Өтебай Тұрманжанов-Таңдамалы өлендері мен поэмалары

Аркамызда ел турса, Азулы ж ау бата алмас. Он. жарынан жел турса Ушнде ерлер жата алмас. Кару, сайман асынып, Канды кейлек киешк. Айламызды асырып Жаура айдайлап тиеШк. Карра мшсз, карсад жау Калсын жердей басылып, Сияктанып орган бау Жатсын дирап шашылып. Ксцейсш сркш тынысым! Енциме THciH ырысым! Жоралсьш жаулар, жоралсын! Жана eMip, жана кун yiuiH! Жабыкнан кушм жайнасын! Жастарым epKin ойнасын! ЕркшджНн, жастыктын Салтанатын тойласын! Сахара гулдеп, жайнасын! Санкылдап кусым сайрасын! Дауыл жерш тазартып, Жауын жерш жанартып Жана 0Mip ©cin, кайнасын!.. Ей, нар Надым, нар Надым! Ke3i дан, кенл!! зар Надым. Жан жолдасым ец жадын. Сундардай самрап дияда 202

Куайык. коркак, каррасьш... Ауылра тамаи барайык, Ж1пттерд1 жинайык. EdiciH барлык, халайык, Ерлерге сол ылайык. «Лг басына кун туса, Ауыздыкпен су imep, Ер басына кун туса Етичмен су ксшер.» Жацгырта дабыл карайык, «Аттан!» уран салайык... К©п тындаган нар Накым, Орнынан турлы атылып: — Ереуш басы ер Сакым! Сезщс турмын бас урып. Уэде осы, серт осы, Баска шсппм болмасын. Ешреген ер досы Iciimi Touipi оцдасын! Шеин'мд!’ бьлсш барлык. ел Барайык. енд1 ауылра. Жана соккан corn жел Айналсыи улы дауылта!.. з Карауытып кок аспан Ауыл эне от жакты-. Ei<i арыстан жартастаи Елге карай жол тартты. 203

Ауыл уст in жандыртып, Жастар журд1 жасанып... Жана ©м'фден дэм кутш, Жауына арнап тас алыи. Осынын ©3i ceKLxai Жас ем1рдщ елеен Дей кояйык, беюлд! Батырлардыц кенесн Батырлар келд! деген сон Барлык халык жиылды. Алмакка 6opi туйплдн Болса да кандай киынды. Барлык ждгг шу етш, Свз 6ip жергс куйылды. Батырлар свзш ту етш Журмекке е.нд1 туйшдн Мын жылиы уйкы ашылып, Ауыл жатты желшшп. Жас бал ал ар куанып, ^^Kyripin жур еттгш. Аттарын MiHin аламан Ауылдыц шыкты сыртьша Сайланып 6opi сараман «Сапар он,» деп кулшына. Жас келшшек, карт ана, Калды 6epin батасын. «Кутелпз деп ынтыга Алдагы танды ататын». 204

4 «...Ж1пттщ 6api аттанды!» Дед1 6ipey шак,ырып. Сак. кулакты, от жанды, Турды ер Сакым атылып. — «Каир барам артыцнан, Шыра берсш ауылдан...» Ойнап KCTii жаркын жан, Жаралгандай дауылдан. Тез кшнш ки!мдд, Каруларын асы нд ы. Жарьша жанын ушрдь Кушып, суйд1 ж ас улды. Жупрш турып жас жубай Устады колын жарыныц: — Барасын кайда кайрылмай? Жарывды тастап жарыгым. Кеше келдщ суйгешм, Деймгсш МСН1Ц тас жаным. Маукымды басып суймед1м, Жадырап, жанып, жас жаным. Барасын кайда тары да Жалгыз тастап жарывды! Саргая кутш сагына KiMre айтармыи зарымды?! Жетлм ул мен ж еар жар Жетйяер кун болар ма? 205

Дауылда ушкан ак сункар Жаргаска кайтып к,онар ма? Жаккан отын сенбейдк Жарьгады 1'здеп кайтып кел. — Ер еле ме? — блмейдк — «Бакыггык жырын айтыи кел...» — Жылама жарым, жасык тый! Катьш емен, батырмын! Ер >юптке артык сый Куреске бара жатырмын. Бостандыктыц боранын Жауыма алып барамын. Жазымен кслш даланын, Суйермш бет5и баланыц! Суйермш тасыи туран жер, Суйермш 6eTiH ананьщ! А&шм турсын онымнан, Жана ©Mipre жержшн. К,осылсын жолдас жолымнан Кудым жолын epiKTiH., К,ош бол, жаным, жас жарым! Келгеш'мше жаца алып. Тунде кетш барамын, Келем елге тан алып...» Осыны айтып ср Сакым, Суйд1 сэби 6eciriH. «Vh осы деп ушатын!...» Аттады алтын eciriH. 206

б Туран ауыл сыртында, Турысты 6api ту алып. Ж аца жолга жулкына Бшектерш сыбанып. Ереуш атты ер Сакым, Ерлердщ шык,ты алдына. Буркптей комдап канатын, Кипра K03in салды да: — «Ей ж'нлттер, ж1Г1ттер! Свз1мс сен, сал кулак,! Ырыс алды ынтымак,! Бузылмасын шеб1м1з! Бузылмаса iue6iMi3 Кетиес жаура кепм1з. ©рге жузер кемем1з, Отка куймсс денем1з. Жолымыз болыи оньшан Жасанраи жауды жеце.\\пз!..» Осылай деп ер Сакым Жулдыздай жуз\\ жайнады. Алььгр алмас болатын — Жйтгтерш кайрады. Кун;и‘ салып алдьша, Тунде косы-н аттанды. ¥йкы, кулю калды да Катал жорык басталды. Гур1лдед1 тауда озен. Келп’рместен тым жакын, 207

Элдекайда сол кезен Жаркылдады найзарай. Ер сапарын куттыктап Ойра шомды терен сай. Тас телм1рш кулак, сап Карай капты карарай. в ...Ат тебелдей аз косын Б!рл1г1мен болаттай, Бегеп жатты жау жолын Ел шетше жолатпай. Канды бала к канкор жау Каптап келед каррадай, Жолдарыны коймай сау Жайпап жутып талрамай. Карысып жаумен касарран Сан рет К1'рд1 майданра, Саналы ерлер кайарман Канатын жаудын, жайган ба?! Ереуш атты ер Сакым Е р1ткен кедей баласын; Ж 1бермед) жауга акын, Ж ет'и ш рт шаласын. Куралайды кезге аткан, Мертен eyi нар Накым, Кезедген жауды жайраткан. Келп'рметен тым жакын, 208

Кун артмнан кун етть.. Ерлер бел'ш шешпедь Елден алып кемекй, Енд1 к з й т к деспедк Ара KUiK узь/пс Анда-санда болатыи, Десетш ек «кызык. ic!» Коррасын кап 6ip атым. М 1не 6yriH сол кырсык, Кор таусылып келедк Кур алакан жан ыршып Дене муздай бередк Коррасын ок. куырып Косын атты сонры per. Жуз1 кату суылып Журепвда турды реп. Атка артынып келетш Арттан жэрдем келмедк Ж гД ке кайрат беретш Кайда таудыц Mepreiii?.. Аржакта тур пулемет, Орактай отын ойнатып. Коррасын жок, — таусылды ок, Ер Сакымды ойлатып. Ереуш атты ер Сакым Карады узак кияга, Аударды ©TKip жанарын Осынау отты уяга. 6* Турманжанов. 209

Жандырып барад журегш Лшу, ыза, кек кайнап. Сындырып болат биепн Жарагы жок, жас дайрат. Шадырып досын ец жакын, Сойлод! сонда ср Садым: — Ой, нар Накым, нар Надым! Keai дан, кецш зар Надым. Карашы сонау жар басын! Керд1н бе анау дарайтан Од жыланньщ ордасын? Мысымызды курытдан, Сол жыланыц болмасын?.. Бупн тунде барайыд, Барлыд к у п т салайыд. Айламызды асырып От орагын алайыд. Басда 6ip сез болмасын! Уоде 6iTTi, сез дысда, Kipicri ерлер жумыска. Соз 6ip жерге дойылды, Куйылраидай дортасын. 7 Сол кун тунде нар Надым 0rri жансыз аржадда. Бiлуге байдап жар басын, Коз диытын салмадда. Мысыдша басып аятын, Жолбарыстай журекпен. 210

Байкал жаудын кабагып, Карауылын кузеткен. Байкады салтын, эдетш. Сабырлы сак сез'шш, Калыпты кылык кэдесш, Тыпыршып, тынбай кезу1н, Ацгарды анык ой-кырын, Пулемет турран уяньгн, Ж елле укты жер сырын Жаралау тас кияныц... Келд! кайтып тац ата, Бетшде тацныц нуры бар. Жакьшга айтар куанта Жанында жумбак. сыры бар. Ллдынан шыкты ер Сакым, Сойлесп аз-кем оцаша. Жузшен танып жумбарын, У рысты калай тамаша. Rip соз батыр нар Накым: — Ксре.к дед1 уш ж!п’т. Жаудыц утып айласын, Аламыз аздап куш кыльш» «Болсын!» дед1 ер Сакым. «Бул шьтн!» дед! нар Накым. Уэде б!тт1, сез кыска. K ipi cT i ерлер жумыска. YmeyiH алып оцаша, Отырды ойга пар Накым. Кумдарга сызып балаша, K epceni жолдыц арнасын. 211

Кэрсегп сакшы шиырын, Жумсауды калай каруды. Kepcerri шешер туйшш. Канжарды калай -салуды. Тунп тетен жумыска, K en i ерлер тыныска. От euiipin, ел жатты. OftFa батып кед жатты. Тауда тартыл тас жатты. Таста накак жас жатты... Кызара барып кун батты. Жерд1 басып тун жатты. Уэде ерд1н опасы!— Касиетп, кымбатты. Укщей у шып тертеу1 Аржакка жети, лып еттк Коленке жардын ернеу'1 Керсетпей кезге тип еттк Орыннан тапты кузегп. Епсект1 кол жып erri, Алмас канжар дыз erri, Kipuu erri... Дурю erri... Ic 6irri... «Ж тттер! Болдык ер. Сал жтер! Алайык... Жытайык!... 1 Зытайык!..» Таты кыска тун erri. Алып келд1 «кел!{гд1» Б е т т ашып курмети, Кергмдш бершдк 212

«Нар Накым» деп ат койып Пулемсгп орнагты. (Жар басьгна лагт койып, Ж ау ар жакка зар какты.) Комекке келд1 кертшлер Коп куралды-сайманды, Та банда кстш тар катер Мылтык аузы майланды. ТуМлген кабак, ашылып, Тебйш ерлер tik басып, Жаркырады жас ум it, ¥лы арманга уиттасып. Жаркырап бакыт жулдызы Киындык калды киянда Жайнады жалау кырмызы Б т п канат киялга. Канаттарын кен жайып Басты косын Lirepi, Ж^гсрлешп, тынайып, Кушке айналып 1ргелк Ок тиген кара кабандай Ж ау ыршыиды, булкынды. К анаши еркш ж аза алмай, Кьглкынды да, жулкынды. Халыкпенен ойнады, Канды кылыш суырып, Жссс дс канша тоймады Бидайдай гып куырып. Жаны куйген сабаздар Жасьгрыиды жалтарып, Косынга болып хабардар Колина кылыш, балта алып. Bipeyi жаяу, oipi атты, Козшде аккан жасы бар. 213 г

Душпанта деген эруакты Койынта тыккан тасы бар... Канды тсргс шомылып Ер Сакым журд1 майданда Ж аудан жаны корынып Майданнан 6e?i TafiFan ба! Ж ау журекп жолдасы Болаттай юлен, ер ед'!. Жойылып жылан ордасы, 1лгер! басып келед!-. Кейде шауып атакка, Кейде кейш uieriuin, Ж 1гер 6epin жасакка Омыраулап Te6iHin. — «Колкасын кессек душшшныц Аламыз бакыт кшт'ш. Катын, бала, дос жардын, Актаймыз дейтш умтн!» Окна балап аз сезш Кезедд1 жердс ататын. Aiua туссе ел K93iii, Ж ау жырылып жататын. Ел кылышы ер Сакым Ерлердщ отты жаны едк Жаудыц жанын киятын Эр соз1 эдкт зан едр Араласкан ат койып, Коян колтык алысып, Жауынгерлср лап койып, 214

Каиды канжарын салысып. Кылы!итасып, кыркысып, Найзаласты нар Накым. Жау келгенде 6ip кысып Колга TycTi ер Сакым. Ж'нпттер калды кайрацдап, Жау куанды жайрандап. 8 Туткында отыр ер Сакым, Тула бойы сауыс каы, Жалмауыздай жутатыи, Жау айласын тауыскаи. Жауатын кундей Tynepin Ж алыны> бонда ж арыска и. Кезшде ум гг удерш, Куткендей кущи алыстан. Бас имсйд!* душпанра Кеше 031меи алыскан. Конбейтш жаны кысканра Кокжал конбес арыстан. Кыл бурау салды санына, Тырнакка тыгып инесш. Жапа берд! жанына «Кврешк — деп HMecin!» Ym кун, уш тун куйд1рш Азаптап басын алмады. Сонда Сакым шлш, Оларга кезш салмады. 215

Кейде Tiirri Kiuiipin, Жау жыландай арбады. Ракымын туе]pin, Кызыл тш н жалдады. Айтатыны жалииз сез: «Нар Накыммен 6i3re кел! Ал ©йтпесен аксын квз Ит шпммен атсыа ол!..» EpKiH жандьг ер Сакым Оран да кез салмады. Онын алмае канатын От та, ты де алмады. Бэршен ары ардакты, Бэршен кымбат арманы Салса да канды кармакты Жасымады, талмады. Тврттнш! кун атуга Yki'm erri, кырланды. Сонда да Сакым катуда Оларта кешл бурмады. — Атарсын MeHi, атарсын! Ата алмассык epiKTil Квшлд! калай басарсыц?! Ер1кке жаным жерпт. Атарсын, мен1, атарсын! Ата алмассьщ халыкды! 0з]'ц ак тундей батарсьщ. Севдирмессщ жарыкты! 216

Ой жауыз жак, жауыз жан! Кшге жанык ауырган? Бостандьгдты суйетш М ент жаным дауылдак. Кар абет болып халыктан, «Аларсын орын тарихтан!..» Ер созшен туриигш, Ездерде дегб!р калмады... взшше тзйр1 дулшынып Атура солдат айдады. 9 ...Сол куннен, сол сагаттан Надым кетти Жолдасым бар дуниеден жакын — депти Жанымнын жалтылдатып найзагайын Жауыма тус*1ремш жасыл дегт. Ар елмейг журектеп жалын сенбей, Жауына ж1бере ме батыр -кеют?! Ацдыды жаудык !з!н батыр Надым. Жабысып жар астында жагыр Надым. Алушы андушыньг алмай доймас, Б1лед1 жауды бойдан асырмасын. Сенед! ерл!*п мен мылтыгына Кысыльш 6ip дуыста тур тытыла Лузынан аждаЬанын алып калу Етсе де жанык дурбан ынтытына. Жабысып жар астыкда жар данаттай Ж уР ег{ жаркырады жанган оттай. Жарыры ай мен кундеи аймаласып Ж ур еп еК1 батыр б1рдей содпай, 217

Ep ici ijirepi орлеп басар ма ед1? Ушырмай жалгыз окпен жауды доптай... Бкпетш осы жарда талайды аткан, Жас жЮт, жалын жанды Жанайдьг. аткан. Курбаны бостандыктьщ кайран ерлер Суйеп ит, кус мужш анау жаткан. Отырды осыны ойлап мерген Накым, Жан-тэнш дос жолыиа берген Накым. Сол кезде ею солдат Сакымды алып Атура жар басына келд1 жакын. Келед1 солдат катар, Сакьим алда. Такалып келш калды ушпа жарта. Буй'фден осы кезде басып салды, Турура екал 1дыдап такат бар ма! Нар Накым коргсн бе e/jpi арат атып, Табанда ею кузгын калды катып. «Каш! Дед1‘ ер Сакымньщ кольш шенпп— Атайын кутан жауды жолда жатып». Ер Сакым кегп ушып жармен кашып, Журекте таны тумап арман тасып. Киратып куган жауды Надым жатты, Сескешп кврген жан ба яки сасып?! Сол кезде корген адам нар Накымды «Кандай жан бул — дер ед'1 ажалга асык?» (©л1мге OMip ушш ер бармай ма? А ярын арыстандай батыр басып.) Юм кврген мундай кезде батыр жанды?! (Артында 6ip минутте Facbip калды,) 218

0л*1МД1 мазак ет1п келе берд1, Калтырап теплмсдк шашылмады. Адымын арттан куран ашырмады, Аткан ок алды-артынан басылмады. Барады батыр басып жолбарыстай, Сескенш жаудан бойын жасырмады. Екеу деп ердщ жаны ел айтатын, YpeiiiH улылыкпен кашырмады. Жуп*Hiп жолбарьгс жан, мьгсык, болып Жауына жап саугалап бас урмады. Ж уреп жанран от бои лапылдады, Жаггына жаудыд орьгн батырмады. Керемет 6ip сура-пыл дауыл кайнап Найзагай жарык-журык е т т шатырлады. Кен аттап от шшде бара жатты, Бурылып алды-артыпа карамапты. Ж ауган ок. жацбырдай бон жан-жагынан Сллейтш сексен жердей жаралапты. Денешц ине шаншым сау жср’1 жок Кызыл кан нызыл жол бои таран акты. Flap Накым нар мшезш сонша з!лд1 Тындамай бара жатты жаракатты. Дед] ол: «алды-артымды борам алсын! Кес-кестеп жаудын жолыи орап алсын! Сункармын шыцды-. суйгеп сулу жапды, Бклмесе ат-жошм/и сура и алсын. Жанымды жау алмасын. жалын алсын! КаЬарлы долы дулей дауыл алсын! 219 I

Бш п буркгг уя, асдак кия ©31мнщ туып-есксн тауым алсын! Жасык, жау мукатпасын, куанбасын, Жаныньщ жаман к'фш жуа алмасын! Артьшнан шырам десе бшк таура Атармын дауыл болып таудыд тасын...» Нар Надым сол кеткеннен кете бердд Жанран от жаудыд жолын кесе берд1. Жаны жаз, болат тащи Кызыл адам Дауыл боп есе бердд есе бердП.. Ертек боп ел аузында, ер аузында Сол сарат б1рден 6ipre кеше бсрдп Ерлжтщ ел суйетш улпН боп Жайылып жалпак елге жете бердп «Накым!» деп ж ауга шапса, урандады. Ерлерге канат болды кыран жаны. Олтесе «Нар Надым» деп от орарын Ж ау шыдап карсы алдында тура алмады Ерлерде журе берд! Надым жаны, Сиякты есюрмейтш ерлпс зады. Алдында алтын арай атар тадныд Калайда дарадрылыд далтырады. ю Ерлер еру жанрасдан, Ею таудын ар асы. Елден келген ер доспел Нар Надымиыд баласы. 220

Лзык-тулж, <ж.-ддр1, Алый кепт*1 ауылдан. Эрммшн бар дос-жары Солемдеме бауырдан. Жас женгейден сарынран, Жас жубайдан тарынран. Жалынды солем тары да Жас кыздан ую тагынран... Кьгздан солем алран сон Кунагг калды Ж1'пттер «Суйедш...— деп — барран сон..:» Кызды erin умггкер. «¥л тудым» деп хат жазиан BipeybuK жубайы, «Буда эскер — деп мактанраи» Кул1мдейд1 жас-жары. Екеу, ушеу сейлесш Оиып калды опаша, Кергендей боп конш eciri, Елдщ 03in жакаша. Умпт оты лап етш... Ерлерше ол медеу, 0з!н елден жат erin Epci емес пе келме деу... Жулдызды аспан, аилы тун Жатыр косын лем алып, Болып erri 6ip кырньш Накым ушш кек алып. 221

Айналада тас тыным, Сакшы ссргек басады. Квшлде кек тасдынын Жауына од кып атады. Oai ашуын баса алмай Бойда дайнап улы куш Ер Сакымга бул ж afaай Сиядтанды керген туе. Ыза кернеп кеудесш, KoKipcriH ашады. Жандыркандай жер бетш Козшен от шашады. Коз алдында сан елсс: АтуFa yKiM.... Солдаттар... Эие ажал! Эне жарг­ оне Надым, эне нар!.. Бул нс деген керемет?! Ажалды агты нар Надым. Жанып Kerri жер мен кок! Келе алмады ж ау жадин. Жанды от бон нар Надым. Жайды жалын данатын. Содты 6ip от борасын. Келе алмады ж ау жадын. Ажалды атты нар Надым... Аман далды ер Садым... Жалшз тастап Нарьщды Калай даштыц ер Садым? Сен тазалап арыдды Жуа алмассын. уятын! 222

Ерлер занын мен уксам, Ерлнчме бул нуксаи... Сел1*к ети* дс сол жерде Кезш ашты дip стш, Купиясын бар елге Айткандай сыр етш... Тацражайып 6ip киял, Тагы тартты ]'лгерк Асыл арман, идеял Алдындары 1ргел1\\ Сергеи зсйш алкшш, Тайнан тшек т1ледк Азаттык деп алыскан Бакытты 6ip кун едк — «Алдьшда турмыз сын сарат, Шыгуга шиыр кец i3re. Косылгандай кек булак Жамырап терец тешзге. Косылмак Кызыл косынга Кьгран жанды кьф казак. Кол созьгп орыс досьгна Калсыншы деп бул азан, Колдары курал коргасын, Кара мылтык болса шч, Кырыктык, канжар кыска тым, Куйелеш кесеу, кок судп. Койшы казак, караша уй, . Колбагай куш, кен етш.^ Болсын кайда артык сый Ж уандар жед1 жсм erin. Карангылык корилал ап IIIырмауыктай шьгрмады, 223

Епщй жеп боршалап «Жан ашырыц» кырданы. Аузьщды ашсац кюендеп Кол, а акты байлады. Жасауылы джендеи Ci6ipre де айдады. Катин, бала кан жутып Кала берд! артында, Алдан атар тан, KyTin Жанран отк,а шарпыла. Кала берд1 суйген жар Канатынан кайрылып, Жан тербеТш кайры-зар Кете бердж айрылып. Кала берд! туран жер, Кала берд! суйген ел. Баса берд! кайгы-шер Акты кезден канды сел. Тэжд1 жылан тарында Жатты жалын — зар шашып, Карамады шагымга BeKirri ол мер басып. Кете берд'ж кез жайнап Карай-карай бауырра Акырында кек кайнап Айналды сол дауылра. Ерлер шыкты ту алып, Бай, тереге тгстенш, Елде жатты куанып, Кол жалрасып куш 6epin. 224

Кемецгерлер коз! ашык «Алга!» дед! айдайлап Кала берд1 жау жасып Кирелендсп, кайкандап. Канаттасып калын, журт, K cT x i думай уласып, Сапка турды барлык, улт Бауырласып, сыр ашып. Турды rin-TiK тын халык, Тулады да ту альт, Теб5нд1 ерлер долдаиып Тецселд1 жер козгалып... Mine осындай кун кызык. Алдымызда бакыт тац!.. Турды Сакым сшкшш Калкан екен атып тац. и Аттанды оскер асыкып, Iuiin алын ас, суын. Каруларын асынып, Жайнай туей жас буын. А т ycTinen кошгасып, Айтты сэлем acaFa. Катын менен балака, Кам кошлд! анага. Bipey «кыз» деп сыбырлап Айтып жатты оцаша. 15 н 1 урчанж анов. 225

Жаркынаксьщ жастык шак! Жастык eMip гамаша!.. Сонда турып ж ас кыран Жакын кел!'п Сакымга: — TLnemmi ал, бас урам, 0з1ме caii атым да. Нар Пакымныц нарымын! Намысымын, арымын! Кайтпаймын, мен калам, Каикор жаудан кек алам. Бер батацды, бер батан,! Куралайды кезге атам!.. Сакым берд! батасын, «Жасасын жастык жасасын!» Ер Сакымныц касында Ойнайды оттай жас улан Эне 6ip таудыц басында Барлап ушты ж ас кыран. Мын тогыз жуз он ссп'з Сол айтулы жыл едк Жер саррайран. Мезпл куз Жауын-шашын сыз едк Тауда булак тартылып 0зен орта TyciriTi. Жылга суы саркылып Журт кудыктан iuiinti. Кок кейлег! тозгандай Куан тартып дала, кыр Ак ки;злей боз калла и Жопда жаткан эне 6ip! 2 26

Кокыр салкын курадай Кызгалдак, гул бал тэта, Жаздагыдай малга жай Кырда кызык калмапты. Кокте топ-топ тыриа, каз Жылы жакка кайтыпты, Олде ©кпе, элде паз? Б;р муцлы жыр айтыпты. Орман, тогай селд1рея Саргайьшгы жапырак. Элде неге елжлреп Кендл неден ашынад?.. Кещ'лс.'з куз, кешлаз, Таркап кеткен той кандай?! Гулс13 турмыс ©Mipc!3, Жанга ка?п>ы куйгандай. Сонда даты cid онсыз, Ерлер алга басады. (©Mip деген екбсказ Юмге ecin ашады?) Осы жур'х, не ж\\-р!с? Демейд! еишм курсшш. Удесшен 6ip шыгып, Бастайык,— деп Дршшк! Тар турмысты талкандап, Шыгайык — деп ci ткипп. Дал амызды да окаидап Дем алайык, 6ip тыпып... 227

Ой тешз‘1 осылай Ер кецлшде тасады. Сондыктан да жасымай Тас киядан асады... Ат туягы уыстап Топыракты шашады. Элде ки5к, элде ылак, Тауда тары кашады. Кез ушында зымырап Тулк: зытып барады. Жас буркитей жалт етш Бала K93i шалады. «Бас дед! журт балаиар! Кетпесш ку жылмиып», Басты бала... «бет ашар!» Тулю калды кылжиып. Талмай ж у р т бесшде «Тас какпага» токтады. Сакым сез! есшде Ерлер мылтык. октады. Сакым сонда сабырмен, Шыкты косын алдына, Алды-артын толрап кед Ойлы кез in салды да: — «Ой, жлгптер, Kirirrep! Ceu cQ3iMe, сал кулак! Ырыс алды ынтымак, Б1рл!г!ил! бузбасац Кецшцде куншуак. 228

Бул какпаны булынгыр Ел айтатын «кднды» деп, Тас какпада талай ер Каиды кауып калды деп. Алдымызда ж акын жау. Жарыя от1п кетемйз. Оман отсек аман-сау Кызылдарра жетем^з. Алмас кылыш жуз1'мен Ашайык 6i3 какпаны! (Ерл^г! мен, ici мен! Елдщ елер мактаны») Осыны антьгп ер Сакым «Алра! дед! батырлар!» Жауды аратсыз ататын Жаньшда тур Сакым нар. Косын алра «шу!» дед!, Калды киям кан-какпа. Алда келед ер Сакым Кезш салып жан-жакка. Жау буй1рден тап берл!, ©тюзбеуге аржакка. Аз куралды эскерд! BipaK шайнап салмакка. Айкайлады ер Сакым Жанында жас нар Надым. Пулеметтен боратты ок, Келмесш деп ж ау жакын. 229

Ойкай берд1 от орал Жаиып жатты топырак. Кар борамай, кан борап... Жак-жакты алды жау орап. Кьгсып келед от оймак, Bipa.K жутып жеп коймак. Жауа 6cpn.i ок борап, Жерге турды капкан как. Кара жерд1 кызартты. Каиды кызыл кызгалдак. Ат аумаран, ер елген, Кызыл, емес, кайкылы-ак. Таска тастар атылып, Жанып жатыр жар кулап. Таста-ы таты жануар Жупр:п барад каргылап. Как боп акты бал булак, Айтып айтпай не керск, Жузге 6ipey жалтыз-ак. «Шепн!» дед)' ео Сакым, Ерлерше баски-бак! Ерлер кей;н шепндкак, Коле берд1 жау каптап. Сакым сонда тебшд!, Аламым дсп кепмдь Пулеметтен ойнатты ок Органдай ак ег!ид1. Жас Накым да жатпады, Жауды «сыйлап» баптады. 230

On огына 6ip балау Bipln арат атпады. Сондыктан жау imdnin, Сондыктан жау батпады. Юлт KiaipAi пулемет, Еп Сакымра тилл ок. Ыза-кектен ертент, Жанып K eiTi жер мен кек, Жанып кетп жас Накым, Жан жолдасы ек жакын. Тары 6ip кап бонды Ертегшщ какпасын... Окка уншгт ер жатты, Сол малданньтк тершде. Тулабойыи кап жапты, Кон дегеидей ©л:мге. Жерге ciuiri жыбырлап, Кап кара боп кан жатты. Каогадай боп жау каптап, ©ртен жатты жая-жакты. Кемекгер кьгзьтл командир, Журеп сонда сыздапты. 6 ртен!п енд! кызбапты, Ориынан енд! турмапты. Жаиында жалрыз жас Накым, Кзруы жалрыз пулемет. Кяптаган жауды кь?ратын, Кайрат кылар шама >:<ск. 231

Енд! келер жэрдем жок, EKi KG3i жайнады. Алысарра дэрмен жок, Зырырданы кайнады. Моншактай боп т«з!лд5, Кара кезден тамды жас. Сол мезеттс тыйылды, Кек аралай канды жас. Кайратын жинап бойына. Командир сочда таллыиды. Сан елее келш ойына, Киял инркш шарк урды. Кетере алмай кеудесш, Талпынды да, терледг... «Болган екен енд1 шын, 0 л1мнщ — деп epMeri». Энтек капа ойланды, Алды-артына карады. Кеудесше кез салды, Жодбарыстай жаралы. «Жеб1р ел1м, жез тырнак, Салран екен шецгелш. — Дед! езше сыбырлап — MeHini екен енд! ел1м». Кеп жолдасы шегшген, Жаудан бойын жасырып. (Шегшген соц белгш, Ж ау кетед! басынып.) 232

Жас Надым сонда сасады, Аила таипай асырып, Командирш аркалап. Кетпек бол ад жасырып. Командир сонда сейледь Сойлед! ол кыска сез: «Жан жолдасым, cepiriM, Енд1 менен кудер уз. Жан саунала, бас камда Коп жолдаска куып жет, М ет тастап душпанра, П улем ет алып кет!.. Еплд! жылап твплдк Cepiri жас ер партизан. Дедг. жолдас командир! Слзд-! тастап кете алман. Жау жакындап, жадрырык Жар мен таска сетрдй Командирш айналып, Жас Надым сонда огардь Командир сонда сейледк Сейледй ол кыска сез: — «Жан жолдасым, cepiriM, Енд» менен кулер уз. Жан саурала, бас камда Кеп жолдаска куып жет. Меш тастап душпанга П ул ем ет алып кет!» 233

Жандай жолдас, жандай доо, Cepiri ж ас партизан, Дс.дi: «жолдас командир! Ci3Ai тастап кете алман!» Калшылдады командир, Маузырын сонда суырып, «Атамын кэз!р алып кет!» Дед1 окталып суынып. «0Kin6ecin жауынгер Коп жолдаска сэлем айт! Сэлемдемеге Надым ср — Пулеметт1 алып кайт. Окда ушкан отсыз кеудеден Артык бупн пулемет, Атамын! K03ip атамын! Пулемегп алып кет!..» Пулемегп суйретш Кете берд1 партизан, Жан тапсырды командир Жамылганы Кызыл кан. TenKepicuiui сананыц Купи кандай куатты! Жедетурын жананыц Кун! осы — шуакты! Осындай ер смес пе Тарихтыд да мактаны! 234

Оеьшдай ер емес пе, Акыиныц шабыт сак,паны1 Сол ерлердщ epniri Тарихта сан жатталар, Болашак, жас буынга Айтып ~ анар. 1033



МАЗМ¥НЫ бтебай Т ур м а н ж а н о в ...................................................... 3 0 ленд е р Веген мен сенщ баланмын ................................... 9 Ленинизм — мзнп ш а м .................................................. 10 Ленинге ...............................................................: . . 1 1 Ингернатта кез а ш т ы м ...................................................... 13 Умыткам жок ...................................................................14 Жумыскер жол салады ...................................................15 Жас кайрат ........................................................................17 Чемберленге ж а у а б ы м ...................................................... 18 Жас эскер ........................................................................... 20 Кара жер ........................................................................... 21 Тагашы ..................................................................................23 Кыскы дала ...................................................................... 25 Гул м!незд1* кулк1*с1 бар Гулайым ................................. 27 ТКлнллерге ........................................................................... 28 Жандырма сулу жанымды .............................................30 Балкаштын казнасы .........................................................81 Кандай кызык жаз д а л а .......................... : . . . 32 Екгпнд! мен ж а л к а у .......................................................... 83 Гул мен кыз ......................................................................85 Сол Октябрь куш е к е г а ...................................................... 86 Кырым ................................................................................. *88 Квкте салып кун ойын ................................................. 89 Сайрандар совет булбулы ...........................................41 Горькийге . .. 43 Кара квк кунтн, K e p ir i.................................................... 44 Бала мена рала р ................................................................4о Мундай ма ед1 а у л ы м ....................................................... 4/ Кеше мега б у п н .............................................................. Кайрат .............................................................................. 237

Шуаш жыры ............................................................ 54 57 Шофер ...................................................................... 60 Пушкин ...................................................................... 62 Адам ...................................................................... 63 Куз ........................................................................... 65 66 Журепмд1 бергенмш ............................................ 67 Жары на ж\\пт ант сти' ................................. : 63 ГулэМм ...................................................................... 70 71 Туган ж е р ................................................................. 74 Батыр туралы баллада ...................................... ' 75 «Кайрат» атты колхозым ................................. 78 79 Жазгы дала ............................................................ 80 Нур туралы жыр ................................................. 81 Эрдайым адам едбек сагыиады ........................ 83 85 Балама ...................................................................... 87 88 Жас шыбык ................................................. : . 89 Аулым осы ак кала ............................................... 90 91 Торга йлар ........................................................... 93 БеЫк жыры ...................................................... 95 С а р ы с у ...................................................................... 96 97 Д а рига, сол жастыкты сагынамын....................... 101 Баланаи ................................................................ 102 «Ит кейлек» ...................................................... 103 Жулдызды тун айлы а с п а н ................................ 105 Боген ..................................................................... 106 108 Жыланша а р б а п ...................................................... 111 112 Кун мен г у л ........................................................... 113 Арыс туралы жыр ................................................. 114 Балалык ....................: ....................................... 116 117 Батырга ес'пс <ашглык . : ................................. 119 Б1р б и д а й ......................................................... - . 121 122 Тулглше жортып тушмен ....................................... ©cciH лостык орманы . . . : ........................ Касымым ............................................................. Бала мен г у л .............................................................. Жарыгым — сэулем : ....................... : : Кызгалдактай кыз е д ! ц .......................................... Кешю бакша K e c r e c i ........................’........................ Кыз уста гг келе жаттьг бидай басы н........................ K im кврген жер ж а с т ы г ы н ...................................... Тында гы ш ы н д а р .................................................... Кектем Kepiniciepi : ........................................... Курмангазы ................................................* . . 238

Кыскы кеш * .................................... ..... . . • s F123 Жырлама сулу ж а н ы м д а .................................................125 Гул ........................ 126 Бакшасарай фонташна : ....................................127 Жу31М .................................................................. 128 Егер сен! алдаса OMip .......................................129 Булбул мен к е к е к ......................................................... 130 Цыгандар ................................................................... 19 1 Алтын мен б о л а г ......................................................... 19 2 П о э м а л ар. е р т е г i-ж ы Рл а р Байгыз ......................................... ................................135 .............................. ...........................Ы2 Койшы Kyfti Кыран кыз .................................... .............................152 .......................180 Журепмде жатыр Ленин cypeTi . >Кола1ушы мен жет1 каекыр . . ......................... 186 22 жастагы Аяжан мек 72 жастагьт жубайы туралы 193 ................................... ................................193 вертеп» . . . 198 Лулемет . ....................................

У. ТУРШИЖАНОВ ИЗБРАННОЕ (На казахском языке) Издание Казгослитиздата — 1953 Редактор М. X а к и м ж а н о в а Художник В. Ч у г у н о в Техредактор С. И щ а н о в Корректор К. Б а й м е н о в а Подписано к печати 19/V 1953 г. Формат 70 X 92‘/з2 ~ 7,5 и. л. — 8,77 улс.-п. л. (7,36 уч. изд. л. -f 1 вклейка) Тираж 20000. У ГО1040. Изд. Кг 92. Иена 4 руб. 80 коп. Полиграфкомбинаг Главиздата Министерства культуры КазССР г. Алма-Ата, Пастера, 39. Заказ № 1690.