. I think it will bew much better from now on. 29
KoronaGelecek Ekonomi CoronaFuture Economy DEVLET KAPİTALİZMİ BAŞLAYABİLİR STATE CAPITALISM CAN START Yazar / Writer: Prof. Dr. Emre Alkin Ekonomist, Yazar, Altınbaş Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi Dekanı Ekonomist, Writer, Altınbaş University’s School of Fine Arts and Design Dean Kabul edelim; küresel ekonomi, koronavirüs Let’s face it: Global economy has already ortaya çıkmadan önce de halihazırda bazı facing some serious issues even before the ciddi sorunlarla karşı karşıyaydı. Koruma- coronavirus outbreak. Trade protectionism, cı ticaret politikaları, ülkelerin endişe verici borç world’s alarming debt pile, Brexit, recession fears, yığınları, Brexit, piyasalarda durgunluk korkuları, regional conflicts are only a few examples. De- bölgesel çatışmalar bu sorunların yalnızca birkaçı. spite all of these, we were expecting that global Tüm bunlara rağmen 2020’de küresel GSYİH’nin GDP would achieve 2.5% in 2020, at the worst. en kötü ihtimalle yüzde 2,5 seviyelerine ulaşma- But, the coronavirus hit us all like a bomb, re- sını bekliyorduk. Fakat koronavirüs, dünyaya bir minding us all of our fragilities, showing us that bomba gibi düşerek bize zaaflarımızı hatırlattı ve they are real, not delusions. So, under the circum- bu zaafların hayal değil gerçek olduğunu gösterdi. stances, the World Economy seems likely to finish Verili koşullarda dünya ekonomisi, 2020’yi büyük 2020 with a 1.5% contraction. In this case, the US, ihtimalle yüzde 1,5’luk bir daralmayla bitirecek. Bu Euro Zone and Turkey would respectively shrink durumda ABD, Avro Bölgesi ve Türkiye de sırasıyla by 2.5%, 4.5% and 0.5 %. In short, 2020 will be a yüzde 2,5, yüzde 4,5 ve yüzde 0,5 oranında küçü- lost year. lecektir. Kısacası 2020 kayıp bir yıl olmuş olacak. The coronavirus pandemic will be an economic Koronavirüs salgını, ekonomik ve siyasi anlamda and a political milestone. We are about to enter bir dönüm noktası olacak. Dünya olarak insanların, a new era where people, countries and systems ülkelerin ve sistemlerin ilişkilerini gözden geçirece- will have reconsider their relations. It has been ği yeni bir çağa giriyoruz. Ülkelerin sahip oldukları understood that the countries will have to review hükümet sistemlerini yeniden ele alacağı görülüyor. their government systems, capitalism has been Kapitalizm, sorunlarını çözmekte zorlanıyor ve mer- having difficulty solving problems, and institu- kez bankaları gibi kurumlar görünür bir şekilde güç tions like Central Banks have been visibly losing kaybediyor. Gelecekte “Devlet Kapitalizmi” gün- power. “State Capitalism” may be on the horizon. deme gelebilir. Başka bir deyişle bazı hükümetlerin In other words, we might be entering a new era vatandaşlarına “İş bulma konusunu kafaya takma- where some governments will say to their citi- yın. O iş bizde. Siz boş zamanlarınızda spor, sanat zens, “Stop worrying about finding job. We got veya kültürel faaliyetlerinin keyfini çıkarın.” diyeceği this. You can enjoy in your spare time”, and make ve bu vaatlerini insanları kamulaştırdığı şirketlerde this promise come true by employing people in istihdam ederek gerçekleştireceği yeni bir döneme nationalized companies. In this new era, the state giriyor olabiliriz. Bu yeni dönemde devlet, “blok- might even consult with people about legislation zincir” teknolojisini kullanarak insanların yasama ve and execution using the Blockchain technology, yürütme süreçlerine dair fikirlerini dahi alabilir. Böy- parliaments might not indeed be anymore neces- lece parlamentolara ihtiyaç kalmaz. İnsanlar, onay- sary. States might be governed by people casting lı akıllı cihazları aracılığıyla oy kullanarak devletle- their votes on authenticated smart devices just ri yönetebilir. Tıpkı vatandaşların amfi tiyatrolarda like in Ancient Greek city-states, when citizens toplanarak oylama yaptığı Antik Yunan şehir dev- used to gather together in amphitheatres to cast letlerindeki gibi… Bu da vatandaşların parlamenter their votes, which means citizens can participate 30
temsilci seçmeden, doğrudan demokrasiye katılma- in democracy without electing parliamentary rep- sı demektir. Fakat bunun çoğunluk diktasının önünü resentatives. This, however, can lead to the tyran- açma ihtimali de vardır. ny of the majority. Bazı kesimler liberalizm çöküyor mu diye merak Some people wonder whether liberalism will collapse. Liberalism will not collapse under any ediyor. Liberalizm, ne olursa olsun çökmeyecek- circumstances because neither liberalism nor tir. Çünkü evvela ne liberalizm ne de kolektivizm düzgün bir şekilde hayata geçirilebilmiştir. Bunları collectivism has been implemented properly to begin with. It would not be fair to call them “fallen “bitik sistemler” olarak adlandırmak doğru olmaya- systems” since none of them has been properly caktır. Zira iki sistem de devletler tarafından ger- çek anlamıyla kullanılamamış, hükümetlerin sürekli used by the State; both systems suffered great harm due to constant government interventions. müdahaleleri nedeniyle büyük zararlar görmüştür. Prevented by the State, liberalism Devletlerce engellenen liberalizm, ka- pitalizme köle edilmiştir. Liberalizmi was enslaved to capitalism. We have de kolektivizmi de hırs ve aç gözlülük Koronavirüs salgını, sacrificed both doctrines to human ambition and greed. uğruna feda ettik. ekonomik ve siyasi Salgın krizi sonucunda ticari kuralla- anlamda bir dönüm I do not expect the Trade Rules suf- rın köklü değişikliklere uğrayacağını noktası olacak. Dünya fer drastic changes as a result of the ise düşünmüyorum. Buna karşın çe- olarak insanların, ülkelerin Pandemic Crisis; however, some pro- şitli yöntemsel değişiklikler kesinlik- ve sistemlerin ilişkilerini cedural alterations are definitely on le ufukta gözüküyor. Hatta belki de gözden geçireceği yeni the horizon. Perhaps, their products ürünler artık fiziksel olarak dükkanlar- bir çağa giriyoruz. won’t even be available at physical da yer almayacak; onun yerine e-tica- The coronavirus stores; instead they will be deliv- ret yoluyla müşterilerin evlerine teslim pandemic will be an ered to customers’ homes through edilecek. İşlerin aksaması ve değerli economic and a political e-trade. Business interruption and insan kaynaklarının kaybedilmesi yeni milestone. We are about loss of valuable human resources will bir yapının oluşturulmasına yol aça- to enter a new era lead to a new structure which will cak. Bu yapı, herkes tarafından “yeni where people, countries have to be considered “new normal” normal” olarak görülecek. Birçok şir- and systems will have by everyone. Many companies should ket, artık “binlerce insan çalıştırmanın” reconsider their relations. have understood by now that “em- övünülecek bir şey olmadığını kavra- ploying thousands of people” is not mış olmalı. Aslında bir şirketin yapma- actually something to be proud of, sı gereken her zaman insan kaynakla- in fact, a company should try to in- rının niteliğini artırmaya çalışması ve iş crease the quality of human resourc- faaliyetinin her adımında dijitalleşme- es all the time and embrace digitali- ye gitmesidir. Bu gerçekliğin en sancılı zation in every stage of the business. sonucu, Türk iş insanlarının büyük zor- I think the most painful result of fac- luklarla karşı karşıya kalması olacak. ing this reality will manifest itself as a Piyasalara gelirsek… Bu durgunluk tough challenge for Turkish business kâbusu ve petrol fiyatlarındaki düşü- people. şün ana nedenleri bir noktada ortadan kalkacak. About the markets; this recession nightmare, the Eğer salgın ABD’de daha da kötüleşmezse Dowjo- main reason behind the decline in oil prices, will nes borsasının istikrara kavuşacağı muhtemel gö- not go on forever. It seems likely that Dowjones züküyor. Para ve sermaye piyasalarının kötü veya will achieve stability if the pandemic doesn’t get iyi yönlü gelişmeleri diğer piyasalardan daha önce worse in the US. I expect monetary and capital hissetmesini, dolayısıyla buna göre önlemler alma- markets to feel the aggravation or improvement sını bekliyorum. Dolayısıyla piyasalarda sert dü- before the other markets do and take measures şüşler yaşanması pek öngörülmüyor. Tabii ilerleyen accordingly. Therefore, sharp falls in markets are aylarda daha ölümcül bir ikinci salgın dalgası gel- hardly anticipated unless a deadlier second wave mezse… Ama unutmayalım ki aşağı yönlü eğilim de of infection hits later in the year. But, remember, hâlâ sürüyor. downward trend still remains unchanged. 31
KoronaGelecek Tıp CoronaFuture Medical GAFİL AVLADI CATCH US OFF GUARD Yazar / Writer: Doç. Dr. David Terence Thomas Maltepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastenesi Başhekimi, Maltepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Cerrahisi Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Assoc. Prof. Chief of Staff Maltepe University Faculty of Medicine Hospitals and Faculty Member Department of Pediatric Surgery and Department of Medical Education, Maltepe University Faculty of Medicine, Istanbul, Turkey. İnsanlık akıl almaz bir kargaşa döneminden geçi- Humanity is currently experiencing a period of un- yor. Hatta Amerikalı bir yazarın deyişiyle dünya imaginable disorder. An American author even “tepetaklak” olmuş durumda. Vaka sayıları arttıkça suggested that the World is “up-side down”. As virüsün bulaştığı insanların yaklaşık yüzde 3-4’ünün the number of cases increases, it is thought that the vi- ölümüne yol açacağı düşünülüyor. Her ne kadar yüz- rus will lead to the death of approximately 3-4 percent deye vurulduğunda bu uç bir durum gibi gözükme- of those infected. While this may not seem extreme in se de hayatını kaybedenlerin ve virüsten etkilenen- terms of percentages, it is a huge number when the lerin sayısı hesaplandığında bu çok yüksek bir sayı. number of casualties and the vast number of those af- Pandeminin yayılmasını engellemeye yönelik umut- fected are calculated. In a desperate effort to control suz çabalar sonucunda kamuya açık toplantılar ya- the spread of the pandemic, public gatherings have saklandı ve okullar kapatıldı. Cenazelere bile kısıtla- been banned, schools have been closed. Restrictions malar getirildi. Her geçen gün yetkililer, çoğumuzun have even been placed on funerals. Officials are an- zamanında kıymetini bilmediği günlük özgürlüklere nouncing increasing restrictions on the daily freedoms yeni sınırlamalar getiriyor. Covid-19 salgını hakkın- most of us previously took for granted. You may think da konuştuğumu düşünebilirsiniz ama aslında 1918 I am talking about the Covid-19 pandemic but I am in İspanyol Gribinden bahsediyorum. Günlük yaşam- fact talking of the Spanish Flu of 1918. Despite many daki birçok yeni düzene rağmen, birçoğu pandemi changes to everyday life, most changes reverted af- bittikten sonra terk edildi. Tarih kendini tekrarlarsa, ter the pandemic was over. If history repeats itself, the Covid-19’dan sonra da aynıları olabilir. same may happen after Covid-19. Covid-19 pandemisinin ne kadar süreceğini veya ka- To date, we have insufficient data for us to calculate ex- lıcı etkilerinin neler olacağını kesin olarak hesapla- actly (or even to estimate) how long the Covid-19 pan- mak (hatta kestirmek) için şu ana kadar elde edilen demic will last, or what its lasting effects will be. It has veriler yeterli değil. Çin’in Vuhan kentinde salgının taken more than 3 months to control the outbreak in kontrol altına alınması üç aydan fazla sürdü. Bugün Wuhan, China, where life has yet to return to what can kentte hayat, “normal” olarak sınıflandırılabilecek be classed as “normal”. Authorities from the National bir düzeye henüz gelebilmiş değil. Ulusal Sağlık Hiz- Health Service (UK) have suggested that it may take metleri’nden (Birleşik Krallık) yetkililer, normale dö- 6 months or longer for normality to return. Some aca- nüşün altı ay veya daha fazla sürebileceğini belirtti. demics even suggest that it may take up to 18 months Hatta bazı akademisyenler, bunun 18 aya kadar çı- for normality to return. We are faced with a marathon, kabileceğini söylüyor. Yani karşı karşıya olduğumuz and not a sprint. bir maraton; kısa mesafe koşusu değil. In Turkey, one of the last countries to have been affect- Pandemiden en son etkilenen ülkeler arasında olan ed, authorities have placed ever increasing restrictions Türkiye’de yetkililer, günlük hayata getirilen kısıtla- on day to day life. Higher education has been affect- maları sürekli artırmakta. Üniversite kampüslerinin ed with university campuses shut down and distance kapatılması ve ülke çapında uzaktan eğitimin hayata learning implemented across board. In all areas of edu- geçirilmesiyle yükseköğretim de bu durumdan etki- cation, distance learning tools have been introduced at lendi. Eğitimin her alanında uzaktan eğitim araçları, varying degrees. With healthcare facilities overrun and 32
çeşitli ölçülerde devreye sokuldu. Sağlık kurumları- public transport severely limited, the ability of patients and medical students to reach their healthcare or edu- na akın edilmesi ve toplu taşımanın ciddi anlamda cation facilities have been significantly limited. So what sınırlandırılması, hastaların ve tıp öğrencilerinin sağ- lık veya eğitim kurumlarına gitmesini önemli ölçüde short term or long term changes can we predict in the world of Covid-19? zorlaştırdı. O halde Covid-19 dünyasında ne gibi kısa veya uzun vadeli değişiklikler öngörebiliriz? The delivery of “traditional modern” medicine and the application of “modern” learning has been significantly “Geleneksel modern” ilaçların temini ve “modern” affected by the pandemic. Most nations have imposed öğrenimin uygulanması da pandemiden önemli ölçü- de etkilendi. Çoğu ülkenin, halkın serbest dolaşımı- restrictions on the free movement of the public, thus leading to difficulties in access to healthcare. Although na koyduğu kısıtlamalar, sağlık hizmetlerine erişimin the burden of physicians has shifted from providing dai- zorlaşmasına sebebiyet verdi. Esasen hekimlerin iş yükü günlük rutin muayenelerden pandemiyle ilişki- ly routine care to pandemic-related care, some health- care facilities have chosen to provide their patients with li vakalara kaymasına rağmen bazı sağlık kurumları, options of video calls with their health- hastalarına sağlık uzmanlarıyla görün- tülü görüşme yapma seçeneği de tanı- care providers. While this approach may be of value in the evaluation of test re- dı. Test sonuçlarının değerlendirilmesi Pek çok ülkenin sağlık sults and follow-up, the very foundation veya süreç takibinde bu yaklaşım fayda sistemi, Covid-19 of medicine lies within a physical exam- sağlasa da tıbbın temelinde fiziki mua- pandemisini kaldıramadı. ination - which cannot be replaced with yene yatmaktadır. Bunun yerini hiçbir Tıp eğitimi, ciddi seviyede any technological advance. teknolojik gelişme alamaz. etkilendi. The issue of distance learning is not a new Uzaktan eğitim meselesi de yeni bir concept either. However widespread im- fikir değil. Ancak pandemi süresince plementation of distance learning at the bazı ülkelerde uzaktan eğitimin yük- seköğretim düzeyinde uygulanması, higher education level in some countries gelecekte derslerin veriliş şeklini ve The healthcare systems during the pandemic may indeed change of many countires have the way courses are offered, as well as öğrenciyle etkileşim yöntemlerimizi been overwhelmed by how we interact with students. Modern değiştirebilir. Modern tıp eğitimi, uzun the Covid-19 pandemic. medical education has long shifted from zamandır bilginin hazır olarak verildiği The medical education the injection of knowledge to skill based tarzdan beceri temelli öğretime geçiş learning. Although knowledge may be sürecinde. Uzaktan eğitim yoluyla bilgi has been impacted to a instilled through distance learning, the aktarımı mümkün olmasına karşın aynı- significant degree. same cannot be said for skills and atti- sını beceri ve davranışlar için söyleye- tudes that form the very backbone of meyiz; ki bunlar da tıp eğitiminin bel- medical education. Theoretical lessons kemiğini oluşturmakta. Teorik derslerin may continue to be conducted through uzaktan eğitim platformları üzerinden yapılmasına devam edilebilir. Ama yine distance learning platforms, but the clini- cal skills will obviously still require the “traditional mod- de klinik becerilerin “geleneksel modern” yaklaşımı ern” approach and therefore will not be significantly gerektireceği ve dolayısıyla pandemiden çok fazla etkilenmeyeceği aşikâr. affected. Covid-19 gibi pandemilere insan, hayatında bir kez Pandemics such as Covid-19 are once in a lifetime rastlıyor. Dünyanın gafil avlandığı da bir gerçek. Pek events. The world has been taken by surprise. The çok ülkenin sağlık sistemi, Covid-19 pandemisini kal- healthcare systems of many countries have been over- dıramadı. Tıp eğitimi, ciddi seviyede etkilendi. Bizler whelmed by the Covid-19 pandemic. Medical education de sağlığımızı ve sevdiklerimizin sağlığını salgının has been impacted to a significant degree, and we etkilerinden korumak ve sağlık kurumlarının yükü- (hopefully at home) have taken many precautions to nü hafifletmek adına (umarım ki evlerimizde) birçok protect ourselves and our loved ones, and to help ease önlem aldık. Buna karşın bugünden bakıldığında, the burden on healthcare facilities. However, it seems pandemi sonrasında tıbbi eğitim veya uygulama- unlikely at this point, that when this pandemic is over, larda kayda değer değişiklikler gerçekleşmesi pek there will be any significant changes to the way we muhtemel gözükmüyor. practice or teach medicine. 33
KoronaGelecek Yapay Zekâ CoronaFuture Artificial Intelligence YAPAY ZEKÂNIN İKİ YÜZÜ TWO FACES OF ARTIFICIAL INTELLIGENCE Yazar / Writer: Dr. Şebnem Özdemir İstinye Üniversitesi İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi, Fütüristler Derneği Başkan Yardımcısı, Veri Bilimi-Matematik ve Yapay Zekâ Uzmanı Assoc Professor at the Istinye University’s Faculty of Economics, Administrative and Social Sciences; Vice-President of the Futurists Association; Expert on Data Science-Mathematics and Artificial Intelligence Koronavirüs tüm dünyada sarsıcı etki yarat- Before coronavirus had a shocking impact on madan önce, insanlık yapay zekânın iyi ya the world, humanity had seen that artificial in- da kötü sonuçlar üretebileceğine pek çok telligence might produce either good or bad kez şahit olmuştu. Yapay zekâ sayesinde “gözle results. The human who has a chance to save millions görülemeyen bir bombayı tespit ederek milyon- of lives through artificial intelligence by detecting a ları kurtarma şansına sahip olabilen insan”, aynı bomb otherwise undetected could utilize the same yöntemler kümesini “söylemediklerimizi söyleten, set of methods to create “videos which make us say yalan haberleri, görüntüleri güçlendiren videolar the words that we do not and reinforce fabricated üretmek” için de kullanabiliyordu. news and visuals.” Hastalıklara yeni çareler üreten yapay zekâmız, In addition to finding cures to our diseases, artificial mahrem sınırlarımızda sondajlar yapabilen, gizli intelligence also had the power both to survey along kalmasını istediklerimizi iznimiz olmadan gün gibi our privacy boundaries and to reveal the things that açık edebilme gücüne sahipti. Bu durum etik de- we would like to keep to ourselves without our per- ğerlerle yapay zekâ üretmeyi gerekli kılmış, top- mission. This potential of artificial intelligence neces- lumlar bireyleri korumak adına KVKK, GDPR, HIP- sitated developing it in compliance with the ethical PA, FERPA gibi yasalar oluşturmuşlardı. Tüm bu values. It also paved the way for enforcing acts and kritik hamleler, korona virüsü ile önemli ölçülerde regulations such as KVKK, GDPR, HIPAA and FER- değişim gösterdi. Çünkü insanlık; dünyayı tehdit PA to protect individuals. These critical measures eden, bilindik haliyle yaşamı kökten değiştiren bir have considerably changed after Coronavirus since durumla karşı karşıya kalmıştı. Çareyi yapay zekâ- humanity faced the threaten the world and radically dan umarken, “çözüm gelsin de nasıl geliyorsa change life as we know it. While we were anticipat- gelsin” fikriyle hareket etmeye başladık. ing a solution that artificial intelligence would pro- Çin, yapay zekâyı insanları “renklendirmek” için vide, now we started to act upon the concept “re- kullanıyor. Yeşil renk iseniz özgürsünüz. Sarı renk gardless of how.” 7 gün, kırmızı renk ise 14 gün karantinada kalmak China is using artificial intelligence to “color” peo- zorundasınız demektir. Çin’in hemen arkasından ple. If you are green, then it means you are free to Singapur, benzer bir uygulama gündeme getirdi. roam. Yellow and red indicate that you have to stay Sosyal mesafe kontrol ediliyor, yaptırımlar uygu- in quarantine for seven or fourteen days, respective- lanıyor. Yüzümüzü Doğu’dan Avrupa’ya çevirelim; ly. Following China, Singapore brought up a similar durumun orda da farklı olmadığını söylemek ge- practice as well. This time, it is monitored whether rek. Özel olarak modifiye edilmiş dronlar, şehrin two people meet the conditions of social distance semalarında dolaşarak, öksüren hapşıran insanları and, accordingly, imposed sanctions to keep the dis- etiketliyor, vücut ısılarını anlık olarak kontrol edip tance. Things are nothing different in Europe, either. ateşi olanlar için onların izni olmadan güvenlik bi- By flying through the sky, specially-modified drones rimlerine bilgi veriyor, yüzlerini kayıt altına alıyor. tag sneezing people, control their body tempera- Yani pandemi öncesinde şiddetle karşı çıkacağı- tures, notify the security officials of those with fever without their permission. In the latter case, they re- 34
mız her uygulama, yeter ki kurtulalım fikriyle ha- cord people’s faces, too. In short, any methods that we would strongly oppose is now becoming parts yatımızın parçası oluyor. Bununla birlikte, medikal of our lives, based on the argument going “as long verilerin mahremiyeti de pandemi gündeminde aşıldı. Sağlık verilerinin, yüz görüntüleri ve diğer as we are saved.” The privacy of medical data is also breached during the pandemic. With transferring tüm verilerin yapay zekâya akması ile toplumda healthcare data, facial appearances, and others to yeni sınırların çizilmesi mümkün hale geldi. Yeni kast sistemi de hasta olanlar, hasta olma potansi- artificial intelligence systems, it is now probable to draw new boundaries within the society. The new yeli taşıyanlar, taşıyıcılar ve sağlıklı olanlar üzerine caste system is established upon people who are in- kurulu. fected, likely to be infected, carriers, and healthy. Kim seyahat edecek, ekonominin canlanması için kim evinden çıkıp işe gitsin, hangi izinler kime ve- We are trying to find answers to the questions such as who will travel, who will work for revitalizing the rilsin sorularına cevap ararken, izinsiz derlenen ve economy, and which permissions should be given to işlenen veriler ile yapay zekâ hareket kabiliyetimi- zi, sınırlarımızı ve toplumsal rollerimizi whom. In the meantime, artificial intelli- gence is specifying our movement ability, bizden habersiz çiziyor. Yapay zekâ sa- our limitations, and our social roles with- yesinde belli bir metrekare içerisindeki Bu çocuğu, yeni out our knowledge. By employing camer- belli bir insan sayısına ulaştığımız an, yapay zekâyı, iki as as its eyes, it informs relevant security kameraları gözler gibi kullanarak, ilgili forces to intervene as soon as you reach a güvenlik güçlerini bilgilendirip müdaha- yüzlü kılan onun certain number of people in a given area. le imkanı kazandırıyor. Atom bombası ebeveynleridir, After all, the atomic bomb was built to ad- da insanlığın enerjisine çare olsun diye dress humanity’s energy needs, not to be üretilmişti, bomba olarak kullanılsın diye insanoğludur. used as a bomb. değil…. Ülkelerin aldığı bu önlemler salgını ön- Although the abovementioned steps tak- The ones who en by countries are essential to prevent lemede önemli adımlar olmasına karşın, make the child the pandemic from spreading, sadly, artifi- ne yazık ki yapay zekâ mahremiyet sı- cial intelligence is manipulated to trespass nırlarının delinmesinde kullanılıyor. Biz hypocritical are the limits of privacy. And we contribute to insanlar da gönüllü olarak katkı sağlıyo- the parents, that is this manipulation voluntarily. We remain ruz. İşlerimizi yürütmek adına kullandı- indifferent to the data obtained by the ğımız video konferans sistemlerinin top- humanity. video conference applications that we use ladığı verilere duyarsız kalıyor, evimizde to carry on our affairs. Moreover, we do sıkışıp kaldığımız anları canlandırmak not care about the extent of accessibility için kurduğumuz uygulamaların erişim gücünü önemsemiyoruz. of the software that we install to vitalize our quarantine days. Korona gündemi bittiğinde tüm bu delinen sınır- ların, erişilmiş olan mahrem verilerin nasıl bir pa- How these violated boundaries and private data zarlama mantığıyla kullanılacağı, bize nasıl geri of ours will be used for marketing purposes after döneceği belirsiz. Yani insanoğlu yine çare olsun these times pass is unclear. Once more, humanity diye kurduğu hayali, yapay zekâyı, özel hayatlara reached the ability to transform a dream with good atılan bir bombaya çevirebilme gücüne erişti. Bu intentions, namely artificial intelligence, into a bomb bomba patladığı gün, etkisi yayıldığı gün, yine en that is dropped on private lives. When this bomb kolayı seçecek, yapay zekâyı suçlayacağız. Halbu- explodes and affects the entire world, we will again ki insanoğlunun yeni çocuğu yapay zekâ, biz neyi take the easy way out by blaming artificial intelli- verirsek ondan öğreniyor, neyi gösterirsek ona ba- gence. But artificial intelligence, the new child of hu- kıyor ve neyi işaret edersek onu ele geçirmek için manity, learns what we give, looks at what we show, hareket ediyor. goes on to seize what we point at. Bu çocuğu, yeni yapay zekâyı, iki yüzlü kılan onun The ones who make the child hypocritical are the ebeveynleridir, insanoğludur. parents, that is humanity. 35
KoronaGelecek Yönetim Liderlik CoronaFuture Management Leadership COVID-19 LİDERLERDEN NE İSTİYOR? WHAT COVID19 EXPECTS FROM LEADERS? Yazar / Writer: In his novel, Invisible Monsters, Chuck Palahniuk asks the following question: ““When did the future Evrim Kuran switch from being a promise to being a threat?” Modern human is used to a perception of a future Kuşak Araştırmacısı, İşveren Markası Danışmanı, Sabancı Üniversitesi being full of promises. When compared with the Yönetim Bilimleri Fakültesi Danışma Kurulu Üyesi, yazar ve konuşmacı. past, the future should promise the better, the big- Generation Researcher, Employer Brand Consultant, ger and the more glorious of everything. The lives Advisory Board Member at Sabancı Business School, Author and Speaker of our children should be more prosperous than those of our parents. These judgments also sup- Chuck Palahniuk, Görünmez Canavarlar roma- port the “predictable future” paradigm. If you ask nında sorar: Gelecek ne zamandan beri vaat me, the future is unpredictable and unknowable; olmaktan çıkıp tehdit unsuru haline geldi? but we can still prepare ourselves on how to ad- Modern insan geleceğin içinde vaat barındırması- dress all future possibilities. I think the COVID-19 na alışkındır. Gelecek geçmişten daha iyisini, daha process invited all peoples of the world to review irisini, daha görkemlisini vaat etmelidir. Çocukları- their relationship with the future. I follow the spread mızın hayatı ebeveynlerimizin hayatlarından daha instantly on the instrument panel, which is always müreffeh olmalıdır. Bu yargılar, “gelecek öngörü- open on my computer. Once again, I understand lebilir” paradigmasını da besler. Bana sorarsanız, that technology which cannot afford to protect gelecek öngörülemez ve tahmin edilemez; ama human, animal, nature or universe, updates global gelecekteki tüm olasılıkların nasıl ele alınacağına losses within seconds. hazırlanılabilir. COVID-19 süreci sanırım tüm dün- UN Secretary-General Antonio Guterres called for ya halklarının, gelecekle ilişkisini bir daha gözden an immediate global ceasefire in all corners of the geçirmeye davet etti. Bilgisayarımda sürekli açık world and invited the world leaders to put armed duran gösterge panelinde yayılımı anlık olarak conflict on lockdown and focus together on the takip ediyorum. Bir kez daha anlıyorum ki insanı, true fight of our lives. This was a meaningful invi- hayvanı, doğayı, kainatı korumaya gücü yetmeyen tation; since in this challenge that we have never teknoloji, küresel çaplı kayıpları saniyeler merte- experienced before, whether managing a school, a besinde güncelliyor. company, a municipality or a state, the leaders are BM Genel Sekreteri Antonio Guterres dünya lider- being tested most and will continue to be tested. lerini siyasi oyunları unutmaya ve güçlü ve etkili In China, where the virus first appeared, doctors bir yanıt için birlikte hareket etmeye davet etti. who had given warning and punished. Brazilian Bu anlamlı bir davetti; çünkü evvelce bir benze- President Jair Bolsonaro also still continues not to rini yaşamadığımız bu meydan okuyuşta, ister bir take the virus seriously. Mexican President Andres okulu, ister bir şirketi, ister bir belediyeyi, ister bir Manuel Lopez Obrador advises the public not to devleti yönetiyor olsun, en büyük sınavı liderler stop going out due to fear of pandemic. veriyor; vermeye de devam edecekler. Virüsün ilk ortaya çıktığı Çin’de doktorların sustu- rulduğunu ve cezalandırıldığını biliyoruz. Brezilya Devlet Başkanı Jair Bolsonaro, virüsü ciddiye al- mamayı sürdürüyor. Meksika Devlet Başkanı And- res Manuel Lopez Obrador, halka salgın korkusuy- la sokağa çıkmaktan vazgeçmemesi tavsiyesinde bulunuyor. 36
Pandemilerde en büyük tehlike liderlerin gerçe- The biggest danger in pandemics from the weak- nesses of leaders to tell the truth. Fortunately, ği söyleme zaafından kaynaklanıyor. Neyse ki bu there are many leaders who manage this great cri- büyük krizi şeffaflıkla yöneten ve halkının güveni- ni kazanan liderlerin sayısı da az değil. Bu iletişi- sis transparently and gain the trust of their people. German Chancellor Merkel followed this communi- mi kararlılıkla yapanlardan biri Alman Şansölyesi cation strateg. Singaporean PM Lee Hsien Loon was Merkel’di. Singapur’da Başbakan Lee Hsien Loong da tam da bu sebeple takdir kazandı. Güney Kore highly appreciated. South Korean President Moon Jae-in, New Zealandian Prime Minister Jacinda Başkanı Moon Jae-in, Yeni Zelanda Başbakanı Ja- Ardern, El Salvadoran President Nayib Bukele are cinda Ardern, El Salvador Başkanı Nayib Bukele de benzer kararlı ve şeffaf iletişimi başından beri among the leaders who maintained similar stable and transparent communications. We sürdüren liderlerden. Bunun yanı sıra, also know that there are leaders ban ülkesinde “Korona” sözcüğünü bile yasaklayan liderler olduğunu da bili- Tüm dünyada ve tüm the word “Corona”; Turkmenistan... yoruz: Mesela Türkmenistan... kurumlarda, liderler Leaders all over the world and in all Tüm dünyada ve tüm kurumlarda, li- yaşamlarının en önemli institutions are passing the most im- derler yaşamlarının en önemli sına- sınavından geçiyorlar. portant test of their lives. The situation vından geçiyorlar. Durum beklenti- may take longer than expected. This prolonged uncertainty requires bal- lerimizin ötesinde uzun sürebilir. Bu Durum beklentilerimizin anced mental activity. This balancing uzayan belirsizlik ise en çok onlar ötesinde uzun sürebilir. takes place in the prefrontal cortex, için, dengeli bir zihinsel aktivite ge- which is the conductor of our brain, rektiriyor. Bu balans beynimizin or- kestra şefi olan prefrontal kortekste and this action is called metacogni- tion in neuroscience, where instinct is gerçekleşiyor ve içgüdüselliğin akılcı Leaders all over the world balanced by a rational thinking pro- bir düşünme süreci ile dengelendi- and in all institutions cess. The concept used by Flavell for ği bu eyleme sinirbiliminde üstbiliş are passing the most the first time means that the person is (metacognition) ismi veriliyor. İlk kez important test of their aware of their own cognitive process- Flavell tarafından kullanılan kavram, lives. The situation es and can control these processes. kişinin kendi bilişsel süreçlerinin far- may take longer than There is another name given by pilots kında olması ve bu süreçleri kontrol to this process, which is expressed as edebilmesi anlamına geliyor. Sinirbi- metacognition in neuroscience. limde üstbiliş şeklinde ifade edilen bu oluşa uçuş sözkonusu olunca pilotla- rın verdiği bir başka isim var. expected. The concept of \"deliberate calm\", which all captains intending to save the plane from the COVID-19 turbu- Bu; COVID-19 türbülansında uçağını lence and land safely, should focus on. For instance, sağ salim karaya eriştirmek isteyen tüm kaptanla- rın odaklanması gereken; \"temkinli soğukkanlılık\" pilots do not only receive flight training in simula- tions; they also do deliberate calm exercises. In oth- (deliberate calm) kavramı. Pilotlar, simülasyonlarda er words, the ability to make vital decisions during a temkinli soğukkanlılık egzersizleri yapıyorlar. Yani kriz anında yaşamsal kararlar verme yetisi, eğitim- crisis is not a character feature for pilots, but a part of their training. It is the most critical competence, lerinin bir parçası. Öngörülemeyen bir gelecekle if you ask me, particularly in those days where we başa çıkmaya çalıştığımız şu günlerde, bana sorar- sanız, en kritik yetkinlik. Zira, mucize ve felaket ara- try to cope with an unpredictable future Yet the dif- ference between miracle and disaster sometimes sındaki fark bazen bir saniyelik bir kararda yatıyor. lies in a one-second decision. Bir evliya hikayesinde söylendiği gibi: “Dağ başın- da derviş olmak kolaydır. Dünyanın bugün zorla- As stated in an Awliya story; “It is easy to be a der- yıcı şartlarda da derviş kalabilenlere ihtiyacı var”. vish at the top of the mountain. The world needs -Miş gibi liderlere takati kalmayan dünya artık süs- those who can still remain a dervish in challenging lü fikirleri değil, anlamlı eylemleri alkışlayacak. Bu conditions today”. We will from now on now ap- da COVID-19’un gelecek kuşaklara armağanı ol- plause meaningful actions, not fancy ideas. Let this sun. be the gift of COVID-19 to the next generations. 37
KoronaGelecek Ekonomi CoronaFuture Economy KÜRESEL EKONOMİYE KORONA DARBESİ CORONA IMPACT TO GLOBAL ECONOMY Dünyayı saran Covid-19 salgını sağlıktan The world-wide Covid-19 outbreak affects sonra en çok ekonomiyi etkiliyor. the economy the most after health. The Salgının küresel bir resesyon beklendiği emergence of the pandemic at a time when bir dönemde ortaya çıkması, dünya a global recession was expected, led to çapında bütün ekonomiler için daha the ringing of greater danger bells for all büyük tehlike çanlarının çalmasına yol economies worldwide. While some sectors açtı. Bazı sektörler ağır yara alırken krizi were heavily wounded, some turned the crisis fırsata çevirenler de oldu. Peki, bundan into opportunities. What will happen next? sonra ne olacak? Ekonomi alanında What do the sector representatives foresee in sektör temsilcileri neler öngörüyor, the field of economy, what path do they follow? nasıl bir yol izliyorlar? İş dünyasının Representatives of the business world shared temsilcileri yaşananları ve salgın sonrası with ScienceUp what happened so far and olabilecekleri ScienceUp’a anlattı. what might happen after the pandemic. 38
Yeni tip koronavirüsün yol açtığı Covid-19 sal- In the context of combating the Covid-19 pandemic gını ile mücadele kapsamında sağlık sistemi- caused by the new type of coronavirus, strict social nin kapasitesini aşmaması için çoğu ülkede distancing measures are implemented in most coun- sıkı sosyal mesafe önlemleri uygulanıyor. Bu önlem- tries to prevent the health system from exceeding its ler kapsamında başta hizmet sektörü olmak üzere capacity. Within the measures, many sectors such as air havayolu taşımacılığı, turizm, konaklama gibi çok transportation, tourism and accommodation sector go sayıda sektör oldukça zor bir sınav veriyor. Serbest through very difficult times. Self-employed and work- meslek ve işyeri sahipleri de koronavirüs salgının place owners are among the first to be affected by the yarattığı krizden etkilenenler arasında ilk sıralarda… crisis caused by the coronavirus pandemic... Koronavirüs salgını tam da küresel bir resesyon bek- The coronavirus pandemic occurred exactly during the lentisinin yaşandığı günlerde ortaya çıktı. Üstelik Çin days of a global recession. Besides the share of the ekonomisinin dünya ekonomisi içindeki payı 2000’li Chinese economy in the world economy had increased yılların başındaki SARS krizinden bu yana yüzde from 4 percent to 16 percent since the SARS crisis in the 4’ten yüzde 16’ya yükselmişti. Virüs salgınının ve early 2000s. The production systems of multinational salgına karşı alınan karantina önlemlerinin etkileri ile companies in international supply chains, electronics, uluslararası tedarik zincirleri, elektronik, otomotiv, automotive, pharmaceutical chemical industry, tour- ilaç kimya sanayi, turizm, taşımacılık gibi ism and transportation are affected by the alanlardaki çok uluslu şirketlerin üretme consequences of the virus outbreak and sistemleri etkilendi. Üstelik küresel tica- Covid-19, 2020’nin the quarantine measures taken against the rette mal akımı gerilemeye, hava ve kara ilk çeyreğinde küresel pandemic. Moreover, in global trade, the taşımacılığındaki yolcu hacmi hızla düş- pay piyasalarında flow of goods declined, and the passenger tü. Salgın tüm dünyaya yayılınca ülkeler yüzde 20’lik değer volume in air and land transportation rap- kendi iç piyasalarında da ciddi sıkıntılar kaybına yol açtı. idly decreased. As the pandemic spread all yaşamaya başladı. Üretim daraldı, alınan over the world, countries have also started önlemler çerçevesinde esnaf kepenk- to face serious problems in their domestic lerini kapatmak zorunda kaldı, pek çok markets. Production contracted, trades- alanda ekonomi durma noktasına geldi. people had to close up their shops within Uluslararası kredi derecelendirme kuru- Covid-19 caused 20 the framework of the measures taken and luşu Standard & Poor’s (S&P), yaptığı percent depreciation the economy came to a standstill in many değerlendirmede, “Koronavirüs salgını- areas. International credit rating agency nın yayılma hızını azaltmak için alınan in global stock Standard & Poor’s (S&P) evaluated as fol- önlemlerin ardından küresel ekonomik markets in the first lows: “In the pursuit of the measures taken aktivitenin büyük bir darbe alacağı artık to reduce the rate of spread of the corona- kesin” öngörüsünü kamuoyu ile paylaştı. quarter of 2020. virus pandemic, it is now certain that the Covid-19, 2020’nin ilk çeyreğinde küre- global economic activity will be hit hard.” sel pay piyasalarında yüzde 20’lik değer Covid-19 caused 20 percent depreciation kaybına yol açtı. Uluslararası Finans Enstitüsü’nün in global stock markets in the first quarter of 2020. (IIF) salgın küresel pay piyasalarında tarihi fiyatla- According to the weekly report of the Institution of malara neden oldu. İşlem gören şirketlerin piyasa International Finance (IIF), the pandemic prompted a değeri 18 trilyondan fazla değer kaybederek 70 tril- historic pricing in the global share markets. The market yon doların altına geldi. Salgınının ne kadar süre- value of the traded companies fell more than 18 trillion ceğine ilişkin belirsizliklerin küresel çapta özel sek- and reached below 70 trillion dollars. Whilst the uncer- tör gelirlerinde yüzde 10’luk bir düşüşe yol açacağı tainties regarding how long the pandemic will last are tahmin edilirken, bu tahminler Çin’de yüzde 5, Latin predicted to lead to a 10 percent decrease in private Amerika’da yüzde 25 olmak üzere değişiklik gös- sector revenues globally, these estimates vary from 5 teriyor. 2020 yılı başından bu yana yapılan aşağı percent in China to 25 percent in Latin America. In the yönlü revizyonlarda, şirket gelirlerinin Japonya’da downward revisions made since the beginning of 2020, yüzde 7, ABD’de yüzde 8 civarında azalacağı yö- it is estimated that the company revenues will decrease nündeyken, Euro Bölgesi için yüzde 12’lik, Kanada by 7 percent in Japan and 8 percent in the USA, where- içinse yüzde 13’lük bir gelir kaybı yaşanabileceği as losses of 12 and 13 percent are forecasted for Euro- tahmin ediliyor. zone and Canada respectively. 39
KoronaGelecek Ekonomi VIRÜSLE MÜCADELE IÇIN HANGI ÜLKE CoronaFuture Economy NE KADAR BÜTÇE AYIRDI? HOWMUCHBUDGETISALLOCATEDBY “TEKSTİLDE İHRACAT WHICH COUNTRY TO COMBAT THE VIRUS? YÜZDE 20 DÜŞTÜ” ABD USA 1 trilyon dolar $ 1 trillion “EXPORT IN TEXTILE DECREASED BY 20 PERCENT” Almanya Germany 614 milyar dolar $ 614 billion Mustafa Gültepe İstanbul Hazır Giyim ve Konfeksiyon İngiltere England 412 milyar dolar $ 412 billion İhracatçıları Birliği (İHKİP) Başkanı Fransa France 373 milyar dolar $ 373 billion (Chaırman Of Istanbul Apparel İspanya Spain 216 milyar dolar $ 216 billion Exporters Assocıatıon-IHKIP) İtalya Italy 27.3 milyar dolar $ 27.3 billion Mart ayında hazır giyim ihracatı yüzde 27 ora- nında düştü. Nisan ayı ilk haftasında bu oran BAE UAE 27. 2 milyar dolar $ 27.2 billion yüzde 70. Şirketlerin yüzde 95’i kapalı. Sa- dece Sağlık Bakanlığı’na destek olmak için sağlık Katar Qatar 23 milyar dolar $ 23 billion çalışanlarının giyebileceği tulum ve benzeri malze- meleri üretenler çalışıyor. Dünya’da ve Türkiye’de Çin China 16 milyar dolar $ 16 billion mağazalar kapalı olduğu için üretim de her yerde durdu. Uzmanlar ve müşterilerle yaptığımız görüş- Türkiye Turkey 15.3 milyar dolar $ 15.3 billion melerde bu durumun Nisan ayı ve Mayıs başında da devam edeceğini, bazı ülkelerde mağazaların S. Arabistan S. Arabia 13.3 milyar dolar $ 13.3 billion Haziran bazılarında ise Temmuz ayında açılacağını söylüyorlar. Önce sağlığımızı korumalıyız. Sağlıklı Bahreyn Bahrain 11.4 milyar dolar $ 11.4 billion olduktan sonra üretime bir noktada başlayıp devam edebiliriz. İki ay dünyada üretim durdu. Kendimizi Mısır Egypt 6.4 milyar dolar $ 6.4 billion izole ettiğimiz için sadece tıbbi ve gıda sektörleri çalışıyor. Tekstil sektörü istihdam açısından 2-3 ayı Endonezya Indonesia 3.97 milyar dolar $ 3.97 billion hükümetin çıkardığı kısa süre çalışma ödeneğine başvuru yapmakla geçirecek. Piyasa Haziran’da açı- Romanya Romania 2.2 milyar dolar $ 2.2 billion lırsa hiç işçi kaybı olmaz. Bu gerçekleşirse ve top- lamda yıl sonu 19 milyar dolarlık ihracat hedefimizi yüzde 20 kayıpla atlatırsak başarıdır. In March readymade garment export had dropped by 27 percent. In the first week of April, this reac- hed to 70 percent. 95 percent of the companies had to close down... Only those who produce overalls and similar clothing that health workers can wear, are still working to support the Ministry of Health. Since shops are closed in Turkey and in the world, the production stopped too. In our discussions with experts and customers, the common idea is that this process will continue in April and early May, and the stores in some countries will open in June and others in July. Our health must be our priority. After being healthy, we can start and continue producti- on at some point. Production stopped in the wor- ld for two months. Since we isolate ourselves, only the medical and food sectors are active. In terms of employment, the textile sector will be applying for a short time work allowance issued by the govern- ment for the next 2-3 months. If the market opens in June, there will be no worker losses. If this hap- pens and if we go through our total export target of 19 billion dollars at the end of the year with a 20 percent loss, this will be a success for us.” 40
“ÖNEMLİ OLAN AYAKTA KALMAK” “IT IS IMPORTANT TO SURVIVE” Mahmut Özgener Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Yönetim Kurulu Üyesi, İzmir Ticaret Odası Yönetim Kurulu Başkanı (Member of the Board of The Union of Chambers and Commodity Exchanges of Turkey, Chairman of Izmir Chamber of Commerce) Koronavirüs salgını istisnasız tüm “The coronavirus pandemic negatively sektörlerimizi olumsuz etkiledi. affected all our sectors without excep- Yaz başlangıcına kadar ülkemiz tion. We anticipate that hard days are ekonomisini zorlu günlerin beklediği- waiting for our country’s economy till ni öngörüyoruz. Bu dönemde önemli the beginning of summer. It is very im- olan ayakta kalabilmek, virüsün ülke- portant in this period to survive and to miz ekonomisine verdiği zararı en aza minimize the damage caused by the indirebilmektir. Devletimizce alınan virus to our country’s economy. We tedbirleri yakından takip ediyoruz. Vi- closely monitor the measures taken rüsün etkilerinin yaz mevsiminin baş- by our government. We anticipate that langıcıyla birlikte azalacağını öngö- the effects of the virus will decrease rüyoruz. Ancak olağanüstü koşullar with the beginning of summer. Howe- nedeniyle birçok üyemiz evlerinde ve ver, due to the extraordinary conditi- video konferans yoluyla çalışmalarını ons, many of our members continue sürdürüyor. Bu süreçte dijitalleşmenin, their work at home and through video e-ticaretin, e-eğitimlerin ve e-konfe- conferencing. In this process, we ob- ransların ekonomideki payının daha da serve that the share of digitalization, yükseldiğini görüyoruz. Yakın gelecek- e-commerce, e-trainings and e-confe- te hayata geçeceğini öngördüğümüz rences in the economy has increased birçok gelişmenin bugün hayatımıza even more. I consider that many de- girdiğini ve bu yeniliklere en kısa sü- velopments that were considered to rede uyum sağlamamız gerektiğini occur in the near future, have already düşünüyorum. Yaşamakta olduğumuz entered our lives today and we must olağanüstü dönemin etkileri, diğer tüm adapt to these innovations as soon as sektörlerde olduğu gibi, otomotiv sek- possible. The effects of this extraordi- töründe de önemli oranda hissedildi. nary period are very prominent in the Geçtiğimiz dönemlere kıyasla, 2019’un automotive industry, as in all other se- son çeyreği ve 2020’nin ilk iki ayında ctors. Compared to previous periods, nispeten toparlanma gösteren ülkemiz the automotive sector of our country, otomotiv sektörü, Mart ayı ile birlikte which showed a relative recovery in yine düşüşe geçti. Tabii bu durumun the last quarter of 2019 and in the first küresel ölçekte olduğu unutulmama- two months of 2020, declined again in lıdır. Ülkemiz ile birlikte tüm dünya ilk March. Indeed, this is a global trend. defa böylesi olumsuz bir süreci tecrü- Not only our country but the enti- be ediyor. Tüm ülkelerin ve sektörlerin re world has been experiencing such aynı anda atlatamayacağı bir durumla a negative process for the first time. karşı karşıya olduğumuz kanaatinde- I believe that we are facing a situati- yim. Bu noktada bizlere düşen, ihtiyatı on that countries and sectors cannot elden bırakmamak. Devletimizin, krizin overcome at once. At this point we başladığı ilk günden itibaren, salgının should stay cautious. What we need to yayılmasını engellemek üzere almış ol- do is to strictly comply with the me- duğu önlemlere harfiyen riayet etmek, asures taken by our state to prevent sağladığı destekleri optimum düzeyde the spread of the pandemic from the değerlendirmek ve bu zor dönemin first day of the crisis, benefit from the geçeceğine dair inancımızı güçlü tut- support provided by our state at the maktır. optimum level and maintain our belief that this difficult period will soon end.” 41
KoronaGelecek Ekonomi ÖZEL SEKTÖR GELIRLERINDE CoronaFuture Economy DÜŞÜŞ TAHMINLERI DECLINEFORECASTSIN “TURİZMDE YILIN PRIVATE SECTOR REVENUES YARISI KAYIP” Küresel Tahmin %10 “FIRST HALF OF THE YEAR IS A LOSS FOR TOURISM\" Global Forecast Osman Ayık Çin % 5 TOBB Türkiye Turizm Meclisi Başkanı, China Antalya Büyükşehir Belediyesi Turizm Danışmanı Latin Amerika % 25 (Chairman of The Union of Chambers and Commodity Latin America Exchanges of Turkey (TOBB) Turkish Tourism Council, Tourism Consultant for Antalya Metropolitan Municipality) Japonya % 7 Japan Koronavirüs salgınıyla dünyanın, devletlerin bu çapta salgınlara karşı hazır olmadığını gördük. Pandemi eko- ABD % 8 nomik faaliyetleri olumsuz etkiledi. Tüm sektörlerde USA ciddi daralma var. Zincirleme birbirine sirayet ediyor. Koro- navirüs salgını ekonomik salgın halinde devam etti. Turizm, Euro Bölgesi % 12 seyahat sektörü de etkilendi. Yaptırımların da etkisiyle seya- Eurozone hat durdu. Sağlık öncelikli olduğu için bu süreçte tatil en son düşünülecek konu. Sektördeki daralmanın hesaplaması önü- Kanada % 13 müzdeki günlerde yapılır. Türkiye’de turizm sektörü ilk çey- Canada reği kaybetti. Böyle giderse ikinci çeyreği de muhtemelen kaybedecek. Kabaca yılın yarısı kayıp. Salgın sonrası başka (Uluslararası Finans Enstitüsü Haftalık Raporu) bir dünya ortaya çıkacak. Bireylerin, toplumların davranışları- (International Finance Institute Weekly Report) nı kestirmek kolay olmayacak. Ekonomik tüm alanlarda yeni iş modelleri ortaya çıkacak. Mevcut kapasiteler gözden ge- DÜNYA BANKASI çirilmek zorunda kalınacak. Talepler doğrultusunda yeniden TÜRKİYE TAHMİNLERİ WORLDBANK’STURKEY düzenlenme gerekecek. Her alanda atıl kapasiteler çıkacak- tır. Örneğin; İstanbul’da yüz binlerce yeme-içme işyerlerinin FORECASTS hepsi ayakta kalabilecek mi? Bilmiyoruz. Yatak kapasiteleri ayakta kalabilecek mi? İnsan topluluklarının davranışları bun- 2020 2021 2022 ları belirleyecek. % 4 %4 Büyüme Tahmini % 0,5 “With the coronavirus pandemic, we have seen that the wor- Growth Forecast % 9 % 8,5 ld and the states are not yet ready for an outbreak of this scale. Pandemic affected the economic activities negatively. Enflasyon Tahmini %11 - % 2,9 There is a serious contraction in all sectors. That creates a Inflation Forecast spill-over effect. The coronavirus pandemic continued in an economic outbreak. Tourism and travel industry were also Bütçe Açığının % 4,5 affected. With the effect of sanctions, travels stopped. Since GSYH’ye Oranı health is a priority, holiday is the last issue to be considered in this process. The calculation of the contraction in the sec- Budget Deficit to GDP Ratio tor is expected to be done in the coming days. Tourism sec- tor in Turkey has missed the first quarter. If the situation re- mains like this, we will probably miss the second quarter too. Roughly first half of the year is a loss for the tourism sector. Another world will emerge after the pandemic. It will not be easy to predict the behaviour of individuals and socie- ties. New business models will emerge in all economic are- as. Existing capacities will have to be revisited. It will need to be rearranged according to the demands. Idle capacities will emerge in all areas. For instance, I have the following question in my mind: Will hundreds of thousands of establis- hments in food and beverage sector in Istanbul survive? We do not know. Will the hotels with bed capacities survive? The human behaviours in the new era will determine all these... 42
BÜYÜME BEKLENTİSİ DÜŞTÜ “KRİZİ ÇALIŞARAK AŞABİLİRİZ” “WE CAN OVERCOME THE CRISIS BY WORKING HARD” Dünya Bankası, Avrupa ve Orta Asya (Avrasya) kalkınmakta ve Ender Yorgancılar gelişmekte olan ekonomileri için yayınladığı raporda Türkiye eko- Ege Bölgesi Sanayi Odası Başkanı nomisi için 2020 ve 2021 GSYH büyüme tahminlerinde koronavi- (Chairman of Aegean Region Chamber of Industry) rüs (Covid-19) salgını kaynaklı re- vizyona gitti. Covid-19 öncesinde Otomotiv, tekstil, hazır giyim, “The sectors that are the main dri- Türk ekonomisinin 2020 yılında çelik ve elektrik-elektronik ving force of our exports, especial- yüzde 3 civarında büyüyeceğini başta olmak üzere, ihracatı- ly automotive, textile, readymade tahmin eden Dünya Bankası, bu mızın ana itici gücü olan tüm sektör- garment, steel and electronics, are beklentisini yüzde 0,5’e indirdi. ler Covid-19 sürecinden en olumsuz most negatively affected in the Co- 2022 için Türkiye’nin büyüme tah- etkilenen sektörler oldu. Kafeter- vid-19 process. With the closure of minini ise yüzde 4 olarak duyur- ya ve restoranların kapanması ile cafes and restaurants, these negati- du. Türkiye için 2020 yılı enflas- de başta gıda sektörü olmak üzere ve developments spilled over other yon tahmini ise yüzde 11 olurken, zincirleme şekilde olumsuz geliş- sectors including food. It is obvious enflasyonun 2021’de yüzde 9’a me tüm sektörlere yansıdı. Bu den- that such a deep crisis will create ve 2022’de yüzde 8,5’e gerileye- li derin bir krizin, küresel sistemde radical changes at the global scale. ceği beklentisi ortaya kondu. Tür- de başlı başına köklü değişiklikler Hence, we need to adopt long term kiye’nin bütçe açığının GSYH’ya yaratacağı aşikardır. Bu yüzden, bu strategies without panic rather than oranının 2020 yılında yüzde 4,5’e krizin 1-2 ay içerisinde aşılıp, her şe- having a misconception that the cri- yükseleceğini öngören Dünya yin eskisi gibi devam edeceği reha- sis will be over in 1-2 months and the Bankası, bu oranın 2022’de yüz- vetine kapılmaktansa, paniğe mahal things will continue again as it was de 2,9’a gerileyeceğini de tahmin vermeden uzun vadeli strateji oluş- before. As a matter of fact, there is ediyor. turmamız gerekiyor. Nitekim, 2021 evidence that the affects of the pan- yılında bile salgının etkilerinin de- demics will continue in 2021. The re- EXPECTATIONFORGROWTHDECREASED vam edeceği öngörüleri paylaşılıyor. mote work and distance education Salgın sürecinde yaşadığımız uzak- experiences we had during the pan- The World Bank made a revision tan çalışma ve eğitim deneyimleri, demic process will be another rising of its forecasts on GDP growth of Covid-19 sonrası dünyanın bir diğer trend of the post Covid 19 era. Onli- Turkey for 2020 and 2021 due to yükselen trendi olacaktır. Sanayi ne and remote systems, which have coronavirus (Covid 19) pandemic 4.0 süreciyle birlikte, hayatımızda become increasingly important in in its report published for Europe- giderek artan bir öneme sahip olan our lives with the Industry 4.0 pro- an and Central Asian (Eurasian) online ve uzaktan sistemler, salgın cess, have suddenly become essen- developing and emerging econo- süreciyle birlikte, bir anda zorunlulu- tial with the pandemic. Companies mies. Turkish economy had been ğa dönüştü. Dijitalleşme konusunda that have a strong infrastructure in estimated to grow by 3 percent altyapısı geçmişten beri güçlü olan digitization became more success- prior Covid 19, whilst this expecta- şirketler, salgında çok daha başarılı ful in remote working process. In the tion was reduced to 0.5 percent. bir uzaktan çalışma süreci izlediler. post-Covid-19 era, we will witness Turkey’s growth forecast for 2022 Covid-19 sonrası dünyada da, diji- that Industry 4.0 components such was announced as 4 percent. Tur- talleşme, uzaktan çalışma, insansız as digitization, remote work and key’s 2020 inflation forecast was fabrikalar gibi Sanayi 4.0 bileşenleri- unmanned factories will become predicated as 11 percent, where- nin hızla ve mecburi bir biçimde yay- widespread rapidly and essentially. as it is expected to decline by 9 gınlık kazandığına tanık olacağız. Ve Moreover, the importance of sel- and 8, 5 percent in 2021 and 2020 belki de en önemlisi, ilaç, gıda gibi f-sufficiency in domestic production respectively. The World Bank en- stratejik sektörlerde yerli üretimde of the strategic sectors such as me- visages Turkey’s budget deficit to kendi kendine yetmenin öneminin dicine and food has been revealed. I GDP ratio will rise to 4.5 percent öne çıkmasıdır. Salgının en kısa süre- hope we can overcome the pande- in 2020 and decline 2.9 percent in de aşılabilmesi ve salgın sonrası yeni mic as soon as possible and prepare 2022. dünyaya en kapsamlı şekilde hazırla- for the new world in the most comp- nabilmemizi ümit ediyorum. rehensive way.” 43
Uluslararası Hukuk International Law ŞİMDİ DEĞİLSE NE ZAMAN? IF NOT NOW, WHEN? Hukuk, toplumsal ve ekonomik Law cannot be considered as an abstract gelişmelerden ayrı, soyut bir kavram concept that is separated from social and olarak düşünülemez. Çünkü hukuk, hayatın economic developments. It is nothing but kendisidir. İçinden geçtiğimiz bu kritik life. As we go through these critical days, günlerde uluslararası hukuk ve evrensel international law and universal principles, once kuralların önemi bir kez daha ortaya çıktı. again, has proven to be very important. We Çünkü hiçbir yönetimin öngöremediği were caught off guard by such a crisis that no büyük krize hepimiz hazırlıksız yakalandık… administration had managed to anticipate. “Toplumsal ve ekonomik Indeed, the answer to the alanda yaşanması muhtemelen question of whether it is possible to prevent potential crises krizlerin önüne geçilebilir that might occur in social and mi” sorusunun yanıtı aslında economic spheres lies mostly en çok hukuk alanında gizli. in the field of law. Professor of Criminal Law, Assoc. Prof. Hasan Ceza hukukçusu Doç. Dr. Sınar shared the keys to a better Hasan Sınar, daha iyi bir global system with ScienceUp… küresel sistemin anahtarlarını ScienceUp’a anlattı… 44
Gücü önemseyen yönetimlerin We live in a circumstance in \"Kendimizi insanlığın söz sahibi olduğu küresel bir which power-oriented admin- geçmişinden bir tık daha düzende yaşıyoruz. Ve hukuk, istrations prominent. Moreover bu beklenmeyen bir salgını yönetme are the legal systems that might have yukarıda görüyorduk. becerisi sağlayabilecekken, yetersiz provided a basis for the management of Oysa koronavirüs salgını mi kaldı? Yaşanan yetersizlikler neler pandemic crisis insufficient? What were, oldu ve daha neler olacak? Altınbaş and will be the shortcomings in the legal bu kibirli yaklaşımın Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğre- field? According to Altınbaş University hiçbir karşılığı olmadığını tim Üyesi, Ceza Hukukçusu Doç. Dr. Faculty of Law Faculty Member, Criminal bir tokat gibi yüzümüze Hasan Sınar’a göre; “21. yüzyılı idrak Lawyer Assoc. Prof. Hasan Sınar; “As the eden nesiller olarak bizler insanlık generations who grasped the 21st cen- çarptı...\" tarihinin tartışmasız en çok can alan tury, we have overcome the great wars, We were considering temel meseleleri olan büyük savaş- mass starvations, and, finally, epidemics ları, kitlesel açlığı ve nihayet salgın which have been cornerstones of human ourselves to be a hastalıkları geride bıraktık. Kendimizi history. We were considering ourselves bit superior to our insanlığın geçmişinden bir tık daha to be a bit superior to our predecessors. predecessors. However, yukarıda görüyorduk. Oysa korona- However, the Coronavirus Pandemic the Coronavirus Pandemic virüs salgını bu kibirli yaklaşımın hiç- shook the modern human being and shook the modern human bir karşılığı olmadığını bir tokat gibi showed that this arrogant attitude was being and showed that yüzümüze çarptı…” entirely baseless...” this arrogant attitude was Bu nedenle, aslında hepimizin biraz Therefore, we all are indeed, surprised, entirely baseless...” şaşkın ve çokça da tedirgin olduğu- and quite concerned, says Sınar. But muzu söylüyor Sınar. Oysa 20. yüzyıl 20th century was a period that region- bölgesel ve evrensel mekanizmaların al and global mechanisms were put hayata geçirildiği bir dönemdi. Av- into effect to avert the future ravages. rupa Birliği, Avrupa Konseyi, Avru- The institutions such as European Un- pa İnsan Hakları Mahkemesi, Birleş- ion, Council of Europe, European Court miş Milletler, Güvenlik Konseyi, hatta of Human Rights, United Nations, and UNICEF’e kadar uzanan tüm bu me- its Security Council, or even UNICEF kanizmalar “bir yıkım olmasın” ku- – didn’t they found as guarantees of rulmadı mı? Sınar “Bu kurumlar birer the existing level of civilization against güvence olarak görülüyorlardı. Ama potentially fundamental devastation? bu virüs salgını ile gördük ki, aslında He says “No” and adds: “Yet, with the bir eşitlik temeline dayanmayan tüm Coronavirus Pandemic, we have seen bu güvenceler çok zayıf ve yetersiz- that these guarantees were far too miş. Evrensel bir tehdit karşısında weak and inadequate as well as une- iskambil kuleler gibi dağılabiliyorlar- qual. And that they could fall to pieces mış…” diyor. in the face of a universal threat.” O halde bu kriz, küresel işbirliği ve So; has the crisis proven that global co- uluslararası hukuk mekanizmalarının operation and international law mech- güçsüzlüğünü mü kanıtladı, doğru anisms were powerless then? Or that sistematik üzerine kurulmadığını mı? they were not established on a proper Sınar, şöyle yanıt veriyor: basis? Here is his answer: “Her ülkenin gücü oranında söz “Associating the countries with interna- sahibi olduğu hukuk yapılarında tional law rules on the global scale abso- eşitlikten söz etmek mümkün de- lutely requires a preconceived notion of ğil. Evrensel bir tehdit karşısında equality. We sadly deduce from this situ- her birinin çözüldüğünü, organize ation that all these mechanisms dissolve bir yardımlaşma ve dayanışma me- when confronted with a global menace. kanizmasının oluşturulamadığını Also, they are unable to form organized Doç. Dr. Hasan Sınar 45
Uluslararası Hukuk International Law Doç. Sınar, elektronik üzülerek tespit edebiliyoruz. Esas cooperative bodies. The real danger in ticaret ve haklarının önemli tehlike, demokratik ülkeler- this period where immediate actions are korunması, özel hayatın de çok sesliliğin bu durumu güç- required is that, on the one hand, plural- gizliliği ve kişisel verilerin leştirmesi ve otokrat rejimlerde ise ity and critical opposition might exacer- korunması gibi alanlarda başarılı bir sınav veriyormuş algısını bate the current crisis in countries with a ulusal yasalar ve oluşturuyor olması… democratic and transparent social order” uluslararası düzenlemelerin ”Ülkelerde hayat durma noktasına Explaining that when life is almost at a sağlanacağını düşünüyor. gelince, kaçınılmaz olarak hukuk sis- standstill in countries, the legal system Assoc. Prof. Sınar, thinks teminin de etkilendiğini anlatan Doç. is also inevitably affected Assoc. Prof. that national laws and Sınar, iş, alacak, boşanma gibi uyuş- Sınar also points out now there could international regulations mazlıkların çözülemez hale gelmesine be no trials in such personal, divorce will be transformed for the dikkat çekiyor. Zira, icra takipleri be- actions, and alimony. Therefore, execu- protection of electronic lirli süre ile durduruldu, ticaret hayat tion proceedings have been halted for commerce and rights, büyük ölçüde durduğu için ticaret a certain period. Since the economic privacy and personal data. hukuku ve buna bağlı hukuksal faali- life is suspended, commercial law and yetlere de ara verildi. Türkiye’de Ada- related legal activities have ceased, too. let Bakanlığı tarafından hukuk siste- At the national level, he believes that minin işleyişine ilişkin ulusal düzeyde “the measures adopted by the Minis- alınan tedbirlerin -cezaevleri istisnası try of Justice regarding the legal sys- dışında- fayda sağlayacağını düşünen tem’s operations -apart from the one Doç. Sınar, “On binlerce hükümlüyü concerning prisons- will be functional salıvermeyi planlamak yerine yapıl- and helpful”. Also, “Tens of thousands ması gereken, hakkında kesinleşmiş of people’s release has already been mahkûmiyet hükmü bulunmayan tüm planned. However, what needed to be tutukluları adli kontrol tedbiriyle birer done was sending all unconvicted pris- elektronik kelepçe takarak evlerine oners to their homes with an electronic göndermek olabilirdi.” diyor. bracelet” he says. Salgın döneminde dünya çapında ki- He pointed out that during the ep- şisel verilerin fütursuzca paylaşıldığı- idemic, personal data were shared na, veri güvenliği açısından çok sakın- worldwide without any objection, and calı neticelerin söz konusu olacağına there would be very unfavourable con- dikkat çeken Doç. Sınar, elektronik sequences in terms of data security. ticaret ve haklarının korunması, özel He also thinks that national laws and hayatın gizliliği ve kişisel verilerin ko- international regulations will be trans- runması gibi alanlarda ulusal yasalar formed for the protection of electronic ve uluslararası düzenlemelerin sağla- commerce and rights, privacy and per- yanacağını düşünüyor. sonal data. Assoc. Prof. Sınar, diğer yandan bu teh- On the other hand, he says that once dit atlatıldıktan sonra, kapitalizmin en this threat has been overcome, even in gelişkin uygulandığı ülkelerde bile, ne- countries where capitalism is most ad- o-liberal yaklaşımların eskisi gibi taraf- vanced, neo-liberal approaches cannot tar bulamayacağını söylüyor. Sınar; “Hu- find supporters as before. “The rule kuk düzeni uzunca bir süredir neoliberal of law has long depended on a neo- bir kapitalist anlayışın dümen suyunda liberal capitalist understanding while ilerlerken, daha fazla para kazanmayı, overlooking its effects on society; that kâr etmeyi kutsayan bu anlayışın top- is the inequality, injustice, and exploita- lumda yol açtığı eşitsizliği, adaletsizliği tion. Individual enterprise and, making ve sömürüsünü göz ardı etti. Artık tüm more money and profit were exalted. dünyada özellikle kamu sağlığının ve All over the world, a more collectivist güvenliğinin sağlanması için daha top- approach will be demanded to ensure 46
lumcu bir yaklaşım talep edilecek ve public safety and security. And the \"Para kazanma uluslararası hukuk kuralları da yeniden international law principles will take hırsının, tüm insani şekillenecek.” diyor ve devam ediyor: shape accordingly.” says Sınar. “Elbette yaşanan bu durum, bir yan- “This crisis, no doubt, exposed the fra- değerleri alaşağı dan mevcut uluslararası hukuk yapı- gility and incapability of the existing etmiş olmasının larının zayıflığını ve acizliğini ortaya international law structures. But it also bedelini ödüyoruz.\" koyarken; diğer yandan kamu sağlı- reminded us of the necessity to estab- ğını ve güvenliğini önceleyen evren- lish universal legal standards that bring \"We pay the sel hukuk standartları oluşturmanın attention to public safety and security.” price for glorifying nasıl elzem olduğunu bizlere hatırlat- says Assoc. Prof. Hasan Sınar, contin- ambition to make tı.” diyor ve şöyle devam ediyor: ues: money over human “Bu mesajın karar verme noktasındaki- “I am not sure to what extent deci- ler tarafından ne ölçüde doğru anlaşı- sion-makers correctly understand values.\" labildiğini bilemiyorum. Ama örneğin this message. For example, Italy re- kısa süre önce tüm sağlık hizmetlerin- cently privatized her entire health- 47 de özelleştirmeye giden İtalya’nın bu- care system. The miserable state in gün içine düştüğü acınası durum, tüm which Italy found herself now clearly dünyada sağlık hizmetlerinin kamusal manifests that in every country, the bir yükümlülük olarak devlet tarafından state should assume the responsibil- üstlenilmesi gerekliliğini çok net biçim- ity for providing healthcare services. de ortaya koydu. Para kazanma hırsı- Actually, we pay the price for glori- nın, tüm insani değerleri alaşağı etmiş fying ambition to make money over olmasının bedelini ödüyoruz aslında.” human values. “ Peki, küresel bir dönüşüm için, hukuk So the key question is; how will the law bize nasıl bir yol gösterici olabilir? Sı- guide us? Here is the Assoc. Prof Sı- nar şu yanıtı veriyor: nar's answer: “Bugünkü krizin,devlet aygıtının ön- “I certainly hope that the crisis that celikli amacını ve varoluş nedenini we are going through in these days yeniden hatırlatması umudunu taşı- serves for reminding us of the pri- yorum. Hukuk; toplumsal piramidin mary purpose and raison d’être of en üst basamağındaki küçük çıkar the state apparatuces. The rule of gruplarına değil, geniş halk kitlele- law; has to promote the interests rinin menfaatleri için, toplumcu ve of masses rather than small interest kamusal bir anlayışa evrilmelidir. Bu groups, meaning, to embrace a more durum, adil bir vergi düzeni ile gelir collectivist point of view. The pres- eşitsizliğinin azaltılması, sosyal ada- ent circumstances call for extensive lete hizmet eden kurumların güçlen- changes in legal infrastructure such dirilmesi, sağlık ve eğitim hizmetleri- as reducing the income inequali- nin kamusal bir bakış açısıyla toplum ty by a fair tax system, strengthen- yararına uygun bir biçimde yeniden ing the institutions that contribute organize edilmesi gibi kapsamlı hu- to social justice, and of course also kuksal altyapı değişikliklerini gerek- reorganizing the healthcare and ed- li kılıyor. Ben bu yaşadığımız krizin ucation systems in compliance with sonrasında, her ülkede sosyal devlet the benefit of all. I think that peoples’ anlayışının egemen olmasına yönelik demands for welfare state will exert toplumsal taleplerin yöneticiler üze- considerable pressure on administra- rinde büyük bir baskı oluşturacağını tors. I belive that the pandemic cri- ve bu durumun tüm dünyada daha sis will eventually pave the way for eşit ve adil bir geleceğe kapı aralaya- a more equitable and just future all cağına inanıyorum. “ over the world.”
Uzay Space “BAŞKA KAPIMIZ YOK!” “WE HAVE NO OTHER DOOR!” Uzayda hayat var mı? Canlı var mı? Is there life in space? Are there living Bizimle iletişim halindeler mi? creatures? Do they contact us? The real story started when the Soviet Asıl hikaye, Sovyetler’in 1957'de Union sent the first artificial satellite of the Dünya’nın ilk yapay uydusu Sputnik-1'i World, Sputnik-1, to space in 1957. The World, for the first time, was seen from the top. uzaya göndermesiyle başladı. Dünya From that day on, space discoveries have ilk kez tepeden görüldü. O günden become unstoppable. Revolutions have been happening in the field of astrophysics. We are buyana uzay keşiflerinin ardı kesilmiyor, waiting curiously for the first colony to go to astrofizik buluşmalarda devrimler Mars. However, as a specie, did human beings yaşanıyor. Evren ve yıldızlarla ilgili not develop in, with, and for the world? Do we search for alternative life options in the gizemleri öğreniyoruz. Mars’a gidecek universe as we used the resources wrongfully ilk koloniyi merakla bekliyoruz. Oysa and brought the World to an end? We want bir tür olarak insanoğlu 'Dünya’da', to learn if there are creatures similar to us. 'Dünya ile', 'Dünya için' gelişmedi mi? We want a life signal on Mars. Sabancı University Faculty of Engineering Kaynakları yanlış kullanarak sonumuzu and Natural Sciences Faculty Member, getirdiğimizi hissettiğimiz için mi evrende astrophysicist Prof. Ersin Göğüş has a clear answer to these pursuits: We have no other başka yaşam alternatifleri arıyoruz? door! Bize benzeyen canlı var mı, öğrenmek istiyoruz. Mars’ta hayat ışığı istiyoruz. Sabancı Üniversitesi Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi, astrofizikçi Prof. Ersin Göğüş’ün tüm bu arayışlara yanıtı ise çok net: Başka kapımız yok! 48
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
